TURCJA. Biuletyn Informacyjny Wydziału Promocji, Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Ankarze. czerwiec 2012 r. Nr.

Transkrypt

1 TURCJA Biuletyn Informacyjny Wydziału Promocji, Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Ankarze czerwiec 2012 r. Nr. 6/2012 Spis treści Informacje makroekonomiczne 2 Prognozy 2 Finanse 3 Inflacja 3 Podatki 3 Ratingi 4 BIZ 4 Tureckie inwestycje za granicą 6 Sektor ropy i gazu 6 Energetyka atomowa 8 OZE 8 Sektor obronny 9 Sektor rolno-spożywczy 11 Prywatyzacja 12 Infrastruktura 12 Sektor bankowy 13 Rynek pracy 14 Współpraca regionalna 15 Hotelarstwo 15 Nieruchomości zmiany w ustawie 15 Fuzje i przejęcia 16 Kooperacja 16 Eksport 17 Usługi 17

2 BIULETYN INFORMACYJNY WPHI ANKARA 6/2012 INFORMACJE MAKROEKONOMICZNE (na podst. danych ogłoszonych w kwietniu 2012 r.) W kwietniu 2012 r. średnioroczna inflacja cen detalicznych (CPI) wzrosła do najwyższego od października 2008 r. poziomu 11,14%, znacznie odbiegając od celu inflacyjnego na koniec br. (5%). W ujęciu miesięcznym, ceny detaliczne wzrosły o 1,51%, przy czym najbardziej wzrosły ceny odzieży i obuwia (o 13,5%), czynsze, koszty hoteli i restauracji. Poziom inflacji cen fabrycznych (PPI) obniżył się w kwietniu do 7,65% w stosunku do 8,22% w marcu br. W porównaniu do tego samego miesiąca ub.r., w marcu eksport zwiększył się o 12,2% do 13,3 mld USD, import natomiast zmniejszył się o blisko 5%, do poziomu 20,6 mld USD. W konsekwencji, miesięczny deficyt wymiany zagranicznej skurczył się o ok. 25%, do poziomu 7,3 mld USD (9,8 mld USD w marcu 2011 r.), doprowadzając do redukcji skumulowanego 12-mies. deficytu handlu zagranicznego z 104 mld USD ( luty br.) do 101,5 mld USD w marcu br. Udział obszaru UE w ogóle tureckiego eksportu spadł w marcu br. do poziomu 41,6% wobec 48,3% w marcu 2011 r. Podczas gdy nominalna wartość eksportu do krajów UE spadła o 3,3%, eksport do innych krajów przeznaczenia tureckich towarów zwiększył się w omawianym okresie o 28%. Przykładowo, eksport Turcji do krajów Płn. Afryki wzrósł w marcu 2012 r. o blisko 75%, a na rynki Azji o niemal 30%. W marcu br. pokrycie importu eksportem wzrosło dla Turcji do 64,3%, w porównaniu do 54,6% w marcu 2011 r. W dwustronnych relacjach handlowych nie uległo zmianie 5 największych rynków przeznaczenia tureckiego eksportu, do których należą: Niemcy, Irak, Iran, Wlk. Brytania i Włochy, podobnie jak czołówka eksporterów na turecki rynek: Federacja Rosyjska, Niemcy, Chiny, Iran, USA i Włochy. W omawianym okresie, największą pozycję eksportową stanowiły pojazdy samochodowe (1,5 mld USD), a produkty przemysłowe odpowiadają za 94,1% ogółu eksportu. Po stronie importu dominują paliwa i oleje mineralne (5,3 mld USD). W marcu 2012 r. miesięczny deficyt na rachunku bieżącym (CAD) skurczył się do 6,1 mld USD w stosunku do 9,6 mld USD rok wcześniej. Również w ujęciu 12-mies., skumulowana wartość CAD obniża się stopniowo i w marcu br. osiągnęła poziom 71,8 mld USD, wobec 75,2 mln USD w lutym 2012 r. (EDI Fortnightly r., za HDS 01.05; materiały informacyjne Delegatury UE w Ankarze, r.) PROGNOZY: W opublikowanym 30 maja br. raporcie nt. perspektyw rozwoju tureckiej gospodarki do 2041 r. ( Turkey in 2041: Looking to the future ), PricewaterhouseCoopers (PwC) przedstawia prognozę dla Turcji w okresie najbliższych 30 lat. Raport PwC wskazuje w szczególności na 5 sektorów, w których Turcja posiada potencjał zdobycia pozycji regionalnych centrów doskonałości ( regional centers of excellence ). Wg PwC, do sektorów tureckiej gospodarki wykazujących zdolność do uzyskania trwałej przewagi nad konkurencją należą: przetwórstwo żywności i produkcja napojów, prace i usługi badawczo-rozwojowe (B+R) w dziedzinie rolnictwa, pozyskiwanie i wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, produkcja pojazdów oraz turystyka. 2

3 W odniesieniu do sektora przetwórstwa żywności i napojów, raport PwC sugeruje poszerzanie tureckiej oferty z koncentracją na produkcji żywności organicznej oraz produkcji i dystrybucji żywności halal (spełniającej kryteria żywności przygotowanej zgodnie z zasadami islamu). Turcja może stać się jednym z najbardziej konkurencyjnych na świecie ośrodków produkcji żywności i napojów dzięki zastosowaniu najnowszych osiągnięć technologicznych oraz wdrożeniu efektów prac badawczo-rozwojowych w rolnictwie, systemów upraw szklarniowych, udoskonalaniu odmian nasion i poprawie jakości gleb. Wg autorów raportu, w celu zaspokojenia rosnącego popytu krajowego, turecki sektor energii powinien skupić się na wykorzystaniu zasobów energii odnawialnej (OZE). W perspektywie najbliższych 30 lat, sektory motoryzacyjny i turystyki, które już obecnie stanowią lokomotywy tureckiej gospodarki, nadal charakteryzować będzie wysoka dynamika i ekspansja. Wg raportu PwC, do 2041 r. dochód narodowy brutto w przeliczeniu na każdego mieszkańca (PKB per capita) osiągnie w Turcji poziom ponad dwukrotnie wyższy od obecnego i przekroczy USD, co oznacza znaczne zmniejszenie dystansu w dochodach ludności w porównaniu do USA i innych krajów rozwiniętych. (TODAY S Zaman Online, r.) FINANSE: Rząd Turcji nie podjął dotąd decyzji co do przeznaczenia dodatkowych przychodów uzyskanych ze sprzedaży gruntów państwowych, wcześniej zalesionych, których klasyfikację zmieniono ustawą w celu uporządkowania ich stanu prawnego. Na mocy ustawy, grunty te zostały udostępnione do zakupu na przystępnych warunkach cenowych i ratalnych przez ich faktycznych, zazwyczaj nielegalnych użytkowników. Przychody z tego tytułu nie zostały zaplanowane w budżecie, źródła medialne szacują wysokość wpływów do budżetu z ich sprzedaży na mld TL (8,5 do 10,6 mld Euro). Ustawa dotyczy km 2 gruntów (obszar dwukrotnie większy od terytorium Luksemburga). (Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, Turkey Weekly Economic Report, r.) INFLACJA: Turecki bank centralny podwyższył do 7,66% prognozę indeksu cen detalicznych na koniec br. Wcześniejsza prognoza zakładała 7,62%, przy celu inflacyjnym wpisanym do założeń budżetowych na poziomie 5%. Jednocześnie, bank prognozuje na koniec 2012 r. deficyt na rachunku bieżącym w wysokości 65 mld USD (wobec 65,5 mld USD we wcześniejszej prognozie). Podwyższono także prognozę przewidywanego w tym horyzoncie kursu wymiany waluty tureckiej względem USD do TL (1,7912 TL w pierwszej prognozie). Bank podniósł również prognozę wzrostu tureckiego PKB w 2012 r. z 3,6% do 3,7%. (Hürriyet Daily News r., za Anatolia News Agency) PODATKI: Min. Finansów kończy prace nad projektem nowej ustawy podatkowej dot. tureckiego sektora nieruchomości. Projekt przewiduje m.in. opodatkowanie VAT wg stawki 18% także mniejszych mieszkań (poniżej 150 m 2 ). Zmiana wynika z odejścia od stosowania powierzchni jako kryterium uznania mieszkania za luksusowe. Projekt budzi obawy deweloperów, dla których zmienią się warunki prowadzenia działalności. Przykładowo, mieszkanie o powierzchni 100 m 2 w luksusowym kompleksie rezydencyjnym Zorlu Center w Stambule (wartość ok. 1,5 mln USD), które w obecnym systemie podlega opodatkowaniu wg stawki VAT 1%, wraz z wejściem w życie proponowanej ustawy, zostanie przy sprzedaży obciążone podatkiem VAT wg stawki 18%. Z drugiej strony, planowana zmiana regulacji może sprzyjać rozwojowi gospodarki nieformalnej gdyż firmy budowlane w celu odciążenia klienta będą zgłaszać do fiskusa niższe od faktycznych koszty budowy. W opinii ustawodawcy, zmiana ustawy pozwoli wyeliminować niektóre paradoksy, gdy luksusowe mieszkanie poniżej 150 m 2 w cenie 18 tys. USD/m 2 obciążone jest podatkiem VAT wg stawki 1% 3

