Wiedza mieszkanek województwa lubelskiego na temat profilaktyki raka szyjki macicy a wykonywanie przez nie badań przesiewowych

Transkrypt

1 Szadowska-Szlachetka Zdzisława, Kłusek Ewa, Krzos Agata, Charzyńska-Gula Marianna, Stanisławek Andrzej, Łuczyk Marta, Muzyczka Katarzyna. Wiedza mieszkanek województwa lubelskiego na temat profilaktyki raka szyjki macicy a wykonywanie przez nie badań przesiewowych = The knowledge of women living in the Lubelskie Voivodeship on cervical cancer prevention and their attendance for screening. Journal of Health Sciences. 2014;4(8): ISSN / X. The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item ( ). The Author (s) 2014; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Conflict of interest: None declared. Received: Revised Accepted: Wiedza mieszkanek województwa lubelskiego na temat profilaktyki raka szyjki macicy a wykonywanie przez nie badań przesiewowych The knowledge of women living in the Lubelskie Voivodeship on cervical cancer prevention and their attendance for screening Zdzisława Szadowska-Szlachetka 1, Ewa Kłusek 2, Agata Krzos 1, Marianna Charzyńska-Gula 1, Andrzej Stanisławek 1, Marta Łuczyk 1, Katarzyna Muzyczka 1 1. Katedra Onkologii i Środowiskowej Opieki Zdrowotnej, Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 2. Absolwentka Wydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Autor do Korespondencji: Zdzisława Szadowska- Szlachetka Poniatowa Ul. Modrzewiowa 3/33 zszadowska@wp.pl Streszczenie: Wstęp: Rak szyjki macicy jest drugim z kolei występującym najczęściej wśród kobiet populacji polskiej nowotworem złośliwym dróg rodnych. Nowotwór ten stanowi ciągle poważny problem zdrowotny i społeczny na całym świecie Cel: Ocena wiedzy dotyczącej profilaktyki raka szyjki macicy wśród kobiet oraz wykonywanie przez nie badań profilaktycznych z tego zakresu. Materiał i metody: W badaniu zastosowano metodę sondażu diagnostycznego z techniką ankiety. Badaniami objęto 102 kobiety, w przedziale wieku między 25 a 59 rokiem życia zamieszkujących województwo lubelskie. Analizy statystyczne przeprowadzono w oparciu o program Statistica Wyniki: Najczęściej wskazywanym przez ankietowane objawem raka szyjki macicy były plamienia w trakcie lub po stosunku (24,5%). Za czynniki zwiększające ryzyko powstania i rozwoju raka szyjki macicy ankietowane najczęściej oznaczały częste stany zapalne dróg rodnych (41,16%). Prasa, media, telewizja, Internet były źródłem informacji o badaniach profilaktycznych dla ponad połowy badanych kobiet (55,86%). Ponad 21% respondentek nie miało nigdy wykonywanego badania cytologicznego. Ponad rok temu wymaz cytologiczny miało pobierany 26,47% badanych kobiet, 21,56% badanych cytologię wykonywało ponad 5 lat temu, a 20,58% kobiet z badanej grupy 3 lata temu. 151

2 Wnioski: Badane kobiety posiadają dostateczną wiedzę na temat czynników wpływających na powstanie i rozwój raka szyjki macicy. Wiedza badanych kobiet w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy nie jest w pełni zadowalająca. Zachowania zdrowotne kobiet w zakresie profilaktyki nowotworów dróg rodnych nie są satysfakcjonujące, nie wszystkie z nich wykonały badania cytologiczne. Należy podjąć działania zmierzające do podniesienia poziomu wiedzy kobiet na temat nowotworów dróg rodnych oraz zachęcające do większej zgłaszalności na badania profilaktyczne. Słowa kluczowe: Nowotwory szyjki macicy; Wiedza o zdrowiu, postawy, praktyka; Zachowania zdrowotne; Zdrowie kobiety Abstract Introduction: Cervical cancer is the second most frequent neoplasm of reproductive organs among the population of Polish women. This type of cancer still constitutes a serious