PRODUKTY HOUSEDIET I KILUVA MARZEC 2014 NATURHOUSE

Transkrypt

1 PRODUKTY HOUSEDIET I KILUVA MARZEC 2014 NATURHOUSE

2 PRODUKTY HOUSEDIET I KILUVA: Opis roślin i właściwości odżywczych UWAGA: Poniższe informacje są przeznaczone wyłącznie dla pracowników centrów Naturhouse. W przypadku wykorzystania poniższych informacji przez osoby postronne, firma Naturhouse nie ponosi odpowiedzialności za cel ich wykorzystania. 2

3 SPIS TREŚCI PRODUKTY HOUSEDIET PRODUKTY KILUVA OPIS ROŚLIN I SKŁADNIKÓW AKTYWNYCH BIBLIOGRAFIA Str Str Str Str

4 PRODUKTY HOUSEDIET MARZEC 2014 NATURHOUSE 4

5 APINAT ZIELONA KAWA SKŁADNIKI na saszetkę: Kawa o zmniejszonej zawartości kofeiny (Coffea arabica), fruktoza, ekstrakt z zielonej kawy (Coffea robusta), inulina, witamina C, siarczan żelazawy, tlenek cynku, biotyna, kwas foliowy, witamina B1, witamina B2, witamina B12, chlorek chromu, aromat. Spożywać 2 saszetki na dzień. Rozpuścić saszetkę Apinatu Cafe Verde w szklance wody lub mleka odtłuszczonego (ciepłe lub zimne). Wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej w organizmie (zmniejsza uwalnianie glukozy do krwi stabilizuje jej poziom, prowokuje lipolizę) Hamuje apetyt (zapobieganie skokom insuliny) 14 saszetek po 3 g każda. APINAT CLA Olej z krokosza barwierskiego bogaty w konchugowane kwasy tłuszczowe (CLA) 80%: 375 mg, ekstrakt z zielonej kawy bezkofeinowej (Coffea robusta): 50 mg, ekstrakt z kakao 5% polifenole: 50 mg, wosk pszczeli, lecytyna sojowa 52% IP: 15 mg, tlenek krzemu, chlorek chromu: 0,031 mg (6 g chromu), kapsułka (żelatyna, glicerol, tlenek żelaza). Spożywać 4 kapsułki na dzień, 2 przed śniadaniem i 2 przed kolacją, popić szklanką wody lub soku owocowego. Wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej w organizmie (zmniejsza uwalnianie glukozy do krwi stabilizuje jej poziom, prowokuje lipolizę) Hamuje apetyt (zapobieganie skokom insuliny) 60 kapsułek po 734 mg każda. 5

6 DRENANAT FIOLKI Woda, fruktoza, miód, koncentrat z czarnego bzu, sacharoza, ekstrakt z kopru włoskiego, kwas winowy- regulator kwasowości, kwas sorbowy substancja konserwująca, ekstrakt ze szparagów, ekstrakt z kolcorośli lekarskiej, ekstrakt z majeranku, ekstrakt z rozmarynu, guma ksantynowa - stabilizator, ekstrakt z rumianku, aromat. Zaleca się stosować 2 fiolki dziennie, najlepiej jedną przed śniadaniem i jedną przed kolacją. Zawartość fiolki rozpuścić w szklance wody lub soku owocowego. Można również rozpuścić zawartość 2 fiolek w 1,5 litra wody i pić regularnie przez cały dzień. Usuwa nadmiar wody metabolicznej nagromadzonej w organizmie moczopędnie Oczyszcza wraz z wodą metaboliczną usuwane toksyny oraz produkty uboczne przemiany materii Pobudza metabolizm wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej 14 fiolek po 10 ml. DRENANAT KAPSUŁKI Ekstrakt ze skrzypu polnego, ekstrakt z brzozy, ekstrakt z mniszka lekarskiego, celuloza mikrokrystaliczna-substancja wypełniająca, stearynian magnezu-substancja przeciwzbrylająca. Skład kapsułki: żelatyna. Spożywać 4 kapsułki na dzień, podzielone przed głównymi posiłkami. Popić szklanką wody. Moczopędnie Wzmacniająco na wytwory skóry (włosy, paznokcie) Przy dłuższym stosowaniu wspomaga zabliźnianie i zmniejszanie rozstępów 60 lub 30 kapsułek w opakowaniu. 6

7 DRENANAT INSTANT Ekstrakt z mate, ekstrakt z czarnej herbaty, maltodekstryna. Rozpuścić 1 łyżeczkę Drenanatu Instant w szklance ciepłej wody. Pić 2 szklanki naparu na dzień. Usuwa nadmiar wody metabolicznej nagromadzonej w organizmie moczopędnie Oczyszcza wraz z wodą metaboliczną usuwane toksyny oraz produkty uboczne przemiany materii Pobudza Słoiczek 55g. FLUICIR FIOLKI Woda, fruktoza, koncentrat z czarnych borówek, koncentrat z czerwonych winogron, witamina C, bioflawonoidy z owoców drzew cytrusowych, ekstrakt z czarnych borówek, kwas sorbowysubstancja konserwująca, kwas cytrynowyregulator kwasowości, ekstrakt z ziaren czerwonych winogron, aromat, witamina E, witamina A, witamina B2, witamina B1, witamina B12. Zaleca się stosować 2 fiolki dziennie, najlepiej jedną przed śniadaniem i jedną przed kolacją. Zawartość fiolki rozpuścić w szklance wody lub soku owocowego. Zwiększa elastyczność naczyń krwionośnych Pobudza krążenie krwi i limfy pobudza drenaż limfatyczny (dobre działanie przy kuracji antycellulitowej) Usuwa obrzęki (zmniejsza uczucie zmęczonych nóg, łagodzi dolegliwości związane z żylakami, hemoroidami) 14 fiolek po 10 ml. 7

8 FLUICIR DRINK Woda, koncentrat soku z owoców (ciemnych winogron, czarnej porzeczki, cytryny), kwas cytrynowy regulator kwasowości, sorbinian potasu i benzoesan sodu konserwanty, wyciąg z winorośli właściwej, aspartam i acesulfam K substancje słodzące, E150d i E129- Zawiera substancje słodzące. Zawiera źródło fenyloalaniny. Spożywać 1 do 2 butelek świeżego FLUICIR DIRNK między posiłkami Pobudza krążenie krwi i limfy pobudza drenaż limfatyczny (dobre działanie przy kuracji antycellulitowej) Usuwa obrzęki (zmniejsza uczucie zmęczonych nóg, łagodzi dolegliwości związane z żylakami, hemoroidami) Butelka 350 ml. FLUICIR VITIS Ekstrakt z liści czerwonych winogron (Vitis vinifera), ekstrakt z owocni gorzkiej pomarańczy (Citrus aurantium), ekstrakt z czarnej porzeczki (Ribes nigrum), witamina C (kwas L- askorbinowy), tiamina (witamina B1)-chlorowodorek tiaminy, celuloza mikrokrystaliczna- substancja wypełniająca,: stearynian magnezu- substancja przeciwzbrylająca. Skład kapsułki: żelatyna. 2 kapsułki przed śniadaniem lub jedną przed śniadaniem i jedną przed głównym posiłkiem. Preparat popić szklanką wody. Zwiększa elastyczność naczyń krwionośnych, uszczelnia naczynia krwionośne Zwiększa elastyczność naczyń krwionośnych, uszczelnia naczynia krwionośne. 8

9 Pobudza krążenie krwi i limfy pobudza drenaż limfatyczny (dobre działanie przy kuracji antycellulitowej) Usuwa obrzęki (zmniejsza uczucie zmęczonych nóg, łagodzi dolegliwości związane z żylakami, hemoroidami) 60 kapsułek po 500 mg. INFUNAT RELAX Lipa (Tilia platyphylos Scop.): 31%, Melisa (Melissa officinalis L.): 31%, Gorzka pomarańcza (Citrus aurantium L.): 31%, aromat: 7%. Torebkę Infunat Relax umieścić w szklance gorącej wody i zostawić pięć minut do zaparzenia. Uspokaja i relaksuje 25 torebek po 1,5 g. INFUNAT TE ROJO Herbata czerwona (camelia sinensis L.) Torebkę herbaty zanurzyć na czas 5-10 min w ml gorącej, ale niewrzącej wody. Należy pić od 3 do 4 filiżanek ciepłej herbaty dziennie Wspomaga pracę wątroby Obniża poziom cholesterolu Pobudza procesy trawienne Oczyszcza organizm Wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej Łagodzi skutki spożywca alkoholu 50g - 25 torebek x 2g. 9

10 INFUNAT TE VERDE INSTANT Ekstrakt z zielonej herbaty (48,5%), maltodekstryna, kwas cytrynowy, wyciąg z cytryny, aspartam- substancja słodząca. Zawiera źródło fenyloalaniny. Rozpuścić 1 łyżeczkę Infunatu Te Verde w szklance ciepłej wody. Pić 2 szklanki naparu na dzień. Łagodnie stymuluje krążenie usuwa nadmiar wody metabolicznej Zapobiega zwężaniu naczyń krwionośnych Reguluje procesy trawienne Chroni przed zawałem serca Zmniejsza ryzyko zachorowań na raka Działa pobudzająco na organizm Słoiczek, waga 38 g. INMUNAT FIOLKI Woda, fruktooligosacharydy, ekstrakt z grzybów shiitake, ekstrakt ze szparagów, koncentrat z cytryny, kwas cytrynowy- regulator kwasowości, witamina C, sorbinian potasu- substancja konserwująca, aromat, suklaroza. Zawiera cukier i substancje słodzące. Zawiera źródło fenyloalaniny. Zaleca się stosować 2 fiolki dziennie, najlepiej jedną przed śniadaniem i jedną przed kolacją. Zawartość fiolki rozpuścić w szklance wody lub soku owocowego DZIALANIE: Podnosi odporność poprzez generowanie powstawania przeciwciał Zmniejsza poziom cukru we krwi Obniża poziom cholesterolu Pobudza procesy liolizy 14 fiolek po 10 ml. 10

11 JUVENKI FIOLKI Woda, fruktoza, ekstrakt z marchwi, koncentrat z pomarańczy, sacharoza, koncentrat jabłkowy, witamina C, kwas cytrynowy- regulator kwasowości, kwas sorbowy substancja konserwująca, ekstrakt z kaliny, olejek z ogórecznika lekarskiego, siarczan cynku, drożdże selenowe, ekstrakt z rozmarynu, guma ksantynowa- stabilizator, witamina E, ß-karoten. Zaleca się stosować 1 fiolkę dziennie, najlepiej przed śniadaniem. Zawartość fiolki rozpuścić w szklance wody lub soku owocowego. Źródło witamin i przeciwutleniaczy Regeneruje organizm (w okresie stabilizacji, zmęczenia, wyczerpania) 14 fiolek po 10 ml. JUVENKI KAPSUŁKI Witamina C, witamina E, likopen z pomidorów, ekstrakt z pestek czerwonych winogron, glukonian cynku, drożdże selenowe, β-karoten, glukonian miedzi, siarczan manganu, fosforan wapniasubstancja wiążąca, stearynian magnezusubstancja przeciwzbrylająca, żelatyna. 1 kapsułka przed śniadaniem, przez 3 miesiące. Powtórzyć wiosną i jesienią. Źródło witamin, przeciwutleniaczy oraz minerałów Regeneruje organizm (w okresie stabilizacji, zmęczenia, wyczerpania) Wpływa pozytywnie na układ krążenia poprzez obniżanie cholesterolu 30 kapsułek x 608 mg. 11

12 JUVENKI DRINK Woda, aromat, kompleks minerałów (chlorek magnezu, siarczan cynku, selenin sodu), kwas cytrynowy i kwas jabłkowy regulatory kwasowości, ksylitol, sorbinian potasu i benzoesan sodu konserwanty, wyciąg z zielonej herbaty, kompleks witamin ( witamina C, witamina E, witamina A), aspartam i acesulfam K substancje słodzące, E102 i E110-barwniki. Zawiera cukier i substancje słodzące. Zawiera źródło fenyloalaniny. Pić 1 lub 2 butelki dziennie schłodzonego JUVENAT DRINK między posiłkami Źródło witamin i przeciwutleniaczy Regeneruje organizm (w okresie stabilizacji, zmęczenia, wyczerpania) Butelka 350 ml. LEVANAT FIOLKI Woda, fruktoza, koncentrat z czarnej rzodkwi, ekstrakt ze świeżych karczochów, kwas cytrynowyregulator kwasowości, guma ksantynowastabilizator, kwas sorbowy substancja konserwująca, aromat, ekstrakt z rumianku, witamina C. Zaleca się stosować 2 fiolki dziennie, najlepiej jedną przed śniadaniem i jedną przed kolacją. Zawartość fiolki rozpuścić w szklance wody lub soku owocowego. Można również rozpuścić zawartość 2 fiolek w 1,5 l wody i pić regularnie przez cały dzień, przy czym pić zawsze jedną szklankę po głównym posiłku. Wspomaga detoksykację wątroby Usuwa wzdęcia Oczyszcza jelita (usuwa pozostałości) Wspomaga trawienie Wspomaga lipolizę Moczopędnie usuwa nadmiar wody metabolicznej z organizmu 14 fiolek po 10 ml. 12

13 LEVANAT KAPSUŁKI Ekstrakt z karczocha, ekstrakt z kopru włoskiego, skrobia kukurydziana, celuloza mikrokrystaliczna- nośnik. Należy spożywać 4 kapsułki w odstępach, na pół godziny przed głównymi posiłkami. Preparat popić 1-2 szklankami wody. Likwiduje wzdęcia Moczopędnie Wspomaga trawienie 60 kapsułek/ 400mg LEVANAT INSTANT Ekstrakt z karczocha (48%; koncentrat: 3:6-1), maltodekstryna, kwas cytrynowy. Sacharyna i cyklamat- substancje słodzące, aromat. Rozpuścić łyżeczkę LEVANAT INSTANT w szklance ciepłej wody. Pić codziennie przynajmniej jedną szklankę naparu, przed głównymi posiłkami. Wspomaga trawienie Wspomaga pracę wątroby i jelit Wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej Moczopędnie usuwa nadmiar wody metabolicznej z organizmu Słoiczek, 38 g. 13

14 LEVANAT DRINK Woda, oligofruktoza, E150a barwnik, kwas cytrynowy regulatory kwasowości, aromat, sorbinian potasu i benzoesan sodu konserwanty, wyciąg z karczocha, wyciąg z kopru włoskiego, aspartam i acesulfam K substancje słodzące. Zawiera źródło fenyloalaniny. Pić 1 lub 2 butelki świeżego LEVANAT DIRNK między posiłkami. Wstrząsnąć przed wypiciem. Wspomaga trawienie Wspomaga pracę wątroby i jelit Wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej Moczopędnie usuwa nadmiar wody metabolicznej z organizmu Butelka 350 ml. MEMPER Woda, fruktoza, sacharoza, witamina C, L- fenyloalanina, inulina, L-arginina, kwas sorbowy substancja konserwująca, guma ksantynowa stabilizator, tauryna, kwas cytrynowy regulator kwasowości, L- metionina, ekstrakt z lipy, ekstrakt z melisy, aromat, witamina B6, witamina B2, witamina B1. Zaleca się stosować 1 fiolkę dziennie, najlepiej przed śniadaniem. Zawartość fiolki rozpuścić w szklance wody lub soku owocowego. Polepsza pamięć i koncentrację. Zwiększa przewodnictwo międzysynaptyczne. 14 fiolek po 10 ml. 14

15 NATURHOUSE CHITOSAN Ekstrakt naturalny z kutikuli skorupiaków i owoców morza bogatych w aminopolisacharydy. Spożywać 4 kapsułki dziennie przed lub podczas obiadu i kolacji i popić szklanką wody. Pochłania tłuszcz, który jest spożywany 60 i 30 kapsułek w opakowaniu. NATURHOUSE PAPAYA Papaja (Carica papaya L.) koncentrat owocowy w proszku 100 %. Spożywać 4 kapsułki dziennie, podzielone na 2 porcje, popić szklanką wody. DZIAŁNIE: Rozbija tkankę cellulitową (zawiera enzymy proteolityczne, trawiące włókna otaczające komórki tłuszczowe tworzące cellulit) Poprawia trawienie 60 kapsułek w opakowaniu. BELLSILUET Ananas w proszku, karboxymetyloceluloza, celuloza, stearynian magnezu substancja przeciwzbrylająca, bromelanina. Kapsułka: żelatyna. Zawiera lecytynę sojową 15

16 Należy spożywać po 2 kapsułki 3 razy dziennie przed głównymi posiłkami. Działanie proteolityczne; wspomaga trawienie białek Przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo. Wspomaga pracę jelit 60 kapsułek/ 400mg OPUNTIA KAPSUŁKI Opuncja figowa, ekstrakt z papai, fruktooligosacharydy. Kapsułka: żelatyna Należy spożywać 4 kapsułki dziennie. Po dwie kapsułki po głównych posiłkach. Preparat popić szklanką wody. Zapobiega starzeniu sie skóry. Źródło aminokwasów, witamin i pierwiastków śladowych Absorbuje tłuszcz z pożywienia (redukcja odkładania tłuszczu) Przyczynia się do obniżenia cholesterolu i triglicerydów we krwi Rozbija tkankę cellulitową 60 kapsułek/ 400mg GARCINIA CAMBOGIA Suchy ekstrakt z owocu Garcinia Cambogia, Skład kapsułki: żelatyna. Należy spożywać po 2 kapsułki przed obiadem i przed kolacją. Preparat popić szklanką wody. 16

17 Redukcja procesu przemiany węglowodanów w tłuszcze Inhibicja procesu lipogenezy Kojąco na ośrodek sytości, regulacja apetytu Stymulacja procesu termogenezy 60 i 30 kapsułek po 499 mg każda. PERTRES FIOLKI Woda, fruktoza, miód, koncentrat z marakui, kwas cytrynowy-regulator kwasowości, ekstrakt z dzikiej róży, ekstrakt z werbeny, ekstrakt z lipy, kwas sorbowy-substancja konserwująca, guma ksantynowa -stabilizator, ekstrakt z kwiatów pomarańczy, ekstrakt z zielonego anyżu, ekstrakt z melisy. Zaleca się stosować 2 fiolki dziennie, najlepiej jedną przed śniadaniem i jedną przed kolacją. Zawartość fiolki rozpuścić w szklance wody lub soku owocowego. Działa łagodząco i uspakajająco Reguluje trawienie Lekko moczopędnie 14 fiolek po 10 ml. PERTRES KAPSUŁKI Celuloza, garum, fosforan wapnia substancja wiążąca, ekstrakt z ostrygi (tauryna 1,45%), L- tauryna, stearynian magnezu i dwutlenek krzemu substancje przeciwzbrylające, siarczan miedzi Zaleca się stosować 4 kapsułki dziennie, dwie przed obiadem i dwie przed kolacją i popić szklanką wody. 17

18 Hamuje apetyt tak na rzeczy słodkie jak i na słone Obniża poziom cholesterolu we krwi Wyrównuje poziom glukozy we krwi 60 kapsułek. PERTRES SASZETKI Woda, fruktoza, koncentrat z marakui, inulina- substancja zagęszczająca, kwas cytrynowy- regulator kwasowości, karboksymetyloceluloza- substancja zagęszczająca, ekstrakt z dzikiej róży (Rosa canina), ekstrakt z werbeny (Lippia citriodora), ekstrakt z lipy (Tilia platyphyllos), kwas sorbowy- substancja konserwująca, ekstrakt z kwiatów pomarańczy (Citrus aurantium), ekstrakt z zielonego anyżu (Pimpinella ani sum), ekstrakt z melisy (Melissa officinalis). Zaleca sie stosować 2 saszetki dziennie, najlepiej jedną przed śniadaniem i jedna przed kolacją. Zawartość saszetki należy rozpuścić w szklance wody lub soku owocowego. Działa łagodząco i uspakajająco Reguluje trawienie Wiatropędnie Lekko moczopędnie 14 saszetek x 10 ml. PERTRES DRINK Woda, aromat, wyciąg z ananasa, kwas cytrynowy i kwas jabłkowy regulatory kwasowości, sorbinian potasu i benzoesan sodu konserwanty, wyciąg z pomarańczy gorzkiej, wyciąg z melisy, aspartam i acesulfam K substancje słodzące, wyciąg z lipy, E104 i E142- barwniki. 18

19 Spożywać 1 butelkę dziennie schłodzonego PERTRES DRINK między posiłkami. Naturalne wyciągi mogą powodować osad. Wstrząsnąć przed użyciem. Działa łagodząco i uspakajająco Reguluje trawienie Lekko moczopędnie Butelka 350 ml. DRENANAT D&N DRENANAT DZIEŃ: Woda, fruktoza, inulina, słód jęczmienny, premix witaminowy, L-karnityna,koncentrat soku z cytryny, kwas cytrynowy- regulator kwasowości, ekstrakt z kolcorośli lekarskiej, ekstrakt z czarnego bzu, chlorek magnezu, witamina C, kwas winowy-regulator kwasowości, kwas sorbowy- substancja konserwująca, guma ksantynowa- stabilizator, koenzym Q 10, ß- karoten, glukonian żelazawy, aromat, ekstrakt z kopru włoskiego, ekstrakt z rozmarynu, siarczan cynku, siarczan manganu, biotyna, siarczan miedzi, witamina B12. DRENANAT NOC: Woda, fruktoza, koncentrat z ananasa, inulina, koncentrat z czarnego bzu, kwas cytrynowy- regulator kwasowości, L-karnityna, ekstrakt z lipy, ekstrakt z melisy, chlorek magnezu, ekstrakt z kolcorośli lekarskiej, kwas sorbowy- substancja konserwująca, aromat, ekstrakt z czarnego bzu, guma ksantynowa- stabilizator, glukonian żelazawy, koenzym Q 10, ekstrakt z kopru włoskiego, ekstrakt z werbeny, siarczan cynku, siarczan manganu, siarczan miedzi. Zaleca się stosować 2 fiolki dziennie, fiolkę DRENANAT DZIEŃ przed śniadaniem a fiolkę DRENANAT NOC przed kolacją. Zawartość każdej fiolki rozpuścić w szklance wody lub soku owocowego. Pobudza metabolizm wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej. Usuwa nadmiar wody metabolicznej nagromadzonej w organizmie moczopędnie Oczyszczająco wraz z wodą metaboliczną usuwane toksyny oraz produkty uboczne przemiany materii Źródło witamin i przeciwutleniaczy (dzień) Relaksująco (noc) 14 fiolek po 10 ml. 19

20 DRENANAT PLUS Ekstrakt z zielonej herbaty, fruktooligosacharydy, L- karnityna, glukomanan- błonnik pokarmowy, fumaran żelazawy, tlenek magnezu-substancja przeciwzbrylajaca, celuloza mikrokrystalicznasubstancja wypełniajaca, stearynian magnezusubstancja przeciwzbrylająca, kapsułki: żelatyna. Należy spożywać 4 x dziennie po jednej kapsułce na min. przed posiłkami, popijając szklanką wody. Wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej Hamuje apetyt (wypełnia żołądek) 60 i 30 kapsułek w opakowaniu. DRENANAT CHROM I CYNK Ekstrakt z bakłażanów, ekstrakt z owoców fasoli, drożdże piwowarskie, ekstrakt ze szparagów, siarczan cynku, stearynian magnezu i dwutlenek krzemu -substancje przeciwzbrylające, chlorek chromu. Należy spożywać 2x dziennie po jednej kapsułce przed śniadaniem i przed obiadem. Preparat popić szklanką wody. Hamuje apetyt na słodycze 60 kapsułek w opakowaniu. 20

21 OCET JABŁKOWY SKRZYP POLNY Sproszkowany ocet jabłkowy (75%), kapsułka (żelatyna, barwnik E- 171), sproszkowany skrzyp polny (Equisetum arvense) 23%, środek przeciwbrylący: stearynian magnezu. Przyjmować 4 kapsułki dziennie, 2 przed obiadem i 2 przed kolacją, popijając szklanką wody. Moczopędne Pobudzające trawienie Wspomagające przy dnie moczanowej 30 kapsułek po 400 mg. LEVANAT TRANSIT Błonnik z łusek nasion babki jajowatej, glukoza, fruktooligosacharydy, kwas winowy-regulator kwasowości, śliwka suszona-proszek, aromat owocowy, aspartam substancja słodząca. Zaleca się zażywać 2 x dziennie po jednej saszetce na około godzinę przed obiadem i przed kolacją. Zawartość saszetki należy wsypać do szklanki i zalać taką ilością wody, aby otrzymać pełną szklankę napoju. Napój zamieszać i spożyć natychmiast po przyrządzeniu. Stosowany przy zaparciach (20 min. przed posiłkiem) lub biegunkach (bezpośrednio po posiłku) Hamuje apetyt (wypełnia żołądek) Obniża cholesterol i triglicerydy 20 saszetek w opakowaniu. 21

22 LEVANAT HIPER-PRO SKŁADNIKI na saszetkę: Koncentrat białek serwatki ( 23,9 g w 1 torebce), ksylitom, aspartam, acesulfam K substancje słodzące, aromat, kwas jabłkowy-regulator kwasowości, E-102, E barwniki, witamina B3, kwas pantotenowy, witamina B6, witamina B2, witamina B1. Zaleca się spożywać 1 torebką 1x dziennie. Zawartość torebki rozpuścić w 250 ml chłodnej wody. Można także rozpuścić zawartość 2 torebek w 1 litrze chłodnej wody. Otrzymany napój można przygotować rano i pić przez cały dzień. Przed wypiciem napój zamieszać. Preparat można mrozić, uzyskując doskonałe lody. Skoncentrowane źródło białka przyspiesza metabolizm i spalanie tkanki tłuszczowej 5 saszetek po 25 g każda. O smaku owoców egzotycznych. FIBROKI Otręby zbożowe, ciemny cukier trzcinowy, odwodnione jabłko, serwatka, ekstrakt z mąki słodowej, aromat jabłkowy, kwas cytrynowy regulator kwasowości, fosforan wapnia, siarczan żelazawy. Zaleca się stosować 2 razy dziennie dwie łyżki stołowe granulatu. Preparat zalać jedną szklanką ciepłej wody lub wody mineralnej. W przypadku niewydolności jelit dawka może być zwiększona do 2 łyżek stołowych granulatu 3 razy dziennie. FIBROKI może być także dodawany do jogurtu i ciepłego mleka. Hamuje apetyt (wypełnia żołądek) Poprawia perystaltykę jelit Stabilizuje poziom glukozy we krwi Pomaga w usunięciu toksyn 250 g w opakowaniu. 22

23 VIVAT DIGEST Woda, koncentrat z białych winogron, fruktoza, miód, inulina, sacharoza, ekstrakt z papai, ekstrakt z werbeny, ekstrakt z rumianku, ekstrakt z ananasa, kwas cytrynowy regulator kwasowości, ekstrakt z aloesu, witamina C, ekstrakt z mięty, kwas sorbowy substancja konserwująca, guma ksantynowa stabilizator. Zaleca się stosować 2 fiolki dziennie, najlepiej po posiłkach. Zawartość fiolki rozpuścić w szklance wody lub soku owocowego. Wspomaga trawienie, stabilizuje pracę jelit Działa łagodząco Moczopędnie Stymuluje spalanie tkanki tłuszczowej 14 fiolek po 10 ml. SLIMBEL KEEPFIT Białko mleka, fruktooligosacharydy, glukomannan w proszku, wypełniacz (maltodekstryna), IGOB 131 wyciąg z mango afrykańskiego (Mangifera indica J. König ex L.), fruktoza: słodzik, aromat cytrynowy, kwas cytrynowy: regulator kwasowości, dwutlenek krzemu: środek przeciwzbrylający, wyciąg z zielonej herbaty (Camellia sinensis (L.) kuntze), (E-120): barwnik, aspartam: słodzik Zawiera źródło fenyloalaniny. Zawira białka mleka, (laktoza i lecytyna słonecznikowa (E-322)). Spożywać jedną saszetkę na dzień. Zawartość torebki rozpuścić w 250ml wody, zamieszać i wypić 10 minut przed głównym posiłkiem Wypełnia żołądek, reguluje perystaltykę jelit Hamuje apetyt przez działanie na poziom leptyny Pobudza metabolizm 14 saszetek po 10g 23

24 APINAT KAKAO Kakao w proszku, aspartam- substancja słodząca, błonnik roślinny (z kakao), ekstrakt z kakao, glucidex- (maltodekstryna) stabilizator. Zawiera źródło fenyloalaniny. Spożywać 2 saszetki dziennie. Rozpuścić jedną saszetkę Apinat w filiżance wody lub chudego mleka (zimnego lub gorącego). Wspomaga trawienie Stabilizuje pracę jelit Wypełnia żołądek 14 saszetek x 3g. PEIPAKOA BAMBOU Zawiera środki słodzące. Mąka zbożowa pełnoziarnista, tłuszcz roślinny, oleje roślinne, woda, środki spulchniające (lecytyna sojowa i E-417), środek zakwaszający (kwas cytrynowy), konserwanty (sorbinian potasu), aromaty, barwnik (beta-karoten), środek słodzący (maltitol), błonnik pszenny (6,8%), błonnik bambusowy (4,8%), inulina (2,7%), słód, środki gazujące: wodorowęglan amonu, wodorowęglan sodu, środek słodzący (aspartam). Zawiera fenyloalaninę. Zaleca się stosować 1-2 ciastka zamiast granulek FIBROKI Wspomaga perystaltykę jelit i trawienie Wypełnia żołądek Reguluje metabolizm Wspomaga perystaltykę jelit, trawienie 4 pakiety po 5 ciastek. 24

