Ryzyko zawodowe problemem pracodawcy

Transkrypt

1 Ryzyko zawodowe problemem pracodawcy Kluczowa rolę w kształtowaniu bezpiecznych warunków pracy w zakładach pracy odgrywa kadra kierownicza, która przez swa wiedzę, odpowiednie zaangażowanie, przestrzeganie przepisów i zasad BHP wspiera budowanie kultury bezpieczeństwa. Jednak wśród pracodawców mikro i mikroprzedsiębiorstw panuje powszechna opinia, że zapewnienie optymalnych warunków bezpiecznej pracy powoduje tylko pomnożenie kosztów, które nie dają dodatnich korzyści. Taka postawa może mieć wpływ na kondycję ekonomiczną firmy, gdyż w konsekwencji wytwarza się niekorzystny wizerunek przedsiębiorstwa w oczach klienta. Badania prowadzone w przedsiębiorstwach dotycząc ponoszenia kosztów na ulepszanie stanu bezpieczeństwa i higieny pracy z ekonomicznego punktu widzenia, wskazują na dużą opłacalność, jednakże dotyczy to danych przedsiębiorstw o charakterze korporacyjnym (lepsza sytuacja zdrowotna pracowników, zmniejszenie kosztów wypadków). Polski system prawny nakłada na pracodawców wiele obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, jednak jak wyraźnie pokazują badania, mały przedsiębiorca gubi się w gąszczu przepisów, a funkcjonujące w tych firmach na zasadzie outsourcingu służby BHP nie gwarantują należytego wsparcia w tym zakresie. Zatem pracodawca, aby móc wypełniać swoje obowiązki wynikające z art. 207 Kodeksu pracy podlegające wymogom art ma obowiązek odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawcą jest jednostka organizacyjna choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. W ramach obligatoryjnych szkoleń dla pracodawców i osób kierujących pracownikami ustawodawca nałożył obowiązek szkolenia z ekonomicznych skutków niewłaściwych warunków pracy (1 godz.). Jak wynika z badań organizatorzy szkoleń nie realizują tych wytycznych, a przedsiębiorcy nawet nie biorą tego pod uwagę, nawet służby BHP powołane do pełnienie funkcji kontrolno-doradczych (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz. U. Nr 109, poz. 704), nie wywiązują się z tego obowiązku. Zatem brak świadomości pracodawcy w tym zakresie powoduje, więc zagrożenie dla pracownika w trakcie procesu pracy.

2 Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Według sprawozdawczości Głównego Urzędu Statystycznego wydatki związane z bezpieczeństwem i higieną pracy stanowią zaledwie 1% kosztów pracy. Ta mała wartość wynika z faktu, że badania GUS dotyczące kosztów pracy ograniczają się tylko do następujących wydatków: środków ochrony indywidualnej, środków ochrony zbiorowej, odzieży i obuwia roboczego, środków higieny osobistej, posiłków profilaktycznych, dodatków z tytułu pracy w warunkach szkolnych (Badania Rzepecki 2012 r.) Z art stosunek pracy: Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. Wynika z tego więc, że po nawiązaniu stosunku pracy pracodawca winien mieć świadomość uwzględniania następujących kosztów pracy: wprowadzenia do zakładu pracy służb BHP. skierowania na badania lekarskie, przeprowadzania na wysokim poziomie szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, wykonywania pomiarów środowiska pracy, zakupu oznakowania dotyczącego bezpieczeństwa pracy, przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego. Punkty od 1 do 4 mogą być zrealizowane przez przedsiębiorstwo w formie umowy outsourcingowej z firmą prowadzącą usługi w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, NZOZ-em posiadającym swoje laboratorium i lekarzem medycyny pracy, terytorialnie najbliższym laboratorium wykonującym badania warunków środowiska pracy. Zakup oznakowania dotyczącego bezpieczeństwa pracy pracodawca również może zlecić jednostkom zewnętrznym.

3 Natomiast, co do punktu 6 to pracodawca musi osobiście stawić czoła wszystkim przeciwnościom związanym z dokonaniem oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy występujących w jego przedsiębiorstwie. Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, a w szczególności prawdopodobieństwo wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych, występujących w środowisku pracy lub sposobie wykonywania pracy. Pojawia się więc pytanie kiedy tak naprawdę w relacjach pracodawca pracownik pojawi się próba wspólnego działania dotyczącego oceny ryzyka zawodowego. Jeśli w przedsiębiorstwie pojawiły się służby BHP, to już po nawiązaniu stosunku pracy przez pracodawcę, służby te realizują swoje zadania, a zwłaszcza zadanie 10: udział w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jeśli to mają za sobą, to podczas instruktażu stanowiskowego pojawiają się pierwsze informacje na temat ryzyka na stanowisku pracy. Następnie służby przechodzą do zadania 15 służb BHP: udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą. Dlaczego należy oceniać ryzyko zawodowe? Podstawowym celem oceny ryzyka jest zapewnienie pracownikom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Działanie to pomaga ograniczyć negatywne skutki oddziaływania zagrożeń na ludzi i środowisko w związku z wykonywaną pracą. Jak wykazują badania przeprowadzone na pracodawcach wśród mikro i małych przedsiębiorstwach na terenie województwa podkarpackiego, bo takich mamy najwięcej, to świadomość definiowania znanego pojęcia ryzyka zawodowego przez badanych jest bardzo mała. Tylko 56% badanych wskazuje poprawną definicje ryzyka - są to zagrożenia związane z wykonywaną pracą powodujące starty oraz ich skutki dla zdrowia lub życia pracowników w postaci chorób zawodowych i wypadków przy pracy, 22% respondentów podaje określenie zbliżone - są to zagrożenia występujące na stanowisku pracy, na które

