Program nauczania muzyki w gimnazjum Świat muzyki I. Omówienie założeń dydaktycznych i wychowawczych

Transkrypt

1 Program nauczania muzyki w gimnazjum Świat muzyki I. Omówienie założeń dydaktycznych i wychowawczych Program Świat muzyki przeznaczony jest dla nauczycieli przedmiotu muzyka w gimnazjum, zobligowanych przez reformę edukacyjną z roku 2009 do konstruowania własnego programu nauczania. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom nauczycieli, przygotowano propozycję, którą można swobodnie przystosować do potrzeb konkretnej szkoły. Nowa podstawa programowa przedmiotu muzyka na III etapie kształcenia przewiduje tylko jeden rok nauczania muzyki w klasie pierwszej. Zgodnie z założeniami nowej podstawy programowej w klasie II i III uczeń może fakultatywnie wybrać zajęcia muzyczne z oferty przygotowanej przez szkołę. Ograniczenie godzinowe jest smutną rzeczywistością, zważywszy na powszechność twierdzenia, że obcowanie z muzyką doskonali intelekt, wpływa na emocje, a poprzez to rozwija zdolności. Nauczycielom, mającym odwagę stawić czoła utrudnionym warunkom, pozostaje zaproponować swoim wychowankom wysoką jakość zajęć pomimo selekcji treści programowych oraz rozszerzenie działań na zajęcia pozalekcyjne. Głównymi założeniami proponowanego programu są: zainteresowanie ucznia muzyką, umożliwienie mu różnych form kontaktu ze sztuką, a w rezultacie rozwijanie zdolności i umiejętności. Ogólne cele kształcenia, bezsprzecznie wspomagające rozwój wychowanków, zostały wyprowadzone z podstawy programowej. Zostaną one osiągnięte dzięki urozmaiconym formom pracy, szczegółowe rozwiązania odnaleźć można w scenariuszach lekcji. Treści kształcenia uwzględniają podstawowy zakres wiadomości i umiejętności uczniów, które odpowiednio przekazane posłużą budzeniu wrażliwości estetycznej i potrzeby obcowania z muzyką. Przewidywane osiągnięcia ucznia po roku nauki zostały przedstawione w formie standardów odnoszących się głównie do wiedzy i umiejętności ucznia. Są one niezbędne na wyższym etapie kształcenia, a wynikają z postawionych celów. Zgodnie z założeniami programowymi reformy edukacyjnej muzyka pozostaje w kręgu przedmiotów humanistycznych, z którymi łączą ją uwarunkowania dziejowe. Korelacja z innymi przedmiotami pozwala na wspólne przedstawianie wiedzy i łączenie informacji, a dzięki temu umożliwia wska-

2 zanie ścisłych związków między kulturą a wydarzeniami historycznymi, społecznymi, a także dostrzeganie wzajemnego przenikania różnych dziedzin sztuki. To z kolei stanowi podstawę do budowania u wychowanków świadomości historycznej i kulturowej. Muzyka ukazywana w kontekście rozwoju historycznego, z odniesieniem repertuaru do konkretnych wydarzeń historycznych nie tylko wzbogaca i utrwala wiedzę ucznia, ale pozwala mu zrozumieć postawy i uczucia uczestniczących w nich ludzi. Teksty i okoliczności powstania wielu utworów przybliżają określoną epokę, obyczaje, język i styl muzyczny. Podczas omawiania dziejów muzyki warto podkreślać rolę literatury i jej wpływ na muzykę. Ten ścisły związek występuje nie tylko w warstwie słownej utworów wokalnych, ale i w wielkich formach takich, jak opera, oratorium, kantata. Uwagę uczniów należy kierować również na rytmikę słów, budowę zdań, artykulację głosek i dźwięków. Wyjątkową warstwą słowną opartą na gwarze są utwory ludowe, pozwalające młodym pokoleniom na kontakt z artyzmem folkloru i poznanie obyczajów oraz tradycji ludowej kultury. Dziedziną, która ściśle koreluje z chronologicznym przedstawianiem dziejów muzyki, jest plastyka. Obie sztuki uzupełniają się i wzajemnie stymulują swój rozwój. Warto uzmysłowić uczniom ten związek i prezentować muzykę, ukazując ją w szerszym kontekście osiągnięć innych dziedzin sztuki. Na uwagę zasługują szczególnie dzieła Jana Matejki, Jacka Malczewskiego, Leona Wy - czółkowskiego, czy Stanisława Bergmana, mających bezpośrednie odzwierciedlenie swoich obrazów w twórczości polskich kompozytorów. Korelacja z innymi przedmiotami, takimi jak matematyka czy informatyka, przebiegać może podczas rozwiązywania zadań metrorytmicznych. Wykorzystać można współczesne narzędzia informatyczno-telekomunikacyjne służące odtwarzaniu dźwięku, czy zapisywaniu nut. Szczególnie polecić tu można wykorzystanie zasobów multimedialnych plansz demonstracyjnych zawierających filmy prezentujące sposób gry na poszczególnych instrumentach, a także animacje zjawisk muzycznych. W codziennej pracy technologię informacyjną i komunikacyjną warto wykorzystywać w celu zaspokojenia i rozwijania zainteresowań uczniów muzyką. Temu służą strony edukacyjne i encyklopedie multimedialne. Uczniowie chętnie uczestniczą w tego typu zajęciach, bo mogą zaprezentować swoje umiejętności w posługiwaniu się techniką komputerową i równocześnie pochwalić się przed rówieśnikami. Dużym zainteresowaniem uczniów cieszą się prace domowe polegające na przygotowaniu własnej strony internetowej poświęconej omawianemu zagadnieniu. Włączenie komputera w proces dydaktyczny stanowi jeden z ważnych czynników wpływających na uatrakcyjnienie zajęć, motywację działań poznawczych uczniów i uzyskanie lepszych wyników nauczania. Także związki muzyki z biologią oraz geografią mogą pojawić się podczas zajęć. Dotyczy to głównie treści odnoszących się do tradycji, obrzędów różnych grup etnicznych zamieszkujących tereny Polski, ale także wędrówek po mapie w celu odnalezienia ważnych miejsc związanych z postaciami kompozytorów i wydarzeniami muzycznymi.