4 podczas gdy mieszkanie o powierzchni 160 m 2 położone w ubogiej dzielnicy Stambułu podlega VAT wg stawki 18%. Przedstawiciele kluczowej dla gospodarki tureckiej branży budowlanej również wyrażają pogląd, że nowe regulacje przełożą się na niekorzystny dla sektora wzrost restrykcyjności. (Hürriyet Daily News, r.) RATINGI: 1 maja br. agencja ratingowa Standard & Poor's Ratings Services ( obniżyła rating długoterminowych tureckich obligacji państwowych denominowanych w walucie krajowej i w walutach obcych z poziomu pozytywny na stabilny. Jednoczesnie, agencja utrzymała rating 'BB/B' dla kredytów długo- i krótkoterminowych w walutach obcych oraz 'BBB-/A-3' dla takich samych kredytów w walucie miejscowej. Wg S&P, wpływ na obniżenie ratingu miały w pierwszym rzędzie osłabienie popytu zewnętrznego oraz pogorszenie się warunków wymiany zagranicznej (terms of trade), które utrudniają równoważenie gospodarki tureckiej i zwiększają zagrożenia dla wiarygodności kredytowej Turcji w związku z wysokim zadłużeniem zagranicznym i uzależnieniu budżetu od wpływów z podatków pośrednich. Wg komunikatu S&P, rating Turcji raczej nie ulegnie poprawie w okresie najbliższych 12 mies. ze względu na: * Wrażliwość zewnętrzną Turcji, mierzoną wysokim zadłużeniem zagranicznym netto i wysokim zapotrzebowaniem na finansowanie zewnętrzne brutto w relacji do zdolności Turcji do pozyskiwania napływu walut zagranicznych * Relatywnie niski poziom PKB per capita (szacowany na USD na koniec 2011 r.) w porównaniu do większości partnerów handlowych Turcji, interpretowany jako przejaw niskiej produktywności i poziomu partycypacji w rynku pracy (zwłaszcza kobiet) * Zagrożenia wynikające z nadmiernego wzrostu kredytów w latach W związku z obniżeniem ratingu wiarygodności kredytowej Turcji przez S&P, Turcja rozważa jednostronne wycofanie się z umowy z agencją i powołanie własnej agencji ratingowej. (EDI Fortnightly r., za S&P 01.05; tygodniowy przegląd ekonomiczny Delegatury UE w Ankarze, r.) BIZ: Pomimo pogorszenia się warunków ekonomicznych w Europie, Turcja pozostaje atrakcyjna dla inwestorów zagranicznych przyciągając strumień BIZ blisko 4-krotnie większy od średniej światowej. W porównaniu do tego samego okresu 2011 r., w ciągu 2 pierwszych mies. br. do Turcji napłynęło o 25% więcej BIZ (1,7 mld USD). W ub.r. wartość ulokowanych w Turcji BIZ wyniosła ogółem 15,9 mld USD. Jednocześnie, udział Turcji w globalnym napływie BIZ zwiększył się do 1,1%. Rząd liczy, że do dalszego zwiększenia strumienia BIZ trafiających do Turcji przyczyni się ogłoszony w kwietniu br. nowy program zachęt inwestycyjnych, szczególnie w odniesieniu do słabo rozwiniętych prowincji wschodnich i płd.-wschodnich kraju (6. strefa), dla których przewidziano najbardziej atrakcyjny pakiet zachęt/wsparcia, promujący głównie branże o wysokim poziomie pracochłonności. (EDI Fortnightly r., za agencją informacyjną ANA 05.05) W Stambule zebrała się po raz 7. turecka Rada ds. Wspierania Napływu Inwestycji (IAC - Investment Advisory Council), w spotkaniu uczestniczyła szefowa MFW Christine Lagarde. IAC to platforma dyskusyjna działająca pod przewodnictwem premiera Turcji, której zadaniem jest wypracowywanie koncepcji reform na rzecz poprawy globalnego klimatu dla inwestycji. W spotkaniach IAC udział biorą ponadto prezesi aktywnych w Turcji korporacji transnarodowych, m.in. Coca-Cola, BBVA, Citigroup, UPS, Verbund, Vodafone, IBM i MANGO. Rada odniosła się aprobująco do przyjętej 4

5 strategii rozwoju przemysłu w oparciu o priorytety eksportowe oraz podjętych przez rząd działań na rzecz redukcji deficytu na rachunku bieżącym (CAD), obejmujących m.in. nowy system zachęt inwestycyjnych i poprawę stanu prawnego poprzez przyjęcie nowego tureckiego kodeksu handlowego. Rada zarekomendowała tureckim władzom: 1) wdrożenie reform rynku pracy, 2) zwiększenie skuteczności systemu sądowego, oraz 3) dalszą poprawę instytucji otoczenia biznesu. W zakresie energii, IAC podkreśliła konieczność ograniczenia uzależnienia od importu oraz zwiększenia zakresu wykorzystania zasobów energii odnawialnej (OZE). Inwestycje w badania i rozwój oraz poprawę infrastruktury transportu i komunikacji uznano za kluczowe dla przyciągania inwestycji do Turcji. IAC wezwała do wdrażania dalszych ułatwień dla prowadzenia działalności gospodarczej, szczególnie w odniesieniu do sprawności i szybkości procedur celnych, poprawy przewidywalności i spójności systemu podatkowego oraz racjonalizacji procedur wydawania pozwoleń na pracę (także dla współmałżonków obcokrajowców). Christine Lagarde, która prowadziła w Turcji rozmowy z premierem i ministrami odpowiedzialnymi za gospodarkę, pochwaliła m.in. ogłoszoną niedawno przez rząd inicjatywę na rzecz zwiększenia poziomu oszczędności gospodarstw domowych, w tym reformę prywatnych systemów ubezpieczeń emerytalnych. (Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, Turkey Weekly Economic Report, r.) General Electric (GE) ma ogłosić w czerwcu br. plan inwestycji w Turcji, który obejmie 4 strategiczne sektory: energię, ochronę zdrowia, transport, badania i rozwój (B+R). Turcja ma stać się również bazą regionalnych operacji GE. W szczególności, GE planuje uruchomić w Turcji produkcję silników lotniczych (w kooperacji z tureckim Tusaş Engine Industries (TEI)) i lokomotyw oraz ośrodek badawczo-rozwojowy. W odniesieniu do sektora ochrony zdrowia, GE chce zapewnić produkcję w Turcji sprzętu i wyposażenia medycznego z wykorzystaniem zaawansowanych technologii Turcja importuje 85% niezbędnych urządzeń i sprzętu medycznego, wydając na ten cel 1,5 mld USD rocznie. (TODAY S Zaman, r.) Hinduski producent folii poliestrowej Polyplex Group zainwestuje 150 mln USD w budowę fabryki żywicy PET w tureckim Çorlu (prowincja Tekirdağ). Budowa ma być zrealizowana w 2 etapach, pierwszy z nich rozpocznie się pod koniec czerwca br. i zakończy w I kw r., kompletny zakład będzie gotowy 3 lata później. Zdolność produkcji zaplanowano na poziomie 600 tys. t. rocznie, zakład zatrudni 250 pracowników % produkcji trafi na eksport, głównie na rynki Europy, Rosji i obu Ameryk. Roczny wolumen eksportu szacuje się na ok. 1 mld USD. Część surowców do produkcji pozyskiwana będzie z Turcji. W okresie najbliższych 5-8 lat Polyplex planuje dodatkową inwestycję o wartości 500 mln USD w zakłady wytwarzające surowce do produkcji żywic. Polyplex posiada zakłady w Indiach, Turcji, Tajlandii, buduje nową fabrykę w USA. Turcja liczy, że dzięki tej inwestycji poprawi się jej saldo wymiany zagranicznej w zakresie produktów petrochemicznych za ub.r. odnotowano w tej grupie deficyt na poziomie 11 mld USD. (Hürriyet Daily News za Anatolia News Agency, r.) TOBB (Turecka Unia Izb Handlowych i Giełd Towarowych) poinformowała, że w kwietniu br. założono w Turcji ogółem 3201 nowych spółek, o 31,6% mniej niż w tym samym okresie ub.r. Jednocześnie, o 26,6% spadła liczba spółek, które wycofały się z biznesu. Ok. 40% nowych spółek powstało w Stambule, blisko 12% w Ankarze i 5,4% w Izmirze. W okresie 4 pierwszych miesięcy br. założono w Turcji 1443 spółek z udziałem kapitału zagranicznego, w tym 345 spółki JV z kapitałem irańskim, w 124 zainwestowano kapitał niemiecki, w 66 przypadkach kapitał pochodził z Rosji. (Hurriyet Daily News, r.) 5