4 narażony jest pracownik, natomiast reszta respondentów woli unikać odpowiedzi lub też podaje pierwszą lepszą z ankiety (Badania Woźny 2014 Wykres Nr 3). Zespół doradców BHP prowadzący badania dotyczące podejścia przedsiębiorców do oceny ryzyka zawodowego dokonał także podziału przedsiębiorstw ze względu na profil działalności, a mianowicie: usługową, handlową, produkcyjną. Wnioski wynikające z ankiety pokazują, że profil oraz wielkość działalności gospodarczej przedsiębiorstw wpływają na definiowanie ryzyka zawodowego przez badanych przedsiębiorców (Badania Woźny 2014 Tabela 1,2). Oceny ryzyka zawodowego najlepiej dokonać metodą 5 kroków, a to mianowicie: 1. Zbieranie informacji, 2. Identyfikacja zagrożeń, 3. Ocena ryzyka zawodowego, 4. Planowanie działań ograniczających ryzyko zawodowe, 5. Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego. Ostatnim elementem oceny ryzyka zawodowego winna być profilaktyka oraz, jak zaleca ustawodawca, aktualizacja oceny. Zespół doradców BHP przeprowadził również badania w zakresie dotyczącym świadomości konieczności aktualizacji oceny ryzyka zawodowego (Badania Woźny 2014 Tabela 5,6 oraz Wykres 19.20). Z badań wynika, że profil działalności przy wcześniej wspomnianym podziale na usługi, handel, produkcję wpływa na świadomość przeprowadzania aktualizacji oceny ryzyka, natomiast wielkość przedsiębiorstwa nie wpływa na świadomość dokonywania aktualizacji oceny ryzyka zawodowego. Wobec takiej sytuacji pojawia się kolejne pytanie czy badani pracodawcy poruszają się swobodnie w gąszczu przepisów dotyczących oceny ryzyka zawodowego, a zawartych w różnych dokumentach. Odpowiedź jest prosta, otóż z całą stanowczością stawiam tezę że nie. Warto przytoczyć kilka aktów prawnych, z którymi winni się zapoznać: 1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. 1998, Nr 21, poz. 94 ze zm.)

5 art k.p. pracodawca ma obowiązek określić w regulaminie pracy obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, w tym także sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, art k.p. zobowiązuje pracodawcę do przekazania młodocianemu pracownikowi informacji o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną przez niego pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, art. 226 k.p. pracodawca: - ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, - informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywana pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, art a k.p. zobowiązuje pracodawcę do konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań związanych z bhp, w szczególności dotyczących oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku, 2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U nr 108 poz. 690), 3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (zmiana ): 39a Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac,

6 4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U nr 11 poz. 86), 5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U nr 157 poz. 1318) 6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U nr 81 poz. 716) 7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bhp przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313, zm. Dz. U. z 2000 r. Nr 82, poz. 930), 8. Polska Norma PN-N-18002:2011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego, 9. PN-Z-08052:1980 Ochrona pracy. Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy. Klasyfikacja. Troska pracodawcy o zagwarantowanie dobrego samopoczucia pracownika w zakładzie pracy pozytywnie wpływa na zaangażowanie pracowników, daje lepszą i wydajniejszą pracę. Brak jednak odpowiednich standardów bezpieczeństwa i higieny pracy w małych przedsiębiorstwach i związana z tym wypadkowość dotyka nie tylko wymiaru ludzkiego, ale ma także niekorzystny wpływ na przedsiębiorstwo. Istotnym problemem jest podnoszenie świadomości pracodawców osób zarządzających w zakresie analiz kosztów i korzyści związanych z bezpieczeństwem. Bez promocji tych zagadnień poprzez organy nadzory nad warunkami pracy, pogłębianiem wiedzy i umiejętności na poziomie uczelni wyższych, gdyż to z nich wychodzą przyszli pracodawcy, trudno spodziewać się przyszłych zmian. Nie tylko w małych przedsiębiorstwach służby BHP muszą walczy z pracodawcami o dodatkowe środki na bezpieczeństwo i higiena pracy. Niestety występującą jeszcze nadal luką w naszym prawie jest brak standaryzowanych narzędzi do oceny poziomu ryzyka, gdyż ustawodawca nie nakłada na pracodawcę obowiązku przeprowadzenia oceny ryzyka w danym przedsiębiorstwie na podstawie konkretnej metody ilościowej lub jakościowej.