health and social problem in global terms. Aim: The assessment of knowledge on cervical cancer prevention among women and their performing of prophylactic tests for this type of neoplasm. Materials and methods: In the study the diagnostic survey method was applied in combination with the questionnaire technique. The survey included 102 women, aged from 25 to 59, living in the Lubelskie Voivodeship. The statistical analyses were conducted with the use of the Statistica 10.0 software. Result: The symptom of cervical cancer most frequently mentioned by the respondents was spotting during or after an intercourse (24.5%). Among the factors increasing the risk of cervical cancer emergence and development most often mentioned by the surveyed women were frequent inflammations of reproductive organs (41.16%). The press, media and the Internet were the source of information on prophylactic tests for over a half of the surveyed women (55.86%). Over 21% of the respondents have never undergone a cervical test % of the surveyed had their cervical cytology over a year before, 21.56% - over 5 years before, and 20.58% of women from the surveyed group 3 years before. Conclusions: The respondents presented sufficient knowledge on factors influencing the emergence and development of cervical cancer. However, the knowledge of the surveyed women on cervical cancer prevention is not fully satisfactory. The health behaviour of women related to the prevention of reproductive system cancer is not satisfactory; not all of them have undergone cervical cytology. Measures should be taken to increase women s knowledge on reproductive system neoplasms and to encourage them to attend prophylactic tests. Key words: Uterine cervical neoplasms; Health knowledge, attitudes, practice; Health behaviour; Women s Health 1. Wstęp: Rak szyjki macicy jest drugim z kolei występującym najczęściej wśród kobiet populacji polskiej nowotworem złośliwym dróg rodnych [1, 2]. Nowotwór ten stanowi ciągle poważny problem zdrowotny i społeczny na całym świecie. Poprzez wieloletnie badania wyłoniono czynniki ryzyka rozwoju raka szyjki macicy, można dzięki temu wyszczególnić populację kobiet, która najbardziej narażona jest na rozwój tego nowotworu. Wśród głównych czynników ryzyka należy wyróżnić: infekcje wirusem brodawczaka ludzkiego, wiek między 20 a 40 rok życia, wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego, liczne ciąże i porody, duża liczba partnerów seksualnych, długoletnie palenie tytoniu, niski status socjoekonomiczny. Czynniki prawdopodobne to: długoletnie stosowanie hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych; częste stany zapalne narządów płciowych wywołane przez drobnoustroje 152

3 takie jak: chlamydia, dwoinka rzeżączki, wirus cytomegalii, rzęsistek pochwowy; dieta uboga w antykoagulanty, zakażenie wirusem HIV [3, 4, 5]. We wczesnym etapie rozwoju, rak szyjki macicy nie daje żadnych objawów klinicznych, a jedyną uchwytną zmianą jest nieprawidłowy wynik badania cytologicznego. Pierwsze zauważalne objawy dysplazji i raka szyjki macicy pojawiają się zwykle po 5-10 latach od momentu rozpoczęcia rozwoju nowotworu. Objawy, które mogą świadczyć o rozwoju raka szyjki macicy, nie są charakterystyczne. Kobiety obserwują szare, wodniste upławy, o przykrym zapachu, często podbarwione krwią. Wraz ze wzrostem zaawansowania nowotworu, krwawienia stają się coraz obfitsze, często występują ze współżyciem, tzw. krwawienia kontaktowe. Kolejnym późnym objawem są bóle podbrzusza, a także okolicy krzyżowo lędźwiowej, spowodowane między innymi systematycznym zajmowaniem przez nowotwór przymacicz. Mogą także występować przerzuty