WYNIKI KONTROLI UJĘTYCH W PLANIE ROCZNYM

Transkrypt

1 IV.B. WYNIKI KONTROLI UJĘTYCH W PLANIE ROCZNYM 1. Przestrzeganie przepisów o czasie pracy, w tym o czasie pracy kierowców oraz pracowników hoteli Kontrole czasu pracy przeprowadzono u 152 pracodawców, którzy zatrudniali 39,4 tys. pracowników, w tym 22,7 tys. kobiet oraz 197 młodocianych. Ponadto skontrolowano 114 pracodawców zatrudniających kierowców oraz 63 hotele (w których pracowało ponad 2,5 tys. pracowników, w tym kobiety oraz 28 młodocianych). Kontrole przestrzegania przepisów dotyczących czasu pracy, przeprowadzone przez inspektorów pracy w zakładach różnych branż, wykazały, że najczęściej występującą nieprawidłowością jest nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy (co stwierdzono aż u 60% skontrolowanych pracodawców). Należy podkreślić, że odsetek ten znacznie wzrósł w porównaniu do 2003 r., kiedy to wynosił 39%. Drugą nieprawidłowością, utrudniającą weryfikację przestrzegania przepisów o czasie pracy, było nieokreślenie w przepisach wewnątrzzakładowych - obowiązujących systemów, rozkładów oraz okresów rozliczeniowych (45% skontrolowanych pracodawców). Analiza wyników kontroli wskazuje ponadto na znaczący wzrost (z 43% w 2004 r. do 57% w 2005 r.) odsetka pracodawców, u których ujawniono nieprawidłowości polegające na nierekompensowaniu pracy w dniu wolnym z tytułu 5-dniowego tygodnia pracy oraz niezapewnieniu pracownikom 11-godzinnego dobowego odpoczynku (z 25% w 2004 r. do 43% w 2005 r.) Powszechnie, bo u ok. 40% pracodawców (i również częściej niż w latach poprzednich) stwierdzano zatrudnianie pracowników w czasie przekraczającym obowiązujący ich wymiar dobowy, a także średniotygodniowy. Podobny zakres nieprawidłowości stwierdzono w trakcie kontroli przeprowadzanych u pracodawców zatrudniających kierowców. Jednak inna była skala poszczególnych rodzajów naruszeń. Najczęściej ujawniano zatrudnianie kierowców w wymiarze przekraczającym obowiązującą ich normę dobową (55% skontrolowanych pracodawców), naruszanie odpoczynku dobowego (55%), nieustalanie rozkładów czasu pracy dla kierowców (49%), nieokreślenie systemów, rozkładów i okresów rozliczeniowych (48%) oraz nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy (47%). Pierwsze dwie spośród ww. nieprawidłowości to niewątpliwie konsekwencja działań pracodawców narzucających kierowcom zbyt krótki czas na realizację poszczególnych zadań przewozowych. Natomiast brak rozkładów czasu pracy pracodawcy tłumaczą niemożnością zaplanowania pracy kierowcom na okres 2 tygodni (co świadczy o niestabilnej sytuacji w sektorze transportowym). Czynności kontrolne przeprowadzone w hotelach wykazały natomiast szczególnie dużo nieprawidłowości polegających na nieokreślaniu w przepisach wewnątrzzakładowych - systemów, rozkładów oraz okresów rozliczeniowych czasu pracy. Dotyczyło to aż 60% skontrolowanych pracodawców. Skala prawie wszystkich pozostałych nieprawidłowości była niższa w porównaniu z innymi branżami. Nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy inspektorzy ujawnili w 38% hoteli. W co trzecim hotelu zatrudniano pracowników w czasie przekraczającym obowiązujący ich wymiar średniotygodniowy, a w co czwartym wymiar dobowy. Ponadto z przeprowadzonych czynności kontrolnych wynika, że w hotelach częściej zatrudniani są pracownicy w niepełnym wymiarze czasu pracy i dlatego też więcej występuje tu nieprawidłowości dotyczących limitu godzin ponadwymiarowych (35% skontrolowanych pracodawców), który powinien być określony w umowach o pracę osób zatrudnionych na część etatu. Podstawową przyczyną występujących naruszeń przepisów o czasie pracy jest zatrudnianie zbyt małej liczby pracowników w stosunku do faktycznych potrzeb pracodawcy. Temu niekorzystnemu zjawisku towarzyszy obawa pracowników przed utratą zatrudnienia, co często powoduje niezgłaszanie roszczeń w zakresie naruszania przez pracodawcę przepisów o czasie pracy. Kontrolowani pracodawcy często uzasadniają powstające u nich nieprawidłowości niezrozumiałością przepisów regulujących problematykę czasu pracy, czy też brakiem odpowiedniej wiedzy osób prowadzących sprawy kadrowe. W kolejnych latach PIP kontynuować będzie działania edukacyjne w tym obszarze ochrony pracy. Jednocześnie, ze względu na szczególną wagę przepisów o czasie pracy oraz dużą liczbę nieprawidłowości, kontynuowane będą zarówno kontrole w kolejnych 52

2 grupach zakładów, jak i rekontrole ukierunkowane na sprawdzenie realizacji zastosowanych przez inspektorów środków prawnych. Załącznik nr Przestrzeganie przepisów prawa pracy wobec pracowników tymczasowych zatrudnionych w agencjach pracy tymczasowej oraz przez pracodawców użytkowników Inspektorzy PIP przeprowadzili kontrole w 55 agencjach pracy tymczasowej zatrudniających 18,3 tys. pracowników tymczasowych oraz 8,7 tys. osób świadczących pracę na podstawie umów prawa cywilnego. Ponadto czynności kontrolne zostały przeprowadzone u 111 pracodawców użytkowników korzystających z pracy 4,5 tys. pracowników tymczasowych oraz 194 osób świadczących pracę na podstawie umów prawa cywilnego. Z przeprowadzonych kontroli wynika, że formuła pracy tymczasowej jest stosowana przede wszystkim w różnego rodzaju działalności produkcyjnej (60% skontrolowanych pracodawców użytkowników) oraz w handlu i usługach (21% skontrolowanych pracodawców użytkowników). Spośród stwierdzonych nieprawidłowości, najwięcej dotyczyło dokumentacji pracowniczej. Agencje pracy tymczasowej sporządzały nieprawidłowe umowy o pracę (62% agencji), często nie prowadziły akt osobowych (ponad 1/4 agencji) oraz naruszały przepisy dotyczące sporządzania i wydawania świadectw pracy (odpowiednio 29% i 27% kontrolowanych agencji). Inspektorzy pracy mieli wiele zastrzeżeń w kwestii prowadzenia ewidencji czasu pracy przez pracodawców użytkowników. Nieprawidłowości, polegające głównie na niewykazywaniu w ewidencji godzin nadliczbowych dotyczyły prawie co czwartego pracodawcy. Żadnej ewidencji nie prowadziło 10% pracodawców. Natomiast blisko 1/5 pracodawców nie przestrzegała przepisów o 5-dniowym tygodniu pracy. Nieprawidłowości powyższe pracodawcy tłumaczyli krótkotrwałością zatrudnienia pracowników tymczasowych oraz dużą ich rotacją. W porównaniu z kontrolami przeprowadzonymi w roku ubiegłym, spadła nieznacznie liczba nieprawidłowości dotyczących sfery bhp, choć nadal 1/5 skontrolowanych agencji nie przeprowadza wstępnych badań lekarskich i nie informuje pracowników o ryzyku zawodowym. Zdaniem inspektorów pracy, sytuacja taka jest wynikiem braku precyzyjnych zapisów - w umowach zawieranych pomiędzy agencjami a pracodawcami użytkownikami - dotyczących podziału obowiązków z zakresu bhp. Z przeprowadzonych kontroli wynika ponadto, iż pracownicy tymczasowi nie są gorzej traktowani w zakresie warunków pracy i innych warunków zatrudnienia niż pozostali pracownicy na takich samych lub podobnych stanowiskach pracy w firmie (naruszenia w tym zakresie stwierdzono tylko u 7 skontrolowanych pracodawców użytkowników). W 2005 r., podobnie jak w roku poprzednim, stwierdzono znikomą liczbę nieprawidłowości dotyczących przestrzegania przepisów szczególnych ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (np. polecanie pracownikom tymczasowym wykonywania pracy na rzecz i pod kierownictwem innego podmiotu, czy też korzystanie z pracowników tymczasowych, mimo że w okresie ostatnich 6 miesięcy poprzedzających przewidywany termin rozpoczęcia pracy tymczasowej - pracodawca użytkownik dokonał zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracowników). Należy też podkreślić, że nie odnotowano przypadków zatrudniania pracowników tymczasowych przy pracach szczególnie niebezpiecznych. Ze względu na niedługi okres obowiązywania ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych oraz dużą liczbę nieprawidłowości zwłaszcza w zakresie dokumentacji pracowniczej, niezbędne jest zarówno kontynuowanie kontroli, jak i propagowanie wiedzy na temat pracy tymczasowej. Załącznik nr Przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania pracowników Kontrole ukierunkowane na szczegółową ocenę stanu przestrzegania przepisów dot. zatrudniania pracowników przeprowadzono u 276 pracodawców. W skontrolowanych firmach pracowało łącznie osób, w tym kobiet i 40 młodocianych. Jak wynika z ustaleń inspektorów, skala stwierdzonych w roku sprawozdawczym naruszeń prawa jest znacznie wyższa niż w roku poprzednim. Najczęściej ujawniane nieprawidłowości polegały na niedostarczeniu pracownikom pisemnej informacji o warunkach zatrudnienia i uprawnieniach pracowniczych, o których mowa w art Kp. (65% pracodawców, w 2004 r. 58%), niezamieszczaniu w umowach o pracę wymaganych przepisami postanowień (30% pracodawców, w 2004 r. 20%), niewłaściwej treści świadectw pracy (51% pracodawców, w 2004 r. 39%) i 53

