Racjonalizacja wykorzystania karetek ratunkowych w Wojewódzkim Pogotowiu Ratunkowym w Katowicach

Transkrypt

1 CIEŚLA Maria 1 Racjonalizacja wykorzystania karetek ratunkowych w Wojewódzkim Pogotowiu Ratunkowym w Katowicach WSTĘP W Polsce istnieje wiele instytucji, których podstawowe zadanie polega na zapewnieniu bezpieczeństwa zarówno cywilnego jak i publicznego wszystkim podmiotom. Ich funkcjonowanie jest uregulowane odpowiednimi ustawami i rozporządzeniami, nakładającymi obowiązki na poszczególne służby oraz określającymi zakres ich kompetencji [2, 3]. Istnieje wiele sposobów na osiągnięcie określonego poziomu bezpieczeństwa. Na jego wartość można wpływać między innymi poprzez: a) zapobieganie powstawaniu określonego typu zagrożenia, b) przygotowywanie danych jednostek na wypadek wystąpienia zdarzenia zagrażającego bezpieczeństwu, c) zwiększenie skuteczności sił i środków systemu ratownictwa podczas przeciwdziałania skutkom zagrożenia, d) skuteczność działań w usuwaniu następstw danego zdarzenia [2]. Powstały w danym obszarze gospodarczym system bezpieczeństwa musi uwzględniać szczegółową identyfikację możliwych zagrożeń, stanowić zespół sił i środków zapewniających wymagany poziom bezpieczeństwa oraz być przygotowany do działania w każdych warunkach. Określane są zatem ilość oraz jakość środków ratownictwa, niezbędne do zapewnienia pożądanego poziomu bezpieczeństwa, sposób ich organizacji oraz prowadzenia działań ratowniczych w momencie zaistnienia zdarzenia [2,3,6]. Celem niniejszego artykułu jest analiza zakresu działań ratownictwa medycznego w Polsce oraz propozycja usprawnień w zakresie wyjazdów karetek na przykładzie Wojewódzkiego Pogotowia Ratunkowego w Katowicach. W pierwszej części został krótko opisany zakres działalności systemu ratownictwa medycznego działający na terenie Polski. W odniesieniu do poszczególnych jednostek systemu ratownictwa medycznego szerzej omówione zostały wyjazdowe zespoły ratownictwa medycznego. W kolejnej części artykułu przedstawiono strukturę systemu ratownictwa na terenie Katowic w oparciu o działania Wojewódzkiego Pogotowia Ratunkowego (WPR) w Katowicach. W części praktycznej badawczej omówiony został aspekt optymalizacyjny obejmujący zmianę rozlokowania zespołów ratownictwa medycznego po uwzględnieniu liczby interwencji w województwie śląskim. 1. ZAKRES DZIAŁAŃ RATOWNICTWA MEDYCZNEGO Stan bezpieczeństwa nie jest stabilny ze względu na to, że zmienia się on wraz z występującymi zagrożeniami, pochodzącymi zarówno od sił natury jak i od efektów działalności gospodarczej człowieka. Należą do nich zagrożenia życia, zdrowia i mienia obywateli, a także zagrożenia środowiskowe. Istotne jest więc, aby w danym systemie gospodarczym wykształcić możliwość szybkiej reakcji na wszelkie zmiany wewnętrzne i zewnętrzne. Zgodnie z tym wyróżnione zostały dwa systemy bezpieczeństwa, przedstawione schematycznie na rysunku 1: system ratownictwa zespół sił i środków, zadaniem których jest przeciwdziałanie skutkom określonego rodzaju zdarzeń, 1 dr inż. M. Cieśla, Politechnika Śląska, Wydział Transportu, ul. Krasińskiego 8, Katowice, maria.ciesla@polsl.pl 7321