7 Stad też różne interpretacje organów nadzoru nad warunkami pracy tych samych przypadków występujących w jednakowych podmiotach gospodarczych. Ocena ryzyka zawodowego jest nieustannym obowiązkiem pracodawcy. Niestety nie jest czynnością jednorazową. Zatem każdy pracodawca winien przygotować w swoim przedsiębiorstwie długookresowy plan działania w zakresie oceny ryzyka zawodowego, zapewniając tym samym korzystne i zgodne z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii warunki bezpiecznej pracy dla swoich pracowników.

8 ZAŁĄCZNIK NR 1 OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA BEZPIECZNY W PRACY RAPORT Z BADAŃ Ryzyko zawodowe problemem pracodawcy? Ryzyko zawodowe zgodnie z 2 pkt. 7 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz ze. zm.) w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa pracy to prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń niepożądanych, które są związane z wykonywaną praca i powodują straty, a w szczególności powodują u pracowników negatywne skutki zdrowotne w wyniku zagrożeń zawodowych, które wynikają w środowisku pracy lub ze sposobu wykonywania pracy. Ocena ryzyka stanowi podstawę dla pracodawcy do organizacji pracy i stworzenia stanowisk pracy, poprzez zabezpieczenie pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych oraz uciążliwych dla zdrowia. W celu identyfikacji zagrożeń wynikających z funkcjonowania działalności gospodarczej właściciel dokonuje przeglądu wszystkich stanowisk pracy. Na podstawie zawodowych doświadczeń oraz analizy poszczególnych prac określa występujące zagrożenia. Podczas opracowywania oceny ryzyka niezbędne jest przeprowadzenie wywiadu z pracownikiem w celu zidentyfikowania zagrożeń, które mogą być niezauważalne przez jednostkę identyfikującą. Regulacje prawne w polskim ustawodawstwie wyraźnie określają czym jest ryzyko zawodowe oraz kiedy należy je diagnozować. W przedsiębiorstwach, które zatrudniają pracowników odpowiedzialnych za stan BHP ów diagnoza dokonywana jest w sposób zabezpieczający pracodawcę, a w szczególności pracownika. Jednak warto się zastanowić nad faktycznym stanem ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwach, w których nie ma prawnego obowiązku tworzenia komórek, czy stanowisk BHP. Kluczem do rozważań nad ryzykiem zawodowym są mikro i małe przedsiębiorstwa. Ryzyko zawodowe problemem pracodawcy? Postawienie takiego pytania, a zarazem obranie takiego tematu badań jest interesującym zjawiskiem, gdyż w mikro i małych przedsiębiorstwach bezpieczeństwo i higiena pracy często jest lekceważone. Przez lata doświadczeń w zakresie obsługi BHP dla mikro i małych przedsiębiorstw zauważalny był problem ryzyka zawodowego. W zdecydowanej większości przypadków pracodawcy

9 zorientowani byli na jak najmniejszym koszcie obsługi z zakresu BHP, czego skutkiem było i zapewne wciąż jest nieodpowiednie szacowanie ryzyka zawodowego. Niniejszy raport z badań przeprowadzonych na przełomie września i października 2014 r. ukazuje czym dla pracodawcy jest ryzyko zawodowe, oraz odpowiada na kluczowe pytanie; Ryzyko zawodowe problemem pracodawcy? Charakterystyka badanych przedsiębiorstw Przedmiotem badań nad ryzykiem zawodowym pracodawców byli właściciele mikro i małych przedsiębiorstw funkcjonujących w Rzeszowie i okolicach. Metoda doboru celowego wraz z zastosowaniem kuli śnieżnej pozwoliło na zebranie 132 poprawnie wypełnionych kwestionariuszy ankiety. Dane w wykresie 1 i 2 ukazują rozkład badanej populacji przedsiębiorców ze względu na wielkość oraz główny profil działalności. Wykres 1. Wielkość badanych przedsiębiorstw. (N=132) 58% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Mikro przedsiębiorstwo 42% Małe przedsiębiorstwo Wykres 2. Główny profil działalności.(n=132) 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 39% 34% 27% Usługowa Handlowa Produkcyjna

10 Świadomość ryzyka zawodowego Pierwszą poruszaną kwestią jest świadomość pracodawcy co do definicji ryzyka zawodowego. Zgodnie z definiendum pojęcia, które określa 2 pkt. 7 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz ze zm.) w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa pracy, są to zagrożenia, związane z wykonywaną pracą, powodujące straty oraz ich skutki dla zdrowia lub życia pracowników w postaci chorób zawodowych i wypadków przy pracy. Wszystkie wskaźniki w mniejszym lub większym stopniu charakteryzują ryzyko zawodowe. Ponad połowa badanych, a mianowicie 56,1% przedsiębiorców w pełni zdefiniowała pojęcie ryzyka zawodowego. Warto zaznaczyć, że 22,7% respondentów odpowiedziało, iż ryzyko zawodowe to zagrożenia występujące na stanowisku pracy, na które jest narażony dany pracownik. Reasumując, zdecydowana większość badanych przedsiębiorców utożsamia ryzyko zawodowe ze stanowiskiem pracy i pracownikiem. Można więc uznać za słuszność to, iż pracodawcy mikro i małych przedsiębiorstw poprawnie definiują ryzyko zawodowe. Wykres 3. Definiowanie ryzyka zawodowego przez badanych przedsiębiorców. (N=132) Są to świadome czynności pracy, wynikające z wykonywanego zawodu 3,8% Są to zagrożenia, które występują w środowisku pracy, na które jest narażona każda jednostka przebywająca w zakładzie pracy/stanowisku pracy w firmie (pracodawca, pracownik, klient itp.) 6,8% Są to zagrożenia wynikające z działalności przedsiębiorstwa 10,6% Są to zagrożenia występujące na stanowisku pracy, na które jest narażony dany pracownik 22,7% Są to zagrożenia, związane z wykonywaną pracą, powodujące straty oraz ich skutki dla zdrowia lub życia pracowników w postaci chorób zawodowych i wypadków przy pracy 56,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0%