3 regulaminów pracy (68% pracodawców, w 2004 r. 31%), nieprowadzeniu akt osobowych pracowników (56% pracodawców, w 2004 r. 52%), a także nieudostępnianiu pracownikom tekstu przepisów dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu (42% pracodawców, w 2004 r. 33%). W roku sprawozdawczym prawie 2/3 kontrolowanych pracodawców nie zapoznawało pracowników z obwieszczeniem regulującym kwestię systemów i rozkładów czasu pracy oraz przyjętych okresów rozliczeniowych, o którym mowa w art Kp. Bardzo często (u ok. 40% pracodawców) inspektorzy pracy stwierdzali również dopuszczanie pracowników do pracy bez wstępnych badań lekarskich oraz wstępnego przeszkolenia w zakresie bhp. Natomiast niewielka skala uchybień dotyczyła kwestii rozwiązywania umów o pracę za wypowiedzeniem i bez wypowiedzenia, przestrzegania przepisów w zakresie stosowania kar, ustalenia regulaminu pracy i zapoznania pracownika z jego treścią przed rozpoczęciem pracy. Ponadto w toku przeprowadzonych kontroli stwierdzono 3 przypadki niezgłoszenia pracowników do ubezpieczenia społecznego. Przyczyną stwierdzonych uchybień jest z jednej strony - nieznajomość obowiązujących przepisów prawa pracy (zwłaszcza w firmach nie dysponujących wykwalifikowaną obsługą prawną), a z drugiej (w wielu przypadkach) - świadome ich naruszanie celem obniżenia kosztów pracy. Pracodawcy nadal wykorzystują trudną sytuację na rynku pracy oraz niewiedzę pracowników co do przysługujących im uprawnień. Osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych (lub w ogóle bez żadnych umów) dopiero po pewnym okresie pracy uświadamiają sobie, że zostały pozbawione wszelkich praw wynikających ze stosunku pracy. Jednakże perspektywa bezrobocia powoduje zgodę nawet na pracę na czarno lub w ramach umowy cywilnoprawnej, i rezygnację z dochodzenia swoich praw. Dlatego też inspektorzy stosunkowo rzadko korzystają z przysługującego im uprawnienia do wytaczania powództw o ustalenie istnienia stosunku pracy, uzasadniając to brakiem dostatecznych podstaw faktycznych lub prawnych, a zwłaszcza brakiem zainteresowania samych pracowników na rzecz których powództwa miałyby być wytoczone. Sądy w pierwszej kolejności biorą pod uwagę wolę stron stosunku prawnego, bardzo często pomniejszając znaczenie obiektywnych przesłanek i warunków, w jakich była wykonywana praca. Jeżeli więc pracownik dodatkowo zeznaje w postępowaniu sądowym, że nie był zainteresowany umową o pracę, a pracę wykonywał sporadycznie (co zwykle potwierdza pracodawca), ustalenie istnienia stosunku pracy jest znacznie utrudnione (szczegółowe informacje dot. wytaczanych powództw zawarte są w rozdziale III Sprawozdania). Skala stwierdzonych nieprawidłowości wymaga dalszego kontynuowania kontroli w zakresie przestrzegania przepisów o zatrudnianiu pracowników. Kontrole powinny być ukierunkowane na pracodawców zatrudniających do 50 pracowników; w tych firmach liczba naruszeń prawa jest największa. Ze względu na wciąż niską świadomość prawną zarówno osób zatrudniających, jak i zatrudnianych - konieczne jest dalsze prowadzenie działalności informacyjno popularyzatorskiej w zakresie problematyki związanej z zatrudnianiem pracowników, a także ścisła współpraca z innymi organami prowadzącymi kontrole (zwłaszcza z oddziałami Kontroli Legalności Zatrudnienia przy Wydziałach Polityki Społecznej Urzędów Wojewódzkich i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych). Załącznik nr Przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania młodocianych Prowadzone od lat kontrole i działania popularyzatorsko informacyjne w zakresie zatrudniania pracowników młodocianych przyniosły poprawę we wszystkich kontrolowanych obszarach. Incydentalny charakter mają naruszenia polegające na zatrudnianiu młodocianych w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych oraz zatrudnianiu w nieprawidłowym dobowym wymiarze czasu pracy. Również niewielka jest skala nieprawidłowości w zakresie wypłacania młodocianym wynagrodzenia czy też udzielania pierwszego urlopu wypoczynkowego. Mimo odnotowanej poprawy należy podkreślić, że nadal znaczący odsetek pracodawców nie przestrzega niektórych przepisów o ochronie pracy młodocianych. U co trzeciego pracodawcy stwierdzono nieprawidłowości dotyczące: opracowania wykazu prac dozwolonych młodocianym dla potrzeb odbycia przygotowania zawodowego, wykazu stanowisk pracy i prac wzbronionych, a także prowadzenia ewidencji czasu pracy przy pracach wzbronionych, a dozwolonych dla potrzeb odbycia przygotowania zawodowego. Co szósty kontrolowany pracodawca nie przeprowadził wstępnych badań lekarskich młodocianych. 54

4 Najczęstsze przyczyny stwierdzonych uchybień to - obok nieznajomości przepisów i prowadzenia spraw pracowniczych przez osoby nieposiadające odpowiedniego przygotowania - także świadome łamanie prawa przez pracodawców (dla ograniczenia kosztów związanych z zatrudnianiem młodocianych), czemu sprzyja sytuacja na rynku pracy (nadmiar młodocianych chcących podjąć naukę zawodu). Istotnym czynnikiem jest też łatwość zatrudniania młodocianych: pracodawca, po spełnieniu formalnych warunków (wykazanie się odpowiednimi kwalifikacjami, ukończenie kursu pedagogicznego i posiadanie aktualnego przeszkolenia w zakresie bhp) może bez przeszkód zatrudnić dowolną liczbę młodocianych bez względu na stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie. Ustalenia inspektorów wskazują na konieczność: zmiany przepisu art. 201 Kodeksu pracy dotyczącego badań lekarskich pracowników młodocianych, w celu dostosowania do wymogów przepisów Konwencji MOP nr 77 i 78, które stanowią, że młodociany powinien podlegać ponawianym badaniom lekarskim w odstępach nie dłuższych niż rok, zmiany przepisu art.193 Kodeksu pracy - poprzez określenie formy, w jakiej ewidencja pracowników młodocianych ma być prowadzona, zmiany przepisów dotyczących wynagradzania młodocianych zatrudnionych przy pracach lekkich (młodocianych dotyczą te same przepisy płacowe, co pracowników pełnoletnich). Zwraca uwagę fakt sporadycznego korzystania przez pracodawców z nowych regulacji przepisów działu IX Kodeksu pracy. Odnotowano bowiem tylko pojedyncze przypadki zatrudniania młodocianych, na podstawie umowy, do wykonywania lekkich prac. Ponadto pracodawcy zgłaszali inspekcji do zarejestrowania wykazy lekkich prac, nie decydując się jednak na zatrudnianie młodocianych przy tych pracach. Wydaje się, że praktyczne stosowanie ww. przepisów może mieć miejsce tylko wówczas, jeżeli możliwe będzie zmniejszenie kosztów związanych z zatrudnianiem tej grupy pracowników, dalszej, systematycznej współpracy wszystkich organów i instytucji zajmujących się sprawami zatrudniania młodocianych, w celu poprawy świadomości prawnej pracodawców i ograniczania liczby naruszeń prawa pracy (kuratoria, urzędy pracy, samorząd rzemieślniczy i organy kontroli). Załącznik nr Przestrzeganie uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem Wyniki przeprowadzonych w roku sprawozdawczym kontroli potwierdziły, że odsetek pracodawców, u których stwierdzane są naruszenia, od lat utrzymuje się w odniesieniu do większości ocenianych zagadnień - na niskim poziomie. Podobnie jak w latach ubiegłych, najwięcej pracodawców (jedna piąta) nie dopełniło obowiązku o charakterze formalnym, tj. opracowania wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet. Uchybienie to pozostaje jednak bez wpływu na skalę zatrudniania kobiet przy pracach wzbronionych: zakazu nie przestrzega 1,3% kontrolowanych pracodawców. Również inne nieprawidłowości w zakresie uprawnień związanych z rodzicielstwem stwierdzane są incydentalnie (2,6 4% pracodawców). Uwagę zwraca jedynie wyższy niż w latach poprzednich odsetek pracodawców, w których stwierdzano zatrudnianie kobiet w ciąży w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej (3,6% w 2005 r. wobec 1% w latach 2003 i 2004). Ze względu na szczególne społeczne znaczenie tego obszaru ochrony pracy zostanie on objęty kontrolami PIP także w latach następnych. Równolegle prowadzone będą działania popularyzatorskie w zakresie korzystania z niektórych uprawnień związanych z rodzicielstwem - przez ojców. Załącznik nr Równe traktowanie w zatrudnieniu Celem przeprowadzonego już po raz trzeci badania była analiza istniejących różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn w stosunkach pracy. Jako kryteria przyjęto: poziom wykształcenia, dodatkowe kwalifikacje, staż pracy, wiek oraz zajmowane stanowisko. Zebrane informacje za 2004 porównano z danymi za rok Przeprowadzone badanie wykazuje, iż kobiety w Polsce stanowią wyraźną mniejszość wśród pracowników zatrudnionych na wyższych stanowiskach kierowniczych. W 2004 r. zajmowały one o ok. 40% mniej wyższych stanowisk kierowniczych niż mężczyźni (różnica ta była mniejsza w stosunku do 55

5 2003 r. tylko o ok. 0,7%. Niekorzystne proporcje w tym zakresie dotyczą obu sektorów gospodarki, przy czym w większym stopniu - sektora prywatnego. Natomiast badanie dotyczące niższych stanowisk kierowniczych wykazało, że kobiety stanowią tylko ok. 1/3 zatrudnionych na tych stanowiskach w sektorze publicznym, ale w sektorze prywatnym zajmują o ok. 5% więcej ww. stanowisk niż mężczyźni. Problem nierównego traktowania kobiet i mężczyzn zarysowuje się najwyraźniej na tle wynagrodzeń pracowników zajmujących wyższe stanowiska kierownicze. Kobiety pracujące na tego typu stanowiskach zarabiały w roku 2003 o 12,6% mniej od swoich kolegów. W 2004 r. sytuacja uległa pogorszeniu różnica ta zwiększyła się, bowiem do 17,4 punktu procentowego i wyniosła ponad jedną szóstą wynagrodzenia otrzymywanego przez mężczyzn. Na niższych stanowiskach kierowniczych (oraz na stanowiskach samodzielnych, administracyjnych, robotniczych i obsługi) nie odnotowano znaczących dysproporcji w tym zakresie. W badanej próbie zwracają uwagę duże różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami w zakresie dostępu, poprzez awans, do wyższych stanowisk kierowniczych: kobiety pracują średnio 3 lata i 8 miesięcy dłużej, by uzyskać wyższe stanowisko. Nie zaobserwowano natomiast dyskryminacji żadnej z grup pracowników, jeśli chodzi o pracę w niedogodnych godzinach oraz w godzinach nadliczbowych. Wyniki badania wskazują, że z uprawnień przysługującym rodzicom - z racji wychowywania potomstwa - korzysta coraz więcej mężczyzn. Należy jednak podkreślić, że z prawa do dwudniowego zwolnienia od pracy - z tytułu wychowywania przynajmniej jednego dziecka w wieku do 14 lat - korzysta co piąta kobieta i tylko co jedenasty mężczyzna. Na wyższych stanowiskach kierowniczych korzystanie z ww. uprawnień wyraźnie się zmniejsza, zarówno wśród kobiet, jak i wśród mężczyzn. Zwraca również uwagę fakt, iż kobiety na wyższych stanowiskach kierowniczych znacznie rzadziej korzystają z urlopów macierzyńskiego i wychowawczego, niż kobiety na pozostałych stanowiskach; objęci badaniem mężczyźni, zajmujący wyższe stanowiska kierownicze, z powyższych uprawnień nie korzystali wcale. 7. Wykonywanie przez pracodawców orzeczeń sądów pracy Inspektorzy pracy skontrolowali 717 pracodawców zatrudniających łącznie 149,5 tys. pracowników, sprawdzając wykonanie prawomocnych wyroków i ugód zawartych przed sądami pracy. Ustalenia z kontroli wskazały na niewykonanie przez 230 pracodawców 804 orzeczeń sądów pracy dotyczących pracowników. Mimo poprawy sytuacji (spadek zarówno odsetka niewykonanych wyroków i ugód sądów pracy - z 64% w 2003 r. do 50% w 2005 r., jak i odsetka pracodawców niewykonujących orzeczeń - z 42% do 32%) skala problemu jest nadal niepokojąca. Wśród orzeczeń, których wykonanie sprawdzono, podobnie jak w latach ubiegłych, najliczniejszą grupę (86%) stanowiły orzeczenia dotyczące świadczeń pieniężnych ze stosunku pracy, w tym w szczególności wypłaty wynagrodzenia za pracę, odpraw pieniężnych z tytułu rozwiązania umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracowników, a także odszkodowań za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy. W dalszym ciągu istotny wpływ na wykonywanie orzeczeń sądów pracy ma sytuacja ekonomiczna pracodawców (w analizowanym okresie trudności finansowe stanowiły przyczynę niewykonania 59 % orzeczeń). W trakcie kontroli inspektorzy pracy stwierdzali przypadki realizowania orzeczeń z opóźnieniem, w miarę napływu środków pieniężnych, jak również zawierania ugód z pracownikami, na mocy których strony ustalały terminy spłaty należnych świadczeń w ratach. Poza przyczynami ekonomicznymi, powodem niewykonania orzeczenia sądu pracy była niejednokrotnie zła wola pracodawcy, umyślnie uchylającego się od wykonania prawomocnego orzeczenia, a niekiedy także nieznajomość obowiązujących przepisów prawa. W dalszym ciągu występują przypadki niewiedzy pracodawców o obowiązku wynikającym z art Kp., tj. wydania nowego świadectwa pracy (zawierającego informację o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem dokonanym przez pracodawcę), jeśli sąd ustali, że rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa pracy. Odnotowano natomiast poprawę w zakresie znajomości przez pracowników przepisów dot. uruchomienia procedury zmierzającej do realizacji wydanego orzeczenia (tj. konieczności wezwania pracodawcy, zgodnie z art. 455 Kc., do wykonania orzeczenia, czy też wystąpienia do sądu o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności). W wyniku działań inspektorów pracy udało się wyegzekwować wykonanie części wyroków dotyczących zarówno świadczeń niepieniężnych (np. wydania lub sprostowania świadectwa pracy), jak też wypłaty na rzecz pracowników wynagrodzenia i innych należności ze stosunku pracy. Nadal dużym problemem jest realizacja orzeczeń sądów w publicznych zakładach opieki zdrowotnej, w zakresie wypłaty dodatkowego wynagrodzenia rocznego oraz podwyżki wynagrodzeń 56