3 Zadaniem przedmiotu muzyka jest rozwijanie zdolności i wyposażenie uczniów w wiedzę i umiejętności z zakresu muzyki, a przez to przygotowanie wrażliwych odbiorców mających rozbudzone potrzeby estetyczne, w tym potrzebę obcowania z muzyką. Szkoła może pomagać w tym procesie nie tylko poprzez zajęcia lekcyjne, ale również dzięki organizowaniu imprez prezentujących osiągnięcia uczniów (popisy klasowe, apele, imprezy okolicznościowe), a także ścisłą współpracę z najbliższą instytucją kultury muzycznej (cykliczne koncerty na terenie szkoły, lekcje biblioteczne, muzealne, zwiedzanie filharmonii itp.). Warunkiem sukcesu programu jest urozmaicony i atrakcyjny sposób jego realizacji. Sprzyjają temu sytuacje zadaniowe, doping i motywacja ze strony prowadzącego. Pamiętajmy, że wyzwalanie aktywności muzycznej pobudza zainteresowania profesjonalną twórczością muzyczną, czyli przygotowuje kulturalnego i świadomego odbiorcę muzyki artystycznej, potrafiącego wartościować wszelkie zjawiska muzyczne w swoim otoczeniu. Tak więc głównym zadaniem nauczyciela pozostaje otwarcie na sztukę i motywacja ukierunkowana na rozbudzanie muzycznych zainteresowań. Oczywiście problemy mogą wyniknąć z innych przyczyn. Adresatami programu są nauczyciele pracujący z uczniami w wieku lat. Problemem mogą się okazać zmiany zachodzące w obrębie aparatu głosowego dorastającej młodzieży. Śpiew w tym wieku może sprawiać liczne trud ności natury wokalnej i psychicznej. Trema może dać o sobie znać również podczas gry na instrumentach czy podczas prezentacji zadań twórczych i ruchowych. Zadaniem nauczyciela jest więc stworzenie na lekcji przyjaznej atmosfery, swobody i tolerancji, a także otoczenie opieką tych mniej zdolnych i nieśmiałych. Konieczne jest umożliwienie każdemu uczniowi kontaktu z muzyką w różnorodnym aktywnym działaniu, w zakresie, który go najbardziej interesuje, gdzie może się zrealizować i odnosić sukcesy. Mamy nadzieję, że program pomoże zainteresowanym nauczycielom w pełnej realizacji założonych celów, a uczniom w opanowaniu treści. Służyć temu mają, oprócz programu, przede wszystkim podręcznik i zeszyt ćwiczeń, płytoteka oraz wskazówki zamieszczone w przewodniku. II. Cele kształcenia Do najważniejszych celów kształcenia założonych w propozycji programu Świat muzyki należą: poznawanie podstawowych pojęć i terminów muzycznych oraz posługiwanie się nimi; doskonalenie poprawnego i swobodnego wypowiadania się, pisania i czytania ze zrozumieniem; kształcenie umiejętności samodzielnego poszukiwania informacji o muzyce; wzbogacanie słownictwa dotyczącego zjawisk muzycznych i artystycznych umożliwiającego prowadzenie rozmów o muzyce;

4 kształtowanie wrażliwości estetycznej oraz umiejętności postrzegania muzyki na tle szerszego kontekstu kulturowego; rozwijanie szacunku dla kultury i tradycji; rozbudzanie potrzeby świadomego uczestnictwa w kulturze muzycznej; posługiwanie się umiejętnością pisania i czytania nut, umożliwiającą samodzielną i zespołową aktywność wykonawczą; przyswajanie wiedzy dotyczącej form i gatunków muzycznych, instrumentów, elementów muzyki, tańców, stylów historycznych itp. w oparciu o słuchane, grane, śpiewane i tworzone utwory; poznawanie utworów muzycznych najwybitniejszych kompozytorów; kształcenie umiejętności przedstawiania i uzasadniania własnego stosunku do utworów; doskonalenie świadomej interpretacji wykonywanych utworów zgodnie z tekstem, charakterem i funkcją muzyki; poznawanie współczesnych narzędzi informatycznych służących wszelkim aktywnościom związanym z muzyką (zdobywaniu informacji o kompozytorach, utworach; zapisowi nutowemu, nagrywaniu i odtwarzaniu muzyki); przygotowanie do następnego etapu nauczania. III. Treści nauczania i kształcenia Prehistoria i starożytność Funkcje muzyki pierwotnej i starożytnej. Głos jako pierwszy instrument. Pieśni i tańce rytualne, kultura muzyczna wielkich cywilizacji. Instrumenty kultur prymitywnych i starożytne. Muzyka w zabytkach ikonograficznych i pisanych. Granie na flecie Pieśni Sejkilosa. Średniowiecze Podstawy filozoficzne epoki. Cechy romanizmu i gotyku w innych dziedzinach sztuki. Chorał gregoriański cechy, funkcja oraz obecność w świecie współczesnym. Inne formy muzyczne msza, organum (zasługi Leoninusa i Perotinusa). Polifonia rozwój wielogłosowości, kształcenie słuchu harmonicznego (jednogłosowość i wielogłosowość). Misterium średniowieczne i jego ślady we współczesności. Początki kultury świeckiej śpiewający rycerze oraz tematyka średniowiecznych pieśni. Granie na flecie Prowansalskiej pieśni miłosnej. Początki państwa polskiego i Polska doby średniowiecza. Pierwsze hymny polskie Gaude, mater Polonia i Bogurodzica. Śpiewanie ze słuchu fragmentu Bogurodzicy.