25 PEIPAKOA ANTIOX woda, koncentrat z czarnej porzeczki (0,5%), koncentrat z cytryny (0,5%), stabilizator (pektyna), konserwanty (sorbinian potasu, benzoesan sodu), aromaty, witamina C (kwas L- askorbinowy), słodzik (acesulfam potasu, suklaroza), Ekstrakt z zielonej herbaty (Camelia sinensis), ekstrakt z nasion winogron (Vitis vinifera), Witamina E (DL alfa- tokoferol). Może zawierać śladowe ilości siarczanów. Przyjmować 1 butelkę dziennie między posiłkami. Napój można rozpuścić w wodzie Wspomaga oczyszczanie organizmu Źródło antyoksydantów Obniża poziom cholesterolu Wzmacnia organizm 300 ml. PEIPAKOA REGULARIS pszenica, olej roślinny (rafinowany), woda, sól, emulgator: E-471, kwas: kwas cytrynowy, substancja konserwująca: kwas sorbowy, przeciwutleniacze: E-306 i E-304, aromat i barwnik: beta-karoten), białko mleka, cukier, przecier z truskawek (5,8%), otręby pszenne, białko sojowe, kazeinian sodu, inulina (2,8%), odtłuszczone mleko w proszku, emulgator: lecytyna sojowa, substancje spulchniające (kwaśny węglan amonu i wodorowęglan sodu), aromat truskawkowy i aromat jogurtowy Zaleca się stosować ok 5-6 ciastek na dzień jako drugie śniadanie lub podwieczorek Hamuje apetyt Źródło pełnowartościowego białka Zastępuje słodycze Opakowanie 60g (jedno ciastko ok. 5g) 25

26 REDUNAT ŻEL LIPOAKTYWNY Puriefied (Aqua), Propylene Glycol, Polysorbate 20, Algae (Fucus Vesiculosus) Extract, Pentylene Glycol, Algae (Laminaria Digitarta) Extract, Ivy (Hedera Helix) Extract, Eucalyptus (Eucalyptus Globulus) Oil,Peppermint (Mentha Piperita) Oil, Cinnamon (Cinnamomum Zeylanicum) Bark Oil, Cabomer, Fragrance (Parfum),Triethanolamine, Linalool, Eugenol, Cinnamal, Benzyl Alcohol, Limanene, Acid Blue 3(Cl 42051), Dihydroxyacetic Acid, FD & C Yellow nr 5 (Cl 19140)H SKŁADNIKI CZYNNE: Ekstrakty z Morszczynu, listownicy, ekstrakt z bluszczu, olejek eukaliptusowy, olejek z mięty, olejek cynamonowy Stosować dwa razy dziennie, rano i wieczorem. Wmasować żel ruchami okrężnymi w skórę. Antycellulitowe Napinające i wygładzające skórę 250ml. REDUNAT KRAM PRZECIWCELLULITOWY Z JODEM Aqua, Coconut oil, Estearic acid, Glyceryl stearate, Paraffinum liquidum, Cetyl alcohol, Propylene glycol, Cetyl acetate, Acetylated lanolin alcohol, Acetylated lanolin, Fucus vesiculosus, Triethanolamine, Camphor, BHA, Methylchloroisothiazolinone, Methylisothiazolinone, Disodium, EDTA, Parfum. SKŁADNIKI CZYNNE: Ekstrakt z alg: 1%, kamfora krystaliczna: 0,02%. Posmarować miejsce kremem i masować okrężnymi ruchami przez 5 minut codziennie. Zawinąć kostki lodu w kawałek materiału i przykładać miejscowo przez 2 minuty. Wspomagające redukcję podskórnej tkanki tłuszczowej Napinające, wygładzające i zmiękczające skórę Poprawiające ukrwienie skóry 200 ml. 26

27 JUVENTIVE B Woda, fruktoza, marchew w proszku (Daucus carota): 217,87 mg, koncentrat z pomarańczy (Citrus aurantium): 108,93 mg, koncentrat z jabłek (Malus domestica):108,93 mg, sacharoza, witamina C (kwas L-askorbinowy), beta-karoten, kwas cytrynowy regulator kwasowości, sorbinian potasu - substancja konserwująca, olej z nasion wiesiołka (Oenothera biennis): 21,79 mg, witamina E (octan DL-alfa-tokoferylu), siarczan cynku, drożdże wzbogacone w selen, ekstrakt z liści rozmarynu (Rosmarinus officinalis): 10,89 mg, guma ksantanowa stabilizator, ekstrakt z liści zielonej herbaty (Camellia sinensis): 8,11 mg, siarczan miedzi (II). Zaleca się stosować 1 fiolkę dziennie, przed śniadaniem. Zawartość fiolki rozpuścić w szklance wody lub soku owocowego Przeciwzmarszkowe Usuwanie wolnych rodników i zapobieganie powstawaniu nowych Wzmacvniające warstwę wodno-lipidową naskórka Uelastyczniające i poprawiające barwę skóry 14 fiolek x 10 ml. REVITALIVE Woda, koncentrat z jabłek (Malus domestica): 2060 mg, fruktoza, miód, liofilizowane mleczko pszczele: 192 mg, witamina C (kwas L- askorbinowy), kwas cytrynowy regulator kwasowości, witamina E (octan DL-alfatokoferylu), drożdże wzbogacone w selen, sorbinian potasu - substancja konserwująca, witamina A (octan retinylu), ekstrakt z korzenia żeń-szenia (Panax ginseng): 3,43 mg, ekstrakt z liści zielonej herbaty (Camellia sinensis): 3,29 mg, aromat. Zaleca się stosować 1 fiolkę dziennie, przed śniadaniem. Zawartość fiolki rozpuścić w szklance wody lub soku owocowego. 27

28 Regenerujące i odmładzające Poprawiające elastyczność i regenerację naskórka Hamujące procesy starzenia 14 fiolek x 10 ml REACTIVE Woda, fruktoza, koncentrat z owoców czarnego bzu (Sambucus nigra): 218,15 mg, witamina C (kwas L-askorbinowy), ekstrakt z kwiatów hibiskusa (Hibiscus sabdariffa): 46,24 mg, cytrynian cynku, witamina E (octan DL-alfatokoferylu), ekstrakt z owoców żurawiny (Vaccinium macrocarpon): 21, 81 mg, drożdże wzbogacone w selen, ekstrakt z pestek czerwonych winogron (Vitis vinifera): 17,45 mg, ekstrakt z liści szałwii (Salvia officinalis): 13,08 mg, kwas cytrynowy regulator kwasowości, sorbinian potasu - substancja konserwująca, aromat, witamina A (octan retinylu). Zaleca się stosować 1 fiolkę dziennie, przed śniadaniem. Zawartość fiolki rozpuścić w szklance wody lub soku owocowego. Neutralizujące na wolne rodniki Wspomagające produkcję kolegane i uelastyczniające skórę Poprawiające krążenie w naczyniach krwionośnych skóry 14 fiolek x 10 ml. KREM MORSKI ANTY-AGING 24H SKŁADNIKI CZYNNE: Ekstrakt z alg (Himanthalia, Ochroleuca, Klamath), olejek z pszenicy, wiesiołka, migdałów, awokado, ekstrakt z wąkroty azjatyckiej, Ceramid-2, ekstrakt z rzeń-szenia, 28

29 marchwi, Nakładać rano i/lub wieczorem na twarz i szyję. Idealna baza pod makijaż. Nawilżające, wygładzające i zmiękczające skórę Poprawiające gęstość skóry Przeciwzmarszczkowe, liftingujące 50 ml. LIFTINGUJĄCY KREM MORSKI - EFEKT BOTOKSU SKŁADNIKI CZYNNE: Ekstrakt z zielonych alg, olejki z awokado, wiesiołka, migdałów, kiełków pszenicy, lanolina, pantenol, bisabolol. Nakładać rano i/lub wieczorem na twarz i szyję. Idealna baza pod makijaż. Wygładzające zmarszczki (głównie mimiczne) Odżywiające i regenerujące Nawilżające i poprawiające elastyczność skóry 50 ml. SLIMBEL REDUCTOR NOC SKŁADNIKI CZYNNE: Solanka (woda) morska, ekstrat z Alg Laminaria Digitala, Ekstrakt z glonów Gelidium cartilagineum, Pelvetia caniculata, ekstrakt z zielonej kawy Arabika, masło Butyrospermum Sparii. 29

30 Nakładać wieczorem przed snem na problematyczne partie ciała. Działanie kremu intensyfikuje masaż Pobudzające drenaż limfatyczny usuwając nagromadzone płyny Przeciwcellulitowe Wspomagające usuwanie tkanki tłuszczowej Nawilżające i hamujące procesy starzenia skóry Uelastyczniające i napinające skórę 200 ml. 30

31 PRODUKTY KILUVA MARZEC 2014 NATURHOUSE 31

32 ENERKI Woda, fruktoza, koncentrat jabłkowy (Malus domestica), miód, pyłek kwiatowy, mleczko pszczele liofilizowane, ekstrakt z żeń- szenia (Panax ginseng), regulator kwasowości: kwas cytrynowy, sacharoza, ekstrakt z imbiru (Zinginer officinalis), substancja konserwująca: sorbinian potasu, witamina E (octan DL- alfa- tokoferylu), aromat wermutu, kawa rozpuszczalna. Zaleca się stosować na czczo jedną fiolkę dziennie. Zawartość fiolki rozpuścić w szklance wody. Odżywia i wzmacnia organizm Naturalnie pobudza i dodaje energii Reguluje przemianę materii 14 fiolek po 10ml. PANAKI JUNIOR Woda, fruktoza, koncentrat z białych winogron, mleczko pszczele liofilizowane, serwatka, inulina, witamina C (kwas askorbinowy)- substancja konserwująca, ekstrakt z szałwii (Salvia officinalis), aromat, beta karoten- barwnik Zaleca się stosować na czczo jedną fiolkę dziennie. Zawartość fiolki rozpuścić w szklance wody. Odżywia, wzmacnia organizm Przeciwzapalne i antybakteryjne Reguluje metabolizm Wspomaga perystaltykę jelit, trawienie 14 fiolek po 10ml 32

33 PANAKIBIOTIC Woda, fruktoza, koncentrat z jabłek, koncentrat z owoców czarnego bzu, ekstrakt z propolisu, ekstrakt z naziemnych części echinacea, sacharoza, chlorek magnezy regulator kwasowości, ekstrakt z kwiatów malwy, ekstrakt z ziela tymianku, witamina C (kwas L-askorbinowy) przeciwutleniacz, niacyna, glukonian żelaza II, ekstrakt z grzybów shii- take, ekstrakt z szałwii (Salvia officinalis), siarczan cynku, guma ksantanowa- stabilizator, aromat, kwas cytrynowy- stabilizator kwasowości, siarczan miedzi II, witamina B6 (chlorowodorek pirydoksyny), kwas foliowy (kwas pteroilomonoglutaminowy). Należy spożywać na czczo jedną fiolkę dziennie. Preparat można popić wodą lub sokiem. Zwiększa odporność organizmu, pobudza układ immunologiczny Działa przeciwwirusowo i antybakteryjnie 14 fiolek po 10 ml. MAGNEVA Regulator kwasowości: kwas cytrynowy, cytrynian magnezu, maltodekstryna (z kukurydzy), regulator kwsowości: wodorowęglan sodu, aromat cytrynowy, substancje słodzące: aspartam (zawiera źródło fenyloalaniny) i acesulfam potasu, witaminy B6 (chlorowodorek pirydoksyny). Należy przyjmować 2 saszetki dziennie, po jednej saszetce przed każdym głównym posiłkiem. Saszetkę należy rozpuścić w szklance wody i wypić. 33

34 Uzupełnia braki magnezu w organizmie Wspomaga koncentrację i zwiększa odporność na stres Usuwa zmęczenie 20 saszetek x 4,1 g. PŁATKI DIETESSE-3 Otręby owsiane (36%), skrobia kukurydziana, maślanka w proszku, otręby zbożowe, cukier, aromat (zawiera laktozę), olej słonecznikowy w mikrokapsułkach bogaty w sprzężony kwas linolowy CLA (2%), mąka zbożowa, mąka słodowa, błonnik inulina, sól, witaminy: C, E, B3, Kwas pantotenowy, D, B1, B6, B2, B12, kwas foliowy, biotyna, słodzik acesulfam potasu, żelazo. Zawiera zboża zawierające gluten, mleko i pochodne mleka. Może zawierać śladowe ilości soi i jej pochodnych. Zaleca się dodać 3 łyżki produktu do 200 ml mlek półtłustego. Płatki Dietesse-3 mogą być też dodawane do jogurtu i kefiru. Hamuje apetyt (wypełnia żołądek) Obniża poziom trójglicerydów, cholesterolu i cukru we krwi Kwas CLA wspomaga proces chudnięcia i korzystnie wpływa na układ immunologiczny Dostarczają wielu witamin i minerałów 245 g w opakowaniu 34

35 SLIMBEL BURN Fosforan diwapniowy substancja teksturotwórcza, inozytol, cytrynian choliny, L-metionina, L-karnityna, betaina, stearynian magnezusubstancja przeciwzbrylająca, pantotenian wapniowy, polinikotynian chromu. Należy spożywać 4 kapsułki dziennie, 2 kapsułki podczas śniadania i 2 podczas kolacji. Podczas ćwiczeń można zażywać dodatkowo 2 kapsułki dziennie. Preparat popić szklanką wody. Pobudza metabolizm Wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej Hamuje apetyt na słodycze 60 kapsułek po 608 mg. SLIMBEL SYSTEM SLIMBEL RANO: (kapsułki białe) i POPOŁUDNIE: (kapsułki żółte) Glukomannan,celuloza mikrokrystaliczna: substancja wypełniająca, białko sojowe, witamina C (kwas askorbinowy), laktoza, ekstrakt ze skrzypu polnego (Equisetum arvense), ekstrakt z kolcorośla szorstkiego (Smilax aspera), betakaroten, kwas winowy: substancja konserwująca, chlorowodorek L-lizyny, L-metionina, stearynian magnezu: substancja przeciwzbrylająca, witamina E (octan DL-alfa-tokoferolu), witamina B3 (nikotynamid), pantotenian wapnia, ekstrakt z morszczynu (Fucus vesiculosus), witamina B2 (ryboflawina), witamina B6 (chlorowodorekk pirydoksyny), witamina B1 (chlorowodorek tiaminy), biotyna, kwas foliowy, witamina B12 (cyjanokobalamina). Kapsułka biała: żelatyna, barwnik E-171. Kapsułka żółta: żelatyna, barwniki E-171, E-104 i E

36 SLIMBEL NOC: (kapsułki czerwone) Glukomannan, ekstrakt z pomarańczy gorzkiej (Citrus aurantium), ekstrakt z lipy (Tilia argentum), celuloza mikrokrystaliczna: substancja wypełniająca, białko sojowe, ekstrakt ze skrzypu polnego (Equisetum arvense), ekstrakt z kolcorośla szorstkiego (Smilax aspera), chlorowodorek L-lizyny, L-metionina, stearynian magnezu: substancja przeciwzbrylająca, ekstrakt z morszczynu (Fucus vesiculosus). Kapsułka czerwona: żelatyna, barwniki E-171, E-122 i E-104, Może mieć negatywny wpływ na aktywność i koncentrację uwagi u dzieci. SLIMBEL RANO: Należy spożywać 1 kapsułkę białą pół godziny przed śniadaniem, popić szklanką wody. SLIMBEL POPOŁUDNIE: Należy spożywać 1 kapsułkę żółtą pół godziny przed obiadem, popić szklanką wody. SLIMBEL NOC: Należy spożywać 1 kapsułkę czerwoną pół godziny przed kolacją, popić szklanką wody. Pobudza metabolizm Wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej Wspomaga oczyszczanie organizmu Działa delikatnie drenująco. 90 kapsułek po 645 mg. ONAPLUS Olej z nasion wiesiołka z pierwszego tłoczenia na zimno, olej z ryby, witamina E, kapsułka: żelatyna i gliceryna. Zaleca się spożywać 1 kapsułkę dziennie, rano i wieczorem przed głównym posiłkiem przez co najmniej 3 miesiące. Wzmacniające na skórę, nawilżające Łagodzące problemy skórne Korzystny wpływ na profil lipidowy 60 kapsułek po 500 mg. 36

37 VADESSA Fruktoza, maltodekstryna, drożdże mleczne, serwatka, papaja w proszku (Carica papaya), laktoza, aromat pomarańczowy, kwas cytrynowyregulator kwasowości, aromat cytrynowy, dwutlenek krzemu-substancja przeciwzbrylająca, Lactobacillus acidophilus. Produkt zawiera laktozę i produkty mleczne. Rozpuścić 1-2 saszetek w pół szklanki wody. Wypić w trakcie bądź po głównym posiłku. Spożywać dwa razy dziennie. Bioregulacja flory bakteryjnej przewodu pokarmowego. Zawiera bakterie Lactobacillus acidophilus-bakterie mlekowe oraz drożdże mleczne i serwatkę. Rozbija tkankę cellulitową (zawiera enzymy proteolityczne, trawiące włókna otaczające komórki tłuszczowe tworzące cellulit)i poprawia trawienie. 15 saszetek x 5g. ALOE VERA Woda, fruktoza, inulina, ekstrakt z aloesu (Aloe barbadensis), guma ksantanowa - stabilizator, kwas cytrynowy regulator kwasowości, aromat Należy spożywać 1 łyżkę stołową dziennie, przed głównym posiłkiem. Można spożywać z sokami owocowymi lub dodawać do innej żywności. Wspomaga pracę jelit, poprawia trawienie Oczyszczające Poprawia wygląd skóry Przeciwzapalnie 250 ml 37

38 SLIMBEL SYSTEM DEP. Woda, fruktoza, miód, koncentrat z czarnego bzu, ekstrakt z kopru włoskiego, ekstrakt z kolcorośli lekarskiej, ekstrakt ze szparagów, ekstrakt z majeranku, ekstrakt z rozmarynu, ekstrakt z rumianku, sacharoza, kwas winowy- regulator kwasowości, guma ksantanowa- stabilizator. 1 łyżkę stołową 4 razy dziennie, przed głównymi posiłkami Diuretycznie oczyszczająco i detoksykacyjnie. wzmacniająco na system immunologiczny 250ml. CINARKI Woda, fruktoza, koncentrat jabłkowy, miód, sok z rdzenia i liści karczocha, ekstrakt z rumianku, ekstrakt z pomarańczy gorzkiej, sacharoza, kwas cytrynowy- regulator kwasowości, guma ksantanowa- stabilizator. 1 łyżkę stołową 3 razy dziennie, przed głównymi posiłkami Zmniejsza wzdęcia Detoksykacyjnie na wątrobę, wspomaga trawienie Wspomaga liolizę 250ml. 38

39 ANEKI ALER Woda, fruktoza, koncentrat jabłkowy, miód, ekstrakt z rumianku, sacharoza, kwas cytrynowy- regulator kwasowości, guma ksantanowa- stabilizator, ekstrakt z kolcorośli lekarskiej, szczawian manganu, siarczan miedzi. 1 łyżkę stołową 4 razy dziennie, przed głównymi posiłkami oczyszczająco przeciwalergicznie przeciwzapalnie 250ml. HEARKI Woda, fruktoza, koncentrat z czerwonych winogron, ekstrakt z głogu białego, sacharoza, kwas cytrynowy- regulator kwasowości, guma ksantanowa- stabilizator, aromat. 1 łyżkę stołową 4 razy dziennie, przed głównymi posiłkami Zmniejsza napięcie naczyniowe. Pozytywnie na układ krwionośny, stosowany przy skokach cisnienia, kołataniu serca, leczeniu miażdżycy 250ml. 39

40 KILUSAN Woda, serwatka suszona, kwas mlekowy, ekstrakt z cykorii, barterie Acidophilus i Termophilus. 1 łyżkę stołową 2 razy dziennie rozpuścić w 0,5 szklanki wody Osłonowo przy spadku odporności lub przy antybiotykoterapii 250ml. SAMBUKI Woda, koncentrat z bzu czarnego, fruktoza, sorbinian potasu- substancja konserwująca. 1 łyżkę stołową 3 razy dziennie przed głównymi posiłkami. Pobudza krażenie, zwłaszcza limfy moczopędnie 250ml. 40

41 EQUILUM NERV Woda, fruktoza, miód, koncentrat z marakui, sacharoza, ekstrakt z lipy trójlistnej, ekstrakt z kwiatów drzewa cytrynowego, ekstrakt z anyżu zielonego, guma ksantanowa-stabilizator, aromat. 1 łyżkę stołową 3 razy dziennie zawsze przed głównymi posiłkami Pobudza krażenie, zwłaszcza limfy - moczopędni 250ml. SLIMBEL LIPODREN L-karnityna, fruktoza, sproszkowana suszona śliwka (Prunus doméstica L.,owoc), witamina C (kawas L-askorbinowy), aromaty (zawiera siarczany), kwas cytrynowy regulator kwasowości, betrakaroten (barwnik), Koenzym Q10, ekstrakt z morszczynu, Stevia (substancja słodząca). Spożywać jedną saszetkę na dzień, najlepiej w godzinach porannych. Zawartość torebki rozpuścić w 200ml wody, zamieszać i wypić Wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej Pobudza metabolizm 14 saszetek po 4g SLIMBEL HEPAVITALIUM 41

42 Sproszkowane jabłko, fruktoza, ekstrakt z karczocha, aromaty, kwas cytrynowy (regulator kwasowości), ekstrakt z rozmarynu, ekstrakt z werbeny cytrynowej, witamina B3, Stevia, ekstrakt z rumianku, witamina B6, B2, B1, kwas foliowy, witamina B12. Spożywać jedną saszetkę na dzień, najlepiej w godzinach porannych. Zawartość torebki rozpuścić w 200ml wody, zamieszać i wypić Wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej Pobudza metabolizm Działa ochronnie na wątrobę, stymuluje wydzielanie żółci Obniża poziom cholesterolu 14 saszetek po 5g. KOSTKA WARZYWNA Sól, glutaminian sodu substancja wzmacniająca smak i zapach, aromat (zawiera jajka, seler, mleko), jarzyny 11,1% (por, cebula, pasternak, kapusta, marchew, czosnek, pietruszka), tłuszcz roślinny utwardzony, wyciąg z drożdży, skrobia pszeniczna, białko sojowe, tłuszcz roślinny, laktoza, przyprawy, E-150d barwnik naturalny. Może zawierać śladowe ilości ryb i skorupiaków. W celu uzyskania optymalnego smaku rozpuścić dwie kostki w 1 litrze wrzącej wody. Używać również do przyprawiania różnego rodzaju potraw oraz sosów. Zastępuje tradycyjne kostki rosołowe o wysokiej zawartości soli i glutaminianu sodu 12 kostek x 9,6 g. 42

43 BISZKOPTY SEZAMOWE Mąka pszenna otręby pszenne (14%), tłuszcz roślinny, nasiona sezamu (2, 6%), cukier, drożdże, siemię lniane (2%), serwatka, ekstrakt słodowy, mono i diglicerydy kwasów tłuszczowych- emulgator Spożywać 2-3 suchary dziennie, najlepiej na śniadanie. Popić szklanką wody. Wspomaga trawienie Stabilizuje pracę jelit Wypełnia żołądek 34 suchary. BISZKOPTY SOJOWE Mąka żytnia, drożdże, gluten pszenny, tłuszcz roślinny, cukier, kiełki pszenicy, siemię lniane, sól Spożywać 2-3 suchary dziennie, najlepiej na śniadanie. Popić szklanką wody. Wspomaga trawienie Stabilizuje pracę jelit Wypełnia żołądek 34 suchary FIBROKI CIASTKA FIBROKI 5 ZBÓŻ:Mąka zbożowa, tłuszcz roślinny, ciemny cukier trzcinowy, otręby 43

44 zbożowe, mleko w proszku, len, sezam, jaja, owies, żyto, otręby, mąka słodowa, dwuwęglan amonowy- spulchniacz, sól, aromaty/fibroki HERBATNIKI:Mąka razowa zbożowa, tłuszcz roślinny, otręby zbożowe, cukier, cukier trzcinowy, mleko w proszku, skrobia zbożowa, jaja, słód, dwuwęglan amonowy, difosforan disodowy, winiany potasu, dwuwęglan sodowy, -spulchniacze, sól, aromaty/fibroki ROLIN: Mąka razowa zbożowa, tłuszcz roślinny, fruktoza, mleko w proszku, anyż, dwuwęglan amonowy-spulchniacz, sól, aromaty/ FIBROKI TOST:Mąka razowa zbożowa, tłuszcz roślinny, fruktoza, sezam, mąka zbożowa, otręby zbożowe, skrobia zbożowa, jaja, mąka sojowa, dwuwęglan amonowy i sodowy- spulchniacz, sól, aspartam- substancja słodząca/fibroki TUB: Mąka zbożowa, margaryna roślinna (olej roślinny, tłuszcze roślinne częściowo utwardzone, woda, mono i diglicerydy kwasów tłuszczowych - emulgatory, sól, kwas cytrynowy- substancja zakwaszająca, kwas sorbowy- substancja konserwująca, E-307 i E-304- przeciwutleniacze, aromaty)/fibroki GRANAT I POMELO: Mąka razowa zbożowa, tłuszcz roślinny, cukier, otręby zbożowe, mleko w proszku, suszone jabłko, aromat, jajka, skrobia zbożowa, suzony granat, słód, dwuwęglan amonowy- spulchniach, sól, cynamon, aromaty. Zaleca się jedzenie 4-6 ciastek dziennie, najlepiej na śniadanie lub II śniadanie. Koniecznie popić szklanką wody. Odżywia Wspomaga trawienie Stabilizuje pracę jelit pobudza perystaltykę jelit. Kartonik, ciastka pakowane w 3 foliowych paczuszkach. KONFITURY Owoce, woda, fruktoza, pektyna, guma karbowa - emulgatory, kwas cytrynowy regulator kwasowości, sorbinian potasu substancja konserwująca, kwas askorbinowy - przeciwutleniacz, mleczan wapnia- regulator kwasowości, cyklaminian sodu, sacharyna sodowa - substancje słodzące. Marmolady z guanabany i bambusa oraz z pomarańczy z kakao zawierają zamiast fruktozy aspartam i acesulfam K Zaleca się spożywanie do śniadania. Smaki: śliwka, ananas, brzoskwinia, czarna borówka, gorzka pomarańcza, morela, truskawka, śliwka zielona, gauanabana z bambusem, pomarańcza z kakao Obniżona kaloryczność 44

45 Słoiczek 320. PECVA SŁODZIK W PŁYNIE woda, stabilizator E-420ii, substancje słodzące: sacharyna sodowa E- 954, suklaroza E-955 i glikozydy stewii, regulator kwasowości E330, substancja konserwująca E-211 Może zastąpić cukier w każdej potrawie lub napoju kropli są równoważne z jedną łyżeczką cukru Zastępuje cukier Buteleczka, 120 ml. SLIMBEL BATONY Białka mleka, syrop glukozowy, czekolada (cukier, mleko w proszku, miazga kakaowa, lecytyna-emulgator, wanilina), oligofruktoza (2g/batonik), syrop fruktozowy, syrop cukrowy, syrop sorbitowy, tłuszcz roślinny, białko roślinne, glukonian potasu, glukomanan(0, 5g/batonik), migdały, orzechy laskowe, pektyna (0, 3g/batonik), cytrynian potasu, aromat, fosforan wapnia, cytrynian sodu, L- cysteina ( 0, 17g/batonik), węglan magnezu, koncentrat witaminowy ( witaminy A, C, E, D, B1, B2, B6, B12, niacyna, pantotenian wapnia, kwas foliowy, biotyna), siarczan żelaza, siarczan cynku, siarczan miedzi, siarczan manganu, jodek potasu, selenian sodu.( Skład różni się w zależności od smaku) 2 batoniki zastępują jeden posiłek. Spożywać z minimum 2 szklankami wody. Smaki: kawowy, czekoladowy, jogurtowy, cytrynowy jabłkowy Dostarcza wartości odżywcze, witaminy i minerały Zastępuje 1 posiłek (1 danie) 45

46 1 batonik, 44 g. SLIMBEL - BUDYNIE Mleko odtłuszczone w proszku, białka mleka, kakao odtłuszczone w proszku, orzechy laskowe crocanti, skrobia kukurydziana - stabilizator, kwasy tłuszczowe, olej roślinny utwardzony, dekstroza, karagen, lecytyna sojowa, estry kwasów tłuszczowych - stabilizatory, kompleks mineralny ( cytrynian potasu, chlorek sodu, fosforan żelaza, glukonian potasu, węglan magnezu, siarczan cynku, glukonian miedzi, siarczan manganu, jodek potasu, selenian sodu), aromat, kompleks witaminowy ( witamina C, niacyna, witamina E, kwas pantotenowy, witamina B6, ryboflawina, tiamina, witamina A, kwas foliowy, biotyna, witamina D, witamina B12), aspartam i acesulfam K- substancje słodzące. (Skład różni się w zależności od smaku) Zawartość saszetki rozpuścić w 225 ml wody lub mleka ( polepsza smak). Budyń przygotować bezpośrednio przed spożyciem. Smaki: czekoladowy, czekoladowy z pomarańczą, czekoladowy z croanti, jogurtowy z płatkami, jogurtowy z czekoladą, waniliowy, waniliowy z płatkami w czekoladzie. Dostarcza wartości odżywcze, witaminy i minerały Zastępuje 1 posiłek (1 danie) 5 saszetek x 56 g SLIMBEL KOKTAJLE Mleko odtłuszczone w proszku, białka mleka, fruktoza, maltodekstryna, kakao odtłuszczone, sacharoza, inulina, kwasy tłuszczowe omega-3, omega-6, hydroksypropyloceluloza- zagęstnik, kompleks mineralny ( cytrynian potasu, chlorek sodu, glukonian potasu, węglan 46