11 Uzyskane dane empiryczne związane z definiowaniem ryzyka zawodowego zostały poddane korelacji ze względu na profil działalności. Spośród badanych przedsiębiorstw wyraźnie uwidaczniają się różnice w wartościach procentowych. Dane z wykresu 4 wyraźnie wskazują, iż profil działalności wpływa na definiowanie ryzyka zawodowego: największy odsetek świadomości pojęcia zaobserwowano wśród właścicieli firm produkcyjnych (60,8%). Taki stan rzeczy zapewne podyktowany jest tym, iż przeważnie w procesie produkcji używa się specjalistycznego sprzętu oraz materiałów, czy półproduktów, które zwiększają zagrożenie wypadkiem, większe ryzyko wypadku w przedsiębiorstwie produkcyjnym mimowolnie wymusza na pracodawcy precyzyjne określenie ryzyka zawodowego, w przypadku działalności handlowej odsetek procentowy pracodawców poprawnie definiujących ryzyko zawodowe jest na dość wysokim poziomie (48,9%), w przypadku pracodawców firm usługowych odsetek ten jest dramatycznie niski (22,2%). Czynnikiem decydującym o tak niskim poziomie świadomości ryzyka zawodowego może być to, iż pracodawcy specjalizujący się w usługach nie dostrzegają faktycznych zagrożeń na stanowisku pracy.

12 Wykres 4. Definiowanie ryzyka zawodowego przez badanych przedsiębiorców. Podział ze względu na profil działalności (N=132) Są to świadome czynności pracy, wynikające z wykonywanego zawodu 13,9% 8,9% 11,8% Są to zagrożenia wynikające z działalności przedsiębiorstwa 8,3% 11,1% 7,8% Są to zagrożenia występujące na stanowisku pracy, na które jest narażony dany pracownik 17,8% 9,8% 44,4% Są to zagrożenia, które występują w środowisku pracy, na które jest narażona każda jednostka przebywająca w zakładzie pracy/stanowisku pracy w firmie (pracodawca, pracownik, klient itp.) 11,1% 13,3% 9,8% Są to zagrożenia, związane z wykonywaną pracą, powodujące straty oraz ich skutki dla zdrowia lub życia pracowników w postaci chorób zawodowych i wypadków przy pracy 22,2% 48,9% 60,8% Dane z tabeli 1 przedstawiają wartość testy chi-kwadrat, chi 2 = 19,998, df = 8 dla p<0,05. Uzyskane w toku analizy statystycznej wartości testu zależności wykazują, że należy odrzucić zakładaną hipotezę zerową o niezależności badanych zmiennych i przyjąć hipotezę alternatywną stanowiącą o zależności między zmiennymi. Współczynnik kontyngencji wyniósł 0,363 co stanowi o słabej sile związku ze wskazaniem na umiarkowaną. Zatem można stwierdzić, że profil działalności wypływa na definiowanie ryzyka zawodowego przez badanych przedsiębiorców. 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Usługowa Handlowa Produkcyjna Tabela 1. Definiowanie ryzyka zawodowego przez badanych przedsiębiorców. Podział ze względu na profil działalności. Test zależności chi-kwadrat i współczynnik kontyngencji. (N=132) Wartość df Istotność asymptotyczna (dwustronna) Chi-kwadrat Pearsona 19,998 a 8 0,010 Współczynnik kontyngencji 0, ,010 N Ważnych obserwacji 132 *22,2% komórek (3) ma liczebność oczekiwaną mniejszą niż 5. Minimalna liczebność oczekiwana wynosi 3,27.