6 TURECKIE INWESTYCJE ZA GRANICĄ: Turecka fabryka generatorów Aksa Jeneratör, spółka holdingu Aksa Holding, otwarła w Chinach 3. zakład o zdolności produkcyjnej 24 tys. generatorów rocznie. Od wejścia na chiński rynek w 2007 r. Aksa Jeneratör zainwestowała w Chinach ogółem 50 mln USD. Aksa Jeneratör należy do 5 największych producentów generatorów na świecie. Nowy zakład będzie produkować i eksportować generatory o mocy od 10 do 2500 kw. (Hürriyet Daily News, r.) SEKTOR ROPY I GAZU: Na początku br., 2 udziałowcy-partnerzy konsorcjum Nabucco węgierski MOL i niemiecki RWE (należą do niego jeszcze austriacki OMV, turecki Botaş, bułgarski BEH i rumuński Transgaz), zażądały debaty dot. wykonalności oryginalnego projektu, co przyczyniło się do wypracowania nowej koncepcji projektu. W rezultacie, tuż przed spodziewanym ogłoszeniem przez Azerbejdżan decyzji dot. wskazania podmiotu, który otrzyma koncesję na zakup gazu wydobywanego z pola Shah Deniz II, konsorcjum Nabucco przedstawiło stronie azerskiej propozycję Nabucco West wersję gazociągu skróconego do ok km, który ma transportować 16 mld m 3 azerskiego gazu do Europy. Przedstawiona opcja Nabucco West oznacza, że gazociąg będzie rozpoczynać się u zachodniej granicy Turcji, będzie krótszy i mniej kosztowny w budowie, natomiast transport gazu przez terytorium Turcji odbywać się będzie jednym z istniejących lub innym niż Nabucco gazociągiem. Pierwotny projekt zakładał budowę gazociągu o długości 4 tys. km i przepustowości ponad 30 mld m 3 gazu rocznie (ok. 1/3 ogółu brytyjskiego zapotrzebowania), w celu zmniejszenia uzależnienia Europy od importu z Rosji. Krytycy Nabucco już wcześniej wskazywali na słabości projektu koszt szacowany na pow. 12 mld USD oraz problem z zapewnieniem dostawcy gazu spoza Rosji, który zapewniłby wypełnienie gazociągu. Autorzy projektu Nabucco West są przekonani, że poprowadzenie gazociągu od granicy turecko-bułgarskiej do portu dystrybucyjnego w Austrii stanowi optymalne rozwiązanie zarówno dla udziałowców Nabucco jak i dostawcy/-ów gazu. Projekt jest elastyczny i zapewnia możliwość dostosowania jego wielkości i przepustowości do faktycznej podaży gazu z rejonu kaspijskiego i Bliskiego Wschodu oraz do popytu ze strony rynków europejskich. Nabucco West zakłada wykorzystanie istniejących ram prawnych oraz zawartych już porozumień (m.in. Umowy Międzyrządowej, umów o wsparciu przedsięwzięcia oraz umów o wyłączeniu dostępu stron trzecich). Nabucco konkuruje z innymi gazociągami o dostawy gazu z Shah Deniz II do Europy. Projekt Trans Adriatic Pipeline (TAP) zakłada transport gazu przebiegającymi przez Turcję gazociągami do Grecji, Albanii i Włoch. Operatorem TAP jest norweski Statoil, jeden z udziałowców Shah Deniz II, wraz z BP, niemieckim E.ON Ruhrgas i szwajcarskim EGL. Zamiar przystąpienia do TAP zgłosił ponadto włoski Enel. Dostępną opcję stanowi również projekt BP South East European Pipeline (SEEP), który korzystać będzie z istniejącej infrastruktury przesyłowej do transportu azerskiego gazu przez Płd. Europę oraz Węgry do Europy Zachodniej. (Hürriyet Daily News, r., za Reuters Londyn) Nawiązując do propozycji Nabucco West, turecki minister Energii i Zasobów Naturalnych T. Yildiz stwierdził, że najważniejsza jest realność i wykonalność przedsięwzięcia. W tym kontekście, Yildiz uznał za najbardziej realne rozpoczęcie tranzytu gazu z Shah Deniz II turecko-azerskim gazociągiem Transanatolian Pipeline (TANAP), który może być przyłączony do innego gazociągu doprowadzającego gaz bezpośrednio na rynki europejskie. Do końca czerwca br. Ankara zamierza sfinalizować porozumienie z Azerbejdżanem ws. wspólnej budowy TANAP. (Hürriyet Daily News, r.) 6

7 W komunikacie z 25 maja br., dyrektor BP ds. rafinacji i dystrybucji paliw Iain Conn poinformował, że BP uważa za nieaktualny pierwotny projekt gazociągu Nabucco, który miał otworzyć trasę niezależnego od Rosji transportu gazu ziemnego z Azji Centralnej i Bliskiego Wschodu do Europy. Wg BP, projekt upadł jako ekonomicznie nierealny, m.in. z powodu zapewnienia przez złoża Shah Deniz II jedynie 16 z ogółem 30 mld m 3 zakładanej przepustowości rocznej Nabucco. Pomimo planów konsorcjum aby pozyskać dodatkowe dostawy gazu z Turkmenistanu, a w dalszej perspektywie także z Iraku a nawet Iranu, funkcjonowanie gazociągu na 50% docelowej zdolności tranzytu przez bliżej nieokreślony okres czasu uznano za nieuzasadnione ekonomicznie. BP i państwowy azerski Socar rozważają obecnie jedynie projekt Nabucco West, natomiast rzecznik konsorcjum Nabucco zapowiedział, że w przypadku zmiany stanowiska przez BP, konsorcjum jest gotowe powrócić do oryginalnej koncepcji km gazociągu. (Hürriyet Daily News, r.) Konsorcjum złożone z Kuwait Energy jako firmy wiodącej, tureckiej państwowej korporacji naftowej TPAO i Dragon Oil z Dubaju, zakupiło w drodze aukcji prawa do wydobycia ropy naftowej z odwiertów w Bloku 9 w płd. Iraku (prowincja Basra). Na aukcję wystawiono ogółem 12 bloków, na 2 z nich złożono oferty, rząd zaakceptował jedynie ofertę konsorcjum. Prawa do wydobywania ropy naftowej w obszarze/bloku o powierzchni 900 km 2 podlega opłacie w wysokości 6,24 USD/baryłkę. Firmy uczestniczące w eksploatacji muszą ponadto wnieść opłatę jednorazową w wysokości 25 mln USD przy podpisaniu kontraktu, poziom minimalnych nakładów ustalono na 90 mln USD. Irackie Ministerstwo ds. Ropy Naftowej dopuściło do udziału w aukcji 47 międzynarodowych firm sektora energii (w tym brytyjsko-holenderski Royal Dutch Shell, BP, amerykańskie firmy Chevron i Occidental, CNOOC and CNPC, japoński Japex i rosyjski Łukoil), opłatę za udział wniosło zaledwie 39. Sprzedaż ropy naftowej generuje 2/3 irackiego PKB, w najbliższych latach Irak planuje zwiększenie eksportu ropy naftowej do 2,5 mln baryłek dziennie. (Hürriyet Daily News, r.) W Turcji dość często dochodzi do uszkodzeń rurociągów transportujących ropę i gaz ziemny 29 maja br. eksplozja na odcinku gazociągu Kaukaz Południowy (Baku-Tbilisi-Erzurum) w pobliżu Karsu doprowadziła do przerwania dostaw gazu z Azerbejdżanu do Turcji. Przyczyny wybuchu nie ustalono, mogły ją spowodować prowadzone tam nieco wcześniej prace techniczne. Gazociągiem South Caucasus Turcja importuje z Azerbejdżanu 6,6 mld m 3 gazu ziemnego rocznie (ok. 12 mln m 3 dziennie), co pokrywa ok. 16% ogółu konsumpcji. Równolegle do South Caucasus Pipeline przebiega rurociąg Baku-Tbilisi-Ceyhan, który dostarcza do Turcji ropę naftową z Azerbejdżanu. (TODAY'S Zaman Online, r.) Firma BP zalicza Turcję do rynków strategicznych, działa tu już od blisko 100 lat. Oprócz dystrybucji paliw (ok. 600 stacji paliwowych na terenie kraju), BP angażuje się w przedsięwzięcia budowy rurociągów do transportu ropy i gazu (m.in. Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC)), inwestuje w poszukiwania i wydobycie z pól naftowych w Azerbejdżanie (Shah Deniz II) i w Iraku. Pomimo dobrych perspektyw rynkowych oraz planów firmy związanych z dalszą ekspansją, szefowie BP Turcja dostrzegają szereg ograniczeń hamujących rozwój rynku, takich jak nadmierny interwencjonizm państwa na rynku paliw, częste zmiany regulacji oraz brak stabilizacji i znaczny poziom nieprzewidywalności, zwłaszcza w dłuższym horyzoncie czasowym. BP Turkey, które sukcesywnie wdraża zachodnie standardy obsługi klienta (m.in. dot. czystości stacji, sprawności i szybkości obsługi), jest zaskoczone wprowadzonym w grudniu 2010 r. zakazem obdarowywania klientów w ramach programów lojalnościowych drobnymi upominkami (kubki, zabawki, detergenty, bilety na imprezy kulturalne, itp.). Jednocześnie, Turcja nadal zezwala na programy, w których klient zbiera punkty za płatność kartą i otrzymuje 7