47 magnezu, glukonian żelazawy, siarczan cynku, glukonian miedzi, siarczan manganu, jodek potasu, selenin sodu), hydroksypropyloceluloza- zagęstnik, lecytyna sojowa, kompleks witaminowy (witamina C, niacyna, witamina E, kwas pantotenowy, witamina B6, ryboflawina, tiamina, witamina A, kwas foliowy, biotyna, witamina D, witamina B12), aromat, guma guarstabilizator, cyklaminian sodu, acesulfam K- substancje słodzące (skład różni się zależnie od smaku) Zawartość saszetki rozpuścić w 225 ml wody lub mleka ( polepsza smak). Napój przygotować bezpośrednio przed spożyciem. Smaki: czekoladowy, czekoladowy z pomarańczą, czekoladowy z croanti, jogurtowy z płatkami, jogurtowy z czekoladą, waniliowy, waniliowy z płatkami w czekoladzie. Smaki: truskawkowy, kawowy, waniliowy, czekoladowy Dostarcza wartości odżywcze, witaminy i minerały Zastępuje 1 posiłek (1 danie) 5 saszetek x 32 g. SLIMBEL KREM PIECZARKOWY Mleko odtłuszczone w proszku, ziemniaki w proszku, skrobia ziemniaczana stabilizator, białka mleka, odwodniony rosół z kurczaka, suszone pieczarki olej roślinny utwardzony, olej słonecznikowy, karagen - stabilizator, kompleks mineralny (fosforan wapnia, cytrynian potasu, węglan magnezu, chlorek sodu, glutaminian sodu, chlorek sodu, fosforan żelaza, glukonian potasu, siarczan cynku, glukonian miedzi, siarczan magnezu, jodek potasu, selenian sodu), aromat, kompleks witaminowy ( witamina C, niacyna, witamina E, kwas pantotenowy, witamina B6, ryboflawina, tiamina, witamina A, kwas foliowy, biotyna, witamina D, witamina B12), lecytyna sojowa stabilizator. Zawartość saszetki rozpuścić w 225 ml gorącej wody. Dobrze wymieszać żeby nie pozostały grudki. Smaki: porowy, szpinakowy, pieczarkowy Dostarcza wartości odżywcze, witaminy i minerały Zastępuje 1 posiłek (1 danie) 5 saszetek x 55 47

48 ALGA DUNALIELA SALINA Jest glonem zdolnym do fotosyntezy, dzięki której przekształca zawarty w powietrzu dwutlenek węgla w budulec komórkowy. Chlorofil komórki, pigment zamaskowany pomarańczowawym kolorem betakarotenu, pochłania energię słoneczną. Jest to mikroskopijny glon, występujący i rozmnażający się w naturalnym środowisku zasolonym, np. w Morzu Martwym, w wielkim słonym jeziorze Utah i w solankach na pustyni Atacama w Chile, którym nadaje barwę pomarańczowawą. Jest to gatunek wskazywany jako wzór konwersji energii biosłonecznej, dzięki jego zdolności do wytwarzania dużych ilości glicerolu i beta-karotenu. 48

49 Znaczenie dla organizmu: Dunaliela salina do wytwarzania beta-karotenu wymaga skrajnych warunków otoczenia i występowania wysokiego nasłonecznienia, szerokiego zakresu temperatur i bardzo czystego środowiska odżywczego. Aby chronić się przed działaniem tych warunków, gatunek ten wytwarza na krawędziach komórek pęcherzyki beta-karotenu. Alga Dunaliela Salina jest bogata w liczne karotenoidy. KAROTENOIDY % Karoteny razem: 8-15% Betakaroten all-trans 30% Betakaroten 9-cis 60% Alfakaroten 5.7% Likopen 0.63% Luteina 0.45% Pozostałe karotenoidy: 3.22% ALOES Aloes należy do podklasy liliowych, rząd agawowce, rodzina aloesowate, do którego należy ponad 200 gatunków. Pochodzi z Afryki, przede wszystkim z regionów Przylądka Dobrej Nadziei i Madagaskaru oraz z niektórych regionów Azji. Może osiągnąć 2-3 metry wysokości, a nawet, w niektórych przypadkach do 6 metrów. Aloesy są zazwyczaj drzewiaste, o bardzo dużych i mięsistych liściach, ułożonych w rozetkę i z ostrym kolcem na końcu oraz mniejszymi na brzegach. Kwiaty mają zazwyczaj kolor czerwonawy lub pomarańczowo- żółty. Kwitną w zależności od gatunku, wiosną i latem, ale w niektórych krajach także i zimą. Subsatncje czynne: Używa się dwóch części aloesu, sok, skondensowany, który uzyskiwany jest ze specjalnych komórek liścia, po wysuszeniu tworzący surowiec zwany lateksem aloesowym oraz gęsty żel otrzymywany ze środkowej części liścia. Skład soku z aloesu jest różny, w zależności od gatunku aloesu, z którego jest otrzymany, czasu, w którym został wyekstrahowany oraz metody przygotowania, mimo to można powiedzieć, że w przybliżeniu zawiera 6-10 % wody i żywicę, której ilość jest najbardziej zróżnicowana, może oscylować miedzy 40 a 80% całej zawartości. To właśnie ta żywica ma właściwości farmakologiczne, zawiera ponad 140 biologicznie czynnych składników: aminokwasy (endogenne i egzogenne),enzymy (lipazę, amylazę, celulazę i inne), witaminy (z grupy B, kwas foliowy, witaminę C, witaminę A, cholinę oraz wszystkie rozpuszczalne w wodzie), związki mineralne: wapnia, magnezu, fosforu, sodu, cynku, żelaza, manganu, chromu, miedzi, nienasycone kwasy tłuszczowe (linolowy, linolenowy, stearynowy), substancje o działaniu przeciwbólowym (naturalny kwas salicylowy, mleczan magnezowy), substancje o działaniu przeciwzapalnym (kampesterol, bradykinazę), substancje o działaniu przeciwbakteryjnym (fenole, kwas cynamonowy, lupeol, związki siarkowe), saponiny, ligniny, biostymulatory, cukry - jednocukry (glukozę i fruktozę) wielocukry (polimannozę, glukomannozę, mukopolisacharydy). 49

50 Działanie zależy od koncentratu: dawka niska: mg/dzień, poprawia napięcie mięśniówki jelit, tonizuje, poprawia trawienie dawka średnia 100 mg/ dzień, efekt laksacyjny dawka wysoka: 200mg/dzień, efekt przeczyszczający Zmniejsza ból i reakcje zapalną, przyspiesza proces gojenia (rany skóry, owrzodzenia, oparzenia, odmrożenia, jest pomocny w gojeniu zarówno ran zewnętrznych jak i wewnętrznych), pobudza wzrost i naprawę skóry, działa jako silny środek przeczyszczający, przeciwdziała powstawaniu kamieni nerkowych lub zmniejsza ich rozmiar, działa również miejscowo u osób z bolesnymi hemoroidami, jako środek bakteriobójczy, stosowany w leczeniu bakteryjnych infekcji przewodu pokarmowego. Ma korzystny wpływ w terapii wrzodów przewodu pokarmowego, ponieważ zmniejsza stężenie kwasu solnego, którego nadmiar powoduje powstawanie owrzodzeń. Stosowany do leczenia trądziku. ANANAS (Ananas comosus L.) Ananas pochodzi z Hawajów i Brazylii, ale obecnie jego uprawa jest rozpowszechniona we wszystkich krajach tropikalnych. Do Hiszpanii przywiózł go Krzysztof Kolumb w roku 1493 z wyspy Guadalupe. Mowa tu o owocu dużego rozmiaru, z grubą i twardą skórką, która jest zbudowana z brązowych łusek a na jednym końcu ma widoczny wieniec utworzony z zielonych liści. Miąższ jego jest żółty, aromatyczny i dość słodki z posmakiem kwaskowatym. Substancje czynne: Ananas jest bogaty w witaminy A, C i B, poza tym w enzymy proteolityczne, nazwane bromelią, która w rzeczywistości jest mieszanką różnych protein. BROMELINA łodygi jest glikoproteiną, a jej częścią cukrową jest oligosacharyd, który nie wydaje się niezbędny w działaniu proteolitycznym. Posiada aktywną wolną grupę siarkową (SH). Bromelina owoców, nie wiadomo czy jest glikoproteiną, ale z pewnością jest to kwaśna porteaza. Ananas jest także bardzo bogaty w cukry, karoteny, oraz w błonnik w postaci celulozy, zwłaszcza w sercu owocu. Bromelina ananasa zawsze jest aktywowana w obecności substratów proteinowych, amidaz i estrów aminokwasów, mimo że działa przede wszystkim na krótkie łańcuchy peptydowe. Jej duża zdolność proteolityczna jest niezmienna w ph między 3 a 8, co oznacza, że może być aktywna tak w żołądku jak i w jelitach. Ma także właściwości przeciwobrzękowe (związane z grupami siarkowymi, które są enzymatycznie aktywne) i przeciwzapalne, zwiększając przepuszczalność tkanek. Absorpcja bromeliny na poziomie przewodu pokarmowego jest znikoma (jest absorbowana nienaruszona bez neutralizowania jej), wydalana z moczem, w największej części jest 50

51 eliminowana zaraz po zakończeniu działania na terenie przewodu pokarmowego dzięki temu nie powoduje żadnych skutków ubocznych. Błonnik obecny w sercu ananasa, daje lekki efekt sycący i polepsza pracę jelit. ANYŻ (Pimpinella anisatum) Roślina pochodząca ze wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, która wg niektórych badaczy została przywieziona do Hiszpanii w średniowieczu. Aktualnie jest uprawiany we wszystkich państwach o klimacie łagodnym. Jednym z głównych producentów jest Hiszpania. Jest to roślina roczna, osiągająca do metra wysokości. Łodyga anyżu jest prosta, odchodzi od niej wiele odgałęzień; liście pojedyncze lub złożone; białe kwiaty. Substancje czynne: Owoce anyżu zawierają olejek eteryczny (2-6%), zbudowany głównie z trans-anetolu (80-95%), odpowiedzialnego za zapach i smak. Pozostałe składniki: estragol (1-2%), anisaldehyd (poniżej 1%) i węglowodory seskwiterpentynowe (głównie gamma-himachelen, ok. 2%), monoterpentynowe (poniżej 1%, w porównaniu z anyżem gwiaździstym). Olejek eteryczny anyżu zielonego charakteryzuje się obecnością do 5% estru 2-metylbutyronowego 4-metoksy-2-(1- propenyl)-fenolu. Pozostałe składniki anyżu zielonego to: flawonoidy (kwerytrozydy, orientyna, witeksyna, rutozyd), kwasy fenolowe, furokumaryny, hydroksykumaryny, olej stały. Anyż zielony ma działanie wzmagające apetyt, trawienie, przeciwskurczowe (przede wszystkim w układzie oddechowym i trawiennym), zagęszczające i antyseptyczne. Uwagi dotyczące stosowania: Nie zaleca się spożywania olejku eterycznego anyżu w okresie ciąży i laktacji. BABKA (Plantago major) Substancje czynne: W ziołolecznictwie używa się część nadziemną. 51 Babka zwyczajna to bylina o liściach szerokojajowatych, z szypułkami osadzonymi w rozecie liściowej. Kwiaty o bogatym unerwieniu równoległym, są gęsto osadzone w okrągłych, wydłużonych kłosach. Pozostałe gatunki odróżnia morfologia liści, oraz długość i wygląd osi roślinnej. Gatunek ten powszechnie występuje w całej Europie i na północy Afryki, a także w Azji zachodniej. Rośnie głównie na glebach wapiennych, na pastwiskach i na przydrożach.

52 Są bogate w śluz roślinny (6%): arabinogalaktyna, ramnogalaturonan, glukomannan; pektyna, tanina, kwasy fenolkarboksylowe ( chlorogenowy, neochlorogenowy, gentyiczny, prokatechiczny. Flawonoidy: apigenina, luteoloid. Sole mineralne: ( Si, Zn, K). Kuraminy: eskuletyna. Heterozydy iritoideowe: asperulozyd, aukubozyd, katalpol. Roślina ma działanie osłonne dla błon żołądkowych, zagęszczające, antyalergenne, przeciwzapalne, przeciwskurczowe, ochronne dla wątroby i przeciwbakteryjne. Babka ma także działanie ściągające (zabliźniające rany, przeciwbiegunkowe i hemostatyczne), przeczyszczające i hemostatyczne. Glukomannan jest związkiem o działaniu sycącym, osłonnym dla błon żołądka i ogranicza przyswajanie lipidów i glikozydów w jelitach. Roślina wywołuje także efekt diuretyczny, wspomagając eliminację chlorków i mocznika. BAMBUS (Bambusa Shreb.) rodzaj roślin wieloletnich o drewniejących łodygach należący do rodziny wiechlinowatych. Stanowi jeden z kilkudziesięciu rodzajów zwyczajowo określanych mianem "bambusów", wchodzących w skład podrodziny bambusowych (Bambusoideae). Rodzaj liczy ok. 130 gatunków występujących w tropikalnej i subtropikalnej części Azji, poza tym niektóre gatunki są szeroko rozpowszechnione w uprawie. Znaczenie dla organizmu i działanie: Błonnik pokarmowy i wysoka zawartość składników odżywczych współgrają z niską kalorycznością tej rośliny. Dzięki temu można bez obaw spożywać go w trakcie różnego rodzaju diet odchudzających. Błonnik zapobiega również zaparciom i obniża zawartość złego cholesterolu we krwi. W Chinach bambus traktowany jest jako produkt wspomagający walkę z przeziębieniem. Ma to związek z obecną w jego składzie witaminą C oraz substancjami o działaniu antybakteryjnym i antywirusowym. Dzięki temu sok z bambusa może również służyć do dezynfekowania ran. Smakołyk ten to dobre źródło potasu, który bierze udział w prawidłowym przewodzeniu impulsów nerwowych i wspomaga pracę serca. Spożywanie tego pierwiastka zapobiega bolesnym skurczom, dlatego jedzenie bambusa wskazane jest dla osób prowadzących aktywny tryb życia. Dużym atutem tej rośliny jest wysoka zawartość rozpuszczalnej krzemionki. Czyni to z bambusa doskonałe źródło krzemu, inaczej zwanego pierwiastkiem piękna. To on powoduje, że włosy, paznokcie i skóra są ładne i zdrowe. Właśnie dlatego firmy farmaceutyczne i kosmetyczne wykorzystują go w swoich produktach. Wyciąg z pędów bambusa w połączeniu z łyżeczką miodu pomaga w leczeniu układu oddechowego, kaszlu i astmy. Kobiety, które maja problemy z zaburzeniami cyklu miesiączkowego, powinny czasem sięgnąć po ten przysmak, ponieważ przypisuje się mu cechy leczące tego typu dolegliwości. BETAKAROTEN 52

53 BETAKAROTEN jest prekursorem witaminy A, ponieważ w błonie śluzowej jelit jest przekształcany w witaminę A (retynol) oraz odkłada się w wątrobie jako ester palmitynowy. Stąd jest też nazywany prowitaminą A. Beta-karoten ma zdolność do rozpuszczania się w tłuszczach. Jest wrażliwy na temperaturę, światło słoneczne i tlen zawarty w powietrzu. Beta-karoten w formie naturalnej występuje w roślinach (im bardziej zielonych, tym bardziej bogatych w karoteny). Głównym naturalnym źródłem beta-karotenów jest marchew, alga Dunaliela salina i grzyb Blakeslea trispora. Karotenoidy znajdują się w wielu włóknach zwierzęcych i w błonniku, są wytwarzane wyłącznie z roślin i mikroorganizmów. Karotenoidy są wysoko nasyconymi pochodnymi izoprenu. W środowisku naturalnym występuje aktualnie ponad 400 znanych związków karotenoidowych. Wyłącznie związki o strukturze beta-jonowej (pierścieniowej, spotykanej na każdym końcu cząsteczek beta-karotenów) są skuteczne jako prowitamina A. Beta-karoten może tworzyć 2 cząstki witaminy A. Znaczenie dla organizmu: Betakaroten należy do witaminowego układu ochrony przed wolnymi rodnikami. Uznaje się, że ma długofalowe działanie zapobiegające chorobom powodowanym przez te wolne rodniki (kataraktom, zwyrodnieniom, chorobom serca i układu oddechowego, itp.). Zalecana dawka dzienna (ZDD) betakarotenu wynosi 4,8 mg dla kobiet i 6 mg dla mężczyzn. Witamina A odgrywa niezwykle istotną rolę dla wzroku, wzrostu kości, płodności, podziału i zróżnicowania komórkowego tkanki nabłonka; uczestniczy też w regulacji systemu odpornościowego. Każda z tych funkcji jest zaspokajana przez spożywanie karotenoidów prowitaminy A, w formie estrów retinylu, retinolu lub retinalu, z których każdy może być strawiony do generowania określonych jednostek funkcyjnych: retynalu, retynolu i kwasu retynowego. B-karoten jako antyoksydant: Karotenoidy, poza tym, że są źródłem witaminy A, mogą działać jako antyoksydanty. W związku z tą funkcją, pomimo że nie została zbadana in vitro, aktualnie prowadzone są badania na ludziach. B-karoten, który nie ulega przekształceniu w witaminę A, chroni organizm przed wolnymi rodnikami. Działanie witaminy A dla wzroku: Retinal jest składnikiem barwnika siatkówki oka, części wzrokowej i ślepej siatkówki, przez co jest niezbędny w procesie fotorecepcji. W siatkówce oka znajduje się zaledwie tysięczna część całej witaminy A, zawartej w organizmie. 53

54 Rola witaminy A w syntezie protein i zróżnicowaniu komórek: Powierzchnie organizmu (zewnętrzne i wewnętrzne) są pokryte komórkami nabłonkowymi. Witamina A pomaga w utrzymaniu ich spoistości poprzez wspomaganie zróżnicowania - w ten sposób, w procesie syntezy i wydzielania śluzu, chroni komórki przed infekcjami, mikroorganizmami i wydzielinami żołądkowymi. Działanie witaminy A dla płodności i wzrostu: Retinol bierze udział w wytwarzaniu spermy u mężczyzn, natomiast u kobiet wspomaga rozwój płodowy podczas ciąży\ BIOFLAWONOIDY CYTRYNY Bioflawonoidy to związki, które znajdują się zarówno w owocni, jak i w miąższu owoców cytrusowych. Substancje czynne: Flawonoidy są źródłem witaminy P, witaminy (Wit C2), witamin z grupy B i PP o szczególnym działaniu dla układu nerwowego. Są jednocześnie bogate w minerały (potas, magnez, wapń). Chronią ścianki naczyń krwionośnych, dzięki czemu są wskazane w kuracjach zaburzeń krążenia. Wspomagają działanie układu żylnego. Są zarazem bogate w minerały (potas, magnez, wapń), o działaniu odświeżającym i tonizującym w zatorach żylnych. Uwagi dotyczące stosowania: Nie zaleca się stosowania bioflawonoidów w okresie ciąży i laktacji. Przeciwwskazania: Należy unikać stosowania przez osoby zażywające leki dikumarynowe przeciwzakrzepowe (Sintrom) i heparynę. Dawkowanie: Zaleca się stosowanie w sposób nieciągły. BIOTYNA Inaczej witamina H lub B7, ma strukturę heterocykliczną. Właściwości: Brak biotyny jest bardzo rzadki, jako, że znajduje się w olbrzymiej ilości produktów spożywczych a poza tym witamina ta jest też syntetyzowana przez mikroorganizmy flory bakteryjnej jelit. 54

55 Niedobór biotyny może powstać tylko przy spożywaniu ogromnych ilości białka, ponieważ zawiera ono proteinę zwaną awidyną, która wyłapuje biotynę. W tym wyjątkowym przypadku, objawami klinicznymi są: atopowe zapalenie skóry, łysienie, utrata apetytu, mdłości, depresja, halucynacje i ciągłe zmęczenie. Biotyny nie można przedawkować. Witamina ta odgrywa bardzo ważną rolę w metabolizmie jako koenzym transportujący dwucukry. Jest niezbędną witaminą w cyklu Krebsa, daje grupę karboksylową, przyłączaną do różnych kwasów organicznych. Uczestniczy też w glukoneogenezie, tzn. syntezie kwasów tłuszczowych i w katabolizmie pewnych kwasów tłuszczowych i aminokwasów. BRZOZA (Betula alba L.) Brzoza, której kora ma biało-srebrzystą barwę i z czasem pęka tworząc szczeliny, rodzi kwiaty w wydłużonych kotkach. Kwiaty męskie siedzące, wykształcone już w jesieni i zimujące, nie okryte łuskami; pylniki bez włosków na szczycie. Kwiaty żeńskie na szypułkach, umieszczone na bocznych krótkopędach. Owoce brzozy są to drobne orzeszki opatrzone dwoma błonkowatymi skrzydełkami. Najbardziej aktywną częścią brzozy są liście. Substancje czynne: Liście brzozy zostały dokładnie opisane pod kątem ich składu: witamina C, karoteny, kwasy fenolowe, glukozyd 3,4-dwuhydroksypropiofenon, rozeozydy, a przede wszystkim, flawonoidy i pochodne metabolizmu terpenowego: monoterpeny, trójterpeny, poliprenole. Flawonoidy. Hiperozyd (3-galaktozyd kwercetyny) ma największy udział (2-3%) w całkowitej ilości flawonoidów, skoncentrowanych przede wszystkim w zewnętrznej części epidermy. Wraz z nim występują inne heterozydy i flawonole: rutozyd, kwercytrozyd i inne ramnozydy, arabinozydy i galaktozydy kwercetyny, kempferolu i miricetyny, jak również kawałki heterozydów flawonów. Glikozydy monoterpenowe: betulalbozydy, pochodne hydroksylinianów. Trójterpeny. Związki tetracykliczne pochodne od damary, posiadają cykliczny lub nienasycony łańcuch boczny i są polihydroksylowe: betulafoliendiol, -triol, -tetrol. Wykryto w nich także obecność pochodnych lupanu: betulinu, kwasu betulinowego... Liście brzozy posiadają szeroko znane właściwości diuretyczne, choć dane farmakologiczne zostały uzyskane dosyć dawno. Trójkątne liście brzozy są szeroko stosowane w ziołolecznictwie, dzięki właściwościom diuretycznym i oczyszczającym flawonoidów zawartych w liściach, bardzo skutecznych w przeciwdziałaniu nadmiernemu wstrzymywaniu płynów. 55

56 Badania udowodniły ich działanie diuretyczne, polegające na zwiększeniu wydzielania wody i elektrolitów. Ponieważ przesuwają i ciągną materię, zapobiegają tworzeniu się kamienia w drogach moczowych. Uwagi dotyczące używania: Nie zaleca się picia wywaru z liści brzozy w okresie ciąży i laktacji. Dawkowanie: Zaleca się stosowanie w sposób sporadyczny. CHITOSAN Opis Chityna (naturalny polimer, obecny w szkieletach stawonogów morskich). Chityna jest zbudowana z długich łańcuchów cząstek cukrów, połączonych między sobą, oraz związanych z pierwiastkami węglanu wapnia i proteinami. Aby otrzymać czystą chitynę należy poddać ją procesowi oczyszczania, w wyniku którego otrzymuje się CHITOSAN. Podobnie, jak niektóre włókna pochodzenia roślinnego, nie jest strawna, przez co nie posiada wartości energetycznej. Niezależnie od spożywanej ilości, jej wartość kaloryczna jest zawsze równa zero. Jest to bardzo ważna właściwość dla wszelkich produktów, używanych w celu utraty wagi. Substancje czynne: CHITOSAN jest uzyskiwany w procesie deacetylacji chityny (poli-n-acetylo-d-glukozo-2-aminy); obecność grup aminowych daje jej zdolność do wiązania w środowisku kwaśnym. W ten sposób przyciąga cząstki neutralne lub naładowane ujemnie (głównie tłuszcze); ponieważ jest elementem nieprzyswajalnym i niestrawnym, po znalezieniu się w kwaśnym środowisku w żołądku, wiąże obecne tłuszcze, a następnie pozwala na ich rozkład i wydalenie. Zmniejsza poziom tłuszczu w żołądku, jeszcze przed rozpoczęciem metabolizmu jelitowego. Rozpuszcza się w żołądku, gdzie jest przekształcona w żel wiążący tłuszcze, nie pozwala w ten sposób na ich przyswojenie i składowanie, jest wydalana z odchodami. Ostatnie badania przeprowadzone w Helsinkach wykazały, że osoby spożywające chitynę utraciły średnio 8% swojej wagi w ciągu czterech tygodni. Oprócz zdolności do przyswajania tłuszczy; działa jako inhibitor cholesterolu LDL i wzmocnienie dla cholesterolu HDL, stabilizuje ciśnienie krwi, potrafi zmniejszać poziom kwasu moczowego we krwi. Zarazem nie wywołuje żadnych nieoczekiwanych skutków, jako że jest w całości biodegradowalny i przyjazny dla środowiska. Obniża poziom LDL cholesterolu. Chitosan jest bardzo skutecznym środkiem obniżającym poziom cholesterol w wątrobie i we krwi; może obniżyć poziom cholesterolu we krwi nawet o 66,2%, nie powodując żadnych efektów ubocznych. Pomaga w stabilizacji ciśnienia krwi 56

57 Jego działanie przeciwnadciśnieniowe polega na wiązaniu soli i zdolności do zmniejszania poziomu chlorowodorów, ograniczających działanie enzymu ACE (enzym konwertazy angiotensyny), niezbędnego do utrzymania prawidłowego ciśnienia krwi. Obniża zawartość kwasu moczowego we krwi. Dieta bogata w proteiny może spowodować podniesienie poziomu kwasu moczowego we krwi. Chitosan znacznie zmniejsza ten poziom. Jest nierozpuszczalny w wodzie i w większości rozpuszczalników organicznych; natomiast rozpuszcza się w środowisku kwasowym, co wyjaśnia jego działanie w żołądku. Należy też wspomnieć, że stanowi w pełni naturalny produkt, bez efektów toksycznych. Zdolność absorpcyjna tłuszczy jest znaczna, może osiągać nawet od 4 do 8 razy masę własną. CHMIEL ZWYCZAJNY (Humulus lupulus L.) Chmiel jest rośliną z rodziny konopiowatych. Jest to blina, pnącze, która rośnie opierając się o inne rośliny, wije się w kierunku odwrotnym do ruchu wskazówek zegara i osiągają długość od 3 do 6 metrów. Łodyga jest wygięta łukowato i pokryta włoskami. Liście mają 3 do 5 klap na pędach głównych i bocznych, gdzie ukazują się dużo mniejsze kwiaty, najczęściej bezklapowe. Nasada sercowata, brzegi gruboząbkowane. Powierzchnia górna szorstka. Żeński kwiatostan jest mało widoczny, koloru biało-zielonego, tworzący szyszkę. Jest to roślina dwupienna, co oznacza, że na jednej roślinie występują kwiatostany żeńskie i męskie oddzielone od siebie. Rośnie na różnego rodzaju ogrodzeniach, blisko miejsc wilgotnych. Substancje czynne: Kwiaty zawierają 0,05-0,5% olejków eterycznych: cytrynowy, linalol, nerol. W szyszce odnajdziemy: - Flawonoidy odpowiedzialne za gorzki smak (gorczyce) oraz flawonoidy odpowiedzialne za inne smaki - Olejki eteryczne - Furankumaryny - Sole mineralne - Pektyny - Kwas cytrynowy, askorbinowy i jabłkowy Skład liści: - Olejek eteryczny - Alkohole (linalol, betaina, flawonoidy..) Wszystkie te substancje posiadają właściwości uspakajające oraz lekko hipnotyzujące. Właściwości witaminy P (podnosi tumor w ścianach żył, redukuje przepuszczalność i rezystencję naczyń włosowatych) Działanie tonizujące, pobudzające apetyt. CHOLINA I INOZYTOL 57

58 Cholina jest to substancja endogenna, która odpowiedzialna jest za różne funkcje w organizmie. Jest bardzo ważnym składnikiem fosfolipidów, bierze udział w metabolizmie tłuszczów, mobilizując tłuszcz w wątrobie (działanie lipotropowe) i działa jako dawca metylu, umożliwiając tworzenie się pewnych komponentów (lecytyna) z lipoprotein plazmatycznych, które ułatwiają mobilizację tłuszczu z wątroby. Inozytol, jest obecny w fosfolipidach błon komórkowych i lipoprotein plazmatycznych. Rola fizjologiczna jest podobna do roli choliny. Dostarczanie choliny i inozytolu pozwala na: Lepszy metabolizm tłuszczów Zmniejszenie ilości cholesterolu Utrzymanie naczyń krwionośnych we właściwym stanie Wprowadzamy je do diety, do kontroli masy ciała. CLA (Koniugowany Kwas Linolowy) Krokosz barwierski jest rośliną oleistą, wysoce zaadoptowaną do suchych warunków. Blisko 89% światowej produkcji krokosza znajduje się w Indiach, Stanach Zjednoczonych, Meksyku i Etiopi, ale największym producentem są Indie, które dostarczają ponad 44% produkcji światowej. Istnieją dwie odmiany krokosza: te, które produkują tłuszcz z wysoką zawartością kwasów tłuszczowych jednonienasyconych, przede wszystkim kwasu oleinowego i te, z wysoką zawartością kwasów wielonienasyconych, przede wszystkim kwasu linolenowego. Oba rodzaje mają niski procent zawartości kwasów tłuszczowych nasyconych. Jego tłuszcz zawiera blisko 75% kwasu linolowego, dużo więcej niż inne rośliny oleiste, jak bawełna czy drzewo oliwne. Substancje czynne: Kwas linolowy (kwas 9,12- oktadekadienowy) jest kwasem tłuszczowym o 18 atomach węgla, z czego z dwoma nienasyconymi usytuowanymi odpowiednio w pozycjach 9 i 12. Kwas linolowy jest kwasem bardzo często występującym w tłuszczach roślinnych (olej kukurydziany, sojowy, słonecznikowy itd.), znajduje się także w tłuszczach zwierzęcych, wraz z innymi kwasami tłuszczowymi nasyconymi i jednonienasyconymi. 58

59 cis-9, cis-12 kwas linolowy Kwas linolowy koniugowany, (zwany też CLA- Conjugated Linoleic Amid) jest nazwą grupy, izomerów, których najważniejszy jest: - kwas 9, 11- oktadekadienowy izomer kwasu linolowego, w którym podwójne wiązania znajdują się w pozycjach 9 i 11 Inne izomery znajdujące się w kwasie linolowym koniugowanym to: - 7, 9- oktadekadienowy (trans) - 11,13- oktadienowy (cis/trans) - 10,12- oktadekadienowy (trans) cis-9, trans-11 CLA trans-10, cis-12 CLA Obecne badania sugerują, że każdy z izomerów może odgrywać inną rolę w fizjologii organizmu i że efekt działania CLA zależy od proporcji każdego z izomerów. CLA znajduje się w małych ilościach w tłuszczach roślinnych, a relatywnie duże jego ilości znajdują się w tłuszczach zwierzęcych, przede wszystkim zaś w mleku przeżuwaczy, gdzie dochodzi do 0,65% Kwas linolowy koniugowany lub CLA jest produkowany przez florę bakteryjną przewodu żołądków i jelit przeżuwaczy, a dokładnie rzecz ujmując przez Bytynivibrio fibrisolvens, z kwasu linolowego. Człowiek i niektóre ssaki także go produkują, ale w bardzo małych ilościach, poprzez enzymatyczną redukcję w wątrobie kwasu trans 1,11- oktadekadienowego, który jest produkowany na bazie kwasu linolowego. Kwas linolowy koniugowany, jest rozprowadzany w fosfolipidach. U człowieka obserwuje się obecność CLA, tak w mleku jak i w plazmie krwi, oscyluje na poziomie między 0,15-0,22% a 0,4-0,5% wszystkich tłuszczów się tam znajdujących. Mimo to, u ludzi zawartość CLA może się wahać i zależy także od innych czynników takich jak ilość i rodzaj spożywanego mięsa, oraz 59

60 rodzaju pożywienia, które spożywają zwierzęta, od których pochodzi mięso, oraz innych składników diety. CLA działa na poziomie dwóch tkanek, a dokładnie na poziomie tkanki tłuszczowej i tkanki mięśniowej, w każdej z nich rozwija się inna reakcja, która będzie opisana w dalszej części: CLA działa hamująco na część aktywnej lipoproteiny lipazy ( grupa molekuł, które biorą udział w transporcie tłuszczów) Redukując aktywność tej lipoproteiny, redukujemy jednocześnie ilość tłuszczu kumulowanego w komórkach tkanki tłuszczowej. TKANKA TŁUSZCZOWA Komórka tłuszczowa X CLA: inhibicja Aktywna Lipoproteina Lipoza Naczynia krwionośne TAG: Triglicerydy LIPOPROTEINY CHYLOMIKRONY: transportują kwasy tłuszczowe i cholesterol ( w mniejszej ilości) z błony śluzowej jelita do wątroby LDL (LIPOPROTEINY O MAŁEJ GĘSTOŚCI): są syntetyzowane w wątrobie, transportują cholesterol do tkanek peryferycznych VLDL (LIPOPROTEINY O BARDZO MAŁEJ GĘSTOŚCI): są syntetyzowane w wątrobie, transportują triglicerydy i mniejszą ilość cholesterolu do tkanek peryferycznych HDL (LIPOPROTEINY O WYSOKIEJ GĘSTOŚCI): transportują cholesterol z tkanki tłuszczowej do wątroby, gdzie jest metabolizowany. Przy działaniu CLA, lipoproteiny LDL i HDL, nie odgrywają dużej roli, ponieważ są zaangażowane w transport cholesterolu a nie triglicerydów, które to są molekułami nas interesującymi, ponieważ to one mają zdolność odkładania się w postaci tłuszczu w tkance tłuszczowej. 60

61 CLA jest w stanie hamować część działania LDL i chylomikronów, czego rezultatem jest zmniejszenie się koncentracji tkanki tłuszczowej białej a w konsekwencji obniżeniem gromadzenia się rezerwy w tej tkance. CLA Wątroba Jelito VLDL L QM TAG Tkanka tłuszczowa biała MASA MIĘŚNIOWA W masie mięśniowej CLA także odgrywa rolę. W tym przypadku, CLA ma zdolność podwyższania aktywności kompleksu (Karnitynatransferaza I i II) komórek mięśniowych. Ten kompleks pozwala na połączenie się L- karnityny z kwasami tłuszczowymi, tworząc molekułę zdolną do dostania się do wnętrza mitochondrium, gdzie następuje utlenienie kwasów tłuszczowych). 61

62 Zwiększając aktywność CLA podnosimy także wydajność transportu kwasów tłuszczowych do mitochondrium, co zwiększa ich utlenianie i dzięki temu wzmaga eliminację tłuszczu i generowanie energii. KOMÓRKA MIĘŚNIOWA Mitochondrium AGL: wolne kwasy tłuszczowe TAG: trójglicerydy Aktywacja CTP CLA AGL Utlenienie TAG / AGL Wnioski: Przeprowadzono badania na grupie osób, biorąc pod uwagę różne poziomy koncentracji CLA. Poniżej przedstawione są rezultaty uzyskane na poziomie masy mięśniowej i masy tłuszczowej Masa Mięśniowa 0.5 Kg Masa Tłuszczowa Placebo CLA 1.7 g CLA 3.4 g CLA 5.1 g CLA 6.8 g Kg Tygodnie Bardzo wyraźnie widać, że wraz ze wzrostem koncentracji CLA, ilość masy mięśniowej wzrasta a masy tłuszczowej maleje. 62

63 Rezultat ten otrzymywano dzięki działaniu CLA na takie komórki jak: Adipocyty Hamując działanie lipoprotein VLDL i chylomikronów, zaangażowanych w proces odkładania tłuszczu Komórki mięśniowe Aktywacja kompleksu karnityna-transferaza, zaangażowanych w dostawę energii na poziomie komórek mięśniowych Aktywność fizyczna stymuluje transport tłuszczu z krwi lub adipocytów, po to, by został spalony w komórkach mięśniowych, w związku z czym, jeśli komuś dostarczane jest CLA i dodatkowo osoba ta wykonuje ćwiczenia fizyczne, wcześniej opisane efekty są jeszcze bardziej widoczne. CZARNA BORÓWKA (Vaccinium myrtillus.l.) Czarna borówka, popularnie zwana jagodą, jest niską krzewinką o eliptycznych liściach. Kwiaty mogą być pojedyncze lub zebrane, posiadają koronę o barwie białawo-różowej winnej, w kształcie kielicha, płaskiego i szerokiego u podstawy i zwężające się w górnej części, gdzie tworzą pięć zaokrąglonych płatków, odgiętych do zewnątrz. Owocem jest zaokrąglona jagoda, o średnicy od 7 do 9 mm, w kolorze czarnym z niebieskawym odcieniem. Jagodę można spotkać w lasach na terenie całej Polski. Właściwości: Najbardziej reprezentatywnym związkiem aktywnym jagody są antocyjanozydy. Są to nietoksyczne pigmenty rozpuszczalne w soku komórkowym [1], cieszące się dużym zainteresowaniem w ziołolecznictwie, ze względu na ich specyficzny wpływ na szczelność i odporność naczyń włoskowatych. Z drugiej strony, antocyjanozydy [2] wspomagają regenerację fizjologiczną organizmu i purpurę wzrokową. Antocyjanozydy czarnej borówki są stosowane jako związki zawierające witaminę PP w zaburzeniach kruchości naczyń i w leczeniu objawów jej niedoboru w organizmie: (hemoroidy, świerzbienie, żylaki, puchlina...). W okulistyce (zaburzenia układu krążenia w oku) są powszechnie zalecane, pozwalają też na poprawę widzenia w ciemności. Uwagi dotyczące używania: Nie zaleca się spożywania jagód w okresie ciąży i laktacji. 63

64 Przeciwwskazania: Należy unikać konsumpcji przez osoby zażywające leki dikumarynowe zapobiegające krzepnięciu krwi (Sintrom) i heparynę. Dawkowanie: Zaleca się stosowanie w sposób sporadyczny. CZARNA PORZECZKA ( Ribes nigrum L.) Czarna porzeczka jest gęstym, niekolczastym krzewem o wys. do 1,50 m. Liście porzeczki są 3-5 klapowe, karbowanopiłkowane, od spodu pokryte żółtymi gruczołkami o silnym zapachu. Kwiaty z czerwonym lub różowym kielichem wewnątrz i z zewnątrz zielonkawe, w gronach, kielich orzęsiony, dłuższy od korony. Owocem jest czarna, aromatyczna jagoda, osadzone z zeschniętymi działkami kielicha na szczycie. Czarna porzeczka pochodzi z Azji. W Europie jest uprawiana głównie w ogrodach, oraz na terenach rolnych ze względu na owoce. Substancje czynne: Owoce są bogate w cukry (10-14%), kwasy organiczne (cytrynowy, jabłkowy), minerały (potas) i kwas askorbinowy. Zawierają liczne pochodne polifenolowe: flawonoidy (rutozyd, pochodne 3 glikozydowane miricetyny i kempferolu, izokwercytrozyd, kwercytrozyd i antocyjaniny glikozydy i 3 ramnoglikozyny cyjanidanolu i delfinidyna). Antocyjanozydy sprawiają, że owoc ma właściwości chroniące przed kruchością żył: obniżają nieprawidłową przepuszczalność kapilarną i zwiększają odporność naczyń. Zewnętrzna część owocu ma działanie przeciwskurczowe i przeciwbiegunkowe. Uwagi dotyczące stosowania: Nie zaleca się spożywania olejku eterycznego czarnej porzeczki w okresie ciąży i laktacji. Przeciwwskazania: Należy unikać stosowania przez osoby zażywające leki dikumarynowe przeciwzakrzepowe (Sintrom) i heparynę. Dawkowanie: Zaleca się stosowanie w sposób nieciągły. CZARNA RZODKIEW (Raphanus Sativus Var. Níger) 64

65 Czarna rzodkiew jest rośliną trawiastą, głównie dwuletnią, posiada ulistnienie skrętolistne. Liście są szorstkie w dotyku. Kwiaty są białe i tworzą kwiatostany groniaste. Płatki kwiatów są czterokrotne, posiada 6 pręcików, z których 2 są mniejsze od pozostałych. Owoce mają formę suchych, niepękających i gąbczastych ziaren. Czarna rzodkiew (nie należy jej mylić z chrzanem pospolitym, Cochlearia armoracia L.) jest uprawiana od tysięcy lat. Pochodzenie czarnej rzodkwi jest nieznane, być może wywodzi się z rzodkwi świrzepa (R. raphanistrum L.), występującej od Atlantyku po Wołgę. Substancje czynne: Czarna rzodkiew jest bogata w glikorafeninę, rafanol (glikozyd siarkowany), prowitaminy A, B 1, B 2,C i śladowe pierwiastki siarki, miedzi, żelaza, jodu i magnezu. Wzmaga apetyt, trawienie, udrażnia drogi moczowe, chroni wątrobę; działanie zagęszczające, diuretyczne, oczyszczające, witaminizujące. Uwagi dotyczące używania: Nie zaleca się spożywania czarnej rzodkwi w okresie ciąży i laktacji, bez zalecenia lekarza. Przeciwwskazania: Należy unikać spożywania czarnej rzepy bez zalecenia lekarza w przypadku niedrożności przewodów moczowych. CZOSNEK (Allium sativum L.) Roślina wyrastające z cebuli wielkości moreli (część, która w kuchni jest nazywana główką, podzielona na mniejsze cebule, (zwane zębami czosnku). Z dolnej części cebuli wyrastają niewielkie, wiotkie korzenie, krótkie. Łodyga wyrasta z górnej części cebuli jest prosta, o wys. ok. 40 cm, zakończona drobnymi kwiatami w pozornym baldaszku. Wydłużone łuski okrywają i osłaniają cebulę. Nie występuje dziko w lasach ani na łąkach poza Azją, jego naturalnym środowiskiem. Nadaje się na wszystkie rodzaje gleb, może być uprawiany wszędzie, pod warunkiem, że klimat jest wystarczająco chłodny. Substancje czynne: Sproszkowany czosnek jest bogaty we fruktozany ( nawet do 75%), posiada też ok. 1% alliiny [(+)-S-allil-L-cysteina sulfotlenek], głównego aminokwasu siarkowanego. Pozostałe charakterystyczne składniki to: (+)-S-metil-L-cysteina sulfotlenek, gamma-l-glutamil peptydy, S- allil-cysteina, popularne aminokwasy, steroidy i adenozynę. W obecności enzymu aliinazy, aliina przekształca się w allicynę (1 mg alliiny odpowiada ok. 0,45 mg allicyny). Allicyna jest surowcem do produkcji licznych produktów przetwarzanych, w tym ajoenów, vinylditiinów, oligosiarczanów i polisiarczanów, w zależności od zastosowania. 65

66 Fruktonazy mają działanie diuretyczne. Przede wszystkim dzięki zawartości alcyliny i produktów jej przetwarzania, ma działanie redukujące tłuszcz i cholesterol, przeciwdziała zatorom, uaktywnia fibrynolizę, udrażnia naczynia peryferyjne (ze skutkiem przeciwnadciśnieniowym), jest antybakteryjny, przeciwgrzybiczny, przeciwdziała gazom. Uwagi dotyczące stosowania: Nie zaleca się spożywania czosnku w okresie ciąży i laktacji, bez zalecenia lekarza. Przeciwwskazania: Należy unikać podawania osobom przyjmującym leki dikumarynowe przeciwzakrzepowe ( Simtron) i heparynę. DROŻDŻE PIWOWARSKIE (Saccharomyces cerevisiae Meyer) DROŻDŻE PIWOWARSKIE są grzybem powstającym na piwie w procesie fermentacji, są bogate w proteiny, minerały i witaminy. Zawierają 16 aminokwasów, są bogate w potas i fosfor, a także w magnez, sod i kalcyt. Zawartość kwasu foliowego jest o wiele wyższa niż w przypadku najbardziej popularnych potraw, posiada także liczne pierwiastki śladowe cynku, miedzi, manganu i selenu. Substancje czynne: Glicydy (30%), tłuszcze, liczne aminokwasy i enzymy trawienne, witaminy: kompleks B (kwas nikotynowy, ryboflawina, aneuryna, kwas foliowy, B12), PP, ergosterol (prowitamina D2), E, biotyna. Sole mineralne (fosfor, potas); glukan i mannan. Pożywienie bogate w witaminy, działa przeciw niedokrwistości, wspomaga trawienie, działa antybakteryjnie i stymulująco na fagocytozę. Zwykle jest stosowany jako środek oczyszczający organizm. Zanieczyszczenia skóry, trądzik, skóra słaba i cienka, złamania paznokci i uszkodzenia włosów często są spowodowane niedoborem dostarczania witamin z grupy B. Zapotrzebowanie na witaminę B jest zwiększone w trakcie wysiłku sportowego, przy zmęczeniu fizycznym, podczas dorastania, ciąży, laktacji, rekonwalescencji i starości. Drożdże piwowarskie zawierają wszystkie niezbędne aminokwasy, w tym wysokie stężenia: tryptofanu, metioniny i histydyny; oraz niestężone: cystyna, seryna, kwas glutaminowy i asparaginowy. 66 DZIKA RÓŻA (Rosa Canina)

67 Dzika róża jest gatunkiem znanym od czasów prahistorycznych. Mowa tu o krzewie, który może osiągnąć do 3 metrów wysokości, ma łodygi z kolcami, liście skrętoległe, niparzystopierzaste, kwiaty 5 płatkowe, które pojawiają się w maju i czerwcu, są koloru białego, różowego i bardzo intensywnie pachną. Owoce w momencie dojrzewania, czyli jesienią znajdują się zamknięte w czerwonym i mięsistym głogu. Gatunek jest popularny w całej Europie. Substancje czynne: Dzika róża przede wszystkim zawiera witaminę C (aż do 1%), w związku z czym zawiera jej 5 razy więcej niż cytryna. Obfituje też w karoten, witaminę B, cukry, pektyny, taniny i kwas jabłkowy oraz cytrynowy. Osłonka owocu oraz głóg są bardzo bogate w tłuszcze. Dzika róża ma właściwości ściągające, przeciwzapalne, wspomagający zabliźnianie, używa się jej do czyszczenia ran. Ale przed wszystkim wykorzystuje się ją przy zapaleniach i zmianach w jamie ustnej (afty, bóle zębów i inne); czasami używana jest w postaci płukanek. Poza tym ma działanie przeciwanemiczne i oczyszczające, powoduje niewielki efekt diuretyczny i przeczyszczający, ale generalnie zapobiega biegunkom; tak u zwierząt jak i u ludzi działa przeciwparazytowo. Duża zawartość witaminy C, ma właściwości zapobiegające szkorbutowi; jest skuteczna przy przeziębieniach, zapobiega innym chorobom, podnosząc odporność organizmu. Jest wspaniała w przypadkach rekonwalescencji po chorobach. ECHINACEA (JEŻÓWKA) (Echinacea Moench) rodzaj roślin należący do rodziny astrowatych. Należy do niego 9 gatunków pochodzących z Ameryki Północnej. Gatunkiem typowym jest Echinacea purpurea (L.) Moench. Zastosowanie i działanie: Wewnętrznie: Zapobieganie i leczenie przewlekłych i ostrych zakażeń bakteryjnych i wirusowych (przeziębienie, grypa), stany zapalne górnych dróg oddechowych. Zalecany podczas długotrwałego podawania antybiotyków, w stanach wyczerpania i osłabienia organizmu oraz przy nawracających schorzeniach górnych dróg oddechowych. Pomocniczo w łagodnym przeroście gruczołu krokowego i w chorobach nowotworowych. Zewnętrznie: Trudno gojące się rany, uporczywe wypryski, ropne przetok, łuszczyca, półpasiec, owrzodzenia podudzi, zmiany alergiczne skóry. FITOESTROGENY IZOFLAWONY SOJOWE Fitoestrogeny stanowią bioaktywne związki naturalne. Są to substancje pochodzenia roślinnego, posiadają efekty estrogenowe, 67

68 są podobne do 17-beta-estradiolu pod względem budowy. Fitoestrogeny należą do dwóch grup chemicznych, włącznie z wielką grupą polifenolów: izoflawonoidy i lignany. Rodziny roślin najbardziej ofitujących w fitoestrogeny to bobowate i trawiaste; wśród bobowatych, największą zawartością fitoestrogenów odznacza się soja (Glycina soja). Substancje czynne: Wśród izoflawonów, najbardziej znanymi jako estrogenne są: Daidzein, daizeina, genistena, ekwol, kumestrol, formoteina itp. Glukozydy izoflawonoidów i lignanów są przetwarzane przez bakterie jelitowe w związki estrogenne i antyoksydacyjne. Aktywność izoflawonów w organizmie: - Działanie estrogenne: fitoestrogeny pozwalają uzupełnić działanie estrogenów naturalnych, kiedy nie jest ono wystarczające. - Znaczenie dla serca i naczyń: zmniejszają poziom cholesterolu LDL i podnoszą cholesterol HDL, wspomagając ochronę układu naczyniowego i redukując zaburzenia krążenia. Przeciwwskazania: Należy unikać izoflawonów sojowych podczas zastępczej terapii hormonalnej. FLAWONOIDY Flawonoidy stanowią grupę związków polifenolowych, szeroko występujących w owocach i warzywach, a także w kawie, herbacie, piwie i czerwonym winie. Mogą pojawiać się pod postacią pojedynczych cząstek fenolowych, ale także jako związki silnie polimeryczne. Powszechnie uznaje się, że antyoksydacyjne działanie flawonoidów wynika z połączenia ich właściwości chelatowania żelaza z wiązaniem wolnych rodników. Z drugiej strony zaobserwowano, że zarazem hamują enzymy biorące pośrednio udział w procesach oksydacji i stymulują działanie innych, posiadających znane właściwości antyoksydacyjne: katalazy (KAT) i dysmutazy ponadtlenkowej (SOD). GARCINIA CAMBOGIA Jest to krzew pochodzący z Azji, szeroko używany do produkcji curry, natomiast aktualnie, przede wszystkim jako uzupełnienie diet odchudzających, ze względu na jego właściwości biologiczne i szczególny skład. Substancje czynne: GARCINIA GAMBOGIA jest bogata w kwas hydroksycytrynowy (HCA). Jej najważniejszą właściwością jest silna zdolność do sprawiania uczucia 68

69 sytości, przy jednoczesnym zapobieganiu przekształcania węglowodanów zawartych w skrobi, owocach, warzywach i cukrach w tłuszcz. AHC jest substancją czynną, działającą na trzech poziomach: 1º. Obniżenie konwersji węglowodorów w tłuszcze. HCA jest inhibitorem w procesie lipogenezy. Właściwość ta jest osiągana dzięki blokowaniu kluczowego enzymu w metaboliźmie tłuszczy, ATP-liazy cytrynianowej, która wytwarza kwasy tłuszczowe i cholesterol z cytrynianu, w pierwszej fazie syntezy tłuszczy w organizmie. Działanie HCA polega na zwiększeniu wytwarzania glikogenu przy jednoczesnym ograniczeniu apetytu i przyrostu wagi. HCA blokuje funkcje tego enzymu ponieważ imituje strukturę chemiczną cytrynianu wytwarzanego w cyklu Krebsa (zwanym też cyklem kwasu cytrynowego). HCA powoduje rozkład enzymu jeszcze przed uwolnieniem cytrynianu w formie cząstek acetylu do cytozy komórki; działając w ten sposób nie tylko blokuje powstawanie tłuszczy, ale także zmniejsza apetyt, zużywając znaczną ilość energii i stymulując termogenezę. 2º. Inhibitor Lipogenezy. Ponieważ blokuje działanie ATP-liazy cytrynianowej, HCA znacznie zmniejsza zużywanie acetyl- CoA, blokującego kwasy tłuszczowe w syntezie cholesterolu, a ponadto ułatwia rozkład niektórych lipoprotein o małej gęstości, obecnych we krwi (LDL). Można więc przyjąć, że HCA obniża wytwarzanie cholesterolu i kwasów tłuszczowych. 3. Zmniejszenie apetytu. Mechanizm obniżenia apetytu przez HCA polega na zwiększeniu wytwarzania glikogenu oraz stymulowaniu glikoreceptorów w wątrobie, którego bezpośrednim skutkiem jest wysłanie do mózgu przez odpowiedni nerw sygnałów informujących o sytości organizmu, oraz o braku zapotrzebowania na pożywienie. Należy tez wspomnieć, że mechanizm działania HCA w zmniejszeniu apetytu ma poważne rezultaty w zastosowaniu do ludzi; jeżeli HCA blokuje wytwarzanie tłuszczów dzięki oddziaływaniu na metabolizm węglowodorów przekształconych w glikogen, może też mieć znaczenie kontrolne dla poziomu cukrów we krwi. 4. Stymulowanie termogenezy Niektóre badania wykazały, że HCA może zwiększać wytwarzanie ciepła w organizmie, a tym samym zużycie energii kalorycznej. Dlatego przypuszcza się, że można go podawać z L- karnityną lub używać do suplementacji AGL (kwasu gamma-linolenowego), potasu i magnezu w celu poprawienia procesów termogenezy w leczeniu otyłości. Uwagi dotyczące stosowania: HCA oddziałuje na wytwarzanie cholesterolu, przez co może wpływać na produkcję esterolów (z których są syntetyzowane estrogeny, progestageny itp.) W związku z tym, HCA nie powinien być używany w okresie ciąży ani laktacji. Dawkowanie: Zaleca się stosowanie w sposób nieciągły. GLUKOMANNAN 69

70 Glukomannan jest to 100% naturalny błonnik roślinny, uzyskiwany z bulw Amorphophallus konjac", rośliny pochodzącej z Indii i Indochin, a uprawianej od wieków w Japonii do produkcji tradycyjnej japońskiej potrawy konjac. Znaczenie dla organizmu: Ze względu na wysoką zdolność do wchłaniania wody i pęcznienia w żołądku, niespotykaną w innych błonnikach roślinnych, tworzy żel, który pomaga odczuwać nasycenie w sposób całkowicie mechaniczny, bez użycia leków. Glukomannan jest w stanie wchłonąć ponad wodę o objętości ponad 100 razy większej od obj. własnej, tworząc gęsty żel. Spożywanie glukomannanu z dużą ilością wody powoduje poczucie nasycenia, zmniejsza wrażenie pustego żołądka a tym samym, apetyt i potrzebę jedzenia. Ponieważ działa jako słaby środek przeczyszczający, zwiększa objętość odchodów i umożliwia uspokojenie czynności jelit, zapobiegając zaparciom. Ponadto, eksperymenty medyczne i badania kliniczne dowiodły, że pomaga w obniżeniu poziomu tzw. złego cholesterolu (LDL), czyli nośnika cholesterolu odpowiedzialnego za wyprowadzenie do komórek, którego nadmiar odkłada się w komórkach ścian tętniczych, tworząc tam złogi, zwane blaszkami miażdżycowymi. HIBISKUS Hibiskus jest bogaty w aktywne składniki fitochemiczne związki fenolowe, pochodne triterpenów, fitosterole. Flawonoidy, w tym antocyjany, mają właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Wysoką zawartością antocyjanów charakteryzują się wyciągi z Hibiscus sabdariffa. Badania dowiodły, że wyciąg z tej rośliny jest bardzo efektywny w zwalczaniu komórek nowotworowych.farmakologiczne działanie wykazują również obecne w kwiatach hibiskusa polisacharydy. Przypisuje im się działanie immunomodelujące. Tworzą ochronną błonę wokół zmienionych zapalnie komórek śluzowych. W wodnych wyciągach kwiatów hibiskusa występuje około 15% polisacharydów (głównie arabany i arabanogalaktany) i 2% pektyn. Inną ważną grupą związków są kwasy organiczne (hibiskusowy, askorbowy, cytrynowy, jabłkowy i winowy), o łagodnym działaniu przeczyszczającym i moczopędnym. Zastosowanie i działanie: Wyciąg z hibiskusa stosowany jest w walce z cellulitem i przy oparzeniach słonecznych. Surowiec wykorzystywany jest również jako składnik różnego rodzaju maści i odwarów stosowanych miejscowo, leczących alergiczne egzemy i różne choroby wirusowe skóry. Obecnie trwają badania nad stosowaniem hibiskusa w terapii przeciwcukrzycowej oraz jako składnika preparatów wspomagających odchudzanie. Kwiaty hibiskusa zaleca się w przypadkach braku apetytu, w przeziębieniach, nieżytach układu oddechowego i w zaburzeniach krążenia. Kwiaty hibiskusa są cennym źródłem witaminy C. Preparaty z tego surowca stosowane są m.in. w leczeniu przeziębień, stanów zapalnych dolnych dróg oddechowych oraz wzmacnianiu ogólnej odporności organizmu. Nasiona ketmii jadalnej są źródłem specyficznych oligopeptydów i białek, które zapobiegają 70

71 tworzeniu się dynamicznych zmarszczek na czole, wokół oczu i ust. Z nasion ketmii piżmowej pozyskiwany jest olejek lotny (0,2-0,6%), często wykorzystywany w przemyśle perfumeryjnym. Ma jasnożółtą barwę, jest gęsty, o piżmowym zapachu. Główne składniki to farnezol, ambretolid i estry kwasu octowego. IMBIR LEKARSKI (Zingiber officinale) Imbir należy do rodziny imbirowatych. Sądzi się, że pochodzi z Dalekiego Wschodu. Dzisiaj jest kultywowany w prawie całym regionie tropikalnym, od Indii, do Malezji i Chin, oraz w Ameryce Południowej, głównie na Jamajce. Jego nazwa ma pochodzenie hinduskie. Imbir oryginalnie pochodzi ze wschodu Azji. Kultury Hinduska i Chińska przez wieki używały go jako środek łagodzący trawienie. Jest to roślina przyprawowa, kłączowa, korzenna, a jej łodyga może osiągnąć do metra wysokości. Część, którą się wykorzystuje, jest korzeń, obrany, bez korka, który rośnie horyzontalnie do podłoża. Substancje czynne: Część imbiru, którą się wykorzystuje, jest korzeń, który jako podstawowy składnik zawiera olejek eteryczny z alkoholem- zingiberol (4-7%), z którego otrzymuje się olej i ostre substancje. Olejek może mieć różny skład, który zależy od pochodzenia rośliny. Substancja nadające ostry smak, to ginerol. Pozostałe ważne komponenty to skrobia (50%). Imbirowi od niepamiętnych lat przypisywano najróżniejsze działania, ale prawie większość z nich jest związana z właściwościami ginerolu: Wspomaga trawienie i poprawia wchłanianie jelitowe. Działanie przeciwzapalne, poprzez hamowanie metabolizmu kwasu arachidonowego. Działanie uciszające na centralny układ nerwowy. Przeciwgorączkowo (obniża temperaturę ciała). Znieczulająco Stymulują wydzielanie soków żołądkowych, śliny i żółci. Przeciwwskazania: Nie zaleca się stosowania tej rośliny podczas ciąży i karmienia. 71 KONCENTRAT JABŁKOWY Zagęszczony sok owocowy (koncentrat) - jest to koncentrat soku otrzymywany ze świeżych soków owocowych, bez