do pobliskich węzłów chłonnych. Następnie mogą pojawić się masywne, niesymetryczne obrzęki kończyn dolnych, spowodowane uciskaniem guza na naczynia krwionośne i limfatyczne [6]. Prewencja pierwotna raka szyjki macicy skierowana jest na zmniejszenie ryzyka powstania choroby, co obniży częstość zachorowań oraz zapobieganie rozwojowi raka przez eliminowanie czynników, które go wywołują. Swym działaniem obejmuje: zwiększenie świadomości kobiet, rutynowe kontrolne badania ginekologiczne, szczepienia ochronne przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego oraz nauczenie zachowań, które zmniejszają narażenie na zakażenie HPV [8, 9]. Prewencja wtórna jest skierowana na wczesne wykrywanie zmian nowotworowych a także leczenie istniejącej choroby, wtedy gdy objawy podmiotowe i przedmiotowe jeszcze nie występują. W zakres profilaktyki wtórnej wchodzi: wykonywanie przesiewowych badań cytologicznych, a także testów wykrywających wirusa HPV. Realizację tych badań zapewnia skryning, czyli populacyjne badania przesiewowe [10]. Skryning wskazuje obecność schorzenia dróg rodnych, nie jest jednak badaniem diagnostycznym. Coroczną kontrolą cytologiczną powinny być objęte kobiety po ukończeniu 25 roku życia. W przypadku wczesnego rozpoczęcia współżycia wymaz cytologiczny powinien być wykonany nie później niż 3 lata po inicjacji seksualnej. Prawidłowe wyniki badania cytologicznego i brak czynników ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy pozwalają na prowadzenie badania przesiewowego co 3 lata [11, 12]. Najważniejsza natomiast w profilaktyce raka szyjki macicy jest świadomość społeczna. Znajomość czynników, które negatywnie wpływają na stan zdrowia pozwala na usunięcie ich 153

4 z własnego życia. Wypracowanie prawidłowych nawyków pozwala zmniejszyć lub całkowicie wyeliminować czynniki ryzyka. Celem pracy była ocena wiedzy dotyczącej profilaktyki raka szyjki macicy wśród kobiet oraz wykonywanie przez nie badań profilaktycznych z tego zakresu. 2. Materiał i metoda: W badaniu zastosowano metodę sondażu diagnostycznego z techniką ankiety. Narzędzie badawcze stanowił anonimowy kwestionariusz ankiety, własnego autorstwa, skonstruowany w oparciu o przegląd literatury. Zawierał on dwadzieścia osiem pytań, o charakterze zamkniętym i otwartym. Kwestionariusz zawierał pytania dotyczące danych socjodemograficznych, wiedzy na temat chorób nowotworowych narządów rodnych oraz zgłaszalności na badania profilaktyczne. W poniższym opracowaniu wykorzystano analizę wybranych wyników. Badaniami objęto 102 kobiety, w przedziale wieku między 25 a 59 rokiem życia zamieszkujących województwo lubelskie. Badania przeprowadzone zostały na terenie Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Lekarze Specjaliści w Lublinie między 5 a 30 marca 2013 roku. Analizy statystyczne przeprowadzono w oparciu o program STATISTICA 10.0". 3. Wyniki: 3.1 Charakterystyka grupy badanej Badaniami objęte zostały 102 kobiety w przedziale wiekowym lat. Średnia wieku wynosiła 38 lat. Najliczniejszą grupę stanowiły kobiety w przedziale wiekowym (25,49%; n=26). Najmniej liczną grupę stanowiły respondentki w wieku lat (3,92%; n=4). Większość ankietowanych zamieszkiwało tereny wiejskie 62,72% (n=64), 37,24% (n=38) zamieszkiwało miasta województwa lubelskiego. Wśród badanych respondentek, przeważały kobiety pozostające w związkach małżeńskich 69,58% (n=71), stanu wolnego było 30,38% badanych (n=31). Biorąc pod uwagę wykształcenie największa grupa badanych posiadała wykształcenie wyższe (42,14%; n=43), wykształcenie średnie posiadało 40,18% kobiet (n=41). Najmniejszą grupę tworzyły osoby z wykształceniem zawodowym, 17,64% (n=18). 154