8 darmowe paliwo. Wg BP Turkey, zakaz stosowania bardziej zdywersyfikowanych form promocji ogranicza konkurencję, innowacyjność, efektywność biznesu oraz skłonność firm do inwestowania w rynek, podważa zaufanie głównych graczy rynkowych oraz prowadzi do obniżenia zysków. Oprócz niestabilności reguł rynkowych, interes i poziom zysków firm narusza tolerancja państwa dla sprzedaży w Turcji nielegalnego oleju silnikowego, znacznie tańszego od gatunków dopuszczonych do obrotu. BP Turkey jest członkiem Turkish Petroleum Industry Association (PETDER), gdzie prowadzi dialog z regulatorem rynku energii EPDK (Energy Market Regulatory Board). Jako jeden z głównych udziałowców w azerskim polu Shah Deniz II, BP należy do zespołu negocjacyjnego porozumienia eksportowego dla tych złóż (Shah Deniz Export Negotiating Team (ENT)), z udziałem azerskiego SOCAR, Statoil i Total. ENT ocenia obecnie różne opcje realizacji dostaw paliw z Turcji do Europy, rozważany jest m.in. przebiegający w dużej części przez terytorium Turcji rurociąg TANAP (Trans Anatolia Pipeline). Decyzja w tej sprawie, jak i odnośnie tras transportu energii z Iraku, ma być podjęta w 2013 r. Jako odpowiedzialny społecznie pracodawca (99% zatrudnionych to obywatele Turcji), BP sponsoruje (do końca 2016 r.) turecką narodową reprezentację para-olimpijską. Celem sponsoringu jest m.in. zwrócenie uwagi na sytuację 8 mln osób niepełnosprawnych w Turcji, firma wspiera również w ten sposób promocję bezpieczeństwa na drogach. W okresie ub. 15 lat BP Turkey zorganizował szkolenia w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego dla 1,5 mln tureckich dzieci. (TODAY S Zaman Online, r.) ENERGETYKA ATOMOWA: Korea Płd. wyraziła zainteresowanie powrotem do przerwanych 2 lata temu rozmów ws. budowy w Sinop 2. tureckiej elektrowni atomowej, odstępując od żądania udzielenia przez Turcję gwarancji kredytowych Skarbu Państwa. Koszt elektrowni atomowej w Sinop szacuje się na mld USD, zależnie od tego, czy elektrownia będzie wyposażona w 2 czy 4 reaktory. Po fiasku rozmów z Koreą (firma Kepco), Turcja rozpoczęła negocjacje z Japonią, przerwane katastrofą w elektrowni Fukushima. W rezultacie, Turcja jest obecnie zaangażowana w rozmowy dot. budowy elektrowni atomowej w Sinop z Japonią, Koreą Płd., Chinami i Kanadą (Atomic Energy of Canada). Kepco skłonny jest udzielić pomocy Turcji w uzyskaniu pożyczki na międzynarodowych rynkach kredytowych. Turcję i Koreę Płd. wiąże podpisana w czerwcu 2010 r. umowa o współpracy nuklearnej. W związku z rezygnacją Japonii z programu energetyki atomowej, słabością technologiczną (przy jednocześnie znaczącym potencjale finansowym) Chin i brakiem doświadczenia Kanady w realizacji tak dużych przedsięwzięć, wydaje się, że Kepco ma największe szanse na uzyskanie kontraktu dysponuje najnowszą technologią i buduje bezpieczne reaktory, od 2009 r. zaangażowany jest w realizację podobnego projektu dla ZEA (wartość ok. 20 mld USD). Turcja liczy nadal na przedstawienie wspólnej propozycji Kanady i amerykańskiego Westinghouse, który wstrzymywał się dotąd ze złożeniem samodzielnej oferty. Umowa o współpracy w zakresie cywilnego wykorzystania energii atomowej Turcja-USA weszła w życie w maju 2008 r. Do 2030 r. w Turcji ma powstać 3 elektrownie atomowe. Jako prawdopodobną lokalizację dla 3. tureckiej elektrowni wskazuje się Igneada nad M. Czarnym (12 km od granicy z Bułgarią), Ankarę ze względu na niski poziom zagrożenia sejsmicznego lub Tekirdag na płn.-zach. Wybrzeżu M. Marmara. (Hürriyet Daily News za HDN, r. ; EDI Fortnightly r., za HDN ) OZE: Doğan Holding, turecki koncern aktywny w sektorze medialnym, handlu detalicznym i energii, zakupił od Ağaoğlu za sumę 240 mln Euro 2 elektrownie wiatrowe w Mersin (33 MW mocy zainstalowanej) i Şah Wind Power Plant (93 MW mocy zainstalowanej). Po zakończeniu 8

9 prowadzonych obecnie prac zwiększających moc prądotwórczą, obie wiatrownie będą wytwarzać rocznie ok. 530 mln kw/godz. Grupa Ağaoğlu nadal inwestuje w energetykę opartą o odnawialne źródła (OZE), obecnie buduje 17 elektrowni wiatrowych o łącznej mocy zainstalowanej 1 tys. MW. Poprzez dodanie elektrowni wiatrowych do posiadanych hydroelektrowni i inwestycje w energetyce konwencjonalnej, Doğan Holding chce zdobyć pozycję liczącego się gracza na tureckim rynku produkcji energii elektrycznej. (Hürriyet Daily News za HDN, r.) SEKTOR OBRONNY: Wg ambasadora USA w Ankarze, Turcja i USA sprzedadzą wspólnie do krajów trzecich ok. 500 wykonanych w Turcji śmigłowców Blackhawk. W kwietniu 2011 r. Sikorsky Aircraft pokonał konkurencję ze strony włosko-brytyjskiego Agusta-Westland i podpisał kontrakt o wartości 3,5 mld USD na produkcję w Turcji ponad 100 śmigłowców wielozadaniowych w oparciu o zaproponowaną konstrukcję Blackhawk. Umowa z firmą Sikorsky przewiduje wykonanie ogółem ponad 600 śmigłowców tego typu. Głównym partnerem Sikorsky w Turcji jest firma turecka Alp Aviation, w programie uczestniczyć będą inni lokalni kooperanci i dostawcy wyposażenia. Nie ujawniono dotąd terminu rozpoczęcia produkcji Blackhawków w Turcji ani listy potencjalnych nabywców z krajów trzecich. (EDI Fortnightly r., za HDN 05.05) Spółka JV Turkish Aerospace Industries (TAI) i włosko-brytyjskiej AgustaWestland została wpisana na listę 3 potencjalnych dostawców 50 śmigłowców szturmowych dla sił zbrojnych Korei Płd., na liście znalazły się jedynie 2 znane firmy amerykańskie: Boeing, dostawca śmigłowców AH-64D Apache dla armii USA i Bell Helicopter Textron, producent śmigłowców typu Cobra dla korpusu marynarki wojennej USA. Rozstrzygnięcie przetargu ma nastąpić w październiku br. Konsorcjum TAI-AgustaWestland buduje obecnie dla tureckich sił zbrojnych 59 śmigłowców T-129 (turecka/międzynarodowa wersja śmigłowca szturmowego AgustaWestland A-129 Mangusta), dostawy mają rozpocząć się pod koniec br. Przedstawiciele Korei Płd. zapowiedzieli wizytację prób odbiorczych T-129. Przetarg na zakup 35 do 50 śmigłowców szturmowych przez Koreę Płd. to jeden z największych obecnie programów branży obronnej na świecie. Bilateralne obroty handlowe Turcja-Korea Płd. wynoszą ok. 7 mld USD, z wyraźnie ujemnym dla Turcji saldem (wartość tureckiego eksportu wyniosła w ub.r. ok. 500 mln USD). Ujemne saldo może się znacząco pogłębić w przypadku udzielenia płd.-koreańskiej firmie Kepco kontraktu na budowę 2. tureckiej elektrowni atomowej w Sinop (o wartości co najmniej 10 mld USD). W tej sytuacji, gdy wybór T-129 stanowiłby dobrą okazję do zrównoważenia salda. Korea Płd. zamierza wykorzystywać śmigłowce do przeciwdziałania operacjom Korei Płn. na M. Żółtym przy użyciu małych łodzi patrolowych. Turcja i Korea Płd. podpisały w ub.r. umowę o wolnym handlu. W latach 1950-tych Turcja uczestniczyła w siłach zbrojnych ONZ walczących z Koreą Płn. i wspierającymi ją Chinami, Turcja i Korea Płd. współpracują ze sobą w dziedzinie obronności na podstawie wartej 1 mld USD umowy licencyjnej, Turcja produkuje od lat 1990-tych płd.-koreańskie haubice; płd.-koreański Korean Aerospace Industries (KAI) i turecki TAI realizują wspólnie w zakładach TAI kontrakt o wartości 450 mln USD na dostawę 50 samolotów podstawowego szkolenia lotniczego; Hyundai Rotem, w ramach kontraktu o wartości 0,5 mld USD pomaga tureckiemu producentowi pojazdów wojskowych Otokar w budowie 4 prototypów pierwszego tureckiego czołgu Altay (zakończenie programu przewidywane jest w 2017 r.); płd.-koreański przemysł lotniczy jest również poważnie rozważanym kandydatem na partnera TAI w programie budowy 1. tureckiego myśliwca (po 2020 r.). (Hürriyet Daily News, r.) 9

10 Brytyjski Rolls-Royce dostarczy silniki i systemy napędowe dla 3 nowych okrętów zamówionych przez turecką marynarkę wojenną, kontrakt realizuje prywatna stocznia w Stambule Denizcilik. Transakcja ta stanowi pierwszy od lat zakup brytyjskiego sprzętu przez turecką MW, w 1992 r. Turcja zakupiła brytyjskie torpedy Tigerfish. Rolls-Royce odmówił ujawnienia warunków finansowych zakupu. Łączny budżet zakontraktowanych okrętów wynosi blisko 130 mln Euro. Stambulski Denizcilik zaprojektuje i zbuduje 1 ratowniczy okręt podwodny-bazę (Submarine Rescue Mother Ship MOSHIP) oraz 2 okręty ratowniczo-holownicze (Rescue and Towing Ships RATSHIP) w należącej do Denizcilik stoczni w Tuzla. Rolls-Royce dostarczy tunelowe pędniki sterujące oraz pędniki chowane (retractable) dla wszystkich 3 okrętów oraz główne zespoły napędowe dla MOSHIP. Po dłuższej nieobecności na tureckim rynku obronnym, firmy brytyjskie powróciły w 2011 r. występując na International Defense Fair (IDEF) w Stambule. W listopadzie ub.r. podczas wizyty prezydenta Güla w Londynie, Turcja i Wlk. Brytania podpisały porozumienie o współpracy w dziedzinie obronności. (Hürriyet Daily News, r.) Po odrzuceniu oferty brytyjskiego BAE Systems, Lockheed Martin (USA) pozostał jako jedyny oferent w przetargu na budowę w ramach joint venture 6 fregat dla tureckiej Marynarki Wojennej. Wartość kontraktu szacuje się na 3 mld USD. Długo odsuwany w czasie projekt może jednak nie doczekać się realizacji w związku z brakiem porozumienia z LM odnośnie technicznych aspektów integracji systemu rakietowego. Projekt przewiduje zastosowanie fregaty TF-2000 jako okrętu regionalnej obrony lotniczej, zapewniającego szybką reakcję na zagrożenia atakiem lotniczym. Okrętbaza miał zapewniać realizację funkcji centrum/kontroli dowodzenia, łączności, rozpoznania i wczesnego ostrzegania. Ponieważ BAE pracuje już nad konstrukcją nowego typu fregaty (Typ 26), znanego również jako Global Combat Ship (GCS), Turcja uznała, że jej przystąpienie do programu byłoby spóźnione z punktu widzenia zwiększonego kosztu oraz konieczności dostosowania wymogów tureckich do założeń brytyjskich, odmiennych od potrzeb operacyjnych Turcji. Turcja nie zgadza się również na wniesienie opłaty licencyjnej uznając, że finansowałby w ten sposób realizację projektu BAE. Instytucja zakupowa tureckich sił zbrojnych Podsekretariat ds. Przemysłu Obronnego (SSM) skłania się w tej sytuacji do przyjęcia oferty Lockheed Martin, oczekuje jednak na decyzję Marynarki Wojennej odnośnie wyboru systemu rakietowego i jego integracji. (Hürriyet Daily News, r.) Podczas forum biznesowego w Astanie, turecka firma elektroniczna ASELSAN podpisała umowę z Kazakhstan Engineering (KE), która przewiduje współpracę Turcja-Kazachstan przy modernizacji systemów kierowania ogniem pojazdów opancerzonych oraz systemów elektroniki pokładowej (awioniki) montowanej na śmigłowcach wojskowych, a także wspólną produkcję urządzeń i systemów telekomunikacyjnych. KE to instytucja grupująca 22 firmy kazachskiego sektora obronnego. Dla Aselsan program współpracy może przyczynić się do realizacji planów ekspansji eksportowej w Kazachstanie i innych krajach regionu Azji Centralnej. Turkish Aerospace Industries (TAI) zapowiedział z kolei udział w szeregu międzynarodowych wystaw i targów branży obronnej w celu pozyskania współpracy ze strony firm zagranicznych (szczególnie z USA) w tworzeniu w okolicach Ankary klastra tureckich firm sektora lotniczo-astronautycznego. Przedsięwzięcie ma szansę skorzystać z nowego, rządowego systemu zachęt inwestycyjnych. (Hürriyet Daily News, r.) Turecki Utaş Makine Sanayii, konstruktor i producent pistoletu automatycznego UTS 15, podpisał umowę z amerykańskim dystrybutorem na wykorzystanie UTS 15 w hollywoodzkich filmach akcji. UTS 15, których użyto już w amerykańsko-kanadyjskim filmie TV science-fiction Fringe, wystąpią 10

11 wkrótce w nowym, realizowanym w Kanadzie filmie Universal Pictures z udziałem Toma Cruise i Denzela Washingtona. Utaş eksportuje swoje wyroby do 25 krajów świata, w tym do USA, Niemiec, Wlk. Brytanii, Kanady i Kuwejtu, wkrótce także do Rosji i na Ukrainę. Firma planuje sprzedaż w USA ok. 25 szt. UTS 15, głównie dla FBI i sił policyjnych. (Hürriyet Daily News, r.) SEKTOR ROLNO-SPOŻYWCZY: Dzięki dotacjom państwowym, w 2011 r. pogłowie bydła w Turcji wzrosło o 8,9% do 12,4 mln sztuk. W ub.r. wzrosła również liczebność stad owiec (o 8,4%, do 25 mln szt.), kóz (o 15,6%, do 7,3 mln szt.) oraz produkcja mleka (o 11,2%). Istotne znaczenie dla hodowli zwierząt domowych w Turcji oraz pozyskiwania mięsa, mleka i wełny ma zwłaszcza zwiększenie pogłowia owiec w tym zakresie wzrost liczebności owiec do poziomu mln szt. może całkowicie rekompensować niedobory w podaży mięsa na rynku. W 2011 r. Turcja wyprodukowała ogółem 15,5 mln t. mleka. Jednocześnie, wg danych TurkStat, pomimo obaw związanych z chorobami rojów, ub.r. produkcja miodu w Turcji wzrosła o 16,2%, osiągając poziom 94,2 tys. t. (Hürriyet Daily News, r.) W latach areał gruntów uprawianych rolniczo skurczył się w Turcji o blisko 1/10, z 268,3 tys. ha do 243,9 tys. ha (ubytek rzędu 25 tys. km 2, co odpowiada obszarowi zbliżonemu do powierzchni całej Tracji europejskiej części Turcji). Pomimo zmniejszenia areału, w ww. okresie wydajność/produktywność upraw wzrosła dzięki zastosowaniu nowych technik, wykorzystaniu bardziej odpornych odmian nasion oraz podniesieniu stanu wiedzy rolniczej (przykładowo, w porównaniu do 1990 r., w sezonie 2010/2011 produkcja kukurydzy z 1 ha wzrosła o 77,9%). Tureccy rolnicy przeznaczają coraz mniejszy areał na uprawę warzyw, rośnie natomiast obszar gruntów wykorzystywanych do produkcji owoców. Wg specjalistów, utracone tereny rolnicze można w dużym stopniu odzyskać poprzez poprawę technik nawadniania.(today S Zaman Online, r.) Korzystając z nowych możliwości oferowanych przez Turecki Instytut Standardyzacji (TSE), coraz więcej tureckich firm sektora rolno-spożywczego ubiega się i uzyskuje certfikaty zgodności z regułami islamskimi (halal). Dotyczy to w szczególności firm branży mięsnej, dla których certyfikat halal otwiera rynki ościennych krajów islamskich. Najwięcej certyfikatów halal wydano dotąd dla firm działających w Stambule, gdzie rekordzistą jest firma Banvit (producent wyrobów z mięsa wołowego i drobiu), posiadający 14 certyfikatów. Kolejne Felda Iffco i Kerevitaş posiadają certyfikaty na 4 produkty. W procesie certyfikacji współpracują ze sobą turecki Dyrektoriat ds. Religijnych, TSE i wyznaczeni eksperci. Od uruchomienia procedur przez TSE 4 lipca 2011 r., o certyfikaty halal wystąpiło ogółem 150 firm, wydano 38 certyfikatów na 63 produktów. Oprócz TSE, międzynarodową 11