13 Kolejną zmienną, która różnicuje świadomość ryzyka zawodowego jest wielkość przedsiębiorstwa. Pracodawcy często nie są świadomi tego, iż w przypadku zatrudniania kilku osób należy szacować ryzyko zawodowe: wartości procentowe zaprezentowane na wykresie 5 ukazują, iż pracodawcy zatrudniający więcej, niż 10 pracowników w większym stopniu są świadomi definicji ryzyka zawodowego, aniżeli właściciele mikro przedsiębiorstw. Spowodowane to może być tym, że liczba pracowników często przekłada się na częstotliwość występowania wypadków przy pracy, często w mikro przedsiębiorstwach proces pracy odbywa się na jednym stanowisku pracy, dlatego też aż 33,8% właścicieli wskazało, że ryzyko zawodowe to zagrożenia występujące na stanowisku pracy, na które jest narażony dany pracownik. Wykres 5. Definiowanie ryzyka zawodowego przez badanych przedsiębiorców. Podział ze względu na wielkość przedsiębiorstwa. (N=132) Są to świadome czynności pracy, wynikające z wykonywanego zawodu 7,8% 16,4% Są to zagrożenia wynikające z działalności przedsiębiorstwa 9,1% 9,1% Są to zagrożenia występujące na stanowisku pracy, na które jest narażony dany pracownik 5,5% 33,8% Są to zagrożenia, które występują w środowisku pracy, na które jest narażona każda jednostka przebywająca w zakładzie pracy/stanowisku pracy w firmie (pracodawca, pracownik, klient itp.) Są to zagrożenia, związane z wykonywaną pracą, powodujące straty oraz ich skutki dla zdrowia lub życia pracowników w postaci chorób zawodowych i wypadków przy pracy 10,4% 12,7% 39,0% 56,4% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Mikro przedsiębiorstwo Małe przedsiębiorstwo Dane z tabeli przedstawiają wartość testy chi-kwadrat, chi 2 =16,037, df = 4 dla p < 0,05. Uzyskane w toku analizy statystycznej wartości testu zależności wykazują, że należy odrzucić zakładaną hipotezę zerową o niezależności badanych zmiennych i przyjąć hipotezę alternatywną stanowiącą o zależności między zmiennymi. Współczynnik kontyngencji

14 wyniósł 0,329 co stanowi o słabej sile związku ze wskazaniem na umiarkowaną. Zatem można stwierdzić, że wielkość przedsiębiorstwa wypływa na definiowanie ryzyka zawodowego przez badanych przedsiębiorców. Tabela 2. Definiowanie ryzyka zawodowego przez badanych przedsiębiorców. Podział ze względu na wielkość przedsiębiorstwa. Test zależności chi-kwadrat. (N=132) Istotność asymptotyczna Wartość df (dwustronna) Chi-kwadrat Pearsona 16,037 a 4 0,003 Współczynnik kontyngencji 0, ,003 N Ważnych obserwacji 132 *0% komórek (0) ma liczebność oczekiwaną mniejszą niż 5. Minimalna liczebność oczekiwana wynosi 5,00. Szacowanie ryzyka zawodowego Jednym z głównych obowiązków pracodawcy jest stworzenie takich warunków, aby zapewniały one bezpieczne wykonywanie pracy. Obowiązek ten jest w Polsce prawnie usankcjonowany. Pracodawca ponosi więc pełną odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Aby obowiązek ten mógł być rzetelnie zrealizowany pracodawca musi przeprowadzać okresowo ocenę ryzyka zawodowego poszczególnych stanowiskach. Jest to warunek dbania o ochronę zdrowia zatrudnionych pracowników. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 169, poz ze zm.) jasno określa, na kim spoczywa odpowiedzialność sporządzenia ryzyka zawodowego. Zgodnie z 39a. pkt 1. pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. Dane z wykresu ukazują, że pracodawcy zrzucają obowiązek szacowania ryzyka na specjalistów ds. BHP z firmy zewnętrznej lub pracowników posiadających wiedzę w tym zakresie. W niewielkim stopniu pracodawca oraz pracownik uczestniczy w procesie szacowania ryzyka zawodowego. Zaledwie 24% badanych pracodawców odpowiedziało, że

15 uczestniczy w szacowaniu ryzyka zawodowego, a 15% badanych zadeklarowało, że pracownik również uczestniczy w procesie szacowania ryzyka zawodowego. Wykres 6. Osoba szacująca ryzyko zawodowe w badanych przedsiębiorstwach. (N=132) Inny pracownik, jaki? 1% Pracownik 15% Ja sam (jako pracodawca) 24% Pracownik posiadający wiedzę z zakresu BHP 43% Specjalista ds. BHP z firmy zewnętrznej 75% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% *Wartości procentowe nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli udzielić więcej, niż jedną odpowiedź. Wykres 7 wskazuje, że profil działalności oraz wielkość przedsiębiorstwa istotnie nie wpływa na postępowanie pracodawców w przypadku szacowania ryzyka zawodowego. Taki stan rzeczy jest niewątpliwie niepokojący, ponieważ jeśli pracodawca, a w szczególności pracownik, dla którego sporządzane jest ryzyko zawodowe, nie uczestniczy w procesie to rezultat prac nie może odzwierciedlać rzeczywistego zagrożenia. Można stwierdzić, iż ryzyko zawodowe traci swoją rolę, jeśli jest sporządzane wyłącznie prze z pracownika BHP: firmy produkcyjne w ocenie ryzyka głównie opierają się na specjalistach BHP z firmy zewnętrznej oraz pracownika posiadającego wiedzę z zakresu BHP. W przedsiębiorstwach tego typu ów pracownikiem przeważnie jest kierownik, czy brygadzista, który zarazem odpowiada za proces produkcji i sprzęt, przedsiębiorcy prowadzący firmę handlową i usługową wykazują wyższy odsetek zaangażowania w ocenę ryzyka, niż pracodawcy firm produkcyjnych. Właściciele firm produkcyjnych wykazują wyższy poziom świadomości zagrożeń występujących w zakładzie pracy, dlatego też w ich przeświadczeniu wolą powierzyć ów zadanie specjaliście i pracownikowi posiadającemu wiedzę w zakresie BHP.