6 przyznanej na mocy przepisów tzw. ustawy 203. Zła sytuacja finansowa służby zdrowia w wielu przypadkach uniemożliwia jednorazowe zrealizowanie wyroku i prowadzi do zawierania z pracownikami indywidualnych ugód i porozumień w kwestii spłaty zasądzonych kwot w ratach. Mając na uwadze konieczność zapewnienia poszanowania prawa przez pracodawców, PIP prowadzić będzie kontrole realizacji orzeczeń sądów pracy także w latach następnych. Załącznik nr Przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach handlu detalicznego A. Placówki wielkopowierzchniowe Rok 2005 był kolejnym, w którym inspekcja poświęciła wiele uwagi placówkom wielkopowierzchniowym. W roku sprawozdawczym inspektorzy pracy przeprowadzili kontrole w 52 supermarketach, należących do 25 sieci handlowych. Kontrolą objęto zarówno problematykę prawnej ochrony pracy, jak i bezpieczeństwa pracy. Wśród nieprawidłowości z zakresu prawnej ochrony pracy dominowały naruszenia przepisów o udzielaniu urlopów wypoczynkowych; zaległości urlopowe stwierdzono aż w 54% placówek. Również dużą grupę nieprawidłowości stanowiły naruszenia przepisów o czasie pracy (zwłaszcza nieprawidłowe prowadzenie ewidencji czasu pracy 50% placówek; nieudzielanie należnego odpoczynku 42%) oraz przepisów dot. wypłaty należnych pracownikom świadczeń, w szczególności wypłaty wynagrodzenia za godziny nadliczbowe (44% placówek). Ponadto inspektorzy dość często stwierdzali nieprawidłowe zapisy w umowach o pracę (29% placówek) i w świadectwach pracy (25%). Wiele zastrzeżeń dotyczyło sposobu opracowania zakładowych źródeł prawa pracy: regulaminów pracy (42% pracodawców) oraz regulaminów zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (17%). W toku kontroli bezpieczeństwa i higieny pracy najczęściej ujawniano nieprawidłowości polegające na niewłaściwej organizacji i nieodpowiednim wyposażeniu pomieszczeń higienicznosanitarnych (62% kontrolowanych placówek), niewłaściwym składowaniu towarów (45%), braku ładu i porządku w ciągach komunikacyjnych (61%). Wiele uchybień dotyczyło organizacji stanowisk pracy, a także wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze oraz w środki ochrony indywidualnej (ponad 35%). Szczególnego podkreślenia wymaga fakt, że magazynowanie towarów w niewłaściwym miejscu (stwierdzone w 38% kontrolowanych placówek) było główną przyczyną blokowania dostępu do wyjść awaryjnych (23%), co w przypadku pojawienia się zagrożenia utrudniałoby pracownikom i innym osobom natychmiastową ewakuację. Kontrolowani pracodawcy użytkowali z reguły obiekty nowo zbudowane - mimo to inspektorzy pracy stwierdzili aż w 29% placówek niewłaściwy stan techniczny obiektów i pomieszczeń pracy (ubytki nawierzchni podłóg, zniszczone odbojnice ramp itp.), zaś miejsca niebezpieczne nie były aż w 36% placówek właściwie zabezpieczone i oznakowane. Stwierdzono ponadto przypadki organizacji stanowisk pracy bez dostępu do nich światła dziennego brak było zgody wojewódzkiego inspektora sanitarnego na oświetlenie ich wyłącznie światłem sztucznym; problem dotyczył 41 stanowisk stałej pracy w 7 supermarketach (z ogólnej liczby 33, w których stosowano oświetlenie stanowisk pracy wyłącznie światłem sztucznym). Podkreślić należy, iż 35% pracodawców nie dokonało oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, a 24% nie prowadziło konsultacji z pracownikami w sprawach związanych z problematyką bhp. W co trzecim supermarkecie inspektorzy pracy stwierdzili naruszenia przepisów polegające na: dopuszczeniu do pracy osób nieposiadających stosownych uprawnień kwalifikacyjnych (głównie do prowadzenia wózków z napędem silnikowym), nieprzeszkoleniu pracowników w dziedzinie bhp. W toku kontroli ujawniono także 23 przypadki rażącego naruszenia przepisów bhp powodującego bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników; w związku z tym inspektorzy wydali decyzje wstrzymania prac. Naruszenia przepisów polegały głównie na niedostosowaniu środków transportu do rodzaju wykonywanych czynności (np. pracownicy zdejmowali towary z górnych półek regału w magazynie [praca na wysokości] stojąc na palecie uniesionej przy pomocy wózka podnośnikowego). 57

7 B. Inne placówki handlowe Kontrole przeprowadzono w 367 sklepach, zatrudniających łącznie 5,7 tys. pracowników, w tym 4,5 tys. kobiet i 203 młodocianych. W sklepach, podobnie jak w supermarketach, najwięcej nieprawidłowości z zakresu prawnej ochrony pracy polegało na nieudzielaniu należnych urlopów wypoczynkowych (31% placówek); nieprzestrzeganiu przepisów dotyczących czasu pracy (nieprawidłowe prowadzenie ewidencji czasu pracy 33% lub nieprowadzenie jej w ogóle 16%); naruszaniu przepisów dot. pięciodniowego tygodnia pracy 25%, a także treści umów o pracę (34%), regulaminu pracy (25%), treści świadectw pracy (38%) oraz wypłaty wynagrodzenia za godziny nadliczbowe (27%). Kwota wszystkich niewypłaconych świadczeń należnych pracownikom wyniosła 468 tys. zł. Kontrole dotyczące bezpieczeństwa pracy wykazały liczne nieprawidłowości polegające na niezabezpieczeniu i nieoznakowaniu miejsc niebezpiecznych na terenie zakładu (39%), braku instrukcji magazynowania towarów (43%), nieudostępnieniu pracownikom instrukcji obsługi maszyn (37%), a także nieustaleniu zasad ruchu na drogach zakładowych (33%). Nieprawidłowości w znacznej skali ujawniono również w zakresie szkoleń pracowników w dziedzinie bhp (29%) i badań lekarskich (32%). Ponadto 26% kontrolowanych pracodawców nie odbyło wymaganych szkoleń w dziedzinie bhp. Wiele zastrzeżeń inspektorów wzbudziła kwestia zapewnienia profesjonalnej obsługi zakładu w sprawach związanych z bhp aż w 44% placówek nie wyznaczono osoby wykonującej zadania służby bhp, ani też nie powierzono tych zadań specjalistom z zewnątrz. Należy również podkreślić, że 41% kontrolowanych pracodawców nie dokonało oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy lub przeprowadziło ją nierzetelnie. Bezpośrednie zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników inspektorzy pracy stwierdzili w 6 przypadkach i wstrzymali prace. Stan zagrożenia na stanowiskach pracy wynikał głownie z możliwości porażenia prądem elektrycznym. * * * Najczęstsze przyczyny stwierdzonych uchybień zarówno w sklepach wielkopowierzchniowych, jak i innych placówkach handlowych - to w ocenie inspektorów: brak znajomości przepisów prawa pracy przez kadrę kierowniczą, służby kadrowo-księgowe, a także służby bhp; niewłaściwe wykonywanie zadań przez te służby (w supermarketach) lub niekorzystanie przez pracodawców (w małych placówkach) z obsługi specjalistów ds. bhp spoza zakładu pracy oraz firm (osób) oferujących usługi kadrowe; duża rotacja pracowników, w szczególności wśród kadry zarządzającej; niewłaściwa organizacja pracy oraz utrzymywanie minimalnego poziomu zatrudnienia; nadmierny - w stosunku do założeń projektowych - obrót towarów, co wymusza składowanie ich nadmiaru w miejscach do tego nieprzeznaczonych; presja zarządów central na kierownictwo placówek zmierzająca do maksymalnego obniżania kosztów działalności. Pracodawcy natomiast - jako przyczyny stwierdzonych uchybień - wskazują trudności finansowe, niejasność i nieprecyzyjność przepisów. Porównanie wyników kontroli przeprowadzonych w latach 2004 i 2005 W roku sprawozdawczym, w stosunku do poprzedniego, w placówkach wielkopowierzchniowych odnotowano poprawę w prawie wszystkich kontrolowanych obszarach z zakresu prawnej ochrony pracy (z wyjątkiem prowadzenia akt osobowych pracowników). Znacząca poprawa dotyczy zwłaszcza: terminowości wypłaty wynagrodzenia za pracę, wypłacania wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, udzielania pracownikom co czwartej niedzieli wolnej od pracy, treści umów o pracę oraz przestrzegania przepisów przy rozwiązywaniu z pracownikami umów o pracę bez wypowiedzenia. Poprawę zauważono również w wielu obszarach bezpieczeństwa pracy (np. w zakresie magazynowania towarów, szkolenia pracowników w dziedzinie bhp, ustalania zasad ruchu na drogach wewnętrznych, stosowania właściwych znaków i barw bezpieczeństwa). Niepokój natomiast budzi - dwukrotnie wyższy w roku sprawozdawczym - odsetek pracodawców, którzy dopuszczali do pracy pracowników bez aktualnych badań lekarskich. O połowę wzrósł odsetek pracodawców, u których stwierdzono niewłaściwy stan techniczny obiektów i 58

