Wojskowe i polityczne implikacje umieszczenia elementów amerykańskiego systemu obrony przeciwrakietowej w Polsce dla NATO i pozycji Polski w Sojuszu

Transkrypt

1 Jacek Durkalec absolwent Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ Andrzej Parecki student V roku Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ Tomasz Pugacewicz doktorant w Instytucie Amerykanistyki i Studiów Polonijnych UJ Wojskowe i polityczne implikacje umieszczenia elementów amerykańskiego systemu obrony przeciwrakietowej w Polsce dla NATO i pozycji Polski w Sojuszu 401

2 Wpływ tarczy antyrakietowej na pozycję międzynarodową Polski Spis treści 1. System obrony przeciwrakietowej Stanów Zjednoczonych (BMDS) a plany i struktury poszczególnych państw członkowskich oraz całego NATO (Tomasz Pugacewicz) / s Istota amerykańskiego Systemu Obrony Przed Pociskami Balistycznymi (BMDS) / s Rozwój systemów obrony przeciwrakietowej wspólnych dla całego NATO / s Ujęcie historyczne / s Poszczególne programy obrony przeciwrakietowej NATO / s Aktywna Wielowarstwowa Obrona Przed Pociskami Balistycznymi Teatru Działań (Active Layered Theatre Ballistic Missile Defense, ALTBMD) od 2011 r. / s Decyzja w sprawie rozwoju obrony przeciwrakietowej populacji, terytorium i sił zbrojnych Sojuszu Północnoatlantyckiego (Missile Defence, MD) w 2009 r. / s Współpraca Sojuszu Północnoatlantyckiego z Rosją na rzecz interoperacyjności systemów obrony przeciwrakietowej w ramach Rady NATO-Rosja (NATO-Russia Council TMD Interoperability Study, NRC TMD IS) / s SAIC rola podmiotów pozapaństwowych w rozwoju natowskich projektów obrony przeciwrakietowej / s Rozwój systemu obrony przeciwrakietowej przez poszczególne państwa NATO / s Współpraca Stanów Zjednoczonych i europejskich członków NATO / s Współpraca Stanów Zjednoczonych z Niemcami i Włochami System Obrony Powietrznej Średniego Zasięgu (Medium Extended Air Defence System, MEADS) / s Współpraca Stanów Zjednoczonych z Hiszpanią (i Norwegią) system AEGIS / s

3 J. Durkalec, A. Parecki, T. Pugacewicz, Wojskowe i polityczne implikacje Współpraca Stanów Zjednoczonych z Norwegią (oraz Hiszpanią i Holandią) Norweski System Zaawansowanych Rakiet Ziemia-Powietrze (Norwegian Advanced Surface-to-Air Missile, NASAMS) / s Współpraca Stanów Zjednoczonych z Niemcami i Holandią w ramach EADTF oraz ćwiczenia Stanów Zjednoczonych z europejskimi sojusznikami w ramach JPOW/JPOA / s Współpraca Stanów Zjednoczonych z Kanadą, Wielką Brytanią i Danią oraz Polską i Republiką Czeską w ramach amerykańskiego Systemu Obrony Przed Pociskami Balistycznymi (BMDS) / s Współpraca europejskich członków NATO / s Francusko-włoska współpraca w ramach Eurosam systemy SAAM i SAMP/T / s Współpraca brytyjsko-francusko-włoska w ramach EUROPAAMS system PAAMS / s Współpraca członków NATO z państwami spoza Sojuszu / s Współpraca amerykańsko-rosyjska / s Współpraca Stanów Zjednoczonych z Australią, Japonią, Koreą Południową i Tajwanem (oraz Indiami) system Aegis oraz Patriot (wersja PAC-2 i PAC-3) / s Współpraca Stanów Zjednoczonych z państwami Bliskiego Wschodu (Izrael i państwa arabskie) system Arrow II oraz zestawy Patriot / s Współpraca grecko-rosyjska system S-300 / s Podsumowanie: wyposażenie poszczególnych państw NATO w systemy obrony przeciwrakietowej / s Podsumowanie: amerykański systemu obrony przeciwrakietowej (BMDS) a projekty państw członkowskich i samego NATO / s