5 Renesans Podstawy filozoficzne epoki idee i prądy umysłowe, rola odkryć geograficznych, społeczny awans artysty. Cechy sztuki renesansu; najwybitniejsi twórcy. Zasługi kompozytorów niderlandzkich i G.P. da Palestriny. Śpiewanie kanonu Wiwat, szkoła kształcenie poczucia wielogłosowości. Madrygał tematyka, uwrażliwianie na barwę w muzyce (rodzaje głosów, zespoły wokalne). Orlando di Lasso. Życie muzyczne w XVI-wiecznym Krakowie mecenat. Mikołaj Gomółka i pierwszy polski psałterz. Granie na fletach Nieście chwałę, mocarze. Wacław z Szamotuł. Śpiewanie z obserwacją zapisu nutowego pieśni Już sie zmierzka. Instrumenty epoki odrodzenia, lutnictwo; uwrażliwianie na barwę w muzyce (rodzaje instrumentów, zespoły wokalno-instrumentalne). Tabulatura Jana z Lublina; tańce renesansowe (budowa, funkcja oraz nauka kroku podstawowego pawany). Ruchowe zaznaczanie akcentu metrycznego, podkreślanie ruchem zmian metrum i tempa w tańcach renesansowych. Słuchanie lub oglądanie fragmentów koncertów muzyki renesansowej. Barok Ramy czasowe i cechy stylu barokowego. Działalność Cameraty florenckiej i opery C. Monteverdiego. Formy instrumentalne baroku: concerto grosso, basso continuo, suita, fuga. Formy wokalno-instrumentalne baroku: oratorium, msza, pasja, kantata. Słuchanie lub oglądanie fragmentów koncertów muzyki barokowej. Śpiewanie tematów utworów literatury muzycznej Wiosna z Koncertu E-dur A. Vivaldiego, Fuga c-moll J.S. Bacha, Alleluja z oratorium Mesjasz J.F. Haendla. Instrumenty epoki uwrażliwianie na barwę w muzyce (muzyka organowa i klawesynowa). Twórczość A. Vivaldiego. Twórczość J.F. Haendla. Życie i twórczość J.S. Bacha oraz jego rola w muzyce europejskiej. Sytuacja Polski doby baroku przyczyny regresu kultury. Dwór magnacki ośrodkiem życia muzycznego opera w Polsce. Działalność B. Pękiela, A. Jarzębskiego i G.G. Gorczyckiego. Polski styl i kariera poloneza. Cechy charakterystyczne polskich tańców narodowych: nazwy, tempo, charakter, metrum, rytmy, rytmizowanie tekstów. Rozpoznawanie rytmów tańców narodowych w literaturze muzycznej. Wykonanie kroku podstawowego i figur poloneza. Słuchanie i oglądanie tańców narodowych (fragmenty oper, występy zespołów tanecznych).

6 Śpiewanie i granie kolędy W żłobie leży kształcenie umiejętności interpretacji wykonywanych utworów. Nauka śpiewu piosenki Siedzi sobie zając pod miedzą z towarzyszeniem akompaniamentu perkusyjnego zaproponowanego przez uczniów. Klasycyzm Ramy czasowe, cechy stylu i dominująca rola Wiednia. Homofonia kształcenie słuchu harmonicznego (jednogłosowość i wielogłosowość, major i minor, odróżnianie linii melodycznej od akompaniamentu). Allegro sonatowe i formy muzyczne o budowie cyklicznej (nazwy oraz zasady budowy) symfonia, sonata, koncert solowy. Słuchanie lub oglądanie fragmentów koncertów muzyki okresu klasycyzmu. Śpiewanie tematów utworów literatury muzycznej, np. Eine kleine Nachtmusik W.A. Mozarta oraz wariacji L. van Beethovena na temat God save the King, WoO78. Podstawowe zasady kształtowania materii dźwiękowej: podobieństwo, wariant, kontrast, powtórzenie. Rondo i wariacje zasady budowy, schemat zapisu, rozpoznawanie w teście słuchowym, śpiewanie lub recytowanie ćwiczeń uwrażliwiających na budowę formalną utworów (muzyczne pytania i odpowiedzi, AB, rondo, wariacje), tworzenie prostych układów ronda lub wariacji, ruchowe podkreślanie budowy formalnej utworów. Twórczość i zasługi J. Haydna. Skład orkiestry symfonicznej podstawowe grupy instrumentów (podział według źródła dźwięku, ogólna budowa, rozpoznanie instrumentu na ilustracji i jego barwy w teście słuchowym) oraz ich rozmieszczenie na estradzie. Życie i twórczość W.A. Mozarta. Śpiewanie Kanonu słowiczego. Życie i twórczość L. van Beethovena. Śpiewanie Ody do radości kształcenie umiejętności interpretacji wykonywanych utworów. Sytuacja Polski XVIII wieku mecenat króla, pierwsze polskie opery. Słuchanie utworów o tematyce patriotycznej i historycznej. Pieśniarstwo patriotyczne i żołnierskie: historia i śpiewanie Mazurka Dąbrowskiego, śpiewanie pieśni K. Kurpińskiego Warszawianka. Miejsca pamięci Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie. Romantyzm Idee romantyzmu związki z literaturą, wolny artysta. Formy wypowiedzi artystycznej: pieśń, poemat symfoniczny, koncert solowy. Słuchanie lub oglądanie fragmentów koncertów muzyki romantycznej. Uwrażliwianie na barwę w muzyce (możliwości wyrazowe fortepianu), a także budowa instrumentu, literatura fortepianowa, wirtuozi. Życie i twórczość F. Chopina, jego znaczenie dla kultury polskiej. Konkursy i festiwale chopinowskie, ślady życia (muzeum biograficzne w Żelazowej Woli).

