Seria III: epublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa Nr : Biblioteki i ich klienci: między płatnym a bezpłatnym komunikowaniem się...

Transkrypt

1 Aleksandra E. Adamczyk * Oddział Udostępniania Zbiorów i Informacji Naukowej Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego, Katowice NOWY SERWIS WWW BIBLIOTEKI UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO UŻYTECZNOŚĆ SYSTEMU CMS JOOMLA! [LIBRARY OF UNIVERSITY OF SILESIA'S NEW WEBSITE USEFULNESS OF CMS JOOMLA!] Abstrakt: Omówiono najważniejsze cechy technologii CMS Joomla!, wybranej do realizacji nowego serwisu internetowego Biblioteki UŚ (system zarządzania treścią rozprowadzany na zasadach wolnego oprogramowania). Głównym celem projektu było wyeliminowanie barier i poprawa dostępności usług BUŚ dla osób niepełnosprawnych, starszych itp. Zaprezentowano rozwiązania zwiększające dostępność witryny dostosowując serwis internetowy Biblioteki UŚ do potrzeb osób niepełnosprawnych uzyskano zwiększenie użyteczności oraz zmniejszenie kosztów jego utrzymania. Przedstawiono doświadczenia bibliotekarzy w tworzeniu serwisu o charakterze otwartym. BIBLIOTEKI AKADEMICKIE CONTENT MANAGEMENT SYSTEM JOOMLA! KATOWICE POLSKA SYSTEM ZARZĄDZANIA TREŚCIĄ Abstract: The main features of the CMS Joomla!, chosen for realization of the new website, was discussed (Content Management System Joomla! is an open source project). Website was created in Joomla! in order to provide equal access and equal opportunity to people with disabilities. It means that people with disabilities, older people etc. can use the website of Library. Using this new technology by librarians improved web accessibility and reduced costs. Experiences of the librarians creating the new Open Source CMS Joomla! was discussed. ACADEMIC LIBRARIES CONTENT MANAGEMENT SYSTEM JOOMLA! KATOWICE POLAND * * * Działalność Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego oraz oferowane przez nią usługi prezentowane są w Internecie od kilkunastu lat. W tym czasie zawartość strony domowej BUŚ aktualizowano na bieżąco pod kątem zmieniających się potrzeb informacyjnych użytkowników. Stronę redagowali bibliotekarze BUŚ, a pomocą techniczną służyli informatycy Biblioteki, studenci Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej oraz Wydziału Informatyki i Nauki o Materiałach UŚ [Bajor, Adamczyk 2008, s ; Drabek 2008, s ; Tomaszewski 2005, s ]. Pomimo ciągłych starań związanych z aktualizacją informacji strona Biblioteki nie spełniała standardów dostępności. * Mgr inż. ALEKSANDRA E. ADAMCZYK, starszy bibliotekarz w Oddziale Udostępniania Zbiorów i Informacji Naukowej Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego, administrator bazy bibliograficznej Bibliografia Dorobku Pracowników Uniwersytetu Śląskiego, administrator serwisu WWW Biblioteki UŚ. Studia na kierunku bibliotekoznawstwo i informacja naukowo-techniczna; studia inżynierskie: informatyka. Dwie najważniejsze publikacje: (2008) Etyczne aspekty zastosowania TQM w bibliotekach (współaut. z A. Bajor). [W:] Zarządzanie kadrami w bibliotece. Warszawa: Wydaw. SBP, s ; (2008) Profesjonalny system usług informacyjnych w Bibliotece Uniwersytetu Śląskiego (współaut. z A. Bajor). [W:] Zarządzanie informacją w nauce. Katowice: Wydaw. UŚ, s Adres elektr.: aleksandra.adamczyk@us.edu.pl 128

