Krótka historia ostatniej puszczy Europy. Janusz A. Korbel
|
|
- Liliana Borkowska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Janusz A. Korbel Na temat Puszczy Białowieskiej dużo już napisano. Przyrodnicy spierają się o to, czy można ją nazywać lasem pierwotnym, a może naturalnym? Adam Wajrak napisał kiedyś w Gazecie Wyborczej, że dla niego to jest po prostu jedyny las jaki zna, bo reszta to są plantacje. Miejscowa społeczność nie zgadza się na objęcie całej Puszczy parkiem narodowym, a nawet na powiększenie obecnej powierzchni obejmującej zaledwie 16% polskiej części Puszczy. Przemysłowcy drzewni przeklinają, że na skutek presji ekologów nie wolno wycinać kilkusetletnich dębów i nawet nazywają przyrodników ekoterrorystami. Spróbujmy prześledzić historię Puszczy i sami oceńmy ile w niej pierwotności i czy jest czymś naprawdę wyjątkowym. Przed ponad 11 tysiącami lat skończyła się epoka lodowcowa i wraz z nią wymarły takie gatunki jak jeleń olbrzymi czy mamut. Wymarł także żubr pierwotny, a jego miejsce zajął w Europie żubr dzisiejszy symbol Białowieskiego Parku Narodowego. Na obsychające tereny polodowcowe wkroczył las brzozowo sosnowy. Około 7 tysięcy lat temu klimat ocieplił się na tyle, że pojawiły się ciepłolubne drzewa liściaste. Dęby, lipy, jesiony, wiązy i graby rosły tutaj już przed kilkoma tysiącami lat. Te same gatunki podziwiamy w puszczy i dzisiaj. Uprawnione więc jest mówienie, że zwiedzając obszar ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego oglądamy las rosnący tutaj (i w znacznej części Europy) przez tysiące lat! Swoistym sanktuarium tego lasu jest właśnie Obszar Ochrony Ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego. Tutaj las był chroniony nawet podczas pierwszej wojny światowej (wybitny niemiecki botanik z Gdańska Hugo Conventz wybrał ten obszar, jako najlepiej zachowany w puszczy, pod park natury), dlatego pod zdjęciem ściany lasu, znanego biologa Jerzego Lilpopa z roku 1918 figuruje już podpis: rezerwat. W 1921 roku powołano pierwszy polski rezerwat i od tej pory człowiek nie ingeruje tam w procesy przyrodnicze. Możemy jednak oglądać wiele śladów po wcześniejszej działalności człowieka, bo od tysięcy lat człowiek tutaj jednak przebywał. Chodząc po Obszarze Ochrony Ścisłej BPN (zajmującym jedynie ok. 8% powierzchni polskiej części puszczy) jesteśmy dzisiaj wyjątkowo uprzywilejowani. Nie tylko oglądamy las, jakiego nigdzie już w Europie, a i na świecie nie ma, choć niegdyś porastał tereny, gdzie teraz ciągną się aglomeracje Londynu, Berlina czy Paryża, ale także oglądamy ten las tak piękny i dziki, jakiego nie widział człowiek przez ostatnie setki lat. Wcześniej człowiek nie wchodził do puszczy z nastawieniem takim, jak my dzisiaj. Chociaż od kilkuset lat puszcza była chroniona jako królewszczyzna, a później dobra carskie, to jednak przez setki lat ochrona ta połączona była z jakąś formą użytkowania. W tym samym czasie, już od XVI wieku, intensywnie wycinano okoliczne lasy. Poza tym na peryferiach, a później również w środku puszczy, rozwijało się 1 / 9
2 osadnictwo. W pobliżu osad las się zmieniał, powiększały się polany, w dolinach rzek wycinano lasy łęgowe, bo potrzebne były pastwiska, coraz liczniejsza sieć dróg przecinała puszczę w różnych kierunkach. Okoliczna ludność potrzebowała łyka lipowego do wielu przedmiotów codziennego użytku, zbierano zioła, koszono łąki, powstawały kolejne drogi i ścieżki, którymi dojeżdżano do uroczysk, barci czyli nadrzewnych uli, powodowano pożary itd. O ochronie ścisłej czy ochronie procesów przyrodniczych nikt dawniej nie myślał! Nie umniejszając zasługi władców w wielosetletniej ochronie puszczy musimy jednak pamiętać, że kiedy zaczęto ją chronić, to nie dla podziwiania procesów naturalnych czy piękna dziewiczej przyrody, a dla egoistycznej przyjemności polowania. Do niedawna jeszcze dzikość była uznawana za synonim brzydoty i wszelkiego zła. Na przykład w XVII wieku, z polecenia króla, zakazano co prawda wycinać drzewa wokół dworu myśliwskiego w Białowieży, ale tylko po to, żeby bliżej było do zwierząt strzelać: dla zachowania zwierza w bliższych dworu ostępach. W tej chronionej puszczy było więc mnóstwo dróg, słychać było pracę bartników, smolarzy, wypasano zwierzęta, łowiono ryby, koszono łąki i oczywiście polowano. Mimo to, była ona lasem dzikim, z dużymi, trudnodostępnymi obszarami, z budzącymi wówczas odrazę powałami starych drzew. W białostockiej rezydencji Branickich, zwanej Wersalem Północy przyroda była inna: ogród ozdabiały drzewa i krzewy przycinane w geometrycznym kształcie stożków i kul. Taki ogród wychwalał pana, który potrafił uczynić sobie poddaną przyrodę i ukształtował ją podług swoich gustów. Oskar Kolberg ( ), wybitny etnograf, folklorysta i podróżnik na widok pierwotnej puszczy, podczas wyprawy w 1831 roku, pisze o uczuciu smutnej posępności narzekając, że nigdzie nie słychać siekiery ani nie widać dymu. Henryk Sienkiewicz, opisując Puszczę Białowieską pod koniec XIX w. mówi z kolei o plugawej wilgoci wśród dziczy i zgnilizny. Jeszcze dzisiaj możemy czasami usłyszeć ze strony przeciwników ochrony procesów dzikiej przyrody argumenty, że piękniejszy jest las uporządkowany, higieniczny i posprzątany niż dziki z powałami martwych drzew, które się jakoby marnują. Tę właśnie dzicz i zgniliznę możemy podziwiać w Obszarze Ochrony Ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego. Co więcej, mamy tutaj nagromadzenie olbrzymich drzew niespotykane na przestrzeni ostatnich być może nawet stu lat. Chroniona przez władców Puszcza, chociaż na nasze szczęście przetrwała, to nie ominęły jej okresy wojen i chaosu, a kłusownictwo było poważnym problemem (podleśniczy Jan Minocki pisał w 1663 roku do władz skargę na kłusowników, że wielkie szkody w puszczy J.K.Mści Białowieskiej czynią, zwierz różny żubry, jelenie, łosie biją, którego zwierza niezliczona rzecz, jak wiele pobili ), usuwano z niej martwe drzewa, wybijano niedźwiedzie, rysie i wilki, bo konkurowały z myśliwymi, w sosnach kuto barcie, przed królewskim czy carskim polowaniem tygodniami zaganiano zwierzynę do 2 / 9
3 ogromnych zagród, żeby potem ją wystrzelać, a samym łowom towarzyszyły kanonady fajerwerków. Mimo to, dawni myśliwi z ich niedoskonałą bronią i dość okazjonalnymi jednak polowaniami, nie mogą się równać w presji na przyrodę z możliwościami myślistwa współczesnego, nie mówiąc już o wdzieraniu się na tereny puszczańskie wszelkiego rodzaju nowych inwestycji wchodzących w atrakcyjne tereny przyleśne, presji komunikacyjnej, dzielenia Puszczy drogami i liniami kolejowymi, hałasów pochodzących z urządzeń, kanonad jak w noce sylwestrowe, czy rozrastającej się infrastruktury. Cywilizacja niesie coraz większą presję na dziką przyrodę. Tradycja rozwoju nie jest zawsze chwalebna. Rozwój Europy dokonywał się wszak na drodze podbojów morskich i przyrodniczych, a także mordowania milionów niewinnych ludzi, XVII wiecznej pracy niewolników (którzy zresztą, tak jak zwierzęta, dla ówczesnych Europejczyków nie mieli duszy) i zamieniania dzikiej, okrutnej i wstrętnej przyrody w plantacje przynoszące dochód. Jeśli kogoś mogła interesować puszcza, to tylko jako magazyn drewna na maszty. Na szczęście dla Puszczy Białowieskiej, leżącej na zacofanych gospodarczo obrzeżach Europy, to się zwyczajnie nie opłacało. Ani Polska, ani Litwa nie były państwami