8 pomieszczeń pracy, niewłaściwą eksploatację urządzeń i instalacji elektrycznych oraz nieprzestrzeganie norm dot. ręcznego przemieszczania ciężarów. W innych niż wielkopowierzchniowe placówkach handlowych skala ujawnionych naruszeń prawa kształtowała się w odniesieniu do znacznej części kontrolowanych zagadnień - na poziomie zbliżonym do roku poprzedniego. Zdecydowaną poprawę stwierdzono natomiast w zakresie wypłacania ekwiwalentu za pranie i naprawę odzieży roboczej, treści regulaminów pracy, prowadzenia ewidencji czasu pracy, a także eksploatacji wózków jezdniowych z napędem silnikowym i szkolenia pracowników w dziedzinie bhp. Jednocześnie odnotowano dwukrotny wzrost odsetka kontrolowanych pracodawców w niewłaściwy sposób organizujących stanowiska pracy wyposażone w monitory ekranowe. Analiza wyników kontroli wskazuje na potrzebę: objęcia placówek handlowych, które w roku sprawozdawczym zostały po raz pierwszy skontrolowane kompleksowo - kilkuletnim nadzorem połączonym z rekontrolami; prowadzenia kontroli w placówkach nowo powstałych, a także innych dotychczas niekontrolowanych - w celu ustalenia kręgu jednostek, które powinny być objęte przez PIP działaniami długofalowymi; dalszego wspierania kontroli przedsięwzięciami o charakterze prewencyjnym. Załącznik nr 24 * * * Oprócz omówionych wyżej działań, w roku sprawozdawczym kontynuowano także rozpoczęte w latach poprzednich kompleksowe kontrole m.in. w sklepach należących do sieci Kaufland, Leader Price oraz Biedronka. Kontrole w sklepach należących do sieci KAUFLAND Kontrole przeprowadzono w 63 sklepach należących do sieci Kaufland Polska Sp. z o.o. Skontrolowane placówki zatrudniały ogółem pracowników. Jak wskazują ustalenia inspektorów, wśród naruszeń uprawnień pracowniczych, najliczniejsze były nieprawidłowości dot. czasu pracy: w ponad 3/4 placówek ewidencja czasu pracy prowadzona była nieprawidłowo; 61% pracodawców nie zapewniło pracownikom należnego wypoczynku dobowego i tygodniowego, w ponad 1/3 placówek nie przestrzegano przepisów o pięciodniowym tygodniu pracy, a w 1/5 nie udzielano pracownikom co czwartej niedzieli wolnej od pracy. Powszechne były również nieprawidłowości w treści umów o pracę (69% placówek), w zakresie wypłacania wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (45% placówek) oraz dodatku za pracę w porze nocnej (41% placówek). W toku kontroli zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy, inspektorzy najczęściej ujawniali nieprawidłowości dotyczące magazynowania i składowania towarów (69% placówek), zabezpieczania i oznakowania miejsc niebezpiecznych w obiektach i pomieszczeniach pracy (45% placówek), a także wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze (41%) oraz środki ochrony indywidualnej (32%). W wielu placówkach (38%) ujawniono przypadki dopuszczania pracowników do pracy bez przeszkolenia wstępnego z dziedziny bhp. Natomiast w co czwartej placówce stwierdzono nieprzestrzeganie norm przemieszczania ciężarów przy pracach ręcznych. Wśród przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości wymienić należy zwłaszcza: odgórnie narzucony przez centralne władze sieci Kaufland sposób dokonywania obsady personalnej w poszczególnych sklepach (strukturogramy uzależniające poziom zatrudnienia od metrażu sklepu); częste rotacje pracowników i wynikające stąd braki w obsadzie na poszczególnych stanowiskach; brak należytego nadzoru ze strony dyrektorów regionalnych, dyrektora pionu sprzedaży i Zarząd - nad działaniami dyrektorów sklepów w zakresie prawa pracy; niewłaściwa organizacja służby bezpieczeństwa i higieny pracy (działa ona na szczeblu centralnym, zaś kontrole w poszczególnych sklepach przeprowadza tylko sporadycznie i pobieżnie bądź nie przeprowadza ich wcale). Inspektorzy PIP wskazują też na nieodpowiednie planowanie wielkości i częstotliwości dostaw towarów, nieuwzględniające zdolności magazynowej poszczególnych sklepów, co skutkuje składowaniem masy towarowej w przypadkowych miejscach i w niewłaściwy sposób, a także - na niezapewnienie odpowiednich środków transportu - dostosowanych do przemieszczania jednostek 59

9 spaletyzowanych (o dużych gabarytach i masie przekraczającej niejednokrotnie normy obowiązujące w transporcie ręcznym). Ze względu na rodzaj i skalę stwierdzonych nieprawidłowości, PIP kontynuować będzie kontrole i rekontrole sklepów Kaufland do czasu uzyskania trwałej poprawy stanu przestrzegania prawa pracy. Załącznik nr 25 Kontrole placówek handlowych należących do sieci LEADER PRICE Kontrolą objęto 47 sklepów stanowiących własność Leader Price sp. z o.o. oraz 58 sklepów należących do innych podmiotów które zostały włączone do sieci handlowej Leader Price na podstawie umów franchisingowych. Kontrolowane sklepy zatrudniały łącznie pracowników w tym kobiety oraz 117 pracowników młodocianych. Ustalenia inspektorów oceniających stan praworządności w stosunkach pracy wskazują, że najwięcej naruszeń prawa - zarówno w sklepach sieci Leader Price, jak i należących do innych podmiotów, które zostały włączone do sieci Leader Price na postawie umów franchisingowych - dotyczyło prowadzenia ewidencji czasu pracy (odpowiednio 68% i 55% kontrolowanych placówek), regulaminów pracy (w co drugiej placówce w obu grupach), zapewnienia pracownikom należnego odpoczynku dobowego (47% i 43%). W placówkach należących do sieci Leader Price często również ujawniano nieprawidłowości w treści umów o pracę (30%). Istotnymi problemami stwierdzanymi w co piątej placówce były także zaległości urlopowe i przypadki niewypłacania wynagrodzenia za pracę oraz ekwiwalentu za pranie i naprawę odzieży roboczej. Natomiast w placówkach należących do innych podmiotów (które zostały włączone do sieci Leader Price) liczną grupę naruszeń stanowiły nieprawidłowości polegające na niewypłacaniu wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (ponad 1/3 placówek), nieprzestrzeganiu pięciodniowego tygodnia pracy (również 1/3 placówek) i podobnie jak w sklepach stanowiących własność Leader Price - nieudzielaniu urlopów wypoczynkowych (29% placówek). W obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy w sklepach Leader Price najwięcej nieprawidłowości dotyczyło wyposażenia pracowników w środki ochrony indywidualnej (60% placówek) oraz w odzież i obuwie robocze (55%). W ok. 40% placówek zastrzeżenia inspektorów pracy budził sposób składowania materiałów, a także stan techniczny obiektów i pomieszczeń pracy oraz wyposażenie pomieszczeń higienicznosanitarnych. W co trzeciej placówce nie zabezpieczono i nie oznakowano we właściwy sposób miejsc niebezpiecznych, nie zapewniono możliwości natychmiastowego skorzystania z wyjść ewakuacyjnych, nie przeprowadzono profilaktycznych badań lekarskich pracowników oraz szkoleń wstępnych w zakresie bhp. W placówkach należących do innych podmiotów (które zostały włączone do sieci Leader Price) najczęściej ujawnianą nieprawidłowością było dopuszczanie pracowników do wykonywania zadań mimo braku wstępnego przeszkolenia w zakresie bhp (prawie połowa placówek), a także niewyposażenie pracowników w odzież i obuwie robocze (45%). W ponad 1/3 placówek stwierdzono niewłaściwy stan techniczny obiektów i pomieszczeń pracy, a w 29% - zastrzeżenia budziło wyposażenie pomieszczeń higienicznosanitarnych. Natomiast w co czwartej placówce dopuszczano pracowników do pracy bez badań lekarskich i bez poinformowania o ryzyku zawodowym wiążącym się z wykonywaną pracą. W ocenie inspektorów pracy, stwierdzone nieprawidłowości mają swoje źródło zwłaszcza w: scentralizowanym systemie zarządzania i organizacji pracy (wąskie grono osób posiadających pełnomocnictwa do wykonywania czynności z zakresu prawa pracy); nieznajomości przepisów, a w szczególności zasad ewidencjonowania i rozliczania czasu pracy; błędnych rozwiązaniach systemowych (dotyczy to np. stosowanych programów naliczających wynagrodzenia i świadczenia ze stosunku pracy); zbyt niskim, w stosunku do faktycznych potrzeb, poziomie zatrudnienia; niewłaściwym funkcjonowaniu służby bhp; planowaniu wielkości i częstotliwości dostaw towarów bez uwzględnienia zdolności magazynowej poszczególnych sklepów. Ustalenia inspektorów wskazują na konieczność kontynuowania kontroli ukierunkowanych na zdiagnozowane wcześniej problemy ochrony pracy, w tym przeprowadzania konsekwentnych rekontroli egzekwujących poprawę warunków pracy i przestrzegania uprawnień pracowniczych. Załącznik nr 26 60

10 Kontrole placówek handlowych należących do sieci BIEDRONKA Kompleksową oceną stanu przestrzegania prawa pracy objęto 38 sklepów, w których zatrudnionych było łącznie 510 pracowników, w tym 336 kobiet i 66 młodocianych. Przeprowadzone kontrole dotyczące problematyki prawnej ochrony pracy wykazały, że w sklepach sieci Biedronka najczęściej naruszane były przepisy dot. udzielania urlopów wypoczynkowych w roku kalendarzowym, w którym pracownicy nabyli do nich prawo (29% kontrolowanych placówek). Nieco rzadziej w co czwartym sklepie stwierdzano niewypłacanie dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, w co piątym zaś występowały nieprawidłowości dot. czasu pracy (nierzetelne ewidencjonowanie czasu pracy, nieudzielanie należnego wypoczynku dobowego). Przyczyną nieprawidłowości w zakresie czasu pracy był m.in. błędny system komputerowy, w którym tworzono harmonogramy, planujące dwukrotnie pracę w tej samej dobie pracowniczej. W wyniku kontroli, od dnia 1 lipca 2005 r. w komputerowym programie planowania czasu pracy została wprowadzona stosowna korekta. W obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy najwięcej nieprawidłowości dotyczyło wyposażenia pomieszczeń higienicznosanitarnych (60% placówek), organizacji transportu wewnętrznego towarów (58%) oraz ich składowania (połowa placówek). Wiele zastrzeżeń w 45% placówek budziła eksploatacja instalacji i urządzeń elektrycznych. Częste były również nieprawidłowości w zakresie wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej (45%) oraz odzież i obuwie robocze; inspektorzy pracy stwierdzili, że pracodawca stosuje tabelę przydziału, która nie uwzględnia wyposażenia w obuwie ochronne pracowników wykonujących prace transportowe przy użyciu ręcznych i elektrycznych wózków paletowych (pomimo stosownych zaleceń wynikających z instrukcji obsługi poszczególnych wózków i wydanych już wcześniej w tej sprawie decyzji PIP). Ponadto pracowników zatrudnionych przy wykonywaniu prac w kontakcie ze środkami chemicznymi (używanymi do mycia i dezynfekcji podłóg) nie wyposażono w środki ochrony indywidualnej zgodnie z kartami charakterystyk danego środka chemicznego. Przyczyną wielu uchybień z zakresu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia jest brak systematycznych kontroli warunków pracy przez służbę bhp, która - jako organ pomocniczy kierownictwa firmy - powinna określać nieprawidłowości i na bieżąco formułować wnioski ukierunkowane na poprawę sytuacji (np. w zakresie organizacji transportu wewnętrznego, magazynowania towarów oraz eksploatacji instalacji i urządzeń energetycznych). Istotną przyczyną jest również zbyt mała powierzchnia magazynowa w stosunku do potrzeb konkretnych sklepów, co w konsekwencji prowadzi do składowania towarów w miejscach do tego nieprzeznaczonych. Wyniki kontroli uzasadniają potrzebę stałego monitorowania przez Państwową Inspekcję Pracy problematyki przestrzegania prawa pracy, w tym bhp w sklepach sieci BIEDRONKA. Systematyczne kontrole sprawdzające powinny doprowadzić do pełnego respektowania uprawnień pracowniczych i poprawy warunków pracy w tych placówkach. Załącznik nr Przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach lecznictwa otwartego Wyniki kontroli w 50 publicznych i 145 niepublicznych zakładach lecznictwa otwartego wskazują na w dalszym ciągu niezadowalający stan bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach służby zdrowia. Stwierdzone podczas kontroli nieprawidłowości są analogiczne do naruszeń ujawnionych w zakładach opieki zdrowotnej w latach ubiegłych, w tym szpitalach. W placówkach lecznictwa otwartego występują one jedynie w mniejszej skali, proporcjonalnej do zakresu świadczonych usług medycznych i wyposażenia technicznego. Jak wynika z ustaleń inspektorów, w co drugim zakładzie lecznictwa otwartego - publicznym i niepublicznym - obiekty i pomieszczenia pracy nie spełniają jeszcze wymogów określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22 czerwca 2005 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej. Niespełnienie wymogów polega głównie na niezapewnieniu odpowiedniej wymiany powietrza w pomieszczeniach pracy, zbyt małej - w stosunku do normatywów - powierzchni pomieszczeń, niedostosowaniu powierzchni ścian i podłóg w pomieszczeniach wymagających szczególnych warunków sanitarnych, nieprzystosowaniu obiektów i pomieszczeń do korzystania przez osoby niepełnosprawne ruchowo. Należy zaznaczyć, że inspektorzy pracy nie wydawali decyzji w odniesieniu do tych zagadnień, ponieważ - zgodnie z ww. rozporządzeniem - pracodawcy w zakładach opieki zdrowotnej innych niż szpitale mają czas na wykonanie prac dostosowawczych do dnia 31 grudnia 2008 r. 61