2 Serwis www z założenia powinien być projektem otwartym i to zarówno pod względem jego zawartości jak i zastosowanej technologii. Dynamika zmieniających się wymagań związanych z programowaniem stron www nakazuje ich projektantom kierowanie się zasadą tworzenia dla wszystkich, a nie dla największej grupy. Z tych przyczyn, w trosce o zagwarantowanie pełnej dostępności serwisu i działających w jego ramach usług, Dyrekcja Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego w listopadzie 2007 r. podjęła decyzję o stworzeniu nowego, łatwiej dostępnego serwisu BUŚ. Zadanie realizowane było w dwóch etapach: koncepcyjnym i wdrożeniowym. W kolejnych fazach projektu w zespole pracowali: Aleksandra E. Adamczyk (koordynator grupy), Michał Tomaszek, Marzena Smyłła, Anna Moroń, Małgorzata Woźniak, Leszek Gaj (informatyk). W spotkaniach zespołu brała udział zastępca dyrektora BUŚ Małgorzata Waga. W pierwszej kolejności należało zapoznać się z zasadami tworzenia dostępnych stron www uwzględniającymi potrzeby osób niepełnosprawnych. Następnie rozplanowano na nowo treści i grafikę. Rezultatem tych prac był nowy układ serwisu, w którym uwzględniono informacje pochodzące z funkcjonującej dotąd bibliotecznej strony domowej. W dalszej kolejności należało znaleźć odpowiednie narzędzie oraz przetestować je. Po przeprowadzeniu analizy dostępnych technologii spełniających wymogi dostępności, do realizacji nowego serwisu www BUŚ wybrano system CMS Joomla! Kryteria doboru technologii Realizacja projektu serwisu internetowego musi przebiegać w zgodzie ze standardami i specyfikacjami technicznymi W3C (The World Wide Web Consortium), regułami dostępności WAI (Web Accessibility Initiative) oraz wytycznymi odnoszącymi się do dostępności treści internetowych WCAG (Web Content Accessibility Guidelines). Kwestie te regulują także: Deklaracja Ministrów Państw Członkowskich UE, Plan działań Rady Europy dla promocji praw i pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie: poprawianie jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie , Traktat ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Również polskie prawo zawiera zapisy o powszechnym dostępie obywateli RP do informacji publicznej (Konstytucja RP (w tym Art. 32 i Art. 69), Ustawa o dostępie do informacji publicznej (z dnia 6 września 2001 r.), Ustawa o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (z dnia 17 lutego 2005 r.), Karta Osób Niepełnosprawnych (Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1 sierpnia 1997 r.), Plan Informatyzacji Państwa na lata Ważne zaplecze wiedzy o dostępności witryn tworzą społeczności internetowe, udostępniając cenne wskazówki i porady na temat tego, co powinno się wziąć pod uwagę przy realizacji serwisu i czego należy się wystrzegać [Osiołki Polskiego Internetu, dok. elektr.; Pilgrim, dok. elektr.; Polskie tłumaczenia specyfikacji W3C, dok. elektr.]. Informacjami na temat dostępności witryn internetowych dzielą się też organizacje (Web Accessibility Initiative (WAI) publikuje normy dotyczące dostępności i użyteczności stron WWW, HiSoftware Cynthia Says Portal projekt udostępnia automatyczny walidator sprawdzający zgodność z Section 508 i wytycznymi WCAG) oraz fundacje (np. Fundacja Instytutu Rozwoju Regionalnego wydała serię publikacji: Studenci niewidomi i słabo widzący poradnik dla wyższych uczelni. Kraków Omówione w niej wytyczne zostały opra- 129