4 Wpływ tarczy antyrakietowej na pozycję międzynarodową Polski 2. Wpływ obecności elementów amerykańskiego systemu na terytorium Polski na bezpieczeństwo wojskowe państw NATO (Jacek Durkalec) / s Wpływ obrony przeciwrakietowej na sytuację Sojuszu w przypadku konfliktu z Rosją / s Perspektywy konfliktu NATO-Rosja / s Amerykańskie gwarancje rozszerzonego odstraszania i polityka nuklearna NATO / s Wpływ tarczy antyrakietowej na wiarygodność amerykańskich gwarancji rozszerzonego odstraszania w razie konfliktu z Rosją / s Wpływ tarczy antyrakietowej na stabilność strategiczną w relacjach NATO i Rosji / s Wpływ obrony przeciwrakietowej na sytuację Sojuszu w przypadku konfliktu z Iranem / s Natowska percepcja zagrożenia wynikającego z proliferacji broni masowego rażenia i rakiet balistycznych / s Scenariusze irańskiego zagrożenia państw NATO, a rola elementów amerykańskiego systemu rozmieszczonych w Polsce / s Sytuacja, w której zarówno USA jak i państwa europejskie są podatne na atak / s Sytuacja, w której jedynie część europejskich członków NATO jest podatna na atak / s Sytuacja, w której zarówno USA jak i wszystkie państwa NATO chronione są obroną przeciwrakietową / s Wpływ obrony przeciwrakietowej na stabilność strategiczną w relacjach NATO/USA-Iran / s Konsekwencje przechwycenia rakiety odpalonej przez Iran dla pozostałych członków Sojuszu / s Podsumowanie / s

5 J. Durkalec, A. Parecki, T. Pugacewicz, Wojskowe i polityczne implikacje Wpływ umieszczenia tarczy antyrakietowej w Europie Środkowej na pozycję polityczną Polski w Sojuszu Północnoatlantyckim (Andrzej Parecki) / s NATO w latach 90. a wstąpienie Polski do Sojuszu / s NATO a interwencja w Kosowie / s NATO a interwencja w Afganistanie i Iraku / s Afganistan / s Irak / s NATO a bezpieczeństwo państw bałtyckich oraz konflikt w Gruzji / s Baza BMDS wpływ na pozycję Polski w NATO / s Podsumowanie / s Wnioski końcowe / s. 511 Bibliografia / s. 516 Abstrakt/Abstract / s

6 Wpływ tarczy antyrakietowej na pozycję międzynarodową Polski 1. System obrony przeciwrakietowej Stanów Zjednoczonych (BMDS) a plany i struktury poszczególnych państw członkowskich oraz całego NATO (Tomasz Pugacewicz) Politically, MEADS is a visible and important illustration of the US commitment to missile defence, to NATO and to Europe. MEADS is a model for future transatlantic cooperation efforts. Terminating MEADS now would have serious ramifications in other ongoing cooperative ventures and raise yet another round of poignant questions about US intentions regarding leadership in NATO. Generał G. A. Joulwan, szef Dowództwa Wojsk USA w Europie, w liście do amerykańskiego kongresmana S. Nunna, w którym bronił zaangażowania finansowego USA w pierwszy europejskoamerykański system obrony przeciwrakietowej (MEADS). Lipiec 1995 roku Istota amerykańskiego Systemu Obrony Przed Pociskami Balistycznymi (BMDS) Założenia obecnie realizowanego amerykańskiego systemu obrony przeciwrakietowej (OPR), którego oficjalna nazwa brzmi: System Obrony Przed Pociskami Balistycznymi (Ballistic Missile Defense System, BMDS), zostały opracowane przez administrację prezydenta G. W. Busha 2. System BMD opiera się w dużej mierze na połączeniu 1 Transatlantic cooperation on European anti-missile defence Part II, Assembly of Western European Union, Document 1588, 4 November 1997, REPORT submitted on behalf of the Technological and Aerospace Committee, dostęp: 1 października 2008 r. 2 W związku z nowymi wyzwaniami stawianymi przez międzynarodowe środowisko 29 stycznia 1991 r. prezydent G. Bush zastąpił pierwszą fazę realizowanej przez okres zimnej wojny Inicjatywy Obrony Strategicznej (Strategic Defense Initiative, SDI) programem Globalnej Ochrony Przed Ograniczonymi Atakami (Global Protection Agianst Limited Strikes, GPALS). W jego ramach wyodrębniono trzy elementy: 1) naziemne systemy Narodowej Obrony Przeciwrakietowej (NMD), 2) naziemne systemy Obrony Przeciwrakietowej Teatru Działań (TMD) oraz 3) kosmiczny system Globalnej Obrony Przeciwrakietowej (Global Missile Defense, GMD). Prezydent B. Clinton zdecydował się jednak zmniejszyć środki finansowe i skalę systemu. Sekretarz obrony Les Aspin w czasie konferencji prasowej 13 maja 1993 r. ogłosił zmianę nazwy projektu z SDI na BMDS. Program BMD kładł nacisk na rozwój systemów TMD, ale zakładał również prace badawcze nad programem NMD. Zrezygnowano z rozmieszczania na masową skalę instalacji bazujących 406