5 Tabela 1. Charakterystyka badanej grupy Cechy społeczno demograficzne % n Wiek lat 46, lat 23, lat 30,38 31 Stan cywilny Panna 30,38 31 Mężatka 69,58 71 Miejsce zamieszkania Miasto 37,24 38 Wieś 62,72 64 Wykształcenie respondentek Zawodowe 17,64 18 Średnie 40,18 41 Wyższe 42,14 43 Ilość porodów respondentek Brak 30, , i więcej 26,46 27 n- liczba badanych 3.2 Wiedza badanych kobiet Najczęściej wskazywanym przez ankietowane objawem raka szyjki macicy było plamienia w trakcie lub po stosunku (24,5%; n=25), następnie: bóle podbrzusza i okolicy krzyżowej (23,52%; n=24), oraz ropne, cuchnące upławy (21,56%; n=22). Odpowiedź, nietrzymanie moczu, zaznaczyła jedna ankietowana (0,98%). Niemal 1/3 ankietowanych deklaruje brak wiedzy w tym zakresie (29,4%; n=30). Za czynniki zwiększające ryzyko powstania i rozwoju raka szyjki macicy ankietowane najczęściej oznaczały częste stany zapalne dróg rodnych (41,16%; n=42). Pozostałe odpowiedzi zawiera tabela 2. Tabela 2. Znajomość czynników wpływających na powstanie i rozwój raka szyjki macicy ankietowanych. Czynnik % n Częste stany zapalne dróg rodnych 41,16 42 Duża liczba partnerów seksualnych 16,16 17 Wczesne rozpoczęcie współżycia seksualnego 10,78 11 Duża liczba porodów 8,82 9 Długotrwałe stosowanie antykoncepcji 7,84 8 hormonalnej Palenie papierosów 4,9 5 Nie wiem 9,8 10 n- liczba badanych Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania rakowi szyjki macicy według 70,56% (n=72) badanej grupy kobiet było regularne wykonywanie badań cytologicznych. Dla 17,64% 155

6 (n=18) dobrą metodą było wykonywanie szczepień ochronnych przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego przed rozpoczęciem współżycia płciowego, zaś dla 3,92% (n=4) ograniczenie liczby partnerów seksualnych. Niemal 4% ankietowanych (3,92%, n=4) wskazała na wykonywanie badań diagnostycznych krwi, odpowiedź ta jednak nie była poprawna. Jedynie 1,96% (n=2) respondentów deklarowała brak wiedzy w tym zakresie. Wiedzę na temat tego, że osoby należące do grupy ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy miało 77,42% ankietowanych (n=79). Pozostałe badane twierdziły, że kobiety z grupy ryzyka powinny wykonywać badanie cytologiczne raz na 2 lata (19,60%; n=20) lub raz na 3 lata (1,96; n=2). Na badanie cytologiczne należy zgłosić się w dniu cyklu menstruacyjnego, taką wiedzę posiadało 52,92% ankietowanych kobiet (n=54). Dla pozostałych kobiet badanie cytologiczne nie wymaga specjalnych przygotowań (26,66%; n=27), lub najlepiej je wykonać minimum 2 doby po zakończeniu miesiączki 16,66% (n=17). Niemal 4% ankietowanych twierdziło, że na badanie należy zgłosić się przynajmniej 2 doby od ostatniego stosunku seksualnego (3,92%; n=4). O tym, że cytologię po raz pierwszy należy wykonać do 3 lat po pierwszym stosunku płciowym przekonanych było 55,86% (n=57) badanych. O tym, że takiego rodzaju badanie powinno się wykonać po 25 roku życia, jeśli nie rozpoczęto jeszcze współżycia przekonanych było 40,18% (n=41) ankietowanych. Jedna ankietowana (0,98%) uważała, że pierwszą cytologię należy wykonać przed planowanym rozpoczęciem współżycia, kolejna badana twierdziła, że należy je wykonać po pierwszej miesiączce. Dwie ankietowane (1,96%) twierdziły, że badania cytologiczne należy rozpocząć dopiero przed planowaną ciążą. Zdaniem 73,5% (n=75) ankietowanych rak szyjki macicy we wczesnym stadium jest w 100% wyleczalny. Nie miało zdania w tej kwestii 18,62% kobiet (n=19), a dla 7,84% (n=8) całkowita wyleczalność jest niemożliwa. Prasa, media, telewizja, Internet były źródłem informacji o badaniach profilaktycznych dla ponad połowy badanych kobiet (55,86%; n=57). Lekarz ginekolog był źródłem wiedzy dla 24,5% badanych (n=25), zaś lekarz POZ dla 10,76% ankietowanych (n=11). Wiedzę od położnej zdobyło 1,96% respondentek (n=2), a od pielęgniarki 3,92% badanych kobiet (n=4). Z innych źródeł wiedzę zdobyło 3 osoby (2,94%). Oceniając własną wiedze na temat nowotworów dróg rodnych kobiet ponad 50% ankietowanych deklarowało średni zasób wiedzy (53,9%; n=55). Niską wiedzę deklarowało 44,1% respondentek (n=45), dwie badane osoby (1,96%) poziom swojej wiedzy określiło, jako duży. 156