3 cowane w ramach Projektu realizowanego przez Partnerstwo Na Rzecz Zwiększenia Dostępności Rynku Pracy Dla Osób Niewidomych w ramach Programu Operacyjnego Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL). O tym jak ważna przy realizacji projektu serwisu dostępnego jest zgodność ze specyfikacjami świadczy fakt, że jej brak może powodować niewłaściwe wyświetlanie się części lub całości strony www. Takie sytuacje uniemożliwiają użytkownikowi niewidomemu odczytanie informacji na stronie za pomocą specjalistycznego oprogramowania [Zadrożny 2007, s. 10]. Działo się tak w przypadku funkcjonującej do niedawna strony domowej BUŚ. Użytkownicy pełnosprawni nie mieli większego problemu ze znalezieniem potrzebnej informacji, jednak z wywiadu przeprowadzonego wśród osób niepełnosprawnych wynikało, że z ówczesną witryną nie współpracowały programy czytające (tzw. Screen Readery aplikacje komputerowe rozpoznające i interpretujące informacje wyświetlane na ekranie monitora, przedstawiające je użytkownikowi w postaci głosowej za pomocą syntezatora mowy albo wysyłające go do monitora brajlowskiego). Problemy w poruszaniu się po stronie Biblioteki miały także osoby starsze. Ujawnione podczas sondowania potrzeby użytkowników zainicjowały działania w kierunku poprawienia dostępności serwisu. Po przeanalizowaniu wszystkich zebranych danych zespół stanął przed następującym wyborem: istniejący serwis można było przekształcić, zbudować nowy stosując się do zaleceń W3C, lub też wykonać go w oparciu o gotowy system zarządzania treścią (CMS Content Management System). Wybór tego ostatniego rozwiązania okazał się najwłaściwszy, ponieważ CMS-y oddzielają strukturę i treść dokumentu od jego graficznej prezentacji, umożliwiając w ten sposób współpracę ze Screen Readerami. Ponadto systemy tego typu bywają oferowane nieodpłatnie, co stanowiło dodatkowy argument przemawiający za wyborem tego typu narzędzia. CMS Joomla! Przy wyborze technologii do budowy nowego serwisu www, obok warunków dostępności i użyteczności istotne było także znalezienie rozwiązania umożliwiającego zarządzanie zespołowe projektem oraz zapewniającego łatwą i wygodną obsługę, a także obniżenie do minimum kosztów utrzymania serwisu. Jednym z powszechnie stosowanych rozwiązań, umożliwiających tworzenie efektywnej, dostępnej witryny jest system Joomla! Jego nazwa jest fonetyczną transkrypcją na język angielski słowa pochodzącego z języka suahili. Oznacza wszystko razem, wspólnie lub też jako całość. Wybrano ją w 2005 r., kiedy cała społeczność twórców i użytkowników jednomyślnie zaangażowała się w obronę zasad wolności i nieskrępowanego rozwoju. Projekt zyskał niezrównaną w społeczności internetowej popularność, co zaowocowało nagrodami przyznanymi jego twórcom. Grupa Joomla Core Team stale go rozwija, kładąc nacisk na dostępność i standardy. Zastosowane w projekcie rozwiązania są zgodne ze standardem WCAG oraz wymaganiami Section 508. Sekcja 508 jest to akt prawny Kongresu Stanów Zjednoczonych regulujący i gwarantujący prawa osób niepełnosprawnych w zakresie technologii informacyjnej [Polskie Centrum Joomla!, dok. elektr.]. System Joomla! składa się z PHP, Apache i MySQL. Jest rozprowadzany na zasadach wolnego oprogramowania (Powszechna Licencja Publiczna GNU GPL). Zaletą Joomla! jest bogate zaplecze gotowych komponentów, modułów i wtyczek, wśród których można znaleźć ciekawe rozwiązania pozwalające podnieść funkcjonalność serwisu internetowego. Najważniejsze cechy tego systemu to: prostota (łatwa instalacja, konfigurowanie i użytkowanie), wygoda (system jest dostępny z dowolnego miejsca i w dowolnym czasie), funkcjonalność (gromadzenie i publikacja dowolnych materiałów i dokumentów), dynamiczność (wprowadzona zmiana na- 130

4 tychmiast jest widoczna), elastyczność (swoboda dokonywania zmiany treści, struktury, wyglądu), skalowalność (łatwa instalacja i aktualizacja rozszerzeń komponentów i modułów), ekonomiczność (niskie koszty wdrożenia, obsługi, utrzymania i modernizacji), bezpieczeństwo (system uwierzytelniania i kontroli praw dostępu), nowoczesność (oparty na najnowszych technologiach i zgodny ze standardami sieciowymi), przejrzystość (spójna szata graficzna dzięki zastosowaniu szablonów) [Graf 2007, s ; zob. też Polskie Centrum Joomla!, dok. elektr.]. Nowy dostępny serwis WWW BUŚ Wśród użytkowników Internetu istnieją grupy, które mogą mieć problem z korzystaniem z zasobów internetowych. Są to między innymi: osoby niewidome i słabowidzące, z niedowładem rąk, głuche i niedosłyszące, osoby starsze (np. studenci Uniwersytetu Trzeciego Wieku), dyslektycy, osoby z zaburzeniami rozpoznawania barw (np. daltoniści), użytkownicy bardzo starych komputerów i bardzo nowoczesnych rozwiązań [Zadrożny 2007, s. 6]. Czytelnikami biblioteki akademickiej są przedstawiciele każdej z tych grup. Z myślą o nich przeprowadzono analizę i weryfikację treści i linków działającej dotąd strony www BUŚ. Przygotowano nowe teksty i rozwiązania związane z funkcjonalnością nowego serwisu. Uproszczono jego strukturę. Dla osób z dysfunkcją wzroku wprowadzono opcję kontrastu i mechanizm powiększania liter. W górnej części ekranu zamieszczono wyszukiwarkę umożliwiającą odnalezienie informacji w obrębie serwisu. Rys. 1. Strona startowa nowego serwisu WWW BUŚ Źródło: A.E. Adamczyk (2009) Utworzono tzw. szybkie linki, które na stałe wyeksponowano w prawym menu optymalizując czas dostępu do najczęściej wybieranych łączy. Powstała także sekcja informacyjna z wiadomościami dla osób niepełnosprawnych. Zmieniono koncepcję rozmieszczenia informacji na poszczególnych podstronach, dodano też nowe sekcje (np. Wystawy elektroniczne, Wydarzenia w BUŚ, Kalendarium BUŚ, Archiwum serwisu). Zmieniono szatę graficzną i zaktualizowano materiał fotograficzny. Witryna zyskała baner i ikony, odnowiono logo BUŚ. 131

