Biblioteka s dowa Warszawa 2012

Transkrypt

1

2 Biblioteka sądowa Warszawa 2012

3 Spis treści SPIS TREŚCI Wykaz skrótów / 7 Przedmowa / 11 Wykaz haseł / 13 Bibliografia / 197 Indeks / 201 Akty prawne i dokumenty / 201 Dostęp do informacji o środowisku / 203 Ekonomiczne instrumenty ochrony środowiska / 203 Emas / 204 Emisje / 204 Hałas / 204 Lasy / 205 Oceny oddziaływania na środowisko / 205 Ochrona zasobów / 206 Odpady / 206 Odpowiedzialność w ochronie środowiska / 207 Organy i instytucje / 207 Poważne awarie / 207 Powietrze i klimat / 208 Produkty / 209 Przyroda / 209 Udział społeczeństwa w ochronie środowiska / 210 Woda / 211 Zagadnienia ogólne / 213 Zagospodarowanie przestrzenne / 213 Ziemia i kopaliny / 213 Zwierzęta / 214 5

4

5 Wykaz skrótów WYKAZ SKRÓTÓW AKTY PRAWNE kodeks cywilny ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) konwencja z Espoo konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, sporządzona w Espoo dnia 25 lutego 1991 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1110) k.p.a. ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz z późn. zm.) p.o.ś. (ustawa Prawo ochrony środowiska) pr. wod. (ustawa Prawo wodne) rozporządzenie 834/2007 (rozporządzenie o rolnictwie ekologicznym) rozporządzenie EMAS ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jedn.: z 2005 r. Nr 239, poz z późn. zm.) rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz. Urz. UE L 189 z , s. 1, z późn. zm.) rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS), uchylające rozporządzenie (WE) nr 761/2001 oraz decyzje Komisji 2001/681/WE i 2006/193/WE (Dz. Urz. UE L 342 z , s. 1) 7

6 Wykaz skrótów rozporządzenie ooś rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. Nr 213, poz. 1397) rozporządzenie w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281) TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 83 z , s. 47) u.l. (ustawa o lasach) u.o. (ustawa o odpadach) u.o.p. (ustawa o ochronie przyrody) ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz z późn. zm.) u.o.p.g.o. ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 90, poz. 607 z późn. zm.) u.s.d.g. ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz z późn. zm.) u.s.h.u.e. (ustawa o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych) u.s.ś. (ustawa o szkodach w środowisku) ustawa Prawo geologiczne i górnicze ustawa o bateriach i akumulatorach ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. Nr 122, poz. 695) ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, poz. 493 z późn. zm.) ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981) ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach (Dz. U. Nr 79, poz. 666 z późn. zm.) 8

7 Wykaz skrótów ustawa o doświadczeniach na zwierzętach ustawa z dnia 21 stycznia 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach (Dz. U. Nr 33, poz. 289 z późn. zm.) ustawa o EMAS ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 178, poz. 1060) ustawa o Inspekcji Ochrony Środowiska ustawa o nawozach i nawożeniu ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych ustawa o ochronie roślin ustawa o ochronie zwierząt ustawa o odpadach wydobywczych ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ustawa o produktach biobójczych ustawa o przewozie towarów niebezpiecznych ustawa o rolnictwie ekologicznym ustawa o substancjach chemicznych i ich mieszaninach ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287 z późn. zm.) ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 147, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 849 z późn. zm.) ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz. U. Nr 138, poz. 865 z późn. zm.) ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.) ustawa z dnia 13 września 2002 r. o produktach biobójczych (tekst jedn.: Dz. U r. Nr 39 poz. 252 z późn. zm.) ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 227, poz. 1367) ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 116, poz. 975) ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. Nr 63, poz. 322) 9