7 Ponad ½ badanej grupy przekonanych było, że do zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego dochodzi przez kontakty seksualne. Niemal 22% przyznaje że nie zna odpowiedzi na to pytanie. Pozostałe respondentki udzieliły negatywnych odpowiedzi (tabela 3). Tabela 3. Drogi zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego zdaniem respondentek. Drogi zakażenia HPV % n Kontakty seksualne 59,78 61 Kontakt z zakażoną krwią 11,76 12 Drogą kropelkową 6,86 7 Nie wiem 21,56 22 n- liczba badanych Według 62,72% respondentek (n=64) dostępna na rynku szczepionka obniża ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy, jednak nie daje całkowitej pewności, że zaszczepiona kobieta nie zachoruje. Odpowiedź nieprawidłową wybrało 9,8% (n=10) kobiet twierdząc, że szczepionka nie chroni przed zachorowaniem na raka szyjki macicy. Odpowiedzi na pytanie nie znało 26,47% osób (n=27). Na pytanie czy po zaszczepieniu przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego nadal należy wykonywać badania cytologiczne 81,34 kobiet (n=83) odpowiedziało twierdząco, co jest zgodne z prawdą. odpowiedzi nie znało 15,68% respondentek (n=16). Według 3 ankietowanych (2,94%) kobieta zaszczepiona przeciwko wirusowi HPV nie musi wykonywać badan cytologicznych. 3.3 Zachowania zdrowotne badanych kobiet Ponad 21% (21,56%; n=22) respondentek nie miało nigdy wykonywanego badania cytologicznego. Prawie połowa ankietowanych, 43,12% (n=44), wykonuje badanie cytologiczne raz na 3 lata, natomiast 31,36% (n=32) wykonuje badanie rzadziej. Trzy kobiety przyznało, że wykonuje badanie cytologiczne (2,94%) raz na 2 lata, jedna ankietowana (0,98%) wykonuje badanie raz na rok. Ponad rok temu wymaz cytologiczny miało pobierany 26,47% (n=27) badanych kobiet, 21,56% (n=22) badanych cytologię wykonywało ponad 5 lat temu, a 20,58% kobiet z badanej grupy (n=21) 3 lata temu. Ponad 10 lat temu, badaniu poddało się 8 osób (7,84). W ciągu ostatniego roku badanie cytologiczne wykonane miało 3,92% ankietowanych (n=4). Z możliwości wykonania bezpłatnego badania cytologicznego w ramach akcji NFZ skorzystało 70,56% badanych kobiet (n=72). Prywatnie badania wykonywało 4,9% (n=5) 157

8 respondentek. Pozostałe kobiety nie posiadały wiedzy na temat możliwości refundacji badania (24,5%; n=25). Zapytano także respondentki czy planują wykonać badanie cytologiczne w ciągu najbliższego roku. Ponad 70% (70,56%; n=72) nie ma takiego zamiaru, natomiast 29,4% badanych kobiet (n=30) deklaruje, że w ciągu najbliższego roku wykona badanie cytologiczne. Największą motywacją do regularnego wykonania przez respondentki badania cytologicznego było przekonanie o skuteczności badań, jako czynnika zapobiegającego zachorowaniu (37,24%; n=38), kolejnym czynnikiem była możliwość refundacji badania (11,76%; n=12). Dla pozostałych czynnikiem motywującym do wykonania badania była: reklama (11,76%; n=12) oraz oddziaływanie bliskiej osoby chorej na nowotwór dróg rodnych (3,92%; n=4). Nie miało zdania w tej kwestii 35,28% badanych kobiet (n=36), gdyż nie wykonywały one regularnie badań cytologicznych, Na pytanie dotyczące przyczyny wykonywania nieregularnych badań cytologicznych odpowiedziało 58,8% ankietowanych (n=60). Główną przyczyną był brak dolegliwości ze strony układu rodnego (42,14%; n=43). Dla 9,8% (n=10) badanie jest zbyt krępujące by je wykonać. 