2 system zarządzania kryzysowego zespół sił i środków odpowiedzialnych za zapewnienie podmiotowi bezpieczeństwa w przypadku wystąpienia zdarzenia, którego skutków nie można wyeliminować z wykorzystaniem sił systemu ratownictwa bez zastosowania nadzwyczajnych środków prawnych [2]. RATOWNICTWO ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE Rys.1. Zakres działalności systemów bezpieczeństwa Zagrożenie bezpieczeństwa traktowane jest jako naturalne lub związane z działalnością człowieka. Występujące w związku z tym zdarzenie jest de facto momentem zaistnienia zagrożenia. Zdarzenie to w zależności od tego czy wymaga koordynacji działań podzielić można na zagrożenia duże niekryzysowe oraz powszednie. Neutralizacją takich zdarzeń zajmuje się ratownictwo. Zdarzeniem kryzysowym generującym sytuację kryzysową jest zjawisko powodujące znaczne pogorszenie stanu zdrowia, życia lub środowiska [2]. Strukturą ukierunkowaną na ratowanie życia i zdrowia obywateli w przypadku nagłego zagrożenia jest ratownictwo medyczne. Ratownictwo w Polsce zorganizowane jest w ramach systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego (PRM) oraz Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego (KSRG). Oprócz nich w ramach ratownictwa działają także ratownictwa branżowe na przykład górnicze. Ratownictwo branżowe umożliwia niesienie pomocy w szczególnych warunkach, często także z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu. Zadaniem KSRG jest ratowanie życia, zdrowia, mienia lub środowiska. Do jego zadań należy także prognozowanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń. PRM odpowiedzialne jest natomiast za zapewnienie pomocy każdemu, kto znajdzie się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego [2]. Organami administracji rządowej, które zajmują się nadzorem oraz wykonywaniem zadań systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego są minister właściwy do spraw zdrowia (na terenie kraju) oraz wojewoda (na obszarze województwa) [1,5]. Minister właściwy do spraw zdrowia w ramach nadzoru: zatwierdza wojewódzki plan działania oraz jego aktualizacje, może żądać od wojewody wszelkich informacji dotyczących funkcjonowania systemu na terenie danego województwa, może kontrolować dysponentów jednostek systemu [1,5]. 2. WYJAZDOWE ZESPOŁY RATOWNICTWA MEDYCZNEGO W Polsce jednostkami ratownictwa medycznego są zespoły ratownictwa medycznego (ZRM), szpitalne oddziały ratunkowe (SOR) oraz lotnicze zespoły ratunkowe (LZRM) [2,6]. Zespoły ratownictwa medycznego są jednostkami systemu, które zostały utworzone w celu podejmowania medycznych czynności ratunkowych w warunkach przedszpitalnych. Zespoły te stanowią środki transportu oraz przede wszystkim personel medyczny. ZRM realizują zadania w 7322

3 zakresie ratowania życia i zdrowia osób przy użyciu ambulansów drogowych. Z uwagi na wykorzystywane środki transportu znaczną uwagę należy poświęcić sposobowi przemieszczania się tych jednostek na obszarze działania oraz poza nim (w zależności od umiejscowienia zdarzenia do neutralizacji). W związku z tym konieczne jest ciągłe udoskonalanie systemu ratownictwa w tym obszarze, gdyż ma ono wpływ na sprawność, szybkość oraz bezpieczeństwo wykonywania czynności ratujących zdrowie oraz życie. Zespoły ratownictwa medycznego można podzielić na zespoły specjalistyczne oraz zespoły podstawowe, jak przedstawiono na rysunku 2 [6]. Rys.2. Zakres działalności systemów bezpieczeństwa [6] W skład zespołów specjalistycznych ratownictwa medycznego wchodzą co najmniej trzy osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, w tym lekarz systemu oraz pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny. Zespół podstawowy natomiast składa się z co najmniej dwóch osób uprawnionych do wykonywania czynności ratunkowych, w tym pielęgniarki systemu i ratownika medycznego. Zespół ratownictwa medycznego jest w posiadaniu odpowiednich środków