72 dodatków i konserwantów chemicznych, najczęściej przez odparowanie wody w wyparkach próżniowych, przy jednoczesnym wychwyceniu i skoncentrowaniu substancji aromatycznych (kondensacja substancji aromatycznych). Końcowy stopień zagęszczenia jest zwykle 5-7- krotny, a ekstrakt wynosi od 30% dla półkoncentratu i 70% dla koncentratu Właściwości: Warto korzystać jak najczęściej z odmian starych, czasami już nawet zdziczałych, posiadających największą moc leczniczą. Jabłka powinno się włączyć do codziennego jadłospisu, a w większych ilościach szczególnie w niedokrwistości, awitaminozie i schorzeniach przewodu pokarmowego. Owoce pod różnymi postaciami, najlepiej jednak świeże i ze skórką (pod którą znajduje się szczególnie wiele cennych witamin i składników mineralnych) są wspaniałym środkiem dietetycznym wzmacniającym nasze organizmy i poprawiającym trawienie. Dzięki dużej zawartości błonnika, czyli substancji włóknistych, jabłka wzmagają ruchy jelit. Wskazane są więc przy chronicznych zaparciach. Zaleca się też spożywanie jabłek przy czerwonce oraz ostrych i chronicznych nieżytach jelita grubego. Owoce wykazują pewne właściwości moczopędne, warto więc spożywać je w większej ilości przy wodnej puchlinie i innych obrzękach. Przy schorzeniach serca, nerek, także nadciśnieniu i otyłości rosyjscy zielarze polecali dietę jabłkową, tzw. odciążającą. Codziennie od 4 do 5 razy w odstępach 2 3 godzin należy zjadać 0,3 do 0,4 kg owoców. Spożywanie jabłek łagodzi zgagę. Substancje czynne: O właściwościach leczniczych jabłek świadczą jego składniki, m.in. potas - wpływa na równowagę kwasowo-zasadową i utrzymuje właściwe ciśnienie osmotyczne, pektyny - obniżają poziom cholesterolu, pobudzają pracę wątroby, oczyszczają krew i przyśpieszają spalanie tłuszczu, witaminy (głównie witamina C), w skórkach jabłek sporo jest wapnia i krzemu, korzystnie wpływających na włosy i paznokcie KARCZOCHY (Cynara Scolymus) (np. C. syriaca Boiss.) Roślina z rodziny złożonych o dużych, głęboko wcinanych liściach, z liściostanem podzielonym na zaokrąglone segmenty: liście u podstawy są pierzastodzielne, a w górnej części rośliny prawie pełne. Rurkowe kwiaty karczocha znajdują się na mięsistym dnie kwiatostanu, otoczonym u podstawy masywnymi przylistkami, łagodnie zakończonymi. Karczoch zwyczajny nie występuje w stanie dzikim, stanowi rezultat selekcji i ewolucji kardu (czyli karczocha hiszpańskiego; C. cardunculus L). Inne gatunki krzyżowane z kardem są także dalekimi przodkami dzisiejszego C. scolymus Substancje czynne: Kwasy fenolokarboksylowe: kawowy, chlorogenowy, chinowy, cynaryna ( diester kwasu kawowego i chinowego). Flawonoidy: cynarozyd, skolimozyd. Hydroksykwasy: kwas cytrynowy, glicerynowy, mlekowy, jabłkowy. 72

73 Laktony seskwiterpentynowe (goryczki): cynaropikryna, grossgemina. Sole mineralne: szczególnie sodowe i magnezowe. Karczoch był używany od czasów starożytnych ze względu na jego właściwości udrażniające (moczopędne), co z początku przypisywano CYNARYNIE. Cynaryna i kwas chlorogenowy powodują udrożnienie dróg żółciowych, są moczopędne, chronią wątrobę i obniżają poziom cholesterolu. Karczochy posiadają także właściwości: wzmaganie apetytu, pobudzenie trawienia, diuretyczną w eliminacji mocznika. Ponadto, są słabym środkiem przeczyszczającym. Uwagi dotyczące używania: Nie zaleca się spożywania karczochów w okresie ciąży i laktacji. Przeciwwskazania: Należy unikać spożywania karczochów bez zalecenia lekarza w przypadku niedrożności przewodów moczowych. KOENZYM Q10 Enzym ten, zwany także ubichinoną, jest substancją o budowie podobnej do witaminy K. Ubichinon został po raz pierwszy wyodrębniony w 1957 r. Naukowcy odkryli, że Q10 jest podstawową substancją odpowiedzialną za oddychanie komórkowe, przenoszenie elektronów i procesy utleniania, jako przeciwutleniacz. Znaczenie dla organizmu: Budowa mitochondrialnego łańcucha oddechowego - składa się z trzech części - makrokomórka, komórka mała (cytochrom C) i koenzym Q (ubichinon). Razem substancje te tworzą system reakcji redox. Łańcuch transportu elektronów zapewnia kontrolowane spalanie, umożliwiające wytwarzanie energii w optymalny sposób na każdym etapie. Znaczną ilość energii organizm otrzymuje z utleniania NADH i FADH2, kosztem zmniejszenia ilości tlenu. Za pomocą tego typu reakcji red-ox otrzymują energię tlenowce. Są wyjątki: niektóre bakterie, zamiast O2 używają do redukcji siarki i redukują ją do siarkowodorów (SH2). W ten sposób energia elektryczna jest przekształcana w chemiczną. Transformatorem jest tu łańcuch transportowy elektronów wewnętrznej błony mitochondrium. Łańcuch transportowy elektronów jest mechanizmem służącym do przenoszenia elektronów pomiędzy molekułami. Niektóre zmiany ilości wytwarzają wystarczającą ilość energii do bombardowania H+ od wewnątrz błony wewnętrznej do zewnątrz mitochondrium. 73

74 Chroni komory mięśnia sercowego, pomaga w utrzymaniu zdrowego stanu dziąseł, ze względu na właściwości antyoksydacyjne wzmacnia układ trawienny i wspomaga metabolizm, przez co jest istotnym czynnikiem kontroli i utrzymania wagi ciała. KOLCOROŚL LEKARSKA (Smilax officinalis ) Wiecznie zielona roślina z rodziny liliowatych, pnącze o bardzo rozgałęzionych łodygach, szorstkich i z kolcami; liście naprzemienne, z ogonkami, w formie sercowej, z kolcami na krawędziach, koloru ciemnozielonego; kwiaty, niektóre białe, inne zielone, niewielkie, zgrupowane w baldaszki na gałązkach wyrastających z aksilli liści; owoc stanowi prawie sferyczna jagoda, z początku koloru zielonego, później czerwona i jako dojrzała czarna. Często spotykana w strefie śródziemnomorskiej, w lasach dębowych. Substancje czynne: Zawiera saponozydy triterpenowe: sarsapogeniny i smilageniny. Olejek eteryczny. Skrobia. Cholina. Sole mineralne, głównie potasowe. Taniny. Fitosterole: beta-sitosterot, stygmasterol. Substancje czynne zawarte w kolcorośli powodują oczyszczanie krwi, mają działanie diuretyczne i napotne. Ponadto, jest słabym środkiem przeczyszczającym. Dawkowanie: Zaleca się stosowanie w sposób sporadyczny. KOPER (Foeniculum vulgare Mill.) 74 Ziele o łodygach i ogonkach liści mięsistych, wydziela silny zapach anyżowy, osiąga ponad metr wysokości. Ulistnienie skrętoległe, złożone, na końcówkach nitkowato rozdzielone. Bardzo małe kwiaty, położone w kwiatostanach o kształcie złożonych

75 baldachów, na szczytach łodyg. Owoce małe, suche, zdrewniałe. Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Aktualnie występuje na całym świecie. Substancje czynne: Zawiera skondensowane węglowodany, fitosterole (beta-sitosterot, stygmasterol), kumarynę, olejek eteryczny (2-6%): anetol (60-85%), estragol (5%), alfapinen, limonen, mircen, fencona, kamfen, sabinen, b-mircen, b-pinen, a-felandren i gamma-terpinen. Znosi wiatry i wzdęcia, pobudza żołądek i jelita do intensywniejszego trawienia, zapobiega nadmiernej fermentacji w jelitach po spożyciu zbytniej ilości potraw przeczyszczających, ma działanie spazmolityczne, estrogenne, antyseptyczne, mukolityczne i zagęszczające. W wysokich ilościach działa jako emmenagog. Uwagi dotyczące używania: Nie zaleca się spożywania olejku eterycznego tej rośliny w okresie ciąży i laktacji. KWIAT CZARNEGO BZU (Sambucus nigra) Krzew o wysokości od 2 do 4 m. Czasami wyrasta jako drzewo i sięga 10 m. Pochodzi z Europy środkowej, aktualnie jest obecny także w Azji i Ameryce. Kwiatostany są osadzone na końcu zielonych gałązek i tworzą zwartą masę małych kwiatów, przypominającą baldach (o kształcie parasola). Kwiaty bzu wydzielają przyjemny aromat, natomiast nie posiadają nektaru. W efekcie, nie są odwiedzane przez owady. Substancje czynne: Kwiaty dzikiego bzu zawierają flawonoidy: rutozyd (3%), izokercytrozyd, kenferol; olejek eteryczny (0,03-0,1%). Śluz roślinny i kwasy hydroksyfenylokarboksylowe: kawowy, chlorogenowy, p-kumarynowy. Śladowe ilości sambunigryny. Kwasy triterpenowe: ursulowy, oleanolowy. Fitosterole, sole potasowe w dużych ilościach. Owoce czarnego bzu są zbudowane z antocyjanozydów: heterozydy, cyjanidyny; śladowe ilości olejku eterycznego. Cukry redukujące, pektyna, kwas cytrynowy i jabłkowy, witamina C. Kora zawiera heterozydy cyjanogenne: sambunigrynę, która ulega rozkładowi na kwas cyjanowodorowy i fitohemaglutyninę. Taniny i cholina. Kwiat bzu czarnego działa moczopędnie i napotnie, flawonoidy w nim zwarte będą wzmacniały naczynia krwionośne zmniejszając kruchość naczyń włosowatych. Owoce będą miały działanie łagodnie przeczyszczające, moczopędne i detoksykacyjne, a także mają właściwości przeciwbólowe. 75

76 KWIAT LIPY (Tilia platyphyllos Scop) Wysuszony kwiatostan (Tiliae flos) lipy szerokolistnej (Tilia platyphyllos Scop.), lipy drobnolistnej (T. cordata Miller), jej hybrydy (T. x vulgaris Hayne) lub mieszanki. Popularnie stosuje się także T. sylvestris Desf. Substancje czynne: Znaczne ilości śluzu roślinnego ( 10%), olejku eterycznego z farnesolem, geraniolem, eugenolem; flawonoidy: tylirozyd, astragalozyd, rytozyd, hiperozyd, kwercytryna. Leukoantocyjaniany. Kwasy organiczne: kawowy, chlorogenowy, p-kumarynowy. Właściwości uspokajające, spazmolityczne, osłaniające śluzy żołądka, diuretyczne i napotne. LAWENDA LEKARSKA (Lavandula angustifolia) Lawenda lekarska zwana też wonną należy do rodziny jasnotowatych, która pochodzi z rejonu śródziemnomorskiego. Istnieje 25 rodzajów lawendy. Lawenda jest krzewinką, z włoskami na łodyżce, która ma wiele odgałęzień i może osiągnąć różnie, między 60 a 80 centymetrów wysokości, tworząc połacia na kształt dywanu. Liście i kwiaty są pokryte kutnerem i przede wszystkim te ostatnie charakteryzują się intensywnym zapachem. Lawenda, jest jedną z bardziej aromatycznych roślin popularnych, w związku z czym bardzo często jest używana w perfumerii i kosmetyce. Najczęściej wykorzystywaną częścią lawendy są kwiaty a w dużo mniejszym stopniu łodyżki. Substancje czynne: Kwiaty zawierają między 0,5 do 0,8% olejku, który jest substancją aktywną lawendy. Ten olejek jednocześnie jest bogaty w linanol, gerianiol, furfurol, pinen, cyneol, borneol Poza tym zawiera: - Taniny - Kwas rozmarynowy - Garbniki - Flawonoidy - Fitosterole Lawenda ma wiele właściwości, do najważniejszych należą: - uspakajający na centralny układ nerwowy 76

77 - stymulująca na żołądek - antyseptyczna - diuretyczna - przeciwzapalna - regulująca ciśnienie - rozszerzająca naczynia krwionośne - zabliźniająca - przeciwreumatyczna Przeciwwskazania: Olejek eteryczny nie jest wskazany dla kobiet w ciąży i karmiących. LECYTYNA SOJOWA Lecytyna sojowa stanowi naturalny związek fosfolipidów, jednej z najbardziej znaczących fizjologicznie i metabolicznie grup substancji naturalnych, obecnych w ziarnach soi i w wielu strukturach biologicznych ciała ludzkiego (błony komórkowe, mózg, układnerwowy, komórki w trakcie wykształcania lub reprodukcji, spermatozoidy, itp.). Lecytyna jest pozyskiwana z olejku, ekstrahowanego z nasion soi, leguminy pochodzącej z Azji. Aktualnie jest uprawiana na szeroką skalę w Europie i obu Amerykach. Główne kwasy tłuszczowe lecytyny ułatwiają rozpuszczanie i transportowanie cholesterolu, a fosfatodicholina obniża wchłanianie w jelitach i stymuluje zdolność organizmu do rozkładu cholesterolu. Ponadto, prawdopodobnie ma działanie selektywne na lipoproteiny odpowiedzialne za transportowanie cholesterolu we krwi: Obniża wysokipoziom lipoprotein LDL, a jednocześnie podwyższa poziom lipoprotein HDL, powodujących rozkład nadmiaru cholesterolu komórkowego. Oprócz tej podstawowej funkcji, należy wskazać pozostałe działania proteiny sojowej: ułatwia trawienie tłuszczy, przyspiesza je i pomaga we wchłanianiu przez jelita. Ponieważ działa emulsyjnie na tłuszcze, ułatwia uwalnianie pokładów tłuszczy z tkanek. Pomaga też w trawieniu i absorpcji witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) i lipidów. Działa upiększająco i zdrowotnie na skórę, ponieważ uelastycznia ją i nawilża. Lecytyna utrzymuje na wysokim poziomie komunikację impulsów nerwowych, dzięki czemu jest ceniona za odbudowywanie systemu nerwowego i pomaga w poprawieniu pamięci oraz zdolności intelektualnej. Fosfatodylcholina zawarta w lecytynie jest ważnym czynnikiem tworzenia i utrzymania połączeń neuroprzekaźników mózgowych pomiędzy neuronami, ma niezwykle istotną rolę w każdym z etapów zapamiętywania i aktywności intelektualnej. Dostarcza fosfor organiczny w sposób naturalny, bezpośrednio przyswajalny, dzięki czemu ułatwia pracę intelektu. 77

78 Lecytyna zawiera fosfolipidy, które chronią błonę komórek wątroby, zapobiegają akumulacji tłuszczu w wątrobie i chronią przed zaburzeniami spowodowanymi nadużyciem alkoholu, papierosów, tłuszczy i leków. Wysoko bioprzyswajalne związki mineralne, obecne w lecytynie (wapń, żelazo, magnez, fosfor, potas, sod i kawałki selenu, cynku, strontu i miedzi) powodują, że lecytyna jest polecana do spożywania jako uzupełnienie w prewencji chorób naczyniowych, oraz w celu zmniejszenia ryzyka powstania skrzepów. Witamina E, obecna w lecytynie sojowej, ma właściwości antyutleniające, dzięki czemu chroni zarówno kwasy tłuszczowe wielonienasycone, blokując ich oksydację, jak również obniża ogólne wytwarzanie wolnych rodników w organizmie. Lecytynie sojowej przypisuje się też zdolność do regeneracji komórek i tkanek poprzez stymulowanie podziału komórkowego. Podsumowując, właściwości lecytyny sojowej pozwalają na polecenie jej w dietach odchudzających, ponieważ pomaga ona uwalniać zasoby tłuszczy z organizmu, ułatwia trawienie, przyspiesza i poprawia przyswajalność jelitową, chroni wątrobę, obniża poziom cholesterolu i ułatwia krążenia, poprawia zdolność intelektualną i pamięć. LIKOPEN Likopen jest jednym z barwników roślinnych, rozpuszczalnym w tłuszczach, który przyczynia się do charakterystycznego czerwonego koloru pomidorów, arbuzów i w mniejszym zakresie innych owoców i warzyw. Należy do rodziny karotenoidów, jak betakaroten, substancji, których nie syntetyzuje organizm człowieka, tylko rośliny i niektóre mikroorganizmy, dlatego powinniśmy dostarczać go wraz z pożywieniem. Likopen jest karotenoidom przeważającym w składzie tkanek ludzkich, koncentrującym się przede wszystkim w prostacie. Właściwości i działanie: Likopen posiada właściwości przeciwutleniające, działa, chroniąc ludzkie tkanki przed wolnymi rodnikami, które uważane są za numer jeden jako odpowiedzialne za choroby układu naczyniowo-sercowego oraz starzenie. Nie są dokładnie poznane właściwe mechanizmy biologiczno- fizjologiczne tego mechanizmu, ale zdają się być bezpośrednio związane z wysokimi możliwościami przeciwutleniającymi likopenu, dużo większymi niż witamina E lub betakaroten. Likoen działa jak bardzo silny neutralizator wolnych rodników, łagodząc skutki utlenienia tkanek. Szacuje się, że świeże jarzyny i owoce, są źródłem około 1,3 mg/osobę/dzień spożycia likopenu. Te śluzy roślinne poprzez hydrolizę dostarczają arabinosę, glukozę, ramnozę, poza tym także małe ilości taniny, w liściach także znajdziemy drobne ilości składników siarkowych. L- KARNITYNA 78

79 Karnityna po raz pierwszy została wyodrębniona w roku Pomimo, że była traktowana jako witamina, karnityna lub witamina BT jest substancją bardziej zbliżoną do aminokwasów. Jest wytwarzana z aminokwasów, lizyny i metioniny, w wątrobie i w nerkach. 90% karnityny mieści się w komorach sercowych i w mięśniu szkieletowym. Brak karnityny może wpłynąć bardzo niekorzystnie na działanie serca i mięśni całego organizmu. Do żywności bogatej w karnitynę zaliczamy: mięsa (przede wszystkim czerwone), mleko, drożdże, orzeszki ziemne, kalafior, kiełki zbożowe. Znaczenie dla organizmu: Kiedy w organizmie powstaje zapotrzebowanie energetyczne, tkanki tłuszczowe uwalniają tłuszcze, które są spalane w organellach produkujących energię w komórkach (w mitochondriach) i w ten sposób uwalniają energię. L-karnityna odgrywa główną rolę w ostatniej fazie produkcji energii, ponieważ zapewnia przemieszczanie tłuszczy, stanowiąc dla nich niejako pojazd transportowy do centrali energetycznych. Ponadto, podobnie jak gaźnik w samochodzie, stymuluje i wyrównuje spalanie tłuszczy. Działanie L-karnityna odpowiada za transport długołańcuchowych kwasów tłuszczowych przez błonę mitochondrium w celu zwiększenia produktywności energii. Wstępne działanie, potrzebne do przekształcenia długołańcuchowych kwasów tłuszczowych w Acetylo-CoA odbywa się w mitosomach mitochondrium i w jego błonie zewnętrznej. Acetylo-CoA długołańcuchowe nie mogą jednak przeniknąć przez błonę wewnętrzną w celu ich utlenienia (tzw. "spalania"), jeżeli brakuje L-karnityny. W efekcie, L-karnityna pełni funkcję taśmy przenośnej. Acetylo-CoA łączy się z L- karnityną tworząc acetylokarnitynę, dzięki której może przeniknąć przez wewnętrzną błonę mitochondrium. Bez L-karnityny tłuszcze nie są spalane jako paliwo; wskutek czego są składowane w krwi i w komórkach, w formie lipidów i triglicerydów. CYTOPLAZMA MATRIX MONOKOLOIDALNY karnityna karnityna karnityna karnityna palmitoil transferaza I karnityna karnityna palmitoil transferaza II MAJERANEK (Origanum majorana L.) Roślina z rodziny wargowych, w klimacie zimnym występuje jako dwuletnia bylina, o czterokanciastych gałązkach, osiąga do 20 cm wysokości. Liście 79

80 majeranku są zaokrąglone, obłe, z włoskami i ogonkami, barwy białawej, wydzielają aromatyczny zapach. Pędy są wydłużone, zakończone białymi lub czerwonawymi kwiatami. Zarówno liście, jak i kielichy kwiatów majeranku mają lekko gorzki smak. Substancje czynne: Olejek eteryczny (0,7 a 3%), bogaty w terpineol, tymol, karwakrol i węglowodory terpenowe; kwasy fenolowe: kofeinowy, chlorogenowy, rozmarynowy; flawonoidy: pochodne apigeniny, luteoliny, kemferlu, diosmetoliny, hydrochinonu. Doskonałe właściwości tonizujące, żołądkowe, wzmaga apetyt, obniża ciśnienie, i antyspazmatyczne. Ma także działanie bakteriobójcze, diuretyczne, oczyszczające drogi moczowe, a przy stosowaniu zewnętrznym, przeciwbólowe i zabliźniające rany. Uwagi dotyczące używania: Nie zaleca się spożywania olejku eterycznego tej rośliny w okresie ciąży i laktacji. Dawkowanie: Zaleca się stosowanie w sposób sporadyczny. MALWA (Malva Sylvestris L.) Bylina wiecznie zielona z rodziny malwaceae, dochodząca do 1,5m wysokości. Pędy szaro owłosione, u podstawy zdrewniałe, wyprostowane lub płożące. Liście o zróżnicowanych kształtach, generalnie jajowate, brzegiem karbowane, szypułkowate. Kwiaty od 2 do 4 cm, barwy różowej lub purpurowej, o ciemniejszym unerwieniu purpurowym. Listki kielicha, mniejsze od 2 do 4 razy od płatków. Owoce kanciaste, owłosione. Substancje czynne: Zarówno kwiaty, jak i liście malwy są substancjami czynnymi. Są bogate w śluz roślinny, przy czym kwiaty zawierają nieco więcej śluzu. Śluz roślinny malwy w wyniku hydrolizy wytwarza arabinozę, glukozę, ramnozę i kwas galakturonowy, a ponadto niewielkie ilości tanin; w liściach są także obecne niewielkie ilości związków siarkowych. Ze względu na zawartość śluzu roślinnego, zarówno kwiaty, jak i liście znajdują zastosowanie przeciwzapalne dla błon śluzowych układu oddechowego i trawiennego. Wskazanie używania kwiatów i liści w leczeniu zapaleń błony śluzowej jamy ustnej i nosowej, suchego i drażniącego kaszlu, zostało zatwierdzone przez Komisję Europejską. 80

81 Dawkowanie: Zaleca się stosowanie w sposób nieciągły. MATE (Ilex paraguariensis) Ostrokrzew paragwajski hierba mate to roślina pochodząca z Ameryki Południowej (Paragwaju, Argentyny i Brazylii), osiągającym nawet 20 m wysokości. Wyschnięte, lekko prażone liście są rozdrabniane (czasem zmieszane z kawałkami młodych gałązek lub szypułkami kwiatów) są używane do sporządzenia naparu, popularnego w rejonie Río de la Plata: w Argentynie, Urugwaju, Paragwaju i na południu Brazylii. Substancje czynne: Liście mate zawierają ksantyny, wśród których wyróżniamy kofeinę (mateinę) występującą w zmiennych ilościach (0,4-1,6%), wraz z niewielką ilością teobrominy (0,3-0,45%) i śladowymi ilościami teofiliny. Mate zawiera także taniny katechinowe (7-14%) i pochodne kwasów fenolowych; głównie kwasy kofeilchininowe (do 16%, przede wszystkim kwas chlorogenowy, izochlorogenowy i neochlorogenowy). Do innych składników należą flawonoidy (kempferol, kwercetyna i ich heterozydy), saponiny terpenowe pochodne od kwasu ursulowego (mate saponiny) i olejek eteryczny. Kofeina stymuluje centralny układ nerwowy, łącząc się z receptorami w mózgu. Wspomaga czuwanie i ma działanie ergogenne (podnosi zdolność do wysiłku fizycznego). Jest stymulantem mięśni szkieletowych i układu oddechowego. Ponadto, wspomaga wydzielanie kwasów żołądkowych i diurezę. Ma także działanie antyoksydacyjne i glukogenne. Uwagi dotyczące używania: Nie zaleca się picia mate w okresie ciąży i laktacji, bez zalecenia lekarza. Przeciwwskazania: Należy unikać spożywania mate w przypadku nerwowości, bezsenności, częstoskurczu i nadciśnienia. MELISA (Melisa officinalis.l) 81

82 Melisa jest byliną z łodygą przyziemną korzenną i prostymi gałęziami, powietrznymi, rocznymi, które mogą osiągnąć 80 cm wysokości. Część zielna wydziela charakterystyczny zapach cytryny. Kwitnie pod koniec wiosny i dobrze rośnie wszędzie, od mórz po góry aczkolwiek woli regiony wilgotne. Substancje czynne: Z rośliny tej wykorzystuje się wysuszone liście, które zawierają takie substancje czynne jak: Olejki eteryczne (0,02-0,2%) przede wszystkim w formie aldehydów, monoterpeny jak geranium i cytrynowa. Pochodne kwasu hydroksycynamonowego jak kwas kofeinowy, chlorogenowy i rozmarynowy Trójterpeny Flawonoidy Liście melisy posiadają działanie łagodzące, spazmolityczne, nasenne, żółciopędne i przeciwbakteryjne. Jeśli chodzi o działanie żółciopędne to odnosi się ono do właściwości kwasu rozmarynowego i jego homologów. Kwasy te mają także działanie przeciwwirusowe, bezpośrednio działając na białka wirusowe, przeciwdziałając adsorpcji wirusów do ścian komórkowych. Przeciwwskazania: Nie zaleca się stosowanie tej rośliny podczas ciąży i w czasie karmienia. MIĘTA (Mentha piperita L.) Bylina o łodygach zielonych lub jasnoróżowych. Liście mięty są pojedyncze, lancetowate, ułożone naprzeciwlegle, brzegiem nierówno piłkowane; kwiaty bez wyraźnych warg, o ciemnoczerwonym kielichu; zebrane w gęste niby-kłosy. Jest bardzo żywotną rośliną, rozmnaża się przez rozłogi. Nazwy roślin pochodzących ze skrzyżowania i określanych mianem mięty (została uzyskana po raz pierwszy w Wielkiej Brytanii), często mylone z miętą pieprzową: officinalis rubescens, najczęściej uprawiana (Stany Zjednoczone, Europa), mięta biała (forma palescens) uprawiana w Rosji i mięta pospolita (sylvestris rubescens), uprawiana na całym świecie. Substancje czynne: Olejek eteryczny (1-3%), bogaty w mentol, neomentol, izomentol, mentonę, octan mentylu, furan mentylu, cineol, pinen, limonen, felandren, viridiflorol. Flawonoidy: rutozyd, apigenina, luteolina, mentozyna. Związki goryczkowe. Kwasy fenolowe: Taniny. Trójterpeny. kwas ursulowy, oleanolowy. Olejek eteryczny i flawonoidy zawarte w mięcie działają aromatyzująco, antyseptycznie, uspokajająco, kojąco na świerzbienie, przeciwbólowo (głównie w zastosowaniu miejscowym do 82

83 błon śluzowych przewodu pokarmowego), przeciwskurczowo, udrażniają przewody żółciowe; działają moczopędnie, wzmagają apetyt; przeciwkaszlowo, mukolitycznie, zagęszczająco, udrażniająco w jamie nosowo-gardłowej, obniżają poziom cholesterolu (inhibitor reduktazy HMG- Coa). Goryczka wspomaga apetyt i trawienie; kwasy fenolowe, działają oczyszczająco i przeciwgrzybicznie. Uwagi dotyczące stosowania: Nie zaleca się spożywania olejku eterycznego mięty w okresie ciąży i laktacji. MINERAŁY CHROM Chrom został odkryty w 1797 przez francuskiego chemika Vaquelin (który wyodrębnił pierwszy aminokwas), który nadał mu nazwę pochodzącą od greckiego słowa chroma (kolor), ze względu na barwę. Większość soli chromu ma wyraźne, jasne kolory i jest używana jako pigmenty. Aktualnie chrom jest uznany za jeden z podstawowych składników odżywczych ciała ludzkiego, spełniający w nim wiele różnych funkcji. Niewielkie ilości chromu są obecne we wszystkich tkankach, jednak jedynie chrom trójwartościowy jest aktywny biologicznie. Sześciowartościowy chrom nie nadaje się do użytku ze względu na silnie toksyczne właściwości. Obecność chromu jest niezbędna do odpowiedniego metabolizmu węglowodanów. Chrom w wyniku reakcji tworzy związek organiczny znany jako czynnik tolerancji glukozy (CTG), potrzebny dla insuliny do umożliwienia przenikania glukozy do wewnątrz komórek. Niedobór chromu w organizmie prowadzi do utraty wagi i konieczności przyjmowania insuliny. Inne działanie chromu, które nie zostało jeszcze zbadane w wystarczającym zakresie, polega na redukcji nadwyżek cholesterolu przez suplementację biologicznie aktywnym chromem. W efekcie, następuje obniżenie poziomu cholesterolu lipoprotein LDL. Przeprowadzono także badania, które wykazały, że u osób z silną skłonnością do spożywania słodyczy podawanie określonych dawek chromu powoduje obniżenie potrzeby nadmiernej konsumpcji glukozy. CYNK Cynk odznacza się niewielką toksycznością, w porównaniu z innymi metalami podstawowymi. W ciele człowieka znajduje się łącznie kilka gram cynku, z czego spora część jest osadzona na szkielecie, podobnie jak inne, liczniej występujące metale. Działanie Cynk bierze udział w licznych procesach biochemicznych, zwykle jako część molekuł enzymów, które wykorzystują jego właściwości katalityczne i strukturalne. Ponadto, cynk ułatwia wydzielanie i działanie insuliny, wspólnie z którą ulega krystalizacji tworząc związki koordynacyjne. Cynk pełni w tych związkach głównie funkcję stabilizującą, podobnie też w wielu proteinach i innych związkach, których jest częścią. 83

84 Komórki Langenhaus a, odpowiedzialne za wytwarzanie i wydzielanie insuliny. FOSFOR Fosfor jest szóstym z kolei minerałem pod względem ilościowym znajdującym się w ciele człowieka, i reprezentuje 1% wagi ciała. Właściwości: Fosfor w większości jest absorbowany w jelicie cienkim a hormony towarzyszące temu procesowi to hormon D3, hormon PTH i wapń. Regulacja hormonalna fsforu Metabolizm fosforu przede wszystkim rozwija się w trzech organach: w nerkach, jelicie i kościach i jest regulowany przez 3 hormony: Hormon D3: zwiększa absorpcję jelitową fosforu, zwiększa też resorpcję kostną regulowaną przez hormon PTH Hormon PTH: zwiększa resorpcję kostną i wydalanie przez nerki fosfatów Kalcytonina: zmniejsza resorpcję fosforu na poziomie nerek Największe wydalanie fosforu odbywa się przez nerki, ok. 70%. 84

85 W fosforany obfitują pokarmy, które zostały poddane obróbce laboratoryjnej, np. napoje chłodzące typu coca-cola. Także występują w dużej ilości w pożywieniu bogatym w białka, jak mięso i ryby. Fosfor pochodzenia roślinnego zazwyczaj występuje w formie kwasu fitynowego, który wymaga wyspecjalizowanego enzymu- fitazy, aby mógł zostać zaabsorbowany, przez co fosfor pochodzenia zwierzęcego jest uważany za łatwiej dostępny. Fosfor tworzy kości, jest podstawową częścią składową kwasów nukleinowych (DNA, RNA) i jest związany z wieloma aktywnymi składnikami wewnątrzkomórkowymi (np. fosfolipidy) JOD Organizm zawiera mniej więcej miedzy 20 i 50 mg jodu, z których 8 mg jest obecne w gruczole tarczycy, tworząc hormony lub ich prekursory. Właściwości: Jod jest bardzo szybko przyswajany w żołądku i w początkowych odcinkach jelita cienkiego i kiedy znajdzie się już w plazmie, jest rozprowadzany po organizmie wraz z płynem zewnątrzkomórkowym, wychwytywany przez poszczególne narządy, które go potrzebują, aż dociera do nerek, przez które jest eliminowany, ponieważ w naszym organizmie nie istnieje żaden magazyn depozytujacy nadmierną jego ilość. Pożywienie bogate w jod, to pochodzenia morskiego, ale także rośliny, mięso i kości zawierają pewną ilość przyswajalnego jodu. Jod jest jedynym minerałem, który w przeważającej części tworzy hormony, a dokładnie hormony tarczycowe tworząc T3 i T4. Hormony te są regulatorami naszego metabolizmu (wydatkowania energii) i zwiększają zużycie tlenu komórkowego. T3 i T4 jest metabolizowany w wątrobie i tkankach miękkich (serce, łożysko) tak więc ten jod można użyć ponownie. tyreoliberyna przysadka TRH: Hormon uwalniający tyreotropinę tyreotropina podwzgórze TSH: Hormon tyreotropowy trijodotyroksyna tyroksyna tarczyca MAGNEZ 85

86 Magnez, jest jednym z minerałów wewnątrzkomórkowych w dużych ilościach wchodzących w skład organizmów roślinnych i zwierzęcych, umiejscowiony w różnych częściach organizmu: 60-65% kości 27% mięśnie 6-7% inne komórki 1% płyn wewnątrzkomórkowy Właściwości: Krążenie magnezu w organizmie Więcej niż 90% magnezu jest absorbowane z jelita cienkiego, a wspomniana absorpcja może być zmniejszana przez takie elementy jak wapń, cytryniany, fosfatazy, kwasy tłuszczowe, kwasy fitynowe, sole żółciowe. Wydalanie zaś tego minerału, jest związane z nerkami i regulowane przez takie hormony jak parahormon, kalcytonina, somatotropina, antydiuretyki, androgeny i estrogeny. Pośród pożywienia bogatego w magnez znajdują się drożdże piwowarskie, kakao, suszone owoce, płatki, owoce, warzywa tupu koper, pomidory. Niedobory magnezu występują zazwyczaj w związku z zatruciami, dysfunkcją nerek, przy nadczynności parahormonu, hormonu tyroidowego. Praktycznie nie istnieje żadna reakcja metaboliczna, która nie byłaby zależna w jakiś sposób od tego kationu, przede wszystkim dlatego, że jest on w bezpośredniej relacji z ATP. MANGAN W 1931 roku uczeni odkryli, że mangan jest niezbędną substancją, potrzebną do prawidłowego wzrostu i reprodukcji szczurów. 86

87 Ciało ludzkie zawiera od 10 do 20 manganu; największe stężenie tego kationu ma miejsce w wątrobie. Znaczenie dla organizmu: Mangan zawarty w tkance kostnej nie magazynuje się, ponieważ organizm nie może używać go do celów metabolicznych. Należy go uznać za magazyn pasywny, ponieważ sam kation nie uwalnia się wskutek normalnego metabolizmu kości, ani w sytuacjach przyspieszających reabsorpcję kostną. Wchłanianie magnezu w jelitach, które prawdopodobnie odbywa się w jelicie cienkim, jest niewielkie, od 3 do 15% u zdrowych osób dorosłych. Po wchłonięciu, Mn 2+ jest transportowany do wątroby łącznie z albuminą, a jego niewielka część ulega oksydacji do Mn 3+, wiąże się z transferyną i w ten sposób jest transportowana do tkanek. Główną drogą wydzielania manganu jest żółć, a zaledwie niewielki odsetek zasila urynę. Podobnie jak inne kationy, mangan jest powiązany z licznymi funkcjami enzymów. Istnieją liczne metaloenzymy manganu, wśród których do najważniejszych należą: Karboksylaza pirogronianu Dehydrogenaza mleczanowa Dysmutaza ponadtlenkowa Acetylo-CoA karboksylaza Glikozytransferaza karboksylaza fosfoenolopirogronianu MOLIBDEN Opis i właściwości: Molibden jest bardzo łatwo absorbowany (88-93%) w żołądku i pierwszym odcinku jelita cienkiego i jak tylko dotrze do krwi, jest transportowany w połączeniu z alfa-2-makroglobuliną. Organy, które mają największą zdolność do przechwytywania molibdenu to wątroba i nerki. Nerki są też odpowiedzialne za regulację metabolizmu molibdenu i jego wydalanie, chociaż jest on w dużej mierze usuwany także z żółcią. Molibden w największej ilości znajduje się w takich produktach spożywczych jak: mleko i jego pochodne, rośliny strączkowe i podroby jak nerki i wątróbka. Molibden występuje jako kofaktor wielu enzymów takich jak: oksydaza ksantynowa, oksydaza aldehydowa, oksydaza siarczanowa. Te molibdenoenzymy katalizują hydroksylację różnych substratów. POTAS Jest to pierwiastek, który zaraz po wapniu i fosforze, w największej ilości występuje w organizmie ludzkim i zawsze występuje w korelacji z sodem. Ten mikropierwiastek utrzymuje właściwe ciśnienie między wnętrzem i środowiskiem zewnętrznym komórek i bierze udział w mechanizmie skurczu i rozkurczu mięśni. 97% potasu znajduje się wewnątrz komórek i 3% na zewnątrz, pracuje w parze z sodem, który jest kationem zewnątrzkomórkowym. 87

88 Właściwości: Koncentracja potasu w płynie międzykomórkowym i w plazmie jest 30 razy mniejsza niż w płynie wewnątrzkomórkowym. Absorpcja potasu w % zachodzi w jelicie cienkim. 90% eliminacji potasu, tak jak i sodu jest realizowane przez nerki i jest związana z aldosteronem, hormonem, który reguluje ten proces. Usuwanie potasu wraz z moczem powoduje samoistne jego zakwaszenie. Najbogatszym źródłem potasu są ogólnie warzywa a zwłaszcza rośliny strączkowe. Potas odgrywa bardzo ważną rolę w większości procesów fizjologicznych organizmu, jak między innymi: Regulacja zawartości wody w komórkach Aktywacja systemów enzymatycznych (metabolizm komórkowy, synteza białek, synteza glukozy) Zwiększa przewodnictwo w połączeniach nerwowo- mięśniowych. SELEN Jest jednym z elementów, który wyróżnia się cienką granicą pomiędzy niedoborem a toksycznością. Przez wiele lat podobieństwo skutków działania selenu i witaminy E nie pozwalały na odkrycie jego znaczenia. Aktualnie jest uznawany za jeden z najważniejszych elementów obronnych organizmu przed procesami oksydacyjnymi. Znaczenie dla organizmu: Tkanka mięśniowo-szkieletowa zawiera największą część selenu w całym ciele. Wysokie zagęszczenie selenu znajduje się także w czerwonych krwinkach, w śledzionie, w mięśniu sercowym i w emulsji paznokci i zębów. Selen bierze udział w ochronie organizmu przed stresem oksydacyjnym. Tak więc, selenoenzym peroksydaza glutationowa, znajdujący się w komórkach i w plazmie, pełni istotną funkcję oczyszczania komórek z toksyn hydroperoksydu, znajdującego się w kwasach tłuszczowych obecnych w fosfolipidach i przed wolnymi rodnikami, bardzo szkodliwymi i toksycznymi dla błon lipidowych. Jodotyronina desyronydazy (I, IIm) wspomagają metabolizm hormonów tarczycy. SÓD Jest to podstawowy kation w płynie międzykomórkowym. Dorosły organizm człowieka zawiera około 100 g sodu, z czego 70% jest zlokalizowane w płynie międzykomórkowym i pozostałe 30% w szkielecie i innych tkankach. Właściwości: Ilości sodu dziennie pobieranego przez organizm waha się ok. 400 mg/dzień, gdzie jego nadmiar jest wydalany przez nerki wraz z moczem lub też przez pot. O diecie niskosodowej mówimy w momencie, kiedy zawiera ona mniej niż 5 g soli/dzień, co jest równe 2 g kationu sodowego. Tak, jak w większości minerałów, wszystkie produkty spożywcze w swoim składzie chemicznym zawierają sód. Mimo wszystko są produkty, które zawierają go bardzo duże ilości. Te produkty jako pierwsze są eliminowane z diety niskosodowej. Spożywanie naturalnych produktów spożywczych w zupełności pokrywa zapotrzebowanie organizmu na sód a nawet może je 88

89 przewyższać, tak więc dodatkowe solenie potraw powoduje tylko nadmierne zatrzymywanie tego minerału w organizmie. Sód współdziała z potasem w regulacji płynów ustrojowych w organizmie. Współdziała w procesie trawienia, utrzymując właściwe ciśnienie osmotyczne. A także działając wewnątrz komórek, bierze udział w przewodnictwie impulsów nerwowych. WAPŃ Wapń jest minerałem najszerzej występującym w organizmie, oscyluje w ilości między 1-1,2 kg masy ciała, największa jego część znajduje się w kościach (99%) a pozostała część w płynie międzykomórkowym i w różnych tkankach. Właściwości: Z ilości dostarczanego dziennie wapnia, absorbujemy między 25-70%, tak duże wahanie związane jest z różnymi czynnikami, które mogą zakłócić wchłanianie wapnia przez organizm, np. ogólna ilość spożywanego wapnia, wiek, wchłanianie witaminy D i ogólny stan równowagi wapnia w organizmie. Jeśli chcemy bardziej skonkretyzować czynniki, które wpływają na wchłanianie wapnia, do najważniejszych zaliczamy: Hormon D: jest to bardzo ważny regulator absorpcji wapnia, który ułatwia ten proces Parathormon (PTH): zwiększa transport jelitowy tego kationu Kortyzon i inne kortykoidy: przy bardzo wysokich ilościach hamują efektywność absorpcji wapnia Kwas dikarboksylowy jest bardzo silnym inhibitorem wchłaniania tego minerału. Cukry jak laktoza i sacharoza, pewne aminokwasy, jak lizyna i arginina: poprawiają absorpcję wapnia. Regulacja homeostazy wapnia w plazmie, jest regulowana przez uwalnianie parahormonu (PTH). Wydalanie wapnia przede wszystkim następuje wraz z kałem i moczem. 89

90 Krążenie wapnia w organizmie Regulacja Najbogatsze w wapń są warzywa strączkowe oraz produkty mleczne. Głównymi przyczynami niedoboru wapnia są: Niewystarczająca ilość dostarczanej witaminy D Niewystarczająca ilość wapnia w diecie Zbyt duże wydalanie wapnia Poza tym, istnieją faktory, które są odpowiedzialne za demineralizację kości wraz ze starzeniem się organizmu: spadek ilości hormonów estrogenów/ androgenów, mniejsza aktywność fizyczna, zmiana diety. Wapń jest odpowiedzialny za bardzo ważne funkcje organizmu, które można podzielić na 3 grupy: - Strukturalna: jest to ta część wapnia, która tworzy strukturę kości i uzębienia - Przewodnictwo międzykomórkowe: Działa jako informator między zewnętrznym środowiskiem komórki a jej wnętrzem - Inne role: Kofaktor różnych proteaz. ŻELAZO Żelazo, jako jeden z niewielu mineralnych składników organizmu, jest powszechnie znane w społeczeństwie, które akceptuje konieczność spożywania go w odpowiednich ilościach. W początkowej fazie II Wojny Światowej władze sanitarne USA musiały stawić czoła znacznemu wzrostowi anemii spowodowanej niedoborem żelaza wśród dzieci, i postanowiły promować spożywanie potraw bogatych w żelazo. Badania literatury naprowadzają na niemiecką pracę naukową, która analizuje poszczególne posiłki pod kątem zawartości żelaza. 90

91 Analiza ta kuriozalnie podkreślała rolę szpinaku, co było spowodowane zwykłym błędem drukarskim, odkrytym po latach, ale dane potraktowano dosłownie, wobec czego rozpoczęto kampanię promującą spożywanie szpinaku przez dzieci, m.in. poprzez kultową postać Popeye. Żelazo jest najobficiej występującym u człowieka pierwiastkiem śladowym. Zawartość żelaza w ciele ludzkim wynosi od 3,8 g u mężczyzny, do 2,3 g u kobiety. Żelazo jest składnikiem dwóch różnych typów organów ludzkich, przez co dzielimy je na: Żelazo hemowe to forma, pod jaką żelazo występuje w grupie hemowej, w połączeniu z porfiryną. Jest zawarte wyłącznie w pożywieniu pochodzenia zwierzęcego i stanowi ok. 40% całego żelaza występującego w organizmie. Żelazo określane jako niehemowe to takie, które wchodzi w skład licznych enzymów biorących udział w metabolizmie oksydacyjnym. Pod tą postacią żelazo możemy pozyskiwać zarówno z potraw pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Biorąc pod uwagę zależności żelaza i proteiny, jako główne funkcje żelaza w organizmie żywym można przyjąć: Transport tlenu. Uczestnictwo w procesach utleniania-redukcji, zachodzących w reakcjach transferu elektronów w łańcuchu oddechowym. Ogólnie, żelazo niehemowe jest przyjmowane do organizmu zaledwie w niewielkim odsetku (od 1 do 5%), natomiast postać hemowa żelaza, w znacznie wyższej ilości (około 25%). Aby żelazo zostało przyswojone, żelazo powinno mieć stan żelazawy, dlatego stan żelazowy pochodzenia zwierzęcego jest redukowany do stanu żelazawego, podczas gdy żelazo hemowe nie wymaga redukcji, jako że jest od początku żelazawe. Część żelaza nie jest przyswajana, odkłada się w organizmie tworząc ferrytynę. Jest zawarte wyłącznie w pożywieniu pochodzenia zwierzęcego i stanowi ok. 40% całego żelaza występującego w organizmie. MIÓD Jest to słodki produkt spożywczy, wytwarzany przez pszczoły, poprzez przetwarzanie nektaru kwiatowego lub też innych słodkich soków roślinnych. Ulega dojrzeniu na tzw. plastrach. Może mieć różną konsystencję od bardzo płynnej (tzw. patok) do gęstej- skrystalizowanej (krupiec), prawie twardej, tak samo różni się kolorem, od białego do brunatnobrązowej. Wyróżniamy kilka rodzajów miodów, w zależności od surowca, z jakiego został wytworzony: miód nektarowy (kwiatowy), spadziowy, mieszany (nektarowo- spadziowy) Z nektaru lub spadzi przyniesionych do ula przez pszczoły, pod wpływem enzymów i kwasu mrówkowego sacharoza zawarta w nektarze lub spadzi przekształcana jest w organizmie pszczoły w cukry proste: glukozę i fruktozę, to właśnie ta mieszanina potocznie nazywa się miodem. Substancje czynne: Miód oprócz cukrów, które przeważają w jego składzie, zawiera całą gamę olejków eterycznych, dotychczas wyodrębniono ich 50 i to one decydują o smaku i aromacie produktu. Za kolor odpowiedzialne Są barwniki, z których największe znaczenie mają karotenoidy, głównie beta- 91

92 karoten i ksantofil. Miód zawiera też białka enzymy, najważniejszymi z nich są inwertaza i oksydaza glukozy. Stwierdzono w nim także obecność acetylocholiny oraz niewielkie ilości mikroelementów i witamin, zwłaszcza z grupy B, oraz kwas foliowy i pantotenowy i biotynę. Miód ze względu na dużą zawartość cukrów prostych (ok. 320 Kcal/ 100g) ma przede wszystkim działanie wzmacniające i odżywcze, poza energią, którą dostarczają cukry, pełnią one także funkcję detoksykacyjną, chroniąc przed niepożądanym działaniem zanieczyszczonego środowiska, alkoholu czy nikotyny. Acetylocholina, która znajduje się w miodzie, poprawia krążenie krwi oraz obniża ciśnienie, natomiast cholina chroni wątrobę i pobudza wydzielanie żółci. Antybakteryjne działanie miodu jest sumą działania kilku czynników. Pod wpływem działania oksydazy glukozy, zostaje utleniona glukoza i powstaje kwas glukonowy oraz nadtlenek wodoru, który jest substancją silnie antyseptyczną. Na właściwości przeciwbakteryjne mają też wpływ zawarte w nim olejki eteryczne i flawonoidy. Jony metali, które są zawarte w miodzie stymulują produkcję erytrocytów i hemoglobiny. Uwagi dotyczące stosowania: Miodu nie wolno podawać dzieciom do 1 roku życia ze względu na naturalnie występujące w nim Clostridium botulinum Dawkowanie: Zaleca się stosowanie od 1 do 3 łyżeczek dziennie. MNISZEK LEKARSKI (Taraxacum officinale W.) Liście, u podstawy zebrane w rozetę, posiadają nerw przechodzący w szypułkę; są głęboko powcinane, pierzastozłożone. Kwiatostany pojedyncze, utworzone przez kwiaty języczkowate żółte, otoczone przylistkami lancetowatymi i symetrycznymi. Liście mniszka są najczęściej stosowane w ziołolecznictwie, ze względu na ich właściwości diuretyczne. Substancje czynne: Liście zawierają głównie laktony seskwiterpentynowe typu germacranolid; triterpeny (cykloartenol); fitosterole, flawonoidy; znaczne ilości soli potasowych (do 4,5%), a ponadto są bogate w witaminy A, C, K, B2 i wapń. Liście mniszka są powszechnie znanym diuretykiem, ze względu na wysoką zawartość potasu. Zarówno korzeń, jak i część nadziemna są stosowane w zaburzeniach wydzielania żółci, dyspepsji, utracie apetytu, a ponadto stymulują diurezę. Wskazania te zostały zatwierdzone przez Komisję Europejską i standardzulassung. Ponadto w popularnym znaczeniu roślina jest określana jako oczyszczająca i jako lekko przeczyszczająca; jest stosowana w leczeniu egzemy i innych infekcji skórnych, podagry i bólów reumatycznych. Uwagi dotyczące stosowania: 92

93 Nie zaleca się picia wywaru z liści brzozy w okresie ciąży i laktacji. Dawkowanie: Zaleca się stosowanie w sposób sporadyczny. MORSZCZYN (Morszczyn pęcherzykowaty, Fucus vesiculosus ) Brunatnica z rodziny fucaceas, o ciemnym kolorze pigmentu fikoksantyna, z plechą w formie powyginanych wstążek liściowatych, z jednym środkowym nerwem przechodzącym w miejscu położenia owalnych pęcherzy powietrznych, utrzymujących glon w wodzie w pozycji wertykalnej; na szczycie znajdują się grupy organów reprodukcyjnych. Morszczyny przywierają do skał podwodnych za pomocą chwytników u podstawy. W pokoleniu gametofitu (w okresie reprodukcji) wytwarza gametangie. Jest hodowany na skałach podwodnych Oceanu Atlantyckiego. Wysoka zawartość soli mineralnych sprawia, że morszczyn jest algą, która pozwala je uzupełnić. Jod stymuluje wydzielanie hormonu zwanego tyroksyną, dzięki czemu poprawia proces katabolizmu i jest stosowany jako czynnik pomocniczy w leczeniu nadwagi. Diuretyczne działanie soli potasowych. Ze względu na wysoką zdolność pęcznienia, algina, jako substancja niewchłaniana w jelitach, powoduje poczucie nasycenia. Przyczepność i zdolność do zatrzymywania roztworów koloidalnych przez alginiany sprawia, że działają one jako ochrona błon śluzowych. Jest słabym środkiem przeczyszczającym, a ze względu na absorpcyjność, przeciwdziała biegunce. Alginian wapnia jest używany jako miejscowy i szybko działający hemostatyk. Laminaryna obniża poziom tłuszczu i cholesterolu w organizmie. Uwagi dotyczące używania: Nie zaleca się podawania algi podczas ciąży lub laktacji, w przypadkach stresu, bezsenności, częstoskurczu lub nadciśnienia. Przeciwwskazania: Należy unikać podawania osobom z zaburzeniami tarczycy. Dawka: Zaleca się stosowanie w sposób sporadyczny. OLEJEK MARCHWIOWY Marchew jest rośliną dwuletnią z rodziny baldaszkowatych. Liście 2-3-krotnie pierzaste, korzeń gruby, palowy o żółtawym kolorze. Białe kwiaty tworzą baldachy. Dzika odmiana marchwi występuje na łąkach. Odmiana jadalna, uprawiana w 93

94 warzywnictwie i w ogrodnictwie, posiada korzeń czerowono-żółty lub pomarańczowy o różnych kształtach. Kwitnienie od czerwca do września. Korzenie są zbierane od czerwca do października, a rozłupki, od września do października. Może też być wysiewana i zbierana przez cały rok. Najczęściej używaną częścią są korzenie i rozłupki (owoce). Znaczenie dla organizmu: Marchew jest jednym z warzyw najbardziej bogatych w witaminy i związki mineralne, posiada też znaczne zagęszczenie karotenoidów. Olejek marchwiowy jest jednym z produktów naturalnych o największej zawartości beta-karotenu i witaminy A. Jej działanie farmakologiczne, jako korzenia, jest remineralizujące, diuretyczne, witaminizujące, przeciwbiegunkowe, ochronne dla błon żołądka, obniżające poziom cukrów i zabliźniające. Natomiast rozłupki marchwi: wspomagają apetyt i trawienie, są diuretyczne i wzmagają laktację. OLEJEK PIERWIOSNKOWY Olejek pozyskiwany z nasion pierwiosnka, należącego do rzędu pierwiosnkowców, rodziny pierwiosnkowatych, gatunku primula. W lecznictwie używane są dwa rodzaje: Oenothera biennis i Oenothera lamarkiana, pochodzenia północnoamerykańskiego. Substancje czynne: Olejek pierwiosnkowy dostarcza organizmowi zestaw kwasów tłuszczowych wielonienasyconych (w-6): cis-linolenowy i gamma-linolenowy, uważanych za istotne dla zdrowia ludzkiego. Kwasy tłuszczowe esencjalne są istotne z poniższych powodów: Wchodzą w skład błon komórkowych tkanek Są prekursorami prostaglandyn PGE1, o działaniu udrażniającym naczynia i zatrzymującym osadzanie płytek w naczyniach. Są potrzebne do zwalczania kwasu arachidonowego i zmniejszenia wytwarzania prostaglandyn typu PGE2, osłabiając jego działanie zapalne. W trakcie menopauzy, zmniejszenie ilości estrogenów powoduje zmiany w narządach płciowych: zmniejszenie grubości nabłonka urogenitalnego, wysuszenie. Błona funkcjonująca jako osłona antybakteryjna zmniejsza się, przez co podnosi ryzyko infekcji. Dlatego właśnie dostarczanie kwasów tłuszczowych wielonienasyconych jest bardzo istotne dla skóry i błon. OLEJEK WIESIOŁKOWY Olej otrzymuje się z nasion rośliny zielnej, należącej do rzędu mirtowe, rodziny Onagracea, gatunek Oenotherae, najczęściej używane są 94

95 Oenothera biennia y Oenothera lamarkiana, które pochodzą z Ameryki Północnej. Substancje czynne: Olej z wiesiołka dostarcza naszemu organizmowi kombinację kwasów tłuszczowych wielonienasychonych (w-6): cis- linolenowy i gamma- linolenowy, które uważane są za niezbędne dla zdrowia człowieka. Kwasy tłuszczowe są niezbędne gdyż: - wchodzą w skład błon komórkowych - są prekursorami prostaglandyny PGE-1, która wydzielana jest do krwi, i jest inhibitorem agregacji płytek krwi - są niezbędne we współzawodnictwie z kwasem arachidonowym i obniżają produkcję prostaglandyn typu PGA-2, przyczyniając się tym do zmniejszenia odczynu zapalnego W momencie wkraczania w okres menopauzy, w związku z tym, ze następuje redukcja produkcji estrogenów, powstają zmiany w układzie rozrodczym: pojawia się suchość błon śluzowych. Błona śluzowa, która miała rolę bariery ochronnej także ulega obkurczeniu, co zwiększa ryzyko infekcji. Tak więc bardzo ważne jest dostarczanie kwasów tłuszczonych wielonienasyconych, aby zregenerować skórę i błony śluzowe. OLEJEK Z OGÓRECZNIKA (Borago officinalis L.) Ogórecznik jest rośliną z rodziny ogórecznikowatych, złożonej z 1500 gatunków szorstkolistnych i z orzęsioną łodygą. Substancje czynne: W oleju tym bogato występują kwasy nienasycone, a szczególnie kwasy tłuszczowe gamma-linolenowy i linolenowy. Oba są esencjalne, to znaczy, że nasz organizm nie produkuje ich sam, przez co ich codzienne dostarczanie w pożywieniu jest niezbędne. Zawierają też znaczne ilości kwasu olejowego, charakterystycznego kwasu jednonienasyconego dla oliwy z oliwek. Organizm ludzki wytwarza z kwasów gamma-linolenowych bardzo ważne cząstki zwane prostaglandynami, które posiadają m.in. następujące właściwości: zapobiegają wytwarzaniu substancji zapalnych, udrażniają żyły, regulują uwalnianie i działanie neuroprzekaźników, zapobiegają koagulacji, pomagają w obniżeniu cholesterolemii i regulują działanie hormonów żeńskich. Ponadto, oleje ogórecznikowe działają jako emulsja; zmiękczają skórę i błony. SERIA ( w-6 ) SERIA ( w-3 ) Kwas cis-linolowy Kwas cis-alfa-linolowy 95

96 Delta-6-desaturaza* Kwas gamma-linolowy Elongacja Kwas oktadekatetranionowy Kwas dwuhomo gamma-linolowy PGE1 HETE Kwas arachidonowy EPA PGE2 DHA PG (Działanie udrażniające żyły i zapobiegające zakrzepom blaszek) OLEJ Z RYB MORSKICH ( w-3 ) Ryby o większym zagęszczeniu tłuszczy, zwane też rybami niebieskimi zawierają do 10% tłuszczu, w zależności od gatunku. Tłuszcz ten jest magazynowany pod skórą, w ciemnym mięsie ryby. Do grupy taj należą: sardynka, sardela, makrela, palometa, jurel, tuńczyk, bonito, łosoś, węgorz i ostrobok. Ich tłuszcz jest bogaty w kwasy tłuszczowe wielonienasycone. Tłuszcz ryb niebieskich, zawierający znaczne ilości kwasów tłuszczowych wielonienasyconych, jest zbudowany m.in. z kwasów tłuszczowych omega-3. Kwasy te powodują obniżenie poziomu cukrów, w tym cholesterolu, przez co obniżają ryzyko powstawania zatorów tętniczych. Nie są jeszcze do końca poznane skutki oddziaływania kwasów Omega-3 na poszczególne lipoproteiny. Najbardziej widocznym i najlepiej udokumentowanym skutkiem jest obniżenie poziomu triglicerydów u wszystkich badanych. Jednakże skutek, jaki wywierają kwasy tłuszczowe omega-3 na poziomy obecności cholesterolów LDL i HDL zależy od rodzaju pacjenta i jego profilu tłuszczowego. Tak więc, u pacjentów z podwyższoną całkowitą ilością cholesterolu, kwasy omega-3 obniżają cholesterol LDL przy jednoczesnym ograniczeniu spożywania tłuszczy nasyconych. Omega-3 są też inhibitorami gromadzenia płytek. Oznacza to przeszkodę w tworzeniu zatorów w naczyniach krwionośnych, co jest ważnym czynnikiem ochronnym w chorobach naczyniowych. Udowodniono też, że tłuszcze tego typu obniżają ciśnienie tętnicze i wiskozę krwi. OWIES POSPOLITY (Avena sativa L.) Owies jest z rodziny wiechlinowatych, jest to zboże. Jest rośliną, która osiąga półtora metra wysokości a liście mogą mieć do 4 centymetrów długości. Kwiaty pojawiają się jako kłosy i to w nich właśnie dojrzewają ziarna, które uzyskują ok. 1,5 centymetra długości. Owies 96

97 pochodzi z Europy, chociaż w tej chwili jest kultywowany w dużej części tak w Europie jak i w Ameryce. Substancje czynne: Owies jest rośliną, która zawiera duże ilości soli mineralnych, jest bogata w żelazo, magnez i cynk. Otoczka ziarna zawiera trigonelinę, ester saponin. Także w liściach znajdują się duże ilości saponin i soli krzemowych. Kwiaty zawierają duże ilości flawonoidów. Ogólnie owies jest bardzo bogaty w karoteny pochodne chlorofilu, wraz z witaminami A, B1, B2, B3 oraz witaminą E i D. Owies jest także bogaty w błonnik rozpuszczalny i nierozpuszczalny. W nasionach znajdują się różnego rodzaju fenole. Popularnie jest używany jako środek łagodzący, źródło witamin i minerałów. Owoce mają też działanie diuretyczne i laksacyjne. Fenole nasion charakteryzują się działaniem przeciwutleniającym, przede wszystkim w stosunku do LDL i białek. Liście także działają diuretycznie a dodatkowo przeciwzapalnie. Owies można stosować w przypadkach bezsenności, przy stanach nadpobudliwości, w przypadkach nadmiernego zatrzymywania płynów w organizmie, przy obrzękach, nadciśnieniu, zapaleniach dróg moczopłciowych. Uwaga: Skondensowany olej nie jest zalecany w przypadku ciąży i okresu karmienia. PAPAJA (Carica papaya L.) Papaja jest owocem pochodzącym z północnego Meksyku i z Ameryki Południowej, bardzo cenionym przez konsumentów ze względu na wysoką zawartość błonnika, witaminy C i liczne zastosowania w medycynie. Owoc papai jest zbierany z krzewów szybko rosnących, wysokich i cienkich, o wysokości od czterech do pięciu metrów, przed osiągnięciem przez nie pięciu lat. W najbardziej zaawansowanych gazach rozwoju, krzewy te mogą osiągnąć do 10 m. Dojrzałe owoce są używane do przygotowania świeżych napojów, owoców kandyzowanych, zapraw, słodkiego miąższu i w kuracjach kosmetycznych. Substancje czynne: Z owocu i z samej rośliny pozyskuje się papainę, enzym ze zdolnością do proteolizy, szeroko stosowany w niektórych sektorach produkcji, jak np. w przemyśle piwnym, tekstylnym i do wyrobu gumy. Pozyskuje się go poprzez podłużne nacinanie skórki owoców, łodygi i liści. Papaina ma bardzo podobną budowę do pepsyny żołądkowej, przez co jest pożyteczna w leczeniu chorób trawienia, ponieważ ułatwia trawienie mięsa i wszystkich protein zawartych w mięsach. Jest to niezwykle istotne działanie, odbywa się w sposób bardzo podobny do reakcji enzymów obecnych w przewodzie pokarmowym. W efekcie, papaja jest przydatna w kuracji 97

98 problemów przewodów żółciowych i chorób wynikających z niedostatecznego trawienia protein i tłuszczów. Działanie : Papaina, wprowadzona do organizmu, rozcina białka proteinowe wydzielone w sposób nieprawidłowy (np. tkanka kolagenowa i cellulit), i usuwa zakumulowane tłuszcze. Ponadto, działanie przeciwzapalne pozwala na leczenie cellulitu bolesnego, którego objawem są puchliny. PŁESZNIK ( Plantago ovata) Chińczycy przy pomocy płesznika leczyli problemy związane z wydalaniem krwi w moczu i problemy nadciśnienia. Był też popularnie używany na zapalenia, lub po zmieszaniu z miodem, na problemy z gardłem. W wieku XVI został wprowadzony do medycyny europejskiej, jako środek chroniący błony żołądka, przeczyszczający i diuretyczny. Po pierwszej wojnie światowej jego użycie zostało rozpowszechnione w Ameryce. Substancje czynne: Substancje czynne ziaren stanowią polisacharydy, przede wszystkim celuloza i około 20-30% śluzy roślinne (arabinoksylany, z niewielką ilością ramnozy i kwasu galakturonowego). Pozostałe składniki: olejek, proteiny, esterole i niewielkie ilości irydoidów (aukubina). Nasiona płesznika: Są to dojrzałe i suche owoce Plantago ovata Forsk (P. ispaghula Roxb.) W nabłonku ziaren przeważają śluzy roślinne. Nabłonek płesznika: jest zbudowany z epidermy i przylegających do niej powłok, uzyskanych z nasion Plantago ovata Forsk (P. ispaghula Roxb). Działanie : Środek przeczyszczający tworzący masę za pomocą celulozy i śluzu roślinnego. Zdolność do wchłaniania płynów powoduje zwiększenie objętości zawartości jelitowej i wagi ekskrementów, co powoduje rozprężenie ścianki jelitowej, a w konsekwencji, zwiększenie perystaltyki i przyspieszenie pracy okrężnicy. Działanie przeciwbiegunkowe opiera się na zdolności śluzu roślinnego do wchłaniania płynów. W literaturze medycznej opisano też działanie, polegające na znacznym obniżeniu poziomu cholesterolu, przede wszystkim wskutek zwiększenia wydalania soli żółciowych. W ten sam sposób płasznik redukuje poziom glukozy we krwi, szczególnie cukrzycę pociążową, poprzez opóźnienie wchłaniania glukozy w jelitach. Śluz roślinny (włókno rozpuszczalne) ma działanie ochronne dla błony śluzowej jelit, która pozwala na tworzenie kwasów tłuszczowych o krótkim łańcuchu. POMARAŃCZA GORZKA (Citrus aurantium L. var. amara Link) Wiecznie zielone drzewo o wysokości od 3 do 5 m, ze zwartą, gęsto ulistnioną, kulistą koroną, o pniu z gładką korą barwy szarawej zielonej. 98

99 Młode gałęzie mają zielony kolor i długie kolce. Liście owalno-obłe, ostro zakończone, o długości od 7 do 10 cm, z szeroko uskrzydlonymi szypułkami. Mają ciemnozielony, błyszczący kolor. Kwiaty pojedyncze zgrupowane w grona. Barwy białej, kwiaty są bardzo aromatyczne, mają średnicę ok. 2 cm. Kwitnienie w marcu-kwietniu. Owocem jest jagoda o średnicy 7-8 cm, o nieco chropowatej powierzchni i intensywnym, pomarańczowym kolorze po dojrzeniu. Kwaśny miąższ. Dosyć długo pozostaje na drzewie. Substancje czynne: Owoce zawierają od 0,05 do 0,5% olejku eterycznego: limonen, linalol, nerol, antranilan metylu. W owocni znajdują się flawonoidy: odpowiedzialne za goryczkowy smak (naryngozyd, neohesperydyna) i nie goryczkowe ( rutozyd, hesperydyna, sinensetyna) olejek eteryczny ( curacao), 2% limonenu ( 90%), furanokumaryny; sole mineralne, znaczne ilości pektyny, kwas cytrynowy, askorbinowy i jabłkowy. Liście są zbudowane z: Olejek eteryczny (drobnoziarnisty 0,2-0,4%): węglowodory terpenowe (limonen), alkohole (linalol, nerol, antranilan metylu, betaina, flawonoidy, limonina). Działanie przeciwskurczowe, wzmacniające pragnienie i hipnotyczne. Zawiera witaminę PP (zwiększa tonus ścian żylnych, zwiększa szczelność i odporność naczyń). Ponadto, ma działanie tonizujące, wspomaga apetyt, pobudza trawienie, jest moczopędna. Pektyna powoduje, że osłania błony żołądka i obniża poziom cholesterolu. Uwagi dotyczące stosowania: Nie zaleca się spożywania olejku eterycznego pomarańczy w okresie ciąży i laktacji. Przeciwwskazania: Należy unikać stosowania przez osoby zażywające leki dikumarynowe przeciwzakrzepowe (Sintrom) i heparynę. PROPOLIS Propolis lub kit pszczeli stanowi grupę związków żywicznych, elastycznych i balsamicznych, o lepkiej konsystencji, zebranych z niektórych części roślin przez pszczoły Apis mellifera, które transportują te substancje do wewnątrz ula, częściowo mieszając ją z wydzielinami własnymi (woski i wydzielina ślinowa). Pszczoły używają propolisu jako budulca ula, ponieważ chroni je od grzybów, bakterii i innych niechcianych gości. Jedną z najbardziej aktywnych substancji w ich składzie są koloryzujące flawonoidy, działające antyseptycznie. Ich podstawowe znaczenie w komplementacji żywienia bazuje na właściwościach stymulujących układ odpornościowy, poprzez podniesienie odporności na infekcje. Substancje czynne: Skład chemiczny propolisu jest niezwykle skomplikowany, uzależniony od surowców roślinnych. Ogólnie, w jego skład wchodzą: 50-55% żywic i balsamów, 30-40% wosku pszczelego, 5-10% olejków eterycznych lub lotnych, 5% polienu i 5% innych materiałów (organicznych i nieorganicznych). Zidentyfikowano ponad 160 związków, z których 50% stanowią związki fenolowe, o przypisywanych właściwościach farmakologicznych. Podstawowe zidentyfikowane fenole: 99

100 - Flawonoidy (flawony, izoflawony, flawanony) - Kwasy aromatyczny i ich estry (kwas kawowy, cynamon i inne) - Aldehydy aromatyczne (wanilina i izowanilina) - Kumaryny - Triglicerydy fenolowe Istnieje ponadto grupa związków i pierwiastków w ilościach śladowych (prawie niezauważalnych), mających podstawowe znaczenie dla właściwości biologicznych kitu pszczelego, w metabolizmie komórkowym, w tym należy wyróżnić prowitaminę A i niektóre witaminy z grupy B, w szczególności witamina B3 lub nikotynamida, a ponadto, laktony, polisacharydy, aminokwasy i inne, jeszcze nierozpoznane substancje. Propolis ma wiele funkcji biologicznych, w tym najważniejsze: Działanie antyoksydacyjne: Funkcja antyoksydacyjna propolisu polega na osłanianiu olejów i lipoprotein zawartych we krwi przed utlenieniem. Istotne są skutki antyoksydacyjne dla okrężnicy, powodujące zmniejszenie peroksydaz lipidowych. Niewielka ilość przechodzi do krwi, gdzie stanowi antyoksydant hydrofilowy, zwiększający stężenie witaminy C. Działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne i antywirusowe: Jest to działanie składników cynamowych i flawonowych propolisu, które są wchłaniane przez błony i stanowią inhibitory dla mobilności bakterii. Każdy rodzaj propolisu ma określone działanie przeciwgrzybiczne i antywirusowe, poprzez różne substancje czynne. Działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe: Niektóre składniki fenolowe propolisu, jak np. kwas kawowy, ester kwasu fenyl-etylu kawowego i in. mają działanie przeciwzapalne i wspomagają wytwarzanie eikozanoidów. Dawkowanie: Zaleca się stosowanie w sposób nieciągły. RESWERATROL Resweratrol jest składnikiem znajdującym się w winorośli (vitis vinifera) Pojawia się praktycznie w całej roślinie, także w korzeniach i nasionach, jako obrona rośliny przed atakiem botrytis, zakaźnego grzyba. Część, która zawiera najwięcej tego składnika, to skórka owocu i nasion. Z tego właśnie względu wino czerwone zawiera go więcej niż białe, biorąc pod uwagę, że w produkcji wina czerwonego, oprócz miąższu, używa się także nasiona, których nie dodaje się do wina białego. Resweratrol jest poliferolem (3,5,4-trihydroksystilben), który znajduje się w różnych roślinach, między innymi także w winogronach. Jest utworzony z dwóch izomerów, trans i cis- reswaratrolu. Znajduje się w skórce i w ziarenkach i przechodzi do win podczas procesu fermentacji. Dawka resweratrolu w winach jest różna i zależy od wielu czynników, jak rodzaj winogron, klimat, stopień infekcji winogrona, czas wystawienia na promieniowanie ultrafioletowe itd. I tak, im większa wilgotność, stopień infekcji, dłuższy czas wystawienia na promieniowanie ultrafioletowe i 100

101 im są młodsze, większa jest zawartość resweratrolu. Właściwości i działanie: Resweratrol wraz z flawonoidami i katechinami, galokatechiną i antocyjanami ma właściwości sprzyjające na układ krążenia. Wytłumaczenie tego efektu znajduje się we właściwościach poliferoli wraz z innymi składnikami takimi jak taniny, które powodują zmniejszenie poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi, rozrzedzając ją i zapobiegając w ten sposób problemom z krążeniem. Te same właściwości wydaje się, że wpływają pozytywnie na ogólne zdrowie człowieka. Antyoksydanty uniemożliwiają atakowanie wolnych rodników w komórkach siatkówki, które są bardzo wrażliwe na utlenianie. To pozwala na ochronę wzroku, zapobiegając chorobą okulistycznym, zwłaszcza tym, które mają charakter degenerujący i nieodwracalny. To samo tyczy się badań nad możliwymi właściwościami zapobiegającymi alzhaimerowi. Obecne badania dowodzą, że osoby, które miały zwyczaj picia małej ilości czerwonego wina do posiłków, w mniejszym stopniu zapadają na tę chorobę. ROZMARYN (Rosmarinus officinalis) Uważa się, że łacińska nazwa rosmarinus pochodzi z połączenia wyrazów: ros (róża) i marinus (morski). Jest to krzew wiecznie zielony, bardzo aromatyczny; osiąga od 0,5 do 1 m wysokości, może też wyrosnąć do 2 merów; jest intensywnie zielony przez cały rok. W stanie dzikim rośnie w rejonach przybrzeżnych i w niskich górach (na zboczach i przełęczach), w większości na ziemiach bogatych w wapń. W Hiszpanii znajdziemy go w większej części Katalonii, aż do Pirenejów, w Aragonii i Nawarze, Kastylii La Mancha, Walencji, Murcji, Andaluzji, Ekstramadurze, na Balearach, natomiast nie występuje w północnych i północno-zachodnich rejonach kraju. Substancje czynne: Olejek eteryczny (1,5-2,5%): pinen, kamfen, borneol, cineol, kamfora, limonen. Kwasy fenolowe: kofeinowy, chlorogenowy, rozmarynowy. Flawonoidy pochodne luteololiny i apigeniny. Związki gorzkie diterpenowe: pikrosalwina, rozmanol, rosmadial. Kwasy triterpenowe: ursolowy, alkohole triterpenowe (a- i b-amiryna, betulozyd). Działanie składników czynnych rozmarynu jest ogólnie stymulujące i w mniejszym stopniu, diuretyczne; jest też żółciopędny to znaczy, wspomaga produkcję wydzieliny żółciowej. Ponadto, przypisuje mu się ogólne działanie tonizujące, stymulujące system nerwowy, wzmagające apetyt, pobudzające trawienie, spazmolityczne antyseptyczne, przeciwgrzybiczne, emmenagogiczne i zagęszczające. Uwagi dotyczące używania: Nie zaleca się spożywania olejku eterycznego tej rośliny w okresie ciąży i laktacji, a także w przypadkach niedrożności moczowodów, bez wskazań lekarskich 101

102 RUMIANEK (Matricaria chamomilla L.) Roślina należąca do rodziny złożonych. Nazwa własna w języku angielskim chamomile, pochodzi od greckiego wyrazu chamamelon, oznaczającego małe jabłko. Natomiast łacińska nazwa matricaria wywodzi się od macicy, nawiązując do ludowego zastosowania rumianku na bóle menstruacyjne. Jest rośliną ekspansywną, łatwo rosnącą. Posiada wydłużoną łodygę o wysokości ok. 30 cm, bardzo rozgałęzioną. Na końcu każdej gałązki znajdują się niewielkie kwiaty z białymi płatkami i żółtym dnem, stanowiące hermafrodyty. Kwiaty rumianku są gorzkie. Wydaje małe, brązowe owoce. Substancje czynne: Substancje aktywne obecne w rumianku powodują, że ma on liczne zastosowania medyczne. Są to: olejek eteryczny, flawonoidy (luteolina, apigenina, kwercetyna), kumaryny, śluz roślinny, goryczki (matrycyna, matrykarina...) i sole mineralne (8-11%). Olejek eteryczny rumianku wywołuje efekty: przeciwzapalny, antyseptyczny, spazmolityczny, wzmożony apetyt, jest moczopędna i w niewielkim stopniu powoduje pragnienie, do czego przyczyniają się kumaryny i flawonoidy. Śluz roślinny i olejek eteryczny osłaniają śluzy żołądka, mają też działanie gojące. Goryczki są odpowiedzialne za wzmożenie apetytu, trawienia i udrożnienie przewodów żółciowych. Rumianek przy stosowaniu zewnętrznym działa przeciwzapalnie, przeciwbólowo, zabliźnia rany i oczyszcza. Uwagi dotyczące użytkowania: Nie zaleca się stosowania rumianku w okresie ciąży i laktacji, a także w przypadkach nadwrażliwości na kwas acetylosalicylowy, bez przepisu lekarza. RUMIANEK RZYMSKI (Anthemis Nobilis ) Roślina trawiasta jednoroczna, pochodząca z Europy środkowej, o liściach pierzastodzielnych; posiada kwiatostany w formie koszyczków na długich, pustych szypułkach, białe kwiaty języczkowe i żółte kwiaty rurkowe. Substancje czynne: Odmiana ta zawiera znaczące ilości olejku eterycznego, dochodzące do 2,3-7%. Głównym składnikiem olejku są estry kwasu dzięgielowego; zawiera on ponadto inne estry kwasów, metyl-etylo-propiowego, izomasłowego i alkohole, jak np. antemol. Oprócz złożonego olejku eterycznego, kwiaty zawierają także związki goryczkowe: cholinę, inozyt, asparaginę, itp. Zawiera także nobilina, środek wzmacniający gorzki i chamazulen. 102

103 Olejek eteryczny o mocnym aromacie odpowiada za działanie spazmolityczne, pobudzenie trawienia, pobudzenie apetytu i trawienia. Rumianek jest ponadto moczopędny, antyseptyczny, przeciwdziała pasożytom i zapaleniom. Uwagi dotyczące używania: Nie zaleca się stosowania rumianku w okresie ciąży i laktacji, a także w przypadkach nadwrażliwości na kwas acetylosalicylowy, bez przepisu lekarza. RUTYNA Rutyna jest bardzo ważnym flawonoidem. Najważniejsza właściwość przypisywana flawonoidom to działanie antyoksydacyjne, oraz zmniejszające kruchość i uszczelniające naczynia włosowate, przy wzmocnieniu ich odporności. Przede wszystkim wchodzi w skład preparatów farmaceutycznych łączących rutynę z witaminą C. Coraz częściej występuje także w suplementach diety (głównie preparaty multiwitaminowe). Po raz pierwszy rutyna została wyizolowana z ziela ruty zwyczajnej. SANTOLINA (Santolina chamaesiperisius) Roślina z rodziny złożonych. Wiecznie zielony krzew z mocno rozgałęzionym pniem, zakończona gęsto gałązkami o białawym kolorze, który nadają jej włoski. Osiąga wysokość pomiędzy 20 a 60 cm. Liście są bardzo małe, mocno podzielone na cienkie części, zielone, zakończone grzebyczkami. Kwiaty mają formę kielicha, znajdują się na końcówkach łodyg i pędów, mają żółty kolor. Łodygi, liście i kielichy są mocno aromatyczne. Wstępuje popularnie na terenach rolniczych, w szczególności na kamiennych stokach wzgórz, na opuszczonych polach i przy krawędzi dróg. Zazwyczaj występują wspólnie z tymiankiem i rozmarynem. Substancje czynne: Santolina zawiera znaczne ilości olejku, zbudowanego z ketonu, santolyniony, alkoholi trzeciorzędowych, w większości cyklicznych, jak wspomniany cham azulen. Poza olejkiem chamezulenu wykryto także kwas salicylowy, apigeninę itp. i witaminę C. 103

104 Posiada właściwości antyspazmatyczne, wzmaga pragnienie, stymuluje trawienie poprawiając ruchy perystaltyczne jelit, co daje mate znaczące parametry jako czynnikowi trawienia. Ma niewielki wpływ przeciwzapalny, przeciwwrzodowy i rozluźnia mięśnie. Uwagi dotyczące używania: Nie zaleca się stosowania olejku lotnego ostrokrzewu w okresie ciąży i laktacji, a także w przypadkach nadwrażliwości na kwas acetylosalicylowy, bez przepisu lekarza. SKRZYP POLNY (Equisetum arvense L.) Zielona roślina wieloletnia. Łodygi bezpłodne wyrastają po płodnych. Łodyga skrzypu jest pusta w środku, ma głębokie rowki, gałązki drugorzędne czterokątne, zwarte i ułożone wertykalnie. Złączone liście są ułożone okólnikowo po 6-12 ząbków na każdym wierzchołku i mają czarną barwę. Substancje czynne: Roślina nie zawiera żadnych wyjątkowych związków: zawiera kwasy alifatyczne, kwas dikabroksylowy lub długołańcuchowy, kwasy fenole fenylopropanowe, sterole i śladowe ilości alkaloidów. Opisano już wiele form flawonoidów. monoglikozydy kwercetyny i kempferolu, dwuglikozydy kempferolu. Uważa się, że niektóre występują jedynie w łodygach płodnych: gosipitryna, protogenkwaryna, 6-chloro apigenina, po wykazaniu chemicznie uzasadnionych ras (odmian). Wszystkie odmiany są niezwykle bogate w sole mineralne (20% suchej wagi), a szczególnie w potas i krzem. Krzem w większości przypadków występuje w formie nierozpuszczalnej wydzieliny opalizującej, która pojawia się na skórce i aparatach szparkowych. Główne zastosowania lecznicze skrzypu wynikają z zawartości potasu i krzemu, którym zawdzięczają właściwości diuretyczne sprawiające, że roślina jest zalecana do stymulowania funkcji nerek i zwiększenia diurezy u chorych z tendencją do zatrzymywania płynów. Ponadto, skrzyp polny działa remineralizująco. Jak wiadomo, krzem występuje w organizmie pod różnymi postaciami: w makrocząsteczkach, z których zbudowane są tkanki łączne, w kościach, chrząstkach i ścięgnach, a nawet w mięśniach, skórze, włosach i paznokciach. Ponadto, pomaga utrzymać i regenerować tkankę łączną obecną w skórze, pomagając w hamowaniu starzenia się skóry. Jak widać, zwykła obecność krzemu w organizmie jest normalna, gwarantuje zdrowie i naprawę uszkodzonych tkanek, a ponadto zapobiega i zmniejsza pojawiające się zmarszczki i cellulit. Uwagi dotyczące używania: Nie zaleca się podawania skrzypu podczas ciąży i laktacji, w przypadkach kardiopatii i nadciśnienia, bez konsultacji z lekarzem. Niepolecany leczeniu chorych przewlekłych osób, które miały kamienie żółciowe. 104

105 Dawkowanie: Zaleca się stosowanie w sposób sporadyczny. SZAŁWIA (Salvia officinalis L.) Hiszpanii po Turcję i Afrykę północną. Gatunek officinalis jest to podkrzew o pokładających się pędach, liście eliptyczne koloru zielonkawo szarego, skórzaste i pomarszczone, jasnofioletowe kwiaty w nibyokółkach, niewielki kielich z dwoma pręcikami. Bardzo żywotna roślina, pochodząca z zachodniej części regionu Morza Śródziemnego. Występuje głównie na glebach ciepłych i wapiennych. Roślina występuje jako dziko rosnąca bądź jest uprawiana w całym basenie Morza Śródziemnego, od Substancje czynne: Olejek eteryczny (1,5-2,5%): Monoterpeny (alfa i beta tujon, kamfora, borneol). Monoterpenole, dwuterpenoidy: kwas karnozolowy, karnozol. Triterpenoidy: kwas oleanolowy. Flawonoidy: glikozydy luteoliny, apigeniny. Kwasy fenolowe: kofeinowy, chlorogenowy, rozmarynowy. Związki goryczkowe: pikrosalwina. Działanie : Olejek eteryczny ma działanie estrogenne, odkażające, pobudza trawienie i jest stosowany przy nadmiernej potliwości. Inne czynniki powodują udrożnienie dróg żółciowych, działają przeciwskurczowo i ściągająco. Szałwia powoduje ponadto wzmożony apetyt, wzmaga trawienie, tonizuje i obniża poziom cukrów. Uwagi dotyczące stosowania: Nie zaleca się stosowania szałwii w okresie ciąży i laktacji. Dawkowanie: Zaleca się stosowanie w sposób nieciągły. SZPARAG LEKARSKI ( Asparagus officinalis) Szparag lekarski należy do rodziny szparagowatych. Jest rośliną wieloletnią, a do jadalnych części tej rośliny należą młode pędy powszechnie nazywane szparagami. Roślina ta pochodzi z rejonów Morza Śródziemnego. Oprócz zielonych szparagów, wyróżnia się również pędy białe oraz fioletowe. Różna barwa szparagu wiąże się z różnym 105

106 sposobem uprawy tej rośliny. Białe pędy rosną przysypane ziemią. Zielone są wystawione na działanie światła słonecznego, natomiast te koloru fioletowego rosną na kopczykach i poddawane są tylko krótkiemu nasłonecznieniu. Właściwości: Szparag lekarski zawiera około 90 % wody, ma bardzo niską wartość kaloryczną. W jego skład wchodzi również błonnik rozpuszczalny w wodzie. Poza tym zawiera wiele witamin i minerałów: WITAMINY: zawiera dużo witaminy A (wzrok, paznokcie, włosy) i witaminy C (zęby, kości), witaminy z grupy B (B1, B2, B6) oraz witaminy E. MINERAŁY: zawiera dużo potasu, fosforu, wapnia oraz magnezu Szparag lekarski zawiera również nietypowe węglowodany zwane fruktanami, saponiny sterydowe, asparaginy, glukozydy oraz flawonoidy, w tym rutynę. Od wielu lat szparag lekarski doceniany był w medycynie naturalnej. Właściwości tej rośliny wykorzystywane były do oczyszczenia krwi jak również wykorzystywano jego właściwości diuretyczne. Ze względu na dużą zawartość potasu, zawartość błonnika rozpuszczalnego w wodzie oraz zawartość saponin sterydowych szparag lekarki wspomaga eliminację chlorków. Szparag lekarski wpływa również na obniżenie ciśnienia tętniczego poprzez zawartość saponin sterydowych. Dobroczynnie wpływa na system nerwowy i poprawia pamięć. TAURYNA Tauryna jest aminokwasem, neutralnym, w skład której wchodzi siarka. Jej nazwa pochodzi od Bos Taurus (żółci byka), w której została wykryta po raz pierwszy ponad 150 lat temu. Substancje czynne: Tauryna różni się od pozostałych aminokwasów ponieważ nie przyłącza się do innych białek. Istnieje jako wolny aminokwas w większości tkanek zwierząt i jest przeważającym aminokwasem w tkance mięśniowej, płytkach oraz w układzie nerwowym w momencie jego wzrostu. Syntetyzowana jest podczas dekarboksylacji z cysteiny, który jest kolejnym aminokwasem siarkowym. Właściwości: Tauryna jest aminokwasem, który w formie naturalnej znajduje się w organizmie oraz w pożywieniu (przede wszystkim białku pochodzenia zwierzęcego). Istnieją próby, które dowodzą, że działa jako neurotransmitor (chemiczny posłaniec układu nerwowego), regulator soli i równowagi wody (osmoregulator) we wnętrzu komórek i stabilizator błon komórkowych, w związku z tym, że udowodniono, że może zmieniać właściwości błon 106