7 J. Durkalec, A. Parecki, T. Pugacewicz, Wojskowe i polityczne implikacje... dwóch wcześniej samodzielnych projektów. Pierwszy z nich, to program obrony przeciwrakietowej teatru działań 3 (Theatre Missile Defence, TMD), na którego składały się urządzenia niszczące wrogie rakiety w ich fazie startowej i końcowej. Drugi dotyczy naziemnych instalacji, które miały bronić bezpośrednio terytorium samych Stanów Zjednoczonych (National Missile Defence, NMD) poprzez przechwytywanie wrogich rakiet w środkowej fazie lotu. Do dzisiaj często używa się tego terminu dla określenia takiego typu urządzeń, chociaż w oficjalnej nomenklaturze systemu BMD uzyskały one oddzielną nazwę (Ground Based Midcourse Defence, GMD). W wypowiedziach administracji amerykańskiej i literaturze przedmiotu całość programu G. W. Busha określa się często nie za pomocą oficjalnej nazwy (BMDS), ale po prostu jako Obrona Przed Rakietami/Obrona Przeciwrakietowa (Missile Defence, MD). Eksperci zwracają uwagę, że rezygnacja od 2001 r. władz amerykańskich z oficjalnego posługiwania się terminem NMD dla części lub całości programu wynika z faktu, że w nowych założeniach program miał bronić już nie tylko same Stany Zjednoczone, ale także ich sojuszników 4. w kosmosie. Wraz ze zdobyciem przez Partię Republikańską większości w Kongresie w 1994 r. coraz większą uwagę administracja prezydencka musiała koncentrować na budowie NMD. Do samego końca swojej kadencji B. Clinton nie zdecydował się jednak na rozmieszczenie elementów tego systemu, co złamałoby dotychczasowe porozumienia z Rosją. To prezydent G. W. Bush najpierw doprowadził 13 czerwca 2002 r. do wystąpienia USA z porozumień ze stroną rosyjską, ograniczających budowę MD, a 16 grudnia 2002 r. nakazał rozpoczęcie rozmieszczania elementów systemu BMD. P. Pacholski, Proliferacja rakiet balistycznych i rozwój systemów obrony przeciwrakietowej, Warszawa 2004, s ; Mieczysław Malec, Paweł Durys, Piotr Pacholski, NMD amerykański program obrony przeciwrakietowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2001, s ; Marcin Kaczmarski, Obrona przeciwrakietowa Stanów Zjednoczonych i jej implikacje międzynarodowe, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 6-7, Teatr działań (wojennych) jest terminem wojskowym i odnosi się do wydzielonej powierzchni działań określonych grup bojowych. Charakteryzuje się ograniczonym rozmiarem i zmianą położenia geograficznego, dlatego systemy obrony przeciwrakietowej teatru działań (wojennego) są mobilne i dysponują zasięgiem do kilkuset kilometrów. Amerykański system Patriot ma zasięg 70 km, zestaw THAAD 200 km, a rosyjskie baterie S-300 aż 400 km. 4 W praktyce przejście od MD do NMD oznaczało rezygnację z członu Narodowa (National), co zawężało ideę wcześniejszego projektu tylko do terytorium Stanów Zjednoczonych. Eksperci MON twierdzą, że ta zmiana miała miejsce w maju 2001 r. podczas prezentacji systemu w czasie szczytu NATO w Budapeszcie. M. Kaczmarski wskazuje, że już 1 maja 2001 r. w czasie 407