transportu sanitarnego, spełniającego cechy techniczne oraz jakościowe zawarte w Polskich Normach. W przypadku gdy żaden z członków zespołu nie posiada prawa jazdy kategorii B oraz nie spełnia warunków określonych w ustawie z dani 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym w skład zespołu wliczany jest także kierowca [2,3]. Wyjazdy ratunkowe wykonywane są na obszarach, na których działają określone jednostki zespołów ratowniczych. Każdy wyjazd zespołu poza wyznaczone granice powinien być zgłoszony. Wymóg ten podyktowany jest koniecznością wyłączenia danego zespołu z prowadzenia akcji ratowniczych na danym obszarze. W przypadku wyjazdów poza obszar działania dysponenta jednostki transport koordynowany jest przez lekarza koordynatora ratownictwa medycznego. 3. RATOWNICTWO MEDYCZNE WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Jednym z przykładów działalności Państwowego Pogotowia Ratunkowego jest Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Wojewódzkie Pogotowie Ratunkowe w Katowicach. Pogotowie Ratunkowe w Katowicach funkcjonuje od 1949 roku, kiedy to powołano dyrektora Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego PCK w Katowicach oraz otwarto siedzibę Pogotowia Ratunkowego. Wojewódzką Stację Pogotowia Ratunkowego w Katowicach powołano do życia od 1993 roku, której siedzibą zostały pomieszczenia przy ulicy Powstańców 52. W 2004 roku powstały pierwsze zintegrowane stanowiska dyspozytorskie pogotowia, policji oraz straży pożarnej (często też straży miejskiej). Aktualnie 11 Stacji Pogotowia Ratunkowego obejmuje swoim obszarem działania 23 miasta województwa śląskiego przedstawione na rysunku 3 z zaznaczonymi miastami, będącymi przedmiotem analizy [7]. 7323

4 Zabrze Chorzów Gliwice Katowice Jastrzębie Zdrój Tychy Rys. 3. Rejony operacyjne WPR wraz z miejscami stacjonowania zespołów ratownictwa medycznego [7] 3.1. Zespoły ratownictwa medycznego WPR w Katowicach Unowocześnienie Wojewódzkiego Pogotowia Ratunkowego w Katowicach nastąpiło od 2004 roku także w sferze jego taboru. Stare ambulanse drogowe zastąpiono nowymi, dobrze wyposażonymi w sprzęt medyczny samochodami marki Mercedes, Volkswagen oraz Renault. Obecnie WPR dysponuje 37 zespołami specjalistycznymi typu S, 33 zespołami podstawowymi typu P, przedstawionymi w tabeli 1. Dodatkowo w ramach WPR funkcjonuje także 5 karetek transportowych, wykonujące usługi niezwiązane z Ustawą o Państwowym Ratownictwie Medycznym. 7324

5 Tab. 1. Wyjazdowe zespoły ratownictwa medycznego WPR w Katowicach Obszar działania ZABRZE CHORZÓW GLIWICE KATOWICE TYCHY JASTRZĘBIE ZDRÓJ Miejsce stacjonowania karetek Zespół P [szt.] Zespół S [szt.] Zabrze, ul. Wyzwolenia Zabrze Rokitnica, ul. Jordana Bytom, ul. Żeromskiego Piekary Śląskie, ul. Karola Miarki Radzionków, ul. Długa Chorzów, ul. Strzelców Bytomskich Siemianowice Śląskie, ul. Jarosława Dąbrowskiego Świętochłowice, ul. Szkolna Ruda Śląska, ul. Pokoju 8A 2 2 Gliwice, ul. Stanisława Konarskiego Knurów, ul. 1-go Maja 2A 0 1 Czerwionka Leszczyny, ul. 3-go Maja 36C 0 1 Pyskowice, ul. Szpitalna 2B 1 1 Tarnowskie Góry, ul. Bolesława Skórki Katowice, ul. Powstańców Katowice, ul. Kotlarza 10A 1 0 Katowice, ul. Ziołowa 43B 1 1 Katowice Ligota, ul. Studencka Katowice, ul. Krakowska Katowice, ul. Tysiąclecia 88B 1 2 Mysłowice, ul. Powstańców Tychy, ul. Grzegorza Fitelberga Lędziny, ul. Lędzińska Bieruń, ul. Chemików Mikołów, ul. Wyzwolenia Orzesze, ul. Gliwicka Pszczyna, ul. Antesa Jastrzębie Zdrój, ul. Krasickiego Żory, Aleja Wojska Polskiego 3C 1 