5 Rys. 2. Strona startowa nowego serwisu www BUŚ z zastosowaną funkcją kontrastu i powiększoną czcionką Źródło: A.E. Adamczyk (2009) W nowym serwisie wszystkie treści i elementy są stale monitorowane pod kątem dostępności i użyteczności (dotyczy to elementów systemu Joomla). Wyjątek stanowią elementy wpięte do witryny, do których serwis BUŚ zapewnia dostęp, a które zostały utworzone na innych serwerach i są stamtąd udostępniane. Planowana jest kolejna modernizacja serwisu w celu dalszego eliminowania barier. System Joomla stale się rozwija, pojawiają się nowe moduły i nowe rozwiązania. Narzędzie za pomocą którego zbudowano serwis umożliwia dynamiczne zarządzanie zawartością, co pozwala na ciągłe udoskonalanie witryny. Nowy serwis www został uruchomiony 15 maja 2008 r. We wrześniu 2008 r. weszło w życie zarządzenie dyrektora BUŚ powołujące zespół redakcyjny serwisu www i ustanawiające uprawnienia dla poszczególnych osób i nowe zasady jego funkcjonowania. Nad pracą w serwisie czuwają administratorzy, redaktorzy i operatorzy. Komunikacja zespołu redakcyjnego odbywa się za pośrednictwem konta pocztowego webmaster@bg.us.edu.pl, dzięki czemu cały zespół jest informowany na bieżąco o wszelkich zmianach w serwisie www Biblioteki. Praca nad nowym serwisem nie jest jeszcze zakończona, ale pojawiły się już pierwsze pozytywne opinie ze strony użytkowników na temat poprawy funkcjonalności i dostępności nowej witryny. Żywimy nadzieję, że planowane zmiany w jeszcze większym stopniu ułatwią użytkownikom dostęp do zasobów i usług naszej książnicy. 132

6 Wykorzystane źródła i opracowania Bajor, A.; A.E. Adamczyk (2008). Profesjonalny system usług informacyjnych w Bibliotece Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. [W:] Pietruch-Reizes, D., red. Zarządzanie informacją w nauce. Katowice: Wydaw. UŚ, s Drabek, A. (2008). Jak Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego stała się częścią globalnej sieci, czyli o stronie WWW. [W:] Kycler M.; D. Pawelec, red. Biblioteka otwarta. Wczoraj i jutro Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego. Katowice: Oficyna Wydaw. WW, s Graf, H. (2007). Joomla! System zarządzania treścią. Gliwice: Helion, 342 s. HiSoftware Cynthia Says Portal, dok. elektr. [odczyt: ]. Kępski, T., dok. elektr. (2008). Section [odczyt: ]. Osiołki Polskiego Internetu, dok. elektr. [odczyt: ]. Pilgrim, M., dok. elektr. (2002). W głąb dostępności. 30 dni do bardziej dostępnej strony. M. Świątkiewicz (tłum.) [odczyt: ]. Polskie Centrum Joomla!, dok. elektr. [odczyt: ]. Polskie tłumaczenia specyfikacji W3C, dok. elektr. [odczyt: ]. Tomaszewski, M. (2005). Strona WWW Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego. Doświadczenia dotyczące tworzenia serwisu bibliotecznego. [W:] Kocójowa, M., red. Profesjonalna informacja w Internecie. Kraków: Wydaw. UJ, s Web Accessibility Initiative (WAI), dok. elektr. [odczyt: ]. WebAIM, dok. elektr. [odczyt: ]. Zadrożny, J. (2007). Studenci niewidomi i słabowidzący poradnik dla wyższych uczelni. Dostępne WWW. Kraków: FIRR, 40 s. 133