107 komórkowych, takich jak jej gęstość, zdolność transportu jonów i regulacja aktywności niektórych enzymów związanych z błoną, a także w utrzymaniu potencjału błon komórkowych i ph międzykomórkowego. Tauryna uczestniczy w oczyszczeniu organizmu z pozostałości po reakcjach chemicznych a także jest zaangażowana w produkcję i właściwości żółci. Jest ważnym czynnikiem w tworzeniu i utrzymaniu krwinek, właściwym działaniu siatkówki a także odgrywa bardzo ważną rolę w procesie rozwoju mózgu i rdzenia kręgowego, podczas rozdziału komórek, ich migracji i rozwoju a także regeneracji układu nerwowego. Tauryna nie jest zaliczana do aminokwasów organizmu ponieważ może być przez niego produkowana z cysteiny i metioniny, chociaż ostatnio pojawiła się tendencja do uznawania jej jako aminokwasu niezbędnego w diecie. Podstawowym źródłem tauryny, która w jest niezbędna dla mózgu, jest mleko spożywane w pierwszych miesiącach życia (mleko ssaków charakteryzuje się wysoką jej zawartością). Jako, że uczestniczy w tak wielu mechanizmach organizmu ludzkiego, jej niedobór nieodzownie prowadziłby do licznych zaburzeń zdrowotnych. Generalnie, lekarze bardzo rzadko uznają potrzebę dostarczania tauryny w dodatkach, mimo to, są sytuacje, w których może dojść do jej niedoboru. Staje się niezbędna w sytuacjach dużego stresu lub przy dużym wysiłku fizycznym, w przypadku szoku, u dzieci, które są karmione sztucznym mlekiem, które nie zawiera odpowiedniej ilości tauryny. Z drugiej strony, badania przeprowadzone na zwierzętach wykazały, że wraz z wiekiem, zmniejsza się ilość tauryny we krwi, co w konsekwencji powoduje choroby mogące być objawem braku tego aminokwasu. Zaobserwowano, że tauryna ma dużą wartość w leczeniu różnych powszechnych chorób i posiada duży potencjał terapeutyczny, jako że działa na podstawowym poziomie biochemicznym procesów metabolicznych. TWARDZIAK SHII-TAKE (Lentinus edodes Lande Sing.) Shii-take jest to grzyb dziko rosnący, pochodzący z Japonii, Chin i innych krajów azjatyckich. Spotykany jest na drzewach szerokolistnych. Aktualnie, shii-take jest uprawiany na całym świecie, włącznie ze Stanami Zjednoczonymi. Najczęściej używane części twardziaka to grzybnia i owocnia. Substancje czynne: Skład grzybów jest bardzo zróżnicowany: Polisacharydy: Stanowią większościowy budulec, najważniejsze z nich to lentynian (w największej ilości), LC11 y KS-2. Tłuszcze: Należy podkreślić wysoką zawartość monoglicerydów i kwasów tłuszczowych wolnych, która kontrastuje z niskim stężeniem triglicerydów. Zawiera także fosfolipidy, np. fosfatydyloetanoloamina, kardiolipinę i cerebrozydy. Aminokwasy Twardziak Shii-take zawiera prawie wszystkie aminokwasy esencjalne, w większości w stanie wolnym. Minerały Posiada szeroki asortyment minerałów, z wyróżnieniem sodu, potasu, krzemu, magnezu, wapnia, aluminium, żelaza i siarki. Witaminy: Przede wszystkim z grupy B ( tiamina, ryboflawina y niacyna). Eritadenina: Jest to acykliczna pochodna adenozyny, znajdująca się w znacznych proporcjach w Shii-take. 107

108 Shii-take jest kojarzony z następującymi działaniami: obniżenie poziomu cholesterolu i glukozy, antybiotykowe, antywirusowe i przeciwzakrzepowe. Ponadto, posiada wyraźną zdolność immunomodulującą, dzięki zawartości polisacharydu lentynianu. Zawartość minerałów i witamin działa regeneracyjnie w przemęczeniu. Dawkowanie: Zaleca się stosowanie w sposób nieciągły. TYMIANEK (Thymus vulgaris L) Tymianek (macierzanka) jest podkrzewem o zdrewniałych, pogiętych i płożących pędach; liście drobne lancetowate, ułożone naprzeciwlegle, podwinięte z obu stron. Kwiatostan główkowaty, kielich rurkowatodzwonkowaty, korona dwuwargowa, jasnopurpurowa. Drobne kwiaty, jasnoróżowe, zebrane w główki. Tymianek pospolity, podobnie jak inne gatunki tego rodzaju, pochodzi z rejonu śródziemnomorskiego, gdzie jest uprawiany w suchych i pustynnych miejscach, szczególnie w skalistych rejonach Hiszpanii i Grecji. Substancje czynne: Olejek eteryczny ( Thymus vulgaris %, Thymus zygis 0.3%) o zróżnicowanym składzie chemicznym, w zależności od chemotypu: głównie tymol i/lub karwakrol, oraz mniejsze ilości geraniolu, terpineolu, linbalolu, trans-tujanol-terpineonu. Flawonoidy: pochodne luteololiny i apigeniny; kwasy fenolowe: kofeinowy, rozmarynowy. Znaczne ilości taniny (10%). Saponozydy. Działanie tonizujące, stymuluje apetyt, pobudza trawienie, udrażnia drogi moczowe, jest przeciwskurczowy, zagęszczający, antyseptyczny i przeciwgrzybiczny. Ma także właściwości diuretyczne. Uwagi dotyczące stosowania: Nie zaleca się spożywania olejku eterycznego tymianku w okresie ciąży i laktacji. WERBENA (Lippia citriodora) Ziele należące do rodziny werbenowatych. Swoją nazwę zawdzięcza A. Lippi, lekarzowi pracującemu dla francuskiej ambasady w Egipcie, wysłanemu przez Lusa XIV, aby badał rośliny Górnego Egiptu i Sudanu. Odkrył tam wiele gatunków, między innymi werbenę. Umarł zamordowany w 1705 roku, nad brzegiem Nilu. Jest to roślina krzewna, o pierzastych łodyżkach, która może osiągnąć do półtora metra wysokości, ma liście 108

109 naprzeciwległe, podłużne, szorstkie w dotyku na powierzchni zewnętrznej i gładkie pod spodem. Kwiaty malutkie, fioletowe na zewnątrz i białe w środku. Owoc, suchy, zawiera wiele czarnych nasionek. Roślina roztacza bardzo przyjemną woń, podobną do cytryny. Liście werbeny zawierają duże ilości olejku werbeny, któremu zawdzięczają intensywny zapach podobny do cytrynowego. W jej skład wchodzi też wiele flawonoidów. Werbenie przypisuje się wiele mocy, między innymi takie właściwości jak: uspakajająca na nerwy, łagodząca na przewód pokarmowy (w przypadków problemów z trawieniem), antyseptyczna, a także pomaga w usuwaniu nadmiernej ilości gazów jelitowych. WINOROŚL WŁAŚCIWA (Vitis vinifera L.) Rodzaj pnączy z rodziny winoroślowatych, z wąsami czepnymi skrętnolistnymi, o liściach dłoniastozłożonych, z przejściowymi szypułkami i bawełnianymi pękami. Liście nagie lub orzęsione. Kwiatostany winorośli sadzonej w rolnictwie składają się z kwiatów obupłciowych, o zielonkawym kolorze. Substancje czynne: Przede wszystkim stosuje się liście, rzadziej owoce i nasiona. Liście zawierają taniny i pochodne polifenolowe: antocyjaniny, leukoantocyjaniny, flawonoidy i związki zawierające witaminę PP. Owoce (winogrona) są bogate w cukry (dekstrozę i fruktozę), kwas winowy, kwas jabłkowy, pektynę, taniny, karoteny, witaminy A, B1, B2 i C, co nadaje im właściwości wzmacniające i diuretyczne. Ziarna (samorodki) są bogate w kwasy tłuszczowe wielonienasycone (występujące też w kukurydzy i słoneczniku), o działaniu leczniczym w hiperlipidemiach. Liście są tradycyjnie używane do poprawienia tonusu żylnego, ochrony naczyniowej, mają działanie diuretyczne i ściągające, przez co mogą być używane na żylaki, hemoroidy, zaburzenia krążenia w okresie menopauzy, itp. Niektórzy biolodzy uważają, że liście mają właściwości przeciwzakrzepowe. Olejki z pestek redukują tłuszcz i cholesterol, a procyjanidy wykazały w badaniach własności antyoksydacyjne, przeciwzapalne i ochronne dla naczyń, jako że zapobiegają degradacji elastyny i kolagenu. Uwagi dotyczące używania: Nie zaleca się stosowania winorośli w okresie ciąży i laktacji. Przeciwwskazania: 109

110 Należy unikać stosowania przez osoby zażywające leki dikumarynowe przeciwzakrzepowe (Sintrom) i heparynę. WITAMINY BIOTYNA Inaczej witamina H lub B7, ma strukturę heterocykliczną. Właściwości: Brak biotyny jest bardzo rzadki, jako, że znajduje się w olbrzymiej ilości produktów spożywczych a poza tym jest też syntetyzowana przez mikroorganizmy flory bakteryjnej jelit. Niedobór biotyny może powstać tylko przy spożywaniu ogromnych ilości białka jaj, ponieważ zawiera ono proteinę zwaną awidyną, która wyłapuje biotynę. W tym wyjątkowym przypadku, objawami klinicznymi są: atopowe zapalenie skóry, łysienie, utrata apetytu, mdłości, depresja, halucynacje i ciągłe zmęczenie. Biotyny nie można przedawkować. Witamina ta odgrywa bardzo ważną rolę w metabolizmie jako koenzym transportujący dwucukry. Jest niezbędną witaminą w cyklu Krebsa, daje grupę karboksylową, przyłączaną do różnych kwasów organicznych. Uczestniczy też w glukoneogenezie, tzn. syntezie kwasów tłuszczowych i w katabolizmie pewnych kwasów tłuszczowych i aminokwasów. FOLIANY Nazwa foliany pochodzi od szpinaku, z którego zostały wyodrębnione po raz pierwszy. Foliany mają wysokie znaczenie dla zdrowia ludzkiego. W roku 1991 odkryto, że ich niedobór ma związek z brakami w rdzeniu nerwowym. Znaczenie dla organizmu: Nazwa folian jest używana do oznaczenia wszystkich substancji należących do związków o podstawowej budowie pterydyna + aminobenzen + glutamian Najbardziej aktywną formą folianów jest kwas tetrahydrofoliowy. Foliany są obecne w licznych potrawach pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Pomimo to, ze względu na ich łatwą reaktywność i rozpuszczalność są bardzo wrażliwe i łatwo eliminowane w gotowaniu i przetwarzaniu. 110

111 Foliany współtworzą koenzym metylujący witaminę B12, działają jako źródło metyli i uczestniczą w syntezie DNA komórek, wymagających wzrostu KWAS PANTOTENOWY Witamina odkryta w 1947 roku przez F.Lipmana i współpracowników, którzy odkryli, że kwas ten jest częścią koenzym u A, niezbędnego do metabolizmu. Właściwości: Nazwa pantos pochodzi od wszędzie, co nawiązuje do szerokiego występowania tego kwasu praktycznie we wszystkich produktach spożywczych. W największych ilościach jest obecna we flaczkach, sercach, wątrobach, a także w drożdżach, awokado, brokułach i otrębach razowych. Kwas pantotenowy współuczestniczy w 100 reakcjach związanych z syntezą tłuszczów, neuroprzekaźników, hormonów steroidowych i hemoglobiny, wchodzi w skład koenzymu ACP (proteiny przenoszącej acyle). WITAMINA A Witamina A została odkryta w 1913 roku przez naukowców McCollum i Davis, ale aż do roku 1930 nie była zidentyfikowana, zrobił to dopiero Jarre, identyfikując strukturę chemiczną betakarotenu i witaminy A. Witamina A obejmuje różne składniki aktywne biologicznie, ogólnie zwane retinoidami. Dokładnie rzecz ujmując w ciele ludzkim można spotkać 3 formy aktywne retoidów: retinol, retinal i kwas retinolowy, ale retinol jest formą najbardziej aktywną. Karotenoidy, są pigmentami warzyw, które podczas swojego metabolizmu, mogą także generować retinoidy, i te, które są pochodnymi retinolu nazywamy prowitaminą A. Z karotenoidów, najbardziej aktywny jest betakaroten, choć także możemy spotkać luteinę i likopen. Właściwości: 111

112 50-80% witaminy A w organizmie, jest zgromadzona w wątrobie, gdzie jest połączona z proteiną utrzymującą ją w komórce. Witamina A w ten sposób może zostać pobudzona i rozprowadzona do innych tkanek peryferycznych. Niedobór witaminy A, będzie zależał od ilości zmagazynowanej w wątrobie, u dorosłej osoby, objawy niedoboru pojawiają się w ok. 2 lata po zaprzestaniu dostarczania jej do organizmu, kiedy to rezerwa w wątrobie się wyczerpie. Niedobór witaminy A, doprowadza organizm do stanu dużej wrażliwości na wszelkie infekcje, kurzej ślepoty, keratynizacji nabłonków (oka, dróg oddechowych, dróg pokarmowych, rogówki) Bardzo duże ilości witaminy A dostarczane przez bardzo długi okres czasu, także mogą prowadzić do zaburzeń, związanych z zatruciem. Będą związane z nadmierną stymulacją komórek, tam, gdzie działa witamina. Produkty spożywcze najbogatsze w witaminę A są pochodzenia zwierzęcego jak wątróbka, oleje z wątroby ryb, jaja, mleko i produkty mleczne. Produkty roślinne nie są bogatym źródłem witaminy A ale za to karotenoidów i są to między innymi, szpinak, marchew.. itd. WITAMINA B1 ( Tiamina) Niedobór witaminy powoduje chorobę znaną jako beri-beri. Nazwa ta odnosi się do owcy i nawiązuje do deformacji kończyn dolnych u chorych na beri-beri, których postawa upodabnia się do owczej. W roku 182 zaobserwowano, że choroba ta dotyka wielu marynarzy oraz, że ma ścisły związek ze złym odżywianiem, ponieważ po dodaniu do diety ryżu, mięs, warzyw i chleba w większości przypadków symptomy beri-beri ustępowały. Znaczenie dla organizmu: Tiamina ma prostą konstrukcję, jest zbudowana z grupy pirymidyny i grupą tiazolowej, z połączeniem metylenowym. Tiamina powszechnie występuje w pożywieniu, ale w niewielkich ilościach. Najlepszymi źródłami tiaminy są wątroba, grzyby i otręby. Tiamina jest wysoko wrażliwa na ciepło, oksydację, obecność siarczynu i promieniowanie jonizujące. 112

113 Witamina ta wchodzi w skład koenzymu trójfosafatu tiaminy, biorącego udział w metabolizmie energetycznym komórek, w cyklu kwasu tricarboksylowego i w wytwarzaniu pentoz. Niedobór tiaminy powoduje uszkodzenia układu krwionośnego i nerwowego. WITAMINA B2 (Ryboflawina) Ryboflawina została odkryta w roku 1932 przez Warburga i Christiana. Na początku była nazwana żółtym enzymem, ze względu na budowę, nadającą jej żółtą fluorescencję. Znaczenie dla organizmu: Ryboflawina jest zbudowana ze struktury typu flawina połączonej z rybozą. Ryboflawina jest szeroko rozpowszechniona w królestwie zwierząt w mięsie i mleku w formie FMN, oraz w królestwo roślin, w warzywach, jako FAD. Ryboflawina jest odporna na ciepło, ale szybko jest wytracana w reakcjach alkalicznych i przez promienie ultrafioletowe. Ryboflawina współtworzy koenzymy mononukleotyd flawinowy (FMN) i dinukleotyd flawinoadeninowy (FAD), w których bierze udział w procesach utleniania i redukcji w komórkach, transporcie hydrogenów w łańcuchu oddechowym mitochondrialnym, oraz w działaniach antyoksydujących w komórkach. WITAMINA B3 (Niacyna) w znacznych ilościach leczy pelagrę. Niedobór niacyny w pożywieniu prowadzi do znanej pelagry, czyli rumienia lombardzkiego. Doktor Goldberg jako pierwszy odkrył istotne znaczenie tej witaminy oraz choroby powodowane jej niedoborem wykazując, że spożywanie posiłków zawierających tę proteinę Znaczenie dla organizmu: Niacyna lub inaczej, witamina B3, są genetycznymi warunkami określenia kwasu nikotynowego i nikotynamidy. Witamina B3 znajduje się w wielu potrawach, szczególnie w chudym mięsie, w mięsie ptasim, w rybach i suszonych owocach. Niacyna w roślinach tworzy makroelementy trudno przyswajalne. Witamina B3 wchodzi w skład 2 enzymów: NAD i NADP, obecnych we wszystkich komórkach. 113

114 Oba enzymy biorą udział łącznie w ponad 20 reakcjach, przy czym są szczególnie ważne dla metabolizmu tłuszczów, glukozy i alkoholu. Niacyna to jedyna witamina z grupy B posiadająca zdolność do wytwarzania własnych substancji z aminokwasu, tryptofanu. WITAMINA B6 Witamina B6 występuje pod 3 postaciami: pirydoksyna, pirydoksal i pirydoksamina Pirydoksal został wyodrębniony z pirydoksyny w roku 1928, a w 1942 poznano w pozostałe formy, pirydoksynę i pirydoksaminę. Znaczenie dla organizmu: Wszystkie 3 formy witaminy B6 są pochodnymi 2-metyl-3,5dihydroksymetylpirydyny. Witamina ta jest obecna w prawie wszystkich pożywieniach, chociaż jest bardzo wrażliwa na ciepło. Jej przyswajalność jest wyższa w produktach zwierzęcych, niż w roślinnych. Najbardziej aktywną postacią tej witaminy jest fosforan pirydoksalu; posiadający szeroki wachlarz zastosowań: Koenzym licznych enzymów, uczestniczących w syntezie aminokwasów esencjalnych. Metabolizm protein i mocz Uwolnienie glukozy z glikogenu Biosynteza sfingolipidów w mielinach Modulowanie receptorów dla hormonów steroidowych 114

115 WITAMINA B12 (Cyjanokobalamina) Witamina B12 jest ostatnią poznaną witaminą. Jej bioprzyswajalność jest ściśle uzależniona od obecności kwasu chlorowodorowego w żołądku, pozwalającego na uwolnienie protein, z którymi jest połączona, oraz od czynnika Castl a, wydzielanego przez komórki żołądka, bez którego witamina ta nie może być wchłonięta w jelitach. Znaczenie dla organizmu: Witamina B12 zawiera grupę związków o zawartości 4 pierścieni pirolowych połączonych mostkami kobaltowymi, które stanowią aktywne centrum witaminy. Najczęściej występujące przyczyny niedoboru witaminy B12 nie są zależne od jej ilości w pożywieniu, ale od braku wytwarzania kwasu chlorowodorowego lub od czynnika wewnętrznego. Występuje tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego, szczególnie w jajach, wątrobie, płucach, mleku, rybach i serach. Flora jelitowa potrafi także wytwarzać tę witaminę, jednak w postaci niepozwalającej na jej wchłonięcie. Funkcje witaminy B12 są ściśle związane z cyklem metylacji. 115

116 WITAMINA C Kwas askorbinowy lub witamina C, był pierwotnie znany jako lek przeciw szkorbutowi. Pierwszy opis tej choroby pochodzi z roku 1550 i dotyczy podróżujących oraz odkrywców, niespożywających owoców i warzyw. 250 lat temu marynarze, którzy zaciągali się na wielkie przeprawy morskie, często umierali na szkorbut. Jedynie krótkie przeprawy przez Morze Śródziemne nie powodowały ryzyka tej choroby. W 1757 roku odkryto zależność między brakiem witaminy C w diecie a szkorbutem. Czynnik przeciwszkorbutowy jest związany z sześcioma atomami węgla, podobnie jak glukoza, ale pierwotnie był nazywany heksauronowym. Znaczenie dla organizmu: Witamina C jest wysoce wrażliwa na utlenienie w cieple i na warunki atmosferyczne, jak również na środowisko kwaśne. Witamina C stanowi czynnik redukcyjny, który bierze udział w reakcjach zewnątrz- i wewnątrzkomórkowych. Czasami wspomaga enzymy w wykonywaniu ich funkcji, ale w większości działa jako antyoksydant, ponieważ stanowi donor elektronów. Ostatnie zalecenia dotyczące witaminy C zostały opracowane w roku 2000, poprzez zwiększenie ZDD w stosunku do roku ml dziennie wystarczy, aby uniknąć szkorbutu, ale poziom ten nie zapewnia wystarczających rezerw; dlatego zalecona dawka dla dorosłych została ustalona na 75 mg dla kobiet i 90 dla mężczyzn. Witamina C jako jedyna jest zalecana w większej ilości dla palaczy, którzy powinni spożywać ją w ilości o 35 mg większej (dziennie), ze względu na mniejsze stężenia kwasu askorbinowego zaobserwowane w ich surowicy. Jako substancja antyoksydacyjna, witamina C szybko traci elektrony, przez co jest dobrym czynnikiem redukcyjnym. Może reagować z wolnymi rodnikami, usuwając potencjalnie toksyczne gatunki tlenu reagującego. W komórkach i płynach biologicznych witamina C pomaga w zapobieganiu uszkodzeniom tkanek, zapobiegając oksydacji LDL. Udział witaminy C jest też niezbędny w tworzeniu kolagenu. Kolagen jest to główna proteina, od której zależy spójność tkanki, ponieważ odpowiada za utrzymanie jedności komórek. Jest to szczególnie istotne dla tworzenia ścianek tętniczych. Oprócz powyżej opisanych, dwóch funkcji, witamina C ma jeszcze inne działania, często mniej znane. W sytuacjach stresowych, gruczoły nadnerczy zawierają więcej witaminy C niż jakikolwiek inny organ, uwalniając ją razem z hormonami do krwi podczas stresu, chociaż powód nie został jeszcze poznany. Jeżeli chodzi o rolę witaminy C jako leku na zwykłe przeziębienie, badania wspierające tę hipotezę są kontrowersyjne i często dyskutowane. Witamina C nie leczy ani nie zapobiega przeziębieniu, ale w trakcie badań okazało się, że grupa osób przeziębionych, która przyjmowała co najmniej 1 g witaminy C dziennie, szybciej wyzdrowiała w stosunku do grupy porównawczej. Jako możliwe wyjaśnienie takich wyników można przyjąć, że przy zakażeniu nosowym witamina C ma działanie antyhistaminowe. Ostatnie zalecenia dotyczące witaminy C zostały opracowane w roku 2000, poprzez zwiększenie ZDD w stosunku do roku

117 10 ml dziennie wystarczy, aby uniknąć szkorbutu, ale poziom ten nie zapewnia wystarczających rezerw; dlatego zalecona dawka dla dorosłych została ustalona na 75 mg dla kobiet i 90 dla mężczyzn. Witamina C jako jedyna jest zalecana w większej ilości dla palaczy, którzy powinni spożywać ją w ilości o 35 mg większej (dziennie), ze względu na mniejsze stężenia kwasu askorbinowego zaobserwowane w ich surowicy. 117

118 WITAMINA D Pierwszy naukowy opis witaminy datuje się na okres XVII wieku i do grupy witamin zaklasyfikowano ją przez przypadek, jako ze formą aktywną witaminy D, jest hormon, który może być syntetyzowany z cholesterolu. Aby organizm mógł zsyntetyzować dziennie pewną ilość witaminy D i nie traktować jej tylko, jako komponentu odżywczego wymaga ona promieni UV. Właściwości: Objawami niedoboru witaminy D są takie same jak przy niedoborze wapnia, krzywica u dzieci, miękkie i łamliwe kości, deformacje układu kostnego.. U osób starszych objawia się w formie osteomalacji, która powoduje obniżenie gęstości kości. Nadmiar witaminy D, powoduje efekt odwrotny do niedoboru, powodując hiperkalcemii, związanej ze zwiększeniem absorpcji wapnia, który to wnika do tkanek miękkich, jak nerki i naczynia krwionośne i sprzyja arteriosklerozie (stwardnienie tętnic). Witamina D znajduje się tylko w niektórych pokarmach i w bardzo niewielkich ilościach, jak w żółtko jaja, tłustych rybach, wątrobie, mleku.. Witamina D odgrywa bardzo ważną rolę w homeostazie wapnia i fosforu w organizmie człowieka a także w różnicowaniu się komórek. Witamina D działa w: Jelicie cienkim, wspomagając transport aktywny wapnia, Nerkach, podnosząc absorpcję zwrotną wapnia i fosforu, Kościach, regulując mobilizację i składowanie wapnia i fosforu. WITAMINA E nazwane: alfa, beta, gamma y delta. Witamina E została odkryta w roku 1922 jako związek rozpuszczalny w tłuszczach, składnik olejków roślinnych potrzebnych do rozmnażania szczurów. Jego działanie antysterylizujące zostało nazwane tokoferol, z greckiego (tokos= poród) y ( pherein= nosić). Wydzielono cztery tokoferole, Znaczenie dla organizmu: 118

119 Witamina E stanowi 2 rodziny biologicznie aktywnych związków: tokoferole i tokotrienole (o szerokim zastosowaniu, z nasyconymi łańcuchami bocznymi). W procesach oksydacji witamina E jest w większej ilości wydalana przez odbyt, niż przez drogi moczowe. Zalecana dawka witaminy E jest określana dla alfa- tokoferolu, ale może pokrywać się z innymi postaciami występowania witaminy E. Osoby spożywające w dużych ilościach kwasy tłuszczowe wielonienasycone powinny dostarczać organizmowi większych ilości witaminy E, pomimo, że potrawy bogate w kw. tł. wielonienasycone zawierają znaczne ilości tej witaminy. Podstawową funkcją witaminy E jest działanie antyoksydacyjne po rozpuszczeniu w tłuszczach. Ze względu na występowanie w błonach biologicznych, chroni kwasy tłuszczowe wielonienasycone zawarte w fosfolipidach błony przed degradacją oksydacyjną i oczyszcza organizm z wolnych rodników. Działa w połączeniu z innymi układami obronnymi komórek (dysmutaza ponadtlenkowa, peroksydaza glutationowa, reduktaza glutationowa...) które także zależą od innych składników odżywczych, dlatego funkcja antyoksydacyjna witaminy E jest uzależniona od zawartości innych składników w pożywieniu, np. selenu, z którym działa w sposób synergiczny. Funkcje antyoksydacyjne witaminy E są związane z ochroną przed stresem oksydacyjnym, a przez to także przed starzeniem. Inną funkcją witaminy E, nad którą aktualnie są prowadzone badania, jest jej udział we wzmocnieniu aktywności fizycznej i seksualnej. ZIELONA HERBATA (Camelia thea) Niewielki krzew herbaciany, wiecznie zielony, liściasty, o białych kwiatach z okrągłymi listkami. W kielichu znajduje się od 6 do 9 płatków lekko połączonych z podstawą wieloma nitkami. Owoce herbaty są małe i zdrewniałe, w formie kapsułki, zawierają nasiona. Herbata jest uprawiana w wielu odmianach, w tym jako hybrydy. Drzewo herbaty występuje w warunkach naturalnych w lasach tropikalnych Indii (w prowincji Assam) i we wschodniej części Chin. Aktualnie znaczne ilości herbaty uprawia się na Sri Lance, w Indiach, w Chinach i w krajach Azji południowowschodniej. Roślina została także wprowadzona do uprawy w tropikalnej części Afryki. Substancje czynne: Podstawy ksantynowe (metyloksantyny): głównie kofeina, czyli teina (3-4%), teofilina teofilina, teobromina, adenina i ksantyna. Taniny katechinowe ( 8-25%), występują częściowo jako wolna związki, a częściowo, w połączeniu z metyloksantynami. Znaczne ilości flawonoidów ( kenferol, kwercetyna, miricetyna). Kwasy karboksylowe fenolowe: chlorogenowy, gulasowy. Śladowe ilości olejku eterycznego; sole mineralne, witaminy C i B; enzymy: proteaza. Herbata wpływa stymulując na układ nerwowy i sercowo-oddechowy. 119

120 Ma także efekt dodatnio inotropowy, ponieważ zwiększa siłę i częstość skurczu sercowego i naczyń wieńcowych, a ponadto powoduje rozluźnienie mięśni gładkich, w szczególności na poziomie oskrzeli, moczowodu i dróg żółciowych. Stymulują skurcze mięśni i mają działanie diuretyczne. Flawonoidy i proantocyjany są odpowiedzialne za działanie witaminy P (tonizujące i ochronne dla naczyń), ściągające i w małym stopniu redukujące tłuszcz i cholesterol, są też czynnikiem przeciwzakrzepowym. Przeciwwskazania: Należy unikać ich używania w przypadku nerwowości, bezsenności, częstoskurczu lub nadciśnienia. ZIELONA KAWA (Coffea robusa) Zielona kawa pochodzi z okolic rzeki Kongo w Afryce. Jest bardzo podobna do Coffea arabica. Rośnie także na równinach i krzyżuje się z kawą arabską i nazywana jest Arabusta. Jej gałęzie pochylają się do ziemi tworząc swego rodzaju parasol. Kwitnie całym rokiem, ziarna są małe i okrągłe, bogate w kofeinę. Właściwości: Aktywnym składnikiem zielonej kawy jest ekstrakt fenolowy bogaty w kwas chlorogenowy (min. 45%) Kwasy chlorogenowe działają w dwojaki sposób: 1- z jednej strony kwas chlorogenowy jest w stanie zatrzymać absorpcję glukozy na poziomie błony komórkowej enterocytów (komórki emidermalne jelita, poprzez które następuje wchłanianie składników odżywczych pokarmu) W blaszce właściwej enterocytu, w świetle jelita, znajdują się zagłębione bomby Na/K ; biorąc pod uwagę, że glukoza jest molekułą hydrofilną i nie może przejść przez błonę jelita bez przenośnika, musi wykorzystać, bramę Na/K, jako system transportu aktywnego, wymieniając cząsteczkę glukozy na Na. 120

121 Kwas chlorogenowy zaburza tę wymianę jonową w kanale Na/K w związku z czym także wymianę glukozy na Na, co w konsekwencji prowadzi do redukcji możliwości transportu glukozy do wnętrza enterocytu. Badania wykazały, żen na każdy 1nM kwasu chlorogenowego obserwuje się 80% redukcję wchłaniania glukozy. Krew Światło jelita Ácido Clorogénico 2- Glukozo- 6- fosfataza jest enzymem wątrobowym, który katalizuje następującą reakcję: Glokozo- 6 fosfataza + H2O glokoza + Pi Enterocyt Enterocyt Kwas chlorogenowy i/ lub jego pochodne mogą zapobiec w sposób odwracalny, linowy i konkurencyjny Glukozo- 6 fosfatazę, i dodatkowo redukują działanie hormonu Glukagonu. 121