16 Wykres 7. Osoba szacująca ryzyko zawodowe w badanych przedsiębiorstwach. Podział ze względu na profil działalności. (N=132) 80% 70% 79% 74% 68% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 51% 33% 45% 17% 31% 27% 24% 11% 9% 0% Specjalista ds. BHP z firmy zewnętrznej Pracownik posiadający wiedzę z zakresu BHP Ja sam (jako pracodawca) Pracownik Produkcyjna Handlowa Usługowa *Wartości procentowe nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli udzielić więcej, niż jedną odpowiedź. Korelacja ze względu na wielkość przedsiębiorstwa nie wykazała istotnych różnic procentowy, Można założyć, iż wielkość przedsiębiorstwa nie wpływa na osoby szacujące ryzyko zawodowe. Wykres 8. Osoba szacująca ryzyko zawodowe w badanych przedsiębiorstwach. Podział ze względu na wielkość przedsiębiorstwa. (N=132) 80,0% 77,0% 72,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 48,0% 39,3% 24,0% 24,6% 14,0% 16,4% 10,0% 0,0% Specjalista ds. BHP z firmy zewnętrznej Pracownik posiadający wiedzę z zakresu BHP Ja sam (jako pracodawca) Pracownik Małe przedsiębiorstwo Mikro przedsiębiorstwo *Wartości procentowe nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli udzielić więcej, niż jedną odpowiedź.

17 Zapoznanie pracownika z oceną ryzyka zawodowego Pracodawca ma obowiązek (Kodeks Pracy art. 226, pkt 2) zapoznać każdego pracownika z ryzykiem zawodowym na jego stanowisku pracy oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Pracownik powinien własnoręcznym podpisem potwierdzić zapoznanie się z ryzykiem poprzez: podpisanie Karty oceny ryzyka zawodowego, podpisanie Oświadczenia o zapoznaniu pracownika z ryzykiem zawodowym (do akt osobowych). Pracownik powinien zostać poinformowany o ryzyku zawodowym podczas szkolenia wstępnego ogólnego. Z przeprowadzonych badań jasno wynika, że jest to pomijane przez pracodawców. Spośród badanych przedsiębiorców to głównie pracownik posiadający wiedzę z zakresu BHP oraz sam pracodawca zostaje zapoznany z ryzykiem zawodowym. Rozkład procentowy wartości pokazuje, iż pracodawca lekceważy ryzyko zawodowe. Można założyć, że każdy nowoprzyjęty pracownik wyłącznie podpisuje kartę oceny ryzyka oraz oświadczenie o zapoznaniu z ryzykiem zawodowym. Wykres 9. Osoby, które w badanych przedsiębiorstwach zostały zapoznane z oceną ryzyka. (N=132) Każdy pracownik 16% Pracownik odpowiedzialny za stanowiska pracy typu: kierownik komórki, brygadzista 31% Pracownik obsługujący specjalistyczny sprzęt 34% Ja sam (jako pracodawca) 52% Pracownik posiadający wiedzę z zakresu BHP 67% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% *Wartości procentowe nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli udzielić więcej, niż jedną odpowiedź. Profil działalności oraz wielkość przedsiębiorstwa nieznacznie różnicuje osoby, które zostały zapoznane z ocenę ryzyka:

18 niezależnie od profilu działalności to pracownik posiadający wiedzę z zakresu BHP oraz pracodawca posiadają wiedzę z zakresu ryzyka zawodowego, znaczny procent pracodawców firm produkcyjnych (31%) zaznajamia każdego pracownika z ryzykiem zawodowym, przeważnie w firmach produkcyjnych i usługowych wykorzystuje się specjalistyczny sprzęt, dlatego też w ów profilach działalności większy odsetek pracodawców zaznajamia pracownika obsługującego specjalistyczny sprzęt z ryzykiem zawodowym, niż w przypadku firm handlowych, Wykres 10. Osoby, które w badanych przedsiębiorstwach zostały zapoznane z oceną ryzyka. Podział ze względu na profil działalności (N=132) 70% 60% 50% 40% 30% 69% 70% 63% 26% 23% 41% 37% 26% 39% 47% 60% 50% 31% 20% 11% 13% 10% 0% Pracownik posiadający wiedzę z zakresu BHP Pracownik odpowiedzialny za stanowiska pracy typu: kierownik komórki, brygadzista Pracownik obsługujący specjalistyczny sprzęt Ja sam (jako pracodawca) Każdy pracownik Produkcyjna Handlowa Usługowa *Wartości procentowe nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli udzielić więcej, niż jedną odpowiedź. pracodawcy małych przedsiębiorstw z ryzykiem zawodowym głównie zapoznają pracowników posiadających wiedzę z zakresu BHP, pracowników odpowiedzialnych za stanowisko pracy oraz obsługujących specjalistyczny sprzęt. mikro przedsiębiorcy głównie sami zapoznają się z ryzykiem zawodowym oraz przekazują ów wiedzę pracownikowi posiadającemu wiedzę z zakresu BHP.

19 Wykres 11. Osoby, które w badanych przedsiębiorstwach zostały zapoznane z oceną ryzyka. Podział ze względu na wielkość przedsiębiorstwa. (N=132) 80% 70% 60% 75% 59% 53% 68% 50% 40% 37% 37% 38% 30% 20% 10% 21% 21% 16% 0% Pracownik posiadający wiedzę z zakresu BHP Pracownik odpowiedzialny za stanowiska pracy typu: kierownik komórki, brygadzista Pracownik obsługujący specjalistyczny sprzęt Ja sam (jako pracodawca) Każdy pracownik Małe przedsiębiorstwo Mikro przedsiębiorstwo *Wartości procentowe nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli udzielić więcej, niż jedną odpowiedź. Świadomość aktualizacji ryzyka zawodowego W badaniu poruszone zostały również kwestie aktualizacji ryzyka zawodowego. Nie ma precyzyjnego wymogu prawnego określającego sposób aktualizacji oceny ryzyka zawodowego. Żaden przepis nie określa formy aktualizacji, a także nie mówi jak często jej dokonywać. Polska Norma PN-N-18002:2011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy - Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego formułuje, że szacowanie ryzyka zawodowego jako proces ciągły, który daje podstawy do stałej poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Według ów normy ocena ryzyka zawodowego dostarczać ma informacji, które są niezbędne usuwania niezgodności zidentyfikowanych w procesie oceny ryzyka, poprzez działania korygujące i zapobiegawcze. Warto jednak wspomnieć, że na konkretnych stanowiskach pracy należy dokonywać aktualizacji, tudzież weryfikacji ryzyka, gdy: utworzono nowe stanowiska pracy, zamontowano nowe maszyny lub urządzenia, wprowadzono nowe materiały i pomocnicze środki produkcji, wdrożono nową technologię lub organizację pracy, dokonano modernizacji maszyn, urządzeń lub obiektów,

20 warunki środowiska pracy uległy zmianie, zmieniły się środki ochrony zbiorowej lub indywidualnej, nastąpiła zmiana przepisów, nastąpił wzrost lub spadek wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych, ujawniły się nowe zagrożenia. Dane z wykresu ukazują, że pracodawcy nie są świadomi tego, iż ryzyko zawodowe należy aktualizować. Zaledwie 15% badanych (odpowiedzi zdecydowanie tak i raczej tak) jest świadoma konieczności dokonywania aktualizacji ryzyka zawodowego. Ponad jedna czwarta ankietowanych uważa, że aktualizacja ryzyka w dużej mierze zależy od profilu działalności i występujących zagrożeń. Ponad połowa badanych, a mianowicie (57%) traktuje ryzyko zawodowe jako zbędną konieczność, która wynika z obowiązku pracodawcy. Wykres 12. Świadomość aktualizacji oceny ryzyka zawodowego. (N=132) Zdecydowanie nie, ryzyko zawodowe jest nieistotne w procesie bezpieczeństwa pracy 17% Raczej nie, jednorazowe szacowanie ryzyka w zupełności ukazuje poziom bezpieczeństwa 40% Ani tak, ani nie, jest to zależne od profilu przedsiębiorstwa i zagrożeń w nim występujących 26% Raczej tak, jest to ważne, ale nie kluczowe dla spraw bezpieczeństwa 11% Zdecydowanie tak, jest to istotne w procesie bezpieczeństwa pracy 6% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Ogólny obraz świadomości konieczności aktualizacji oceny ryzyka zawodowego wskazuje, iż pracodawcy lekceważą znaczenie ryzyka zawodowego w procesie bezpieczeństwa i higieny pracy. Korelacja ze względu na profil i wielkość przedsiębiorstwa ukazuje nieznaczne różnice: pracodawcy firm produkcyjnych wykazują największą świadomość konieczność aktualizacji oceny ryzyka zawodowego. Firmy produkcyjne często wprowadzają nowe

21 maszyny, lub zmieniają proces produkcji dlatego też zwracają uwagę na aktualizację oceny ryzyka, większość pracodawców o profilu usługowym jest zdania, że jednorazowe szacowanie ryzyka zawodowego w pełni ukazuje poziom bezpieczeństwa, poziom zagrożenia wypadkiem w firmie produkcyjnej jest wyższy przez co zwraca się większą uwagę na aktualizację oceny ryzyka, aniżeli w firmach usługowych, czy handlowych, Wykres 13. Świadomość aktualizacji oceny ryzyka zawodowego. Podział ze względu na profil działalności. (N=132) Zdecydowanie nie, ryzyko zawodowe jest nieistotne w procesie bezpieczeństwa pracy 8% 16% 24% Raczej nie, jednorazowe szacowanie ryzyka w zupełności ukazuje poziom bezpieczeństwa 25% 36% 67% Ani tak, ani nie, jest to zależne od profilu przedsiębiorstwa i zagrożeń w nim występujących 8% 27% 37% Raczej tak, jest to ważne, ale nie kluczowe dla spraw bezpieczeństwa Zdecydowanie tak, jest to istotne w procesie bezpieczeństwa pracy 2% 3% 4% 14% 11% 18% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Usługowa Handlowa Produkcyjna Dane z tabeli przedstawiają wartość testy chi-kwadrat, chi 2 =27,511, df = 8 dla p < 0,05. Uzyskane w toku analizy statystycznej wartości testu zależności wykazują, że należy odrzucić zakładaną hipotezę zerową o niezależności badanych zmiennych i przyjąć hipotezę alternatywną stanowiącą o zależności między zmiennymi. Współczynnik kontyngencji wyniósł 0,415 co stanowi o słabej sile związku ze wskazaniem na umiarkowaną. Zatem można stwierdzić, że profil działalności wypływa na świadomość aktualizacji oceny ryzyka.