8 Wpływ tarczy antyrakietowej na pozycję międzynarodową Polski W najnowszych prezentacjach BMDS włączanie do amerykańskich struktur kolejnych elementów, będących wynikiem współpracy z sojusznikami, ma prowadzić do stworzenia globalnie zintegrowanego systemu (Globally Integrated Missile Defence, GIMD) 5. System BMD przewiduje zwalczanie wrogich rakiet w kolejnych fazach ich lotu. W fazie początkowej (startowej, boost-phase) ma do tego służyć broń laserowa umieszczona na samolotach oraz mobilne zestawy rakiet przechwytujących, stacjonujące na lądzie i wodzie 6. W fazie środkowej (midcourse-phase) do zwalczania będą wykorzystane pociski przeciwrakietowe bazowania lądowego oraz morskiego, powstające w oparciu o systemy obronne okrętów wojennych typu Aegis 7. przemówienie prezydenta G. W. Busha na Uniwersytecie Obrony Narodowej w Waszyngtonie rozpoczęto posługiwanie się terminem MD. M. Malec, P. Durys, P. Pacholski, op. cit., s. 11; M. Kaczmarski itp., op. cit., s Czasem w odniesieniu do pełnej nazwy amerykańskiego systemu (BMDS) pisze się o Globally Integrated BMDS (GIBMDS). Termin GIMD jest charakterystyczny dla Dowództwa Obrony Przestrzeni Kosmicznej i Przeciwrakietowej (Space and Missile Defense Command) Stanów Zjednoczonych. Natomiast określenie MDA zwraca jeszcze dodatkowo na aspekt interoperacyjności (Global, Integrated, Interoperable BMDS). W latach 90. GMD rozumiano jako elementy GPALS umieszczone w kosmosie. Nie wolno też zapomnieć, że w chwili obecnej funkcjonuje skrót GMD od ang. Ground Based Midcourse Defence. Kevin T. Campbell, Missile Defense The Warfighter s View, s. 15; Keith Englander, The Evolving BMDS. A Technical Perspective, Prezentacja multimedialna z wystąpienie w ramach konferencji pt. The Ninth RUSI Missile Defence Conference, Feb , 2008, 08/Keith%20Englander%20-%20PDF.pdf, dostęp: 10 października 2008 r., s Tym samym w fazie startowej wrogie rakiety będą zwalczane z: 1) powietrza przez laser umieszczony na komponencie lotniczym (Airborne laser, ABL), 2) lądu i morza przez rakietę przechwytującą, która wykorzystuje energię kinetyczną do zniszczenia wrogiej rakiety (Kinetic Energy Interceptor, KEI). Boost Phase Defense, Missile Defence Agency, html/boost.html, dostęp: 1 października 2008 r. 7 W oficjalnych dokumentach komponenty te są określane jako Ground Based Midcourse (GBM) oraz Sea-Based Midcourse (SBM) rakiety przechwytujące w środkowej fazie lotu, bazowania lądowego i morskiego. Aegis w pierwotnej formie został opracowany jako zintegrowany system obronny okrętu lub grupy okrętów wojennych (Aegis Weapon System). W połączeniu z radarem AN/SPY- 1 oraz rakietami przechwytującymi typu SM-3 tworzy system obrony przed pociskami balistycznymi (Aegis Ballistic Missile Defense System). Midcourse 408