7 Twórczość F. Schuberta pieśń romantyczna i jej rodzaje. Śpiewanie Pieśni żeglarzy F. Schuberta. Poemat symfoniczny związki muzyki z literaturą i malarstwem. Interpretacja treści pozamuzycznych, określanie nastroju i charakteru. Treści pozamuzyczne w utworach z epok wcześniejszych. Opera romantyczna najwybitniejsi twórcy i ich dzieła (G. Rossini, G. Verdi, R. Wagner). Śpiewanie tematów utworów literatury muzycznej La donna è mobile z opery Rigoletto G. Verdiego. Podkreślanie ruchem zmian tempa, dynamiki, artykulacji, linii melodycznej, ruchowe zaznaczanie akcentu metrycznego, taktowanie podczas śpiewu i/lub słuchania utworu. Ruchowe podkreślanie budowy formalnej utworów. Interpretacja ruchowa utworów muzycznych, wyrażanie gestem i/lub mimiką nastroju pantomima. Walc metrum, tempo, charakter, wykonanie podstawowego kroku, rozpoznanie w utworze J. Straussa. Cechy charakterystyczne operetki i musicalu różnice i podobieństwa między musicalem, operetką i operą. Słuchanie lub oglądanie fragmentów dużych form scenicznych oper, operetek, musicali. Życie i twórczość S. Moniuszki. Rola oper narodowych: Straszny dwór i Halka. Śpiewniki domowe i ich znaczenie dla kultury polskiej, śpiewanie pieśni Prząśniczka. Najbliższa instytucja kultury muzycznej w regionie oraz znaczenie Teatru Wielkiego w Warszawie. Dzieło O. Kolberga. Cechy i tematyka polskich pieśni ludowych. Artystyczne opracowania muzyki ludowej (Mazurki F. Chopina). Śpiewanie pieśni ludowej (kolędy, pastorałki, innej pieśni obrzędowej, regionalnej, z elementami gwary) lub tańczenie wybranego tańca regionalnego. Słuchanie i oglądanie fragmentów występów zespołów ludowych. Szkoły narodowe: polska, rosyjska, czeska, norweska, niemiecka, francuska, hiszpańska. Wiek XX i współczesność Impresja wrażenie dzieła M. Ravela i C. Debussy ego odpowiedzią na impresjonizm w malarstwie. System tonalny i dwanaście ważnych dźwięków. Muzyka uzależniona od przypadku tworzenie i zapis małych form aleatorycznych. Muzyka elektroniczna i konkretna kształcenie wrażliwości na barwę dźwięku poprzez poszukiwanie ciekawych źródeł dźwięku. Sylwetka i twórczość K. Szymanowskiego miejsce wspomnień o kompozytorze w Zakopanem.