22 Tabela 3. Świadomość aktualizacji oceny ryzyka zawodowego. Podział ze względu na profil działalności. Test zależności chikwadrat. (N=132) Wartość df Istotność asymptotyczna (dwustronna) Chi-kwadrat Pearsona 27,511 a 8 0,001 Współczynnik kontyngencji 0,415 0,001 N Ważnych obserwacji 132 *20% komórek (4) ma liczebność oczekiwaną mniejszą niż 5. Minimalna liczebność oczekiwana wynosi 2,18. Korelacja ze względu na wielkość przedsiębiorstwa nie wykazała istotnych różnic procentowy, Można założyć, iż wielkość przedsiębiorstwa nie wpływa na świadomość aktualizacji oceny ryzyka. Wykres 14. Świadomość aktualizacji oceny ryzyka zawodowego. Podział ze względu na wielkość przedsiębiorstwa. (N=132) Zdecydowanie nie, ryzyko zawodowe jest nieistotne w procesie bezpieczeństwa pracy 18% 15% Raczej nie, jednorazowe szacowanie ryzyka w zupełności ukazuje poziom bezpieczeństwa 35% 44% Ani tak, ani nie, jest to zależne od profilu przedsiębiorstwa i zagrożeń w nim występujących 23% 29% Raczej tak, jest to ważne, ale nie kluczowe dla spraw bezpieczeństwa Zdecydowanie tak, jest to istotne w procesie bezpieczeństwa pracy 8% 6% 5% 16% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Mikro przedsiębiorstwo Małe przedsiębiorstwo

23 Dane z tabeli przedstawiają wartość testy chi-kwadrat, chi 2 =3,531, df = 4 dla p > 0,05. Uzyskane w toku analizy statystycznej wartości testu zależności wykazują, że należy przyjąć zakładaną hipotezę zerową o niezależności badanych zmiennych. Zatem można stwierdzić, że wielkość przedsiębiorstwa nie wypływa na świadomość aktualizacji oceny ryzyka zawodowego. Tabela 4. Świadomość aktualizacji oceny ryzyka zawodowego. Podział ze względu na wielkość przedsiębiorstwa. Test zależności chi-kwadrat. (N=132) Wartość df Istotność asymptotyczna (dwustronna) Chi-kwadrat Pearsona 3,531 a 4 0,473 N Ważnych obserwacji 132 *20,0% komórek (2) ma liczebność oczekiwaną mniejszą niż 5. Minimalna liczebność oczekiwana wynosi 3,33.

24 Podsumowanie Ryzyko zawodowe problemem pracodawcy? Przenalizowane wyniki badań empirycznych jednoznacznie wykazują, iż zagadnienie formułujące ryzyko zawodowe jest problemem pracodawcy, zwłaszcza pracodawcy mikro i małego przedsiębiorstwa. Niewątpliwie jednym z głównych zarzutów wobec pracodawców jest to, iż mimo świadomości definiendum oceny ryzyka zawodowego, nie do końca poprawnie realizują obowiązki, jakie nakłada na nich prawo. Niepokojącym zjawiskiem jest to, iż w ocenie ryzyka zawodowego pracownik praktycznie nie jest brany pod uwagę. Brak świadomości zagrożeń, które nie tylko wynikają z środowiska pracy, ale również z indywidualnych cech zewnętrznych, ale i wewnętrznych pracownika powodują większe prawdopodobieństwo wypadku. Główne zadanie szacowania ryzyka zawodowego przypada specjaliście z firmy zewnętrznej, jednak skuteczny, a zarazem uczciwy specjalista ds. BHP przejdzie przez wszystkie etapy szacowania ryzyka, nie pomijając pracownika i pracodawcę. Mimo, że każdy pracownik ustawowo musi podpisać oświadczenie o zapoznaniu się z ryzykiem zawodowym to z danych wynika, iż taki stan rzeczy nie ma miejsca. Zjawisko traktowania bhp jako zło konieczne staje się coraz rzadsze, lecz wciąż zauważalne. Niezależnie od wielkości przedsiębiorstwa, czy profilu działalności to na pracodawcy ciąży zapoznanie pracownika z oceną ryzyka zawodowego. Jednak jak wynika z badań rzeczywistość jest daleka od normalności. Warto jednak poddać weryfikacji istotną konkluzję, czy za niski stan świadomości pracodawców w zakresie ryzyka zawodowego odpowiadają firmy świadczące usługi BHP na zasadach outsourcingu? Moim zdaniem, zdecydowanie nie, gdyż to pracodawca odpowiada za stan bezpieczeństwa i higieny w zakładzie pracy. Jednak głównym kryterium wyboru firmy przez pracodawcę jest cena, a nie zakres usług i doświadczenie specjalisty, czy zespołu specjalistów.