12 autoryzację do wydawania certyfikatów halal posiada kilka instytucji prywatnych, przykładowo stojąca na czele Światowej Rady Halal (World Halal Council) firma Gimes, która prowadzi badania i certyfikację halal. Gimes akredytowany jest w 50 krajach świata, potwierdził dotąd status halal dla produktów 210 firm. (Hürriyet Daily News, za Anatolia News Agency, r.) Wg raportu z analiz czynników ekonomicznych, środowiskowych i społecznych oddziaływujących na społeczności krajów OECD, w stosunku do poprzedniego badania w okresie 2011/2012 odnotowano generalnie 20% spadek konsumpcji papierosów i alkoholu w 34 krajach OECD. W statystykach konsumpcji papierosów, Turcja znalazła się na 5. miejscu wśród krajów o największym spożyciu. Najwięcej palą Grecy, a następnie obywatele Rosji, Chile i Irlandii, najmniej pali się w Indiach, Meksyku, RPA, Szwecji i Brazylii. W zakresie spożycia alkoholu, na czele znalazła się Francja, na 2. miejscu Portugalia i Austria, dalej Czechy, Estonia i Luksemburg. Indonezja, Indie, Turcja, Izrael i Chiny to kraje OECD o najmniejszym spożyciu alkoholu. (Hürriyet Daily News, r.) PRYWATYZACJA: Od rozpoczęcia działalności w 1986 r., turecki Urząd ds. Prywatyzacji (ÖİB) sprywatyzował majątek o wartości ogółem 43,1 mld USD, generując na dzień 31 grudnia 2011 r. przychody netto w wysokości 32,4 mld USD. Zwiększenie przychodów wynika po części z napływu płatności odroczonych. W omawianym okresie, w drodze sprzedaży udziałów lub aktywów sprywatyzowano ogółem 189 przedsiębiorstw i instytucji. W 2011 r. przychody z prywatyzacji wyniosły zaledwie 1,4 mld USD, plan na 2012 r. zakłada wpływy na poziomie 12,5 mld TL. W szczególności, rząd dąży do zmniejszenia udziału państwa w portach, autostradach, zarządzaniu mostami, produkcji energii elektrycznej i telekomunikacji oraz planuje całkowite wycofanie się z rynku dystrybucji energii elektrycznej i produkcji cukru. W maju br. turecki urząd nadzoru prywatyzacji (Supreme Board of Privatization, ÖYK) zatwierdził sprzedaż za sumę 168,5 mln USD 10,32% udziałów w spółce petrochemicznej Petkim na rzecz Socar Turkey Enerji Corporation i Socar International (spółki powiązane z azerskim, państwowym monopolistą Socar). (Hürriyet Daily News, za Anatolia News Agency r.) INFRASTRUKTURA: Turecko-włoskie konsorcjum İçtaş İnşaat Sanayi Ticaret i Astaldi wygrało przetarg na realizację segmentu Northern Marmara Highway Project, obejmującego budowę 3. mostu nad Cieśniną Marmara w Stambule. Projekt będzie realizowany w systemie BOT (build-operatetransfer), konsorcjum sfinansuje i wykona budowę oraz czerpać będzie zyski z poboru opłat za przejazd do czasu przekazania praw własności na rzecz państwa po upływie 10 lat, 2 miesięcy i 20 dni. Główny rywal Cengiz İnşaat-Kolin İnşaat-Limak-Makyol İnşaat-Kalyon İnşaat Consortium zaproponował okres 14 lat, 9 miesięcy i 19 dni. W przetargu na budowę i zarządzanie projektem uczestniczyło również konsorcjum Salini-Gülermak, którego ofertę odrzucono ponieważ przedstawiony projekt zakładał wbrew specyfikacjom przetargowym osadzenie przęseł/struktury podporowej mostu w wodzie zamiast na lądzie. Na wstępnym etapie przetargu z postępowania wyłączono także firmę Mapa İnşaat, która nie zdołała uzyskać wymaganego minimum 70 pkt. Z oceny kryteriów technicznych. Koszt realizacji przedsięwzięcia szacuje się na 4,5 mld TL (ok. 2 mld Euro), budowa zostanie prawdopodobnie zakończona w ciągu 3 lat. Poprzedni przetarg został unieważniony na początku stycznia br. gdy w oznaczonym terminie nie wpłynęła żadna oferta. Obecnie europejski i azjatycki brzeg Stambułu spinają dwa mosty: Bogazici (Bosforski) oraz Fatih Sultan Mehmeta (Mehmeta Zdobywcy). Planowany most usytuowany na północ od dwóch poprzednich ma połączyć dzielnicę Garipce po europejskiej stronie miasta z Poyraz leżącym w Azji 12

13 i będzie 2-poziomowy: górny pokład przeznaczony będzie dla ruchu drogowego, a pokład dolny dla transportu kolejowego. Całkowita długość konstrukcji wynosi 1875 m, z czego most podwieszony 1275 m. Z populacją 13,6 mln mieszkańców Stambuł jest najludniejszym miastem Turcji, gdzie położenie miasta na 2 kontynentach (Europa-Azja) prowadzi do zapychania się autostrad prowadzących do 2 istniejących mostów. Bliska ukończenia jest budowa tunelu kolejowego pod Cieśniną Marmara (projekt Marmaray), finansowana przez EIB JBIC. (Hürriyet Daily News, za Anatolia News Agency, 29 i r.; Tygodniowy przegląd medialny Delegatury UE w Ankarze, r.; strona internetowa tureckiej gazety Radikal z dn ( &ArticleID = & Category ID=80&Rdkref=6; zdjęcie - Anatolia News Agency) SEKTOR BANKOWY: W celu spełnienia wymagań regulacji bankowych Bazylea III i obniżenia do wymaganego poziomu poniżej 20% liczby posiadanych akcji, Citigroup sprzedał 24 maja br. 10,1% należących do niego udziałów w tureckim Akbank. W rękach Citigroup pozostaje 9,9% udziałów. Ponieważ popyt na akcje Akbank jest ok. 1,6 razy wyższy od podaży (zapisy opiewają na kwotę blisko 2 mld USD), po finalizacji transakcji do sprzedaży zostanie przeznaczone nie 31 a 42% akcji banku. Analitycy przewidują wzrost zarówno wartości jak i płynności akcji Akbank. Zgodnie z warunkami umowy sprzedaży, Citigroup nie sprzeda swoich udziałów w Akbank żadnej stronie trzeciej przez kolejne 3 lata. (Hürriyet Daily News, za agencją informacyjną Anatolia News Agency, r.) W ramach upłynniania aktywów, francusko-belgijski bank kredytowy Dexia, uratowany z trudnej sytuacji przez rządy Francji, Belgii i Luksemburga w październiku ub.r., podjął na zasadach wyłączności negocjacje z rosyjskim Sberbank dot. sprzedaży należącego do Dexia tureckiego DenizBank. Sberbank, 2. co do wielkości bank kredytowy w Europie, od dawna poszukuje możliwości wejścia na rynek turecki i, jak się wydaje, pokonał główną konkurencję Qatar National Bank. Rząd Belgii, udziałowiec Dexia i jednocześnie odpowiedzialny za większość gwarancji udzielonych bankowi, spodziewa się uzyskania 1,5 wartości księgowej banku (ok. 4 mld USD). W przypadku zakupu DenizBank przez Sperbank, będzie to dla rosyjskiego banku 2. transakcja tego typu na arenie miedzynarodowej w lutym br. Sperbank zapłacił 505 mln Euro (635,5 mln USD) wykupując bank VBI od austriackiego Volksbanken AG. DenizBank, 6. co do wielkości bank prywatny w Turcji posiada 588 oddziałów w Turcji, oddział w Bahrajnie oraz filie w Wiedniu i w Moskwie (dla klientów 13