8 Pieśni z okresu i i II wojny światowej kształtowanie poczucia polskości, nauka pieśni Czerwone maki na Monte Cassino. Historia baletu Piotr Czajkowski i inni najwybitniejsi przedstawiciele baletów. Balet klasyczny i współczesny, suita baletowa. Słuchanie i oglądanie fragmentów dużych form scenicznych baletów. Historia i style jazzu, muzycy jazzowi, big-bandy jazzowe, jazz w Polsce. Śpiewanie lub granie When the saints go marching in. Improwizowanie na wybranych instrumentach. Twórczość i jej znaczenie dla kultury polskiej kompozytorów: W. Lutosławski, K. Penderecki, H.M. Górecki, W. Kilar. Poznawanie sylwetek wybitnych muzyków wykonawców (wokaliści, instrumentaliści, tancerze, dyrygenci). Rola muzyki w filmie filmowe przeboje, najwybitniejsi twórcy muzyki filmowej, nagrody dla muzyki filmowej. Rola piosenki we współczesnej kulturze zmiany w stylistyce od piosenki międzywojennej do współczesności. Artyści śpiewający poezję. Śpiewanie pieśni z kręgu poezji śpiewanej, np. J.K. Pawluśkiewicza kształcenie umiejętności interpretacji. Historia i gwiazdy rocka. Historia muzyki rockowej w Polsce: kierunki, style, soliści i zespoły. Improwizacja ruchowa do słuchanej muzyki oparta na krokach rock and rolla. Podkreślanie ruchem zmian tempa, dynamiki, ruchowe zaznaczanie akcentu metrycznego. Aktualny idol, media, reklama, recenzja, teledysk. Folklor miejski. IV. Procedury osiągania celów Uczniowie zaczynający naukę w gimnazjum mają już za sobą dwa etapy kształcenia muzycznego, można więc założyć, że posiadają pewną wiedzę ogólną i osłuchanie. Dalszemu poszerzaniu horyzontów służy urozmaicanie metod pracy nauczyciela, który zamiast wykładu z historii muzyki powinien częściej wykorzystywać pogadanki i dyskusje, a także prowokować uczniów do samodzielnego poszukiwania odpowiedzi (metoda heurystyczna). Na tym etapie kształcenia dominuje słuchanie muzyki, czyli kształcenie jej świadomego odbioru. Podczas słuchania utworów należy zwracać uwagę nie tylko na walor reprezentatywny dla omawianej epoki historycznej, ale także ukierunkowywać uczniów na jego rozumienie oraz poszukiwanie i przeżywanie zjawisk muzycznych w nim zawartych. Wyjaśnienia nauczyciela zastąpić można czasami pracą z podręcznikiem lub innym tekstem źródłowym. Wciąż popularny wśród młodzieży śpiew może nie tylko służyć nauce pieśni i piosenek, ale także być

9 punktem wyjścia do dalszej pracy, np. wykonania motywu, aby go lepiej zapamiętać i usłyszeć w utworze. Zarówno w śpiewie, jak i w grze na instrumentach wzrasta rola interpretacji wykonania. Uświadomienie uczniom różnorodności możliwości wykonawczej będzie motywujące do zgłębiania tajemnic muzyki. Do nauki pieśni czy wyćwiczenia gry na instrumentach, a także prezentacji kroków tanecznych nauczyciel stosuje metodę pokazu i demonstracji (metoda mimetyczna). Współczesne środki dydaktyczne umożliwiają przeprowadzanie atrakcyjnych prezentacji multimedialnych. Jeśli nie możemy wybrać się na spektakl, mamy szansę obejrzenia na ekranie fragmentu baletu, opery, pokazu rozmaitych tańców, obrzędów. Za pomocą multimedialnych plansz przedstawimy uczniom zagadnienia muzyczne. Aktywizujące młodzież mogą okazać się nie tylko same metody (np. elementy dramy, praca w grupach), ale również zwykłe karty pracy podsumowujące lekcję, prace domowe wymagające użycia technologii komputerowej czy skonstruowane na zasadzie portfolio (gromadzone przez dłuższy czas informacje na temat kultury ludowej regionu, dotyczące kompozytora, fotoreportaż z epoki, również nagrania), a także wszelkie rozbudowane projekty (przygotowanie wspólnego koncertu, widowiska). Zgodnie z założeniami podstawy programowej: W realizacji programu nauczyciel powinien uwzględniać predyspozycje muzyczne uczniów i dostosować do nich wymagania edukacyjne oraz, w miarę możliwości, indywidualizować wymagania. V. Przewidywane osiągnięcia uczniów Po roku nauki muzyki w gimnazjum uczeń powinien umieć: odczytać zapis nutowy i zastosować go w praktyce (zagrać na instrumencie, wykorzystać w programie komputerowym), wykazując się znajomością podstawowych wartości rytmicznych nut i pauz, symboli elementów muzyki, dźwięków gamy C-dur oraz znaków chromatycznych; podać cechy chorału gregoriańskiego, organum, misterium, madrygału, psalmu, mszy, kantaty, pasji, oratorium, concerto grosso, fugi, suity, pieśni, kolędy, kołysanki, arii, opery, operetki, musicalu, baletu, ballady, etiudy, negro spiritual, swingu, jazzu tradycyjnego, hymnu, koncertu, kwartetu, kwintetu, symfonii, poematu symfonicznego, uwertury, piosenki, poezji śpiewanej, hip-hopu, rocka; rozpoznać na ilustracji i sklasyfikować na podstawie źródła dźwięku następujące grupy instrumentów: perkusyjne melodyczne i niemelodyczne, strunowe smyczkowe, szarpane i uderzane, dęte drewniane i blaszane, a także wybrane instrumenty z instrumentarium dawnego (lutnia, klawesyn, flet podłużny) i ludowego (np. skrzypce, bębenek z blaszkami, dudy, ligawa, harmonia, skrzypce diabelskie, burczybas);