8 Wykaz skrótów ustawa o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. Nr 130, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. Nr 180, poz z późn. zm.) u.u.i.ś. (ustawa ooś) ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz z późn. zm.) INNE def. leg. oznacza, że pojęcie zdefiniowane jest w przepisach prawa doktr. oznacza, że pojęcie używane jest przez doktrynę EKG ONZ Europejska Komisja Gospodarcza Organizacji Narodów Zjednoczonych GDOŚ Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska prawn. oznacza, że pojęcie używane jest w przepisach prawa Uwaga: Należy pamiętać, że od wejścia w życie Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzonego w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 203, poz. 1569) w miejsce dotychczasowego terminu wspólnotowy używany jest termin unijny. W niniejszym Leksykonie, w miejscach gdzie omawiane są przepisy unijnych aktów prawnych powstałych przed Traktatem z Lizbony, pozostawiono jednak oryginalnie użyty w tych aktach przymiotnik wspólnotowy. 10

9 Przedmowa PRZEDMOWA Problematyka ochrony środowiska nabiera ostatnio coraz większego znaczenia w życiu każdego człowieka: niezależnie od tego, czy jest przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą, urzędnikiem podejmującym decyzje, rolnikiem uprawiającym pole, konsumentem kupującym produkty niebezpieczne czy też wreszcie obywatelem pragnącym cieszyć się urokami przyrody ojczystej napotyka ramy prawne wyznaczające zakres dozwolonego działania. Ramy te wytyczone są głównie przez prawo ochrony środowiska stanowiące obecnie na całym świecie jeden z najszybciej rozwijających się działów prawa. W Polsce proces ten nabrał znacznego przyspieszenia wraz z członkostwem w Unii Europejskiej, która należy do światowych liderów w promowaniu ekologicznie zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. Zaobserwować można przy tym nie tylko wzrastającą dynamicznie liczbę nowych aktów prawnych i obejmowanie regulacją coraz to szerszego zakresu spraw, ale też i praktyczne stosowanie prawa na niespotykaną wcześniej skalę. Wymuszone jest ono przy tym nie tylko rygorystyczną kontrolą jego przestrzegania przez Komisję Europejską, zwłaszcza w związku z korzystaniem z funduszy europejskich, ale i też rozwojem praworządności i wzrastającą rolą sądów w rozstrzyganiu sporów związanych z korzystaniem ze środowiska i wymaganiami jego ochrony. Jako kancelaria prawna od lat zajmująca się praktycznie wyłącznie prawem ochrony środowiska i służąca w tym zakresie pomocą różnym organom rządu polskiego, władzom samorządowym, Komisji Europejskiej oraz podmiotom gospodarczym i organizacjom ekologicznym aktywnie uczestniczymy w powyższych procesach, doradzając naszym Klientom zarówno na etapie tworzenia prawa międzynarodowego, unijnego oraz polskiego, jak i na etapie jego stosowania oraz kontroli przestrzegania. Zdobyte przez nas doświadczenia i chęć podzielenia się nimi skłoniły nas do zaakceptowania propozycji opracowania Leksykonu prawa ochrony środowiska, który właśnie oddajemy w ręce Czytelników. Chcieliśmy stworzyć opracowanie, które podobnie jak inne leksykony prawnicze w krótki 11