11 Istotnym problemem w kontrolowanych zakładach jest niewłaściwe przygotowanie pracowników do pracy. W co drugim zakładzie publicznym i co trzecim niepublicznym pracownicy (ogółem osób) nie zostali poddani wymaganym szkoleniom wstępnym lub okresowym w dziedzinie bhp. Stwierdzano również: brak instrukcji, jakie pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom (m.in. instrukcji bezpiecznego posługiwania się urządzeniami i sprzętem medycznym, bezpiecznej pracy z materiałem biologicznym, bezpiecznego prowadzenia procesów dezynfekcji), niewyposażanie pracowników - głównie osób sporządzających roztwory dezynfekcyjne i wykonujących dezynfekcję - w środki ochrony indywidualnej niezbędne do wykonywanej pracy lub też - wyposażanie w środki nieodpowiednio dobrane do występujących zagrożeń (40% zakładów publicznych i 25% niepublicznych), niewyposażanie pracowników w odzież i obuwie robocze (44% zakładów publicznych i 39% niepublicznych), Inne, szczególnie istotne nieprawidłowości to : brak udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą (42% zakładów publicznych i 49% niepublicznych) lub przeprowadzenie oceny w sposób nieprawidłowy (46% zakładów publicznych i 47% niepublicznych), nieprzestrzeganie przepisów dotyczących stosowania substancji i preparatów chemicznych w 44% zakładów publicznych i 43% niepublicznych pracodawcy nie opracowali instrukcji postępowania z preparatami dezynfekcyjnymi zawierającymi niebezpieczne substancje i preparaty chemiczne; w co trzecim zakładzie publicznym i w ponad 40% zakładów niepublicznych brak było spisu stosowanych niebezpiecznych substancji i preparatów oraz ich kart charakterystyki, niewłaściwe gospodarowanie niebezpiecznymi odpadami medycznymi - w co czwartym kontrolowanym zakładzie publicznym i niepublicznym gromadzono je często w nieodpowiednich opakowaniach (mało odpornych na rozerwanie, niewłaściwie zamykanych i niewłaściwie opisanych) oraz w nieprzystosowanych do tego celu pomieszczeniach, niewłaściwą eksploatację urządzeń i instalacji energetycznych (1/5 zakładów publicznych i niepublicznych). Znamienne jest także (zarówno w zakładach publicznych, jak i niepublicznych) niewypełnienie przez pracodawców zatrudniających poniżej 100 pracowników - kodeksowego obowiązku zapewnienia w zakładzie realizacji zadań służby bhp. Nieprawidłowości w tym zakresie dotyczyły 37% pracodawców w zakładach publicznych i 45% w niepublicznych. Ponadto stwierdzono, że tam, gdzie pracodawcy sami wykonywali zadania służby bhp (27 zakładów publicznych i 76 niepublicznych), nie zawsze legitymowali się odpowiednim szkoleniem, niezbędnym do wykonywania tych zadań (dotyczyło to co piątego pracodawcy w zakładzie publicznym i co drugiego w niepublicznym). W kontrolowanych zakładach powszechnie naruszane były przepisy prawnej ochrony pracy. Stwierdzono m.in.: nieprawidłowe przepisy wewnątrzzakładowe: regulaminy pracy (w 82% zakładów publicznych i 52% niepublicznych) oraz regulaminy wynagradzania (odpowiednio 42% i 31%) często nie zawierały wymaganych postanowień, bądź zawierały postanowienia mniej korzystne od obowiązujących przepisów prawa pracy - nie były na bieżąco aktualizowane i dostosowywane do zmieniających się ustaw; nieznajomość i niewykonywanie nowych obowiązków wprowadzonych w wyniku ostatniej nowelizacji Kodeksu pracy, dostosowującej tę ustawę do prawa Unii Europejskiej, w tym obowiązku informowania na piśmie poszczególnych pracowników o przysługujących im uprawnieniach w zakresie czasu pracy, urlopów wypoczynkowych, okresów wypowiedzenia umowy o pracę itp., obowiązku zapoznawania pracowników z przepisami zakazującymi dyskryminacji, a także w zakresie szczególnych wymagań dotyczących treści umów o pracę osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy; nieprzestrzeganie przepisów o czasie pracy, w tym zawyżanie nominalnego czasu pracy (20% zakładów publicznych i 37% niepublicznych) i nierzetelne jego ewidencjonowanie (40% zakładów publicznych i niepublicznych), a także zawyżanie liczby dni pracy w tygodniu (przez niezapewnienie dni wolnych w zamian za pracę w dniach wolnych z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy) 1/5 zakładów publicznych i niepublicznych. Szczególnie niepokojące jest niewypłacanie wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych lub zaniżanie jego wysokości (30% zakładów publicznych i 39% niepublicznych). W samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej otwartej, zatrudniających powyżej 50 pracowników, występują wielomilionowe zaległości z uwagi na niezrealizowanie obowiązku wypłaty ustawowej podwyżki wynagrodzenia (uzyskane przez inspektorów dane z 7 zakładów publicznych 62

12 objętych tym obowiązkiem wskazują, że pracownikom zatrudnionym w tych zakładach przysługuje kwota 12 mln zł.). W ochronie zdrowia obserwuje się zjawisko niewykorzystywania urlopów wypoczynkowych w roku kalendarzowym, w którym pracownik nabył do niego prawo. Nieprawidłowość tę stwierdzono aż w 70% zakładów publicznych i blisko połowie niepublicznych. Wynika to głównie z braków kadrowych w kontrolowanych placówkach. Wśród przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości inspektorzy wskazują przede wszystkim: trudną, utrzymującą się przez wiele lat sytuację finansową zakładów opieki zdrowotnej, która ogranicza w znacznym stopniu możliwości poprawy warunków pracy, brak właściwego nadzoru ze strony kadry kierowniczej, zarówno w odniesieniu do realizacji obowiązków wynikających z przepisów prawnej ochrony pracy, jak i problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy (w tym brak staranności, warunkującej utrzymanie odpowiedniego stanu technicznego eksploatowanych maszyn i urządzeń), niespójność często zmienianych przepisów prawa i trudności w ich interpretacji. Wyniki przeprowadzonych kontroli wskazują na potrzebę znowelizowania przepisów o czasie pracy zawartych w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej, w tym skorelowania ich z przepisami Kodeksu pracy. Zakres zmian powinien obejmować: jednoznaczne określenie dobowego czasu pracy poszczególnych grup pracowników ochrony zdrowia w pięciodniowym tygodniu pracy (z uwzględnieniem pracowników zakładów fizykoterapeutycznych - z uwagi na to, że interpretacja przepisów o czasie pracy tej grupy pracowników, stosowana przez Ministerstwo Zdrowia, jest niezgodna z brzmieniem odpowiedniego artykułu ustawy o zakładach opieki zdrowotnej), uaktualnienie przepisów o dyżurach medycznych, w kontekście obowiązku zapewnienia codziennego i cotygodniowego minimalnego odpoczynku oraz w świetle stanowiska Unii Europejskiej w zakresie czasu pracy lekarzy (dyrektywa nr 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003r. dot. niektórych aspektów organizacji pracy), jednoznaczne uregulowanie sprawy świadczenia pracy w zakładach opieki zdrowotnej w ramach umów cywilnoprawnych, uregulowanie sposobu zapewnienia świadczeń zdrowotnych przez średni personel medyczny w niedziele i święta oraz w nocy - w sytuacji, gdy nie jest celowe stosowanie pracy zmianowej obejmującej te dni i godziny. Oprócz dalszych kontroli, PIP kontynuować będzie działania służące upowszechnianiu w zakładach opieki zdrowotnej problematyki oceny ryzyka zawodowego oraz systemów zarządzania bezpieczeństwem - jako skutecznego narzędzia poprawy warunków pracy. Popularyzowana będzie też w zakładach opieki zdrowotnej znajomość nowych norm prawnych, związanych z dostosowaniem polskiego prawa do wymogów Unii Europejskiej. Pełne wyniki kontroli zawiera raport dostępny w Głównym Inspektoracie Pracy. Załącznik nr Przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy w bankach Kontrole przeprowadzono w 79 placówkach, w których zatrudnionych było 15,6 tys. pracowników. Jak wynika z ustaleń inspektorów PIP, najczęstsze nieprawidłowości z zakresu prawnej ochrony pracy polegały na: nieudzielaniu urlopów wypoczynkowych i nieprawidłowym prowadzeniu ewidencji czasu pracy (naruszenia te stwierdzono w 2/5 placówek). Znaczącą nieprawidłowością (powiązaną z nierzetelnym prowadzeniem ewidencji czasu pracy) było również niewypłacanie lub zaniżanie wynagrodzenia za godziny nadliczbowe (ponad 1/3 placówek). Wobec zapewnionej w kontrolowanych bankach profesjonalnej obsługi kadrowej, niepokój budzą - stwierdzone w 1/5 placówek - nieprawidłowości dotyczące treści umów o pracę, świadectw pracy oraz prowadzenia akt osobowych. Natomiast w zakresie technicznego bezpieczeństwa pracy najbardziej istotne nieprawidłowości dotyczyły: organizacji stanowisk pracy, zwłaszcza stanowisk wyposażonych w monitory ekranowe (ograniczony dostęp do stanowiska pracy, zbyt mała powierzchnia i przestrzeń na stanowisku uniemożliwiająca pracownikowi swobodne wykonywanie pracy, zbyt mała powierzchnia 63

13 biurek, wyposażenie stanowisk w nieodpowiednie krzesła, z reguły pozbawione podłokietników); oświetlenia pomieszczeń i stanowisk pracy (niezapewnienie komfortu pracy wzrokowej na stanowiskach z monitorami ekranowymi na skutek nadmiernego nasłonecznienia i występowania zjawiska olśnienia; natężenie oświetlenia elektrycznego niespełniające wymagań Polskich Norm; przypadki niezapewnienia oświetlenia dziennego na stanowiskach pracy mimo braku zgody właściwego wojewódzkiego inspektora sanitarnego na stosowanie wyłącznie oświetlenia elektrycznego); wentylacji w pomieszczeniach pracy (niezapewnienie odpowiedniej wymiany powietrza w wielu przypadkach wynikało z większej liczby osób pracujących w danym pomieszczeniu niż liczba pracowników przyjęta w dokumentacji projektowej wentylacji mechanicznej) 18% placówek; eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych (28% placówek). Stwierdzano także brak oznakowania miejsc niebezpiecznych (takich jak różnice poziomów posadzki, niskie nadproża, krawędzie stropów itp.). Wyniki kontroli wskazują, że największa grupa nieprawidłowości związanych z warunkami pracy w bankach dotyczy stanowisk pracy wyposażonych w monitory ekranowe. Sytuację tę należy wiązać z nieprzeprowadzaniem przez pracodawców (lub nierzetelnym przeprowadzaniem) oceny warunków pracy na stanowiskach z monitorami ekranowymi (28% pracodawców) oraz niepodejmowaniem działań (wynikających z tej oceny) mających na celu usunięcie zagrożeń i uciążliwości na tych stanowiskach (16% pracodawców). W co piątej placówce inspektorzy stwierdzili również naruszenia w zakresie terminowości szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kierowania pracowników na profilaktyczne badania lekarskie. Ujawnione naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy nie powodują bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników zatrudnionych w placówkach bankowych. Ich rodzaj i skala są adekwatne do specyfiki wykonywanej pracy typowej pracy biurowej. Opisane nieprawidłowości wiążą się jednak z czynnikami kształtującymi uciążliwe warunki pracy (które dominują na stanowiskach pracy biurowej). Czynniki te powodują zmęczenie i różnego rodzaju dolegliwości (np. wzroku, mięśniowo szkieletowe) mogące prowadzić do utrwalonych zmian chorobowych. Wśród przyczyn istniejących nieprawidłowości z zakresu prawnej ochrony pracy wymienić należy oprócz lekceważenia przepisów również ich nieznajomość lub błędną interpretację, a także zbyt niską w stosunku do faktycznych potrzeb pracodawcy - obsadę osobową niektórych stanowisk pracy lub niektórych placówek. Jako przyczynę zaniedbań w sferze bieżącej eksploatacji obiektów oraz wyposażenia i organizacji stanowisk pracy pracodawcy wskazują brak środków finansowych. W kontrolowanych placówkach podkreślano ponadto, że wszelkie decyzje, również w sprawach bhp, są podejmowane w centralach banków, co utrudnia skuteczne działania; tym bardziej, że także w centralach ustalane są priorytety finansowania. Jednak w ocenie inspektorów pracy banki posiadają środki na poprawę warunków pracy o czym świadczą znaczne nakłady finansowe przeznaczane na promocję, podnoszenie standardu świadczonych usług i komfortu klientów. Odbywa się to niestety często kosztem pracowników banków. Daje się również zauważyć bagatelizowanie - przez kierownictwa jednostek organizacyjnych banków - spraw związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy. Odstępstwa od obowiązujących przepisów w tym zakresie są niejednokrotnie świadomie tolerowane. Ponadto inspektorzy wskazują na takie czynniki, jak: lekceważenie przepisów i zasad bhp przez samych pracowników, a także akceptację pogarszających się warunków pracy z obawy przed utratą zatrudnienia. Wyniki kontroli wskazują na konieczność dalszego monitorowania przestrzegania przez banki zwłaszcza przepisów o czasie pracy i wynagrodzeniu za godziny nadliczbowe oraz udzielaniu urlopów wypoczynkowych, jak również w zakresie warunków pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe - do czasu, gdy wyniki kontroli wykażą trwałą poprawę stanu praworządności. Załącznik nr 29 64