10 rozpoznać rodzaj zespołu wykonawczego, np. zespół muzyki dawnej, kapela ludowa, chór, orkiestra symfoniczna, orkiestra dęta, zespół kameralny (kwartet, kwintet); rozpoznać rodzaje głosów żeńskich i męskich, podać ich prawidłowe nazwy; znać nazwy epok historii muzyki w układzie chronologicznym oraz opisać ich typowe cechy; wymienić kompozytorów reprezentatywnych dla kolejnych epok: anonim, Leoninus, Perotinus, truwerzy, trubadurzy, minnesingerzy, Wincenty z Kielczy, Mikołaj Gomółka, Wacław z Szamotuł, szkoła niderlandzka, G.P. Palestrina, O. di Lasso, Camerata florencka i C. Monteverdi, B. Pękiel, A. Jarzębski, G.G. Gorczycki, A. Vivaldi, G.F. Haendel, J.S. Bach, J. Haydn, W.A. Mozart, L. van Beethoven, F. Schubert, F. Chopin, S. Moniuszko, G. Verdi, R. Wagner, P. Czajkowski, C.M. von Weber, M. Ravel, C. Debussy, K. Szymanowski, W. Lutosławski, K. Penderecki, H.M. Górecki, W. Kilar, wybrani muzycy jazzowi, przedstawiciele muzyki filmowej, reprezentanci muzyki rozrywkowej; podać przykłady literatury muzycznej reprezentatywnej dla określonej epoki muzycznej; wartościować słyszaną muzykę oraz jej wykonanie pod względem estetycznym, uzasadniając swoje zdanie; scharakteryzować słyszaną muzykę, tzn. rozpoznać aparat wykonawczy oraz rodzaj faktury muzycznej (jednogłosowa, wielogłosowa), określić formę muzyczną (kanon, AB, ABA, rondo, wariacje, allegro sonatowe); rozpoznać w utworach rytmy polskich tańców narodowych oraz popularnych tańców towarzyskich, np. walca, tanga; podać cechy charakterystyczne wybranych tańców różnych narodów, np. walc, bolero, polka, samba, tango; wykonać podstawowy krok wybranego tańca narodowego i innego, np. dawnej pawany; podać nazwisko największego etnografa kultury polskiej O. Kolberga; szanować i doceniać twórczość ludową; wartościować wszelkie przejawy życia muzycznego w swoim otoczeniu, w tym muzykę rozrywkową-młodzieżową; wymienić instytucje kultury muzycznej, np. najbliższa filharmonia, teatr muzyczny, sala koncertowa, festiwal, uczelnia wyższa itp., muzeum poświęcone kompozytorowi, instrumentom lub inne, a obowiązkowo znać nazwę i przeznaczenie Teatru Wielkiego, Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie, muzeum biograficznego F. Chopina w Żelazowej Woli, willi Atma w Zakopanem; znaleźć informacje o muzyce, wykorzystując rozmaite źródła; zaśpiewać wybrane piosenki młodzieżowe, turystyczne oraz popularne kanony; wykonać pieśni historyczne i patriotyczne: Bogurodzica, Mazurek Dąb rowskiego, Warszawianka, Czerwone maki na Monte Cassino; zaśpiewać wybrane pieśni ludowe, np. pieśń z regionu;

11 zagrać popularne melodie i tematy z literatury muzycznej: Gaude, mater Polonia, Nieście chwałę, mocarze, utwór z tabulatury Jana z Lublina, temat z Czterech pór roku A. Vivaldiego, Alleluja z oratorium Mesjasz G.F. Haendla, Fuga c-moll J.S. Bacha, Oda do radości L. van Beethovena; wykonać gotowe lub zaproponować własne akompaniamenty perkusyjne; wykorzystać elementy muzyki w ćwiczeniach twórczych; wymienić i stosować zasady dbania o głos i słuch; rozpoznać w teście słuchowym wybrane utwory (podać tytuł, kompozytora i epokę), np. chorał, Gaude, mater Polonia, Bogurodzica, Wacław z Szamotuł Już się zmierzka, psalm M. Gomółki, G.F. Haendel Alleluja z oratorium Mesjasz, J.S. Bach Toccata d-moll BMV 565, Fuga c-moll, Credo z Mszy h-moll, A. Vivaldi Koncert E-dur Wiosna op. 8 nr 1, B. Pękiel Audite mortales, W.A. Mozart Serenada G-dur nr 13 Eine kleine Nachtmusik KV 525, cz. I Allegro, L. van Beethoven Oda do radości z IX Symfonii d-moll op. 125, M.K. Ogiński Polonez a-moll Pożegnanie ojczyzny, F. Chopin wybrany mazurek i polonez, Scherzo h-moll op. 20 nr 1, Życzenie, S. Moniuszko Mazur z wybranej opery, Prząśniczka, G. Verdi aria La donna è mobile z opery Rigoletto, Marsz triumfalny z opery Aida, F. Schubert Ave Maria op. 52 nr 6 DV 839, K. Szymanowski Taniec zbójnicki z baletu Harnasie, W. Lutosławski Mała suita, cz. I Fujarka, H.M. Górecki III Symfonia pieśni żałosnych op. 36 Pieśń III opolska, K. Penderecki Tren ofiarom Hiroszimy, W. Kilar Polonez z filmu Pan Tadeusz; korzystać z programów komputerowych służących do nagrywania i przetwarzania dźwięku. VI. Propozycje metod oceny uczniów 1. Ogólne zasady oceniania Nieodłącznym elementem procesu kształcenia jest ocenianie. Ocena osiągnięć uczniów jest bardzo ważna, gdyż daje zarówno nauczycielowi, jak i uczniowi informację o wynikach ich pracy. Ocenianie w szkole reguluje zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych. Oto kilka zapisów z tego dokumentu: 2.2. Ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej i realizowanych w szkole programów nauczania uwzględniających tę podstawę Ocenianie osiągnięć edukacyjnych i zachowania ucznia odbywa się w ramach oceniania wewnątrzszkolnego.