1 SUMA Aby sprawnie realizować zadania ratowania życia ludzkiego, zgodnie z założeniami systemu ratownictwa medycznego należy: maksymalnie skrócić czas od zaistnienia zdarzenia (nagłego zagrożenia życia lub zdrowia) do rozpoczęcia leczenie na oddziale specjalistycznym, dostarczyć właściwe siły i środki na miejsce zdarzenia, rozpocząć leczenie i stabilizację funkcji życiowych już na miejscu zdarzenia oraz ich kontynuowanie na wszystkich etapach działań. Osiągnięcie wyżej wymienionych założeń wymaga także integracji i koordynacji wszystkich służb biorących udział w akcji ratunkowej, zapewniając tym samym optymalne wykorzystanie ich możliwości [6]. Z tego punktu widzenia logiczne wydaje się racjonalne wykorzystanie zasobów oraz skracanie dojazdów wyjazdowych zespołów szczególnie w obszarach ścisłej urbanizacji, gdzie dodatkowymi czynnikami negatywnymi są zjawiska kongestii drogowej. 7325

6 3.2. Analiza wykorzystania zespołów wyjazdowych i racjonalizacja ich rozmieszczenia w WPR w Katowicach Z uwagi na nierównomierne rozłożenie sił i środków w zależności od obszaru obsługiwanego przez Wojewódzkie Pogotowie Ratunkowe w Katowicach (patrz rysunek 3), możliwym rozwiązaniem racjonalizującym jego pracę jest zmiana miejsc stacjonowania ambulansów. Dzięki temu rozwiązaniu możliwe będzie szybsze dotarcie na miejsce zdarzenia, co ma podstawowy wpływ na stan zdrowia poszkodowanego. Celem określenia racjonalności wykorzystania karetek w obszarze Wojewódzkiego Pogotowia Ratunkowego w Katowicach było badanie analityczne wykorzystania zespołów ratunkowych w obszarze województwa, które obejmowało pierwszą połowę roku 2012 [4]. W tabeli 2 zawarto liczbę interwencji zespołów specjalistycznych i podstawowych w poszczególnych obszarach. Tab. 2. Wykorzystanie wyjazdowych zespołów ratownictwa medycznego według obszarów przez WPR w Katowicach w okresie styczeń-czerwiec 2012 r. [4] Obszar Liczba interwencji wyjazdowych zespołów ratownictwa medycznego Zespół S Zespół P Gliwice Zabrze Chorzów Katowice Tychy Jastrzębie Zdrój Dodatkowo Stacja w Tychach korzystała z pojazdów Rezerwy WPR. Przedstawione zestawienie wskazuje wykorzystanie zespołów ratownictwa medycznego w pierwszych sześciu miesiącach 2012 roku. Najwięcej wyjazdów ratunkowych zostało zrealizowanych z wykorzystaniem chorzowskich podstawowych zespołów wyjazdowych. W Chorzowie, podobnie jak w Katowicach, zarejestrowano większą liczbę wyjazdów zespołów typu P. Pozostałe stacje częściej wykonywały neutralizację nagłego zagrożenia życia lub zdrowia pojazdami typu S, co wskazuje na poważniejsze powody wezwań. Aby przedstawić wykorzystanie zespołów ratownictwa medycznego konieczne jest przeliczenie liczby interwencji na liczbę zespołów na danym obszarze działania (tabela 3). Tab. 3. Liczba interwencji w przeliczeniu na jedną karetkę systemową [4] Zespół S Liczba wyjazdów Obszar Liczba Liczba w przeliczeniu na ambulansów wyjazdów jedną jednostkę Liczba ambulansów Zespół P Liczba wyjazdów Liczba wyjazdów w przeliczeniu na jedną jednostkę Gliwice Zabrze Chorzów Katowice Tychy Jastrzębie Zdrój Podobnie jak w przypadku całkowitej liczby wyjazdów zespołów ratownictwa medycznego, tak i w przypadku przeliczenia na jeden zespół wyjazdowy widoczny jest różny stopień wykorzystania ambulansów, jednak najwięcej wyjazdów realizowanych jest ambulansami obsługującymi rejon Chorzowa. W odróżnieniu od poprzednich wyników na drugim miejscu znajduje się stacja w Gliwicach realizująca ponad 1300 wyjazdów w ciągu sześciu miesięcy. Różnica ta wynika z ilości taboru posiadanego przez daną stacje. Zgodnie z obliczeniami najmniej wyjazdów w przybliżeniu średnio 3 wyjazdy w ciągu dnia realizowane są przez podstawowe zespoły w rejonie Jastrzębia Zdroju. Przedstawione zestawienie wyników wyjazdów poszczególnych zespołów wykazuje różnice pomiędzy wykorzystaniem zespołów w danych rejonach operacyjnych. W związku z tym należy zwrócić uwagę na ich rozmieszczenie. Zaproponowane rozwiązanie obejmuje zmianę lokalizacji 7326

7 zespołu S oraz jego zmianę na zespół P. Zmniejszenie liczby zespołów S będzie obejmowało rejon Jastrzębia Zdroju (tabela 4). Tab. 4. Zestawienie liczby wyjazdów ratunkowych zespołów S w rejonie operacyjnym Jastrzębie Zdrój [4] Miasto Numer ambulansu Liczba wyjazdów OBSZAR JASTRZĘBIE ZDRÓJ Ambulans 1 3 Jastrzębie Zdrój Ambulans Ambulans Ambulans 4 33 Ambulans 4 12 Żory Ambulans Ambulans 1 6 Przedstawione wyniki wykazują wykorzystanie większej liczby ambulansów niż zestawione w głównych zasobach pogotowia. Wynika to z korzystania także z ambulansów rezerwowych. Karetki systemowe zostały zaznaczone podkreśleniem. Liczba ich wyjazdów określa także stopień ich wykorzystania. W związku z przedstawionymi wynikami istnieje możliwość przeniesienia jednego z pojazdów stacji Jastrzębie Zdrój do innego obszaru działania. Występujące zdarzenia pozostałyby neutralizowane przez 2 systemowe pojazdy S oraz pojazdy rezerwowe (w razie potrzeby). Przeniesienie ambulansu nie spowoduje znaczących zmian w ratowaniu życia i zdrowia ludzkiego w tym rejonie. Liczba wyjazdów realizowanych przy użyciu 2 ambulansów nie przekroczyłaby 5 w ciągu jednego dnia. Bardziej korzystne wyniki wykorzystania ambulansu można osiągnąć poprzez jego umieszczenie w obszarze o największej liczbie interwencji (tabela 5). Tab. 5. Liczba interwencji podstawowych zespołów ratownictwa medycznego w rejonie działania Chorzów [4] Miasto Liczba interwencji Chorzów 3206 Siemianowice Śląskie 1564 Świętochłowice 1084 Ruda Śląska 3512 Zestawienie wyjazdów ratunkowych realizowanych przez ambulanse z danych miast rejonu Chorzów wskazują na największe zapotrzebowanie na ich wykorzystanie w Rudzie Śląskiej wyjazdów ratunkowych było realizowane przy wykorzystaniu 2 karetek systemowych oraz 3 karetek rezerwowych. W związku z tym istnieje przesłanka, aby na stałe wprowadzić karetkę systemową w szeregi jednostki w Rudzie Śląskiej. Dzięki temu zmniejszone zostanie wykorzystanie dziesięcioletnich ambulansów rezerwowych. Zmiana miejsca użytkowania pojazdu WPR w Katowicach wprowadzi także dodatkową redukcję kosztów związaną z utrzymaniem zespołów specjalistycznych. WNIOSKI Zmieniające się otoczenie wymaga przygotowania na każdą sytuację zagrażającą życiu człowieka, co wprowadza konieczność nieustannego rozwoju i zmian w funkcjonowaniu jednostek udzielających pomocy osobom znajdującym się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia. Przykład Wojewódzkiego Pogotowia Ratunkowego w Katowicach uwidacznia szczególną rolę zmian w ratowaniu życia ludzkiego. Istotne jest nie tylko zaangażowanie środków finansowych w odpowiednie wyposażenie pogotowia, ale także zmiany zachodzące w strukturach organizacyjnych. Wprowadzanie nowych technologii w celu lepszego i bardziej sprawnego funkcjonowania systemu powiadamiania ratunkowego oraz zakup coraz to nowocześniejszych ambulansów uwidacznia jak wiele uwagi poświęcone jest zapewnieniu bezpieczeństwa na terenie Śląska. Określenie działań jakie podejmowane są w pogotowiu pod kątem logistycznym wskazują ukierunkowanie na redukcję czasu dojazdu ambulansów do określonego miejsca. Także w tym przypadku stwarzane są nowe warunki technologiczne (np. wprowadzenie systemu nawigacji w 7327