14 11. Przestrzeganie przepisów prawa pracy w PZU S.A. Inspektorzy pracy przeprowadzili 35 kontroli w placówkach PZU S.A. na terenie całego kraju. Kontrolami objęto Centralę PZU S.A. w Warszawie, Oddziały Okręgowe PZU S.A., wybrane Inspektoraty oraz Centra Likwidacji Szkód. W skontrolowanych jednostkach zatrudnionych było łącznie 11 tys. pracowników. Ustalenia dokonane w trakcie kontroli wykazały, że w zakresie przestrzegania przepisów o nawiązywaniu i rozwiązywaniu umów o pracę najwięcej nieprawidłowości dotyczyło wydawania świadectw pracy (20% skontrolowanych placówek PZU). Ponadto w 11% skontrolowanych jednostek stwierdzono naruszenia przepisów dot. prowadzenia akt osobowych pracowników. Również w 11% skontrolowanych odnotowano przypadki nieprzestrzegania przepisów zobowiązujących do udzielenia pracownikom, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę, pisemnej informacji o niektórych warunkach zatrudnienia. Znacznie rzadziej natomiast ujawniano np. nieprawidłowości w zakresie potwierdzania pracownikom na piśmie, nie później niż w dniu rozpoczęcia pracy, rodzaju umowy o pracę i jej warunków (5% skontrolowanych podmiotów), czy też rozwiązywania umów o pracę (również 5%). Kontrola stosowania przepisów dotyczących czasu pracy wykazała szczególnie dużo uchybień w zakresie prowadzenia ewidencji czasu pracy; stwierdzono je aż w 43% skontrolowanych placówek, w odniesieniu do pracowników. Z kolei zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy nie przestrzegało 20% skontrolowanych (uchybienia dotyczyły łącznie 309 pracowników). W ponad 14% jednostek objętych kontrolami stwierdzono naruszenia przepisów o zatrudnianiu pracowników w niedziele i święta, przepisów o odpoczynku dobowym i tygodniowym. Ponadto ujawniono - w 11% placówek przypadki nieustalania - w umowach o pracę osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy - liczby godzin pracy ponad wymiar określony w umowie, za które pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia, o którym mowa w art Kodeksu pracy. Natomiast nieprawidłowości w zakresie zatrudniania pracowników ponad dopuszczalny przeciętny tygodniowy oraz roczny limit godzin nadliczbowych, pracy w porze nocnej oraz udzielania czasu wolnego za czas przepracowany ponad ustaloną normę stwierdzano incydentalnie. Ujawnione przez inspektorów pracy uchybienia w sferze wypłaty wynagrodzeń i innych świadczeń pracowniczych dotyczyły najczęściej ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy (31% skontrolowanych), wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (11%) oraz dodatku za pracę w porze nocnej (11%). Nieterminowe wypłacanie wynagrodzenia stwierdzono wprawdzie tylko w 3 placówkach, ale nieprawidłowość dotyczyła aż pracowników. W toku kontroli ujawniono także przypadki nieudzielania pracownikom urlopów wypoczynkowych w roku kalendarzowym, w którym nabyli do nich prawo (lub najpóźniej do końca pierwszego kwartału roku następnego). Naruszenia ww. przepisów inspektorzy stwierdzili w 17% kontrolowanych placówek. W ocenie inspektorów pracy, przyczyn występujących nieprawidłowości należy upatrywać zwłaszcza w: wadliwej organizacji czasu pracy, polegającej na nierównomiernym rozłożeniu pracy w ciągu miesiąca (nasilenie pracy w godzinach nadliczbowych następowało głównie w tzw. okresach sprawozdawczych na przełomie miesięcy), lekceważeniu przepisów prawa pracy przez dyrektorów oddziałów i inspektoratów, jak również nieprzestrzeganiu wewnętrznych procedur dotyczących pracy w godzinach nadliczbowych, Inspektorzy podkreślają ponadto, że konieczność występowania przez dyrektorów oddziałów - do centrali PZU - z wnioskiem o zaakceptowanie wypłaty wynagrodzeń i dodatków z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych (w każdym przypadku, gdy nie jest możliwe udzielenie w zamian czasu wolnego) powoduje niejednokrotnie opóźnienia w wypłacie należnych pracownikom świadczeń. 12. Przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy, w izbach celnych i składach podatkowych W 2005 r. skontrolowano 9 izb celnych (w Białymstoku, Katowicach, Krakowie, Olsztynie, Poznaniu, Przemyślu, Rzepinie, Szczecinie i Wrocławiu) oraz 85 składów podatkowych, zlokalizowanych na terenie działania tych izb. Ustalenia inspektorów wskazują na niezadowalający stan bezpieczeństwa i higieny pracy w kontrolowanych placówkach. Najwięcej nieprawidłowości dotyczyło Izby Celnej w Olsztynie i Izby 65

15 Celnej w Białymstoku, gdzie poziom bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników szczególnego nadzoru podatkowego rażąco odbiegał od obowiązujących przepisów. W większości kontrolowanych izb celnych wskazywano brak środków finansowych jako podstawową przyczynę niewłaściwego stanu technicznego pomieszczeń pracy i niespełniania wymagań pod względem wysokości, powierzchni i kubatury w zależności od rodzaju wykonywanych prac, liczby pracowników i czasu ich przebywania, a także niezapewnienia zgodnych z przepisami pomieszczeń higienicznosanitarnych. W odniesieniu do każdej kontrolowanej izby celnej stwierdzono nieprawidłowości w zakresie wyposażenia i organizacji pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Kontrolowane przez inspektorów PIP - na wniosek związków zawodowych - stanowiska z monitorami ekranowymi nie spełniały minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz nie były zgodne z zasadami ergonomii. W połowie skontrolowanych izb celnych naruszane były także przepisy dot. wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze oraz przepisy w zakresie wentylacji i oświetlenia. Jak podkreślają inspektorzy PIP, w wielu przypadkach izby celne napotykają trudności we właściwym zorganizowaniu stanowisk pracy urzędników akcyzowych w poszczególnych składach podatkowych. Trudności są tym większe, im większych nakładów finansowych potrzeba, by uzyskać stan zgodny z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy. Inspektorzy ustalili, że pracownicy akcyzowi zmuszeni byli organizować swoje stanowiska pracy samodzielnie, przy tylko niewielkiej pomocy pracodawców prowadzących kontrolowane składy podatkowe. Zaznaczyć należy, iż nałożony ustawą o Służbie Celnej obowiązek zapewnienia, przez podmioty podlegające szczególnemu nadzorowi podatkowemu, warunków i środków do sprawnego przeprowadzania kontroli - sprowadza się głównie do udostępnienia pracownikom służby celnej, w miarę możliwości, samodzielnego pomieszczenia i miejsca do przechowywania dokumentów, z pominięciem innych aspektów dot. warunków pracy. W związku z tym ww. podmioty nie czują się zobligowane do zorganizowania - dla pracownika szczególnego nadzoru podatkowego - stanowiska pracy spełniającego wszelkie wymagania w zakresie bhp i ergonomii (istotne znaczenie ma również fakt, że zgodnie ze wspomnianą ustawą - ewentualne koszty takich działań obciążyłyby ww. podmioty). Kontrolą objęto także problematykę praworządności w stosunkach pracy. Ujawnione naruszenia polegały przede wszystkim na nieprawidłowych zapisach w regulaminie pracy (wszystkie izby), nieprzestrzeganiu przepisów o czasie pracy (głównie: nieprowadzeniu ewidencji czasu pracy 2/3 izb oraz zatrudnianiu pracowników w wymiarze czasu pracy przekraczającym dzienny wymiar 5 izb) i nieudzielaniu urlopów wypoczynkowych (5 izb). Przyczyny nieprawidłowości w ocenie inspektorów pracy - to przede wszystkim: niedostateczna znajomość przepisów przez służby kadrowe izb celnych; niewłaściwe wykonywanie zadań przez służby bhp; brak środków finansowych na właściwe zorganizowanie stanowisk pracy urzędnika akcyzowego w poszczególnych składach podatkowych; niecałkowite wdrożenie - obowiązujących od niedawna - wewnątrzzakładowych uregulowań w zakresie wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej. Przedstawione nieprawidłowości i problemy wymagają dalszego monitorowania warunków pracy oraz przestrzegania praworządności w stosunkach pracy w izbach celnych. W 2006 r. przeprowadzone zostaną rekontrole, w celu sprawdzenia realizacji decyzji i wniosków wydanych przez inspektorów pracy. Do Szefa Służby Celnej Główny Inspektor Pracy skierował wystąpienie w sprawie udzielenia pomocy dyrektorom izb celnych - w działaniach służących zapewnieniu właściwych warunków bhp pracownikom szczególnego nadzoru podatkowego, zatrudnionym we wszystkich izbach celnych. Załącznik nr Zapobieganie zagrożeniom czynnikami chemicznymi w zakładach, w których występują duże ilości substancji i preparatów chemicznych Skontrolowano 128 zakładów, w których ilości niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych były minimalnie mniejsze niż wymagane do formalnego zaklasyfikowania ich jako zakładów o zwiększonym lub dużym ryzyku awarii (w rozumieniu Dyrektywy Seveso II i ustawy Prawo ochrony środowiska). Objęcie kontrolami tej grupy zakładów (zwanych dalej zakładami niesevesowskimi) wynikało z wcześniejszych doświadczeń kontrolnych PIP, jednoznacznie 66