zaangażowanymi w morskie podboje świata, a ponieważ władcy zawsze się bawili tutaj utworzono dobrze strzeżoną arenę królewskich łowów. Innym, znanym, choć znacznie mniejszym i późniejszym łowiskiem był na przykład Zwierzyniec Zamojskich, teren ogrodzony, strzeżony, w którym też zabijano każdego konkurenta myśliwców: wilka lub niedźwiedzia. Jednak dzięki tej myśliwskiej ochronie las przetrwał i dzisiaj mamy tam Roztoczański Park Narodowy. Dla polowań Zygmunta Augusta, w niezbyt odległej Puszczy Knyszyńskiej, wydzielono 200 hektarowy zwierzyniec w pobliżu Knyszyna. W czasach PRL, na podobnych zasadach wydzielono i ogrodzono wielki kawał lasu na Pogórzu Przemyskim, budując, na wzór królewskich czy carskich dworów myśliwskich, luksusowy ośrodek, nazywany Państwem Arłamowskim. Na początku lat 90. po upadku komunizmu, naukowcy również chcieli stworzyć tam park narodowy. Idea upadła jednak z powodu licznych sprzeciwów. Nasz stosunek do dzikiej przyrody zaczął się zmieniać dopiero wtedy, kiedy zauważyliśmy, że wszystkie puszcze europejskie zostały wycięte, a to, co nazywamy lasem, to zasadzone przez człowieka plantacje. Równocześnie z badań naukowych dowiedzieliśmy się, że ponad połowa wszystkich gatunków żyjących w lesie jest związana z martwym drzewem i pozostawione kłody nie są wcale wyrazem marnotrawstwa, lecz mądrej ochrony procesów naturalnych. W zwykłych lasach tych wszystkich gatunków po prostu nie ma, bo nie ma ich domu martwych drzew. Dopiero od niedawna chronimy drapieżniki, doceniając ich wielką rolę w ekosystemie wcześniej były bezlitośnie tępione, bo konkurowały z człowiekiem. Dzisiaj przyczyny ochrony przyrody są zupełnie inne niż kiedyś. Ostatnie wyspy dzikiej przyrody na świecie stają się najcenniejszymi sanktuariami, uczącymi nas jak wyglądał raj i jak funkcjonował, zanim zaczęliśmy psuć jego harmonię. Ta rola Puszczy Białowieskiej jest nie do przecenienia i pozwala zrozumieć, dlaczego istnieją tak duże oczekiwania społeczne, by parkiem narodowym objąć ją całą i dlaczego od lat podejmuje się różne próby zmiany zasady zarządzania tym wyjątkowym lasem. 3 / 9
4 Zygmunt Gloger (etnograf, archeolog i historyk, żyjący w latach Część życia spędził w swoim majątku w Jeżewie k. Tykocina) w niedokończonym dziele Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce wspomina o pewnym wielkim dębie z Puszczy Białowieskiej, który wycięto około roku 1885 koło wsi osadników mazurskich, zwanej Budami. Wieś ta istnieje do dzisiaj, choć jej obecni mieszkańcy, z których wielu przyjechało tu niedawno z miast szukać w puszczy ciszy i spokoju, dawno już zapomnieli o budnikach, czyli ludziach wypalających potaż w Puszczy Białowieskiej przed setkami lat. Pień tego dębu miał 2 metry średnicy i przedstawiał drzewo nawskroś zdrowe, co umożebniło obliczenie słojów których okazało się około 500. Słoje te, jak wogóle wszystkich drzew w puszczy B. były cienkie, ponieważ drzewa rosnące w gęstym lesie, wytężają swój wzrost w górę ku słońcu, grubiejąc nader wolno. Dąb więc białowieski pochodził także z czasów jagiellońskich [...]. Jednak drewno na statki, którymi Europa podbijała świat, z tych oddalonych od mórz i niespławnych rzek puszczańskich, było za drogie, a na lokalne potrzeby starczało okolicznych lasów. Natomiast potaż stosowano do bielenia płótna, wyrobu mydła, barwników, szkła i porcelany. Od bud potażowych pochodzi nazwa budników i nazwa niektórych miejscowości. Potaż (który później zastąpiono sodą) jest to sól alkaliczna otrzymywana dawniej przez ługowanie popiołu drzewnego. Prawdopodobnie potaż grał przez setki lat główną rolę wśród pozyskiwanych dóbr leśnych, a Puszcza Białowieska tylko dlatego stosunkowo mniej ucierpiała od budników niż inne lasy litewskie, że była chroniona jako teren łowów królewskich, a puszczy pilnowali osocznicy zwolnieni z pańszczyzny. W świetle współczesnych badań możemy powiedzieć, że najlepsza ochrona puszczy przypadła na okres królewski od połowy XVI stulecia do drugiej połowy XVII stulecia. Puszcza nie była co prawda chroniona ściśle i koszono łąki, zezwalano na niewielkie pozyskanie drewna na potrzeby lokalnego budownictwa, ale nie było wówczas pozwolenia na wyrąb komercyjny. Początki bardziej inwazyjnego gospodarowania w puszczy, do czego można zaliczyć wypalanie różnych towarów puszczańskich, zdaniem badacza historii Puszczy Tomasza Samojlika zaczęły się dopiero w drugiej połowie XVII wieku, kiedy to Jan III Sobieski zezwolił w 1675 roku na wypalanie potażu i pozyskiwanie smoły drzewnej. W tym czasie miało też miejsce gospodarcze pozyskiwanie drewna. Zgoda królewska skończyła się jednak już w 1682 roku, dotyczyła więc okresu zaledwie 7 lat. W czasach późniejszego zarządu Antoniego Tyzenhauza (koniec XVIII w.), rozwinęło się natomiast osadnictwo - i to na sporą skalę. Do puszczy sprowadzono budników z Mazowsza oraz Żmudzi, którzy niewątpliwie ją wyniszczali. Osiedli oni w osadach istniejących do dzisiaj. Dodać można ciekawostkę, że z budnikami w sercu puszczy administracja miała spory kłopot i pod koniec XVIII w. dozorca puszczy raportuje, że do samego hultajstwa i włóczęgi przyzwyczajeni nie mają żadnej uprzęży i gospodarstwa i proponuje przenieść ich do folwarku Masiewo, a Teremiski i Pohorelec zapuścić pod las (O. Hedemann). Wybitny badacz przyrody puszczańskiej prof. Janusz B. Faliński podaje, że w ostatnich trzech stuleciach powierzchnia lasów w Puszczy Białowieskiej zmniejszyła się o 45% czyli ok. 753 km² 4 / 9
5 Jeszcze dzisiaj możemy oglądać w puszczy liczne ślady po bartnictwie. Z wosku wyrabiano świece, a miód był spożywany w wielu postaciach, cukier (i gwałtowny rozwój próchnicy zębów) pojawił się w Europie dopiero w XVI w. i był bardzo drogi. Nic więc dziwnego, że oba leśne produkty były głównym towarem eksportowym ze wschodniej Europy. Inwentarz z 1792 roku podaje, że w puszczy było ponad 7 tysięcy barci! Tylko niewielka część była z pszczołami (ok. 900), ale i tak możemy sobie wyobrazić, jak duże było użytkowanie puszczy przez bartników. Bartnicy mieli za zadanie jak najwięcej barci rozrobić, pszczołami osadzić i rozpłodzić i zobowiązywali się przekazywać te umiejętności swoim synom i potomkom. Jednak musieli także przestrzegać aby w zwierzu i drzewie żadna nie działa się szkoda. Z tymi szkodami było różnie, w starych tekstach czytamy o pożarach, jakie bartnicy nieraz powodowali. Największy znany pożar miał miejsce w roku 1811 i trwał aż cztery miesiące. Pod koniec XIX w. zakazano w puszczy bartnictwa i ślady, które dzisiaj znajdujemy pochodzą sprzed przynajmniej 130 lat. Różnorodna działalność gospodarcza człowieka w puszczy pozostawiła do dzisiaj ślady. W tekście z 1796 roku czytamy, że w puszczy działały 82 piece ziemne, w których pędzono dziegieć, smołę i wypalano węgiel drzewny. W okresie sprawowania funkcji podskarbiego litewskiego przez Tyzenhauza (2 połowa XVIII wieku) w puszczy miało miejsce pozyskiwanie drewna. Nie było ono jednak znaczne. Szacuje się, że w roku, gdy spławiono 60 tratew (1779/1780) nie zbliżono się do wielkości 40 tys. m³ z całej puszczy, wliczając w to drzewa wycięte na potrzeby lokalne, a zwykle było to ok. 10 tys. m³. Dla porównania, żeby uzmysłowić o jakich wielkościach mówimy, w latach , gdy obowiązywały różne ograniczenia, tylko w polskiej, a więc mniejszej, części puszczy wycinano rocznie około 125 tys. m³. Czym bliżej