4,9% badanych kobiet (n=5) bało się, że badanie może być bolesne, natomiast 1,96% (n=2) nie wiedziało o konieczności wykonywania badań. 4. Dyskusja Z badań M. Pacewicz i wsp., dowiadujemy się, że objawy świadczące o raku szyjki macicy, na które wskazują badane kobiety to: nieprawidłowe, krwiście podbarwione upławy, bóle podbrzusza, krwotoki z dróg rodnych oraz plamienie lub krwawienie [13]. Jedynie 16% kobiet twierdzi, że raka szyjki macicy w pierwszym etapie często rozwija się bezobjawowo. Już 38% kobiet w badanych przez I. Ulmana-Włodarza i wsp., jest przekonanych rak szyjki macicy nie daje wczesnych objawów, a symptomem tego nowotworu mogą być upławy (22%), krwawienia (24%) oraz bóle podbrzusza (16%) [14]. Z analizy badań własnych wynika, że 1/3 badanych deklaruje brak wiedzy w zakresie symptomów raka szyjki macicy. Mimo, że badane prawidłowo określają objawy jak plamienia, bóle oraz upławy, to jednak żadna ankietowana nie zaznaczyła wszystkich tych odpowiedzi, jako poprawnych. Także w tym zakresie badane kobiety wymagają edukacji. Jak wynika z badań A. Basty, R. Klimek, K. Mikołajczyk czy M. Pacewicz, kobiety znają jedynie główne czynniki ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy jak: zakażenie wirusem HPV, wczesne rozpoczęcie współżycia seksualnego, duża liczba partnerów płciowych. Inne 158

9 czynniki ryzyka są rzadziej wskazywane przez kobiety [15, 16, 17, 13]. Badania własne wskazują na podobne wyniki. Mimo, że większość ankietowanych wskazuje na częste stany zapalne dróg rodnych, jako czynnik ryzyka raka szyjki macicy to jednak pozostałe czynniki nie są znane kobietom. Niewiele osób wskazuje na dużą liczbę porodów, długotrwałe stosowanie antykoncepcji czy palenie papierosów. Wymagane jest poszerzenie wiedzy w tym zakresie. Analiza badań własnych pozwala stwierdzić, że czas zgłoszenia się na pierwszy wymaz cytologiczny nie jest do końca znany wszystkim ankietowanym. Co prawda ponad 50% ankietowanych prawidłowo wskazuje, że badanie to powinno być wykonane minimum 3 lata po pierwszym stosunku, kolejne 40% wskazuje prawidłowo, że powinno być wykonane po 25 roku życia. Nikt jednak nie wskazuje na obie te odpowiedzi, jako prawidłowe. Dodatkowo tylko jedynie 50% kobiet w badaniach własnych, ma świadomość, że badanie cytologiczne wymaga pewnych przygotowań. Jak podaje CBOS głównymi źródłami informacji o badaniach cytologicznych są: lekarz i pielęgniarka (39%), media (38%), broszurki, ulotki lub inne materiały oświatowe (9%) [18]. Z kolei K. Czechowska w swoich badaniach wykazała, iż kobiety czerpią informację na temat profilaktyki z czasopism kobiecych (32%), telewizji i radia (16%), poradni ginekologicznych (15%) oraz czasopism medycznych 13% [19]. Na podobne wyniki wskazują badania I. Ulman-Włodarz i wsp., gdzie dla 59% kobiet najczęściej wykorzystywanym źródłem informacji o profilaktyce były czasopisma, telewizja, radio (47%) oraz Internet (38%) [14]. Badania własne wykazały, że kobiety czerpią informację na temat badań przesiewowych głównie ze środków masowego przekazu, nie wiele osób uzyskało wskazówki od lekarza czy pielęgniarki. Wynika z tego, że personel medyczny powinien ciągle podnosić swoje kwalifikacje, aby być wsparciem edukacyjnym dla kobiet chcących zapobiegać chorobom a w szczególności rakowi szyjki macicy Ulman-Włodarz I. i wsp., w swoich badaniach wykazali, że głównymi przyczynami nie wykonywania badania cytologicznego był lęk przed bólem (39%), brak objawów choroby (18%), niedbałość i lekkomyślność (15%), uczucie wstydu (12%), brak zlecenia lekarskiego (11%) oraz obawa o wynik badania (5%) [14]. Na podobne wyniki wskazuje M. Spaczyński i wsp., który wykazał, iż główną przyczyną unikania badań skryningowych był: brak czasu, niechęć do badania oraz niechęć do zbadania przez nieznanego lekarza [20]. Znaczna część respondentek unikało badania cytologicznego, ze względu na lęk przed badaniem i bólem. Z kolei M. Krajewska i wsp., wskazuje na takie czynniki jak: przekonanie przez Polki, że choroba nowotworowa ich nie dotyczy, strach przed niepomyślną diagnozą, brak troski 159

10 o własne zdrowie, niska wiedza na temat choroby oraz wstyd przed wizytą u ginekologa [21]. W badaniach własnych większość respondentów stwierdziło, że główną przeszkodą w wykonywaniu badań profilaktycznych był brak dolegliwości chorobowych oraz niechęć do badania. Doniesienia z badań koncentrujące się na wiedzy kobiet w zakresie możliwości zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego, ale także sposobów jego profilaktyki wskazują na znaczną wiedzę respondentek w tym zakresie, podobnie jak w badaniach własnych. Z badań A. Basty wynika, że 74% respondentek posiada wiedzę w zakresie drogi zakażenia wirusem HPV, wskazując prawidłowo na kontakty seksualne, zwłaszcza, jeśli liczba partnerów jest duża [15]. Doniesienia J. K. Kulpy wskazują, że ponad 77% ankietowanych posiada wiedzę, iż szczepienie przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego nie zwalnia z kobiet z regularnego badania cytologicznego [22]. W badaniach M. Bały z 2007 roku wykazano, dla 55% badanych kobiet szczepionka przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego obniża ryzyko, jednak pewność, że zaszczepiona kobieta nie zachoruje nie jest stuprocentowa [23]. Badania G. Bakalczuk i wsp., wykazały, że badaniu cytologicznemu poddało się w ciągu ostatniego roku 23% kobiet badanych, w ciągu ostatnich 2 lat wykonało je ponad 30% badanych, z kolei niemal 20% respondentek nigdy nie wykonywało tego badania [1]. Bardziej pozytywne odpowiedzi respondentek uzyskała w swoich badaniach M. Pacewicz i wsp. [13]. Pacjentki ostatnie badanie cytologiczne wykonały najczęściej (35%) rok temu, 19% ankietowanych wykonało je pół roku temu. Co ważne tylko jedynie 3% ankietowanych stwierdziło, że nigdy nie wykonało skryningu raka szyjki macicy. Niestety wyniki badań własnych także nie są zadowalające, gdyż około 21% ankietowanych nigdy nie zgłosiło się na badanie cytologiczne. Także ponad 40% ankietowanych nie wykonało badania cytologicznego ponad 3 lub nawet ponad 5 lat temu. Uzyskane wyniki wykazały, że kobiety posiadają dość dobrą wiedzy na temat czynników ryzyka raka szyjki macicy. Wiedza w zakresie działań zabezpieczających przed zachorowaniem na raka szyjki macicy nie jest w pełni zadowalająca. Podsumowując wyniki analizy własnych badań w porównaniu z wynikami badań innych autorów można zauważyć, że są one zbieżne. Zarówno wyniki badań własnych jak i wyniki innych autorów wskazują na to, że kobiety posiadają dostateczną wiedzę na temat profilaktyki raka szyjki macicy. Należy położyć większy nacisk na oddziaływania edukacyjne lekarza rodzinnego, lekarza ginekologa, pielęgniarki i położnej środowiskowo-rodzinnej, ponieważ wiedza na temat profilaktyki raka szyjki macicy przekłada się na udział kobiet w badaniach profilaktycznych wykrywających to schorzenie. 160