16 wskazujących na występowanie w nich znacznie większej liczby nieprawidłowości niż w zakładach o zwiększonym i dużym ryzyku awarii. Podkreślić należy, iż niezaklasyfikowanie zakładu do grupy zakładów sevesowskich nie oznacza, że skutki ewentualnej awarii nie mogą być porównywalne ze skutkami podobnej awarii w zakładach sevesowskich. Przeciwnie, mogą być większe i bardziej tragiczne - m.in. dlatego, że pracodawcy zakładów niesevesowskich nie podlegają dodatkowym obowiązkom (nałożonym na pracodawców zakładów o zwiększonym lub dużym ryzyku awarii przemysłowej), które wymuszają bezwzględne stosowanie mechanizmów i procedur przeciwdziałania uaktywnieniu się zagrożeń oraz ograniczania skutków awarii. Zakłady niesevesowskie traktowane są przez prawo tak samo jak firmy, w których substancje niebezpieczne występują w ilościach znikomych lub nie występują wcale. W skontrolowanych zakładach należących do różnych branż przemysłu - znajdowało się kilka tysięcy ton substancji i preparatów chemicznych o właściwościach palnych, toksycznych, wybuchowych, rakotwórczych itd. Podczas kontroli stwierdzono uchybienia w zakresie ochrony pracowników przed skutkami niekontrolowanego uwolnienia niebezpiecznych substancji chemicznych. W co piątym zakładzie nie zapewniono monitoringu i skutecznego systemu ostrzegania pracowników o sytuacji awaryjnej związanej z pojawieniem się substancji silnie toksycznych lub zagrożeniu wybuchem. W 42 zakładach, w których występowało niebezpieczeństwo oblania środkami żrącymi lub zapalenia się odzieży, na 606 stanowiskach pracy nie zapewniono wodnych natrysków ratunkowych do obmycia ciała i urządzeń do płukania oczu. Co trzeci zakład nie posiadał aktualnych wyników badań i pomiarów substancji szkodliwych dla zdrowia, obejmujących wszystkie stanowiska pracy na których występowało narażenie. Znaczny odsetek nieprawidłowości dotyczył środków ochrony indywidualnej. W 34 zakładach 389 pracownikom dostarczono ochrony nieodpowiednie do występujących zagrożeń; w 38 - nie poinformowano pracowników o sposobie ich stosowania, kontroli i konserwacji; w 22 zakładach stan tych środków był niewłaściwy i przechowywano je nieprawidłowo; w co piątym zakładzie środki ochrony indywidualnej nie posiadały oceny zgodności i oznakowania znakiem CE. Ponadto w 17% zakładów stwierdzono nieprzestrzeganie przepisów dotyczących odzieży i obuwia roboczego. Zaniepokojenie budzi wysoki odsetek nieprawidłowości dotyczących wentylacji i jej sprawności. W 21 zakładach na 224 stanowiskach pracy wymiana powietrza była nieodpowiednia do rodzaju występujących tam zanieczyszczeń stałych i gazowych. W 31 zakładach - w pomieszczeniach, w których w wyniku awarii wydzielać się mogą (na 47 stanowiskach pracy) substancje palne w ilościach stwarzających zagrożenie wybuchem oraz na 38 stanowiskach pracy z substancjami toksycznymi w ilościach stwarzających zagrożenie dla zdrowia i życia - nie zapewniono awaryjnej wentylacji wyciągowej. W wielu przypadkach stwierdzano także: brak informacji umożliwiających pełną identyfikację stosowanych w zakładzie substancji i preparatów chemicznych (brak lub niewłaściwe oznakowanie magazynów, pojemników, zbiorników, brak spisu substancji i kart charakterystyki); brak lub niepełną ocenę ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy (aż w 62 % zakładów nie uwzględniono w niej zagrożenia związanego z występowaniem substancji i preparatów chemicznych - nieprawidłowość dotyczyła prawie 3 tys. pracowników); brak odpowiednich instrukcji bhp (w co trzecim zakładzie nie udostępniono pracownikom instrukcji określających zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych); niewyznaczenie i nieoznakowanie stref zagrożenia wybuchem (nieprawidłowość stwierdzono w co trzecim zakładzie, w którym zagrożenie wybuchem występowało), brak wykazu prac szczególnie niebezpiecznych, nieokreślenie rodzaju prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby; brak wykazu prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej, a także rejestru prac w kontakcie z substancjami i preparatami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym oraz rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach. Porównanie wyników kontroli z ustaleniami dokonanymi w roku 2004, wskazuje na pogorszenie się - w niektórych kontrolowanych obszarach - stanu bhp, który i tak nie był zadowalający (dotyczy to m.in. oceny ryzyka zawodowego, badań lekarskich, środków ochrony indywidualnej, czynników szkodliwych i uciążliwych, magazynowania i składowania niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych). Zdaniem kontrolowanych pracodawców, przyczyny stwierdzonych nieprawidłowości tkwią głównie w niestabilnej sytuacji ich firm na rynku, co skutkuje również brakiem środków finansowych na poprawę warunków pracy. 67

17 Natomiast inspektorzy wśród podstawowych przyczyn wymieniają: niewystarczającą znajomość przez pracodawców i pracobiorców przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz niedostateczną wiedzę o zagrożeniach chemicznych. Konsekwencją jest złudne poczucie bezpieczeństwa, zwłaszcza w zakładach, w których nie doszło dotychczas do poważnych awarii; nienależyte wywiązywanie się pracodawców z podstawowych obowiązków - usunięcie wielu z ujawnionych nieprawidłowości nie wymagało dużych nakładów finansowych (potwierdzeniem jest znaczny odsetek nieprawidłowości zlikwidowanych już podczas trwania kontroli bądź bezpośrednio po jej zakończeniu); marginalne traktowanie przez pracodawców spraw formalnych, mających jednak istotny wpływ na organizację i bezpieczeństwo pracy. Wyniki przeprowadzonych kontroli wskazują na potrzebę: kontynuowania kontroli bezpieczeństwa i higieny pracy w kolejnych zakładach charakteryzujących się występowaniem dużych ilości niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych (ze szczególnym uwzględnieniem przestrzegania przepisów bhp dotyczących stanowisk pracy, na których mogą wystąpić atmosfery wybuchowe); objęcia stałym nadzorem zakładów niesevesowskich - magazynujących, stosujących lub wytwarzających duże ilości niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych; rozwijania różnorodnych form oddziaływania prewencyjnego, w tym dot. systemowego zarządzania bezpieczeństwem. Załącznik nr Kontrola stanu bezpieczeństwa i higieny pracy na stacjach autogazu i w rozlewniach gazu płynnego A. STACJE AUTOGAZU W 2005 r. skontrolowano kolejną grupę stacji paliw (810), z których wszystkie prowadziły dystrybucję autogazu (łącznie w latach kontrolom poddano stacji paliw płynnych, w tym stacji sprzedających autogaz). Wyniki kontroli wskazują na nieprzestrzeganie - w znacznej części stacji - obowiązujących przepisów bhp. Ujawniono przypadki świadczące o bagatelizowaniu, a niejednokrotnie lekceważeniu, spraw bezpieczeństwa. Mimo że większość skontrolowanych stacji paliw funkcjonowała od dłuższego czasu, to aż w 120 przypadkach pracodawcy nie dysponowali stosownym pozwoleniem na ich użytkowanie. Ponadto nie zawiadomili Państwowej Inspekcji Pracy o prowadzonej działalności (nieprawidłowość ujawniono w co szóstej skontrolowanej stacji). W 47 stacjach paliw eksploatowano urządzenia poddozorowe (m.in. zbiorniki ciśnieniowe LPG) bez stosownej decyzji Urzędu Dozoru Technicznego. Stan ten budzić musi zrozumiały niepokój, tym większy że równocześnie ujawniono: 846 przypadków dopuszczenia do pracy pracowników bez szkolenia w zakresie bhp (w co czwartej stacji paliw); wykonywanie czynności napełniania autogazem zbiorników samochodowych przez osoby nieposiadające zaświadczeń kwalifikacyjnych Transportowego Dozoru Technicznego, które uprawniają do obsługi zbiorników stałych z zespołami napędowymi (nieprawidłowość dotyczyła 427 osób w 22% skontrolowanych stacji); brak badań lekarskich (wstępnych i okresowych) u 431 pracowników; nieprzydzielenie pracownikom odpowiednich środków ochrony indywidualnej (w co piątej skontrolowanej stacji paliw); nieprzestrzeganie przepisów dotyczących wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze (w 37% stacji). W co drugiej stacji nie przeprowadzono oceny ryzyka zawodowego oraz nie poinformowano pracowników o zagrożeniach związanych z wykonywaną pracą. W pozostałych stacjach ocena ryzyka zawodowego nie podlegała weryfikacji i nie stanowiła instrumentu wymuszającego stałą poprawę warunków bezpieczeństwa. Kontrole ujawniły także liczne przypadki nieprzestrzegania przepisów bhp dot. stanowisk i procesów pracy. I tak m.in.: w 299 stacjach autogazu (37% skontrolowanych) nieprawidłowo wyznaczono (oznakowano) strefy zagrożone wybuchem; 68

18 w ponad jednej trzeciej stacji występowały nieprawidłowości w zakresie oznakowania instalacji gazu płynnego (tj. oznakowania identyfikacyjnego, informacyjnego oraz znakami bezpieczeństwa); w 29% stacji nie opracowano lub nie udostępniono pracownikom do stałego korzystania instrukcji bhp dotyczących prowadzonych procesów, a w co czwartej nie zapewniono instrukcji postępowania awaryjnego; ponad połowa odmierzaczy autogazu nie posiadała umieszczonej na nich, wymaganej przepisami, informacji Stacja nie napełnia butli gazem płynnym (proceder napełniania butli gazem płynnym na stacjach paliw jest prawnie zakazany, ponieważ stwarzać może poważne zagrożenia dla użytkowników butli; mimo to inspektorzy pracy ujawniali takie przypadki). W co dziesiątej skontrolowanej stacji autogazu stwierdzono nieprawidłowości dotyczące zaworów samoodcinających (tzw. słabego złącza), stanowiących podstawowe zabezpieczenie dystrybutora przed awaryjnym wyciekiem gazu. Zagrożenie dla ludzi i mienia stwarzały szczególnie stacje, w których: eksploatowano niesprawne zawory samoodcinające; część odmierzaczy gazu płynnego nie posiadała ww. zaworów; odmierzacze gazu wyposażono tylko w jedno słabe złącze (na przewodzie elastycznym łączącym odmierzacz z tankującym pojazdem), przy jednoczesnym braku zaworu samoodcinającego na przyłączu dystrybutora do przewodów instalacji gazowej; brak było właściwego zabezpieczenia odmierzaczy gazu przed najechaniem na nie przez samochody podjeżdżające do dystrybutora celem pobrania paliwa. Bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników stwarzały również nieprawidłowości dotyczące eksploatacji urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, w tym przede wszystkim: w strefach zagrożonych wybuchem (w 51 stacjach autogazu) - eksploatowanie urządzeń w wykonaniu zwykłym (a nie w wykonaniu przeciwwybuchowym); niespełnienie wymagań ochrony antyelektrostatycznej w przestrzeniach zewnętrznych zagrożonych pożarem i wybuchem (w co szóstej stacji); niepotwierdzenie badaniami skuteczności ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim (w co piątej stacji), niezapewnienie ochrony odgromowej obiektów (w co dziewiątej skontrolowanej stacji). Inspektorzy stwierdzili ponadto, że w co szóstej stacji prowadzącej, poza dystrybucją autogazu, również sprzedaż gazu płynnego propan-butan w butlach - nie spełniono wymagań bezpieczeństwa w zakresie ich składowania (niewłaściwie umiejscowiono na otwartej przestrzeni kontenery z butlami, magazynowano butle z gazem płynnym w nieprzystosowanych do tego celu pomieszczeniach, nie zabezpieczono zaworów i króćców butli przed mechanicznymi uszkodzeniami). Porównanie wyników kontroli z 2004 i 2005 roku wskazuje na brak wyraźnej poprawy respektowania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w stacjach paliw zajmujących się dystrybucją autogazu. W niektórych obszarach (m.in. dotyczących ryzyka zawodowego, zagrożenia wybuchem, dodatkowych kwalifikacji, środków ochrony indywidualnej, zabezpieczenia zaworów i króćców składowanych butli z LPG) widoczne jest nawet pogorszenie i tak już negatywnego stanu. Świadczy to o braku ugruntowanej świadomości, iż błędy ludzkie (przejawiające się w marginalnym traktowaniu obowiązków formalnych, bezpośrednio niezwiązanych z bezpieczeństwem technicznym, ograniczaniu wydatków na szkolenia i właściwą ocenę ryzyka zawodowego itd.), w sposób nie mniejszy niż uszkodzenia maszyn, prowadzić mogą do poważnych zagrożeń bezpieczeństwa, a tym samym do ryzyka powstania ogromnych strat. Jakkolwiek można przytoczyć przykłady stacji, w których pracodawcy stworzyli pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy, to generalnie stan bezpieczeństwa na stacjach autogazu należy uznać za wysoce niezadowalający. Przyczyny nieprawidłowości pracodawcy tłumaczą złożonością prawa i często wprowadzanymi do niego zmianami, utrudniającymi właściwą interpretację uregulowań prawnych. Właściciele niewielkich stacji paliw wskazują też na słabą kondycję finansową i wysokie koszty pracy. Natomiast w ocenie inspektorów, ujawnione nieprawidłowości wynikają zwłaszcza z: nieznajomości przez pracodawców przepisów oraz zasad bhp (553 nie odbyło stosownego szkolenia dla pracodawców; szkolenia niezbędnego do wykonywania zadań służby bhp), albo też bagatelizowania zagrożeń (stosowanie niewłaściwych urządzeń elektroenergetycznych w strefach zagrożonych wybuchem, niewyposażenie pracowników w antyelektrostatyczną odzież ochronną, a także rękawice chroniące dłonie przed odmrożeniem, brak skutecznego zabezpieczenia instalacji gazowych przed mechanicznym uszkodzeniem przez tankujace pojazdy, niewłaściwe składowanie butli z gazem, i in.); 69