8 pojazdach). Realizacja redukcji kosztów odbywa się także poprzez sukcesywne analizy kosztów i czasów dotarcia zespołów oraz stopnia ich wykorzystania. Zaproponowane rozwiązanie zmiany lokalizacji jednego z ambulansów medycznych i stworzenie zespołu podstawowego w ramach niego wprowadzi zmiany zarówno w sferze wykorzystania pojazdów, jak i zmniejszenia kosztów utrzymania zespołów. Wszystkie zaproponowane, wdrażane oraz zrealizowane zmiany wpływają na poprawę skuteczności działania systemu logistycznego ratownictwa i swoim obszarem obejmują jego wszystkie elementy. Streszczenie Celem niniejszego artykułu jest analiza zakresu działań ratownictwa medycznego w Polsce oraz propozycja usprawnień w zakresie wyjazdów karetek na przykładzie Wojewódzkiego Pogotowia Ratunkowego w Katowicach. W pierwszej części został krótko opisany zakres działalności systemu ratownictwa medycznego działający na terenie Polski. W odniesieniu do poszczególnych jednostek systemu ratownictwa medycznego szerzej omówione zostały wyjazdowe zespoły ratownictwa medycznego. W kolejnej części artykułu przedstawiono strukturę systemu ratownictwa na terenie Katowic w oparciu o działania Wojewódzkiego Pogotowia Ratunkowego (WPR) w Katowicach. W części praktycznej badawczej omówiony został aspekt optymalizacyjny obejmujący zmianę rozlokowania zespołów ratownictwa medycznego po uwzględnieniu liczby interwencji w województwie śląskim. Słowa kluczowe: wyjazdowe zespoły ratunkowe, zespoły specjalistyczne ratownictwa medycznego, zespoły podstawowe ratownictwa medycznego, racjonalizacja wyjazdów ambulansów. Ambulances usage rationalization of Regional Emergency Medical Station in Katowice Abstract Aim of this article is to analyze the scope of activities of medical rescue in Poland and proposal for improvement regarding ambulance travels on the example of the Regional Emergency Medical Service in Katowice. In the first part the scope of activities EMS system operating on Polish territory was briefly described. With regard to the individual units of medical rescue system medical rescue teams were more widely discussed. In the next part of the article the structure of the rescue system in Katowice based on the actions of the Regional Emergency Medical Service in Katowice was presented. In the practical part the research aspect of optimization including a change in the deployment of medical rescue teams is discussed. It is based on analysis of the interventions number in the Silesian province. Keywords: medical rescue teams, special emergency medical groups, basic emergency medical teams, ambulances travel rationalization. BIBLIOGRAFIA 1. Poździoch S.(red.), Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym. Komentarz, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska ABC, Warszawa, Skoczylas J., Prawo ratownicze. Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa, Szymonik A., Logistyka w bezpieczeństwie. Wydawnictwo Difin, Warszawa, Ułart A., Logistyczne uwarunkowania związane z wyjazdami ratunkowymi na przykładzie Wojewódzkiego Pogotowia Ratunkowego w Katowicach. Praca magisterska. Promotor: Maria Cieśla, Wydział Transportu Politechnika Śląska, Katowice Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym Dz.U nr 191 poz Zawadzki A., Medycyna ratunkowa i katastrof. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, ( r.)