naszych czasów, tym większej presji podlegała puszcza. Całe jej połacie wycięto za okupacji rosyjskiej. Katarzyna II rozdała jej wschodnią część swoim faworytom. Rosjanie porozdawali wsie osockie, a z osoczników zrobili chłopów i wycinali całe powierzchnie straży (puszcza podzielona była na obszary tzw. straże). W 1797 roku car Paweł I rozkazał wybić wszystkie łosie, bo potrzebował ich skóry na spodnie dla żołnierzy! Po upadku powstania listopadowego, w którym licznie wzięli udział strażnicy puszczy, nie miał już kto stać na jej straży. Co prawda w 1832 roku przyłączono do puszczy, zarekwirowane hrabiemu Tyszkiewiczowi za wspieranie powstania, lasy świsłockie ale zaczęto puszczę rąbać. W roku 1839 wycięto 2834 dęby w wieku ponad lat, a w latach trzynaście tysięcy wielkich sosen. Przystąpiono do nowoczesnej gospodarki leśnej i w latach podzielono puszczę na 666 dwuwiorstowe kwartały, wyznaczając wiek rębny dla sosny 180 lat, a dla pozostałych gatunków 90. Niektórzy autorzy piszą, że był to w ogóle początek leśnictwa. W drugiej połowie XIX w zagęszczono oddziały co wiorstę (wiorsta 1,0668 km). Ratowało puszczę częściowo to, że w 1888 roku została włączona do apanaży cara (osobistych dóbr). Wkrótce jednak, w 1897 roku, zostaje otwarta linia kolejowa przez puszczę do samej Białowieży, a sześć lat później wojskowa szosa strategiczna, dzieląca puszczę na pół. W końcu XIX wieku I. Wróblewski podawał, że ilość domostw w puszczy wzrosła z 1050 na początku wieku do 2839 pod koniec i że Nie ma w puszczy miejsca, gdzie nie zagląda człowiek. 5 / 9
6 Świadkiem największych zniszczeń Puszczy był prof. Józef Paczoski, pierwszy dyrektor leśnictwa Rezerwat, który w 1930 roku na ten temat zanotował: Gdy w 1893 po raz pierwszy byłem w Puszczy Białowieskiej, nie było tam ani kolei, ani kolejek leśnych, ani tego wszystkiego, co dziś ją tak szpeci. [...] Wobec braku dróg komunikacyjnych, które mogłyby zachęcać do eksploatacji lasu na szerszą skalę (najbliższa stacja kolejowa Bielsk, była oddalona około 50 wiorst od Puszczy), kilka spławnych rzeczek Puszczy, oczywiście, mogły przepuścić, jak dla takiego olbrzymiego masywu, tylko bardzo niewielką ilość drewna. Wyrąbywało się wskutek tego, przerębowo, tylko tyle ile można było spławić rzeczkami. [...] W takich warunkach komunikacyjnych nie tylko całość, ale i dziewiczość tej całości, była w znacznym stopniu zagwarantowana. [...] Rosjanie przeprowadzili kolej do Białowieży (pierwotnie projektowana była tylko do Hajnówki t.j. do zachodniego brzegu Puszczy) i to się stało początkiem zniszczeń, które poszły w konsekwencji za tym faktem. [...] Gdyby nie było kolei do Białowieży, nie byłoby i tego spustoszenia, które wyrządzili Niemcy. [...] Nieznaczna szerokość pasa wyciętego dla linii kolejowej Białowieża Hajnówka nie podobała się naszym kolejarzom. [...] Przed paru laty wycięto pasy, rozszerzające bezleśny pas po obydwu stronach toru, i dziś niby poręba legła na przestrzeni 20 kilometrów. [...] Bogu dziękować należy, że przynajmniej projekt wycięcia takichże pasów koło szosy nie został wykonany. Ogromne cięcia nastały podczas I wojny światowej, kiedy to Niemcy wybudowali 300 km kolejek wąskotorowych i w 2 lata wycięli 4,5 miliona metrów sześciennych drewna. Po wojnie niepodległa, ale biedna i w związku z tym niezbyt zainteresowana ochroną przyrody Polska wydzierżawiła puszczę firmie The European Century Timber Corporation, która do 1929 roku wycięła zrębami zupełnymi kolejne wielkie powierzchnie ha puszczy (dzisiaj zarosłe naturalnie odnowionym lasem). Jednak już wówczas był chroniony skrawek puszczy w widłach rzek Hwoźnej i Narewki, w którym utworzono później park narodowy. Po drugiej wojnie światowej, decyzją Stalina puszczę przedzielono granicą, wycinając szeroki pas lasu, a od roku 1980 po stronie ZSRR dodatkowo przegradzając wysokim płotem (tzw. systiema ), którego nie przejdą ani ludzie, ani większe zwierzęta. Wielkie zmiany w puszczy spowodowały inwestycje wodne. W części leżącej dzisiaj po stronie białoruskiej, zmeliorowano ogromne bagno Dziki Nikor, zamieniając je w tereny rolnicze. Melioracje doprowadziły do obniżenia poziomu wód gruntowych. Powstał też rządowy ośrodek Viskuli (gdzie nota bene podpisano koniec Związku Radzieckiego) oraz wybudowano dwa duże sztuczne zbiorniki przeznaczone do polowań na ptactwo. Jak wygląda najnowsza gospodarka w puszczy możemy oglądać z satelity dzięki fotografiom w Google Earth. Niestety, las po stronie polskiej przypomina dziurawy ser szwajcarski, a po białoruskiej widać skutki usuwania martwych drzew i melioracji. Pisząc o eksploatacji puszczy nie można pominąć roli polowań. Polowano z nagonką, psami i sieciami. W dawnych czasach puszcze były dzielone na ostępy, czyli obszary przeznaczone dla 6 / 9
7 zwierzyny. Polowania wyznaczano więc w odpowiednich ostępach. Nowoczesne polowania z użyciem broni palnej rozpoczął Zygmunt August. Prawdopodobnie od końca XVI wieku polowano przez wiele dni w tzw. kletnach, czyli dużych zagrodach tworzonych w ostępach, do których setki naganiaczy przy pomocy psów i hałasu zaganiało zwierzynę. Te wielkie leśne zagrody otaczano sieciami i zasiekami. Polowania polegały na tym, że naganiacze przepędzali zwierzynę przed lufami myśliwych, a ci do niej strzelali. Zadaniem okolicznych chłopów było zapędzanie wcześniej zwierzyny do ogrodzonego zwierzyńca. Dla większej atrakcji wypuszczane z klatek niedźwiedzie szczuto psami. Polowania w czasach carskich, a także prezydenckie w okresie międzywojennym niewiele się różniły co do zasady: wyznaczano oddziały, do których zaganiano zwierzynę, a goście strzelali do niej z przygotowanych stanowisk. Prócz polowań legalnych, w puszczy grasowali też kłusownicy. W okresach wojennych miały miejsce nie tylko grabieże, ale i powszechne kłusownictwo z udziałem miejscowej ludności i wojska, co zresztą doprowadziło do wybicia żubrów. Dzisiaj w Białowieży stoi wyjątkowo dużo, jak na niewielką miejscowość, bo kilkanaście, pomników: marszałka i dyrektorów, utrwalających socjalizm oraz zamordowanych przez hitlerowców i komunistów, ofiar wojen, myśliwych i zasłużonych dla nauki. Brakuje tylko pomnika zwierząt łownych, których tysiące zapłaciło najwyższą cenę, bo cenę życia, którą opłacono ochronę puszczy. Wiemy, że np. podczas polowania cara Mikołaja II w roku 1847 zabito blisko 300 sztuk zwierzyny. Od pewnego czasu myśliwi planują postawić replikę historycznego żubra w osadzie Zwierzyniec, odlaną z łusek przekazanych na ten cel. Będzie to więc pomnik opłacony dosłownie ceną życia zwierząt. Czy można mówić, że Puszcza Białowieska przetrwała dzięki polowaniom? W pewnym sensie tak, ale z drugiej strony to tak, jak byśmy powiedzieli, że lasy przetrwały dzięki drwalom, bo żeby było co wycinać dbali o przetrwanie lasu. Na przetrwanie puszczy do naszych czasów złożyło się wiele czynników, dzięki którym tę właśnie puszczę wybrano na chronione łowisko: oddalenie od dużych ośrodków, brak spławnych rzek, otoczenie innymi puszczami, które dostarczały drewna na potrzeby lokalne, ostatnie stada żubrów i oczywiście egoizm władców, którzy chcieli móc na nie polować. Co więcej, ten symboliczny dla puszczy gatunek, w pewnym sensie trwał dzięki swoistej hodowli. Żubry korzystały z faktu koszenia łąk nadrzecznych, znajdując pożywienie w stogach, a od początku XVIII wieku były regularnie dokarmiane (podobnie jak dzieje się to i dzisiaj). Przyroda to dynamiczny i podlegający nieustannym zmianom system. Trwają globalne spory o to jak duży jest na nią wpływ człowieka, a jaki czynników naturalnych, chociażby wielokrotne zmiany klimatu, które miały miejsce i tutaj, na obszarze puszczy. Możemy być jednak pewni, że połączenie czynników naturalnych z presją człowieka ogromnie przyspiesza przemiany. Tak było w puszczy z jeleniem, który wyginął na przełomie XVII i XVIII wieku, podczas małej epoki 7 / 9