12 3.2. Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu: 1) informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie; 2) udzielanie uczniowi pomocy w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju; 3) motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu; 4) dostarczenie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w nauce, zachowaniu oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia; 5) umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej. 4.1 Nauczyciele na początku roku szkolnego informują uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o: 1) wymaganiach edukacyjnych niezbędnych do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych (semestralnych) ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych. 2) sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów. 3) warunkach i trybie uzyskania wyższej niż przewidywana rocznej (semestralnej) oceny klasyfikacyjnej z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych Oceny są jawne dla ucznia i jego rodziców (prawnych opiekunów). 2) Na wniosek ucznia lub jego rodziców (prawnych opiekunów) sprawdzone i ocenione pisemne prace kontrolne oraz inna dokumentacja dotycząca oceniania ucznia są udostępnione do wglądu uczniowi lub jego rodzicom (prawnym opiekunom). 7. Przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, techniki, plastyki, i muzyki należy w szczególności brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć Egzamin klasyfikacyjny z plastyki, muzyki, informatyki, technologii informacyjnej i wychowania fizycznego ma przede wszystkim formę zadań praktycznych. Nauczyciel jest zobowiązany do przekazania uczniom wymagań programowych, których spełnienie będzie oceniane oraz form i sposobów ich egzekwowania, dlatego ważne jest stworzenie przedmiotowego systemu oceniania. 2. Ocena z muzyki Szczególnie trudne jest ocenianie uczniów z przedmiotów artystycznych. Stosowanie ogólnie przyjętych zasad może wywoływać negatywne postawy czy kompleksy. Dlatego też w przypadku muzyki należy brać pod uwagę indywidualne możliwości rozwoju muzycznego każdego dziecka. Ocena powinna odnosić się nie do uzdolnień, ale do osiągnięć ucznia. Każdy w zakresie swoich indywidualnych możliwości dzięki pracy i zaangażowaniu może się rozwijać. Przezwyciężanie trudności i aktywna postawa na lekcjach powinny stanowić podstawę do oceny. Takie podejście nauczyciela do pracy ucznia może stać się

13 czynnikiem mobilizującym i niemal całkowicie wyeliminować oceny negatywne. Przedmiot muzyka zawiera w sobie bogactwo form aktywności śpiew, grę na różnych instrumentach, ruch z muzyką, formy twórczości, słuchanie utworów oraz wzbogacanie wiedzy z zakresu kultury muzycznej co pozwala na zapewnienie sukcesów każdemu z uczniów, niezależnie od uzdolnień. Oceniane na lekcjach muzyki mogą być: śpiew intonacja, rytm, dynamika, artykulacja (niedopuszczalne jest odpytywanie z tekstu pieśni, gdyż ma on sens tylko w połączeniu z melodią); gra na instrumentach odczytanie zapisu nutowego, rytm, sprawność techniczna, umiejętność gry w zespole; ruch z muzyką rytm, dynamika, ekspresja, estetyka ruchu; twórczość współpraca w grupie, inwencja, wykorzystanie wiedzy w praktyce; słuchanie utworów wrażliwość, umiejętność analizy, emocje; zasady muzyki tylko w powiązaniu z innymi działaniami muzycznymi, np. ze śpiewem i grą na instrumentach; wiedza o kulturze muzycznej znajomość literatury muzycznej, rozumienie form, charakteryzowanie stylów. Jeśli uwzględnimy powyższe elementy, ocena pozytywna będzie zależała od postawienia przed uczniem zadania odpowiedniego do jego uzdolnień i aktualnych umiejętności a także, co bardzo ważne, od zaangażowania w pracę na lekcji. 3. Sposoby sprawdzania wiadomości i umiejętności uczniów A. sprawdzenie opanowania pieśni: śpiewanie pieśni lub jej fragmentu solo; śpiewanie w grupie (2 4 osobowej) pieśni lub jej fragmentu. B. sprawdzenie opanowania utworu instrumentalnego: zagranie melodii lub jej fragmentu; zagranie akompaniamentu rytmicznego na instrumencie perkusyjnym; zagranie w zespole odpowiedniej partii utworu. C. sprawdzenie wiedzy z zakresu kultury muzycznej: testy wiadomości; muzyczne ćwiczenia, krzyżówki, zagadki; wypowiedzi na temat słuchanych utworów; przygotowanie materiałów na określony temat do lekcji. 4. Propozycje wymagań Ustalenie przez nauczyciela wymagań programowych (zgodnych z podstawą programową) ułatwia ocenianie osiągnięć uczniów. Wyróżniamy kilka poziomów wymagań, do których przypisana jest określona ocena szkolna. Za opanowanie wiadomości programowych uczeń powinien mieć możliwość uzyskania pełnej skali ocen (również ocenę celującą). Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: potrafi bezbłędnie i z właściwą interpretacją zaśpiewać pieśni objęte programem nauczania;