9 J. Durkalec, A. Parecki, T. Pugacewicz, Wojskowe i polityczne implikacje... W fazie końcowej (terminal-phase), będą wykorzystywane systemy obrony przeciwrakietowej teatru działań (Theatre Missile Defence, TMD): zestawy THAAD, Patriot (wersja PAC-3) oraz MEADS i Arrow 8. Zastosowanie powyższych systemów wymaga odpowiednich środków wykrywania i śledzenia wrogich rakiet. W ramach amerykańskiego systemu ma za to odpowiadać: 1) istniejąca i rozwijana sieć satelitów kosmicznych, 2) naziemne urządzenia radiolokacyjne oraz 3) mobilne (lądowe i morskie) oraz stałe (lądowe), wielofunkcyjne stacje radiolokacyjne, pracujące w paśmie X 9. Wszystko to zostanie spięte Phase Defense, Missile Defence Agency, midcrse.html, dostęp: 1 października 2008 r. 8 Ang. Terminal High Altitude Area Defense (THAAD) system obrony w fazie końcowej na dużych wysokościach. Zestaw Patriot w najnowszej wersji PAC-3 zapewnia obronę teatru działań na niższych wysokościach niż THAAD. System Arrow jest efektem współpracy amerykańsko-izraelskiej. Zaś system MEADS zostanie opisany w dalszej części pracy. Terminal Phase Defense, Missile Defence Agency, dostęp: 1 października 2008 r.; P. Pacholski, op. cit., s W skład satelitarnego komponentu wchodzą: 1) satelity funkcjonujące już od dawna w ramach Defense Support Program, 2) satelity, umieszczone na niskich orbitach w ramach programu Space Tracking and Surveillance System, STSS (kosmiczny system nadzoru i śledzenia), dawny SIBRIS-low, 3) satelity pracujące na wysokich i geostacjonarnych orbitach w ramach programu Space Based Infrared System, SBIRS (system obserwacji z kosmosu w podczerwieni), dawny SIBRIS-high. Drugi element systemu wykrywania i śledzenia to 6 zmodernizowanych stacji radiolokacyjnych wczesnego ostrzegania (Upgraded Elary Warning Radar, EWR). Trzy z nich związane są z istniejącym systemem wczesnego ostrzegania przed rakietami balistycznymi (BMEWS): Fylingdales (Wielka Brytania), Thule (Grenlandia, Dania) oraz baza Clear (Alaska, USA). Dwa kolejne funkcjonują jako radary Sił Powietrznych USA: Beale (Kalifornia, USA) oraz baza Cape Cod (Massachusetts, USA). Szósty radar Cobra Dane mieści się w Shemya (Alaska, USA) i pierwotnie został zbudowany do monitorowania porozumienia SALT II. Trzeci element, radary pracujące w paśmie X dzielimy na: 1) wersję mobilną bazowania morskiego (Sea-Based X-Band Radar, SBX), który stacjonuje w bazie Adak na Alasce (USA), 2) 4 mobilne radary bazowania lądowego, nadające się do transportu lotniczego (Forward Based X-Band Radar-Transportable, FBX-T) oraz 3) naziemny radar umieszczony w Republice Czeskiej. Ponadto do wykrywania i śledzenia będą wykorzystywane urządzenia z systemów Aegis i THAAD. Sensors, Missile Defence Agency, html, dostęp: 1 października 2008 r.; Fact Sheet: Upgraded Early Warning Radars, Missile Defence Agency, dostęp: 1 października 2008 r.; M. Malec, P. Durys, P. Pacholski, op. cit., s

10 Wpływ tarczy antyrakietowej na pozycję międzynarodową Polski systemem dowodzenia, kierowania oraz łączności 10. Tym samym elementy BMDS będą umieszczone w kosmosie, powietrzu, na lądzie i morzu Rozwój systemów obrony przeciwrakietowej wspólnych dla całego NATO Ujęcie historyczne Już w strategii przyjętej w czasie szczytu NATO w Rzymie między 7 a 8 listopada 1991 r. podkreślono potrzebę stworzenia wspólnego systemu obrony przeciwrakietowej (OPR) w związku z proliferacją technologii rakietowych oraz broni masowego rażenia (BMR) 11. Na zlecenie Rady Północnoatlantyckiej (NAC) z czerwca 1992 r. Komitet Obrony Powietrznej NATO (NADC) przeprowadził studium stworzenia poszerzonej obrony powietrznej (Extended Air Defence, EAD), z uwzględnieniem zagrożenia rakietami taktycznymi. Raport NADC zalecił konstrukcję takiego systemu, co w sierpniu 1993 roku zatwierdziła Rada 12. Również inne dokumenty NADC, Kwatery Głównej Połączonych Sił Zbrojnych NATO w Europie (SHAPE), Konferencji Krajowych Dyrektorów ds. Uzbrojenia (CNAD) i Komitetu Planowania Obrony (DPC) wyrażały zainteresowanie rozwojem takiego systemu Command, Control, Battle Management and Communications (C2BMC), Missile Defence Agency, dostęp: 1 października 2008 r. 11 The Alliance's Strategic Concept agreed by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council, Key Political Documents, Part III, November 8, 1991, b911108a.htm, dostęp: 1 października 2008 r. 12 Ang. North Atlantic Council (NAC) oraz ang. NATO Air Defence Committee (NADC). David Martin, Towards an Alliance framework for extended air defence/theatre missile defence, NATO Review, Vol. 44, No. 3, (May 1996), s , dostęp: 1 października 2008 r. 13 Ang. Supreme Headquarters Allied Powers Europe (SHAPE); Conference of National Armaments Directors (CNAD); Defence Planning Committee (DPC). NADC przygotował raport na temat Przeciwśrodków wobec Taktycznych Rakiet Balistycznych (Tactical Ballistic Missile Countermeasures) oraz przedstawił Program Obrony Przeciwlotniczej na lata SHAPE zaczęło opracowywać wojskowe aspekty dla systemu OPR teatru działań Dowództwa Sojuszniczych Sił Zbrojnych NATO w Europie. Ibidem; James Fergusson, NATO, Europe and Theatre Missile Defence, Canadian Military Journal, 410