8 lodowcowej, ale i dzięki presji łowców. Tak było ze zmniejszaniem się ilości ciepłolubnej lipy, gdy oziębił się klimat, a jednocześnie łyko lipowe było bardzo ważnym surowcem w gospodarstwach domowych coraz liczniejszych osad. Tak może się stać z wieloma gatunkami dzisiaj, jeśli nie zapewnimy bezwzględnej ochrony ich domu, uważając, że wszystko jest dla człowieka i ochroniarze nie mają prawa ograniczać naszej presji na przyrodę. Ta przestroga jest szczególnie ważna w Puszczy Białowieskiej, która prawdziwym cudem, choć poraniona, przetrwała jako ostatnia z puszcz na naszym kontynencie. Dzisiaj Puszcza Białowieska zajmuje 0,19% powierzchni kraju. Niewielki jej fragment jest parkiem narodowym. Już w 1968 r. prof. Janusz Faliński pisał: Rozpowszechniony pogląd, że utworzenie Białowieskiego Parku Narodowego zwalnia nas z troski o dalsze połacie Puszczy, jest nie do przyjęcia. Nawet gdyby park narodowy był chroniony przez najlepszych strażników i zabezpieczony najdoskonalszymi ustawami, ten obiekt przyrodniczy nie jest w stanie przetrwać dłużej niż otaczająca go Puszcza. Dzisiaj część linii, którymi Puszczę pocięto w XIX wieku z północy na południe i ze wschodu na zachód jest zarośnięta, ale nadal zachowany jest podział na ponad 700 oddziałów, pokazywanych także na mapach turystycznych. Józef Paczoski, pierwszy dyrektor Leśnictwa Rezerwat, późniejszego parku narodowego, pisząc w latach 20. o zastanych tam śladach działalności człowieka wymienia ślady po wyrębach z przełomu wieków, pozostałości po dużych, ogrodzonych polanach pastewnych i liczne ślady po ogniskach. Szczególnie porusza Paczoskiego widok rozległych składnic przy kolejkach wąskotorowych i dwudziestokilometrowa rana biegnąca wzdłuż torów przez puszczę od Hajnówki do Białowieży. W latach wycięto 1,5 mln m3 tylko w polskiej części puszczy. Ale też pod naciskiem społecznym powiekszono obszar parku narodowego z 7 do 16% powierzchni lasu. Po roku 2002 tzw. etat rębny zakładał wycięcie w ciągu 10 lat 1,457 mln m3. Na szczęście kolejne naciski na polski rząd, w tym także ze środowisk naukowych i społecznych z całego świata i apele znanych osób (m.in. Czesława Miłosza, Ryszarda Kapuścińskiego) doprowadziły do ochrony najstarszych drzew, a zaangażowanie pozarządowych organizacji takich jak Pracownia na rzecz Wszystkich Istot i ostatnio Greenpeace wymusiły w br. zmniejszenie etatu cięć do 1/3. Puszcza jest potężnie poraniona, ze śladami działalności człowieka od wieków. Jednak wciąż jest jednolitym organizmem i zachowuje ogromną zdolność regeneracyjną, a dzięki obszarom nienaruszonym charakter pierwotnej prapuszczy. Na ręce polityków trafił w roku 2010 społeczny projekt zmian w ustawie o ochronie przyrody, dający rządowi możliwość powiększenia parku narodowego nawet bez zgody wszystkich samorządów (obecnie najmniejsza gmina może zablokować ochronę pod postacią parku narodowego lasu, który jest własnością skarbu państwa a nie gminy). Pod tym projektem podpisało się ponad ćwierć miliona obywateli. Projekt jednak ugrzązł w podkomisji sejmowej. Drzewa i zwierzęta nie mogą zorganizować strajku generalnego. 8 / 9
9 Janusz A. Korbel portal LM, czerwiec / 9
Puszcza Białowieska. Historia i jej niepewna przyszłość. Janusz Wepsięć Zarząd Główny LOP Warszawa
Puszcza Białowieska Historia i jej niepewna przyszłość Janusz Wepsięć Zarząd Główny LOP Warszawa Położenie puszczy w granicach Polski i Białorusi Polska- 62,5 tyś ha Białoruś- 87,5 tyś ha Puszcza w rękach
Bardziej szczegółowoCzerlonka, grudzień 1917 r. Reprodukcja z Bialowies in deutscher Verwaltung
Eksploatacja puszczy Białowieża przewodnik osobisty Zygmunt Gloger (etnograf, archeolog i historyk, żyjący w latach 1845 1910; część życia spędził w swoim majątku w Jeżewie k. Tykocina) w niedokończonym
Bardziej szczegółowoostatnia taka puszcza
Jedyn¹ s³uszn¹ wytyczn¹, jak¹ nale y kierowaæ siê (...) w ka dym parku narodowym jest wzgl¹d na zachowanie jego przyrody i jego naturalnego piêkna. - W³adys³aw Szafer Wybitny uczony i organizator ochrony
Bardziej szczegółowoKOSACIEC SYBERYJSKI OBUWIK ARNIKA GÓRSKA
Białowieski Park Narodowy położony jest w województwie podlaskim, a jego wschodnia granica jest naszą granicą państwową z Białorusią. Park obejmuje 10,5 tys.ha Puszczy Białowieskiej z tego 9,6 tys.ha zajmują
Bardziej szczegółowoDawniej Polskę pokrywały nieprzebyte puszcze, czyli wielkie lasy, niezmieniane przez człowieka, odludne, niezamieszkane przez kogokolwiek.
Dawniej Polskę pokrywały nieprzebyte puszcze, czyli wielkie lasy, niezmieniane przez człowieka, odludne, niezamieszkane przez kogokolwiek. Lasy te były bogate w zwierzynę. Żyły w nich tury, żubry, niedźwiedzie,
Bardziej szczegółowoGospodarcza aktywność człowieka jej wybrane aspekty w relacji do stanu gleb i siedlisk Puszczy Białowieskiej. Dyskusja
Komisja Projektu Planu Nadleśnictw LKP Puszcza Białowieska 3.X.2012 Gospodarcza aktywność człowieka jej wybrane aspekty w relacji do stanu gleb i siedlisk Puszczy Białowieskiej. Dyskusja Plan seminarium:
Bardziej szczegółowoREZERWAT PRZYRODY NIEDŹWIEDZIE WIELKIE Geneza powstania nazwy.
REZERWAT PRZYRODY NIEDŹWIEDZIE WIELKIE Geneza powstania nazwy. Nadleśnictwo Dobrocin, Kiełkuty, Dobrocinek, Leśnica. Kolejny raz ruszamy ścieżkami historii, która skrywa się przed nami z prawdziwymi gratkami
Bardziej szczegółowoTradycyjne, wielofunkcyjne użytkowanie Puszczy Białowieskiej w XV-XVIII wieku i jego wpływ na skład gatunkowy lasów
Tradycyjne, wielofunkcyjne użytkowanie Puszczy Białowieskiej w XV-XVIII wieku i jego wpływ na skład gatunkowy lasów Tomasz Samojlik Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk, Białowieża Puszcza Białowieska
Bardziej szczegółowoPuszcza Białowieska to nasza wspólna sprawa. Podpisanie listu intencyjnego leśników, samorządowców i ministra środowiska
Puszcza Białowieska to nasza wspólna sprawa. Podpisanie listu intencyjnego leśników, samorządowców i ministra środowiska Taka współpraca wydawała się nierealna, choć była naszym marzeniem. Tak jak marzeniem
Bardziej szczegółowoCZASY NOWOCZESNEGO ŁOWIECTWA LATA SIEDEMDZIESIĄTE I OSIEMDZIESIĄTE.
dla koła, przyniosło też korzyści w dziedzinie etyki łowieckiej, mobilizując myśliwych do godnego reprezentowania naszego środowiska i upowszechniania tych etycznych postaw w kole. Dewizowe wieńce prezentują:
Bardziej szczegółowoNA SKRAJU KULTUR DZIEŃ I
Dnia 15 grudnia 2018 roku sympatycy podróży z naszej szkoły w ramach działalności SKKT pod opieką pana Grzegorza Kaczmarczyka i pani Anny Nowak Łoś wybrali się na wycieczkę Śladami obiektów sakralnych
Bardziej szczegółowoSezon łowiecki na dziki
Sezon łowiecki na dziki Autor: Mariusz Drożdż Data: 25 stycznia 2019 https://www. Polowanie na dziki stało się w tym roku niezwykle gorącym tematem. Jak przebiega? Plan został w 90 procentach wykonany
Bardziej szczegółowoXVI Sesja Rady Miasta Hajnówka r.