14 umie grać z nut melodie na instrumentach szkolnych; potrafi tworzyć proste formy muzyczne (AB, ABA, rondo, wariacje); rozpoznaje i nazywa style muzyczne; rozpoznaje utwory z poznanej na lekcjach literatury muzycznej oraz podaje nazwiska ich twórców; rozpoznaje aparat wykonawczy w słuchanych utworach; aktywnie uczestniczy w szkolnym życiu muzycznym konkursach, festiwalach, chórze szkolnym, zespole muzycznym, prowadzeniu gazetki itp.; Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: potrafi bezbłędnie zaśpiewać pieśni objęte programem nauczania; umie grać z nut melodie na wybranym instrumencie szkolnym; potrafi tworzyć proste akompaniamenty do znanych melodii; rozpoznaje utwory muzyczne z literatury obowiązkowej; rozpoznaje formy muzyczne i brzmienie instrumentów; rozpoznaje polskie utwory ludowe (tańce narodowe i pieśni). Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: potrafi przy pomocy nauczyciela zaśpiewać poznane pieśni poprawnie pod względem muzycznym; potrafi zagrać z nut na instrumentach szkolnych proste akompaniamenty lub fragmenty melodii na wybranym instrumencie; zna najwybitniejsze postaci z historii muzyki i wymienia przykłady ich dzieł; rozpoznaje niektóre instrumenty i formy muzyczne; rozpoznaje polski folklor. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: potrafi przy pomocy nauczyciela zaśpiewać kilka pieśni; potrafi zagrać na instrumentach perkusyjnych akompaniament rytmiczny do piosenki; opanował podstawowe wiadomości z historii muzyki; rozpoznaje brzmienie niektórych instrumentów; rozpoznaje niektóre z polskich tańców narodowych. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: potrafi w grupie zaśpiewać poznaną na lekcji pieśń; potrafi wyklaskać proste schematy rytmiczne; zna najwybitniejszych polskich kompozytorów. Przedstawione powyżej propozycje wymagań są jedynie przykładem. Jeśli uwzględnimy indywidualny rozwój ucznia, zawsze będzie możliwe postawienie pozytywnej oceny. Ogromnie ważna w ocenianiu jest rola nauczyciela przewodnika po świecie sztuki. Jego nadrzędnym zadaniem jest tak pokierować uczniami na lekcji, by rozbudzić w nich chęć obcowania ze sztuką, rozwinąć wrażliwość muzyczną oraz zachęcić do pokonywania trudności w nauce.

15 Na pierwszych zajęciach nauczyciel ustala kryteria oceny z uczniami (i pośrednio ich rodzicami); rodzaj umowy może wyglądać następująco: 1. Na zajęciach w gimnazjum możesz być oceniony/oceniona za: śpiewanie w grupie i solo; muzykowanie na instrumentach; ćwiczenia i zadania muzyczne, w tym tworzenie świata dźwięku; formy muzyczno-ruchowe, np. taniec; umiejętność słuchania muzyki (analiza, wrażliwość); wiadomości z zakresu programu sprawdzane podczas wypowiedzi, w trakcie dyskusji, kartkówki (traktowane jako forma odpowiedzi), testy wiedzy i testy słuchowe (rozpoznawanie utworów); samodzielną pracę, np. przygotowanie materiałów do określonego tematu i przedstawienie ich na forum klasy; zeszyt ćwiczeń i zeszyt przedmiotowy; uczestnictwo w tworzeniu gazetki, ściennej galerii itp. Dodatkową ocenę możesz uzyskać, gdy aktywnie uczestniczysz w wydarzeniach artystycznych (chodzisz na koncerty, należysz do chóru, zespołu muzycznego itp.). 2. Jesteś przygotowany/przygotowana do zajęć, gdy posiadasz: podręcznik, zeszyt ćwiczeń, zeszyt przedmiotowy, dzienniczek oraz odrobioną pracę domową. 3. W każdym semestrze możesz zgłosić dwa nieprzygotowania. Każde następne będzie równoznaczne z otrzymaniem oceny niedostatecznej. Twoja sumienność będzie oceniona i wyrażona w postaci dodatkowej oceny na koniec semestru. 4. Na uzupełnienie wszelkich zaległości spowodowanych Twoją nieobecnością masz czas nie dłuższy niż dwa tygodnie. Jeżeli otrzymasz ocenę niedostateczną, możesz ją poprawić po wcześniejszym ustaleniu warunków w terminie nie dłuższym niż 3 tygodnie. VII. Warunki realizacji programu Prowadzenie lekcji muzyki w gimnazjum powinno spoczywać w rękach wykwalifikowanego nauczyciela, który nie tylko spełnia wymogi formalne, ale też jest człowiekiem kulturalnym, mającym poczucie humoru i wyczucie sytuacji. Dla uczniów ważne są takie cechy, jak punktualność rozpoczynania zajęć, konsekwencja (np. dotrzymywanie umów i terminów) czy sprawiedliwość w ocenie. W pracy lekcyjnej istotne staje się to, czy prowadzący jest chętny do dyskusji, odpowiada na pytania lub wskazuje miejsca, gdzie szukać można odpowiedzi. Nauczyciel ma więc inspirować do różnych kontaktów muzycznych, wspierać

16 postępy i podnosić na duchu w ewentualnych niepowodzeniach. Powinien także wiedzieć o interesujących propozycjach kulturalnych w swoim regionie, a nawet bywać na nich ze swoimi uczniami. W sali, gdzie odbywają się lekcje muzyki, powinien znajdować się instrument melodyczny, a także instrumenty dla uczniów: perkusyjne o określonej i nieokreślonej wysokości dźwięku, strunowe (np. gitara), dęte (koniecznie flety podłużne). Pożądany jest również bezpośredni dostęp do odtwarzacza płyt CD oraz komputera z oprogramowaniem muzycznym (np. multimedialne plansze demonstracyjne). Na terenie szkoły powinien znajdować się odtwarzacz DVD lub wideo, a także biblioteka. W zasobach bibliotecznych należy zgromadzić fonotekę, śpiewniki, wybrane partytury, portrety kompozytorów, mapy, nuty, plansze demonstracyjne.