14 tureckich handlujących lub prowadzących działalność gospodarczą w Rosji). (Hürriyet Daily News, r. za Reuters, r.) RYNEK PRACY: Po fiasku negocjacji ws. podwyżki uposażeń dla pracowników służby cywilnej związki zawodowe domagały się wzrostu wynagrodzeń o 15,6% w 2012 r. i o 13,7% w 2013 r. podczas gdy strona rządowa zaoferowała, odpowiednio, podwyżki na poziomie 7,6% i 6%, 23 maja br. do strajku przystąpili pracownicy zrzeszeni w 2 związkach zawodowych służby cywilnej (KESK and Kamu-Sen). Wg Ministra Finansów Şimşeka, spełnienie żądań związkowych zwiększyłoby obciążenie budżetu państwowego o kwotę 25 mld TL (ok. 11 mld USD). Komisja Arbitrażowa Służby Cywilnej, złożona z przedstawicieli rządu i związków zawodowych ustaliła ostatecznie, że pracownicy służby cywilnej otrzymają w 2012 r. 2 półroczne podwyżki po 4% 1. Wzrost płac w sferze budżetowej jest wyższy od założonego i generuje dodatkowe obciążenie rzędu 2 mld TL (0,14% PKB). Należy zaznaczyć, że pracownicy służby cywilnej w Turcji korzystają z automatycznej indeksacji płac na koniec roku w przypadku, gdy uzyskana w danym roku podwyżka uposażenia jest niższa od poziomu rocznej inflacji cen detalicznych co oznacza, że płace w służbie cywilnej nigdy realnie nie spadają. (Tygodniowy przegląd ekonomiczny Delegatury UE w Ankarze, r. i r.) Firmie Toyota działającej w Turcji zarzucono stosowanie dyskryminacji i zwolnienie 143 pracowników z zakładów w Boshoku z przyczyn religijnych zwolnienia miały dotyczyć osób stosujących post i modlitwy podczas muzułmanskiego Ramadanu. Pismo w tej sprawie wystosował również do zarządu Toyoty szef parlamentarnej Komisji Praw Człowieka Ayhan Sefer Üstün. W odpowiedzi na te zarzuty, Toyota wydała komunikat, w którym wyjaśnia, że zwolnienia były efektem trudnej sytuacji firmy na skutek ub.r. trzęsienia ziemi połączonego z tsunami oraz efektów globalnego kryzysu finansowego, które w 2011 r. doprowadziły do zmniejszenia produkcji Toyoty w Turcji z 177 tys. do 89 tys. pojazdów, a do końca br. ich liczba prawdopodobnie spadnie do 62 tys. Komunikat podkreśla, że w zakładach Toyoty w Turcji zapewniono 3 pokoje modlitw otwarte 24h, a pory posiłków dostosowano do muzułmańskich pór modlitw i terminów postów. (TODAY'S Zaman Online, r.) 29 maja br., na wezwanie związku zawodowego pracowników tureckiego lotnictwa cywilnego (Hava- İş), personel kabinowy Turkish Airlines (THY) zatrudniony na macierzystym lotnisku im.atatürka w Stambule przystąpił do strajku włoskiego, protestując przeciwko planowanemu odebraniu prawa do strajku pracownikom sektora lotniczego (projekt ustawy w tej sprawie został pozytywnie zaopiniowany przez komisję parlamentarną). W efekcie strajku odwołano 68 lotów krajowych i międzynarodowych, 150 lotów było opóźnionych, co w konsekwencji doprowadziło do utknięcia setek pasażerów na lotnisku. Linie lotnicze jako przyczynę utrudnień podały problem operacyjne. Akcję strajkową zakończono o godz. 22:30 tego samego dnia, linie ukarały zwolnieniem ok. 200 pracowników uczestniczących w strajku. Strajk spotkał się z potępieniem ze strony ministra finansów, który uznał akcję za szkodliwą dla tureckiego sektora turystyki, lotnictwa i całej gospodarki. Şimşek zapowiedział zdecydowane działania ze strony rządu dla wyegzekwowania przestrzegania przez pracowników sektora obowiązujących ram prawnych i wprowadzonych w tym względzie ograniczeń prawa do protestów. (TODAY S Zaman Online za Anatolia News Agency r.) 1 4% w I i 4% w II połowie roku, co daje łącznie na przestrzeni roku wzrost płacy o 8,16%. 14

15 WSPÓŁPRACA REGIONALNA: Na mocy zawartego w połowie maja br. porozumienia premierów o wspólnej realizacji przedsięwzięć w dziedzinie infrastruktury, Turcja, Bułgaria i Katar wybudują wspólnie w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego autostradę łączącą bułgarskie miasta Ruse nad Dunajem przy granicy z Rumunią i Svilengrad, leżący w pobliżu styku granic pomiędzy Turcją, Grecją i Bułgarią. Koszt realizacji projektu współfinansowanego przez UE szacuje się na ok. 965 mln USD, budowa ma trwać 4 lata. Autostrada zapewni szybkie połączenie drogowe mostu na Dunaju (the Danube River Bridge) ze Stambułem. Jako gwarancję dla zaangażowania w inwestycje w Bułgarii, premier Kataru Sheikh Hamad Bin Jassim al-thani zapowiedział zdeponowanie w bułgarskim banku centralnym kwoty 200 mln USD. Dodatkowo, Katar przeznaczy w ciągu najbliższego roku 100 mln Euro (127,08 mln USD) na inwestycje w bułgarskim sektorze rolniczym, turystyce, budowę infrastruktury oraz inne projekty. (Hürriyet Daily News, za Reuters Sofia, r.) HOTELARSTWO: Trwa ekspansja międzynarodowych sieci hotelowych w Turcji po otwarciu 31 maja br. hotelu Radisson Blu Hotel Istanbul Asia (po azjatyckiej stronie), grupa Carlton Rezidor dysponuje 3 hotelami w Stambule (w tym Radisson Blu Conference and Airport Hotel i Radisson Blu Bosporus Hotel po stronie europejskiej) i planuje budowę kolejnych 20 hoteli w innych rejonach Turcji. Hotel Radisson Blu usytuowano w centralnym punkcie planowanej w Stambule dzielnicy finansowej Ataşehir, pomiędzy dzielnicami, gdzie swoje siedziby posiadają główne korporacje tureckie i międzynarodowe. Nowy hotel posiada 195 pokoi i apartamentów oraz niezbędne pomieszczenia bankietowo-konferencyjne. Właścicielem hotelu Radisson Blu Hotel Istanbul Asia jest główny wykonawca obiektu, firma budowlana Ant Yapı. W 2013 r. grupa Carlton Rezidor otworzy 2 hotele: Radisson Blu Hotel w Pera i Radisson Blu Hotel w Şişli. Kolejne projekty realizowane będą prawdopodobnie w miastach Bodrum, İzmir, Belek, Eskisehir, Bursa, Trabzon, Antalya i Diyarbakır. (Hürriyet Daily News, r.) NIERUCHOMOŚCI ZMIANY W USTAWIE: Zgodnie z zapowiedziami, przyjęta nowelizacja ustawy o nabywaniu nieruchomości (Land Registry Law) znosi generalnie zasadę wzajemności w nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców z tym, że o wydaniu zezwolenia na zakup nieruchomości przez obcokrajowców decydować będzie Rada Ministrów. RM ustali listę krajów, których obywatele mogą nabywać nieruchomości w Turcji w oparciu o kryterium relacji dwustronnych oraz interesu narodowego. Jak się przypuszcza, ułatwienia dotyczyć będą głównie kapitału pochodzącego z krajów Zatoki Perskiej. Nowe przepisy zwiększają ponadto areał gruntu dopuszczalny do zakupu przez 1 cudzoziemca (z 2,5 do 30 ha), z możliwością dwukrotnego zwiększenia przez RM powierzchni działki objętej pozwoleniem (w uzasadnionych przypadkach). Jednocześnie, na poziomie każdej jednostki administracyjnej, ustawa ogranicza do 10% łączną powierzchnię gruntów w posiadaniu cudzoziemców 2. Z powołaniem się na interes narodowy, RM może przyznać, ograniczyć, zawiesić lub zakazać nabywania nieruchomości przez zagraniczne osoby fizyczne lub prawne ze względu na kraj pochodzenia, osobę nabywcy, lokalizację nieruchomości, okres posiadania i wielkość udziałów (%), rodzaj, wielkość działki oraz liczbę przeprowadzonych transakcji. Nadal obowiązuje zastrzeżenie, że nabycie nieruchomości przez firmę zagraniczną zarejestrowaną/założoną poza Turcją jest możliwe wyłącznie na podstawie specjalnych przepisów (m.in. ustawy o turystyce, regulacjach dla sektora produktów naftowych, o strefach przemysłowych). W odniesieniu do spółek zagranicznych założonych w Turcji, ograniczenia ustawy dotyczą firm z co 2 10% ogółu powierzchni dopuszczonej do ustanowienia własności prywatnej, z wyłączeniem rzek, jezior, dróg, lasów, gór, gruntów państwowych, itp. 15