11 5. Wnioski 1) Badane kobiety posiadają dostateczną wiedzę na temat czynników wpływających na powstanie i rozwój raka szyjki macicy, posiadają także wystarczający poziom wiedzy na temat szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego. 2) Wiedza badanych kobiet w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy nie jest w pełni zadowalająca. 3) Zachowania zdrowotne kobiet w zakresie profilaktyki nowotworów dróg rodnych nie są satysfakcjonujące, nie wszystkie z nich wykonały badania cytologiczne 4) Należy podjąć działania zmierzające do podniesienia poziomu wiedzy kobiet na temat nowotworów dróg rodnych oraz zachęcające do większej zgłaszalności na badania profilaktyczne. References Literatura 1. Bakalczuk G, Wdowiak A, Lewicka M, Bąk M, Bakalczuk Sz, Kanadys K. Ocena wykonywania profilaktycznych badań cytologicznych przez kobiety w okresie około menopauzalnym. Prz Menopauz 2012; Łoś J. Skryning cytologiczny raka szyjki macicy. Ginekol Prakt 2006; 88: Krasnodębski J, Dawid P, Chudyba R. Współczesne sposoby profilaktyki raka szyjki macicy. Ginekol Prakt 2007; 2: Scheurer ME, Tortolero-Lunay G, Adler-Storthzz K. Human papillomavirus infection: biology, epidemiology, and prevention. Int J Gynecol Cancer 2005; 15: Ho GY, Bierman R, Beardsley L, Chang CJ, Burk RD. Natural history of cervicovaginal papillomavirus infection in young women. N Engl J Med 1998;338: Paciorek J. Badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy. Medycyna Praktyczna Ginekologia i Położnictwo 2003; 3: Mazur A. Opieka w terapii nowotworów ginekologicznych. W: Pielęgniarstwo Onkologiczne. Koper A. Wydaw. Lekarskie PZWL. Warszawa S Paszkowski T, Radomański T. Rak gruczołowy szyjki macicy-rola profilaktyki pierwotnej. Prz Menopauz 2008; 3: Zieliński J, Rekosz M. Rak szyjki macicy-czy można zmniejszyć śmiertelność z powodu tej choroby w Polsce? Współczesna Onkologia 2000; 4(5):

12 10. Stępień M. Epidemiologia i profilaktyka nowotworów szyjki macicy. Kliniczne czynniki ryzyka zachorowań. W: Nowotwory szyjki macicy. Kornafel J. Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego. Warszawa 2011; Spaczyński M, Nowak-Markwitz E, Kędzia W. Skrining raka szyjki macicy w kraju i na świecie. Ginekol Pol 2007; 5: Malarewicz A. Cytologiczne badania przesiewowe raka szyjki macicy u kobiet i ich znaczenie w okresie po menopauzie. Prz Menopauz 2003; 5: Pacewicz M, Krajewska-Kułak E, Krajewska-Ferishah K. Profilaktyka raka szyjki macicy-poziom wiedzy kobiet i mężczyzn. Medycyna Paliatywna 2012; 4: Ulman-Włodarz I, Nowosielski K, Romanik M i wsp. Świadomość profilaktyki raka szyjki macicy wśród kobiet zgłaszających się do poradni K. Ginekol Pol 2011; 82: Basta A. Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego a rak szyjki macicy. Medycyna Praktyczna Ginekologia i Położnictwo 2002; 5: Klimek R. Jatrogenne przyczyny raka szyjki macicy w Polsce. Przegląd Ginekologiczno Położniczy 2005; 2: Mikołajczyk K, Żaba R. Zakażenia HPV jako problem kliniczny. Przewodnik Lekarza 2005; 5: Komunikat CBOS, BS/57/2002. Kobiety o profilaktyce raka piersi i raka szyjki macicy. Warszawa 2012; Czechowska K. Wiedza i zachowania prozdrowotne kobiet w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy na podstawie badań pacjentek z powiatu jeleniogórskiego. Acta Scholae Superioris Medicinae Legnicensis 2008; 1: Spaczyński M, Nowak-Markwitz E, Januszek-Michalecka L, i wsp. Women s social conditions and their participation in Cervical Cancer Population Screening Programin Poland. Ginekol Pol 2009; 80: Krajewska M, Litwiejko A, Owłasiuk A. Stan wiedzy i zachowania zdrowotne mieszkanek Sejn odnośnie profilaktyki raka szyjki macicy. Probl Med Rodz 2010; 5: Kulpa J.K. Diagnostyka nowotworowa. Med-info 2008; 6: Bała M. Skuteczność czterowalentnej szczepionki przeciwko ludzkim wirusom brodawczaka (HPV) badanie z randomizacją. Medycyna Praktyczna Ginekologia i Położnictwo 2007;1: