ROMAN HERITAGE OF CATHOLIC CHURCHES IN WIŚLICA ON ŚWIĘTOKRZYSKA LAND AS PILGRIMAGE AND RELIGIOUS AND COGNITIVE DESTINATION, PART II

Transkrypt

1 ARTYKUŁY NAUKOWE ASO.A.12(2)/ DOI /acta_ Marcin Obodyński * Marek Dzióba Patrycja Żegleń* ROMAŃSKIE DZIEDZICTWO KOŚCIOŁÓW KATOLICKICH W WIŚLICY NA ZIEMI ŚWIĘTOKRZYSKIEJ JAKO DYSTANCJA PIEL- GRZYMKOWO-RELIGIJNA ORAZ POZNAWCZA, CZ. II. ROMAN HERITAGE OF CATHOLIC CHURCHES IN WIŚLICA ON ŚWIĘTOKRZYSKA LAND AS PILGRIMAGE AND RELIGIOUS AND COGNITIVE DESTINATION, PART II Streszczenie: Opracowanie jest II częścią większej liczby doniesień związanych z nasilającym się turystycznym ruchem pielgrzymkowym. Artykuł ukazuje dziedzictwo chrześcijańskiej kultury materialnej, jakie przetrwało w Wiślicy. Opracowanie opiera się o wiarygodne źródła, których zbiór zgromadzono w zamieszczonej na końcu pracy bibliografii. Artykuł skierowany jest do pielgrzymów i studentów turystyki.. Słowa kluczowe: Ziemia Świętokrzyska, Wiślica, kościoły romańskie, turystyka religijna i pielgrzymkowa Abstract. The paper is the second part of bigger number of reports concerning increasing pilgrimage tourist movement. The article presents heritage of Christian material culture that survived in Wiślica. The narrative is based on reliable sources, which collection is presented in the end of the work, i.e. in bibliography. The paper is directed to pilgrims and students of tourism. Key words: Świętokrzyska Land, Wiślica, Roman churches, religious and pilgrimage tourism. Received: Accepted: * Uniwersytet Rzeszowski 288

2 Romańskie dziedzictwo kościołów katolickich w Wiślicy na ziemi świętokrzyskiej jako dystancja pielgrzymkowo-religijna oraz poznawcza, cz. II. Architektura romańska ukształtowała się pod wpływem starożytnej kultury greckiej i rzymskiej. Architektoniczny styl romański [Nazwa ], w którym w Polsce powstawały pierwsze katolickie świątynie swoim widokiem wzbudzają zadumę skierowaną na ocenę bryły budowli na czasy, w których powstała. Styl romański prezentowała prosta budowla, z małymi oknami i mrocznymi krużgankami, która była zarazem surowa, jak i dostojna, sprawiająca wrażenie godności w pełnieniu funkcji świątyni dla współczesnych sobie. Obecność przetrwałych architektonicznych form budowli wykonanych w stylu architektury romańskiej daje świadectwo początkom chrztu Polski, z którym idziemy już ponad tysiąc pięćdziesiąt lat. Trudno wyobrazić sobie przeżywane wzruszenia z narodzin, chrztu i śmierci, duchowych zwycięskich uniesień oraz łez z porażek. Wiślica to miejscowość wiejska zlokalizowana w Dolinie Nidy. Sama nazwa miejscowości pochodzi od nazwiska Wiślimira księcia Wiślan, który opierając się na legendzie panońskiej w tzw. Żywocie św. Metodego, mówi o przymusowym jego chrzcie w 880 r. Dowodzi to, że w IX w. Wiślica znana była we wczesnych latach średniowiecza IX-X w. i wchodził w skład państwa ze stolicą w Krakowie [Jurecki, 2004 s. 7]. W miejscowości znajdują się relikty kultury materialnej [Dąbrowska, 44; Żurowska; Pilchowie; Wrzesiński, 2009, nr 4, 4 9]. 289