XVI Sesja Rady Miasta Hajnówka 29.06.2016 r. 1 Stan lasów Puszczy Białowieskiej w związku z gradacją kornika drukarza w latach 2012-2016 Hajnówka 29.06.2016 Kraina Wielkich Puszcz Romincka 13 tys. ha Borecka
Bardziej szczegółowoCzas w las edukacja w Lasach Państwowych. Warszawa, 1 października 2014 Anna Pikus
Czas w las edukacja w Lasach Państwowych Warszawa, 1 października 2014 Anna Pikus Polskie Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe Organizacja, która od niemal 90 lat chroni, użytkuje i kształtuje lasy w Polsce.
Bardziej szczegółowoJak to z żubrami bywa ochrona żubra w ramach sieci Natura 2000
Jak to z żubrami bywa ochrona żubra w ramach sieci Natura 2000 Żubr (Łac. Bison bonasus) jest największym ssakiem Europy, pomimo dużej wagi dochodzącej w przypadku samców niekiedy do 900 kg, żubry potrafią
Bardziej szczegółowoAtrakcje turystyczne :46:55
Atrakcje turystyczne 2016-05-24 20:46:55 2 Nigdzie poza tym regionem nie występuje w Polsce tak dużo gatunków wielkich drapieżników, włącznie z niedźwiedziem, a także największych roślinożerców, na czele
Bardziej szczegółowoGatunki konfliktogenne na styku łowiectwa i ochrony przyrody
Gatunki konfliktogenne na styku łowiectwa i ochrony przyrody Fot. Cezary Korkosz Fot. Patryk Sacharewicz Fot. Cezary Korkosz Fot. Janusz Kopik Henryk Okarma Instytut Ochrony Przyrody PAN/Uniwersytet Jagielloński
Bardziej szczegółowoostatnia taka puszcza
Jedyn¹ s³uszn¹ wytyczn¹, jak¹ nale y kierowaæ siê (...) w ka dym parku narodowym jest wzgl¹d na zachowanie jego przyrody i jego naturalnego piêkna. - W³adys³aw Szafer Wybitny uczony i organizator ochrony
Bardziej szczegółowoWyrok z dnia 22 sierpnia 2001 r., V CKN 431/00
Wyrok z dnia 22 sierpnia 2001 r., V CKN 431/00 Skarb Państwa odpowiada na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz.U. Nr 147, poz. 713 ze zm.) za szkody wyrządzone
Bardziej szczegółowoAsia Maziarz Aneta Wyrwich Piotrek Dobrowolski
Asia Maziarz Aneta Wyrwich Piotrek Dobrowolski Nadleśnictwo Zawadzkie - jednostka organizacyjna Lasów Państwowych podległa Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach, której siedziba znajduje
Bardziej szczegółowoEkoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady Natura 2000 a polski system ochrony przyrody
Ochrona przyrody ma w Polsce długie tradycje. Według niektórych źródeł pierwsze decyzje związane z nią pochodzą z X wieku - np. w sprawie ochrony bobrów. W kolejnych wiekach zaczęto chronić nadmiernie
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR X/62/11 RADY GMINY BIAŁOWIEŻA. z dnia 25 listopada 2011 r.
UCHWAŁA NR X/62/11 RADY GMINY BIAŁOWIEŻA w sprawie ustalenia herbu, flagi, flagi stolikowej, baneru oraz pieczęci Gminy Białowieża Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 13, art. 40 ust. 1, art. 41 ust. 1, art.
Bardziej szczegółowoPrzedsięwzięcie "Wejmutka" przykładem profesjonalnego wykorzystania zasobów przyrodniczych i kulturowych rejonu Puszczy Białowieskiej
Dobre praktyki w zakresie kreowania produktu turystyki wiejskiej w woj. podlaskim Przedsięwzięcie "Wejmutka" przykładem profesjonalnego wykorzystania zasobów przyrodniczych i kulturowych rejonu Puszczy
Bardziej szczegółowoRolnictwo a ochrona zwierząt efektywność systemu krajowego na tle rozwiązań europejskich.
Rolnictwo a ochrona zwierząt efektywność systemu krajowego na tle rozwiązań europejskich. Aleksander Mach Dyrektor Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Gdańsku Kościerzyna, 4 kwietnia 2016r. Rolnictwo
Bardziej szczegółowoZnaczenie obszarów NATURA 2000 ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk łęgowych
Znaczenie obszarów NATURA 2000 ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk łęgowych Leśny Bank Genów Kostrzyca, 26.06.2014 r. Dr hab. Paweł Rutkowski Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Leśny Katedra
Bardziej szczegółowoOkrągły stół wokół Puszczy Białowieskiej
Okrągły stół wokół Puszczy Białowieskiej "Okrągły stół wokół Puszczy Białowieskiej i programu dotyczącego rozwoju samorządów leżących na jej terenie" pod takim hasłem odbyła się we wtorek, 4 lipca debata
Bardziej szczegółowoOkrągły stół wokół Puszczy Białowieskiej
Okrągły stół wokół Puszczy Białowieskiej "Okrągły stół wokół Puszczy Białowieskiej i programu dotyczącego rozwoju samorządów leżących na jej terenie" pod takim hasłem odbyła się we wtorek, 4 lipca debata
Bardziej szczegółowoWalka z ASF w Europie
https://www. Walka z ASF w Europie Autor: Maciej Wołodko Data: 22 lutego 2019 Afrykańskiego pomoru świń obawiają się hodowcy w większości krajów Europy. Jak radzą sobie z wirusem inne kraje? Jakie podejmują
Bardziej szczegółowoMOŻLIWOŚCI SEKTORA LEŚNO-DRZEWNEGO W ROZWOJU REGIONALNYM
MOŻLIWOŚCI SEKTORA LEŚNO-DRZEWNEGO W ROZWOJU REGIONALNYM Dr inż. Anna Żornaczuk-Łuba Zastępca dyrektora Departamentu Leśnictwa i Ochrony Przyrody Ministerstwo Środowiska Polanica Zdrój 23 maja 2014 r.
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR XXV/135/13 RADY GMINY HAJNÓWKA. z dnia 4 czerwca 2013 r. w sprawie ustanowienia herbu, flagi i pieczęci Gminy Hajnówka
UCHWAŁA NR XXV/135/13 RADY GMINY HAJNÓWKA w sprawie ustanowienia herbu, flagi i pieczęci Gminy Hajnówka Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 13 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U z 2001
Bardziej szczegółowoŚladami Łosia. Który z Parków ma najmniejszy areał? a) Babiogórski b) Karkonoski c) Ojcowski d) Wielkopolski
Śladami Łosia Parki narodowe w Polsce Nazwa Parku Narodowego Rok utworzenia Areał w ha Babiogórski 1954 3.392 Białowieski (1932)1947 10.502 Biebrzański 1993 59.223 Bieszczadzki 1973 29.202 Bory Tucholskie
Bardziej szczegółowoParku Krajobrazowego Puszczy Knysyzńśkiej
Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej Parku Krajobrazowego Puszczy Knysyzńśkiej Działania na rzecz ochrony obszaru Puszczy Knyszyńskiej pojawiły się po raz pierwszy w latach 50 i 60 za sprawą Profesora
Bardziej szczegółowoWpływ zabiegów hodowlanych i ochronnych na bioróżnorodność w ekosystemach leśnych na obszarach chronionych i gospodarczych
Wpływ zabiegów hodowlanych i ochronnych na bioróżnorodność w ekosystemach leśnych na obszarach chronionych i gospodarczych Adam Kwiatkowski RDLP w Białymstoku Około 30% powierzchni kraju to lasy A. K.
Bardziej szczegółowoObszary Natura 2000 szansą rozwoju dla naszej gminy
Obszary Natura 2000 szansą rozwoju dla naszej gminy gmina Siennica województwo mazowieckie Konkurs pn. Obszar Natura 2000 szansą dla rozwoju naszej gminy realizowany w ramach projektu "Natura 2000 naszą
Bardziej szczegółowoTomasz Borowik, Bogumiła Jędrzejewska. Instytut Biologii Ssaków PAN. Piotr Wawrzyniak. Lipowy Most 14.06.2011
Seminarium Monitorowanie populacji zwierząt łownych i zrównoważone łowiectwo Doświadczenia z inwentaryzacji ssaków kopytnych metodą pędzeń próbnych w północno-wschodniej Polsce Tomasz Borowik, Bogumiła
Bardziej szczegółowona mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r.
Historia Gminę Lipie utworzono 1 stycznia 1973r. na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. Gmina skupia miejscowości o bogatej i pięknej przeszłości, które od dawna
Bardziej szczegółowoRyby mają głos! Klub Gaja działa na rzecz ochrony mórz i oceanów oraz zagrożonych wyginięciem gatunków ryb.
Ryby mają głos! w w w. k l u b g a j a. p l fot. www.dos-bertie-winkel.com Klub Gaja działa na rzecz ochrony mórz i oceanów oraz zagrożonych wyginięciem gatunków ryb. Klub Gaja to jedna z najstarszych
Bardziej szczegółowoPodstawy gospodarowania gruntami na obszarach wiejskich wykład. Prowadzący wykład - dr inż. Robert Łuczyński
Podstawy gospodarowania gruntami na obszarach wiejskich wykład Prowadzący wykład - dr inż. Robert Łuczyński Email: robert.luczynski@pw.edu.pl Część I semestru - tematyka: Wprowadzenie: nieruchomość gruntowa
Bardziej szczegółowoPuszcza łowiecka: książęca, królewska, carska i vipowska
Puszcza łowiecka: książęca, królewska, carska i vipowska Białowieża Przewodnik osobisty Jest jesień 2011 roku. Kilkadziesiąt osób przebywa na obozie w Puszczy Białowieskiej, by słuchać i oglądać rykowisko
Bardziej szczegółowoPragniemy, aby to co naturalne pozostało naturalne.
Matecznik jest terenem wolnym od ingerencji człowieka, gdzie funkcjonuje naturalny ekosystem w stanie nienaruszonym wpływami cywilizacji. Koncepcja zachowania natury w niemal nienaruszonym stanie stała
Bardziej szczegółowoRelacje drewno-człowiek w dziejach. Michał Kargul
Relacje drewno-człowiek w dziejach 1 W historii leśnictwa można wyróżnić trzy etapy: Pierwszy trwał do XV, czy nawet do XVI w., gdy z zasobów leśnych korzystano w sposób wolny. Drugi, trwający do połowy,
Bardziej szczegółowoEdukacja społeczno- przyrodnicza
Edukacja społeczno- przyrodnicza KLASA I KLASA II KLASA III I półrocze I półrocze I półrocze Wie, jak należy zachowywać się w stosunku do dorosłych i rówieśników (formy grzecznościowe); rozumie potrzebę
Bardziej szczegółowoŁ AZIENKI K RÓLEWSKIE
Ł AZIENKI K RÓLEWSKIE Pałac na Wyspie Pałac Myślewicki Biały Domek Stara Pomarańczarnia Podchorążówka Stara Kordegarda Amfiteatr Stajnie i wozownie Wejścia do Łazienek Królewskich 2 3 O CO TU CHODZI? Kto
Bardziej szczegółowoPark Krajobrazowy Doliny Baryczy powstał w 1996 roku i obejmuje obecnie 87 040 ha, dzięki czemu jest największym parkiem krajobrazowym w Polsce.
Stawy Milickie to ponad 7 tysięcy hektarów wody, największy kompleks stawów rybnych w Europie. Niezwykle cenny obszar wodno-błotny objęty licznymi formami ochrony przyrody oraz doceniony przez międzynarodowe
Bardziej szczegółowoPuszcza Białowieska. raport z dewastacji w 2017 roku. Obóz dla Puszczy, Greenpeace, Fundacja Dzika Polska
Puszcza Białowieska raport z dewastacji w 2017 roku Obóz dla Puszczy, Greenpeace, Fundacja Dzika Polska 1 Puszcza Białowieska to skarb! Puszcza Białowieska to las wyjątkowy na skalę światową i najcenniejszy
Bardziej szczegółowoBank Danych o Lasach, dr inż. Robert Łuczyński
Bank Danych o Lasach, http://www.bdl.lasy.gov.pl/portal/ dr inż. Robert Łuczyński r.luczynski@gik.pw.edu.pl www.robertluczynski.com/dydaktyka.html USTAWA z dnia 28 września 1991 r. o lasach Lasem w rozumieniu
Bardziej szczegółowoZNACZENIE ŻUBRÓW ZACHODNIOPOMORSICH DLA CAŁEJ POPULACJI ŻUBRÓW
ZNACZENIE ŻUBRÓW ZACHODNIOPOMORSICH DLA CAŁEJ POPULACJI ŻUBRÓW Populacja żyjąca w Polsce północno-zachodniej o liczebności 110 osobników - to wielkość minimalna, uznawana za gwarantującą stabilne funkcjonowanie
Bardziej szczegółowoSz.P. Zbigniew Szczepaniak Prezydent Miasta Otwocka
LP.31/08/2018/SK Otwock, dnia 23.08.2018r Sz.P. Zbigniew Szczepaniak Prezydent Miasta Otwocka Polski Klub Ekologiczny Koło "Otwockie Sosny" zwraca się z wnioskiem o utworzenie na terenie miasta Otwocka
Bardziej szczegółowoMuzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie - - o potencjale natury w instytucji kultury
Środowisko informacji konferencja 1-2 października 2014 r., Centrum Nauki Kopernik, Warszawa Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie - - o potencjale natury w instytucji kultury Piotr Szpanowski Zastępca
Bardziej szczegółowoEDUKACJA PRZYRODNICZA
EDUKACJA PRZYRODNICZA KLASA I Ocenie podlegają następujące obszary: środowisko przyrodnicze/park, las, ogród, pole, sad, zbiorniki wodne, krajobrazy/, środowisko geograficzne, historyczne, ochrona przyrody
Bardziej szczegółowoHistoria Utworzony został w 1960 r. Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu
Historia Utworzony został w 1960 r. Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu Szczecińskiego oraz archipelagu przybrzeżnych wysp stał się pierwszym
Bardziej szczegółowoPaśnik magazyn dla zwierzyny płowej (1997 r.)
Koło łowieckie dzierżawi dwa obwody, które położone są na terenie powiatu sochaczewskiego. Obwód Nr 364 (dawniej Nr 1) o powierzchni 4 116 ha, który jest obwodem mieszanym leśno-polnym. Główne gatunki
Bardziej szczegółowoMINISTERSTWO ŚRODOWISKA. Wytyczne do polityki łowieckiej
MINISTERSTWO ŚRODOWISKA DEPARTAMENT LEŚNICTWA Wytyczne do polityki łowieckiej Kierownictwo resortu przyjęło przedłożony dokument pt. Wytyczne do polityki łowieckiej uznając go, za materiał wyjściowy do
Bardziej szczegółowoWYCENA WARTOŚCI OBSZARÓW PRZYRODNICZYCH
WYCENA WARTOŚCI OBSZARÓW PRZYRODNICZYCH terenów leśnych zniszczonych w wyniku nawałnicy 11/12 sierpnia 2017 r. na terenie województwa kujawsko-pomorskiego W wyniku przejścia nawałnicy nad obszarem województwa
Bardziej szczegółowoGlosariusz. Informacja prasowa. Naturalne krajobrazy. Kampania tematyczna 2016: Fascynująca przyroda Niemiec wypoczynek na łonie natury.
Informacja prasowa Kampania tematyczna 2016: Fascynująca przyroda Niemiec wypoczynek na łonie natury. Glosariusz Naturalne krajobrazy Nazwą Naturalne krajobrazy są objęte w Niemczech parki narodowe, rezerwaty
Bardziej szczegółowoSYTUACJA ZWIERZĄT ŁOWNYCH W POLSCE 2 0 1 3
Stacja Badawcza PZŁ Czempiń SYTUACJA ZWIERZĄT ŁOWNYCH W POLSCE 2 1 3 Opracowanie prezentuje informacje o pozyskaniu ważniejszych gatunków zwierzyny w sezonie łowieckim oraz ich liczebności w 213 roku,
Bardziej szczegółowo1a. Cechy tego tekstu wskazują, że może on być fragmentem: A. baśni ludowej C. atlasu geograficznego B. starej kroniki D. podręcznika do przyrody
W lesie Kiedyś, w odległej przeszłości, nasz kraj był prawie w całości porośnięty lasami. Dzisiaj lasy stanowią tylko około 28% powierzchni Polski, a ich rozmieszczenie jest bardzo nierównomierne. To ponadtysiącletni
Bardziej szczegółowoDyrektywa Siedliskowa NATURA 2000. Dyrektywa Ptasia N2K - UE. N2K w Polsce. N2K w Polsce
NATURA 2000 Dyrektywa Siedliskowa Sieć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej Celem wyznaczania jest ochrona cennych, pod względem przyrodniczym i zagrożonych, składników różnorodności biologicznej.
Bardziej szczegółowoLasy Puszczy Białowieskiej w perspektywie zmian długoterminowych Małgorzata Latałowa
Lasy Puszczy Białowieskiej w perspektywie zmian długoterminowych Małgorzata Latałowa Pracownia Paleoekologii i Archeobotaniki Katedra Ekologii Roślin Uniwersytet Gdański Cel referatu: odniesienie się do
Bardziej szczegółowoSzlaki tyrystyczne PTTK
Szlaki tyrystyczne PTTK Poruszając się po lesie lub planując wycieczkę do lasu należy pamiętać, że: poruszanie się po drogach leśnych pojazdem silnikowym, zaprzęgowym i motorowerem jest dozwolone wyłącznie
Bardziej szczegółowoPogórze Dynowsko-Przemyskie. Wpisany przez Administrator piątek, 09 grudnia :15 - Poprawiony piątek, 09 grudnia :23
1/7 Na terenie Pogórza Przemysko-Dynowskiego znajdują się piękne tereny przyrodniczo-historyczne Są tam usytuowane rezerwaty, ścieżki krajoznawcze Ścieżka przyrodnicza "Winne - Podbukowina" - rezerwat
Bardziej szczegółowokliniska Ośrodek Edukacji Przyrodniczo-Leśnej przy Nadleśnictwie Kliniska
Ośrodek Edukacji Przyrodniczo-Leśnej przy Nadleśnictwie Kliniska kliniska 20 21 O ośrodku Oferta edukacyjna Nadleśnictwo Kliniska położone jest w zachodniej części województwa zachodniopomorskiego, w południowej
Bardziej szczegółowoTrasa pałacowa 39,1 km 0,0 km Boguszyce 1,1 km 2,9 km Miodary. 3,3 km - 4,5 km 5,3 km 5,7 km
Trasa pałacowa Oleśnica Spalice Boguszyce Rzędów Miodary Brzezinka Małe Brzezie Sokołowice Cieśle Wyszogród Nowoszyce Świerzna Oleśnica. Długość trasy - 39,1 km. *Trasa wskazana dla rowerów trekingowych
Bardziej szczegółowoSytuacja na niemieckim rynku budowlanym w 2017 roku
Niemieckie place budowy to eldorado finansowe dla polskich firm budowlanych. Mnóstwo wolnych zleceń, rosnące stawki finansowe i coraz bardziej sprzyjająca koniunktura powodują, że w 2017 roku da się dużo
Bardziej szczegółowoNA SPRZEDAŻ. KONTAKT: info@bialalesniczowka.pl, +48 504 704 777 LEŚNA REZYDENCJA CESARZA WILHELMA II AD 1905
NA SPRZEDAŻ KONTAKT: info@bialalesniczowka.pl, +48 504 704 777 LEŚNA REZYDENCJA CESARZA WILHELMA II AD 1905 82-340 Tolkmicko, Kadyny, Biała Leśniczówka 28 Biała Leśniczówka została zbudowana w 1905 roku
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR XV/93/12 RADY GMINY BIAŁOWIEŻA. z dnia 10 września 2012 r. w sprawie użytków ekologicznych
UCHWAŁA NR XV/93/12 RADY GMINY BIAŁOWIEŻA w sprawie użytków ekologicznych Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591;
Bardziej szczegółowoNowy kształt Europy. Historia Polski Klasa VI SP
Nowy kształt Europy Historia Polski Klasa VI SP Plan zajęć Powtórzenie Koniec pięknej epoki I wojna światowa Europa po wojnie Ćwiczenia Podsumowanie Praca domowa Bibliografia Praca domowa "Powiedz, co
Bardziej szczegółowoHistoria wikliniarstwa w Rudniku nad Sanem
Historia wikliniarstwa w Rudniku nad Sanem Plecionkarstwo towarzyszyło człowiekowi od najdawniejszych czasów. W miarę rozwoju kultury ludności rodziły się nowe potrzeby na przedmioty użytkowe, ozdobne,
Bardziej szczegółowoPytania na konkurs przyrodniczo-krajoznawczy (etap szkolny)
Pytania na konkurs przyrodniczo-krajoznawczy (etap szkolny) 1. Ile jest aktualnie w Polsce parków narodowych? a) 15 b) 23 c) 25 d) 28 2. Które ze wskazanych źródeł energii nie jest energią odnawialną?
Bardziej szczegółowoW latach miejscowość była siedzibą gminy Tatrzańskiej.
Zakopane miasto i gmina w województwie małopolskim, siedziba powiatu tatrzańskiego. Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto miało 26 737 mieszkańców i było drugim co do wielkości po Nowym Targu miastem
Bardziej szczegółowoW czasach Jezusa Chrystusa Palestyna liczyła ok. mln mieszkańców.
1 Zanim wyruszysz w wędrówkę śladami Chrystusa, przygotuj ważne informacje o Ziemi Zbawiciela. Opracuj podręczny Przewodnik po Ziemi Świętej, uzupełniając brakujące informacje. Położenie Palestyny Ziemia
Bardziej szczegółowoPrzedmiotowy system oceniania Bliżej geografii Gimnazjum część 3
Przedmiotowy system oceniania Bliżej geografii Gimnazjum część 3 1. Stary Kontynent Europa 2. Jedna Europa wiele narodów 3. Zgoda i waśnie w Europie 4. Gdzie można spotkać renifera? 5. Zimna wyspa na morzu
Bardziej szczegółowoUbezpieczenie drobiu nie zawsze jest możliwe
https://www. Ubezpieczenie drobiu nie zawsze jest możliwe Autor: Anna Sokół Data: 21 sierpnia 2017 Duża hodowla drobiu przynosi konkretne pieniądze. Może się jednak zdarzyć, że zwierzęta ulegną chorobie
Bardziej szczegółowoRozdział IX. Próba oceny opłacalności gospodarki łowieckiej w ośrodkach hodowli zwierzyny na przykładzie Nadleśnictwa Lutówko w latach
Hubert Szramka AR im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu WSZŚ w Tucholi Rozdział IX Próba oceny opłacalności gospodarki łowieckiej w ośrodkach hodowli zwierzyny na przykładzie Nadleśnictwa Lutówko w latach
Bardziej szczegółowoMłyn - Muzeum Młynarstwa i Wsi
Młyn - Muzeum Młynarstwa i Wsi Serwis Informacyjny ustrzyki.pl Twoje Miasto w Sieci Jedną z największych atrakcji turystycznych w Ustrzykach Dolnych oraz w Bieszczadach staje się Muzeum Młynarstwa i Wsi.
Bardziej szczegółowoCZYLI POSZUKIWANIA DRÓG OSIĄGNIĘCIA SPÓJNOŚCI POTRZEB OCHRONY PRZYRODY Z LOKALNĄ EKONOMIĄ
CZYLI POSZUKIWANIA DRÓG OSIĄGNIĘCIA SPÓJNOŚCI POTRZEB OCHRONY PRZYRODY Z LOKALNĄ EKONOMIĄ Projekt współfinansowany przez Instrument LIFE+ Komisji Europejskiej, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Bardziej szczegółowoZAJĘCIA EDUKACYJNE W EKOCENTRUM WROCŁAW
Fundacja EkoRozwoju serdecznie zaprasza do udziału w bezpłatnych zajęciach w ramach projektu: ZAJĘCIA EDUKACYJNE W EKOCENTRUM WROCŁAW Oferujemy czterogodzinne bezpłatne zajęcia terenowe prowadzone przez
Bardziej szczegółowoFormy i metody ochrony różnorodności biologicznej w LKP Puszcza Białowieska a zrównoważone leśnictwo w regionie
Formy i metody ochrony różnorodności biologicznej w LKP Puszcza Białowieska a zrównoważone leśnictwo w regionie Białowieża Hajnówka, 9 lutego 2011 mgr inż. Andrzej Antczak RDLP w Białymstoku Ochrona przyrody
Bardziej szczegółowoPrzyrodnicze ograniczenia w wykorzystywaniu zasobów drewna z polskich lasów
Przyrodnicze ograniczenia w wykorzystywaniu zasobów drewna z polskich lasów Andrzej Grzywacz IV Zimowa Szkoła Leśna Instytut Badawczy Leśnictwa Sękocin Stary, 20 22 marca 2012 Parki narodowe zajmują powierzchnię
Bardziej szczegółowoHodowla lasu w zasadach gospodarki leśnej. Jan Szramka Zastępca Dyrektora Generalnego LP ds. gospodarki leśnej
Hodowla lasu w zasadach gospodarki leśnej Jan Szramka Zastępca Dyrektora Generalnego LP ds. gospodarki leśnej Zasady czyli zbiór obowiązujących reguł, procedur i norm, które znajdują zastosowanie w praktyce
Bardziej szczegółowoProjekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Data Przedmiot Tematyka Wykładowca Ilość godzin 07-11-2009 Historia Polski -Podstawowe wiadomości z Nesteruk Jerzy 08-11-2009 Historia kultury w Polsce -historia architektury w Polsce Nesteruk Jerzy -charakterystyczne
Bardziej szczegółowoOchrona in situ żubra w Polsce część północno-wschodnia
Ochrona in situ żubra w Polsce część północno-wschodnia 85% dofinansowanie przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko,
Bardziej szczegółowow przestrzeni miejskiej
w przestrzeni miejskiej www.wirtualnycmentarz.pl www.nekropolia.pl www.zaduszki.org Jacek Kolbuszewski, filolog i folklorysta, spróbował zdefiniować pojęcie cmentarza: (...) cmentarz jest instytucjonalnie
Bardziej szczegółowoWystawa fotografii współczesnej architektury poprzemysłowej Żyrardowa
Wystawa fotografii współczesnej architektury poprzemysłowej Żyrardowa Realizatorem projektu jest nieformalna grupa Projekt dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich - Mazowsze Lokalnie
Bardziej szczegółowoScenariusz nr 7. I. Tytuł scenariusza: Chrońmy zwierzęta. Autor scenariusza: Maria Piotrowska. Blok tematyczny: Czworonożni przyjaciele
Autor scenariusza: Maria Piotrowska Blok tematyczny: Czworonożni przyjaciele Scenariusz nr 7 I. Tytuł scenariusza: Chrońmy zwierzęta. II. Czas realizacji: 2 jednostki lekcyjne. III. Edukacje (3 wiodące):
Bardziej szczegółowoNa świecie żyje dzisiaj około 7 miliardów ludzi. Żyją w różnych krajach, o różnym stopniu rozwoju cywilizacyjnego, i w różnych religiach, także
Na świecie żyje dzisiaj około 7 miliardów ludzi. Żyją w różnych krajach, o różnym stopniu rozwoju cywilizacyjnego, i w różnych religiach, także ateiści, czyli ludzie niewierzący- tak przynajmniej się określają.
Bardziej szczegółowoZagłębie Ruhry jak to mówią Niemcy Ruhrpott, jest mieszaniną wszystkiego i wszystkich. Jest położone nad rzeką Ruhrą, a także w pobliżu rzeki Ren.
Zagłębie Ruhry Zagłębie Ruhry Zagłębie Ruhry jak to mówią Niemcy Ruhrpott, jest mieszaniną wszystkiego i wszystkich. Jest położone nad rzeką Ruhrą, a także w pobliżu rzeki Ren. Region zachodnich Niemiec,
Bardziej szczegółowoMetoda pracy: Praca z mapą, praca z tekstem (analiza opisu wybranych parków narodowych), rozmowa dydaktyczna.
Scenariusz lekcji I. Cele lekcji 1) Wiadomości Uczeń: a) wymienia nazwy polskich parków narodowych; definiuje pojęcia: park narodowy, park krajobrazowy, rezerwat; b) zna symbole poszczególnych parków narodowych;
Bardziej szczegółowoLegenda: Badany obiekt staw w Mysiadle Granica powiatu Granice gmin Gmina Lesznowola
Charakterystyka Ekosystemu stawu w Mysiadle 1. Cel określenie stanu czystości oraz organizmów roślinnych i zwierzęcych. 2. Historia wsi Mysiadło według mapy Lesznowoli Mysiadło jest miejscowością położoną
Bardziej szczegółowoRozmowa z Maciejem Kuleszą, menedżerem w firmie Brento organizującej Men Expert Survival Race 1
Bednarczyk M., Nessel K. (red.), Przedsiębiorczość w sporcie: zasady i praktyka, CeDeWu, 2016 Materiał dodatkowy do rozdziału 21: E-komunikacja marektingowa w organizacji sportowej www.turystyka.uj.edu.pl/przedsiebiorczosc-w-sporcie
Bardziej szczegółowoAutor scenariusza: Małgorzata Marzycka. Blok tematyczny: Jesień dary niesie. Scenariusz nr 9
Autor scenariusza: Małgorzata Marzycka Blok tematyczny: Jesień dary niesie Scenariusz nr 9 I. Tytuł scenariusza zajęć : Znaczenie lasów, parków i łąk" II. Czas realizacji: 2 jednostki lekcyjne III. Edukacje
Bardziej szczegółowoNowe Prawo łowieckie to jest potrzebna ustawa!
.pl https://www..pl Nowe Prawo łowieckie to jest potrzebna ustawa! Autor: Ewa Ploplis Data: 23 marca 2018 22 marca 2018 r. zostało przyjęte przez Sejm nowe Prawo łowieckie. Ustawa powinna rozwiązać wiele
Bardziej szczegółowoSeminarium Lasy, leśnictwo a gospodarka łowiecka
Seminarium Lasy, leśnictwo a gospodarka łowiecka Seminarium odbyło się 22 listopada 2012 roku w sali reprezentacyjnej Kolegium Rungego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu i zostało zorganizowane przy
Bardziej szczegółowoWycena zmian w zarządzaniu lasami
Wycena zmian w zarządzaniu lasami Mikołaj Czajkowski miq@wne.uw.edu.pl Pozaprodukcyjne funkcje lasów Pozaprodukcyjne funkcje lasów: Różnorodność biologiczna Rekreacja Retencja wody Funkcje glebotwórcze
Bardziej szczegółowoOBSZARY PRZYRODNICZO CENNE W PROCESACH RACJONALNEGO PLANOWANIA PRZESTRZENI
UNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI w OLSZTYNIE WYDZIAŁ GEODEZJI I GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ KATEDRA PLANOWANIA I INŻYNIERII PRZESTRZENNEJ OBSZARY PRZYRODNICZO CENNE W PROCESACH RACJONALNEGO PLANOWANIA PRZESTRZENI
Bardziej szczegółowoW 30 lat od Raportu Komisji Brundtland Konwencja o Różnorodności Biologicznej
W 30 lat od Raportu Komisji Brundtland Konwencja o Różnorodności Biologicznej Czy dbamy o Naszą Wspólną Przyszłość? Anna Kalinowska Uniwersytet Warszawski Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem
Bardziej szczegółowoBajka Leśnego Dziadka. Za górami, za lasami, między czterema rzekami, był sobie las, zwany Lasem Sosnowym.
Bajka Leśnego Dziadka. Za górami, za lasami, między czterema rzekami, był sobie las, zwany Lasem Sosnowym. W lesie tym od niepamiętnych czasów rządził Niedźwiedź, z gatunku zwanego niedźwiedziem górskim.
Bardziej szczegółowoRy R bn b o o wcz c o z r o aj a 3
1 2 Rybno wczoraj 3 Rys historyczny miejscowości Historia Rybna sięga czasów średniowiecza. Najstarsze wzmianki o jego istnieniu sięgają 1378 roku. Wtedy po raz pierwszy w dokumencie biskupa płockiego
Bardziej szczegółowoOsobliwości organizacji działalności rekreacyjnej w parkach narodowych Ukrainy na przykładzie Szackiego Parku Narodowego
Osobliwości organizacji działalności rekreacyjnej w parkach narodowych Ukrainy na przykładzie Szackiego Parku Narodowego dr. Yuriy Zhuk Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Ivana Franko, Ukraina Obecnie na
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW. z dnia 1 kwietnia 2003 r. (Dz. U. z dnia 16 kwietnia 2003 r.)
Dz.U.03.65.599 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie Tatrzańskiego Parku Narodowego (Dz. U. z dnia 16 kwietnia 2003 r.) Na podstawie art.14 ust. 7 ustawy z dnia 16 października
Bardziej szczegółowo