16 najmniej 50% udziałem obcego kapitału (przed nowelizacją 10%) lub firm z kontrolą większościową cudzoziemców w zarządzie. Tureckie agencje nieruchomości uznały nowelizację ustawy za korzystną z punktu widzenia perspektyw zwiększenia sprzedaży nieruchomości dla cudzoziemców do poziomu 20 mld USD w latach Szczególnie wysoki popyt oczekiwany jest ze strony zamożnych obywateli Azerbejdżanu, ZEA, Kuwejtu, Kataru i Arabii Saudyjskiej. W 2011 r. Turcja przyciągnęła ogółem 2 mld USD zagranicznych inwestycji w zakup nieruchomości. (Tygodniowy przegląd ekonomiczny Delegatury UE w Ankarze, r.) FUZJE I PRZEJĘCIA: Na rynku paliw, Full and Doğan Energy do 30 września br. kontynuować będą negocjacje ws. modelu spółki obu podmiotów. O zamiarze zawiązania spółki ze strukturą właścicielską z firmą Doğan Energy, podmiotem zależnym Doğan Holding, detaliczny sprzedawca paliw Full poinformował stambulską giełdę (IMKB). W przypadku Full, sytuację komplikuje podporządkowanie poszczególnych stacji dystrybucji paliw różnym firmom i strukturom korporacyjnym. Zgodnie z regulacjami tureckiego rynku paliw, detaliczni sprzedawcy nie mogą być właścicielami więcej niż 15% stacji, do których prowadzą dystrybucję/dostawy. W ostatnim okresie Full otrzymał szereg propozycji zawiązania spółki z udziałem na poziomie 70 lub 80%, ale postanowił podpisać umowę o wyłączności z tureckim Doğan Energy, który charakteryzuje się wysoką płynnością. Do 2015 r. Full, który działa w ramach holding Arista, planuje zwiększenie do ponad 500 liczby firmowych stacji sieci, zdobycie 10% udziału w rynku oraz uzyskanie statusu jednego z 4. największych na rynku paliw sprzedawców detalicznych. Arista działa w sektorze spożywczym (m.in. jako dostawca wody pitnej), tytoniowym, technologii, budownictwa, energii i turystyki. W dalszej perspektywie, po przekroczeniu poziomu obrotów 5 mld USD, Arista/Full planuje wejście na giełdę. (Hürriyet Daily News za Reuters, r.) Turecki biznes poszukuje nowych okazji do przejęć, głównie w Europie środkowo-wschodniej, ale również w Afryce i na Bliskim Wschodzie. Przykładowo, ekspansją na rynkach Europy Wschodniej zainteresowany jest producent piwa Efes (Efes zawarł już strategiczne partnerstwo z SABMiller, któremu udostępnił własną sieć dystrybucji do głębszej penetracji rynków Rosji i Ukrainy); należący do holdingu Yıldız Ülker poszukuje zakładów produkujących ciastka, wyroby czekoladowe i inną galanterię cukierniczą w Europie Wschodniej lub na Bliskim Wschodzie. W 2007 r. Yıldız/Ülker kupił belgijską firmę czekoladową Godiva. (Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, Turkey Weekly Economic Report, r.) Turecki producent obuwia Ziylan zakupił włoski Lumberjack. Wg Mehmeta Ziylan, właściciela grupy Ziylan produkującej lokalne marki Flo, Polaris i Kinetix, dzięki tej inwestycji firma ma szansę zaistnieć jako globalny gracz na rynku obuwia. Ziylan zamierza przenieść siedzibę Lumberjack z Werony do Mediolanu, wzmocnić zespół projektantów pracujących dla firmy, a następnie przystąpić do ekspansji na nowe rynki. Mehmet Ziylan prowadzi negocjacje ws. przejęcia innej marki europejskiej media spekulują, że może chodzić o włoską Kappa, firmę specjalizującą się w produkcji sportowej odzieży i akcesoriów. (Tygodniowy przegląd informacji ekonomicznych Delegatury UE w Ankarze, Turkey Weekly Economic Report, r.) KOOPERACJA: Firma W&O (Jacksonville, FL, USA), jeden z największych na świecie dostawców elementów mechanicznych (zawory, złącza, przewody rurowe), zespołów oraz systemów automatyki i sterowania pracą zaworów dla przemysłu stoczniowego zawiązał partnerstwo strategiczne z Simsekler, czołowym dostawcą podobnego wyposażenia na rynku tureckim. Za pośrednictwem sieci Simsekler, 16

17 W&O będzie oferować swe produkty ponad 70 stoczniom działającym w Turcji, z możliwością ekspansji na inne rynki płd. Europy. Turcja jest 8. producentem łodzi, statków i okrętów na świecie, stocznie realizują również wiele kontraktów remontowych. Simsekler działa w branży od 34 lat, współpraca z W&O zapewni dodatkowe wsparcie techniczne i obsługowe dla dotychczasowych i przyszłych klientów Simsekler w Turcji. (EDI Fortnightly r., za W&O 30.04) EKSPORT: Największa turecka rafineria Türkiye Petrol Rafinerileri AŞ (Tüpraş) zdobyła tytuł Mistrza Eksportu za 2011 r. W ub.r. Tüpraş zrealizował eksport 5,2 mln t. produktów naftowych. Kolejne miejsca w 10. największych tureckich eksporterów w 2011 r. zajęły firmy motoryzacyjne Ford i Oyak Renault. Trzecie miejsce przypadło producentowi elektroniki użytkowej Vestel Dış Ticaret (Zorlu Holding), na 4. pozycji uplasował się Tofaş Türk Otomotiv (partner włoskiego Fiata na rynku tureckim). Tüpraş należy do holdingu rodzinnego Koç, jednego z największych w Turcji. Inna firma holdingu Koç producent sprzętu AGD Arçelik, zajęła 6. miejsce. Kolejne miejsca zajęli: Toyota Otomotiv (7), Kibar Dış Ticaret (członek Kibar Group, do której należą m.in. przedsiębiorstwa importujące surowce dla Przemysłu), Habaş producent gazów technicznych (9) i producent stali İçdaş Çelik Sanayi (10). (Hürriyet Daily News, r.) USŁUGI: Turcja coraz skuteczniej penetruje segment outsourcingu usług, organizując centra obsługi klientów na zlecenie ( call centers ), obecnie skupione głównie w Stambule i Antakya. Zasoby kadrowe dla takich ośrodków tworzą najczęściej 2-języczni młodzi Turcy urodzeni lub wychowani w krajach tureckiej diaspory. Przykładowo, stambulski call center obsługujący klientów grupy 50 czasopism holenderskich, zarządza prenumeratami, wystawia rachunki/faktury i prowadzi dystrybucję dla ok. 2 mln prenumeratorów czasopism wydawanych przez grupę. W call centers w Stambule i Antalyi zatrudniono w ostatnim okresie 250 młodych Turków płynnie posługujących się j. holenderskim. Firma planuje nabór pracowników i rozszerzenie usług na rynki Niemiec, krajów arabskich i Rosji. Wg szefa tureckiego oddziału Unamic/HCN Marka de Vries, Turcja ma szansę przejąć wkrótce znaczne udziały w rynku outsourcingu usług w zakresie obsługi klienta na zlecenie. (TODAY S Zaman Online, r.) Opracował: Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Ankarze Źródła: Materiały udostępnione przez Delegaturę KE/UE w Turcji dla wydziałów ekonomiczno-handlowych placówek dyplomatycznych krajów UE akredytowanych w Ankarze ( dzienniki Today s ZAMAN i Hurriyet Daily News maj 2012 r., EDI Fortnightly ( wyd r. 17