3 Marcin Obodyński, Marek Dzióba, Patrycja Żegleń ASO.A.2(12)/2018/ Wiślica 1910 r., bazylika kolegiacka Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Wiślicy, obok wieża, która zawaliła się w 1923 r. (pocztówka z obiegu). Do zabytków w Wiślicy należą: kolegiata z reliktami dwóch kościołów romańskich z XII i XIII wieku; w tym płyta wiślicka z 1174 r.; kościół św. Mikołaja z X w. wraz z kaplicą grobową z XI w.; zabudowa palatalna wraz z rotundą z XI w. oraz Misa Chrzcielna z 880 r. To te budowle, jako pierwsze w polskiej historii dały sakralny początek wiary, a także gromadzenia dziedzictwa i tradycji narodowego. Na powstanie budowli kościelnych w stylu romańskim wpływ musiały mieć wzory, jakie w przekazach ustnych i obrazowych opisów za sprawą zachodnich zakonników docierały do Polski z Rzymu, a także z terenów, którymi w latach władał Karol Wielki ( ) [Serejski]. Styl romański w Europie rozwinął się w wiekach X-XII [Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, t. VI, S-Z, 1995, s. 807]. Wiślica była jedną z pierwszych miejscowości w Polsce, w której w XII w. świątynię w stylu romańskim p.w. św. Mikołaja ufundował książę Henryk Sandomierski. W XIV w. na miejscu wspomnianego kościoła z fundacji Władysława Łokietka rozpoczęto budowę niewielkiego murowanego kościoła p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny [E. Dąbrowska: K. Żurowska]. 290

4 Romańskie dziedzictwo kościołów katolickich w Wiślicy na ziemi świętokrzyskiej jako dystancja pielgrzymkowo-religijna oraz poznawcza, cz. II. Wiślica po lewej sklepienie wsparte na kolumnach w XIV w. gotyckim kościele kolegiackim w Wiślicy rozwiązanie gwieździste w formie gotyckiej, z XIV w., (domena publiczna), po prawej, widoczne kolumny i elementy wyposażenia, zbiory fotopolska.eu. Budowę tego kościoła w 1350 r. dokończył król Kazimierz Wielki. Świątynia powstała jako dwunawowa budowla, do której dobudowana została w formie gotyckiej wieża. Jednym z najcenniejszych zabytków w Wiślicy jest przechowywana do dziś misa chrzcielna, datowana na 880 r., a jej pochodzenie jest związane z pobytem na terenach świętokrzyskich św. Metodego, poprzedzała ona chrzest Mieszka I w 966 r. [Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, t. I, A-C, 1995, s. 744]. Druga świątynia w Wiślicy była trójnawową bazyliką bez transeptu, z prosto zamkniętym prezbiterium, z fasadą dwuwieżową, zdobioną lizenami i biforiami. Rozmiary budowli posiadały szerokość 14 m i długość 27 m. 291

5 Marcin Obodyński, Marek Dzióba, Patrycja Żegleń ASO.A.2(12)/2018/ Kościół w Wiślicy przed zniszczeniami pierwszej wojny światowej, widok od strony zachodniej, rysunek zamieszczony w Tygodniku Ilustrowanym. Sklepienie świątyni wykonane zostało w formie żeber, których wiązki schodziły się oraz wspierały na trzech poszczególnych filarach, które umieszone były w równej od siebie odległości wzdłuż osi kościoła. Budowla nie zachowała się do naszych czasów odkryto jedynie fundamenty kościoła, a wieże zachodnie zawaliły się w latach dwudziestych [Walicki, 1971; Mroczko 1978; Świechowski 1982; Krassowski 1989; Broniewski 1990; Watkin 2000; Janisio-Pawłowska 2015]. W wiślickiej świątyni przechowywana jest romańsko-gotycka płaskorzeźba Matki Bożej, nazywanej także Madonną Łokietkową. Płaskorzeźba 292

6 Romańskie dziedzictwo kościołów katolickich w Wiślicy na ziemi świętokrzyskiej jako dystancja pielgrzymkowo-religijna oraz poznawcza, cz. II. została wykonana około 1300 r. przez nieznanego autora w piaskowcu. Przedstawia uśmiechniętą Matkę Bożą z Dzieciątkiem. Według przekazu przed wizerunkiem modlił się ukrywający się w podziemiach Władysław Łokietek. Na jego prośby Okaż się Matką tego narodu Matka Boża odpowiedziała: Ja będę Matką, ale ty bądź wiernym synem. Wstań, Władysławie, idź, zwyciężysz... [Podręczny, 2005, s. 205]. * * * Źródło, Mapa. Zabytki architektury romańskiej w Polsce, CARTE. Wśród zachowanych najciekawszych polskich kościołów oprócz wspomnianych w Wiślicy, zbudowanych w stylu romańskim zachowanym 293