19 braku dostatecznej wiedzy technicznej; często działalność tę podejmują przedsiębiorcy nieposiadający żadnego doświadczenia w branży ani doświadczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej); tolerowania przez rzeczoznawców ds. bhp i ppoż. wadliwych rozwiązań projektowych (m.in. niezachowanie wymaganych odległości na stacjach paliw, brak właściwego zabezpieczenia odmierzaczy autogazu itd.); dążenia pracodawców do jak najszybszego odzyskania zainwestowanych pieniędzy - poszukiwanie oszczędności ma miejsce już na etapie inwestycji i skutkuje prowizorycznymi rozwiązaniami zastępczymi, rezygnacją z niektórych zabezpieczeń, np. zaworów samoodcinających, brakiem zadaszenia nad stanowiskiem tankowania pojazdów i odmierzaczem gazu, przystąpieniem do użytkowania stacji przed całkowitym zakończeniem robót i uzyskaniem pozwolenia na jej użytkowanie (uruchamianie stacji bez uzyskania stosownej decyzji administracji terenowej oraz bez decyzji UDT na eksploatację zbiorników i innych urządzeń podlegających dozorowi technicznemu, a także bez powiadomienia organów PIP). Ujawnione nieprawidłowości, ich skala i rodzaj, przemawiają za koniecznością kontynuowania w 2006 r. przez Państwową Inspekcję Pracy (i inne właściwe organy) kontroli stacji paliw, szczególnie stacji prowadzących dystrybucję autogazu, zlokalizowanych w niewielkich miastach i na wsiach. Należy także poddać ponownym kontrolom - część stacji paliw skontrolowanych w latach ubiegłych, głównie tych, w których stwierdzono najwięcej naruszeń przepisów bhp. Za kontynuowaniem kontroli przemawia także znaczny wzrost liczby stacji autogazu, powodujący nasycenie nimi rynku, a więc - zmniejszenie ich rentowności, co może skutkować ograniczaniem przez przedsiębiorców nakładów na bezpieczeństwo pracy, zwłaszcza w przypadku małych stacji, których właściciele nie posiadają odpowiednich środków finansowych. W ramach działań prewencyjnych przygotowane zostaną materiały doradczo-informacyjne, poświęcone problematyce bezpieczeństwa i higieny pracy na stacjach prowadzących dystrybucję autogazu. Załącznik nr 32 B. ROZLEWNIE GAZU PŁYNNEGO W 2005 r. przeprowadzono kontrole porównawcze bezpieczeństwa i higieny pracy w 51 rozlewniach gazu płynnego zaliczonych do tzw. zakładów sevesowskich oraz w 38 rozlewniach niespełniających kryteriów zakładu sevesowskiego (posiadających mniej niż 50 ton gazu), ponieważ skutki awarii w obu grupach zakładów mogą być porównywalne. Podczas kontroli szczególną uwagę zwrócono na najpoważniejsze zagrożenia występujące w rozlewniach gazu płynnego, tj. zagrożenia wybuchem i pożarem. Stwierdzono, że w 22 rozlewniach gazu płynnego (w co piątej sevesowskiej i w co trzeciej niesevesowskiej) brak było wentylacji mechanicznej o wymaganej wydajności, czynnej w czasie pracy urządzeń napełniających. W części rozlewni nie zapewniono również wymaganej przepisami mechanicznej wentylacji awaryjnej (problem dotyczył 6 rozlewni sevesowskich i 9 niesevesowskich). Ponadto w co czwartej sevesowskiej i w 40% niesevesowskich rozlewni nie zblokowano wentylacji mechanicznej pomieszczeń, w których napełniane są butle - z urządzeniami rozlewczymi i transportowymi butli. Należy podkreślić, że niespełniająca wymogów przepisów wentylacja pomieszczeń i stanowisk pracy, na których mogą wystąpić atmosfery wybuchowe, stanowi realne zagrożenie bezpieczeństwa, podobnie jak brak stałej instalacji do wykrywania niebezpiecznego stężenia gazu w powietrzu, zblokowanej z wentylacją awaryjną (tę nieprawidłowość stwierdzono w co siódmej sevesowskiej i w co piątej niesevesowskiej rozlewni gazu płynnego). Niepokój musi także budzić niespełnienie przez 18 rozlewni (w tym - 10 sevesowskich) wymagań dotyczących ochrony antyelektrostatycznej w przestrzeniach zewnętrznych zagrożonych pożarem i wybuchem. Inspektorzy stwierdzili również - niedopuszczalne z punktu widzenia bezpieczeństwa - praktyki opróżniania butli i upuszczania z nich gazu bez użycia urządzeń do jego odsysania (w 9 rozlewniach, w tym nawet w 3 sevesowskich) oraz składowania butli z gazem płynnym razem z butlami nominalnie pustymi (zawierającymi tylko fazę gazową) - w magazynach 6 rozlewni sevesowskich i 3 niesevesowskich (w każdym magazynie znajdowało się powyżej kg LPG). Poważne zagrożenie stwarzały ponadto nieprawidłowości związane z transportem wewnątrzzakładowym, w tym szczególnie - dopuszczenie do ruchu po terenie rozlewni pojazdów z silnikami iskrowymi bez zabezpieczenia przeciwwybuchowego (dot. 18 rozlewni, w tym 7 sevesowskich). Podkreślić należy dużą skalę nieprawidłowości w zakresie oceny ryzyka zawodowego, m.in. nieuwzględnianie w tej ocenie zagrożenia wybuchem i pożarem (w co trzeciej rozlewni 70

20 niesevesowskiej i w co czwartej sevesowskiej) oraz brak okresowych ocen ryzyka na stanowiskach pracy, na których mogą wystąpić atmosfery wybuchowe (nieprawidłowość dotyczyła 59 stanowisk w rozlewniach sevesowskich i 27 stanowisk w niesevesowskich). Wśród nieprawidłowości o charakterze formalnoprawnym, z obszaru tzw. bezpieczeństwa biernego, muszą zwłaszcza niepokoić: brak wykazu prac szczególnie niebezpiecznych oraz nieopracowanie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy ich wykonywaniu (w co trzeciej sevesowskiej i w co drugiej niesevesowskiej rozlewni gazu płynnego); brak wymaganego oznakowania instalacji gazu płynnego, tj. oznakowania identyfikacyjnego, informacyjnego oraz znakami i barwami bezpieczeństwa (w co trzeciej sevesowskiej i w 45% niesevesowskich rozlewni gazu); nieprzestrzeganie zakazu napełniania gazem płynnym butli (o pojemności powyżej 5 kg) bez pisemnej zgody przedsiębiorcy odpowiedzialnego za jej stan techniczny (w 12 rozlewniach sevesowskich i 13 niesevesowskich); nakładanie na butle z gazem płynnym - trwale oznakowanych w sposób wskazujący przedsiębiorcę odpowiedzialnego za ich stan techniczny - koszulek foliowych, banderol lub etykiet identyfikacyjnych z nazwą lub logo rozlewni, w której ostatnio ją napełniono (w 7 niesevesowskich i 3 sevesowskich rozlewniach gazu płynnego); brak szczegółowych instrukcji uwzględniających zagadnienia bhp dla poszczególnych etapów procesu technologicznego lub nieudostępnienie tych instrukcji pracownikom (w 10 niesevesowskich i 7 sevesowskich rozlewniach gazu); nieudostępnienie pracownikom instrukcji określających sposoby postępowania w razie awarii instalacji lub brak ww. instrukcji (w 5 sevesowskich i 10 niesevesowskich rozlewniach gazu); niewyznaczenie i nieoznakowanie stref zagrożenia wybuchem (w 5 sevesowskich i 9 niesevesowskich rozlewniach gazu). Nieprawidłowości występowały również w innych kontrolowanych obszarach. Dotyczyły m.in. zatrudniania w rozlewniach gazu płynnego pracowników bez wymaganych szkoleń w zakresie bhp (brak szkolenia wstępnego i okresowego stwierdzono u 81 pracowników), dodatkowych uprawnień kwalifikacyjnych niezbędnych do wykonywania prac związanych z napełnianiem, przechowywaniem i rozprowadzaniem LPG oraz konserwacją urządzeń i instalacji (32 osoby), badań lekarskich (55 osób). Wyniki kontroli wskazują na znaczne zróżnicowanie stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w poszczególnych rozlewniach gazu płynnego. Generalnie skala nieprawidłowości jest zdecydowanie większa w rozlewniach niebędących zakładami o dużym lub zwiększonym ryzyku awarii. Lepszy stan bezpieczeństwa pracy w rozlewniach sevesowskich jest przede wszystkim wynikiem pozytywnego wpływu wdrożonych w tych zakładach regulacji prawnych, będących implementacją do polskiego prawodawstwa przepisów Unii Europejskiej (głównie Dyrektywy Seveso II). Na tę grupę pracodawców prawo nałożyło dodatkowe obowiązki, wymuszające stosowanie procedur i instrumentów pozwalających skutecznie eliminować lub maksymalnie ograniczać ryzyko wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, a w razie jej zaistnienia - minimalizować skutki. Nie zawsze jednak, jak wynika z kontroli, mechanizm ten jest przez pracodawców odpowiednio wykorzystywany. Szczególnie niepokoi, iż w niektórych rozlewniach gazu płynnego, spełniających kryteria zakładu sevesowskiego, kontrolujący ujawnili uchybienia mogące skutkować poważną awarią przemysłową i zagrożeniem życia lub zdrowia zatrudnionych tam pracowników oraz osób postronnych. Zdumiewać zwłaszcza musi większy odsetek nieprawidłowości dotyczących maszyn i urządzeń technicznych, a także transportu i składowania, stwierdzony w zakładach sevesowskich. Inspektorzy pracy ujawnili ponadto przypadki niespełnienia warunków technicznych dla rozlewni gazu mających wpływ na bezpieczeństwo pracowników obsługi, co podważa poprawność decyzji organów nadzoru budowlanego wydających zezwolenia na ich użytkowanie, a także decyzji Urzędu Regulacji Energetyki wydającego koncesje na prowadzenie tej działalności. Informacje w tych sprawach skierowano do właściwych organów. Należy podkreślić, że w rozlewniach gazu płynnego, poddanych wcześniej szczegółowym, specjalistycznym kontrolom Państwowej Inspekcji Pracy, stwierdzono mniej nieprawidłowości (stan bezpieczeństwa i higieny pracy jest w tych rozlewniach lepszy niż w pozostałych). Natomiast porównanie wyników kontroli w rozlewniach gazu płynnego i w stacjach paliw płynnych prowadzących dystrybucję autogazu jednoznacznie wskazuje, że w stacjach paliw stan bezpieczeństwa pracy jest znacznie gorszy. Wśród przyczyn nieprawidłowości stwierdzonych w rozlewniach pracodawcy najczęściej wymieniają: zbyt wysokie koszty przygotowania dokumentacji (procedur, instrukcji, planów 71