10 Przedmowa i przejrzysty sposób określa znaczenie i wzajemne relacje poszczególnych pojęć funkcjonujących w danej dziedzinie zarówno w języku specjalistycznym (czy to w aktach prawnych czy to w doktrynie), jak i języku potocznym. Ochrona środowiska jest dziedziną silnie uregulowaną na poziomie międzynarodowym, często w umowach międzynarodowych o zasięgu globalnym, a w państwach Unii Europejskiej jest też dziedziną silnie zharmonizowaną, w której większość prawa obowiązującego w danym kraju stanowią albo akty prawa krajowego będące pochodną odpowiednich aktów prawa unijnego (dyrektyw), albo wręcz bezpośrednio obowiązujące akty prawa unijnego (rozporządzenia unijne). Biorąc to pod uwagę, staraliśmy się, aby zarówno sam dobór haseł, jak i ich treść w należyty sposób określały charakter i znaczenie istniejących tutaj zależności. Dlatego też sporo miejsca w Leksykonie zajmują odwołania do odpowiednich aktów prawa międzynarodowego oraz unijnego. Uznaliśmy też za celowe ujęcie w postaci wyodrębnionych haseł i krótkie omówienie najważniejszych naszym zdaniem aktów prawa międzynarodowego, unijnego i polskiego z dziedziny prawa ochrony środowiska. Leksykon z natury rzeczy skupiony jest na pokazaniu kluczowych, w rozumieniu autorów, aspektów omawianej regulacji prawnej oraz poszczególnych pojęć i nie pretenduje do wyczerpującego ujęcia wszystkich zagadnień prawnych związanych z omawianymi w nim aktami prawnymi oraz pojęciami. Dla ułatwienia Czytelnikowi dotarcia do bardziej wyczerpujących źródeł informacji oraz pogłębionej analizy akademickiej w tym zakresie, Leksykon opatrzony jest w bibliografię, w której staraliśmy się zawrzeć maksymalnie kompleksowe zestawienie powstałych w ostatnich kilkunastu latach w Polsce komentarzy do aktów prawnych oraz monografii i podręczników akademickich z dziedziny ochrony środowiska. Orientację w samym Leksykonie ułatwić ma natomiast Indeks, który grupuje zawarte w nim hasła według zagadnień tematycznych w ramach ochrony środowiska. W imieniu Autorów Leksykonu chciałbym wyrazić nadzieję, iż opracowanie to spełni swój cel i ułatwi Czytelnikowi orientację w obowiązującej regulacji prawnej ochrony środowiska i zrozumienie zasad jej funkcjonowania. Jerzy Jendrośka 12

11 WYKAZ HASEŁ

12

13 Administracyjne kary pieniężne A Administracyjna odpowiedzialność w ochronie środowiska doktr. rodzaj odpowiedzialności prawnej w ochronie środowiska. Odpowiedzialność administracyjna jest, co do zasady, niezależna od winy podmiotu odpowiedzialnego (odpowiada się za spowodowanie określonego skutku lub za określony czyn, niezależnie od tego, czy były zawinione). W przypadku odpowiedzialności administracyjnej sankcje nakładane są w drodze decyzji administracyjnych właściwych organów administracji, a postępowanie wszczynane jest przez te organy z urzędu. Odpowiedzialność administracyjna przewidziana jest w szeregu ustaw z zakresu ochrony środowiska, w tym w ustawie Prawo ochrony środowiska. Odpowiedzialnością administracyjną jest także odpowiedzialność przewidziana w ustawie o szkodach w środowisku. Administracyjne kary pieniężne prawn. sankcje związane z korzystaniem ze środowiska w sposób naruszający (przekraczający) warunki określone w pozwoleniu (innej niezbędnej decyzji), mające na celu nałożenie na podmiot korzystający ze środowiska dolegliwości przede wszystkim za ponadnormatywną emisję zanieczyszczeń. Administracyjne kary pieniężne dotyczą wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza, odprowadzanych ścieków, nadmiernego poboru wód, składowania odpadów i ich magazynowania, a także przekroczenia dozwolonego poziomu hałasu. Karę tę wymierza, w drodze decyzji administracyjnej, wojewódzki inspektor ochrony środowiska na podstawie przeprowadzonej kontroli, a w szczególności dokonanych w jej trakcie pomiarów, bądź też pomiarów prowadzonych przez podmiot korzystający ze środowiska, zobowiązany do ich dokonania. Administracyjna kara pieniężna powiązana jest z okresem występowania przekroczeń lub naruszeń warunków korzystania ze środowiska, określonych w odpowiednim pozwoleniu kara biegnąca, mająca wymiar dobowy lub godzinowy (w przypadku wprowadzania do powietrza gazów lub pyłów). Kara biegnąca jest naliczana w zasadzie do czasu stwierdzenia przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska zmiany wielkości przekroczenia lub naruszenia, które stało się podstawą do jej nałożenia. 15

14 Administrowanie systemem handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych Wymiar administracyjnej kary pieniężnej stanowi wielokrotność jednostkowej stawki opłat za korzystanie ze środowiska, co ma zagwarantować silne oddziaływanie bodźcowe na podmiot korzystający ze środowiska z przekroczeniem lub naruszeniem warunków określonych w pozwoleniu lub innej decyzji, skłaniając go do zaniechania takich działań. Obowiązek uiszczenia administracyjnej kary pieniężnej nie zwalnia zarazem z konieczności ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska. Przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska przewidują jednak odstąpienie od wymierzenia kary, jeżeli jej przewidywana wysokość nie przekroczy 800 zł. Podobnie jak w przypadku opłat podwyższonych, mechanizm stosowania administracyjnych kar pieniężnych przewiduje możliwość ich odroczenia, zmniejszenia, a nawet umorzenia. Jest to jednak uzależnione od realizowania przez ukarane jednostki inwestycji proekologicznych, których wykonanie umożliwia usunięcie przyczyn nałożenia kary. Wpływy z administracyjnych kar pieniężnych zasilają fundusze ochrony środowiska. Zgodnie ze stanowiskiem literatury, administracyjna kara pieniężna zbliżona jest charakterem prawnym do opłat podwyższonych za korzystanie ze środowiska. Administrowanie systemem handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych prawn. systemem administruje Krajowy ośrodek bilansowania i zarządzania emisjami, o którym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych. Alarmowe poziomy substancji w powietrzu def. leg. poziomy substancji w powietrzu, których nawet krótkotrwałe przekroczenie może powodować zagrożenie dla zdrowia ludzi ( 1 pkt 4 rozporządzenia w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu). Analiza porealizacyjna prawn. opracowanie mające na celu porównanie przewidywań dotyczących oddziaływania na środowisko dokonywanych na etapie planowania i ustalania warunków realizacji przedsięwzięcia z rzeczywistym oddziaływaniem, jakie dane przedsięwzięcie wywiera po zakończeniu jego realizacji, w szczególności porównanie ustaleń dotyczących przewidywanego charakteru i zakresu oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz planowanych działań zapobiegawczych, z rzeczywistym oddziaływaniem przedsięwzięcia na środowisko i działaniami podjętymi dla jego ograniczenia. Cele tej instytucji określone są bliżej w załączniku V do konwencji z Espoo. W Polsce obowiązek przedstawienia tego opracowania dotyczy zasadniczo przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko i może być nałożony przez organ w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (art. 82 ust. 1 pkt 5 ustawy ooś) oraz w pewnych rodzajach decyzji następczych (art. 93 ust. 2 pkt 2 u.u.i.ś.). Obowiązek przedstawienia takiej analizy ograniczonej do kwestii oddziaływania na obszary Natura 2000 może być też nałożony w pewnych przypadkach w odniesieniu do innych przedsięwzięć wymagających oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 (art. 101 ust. 2 pkt 2 u.u.i.ś.). Analizy 16

15 Azbest porealizacyjne podlegają udostępnieniu w ramach dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, a dane o nich zamieszcza się w publicznie dostępnych wykazach. Analiza porealizacyjna jest jednym z elementów monitoringu porealizacyjnego i nie powinna być mylona z instytucją przeglądu ekologicznego, która ma zupełnie inny charakter prawny, cele oraz zakres i najczęściej określona jest w odrębnej regulacji prawnej. Aukcje uprawnień do emisji prawn. uprawnienia do emisji z: (1) krajowej rezerwy, z wyjątkiem uprawnień do emisji, które zasilą krajową rezerwę w wyniku zmiany krajowego planu rozdziału uprawnień do emisji, (2) rezerwy uprawnień do emisji dla projektów wspólnych wdrożeń posiadających listy zatwierdzające, które powodują obniżenie emisji dwutlenku węgla (CO 2 ) w instalacjach objętych systemem które nie zostaną wykorzystane do dnia 31 grudnia 2012 r., mogą zostać zbyte w drodze aukcji, z tym że łączna liczba uprawnień do emisji przeznaczonych do zbycia w drodze aukcji nie może przekroczyć 10% całkowitej liczby uprawnień do emisji przeznaczonych do rozdziału w okresie rozliczeniowym Przeprowadzenie aukcji wymaga zgody Rady Ministrów wyrażonej, w drodze uchwały, na wniosek ministra właściwego do spraw środowiska. Azbest prawn. przedmiot regulacji ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 z późn. zm.). Akt ten zakazuje produkcji wyrobów zawierających azbest. Podstawowe znaczenie ma rozporządzenie wykonawcze rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216, poz. 1824). 17

16