7 Marcin Obodyński, Marek Dzióba, Patrycja Żegleń ASO.A.2(12)/2018/ w fundamentach i innych formach budowlanych, jest także pochodzący z 1089 r. kościół św. Andrzeja w Krakowie, fundowany przez Sieciecha, palatyna księcia Władysława Hermana. Do wyrazistych sakralnych zabytków sztuki romańskiego budownictwa w Polsce należy także kolegiata w Tumie pod Łęczycą zbudowana w latach [Walicki; Świechowski; Krassowski; Broniewski; Watkin]. Przed 1939 r. Polacy mogli udawać się do romańskich świątyń, które powstały u zarania chrześcijaństwa, szerzącego się w Polsce na przełomie X/XI wieku [Szymański, 1962]. W drugiej połowie XIII w., w Polsce rozpoczęło się wypieranie stylu budownictwa romańskiego przez architekturę gotycką. Obecnie w miejscowości zainteresowanie turystyczne wzbudzają oprócz zabytków kultury chrześcijańskiej, zbiory w Muzeum Regionalnym oraz rezerwat archeologiczny. Bibliografia Bazylika Mniejsza p.w. Narodzenia NMP w Wiślicy, Kielce: 2005, s. 7. Broniewski T.: Historia architektury dla wszystkich, Wrocław 1990, passim. Dąbrowska E.: Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym ziemi wiślickiej, Wrocław 1965, s. 44 i n. Janisio-Pawłowska D.: Początki świątyni chrześcijańskiej na Pomorzu Zachodnim, Przestrzeń i Forma Krassowski W.: Dzieje budownictwa i architektury na ziemiach Polski, t. 1, Warszawa Mroczko T.: Polska sztuka przedromańska i romańska, Warszawa 1978, passim. Nazwa styl/sztuka romańska wskazuje na wpływ wytworów prądów kultury starożytnego Rzymu. Na rozwój stylu romańskiego w architekturze i sztuce, znaczący wpływ miały historyczne wydarzenia związane ze sprawowanie władzy przez cesarza Karola Wielkiego. Po koronacji na cesarza w 800 r. n.e., Karol Wielki dorównywał zasięgiem swojej władzy cesarzowi bizantyjskiemu, a swoje ambicje kierował na przejęcie patronatu nad kościołem łacińskim w Zachodniej Europie. Dominując w regionie Karol Wielki wpływał na architekturę budowli wczesnochrześcijańskich (m.in. bazylika rzymska). W całym imperium Karola Wielkiego świątynie i inne obiekty budowano wg zrealizowanego planu budowy bazyliki rzymskiej. Na przełomie IX/X wieku w budowanych świątyniach powstały odrębne strefy spełniające w liturgii swoiste funkcje m.in. umiejscowienie ołtarza, prezbiterium, wejścia, zakrystia itd. 294

8 Romańskie dziedzictwo kościołów katolickich w Wiślicy na ziemi świętokrzyskiej jako dystancja pielgrzymkowo-religijna oraz poznawcza, cz. II. Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, t. I, A-C, Warszawa 1995, s. 744 i 807. Plichowie M. i P: Ponidzie. Szlaki turystyczne, Warszawa Podręczny przewodnik po sanktuariach i miejscach pielgrzymkowych, Włocławek 2005, s Postmodernizm a pogański książę silny wielce, [w:] M. Jurecki: Ponidzie. W świętokrzyskim stepie. Kraków: 2004, s. 94. Praca zbiorowa: Sztuka Świata, t. 3, Warszawa Serejski M.: Karol Wielki na tle swoich czasów, Warszawa 1959, passim. Szymański J.: Szlakiem Braci Polskich. Przewodnik turystyczny po Kielecczyźnie., Kielce 1962, s Świechowski Z.: Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1982, passim. Walicki W. (red.): Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, t. I- II, PWN, Warszawa 1971, passim. Watkin D.: Historia architektury zachodniej, Wydawnictwo Arkady Wrzesiński S.: Sandomierski Desperado, [w:] Focus Historia, nr 3, 2007, s. 4 9 (tekst o księciu Henryku Sandomierskim pochowanym w Wiślicy). Żurowska K.: Kościół św. Mikołaja w Wiślicy na tle romańskich jednonawowych budowli sakralnych, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, s