11 J. Durkalec, A. Parecki, T. Pugacewicz, Wojskowe i polityczne implikacje... Przyśpieszenie prac w tym zakresie wyznaczył kolejny szczyt NATO. W Brukseli w styczniu 1994 r. podkreślono potrzebę przyśpieszenia prac Sojuszu nad politycznymi i wojskowymi środkami, mogącymi zredukować zagrożenie BMR oraz środkami jej przenoszenia 14. W związku z tym powołano grupy ad hoc, które przygotowały 9 czerwca 1994 r. Sojusznicze Ramy Polityki wobec Proliferacji Broni Masowego Rażenia 15. Dokument ten podkreślał, że, niezależnie od rozwoju wysiłków prawnych i politycznych na rzecz nieproliferacji, należy w ramach NATO rozbudowywać potencjał wojskowy gotowy obronić terytorium, populację oraz siły zbrojne Sojuszu 16. Podobnie Grupa Wyższego Szczebla ds. Proliferacji w trzyetapowym, dwuletnim postępowaniu ustaliła w 1996 r., że jedynie uzupełnienie środków politycznych instrumentami wojskowymi, takimi jak system poszerzonej obrony powietrznej (EAD/TMD 17 ), może zagwarantować bezpieczeństwo Sojuszu przed atakami ze strony rakiet uzbrojonych w BMR 18. Również Grupa Robocza Ad Hoc ds. Obrony Przeciwrakietowej powołana w ramach Konferencji Krajowych Dyrektorów ds. Uzbrojenia (CNAD) wezwała w maju 1996 r. do budowy systemu obrony przeciwrakietowej Sojuszu 19. Spring 2002, dostęp: 1 października 2008 r., s Declaration of the Heads of State and Government at Ministerial Meeting of the North Atlantic Council/North Atlantic Cooperation Council, NATO Headquarters, Brussels, January 1994, NATO Press Release, comm/49-95/c940111a.htm, dostęp: 1 października 2008 r. 15 Ang. Alliance Policy Framework on Proliferation of Weapons of Mass Destruction. 16 Alliance Policy Framework on Proliferation of Weapons of Mass Destruction, Ministerial Meeting of the North Atlantic Council/North Atlantic Cooperation Council, Istanbul, Turkey, 9-10 June 1994, NATO Press Release, dostęp: 1 października 2008 r. 17 Chodzi tu o system poszerzonej obrony powietrznej (Extended Air Defence, EAD), który pełniłby rolę obrony przeciwrakietowej teatru działań (Theatre Missile Defence, TMD). 18 Ashton B. Carter, David B. Omand, Countering the proliferation risks: Adapting the Alliance to the new security environment, NATO Review, Vol. 44, No. 5 (Sept. 1996), dostęp: 1 października 2008 r., s Martin Broek, Frank Slijper, Theatre Missile Defence. First steps towards global missile defence, May 2001, boekenbrochures/tmd.pdf, dostęp: 1 października 2008 r. 411

12 Wpływ tarczy antyrakietowej na pozycję międzynarodową Polski 2 grudnia 1997 r. na spotkaniu Rady Północnoatlantyckiej ministrowie obrony państw NATO nawoływali do podjęcia odpowiednich kroków zmierzających do stworzenia w ramach Sojuszu TMD 20. W 1998 r. CNAD zatwierdziło plan rozwoju w ramach NATO systemu TMD, a od jesieni tegoż roku rozpoczęło się opracowywanie jego celów. System ten określany jest jako Aktywna Wielowarstwowa Obrona Przed Pociskami Balistycznymi Teatru Działań (ALTBMD) 21. Ostatecznie CNAD wypracowało założenia pod dwa programy studium wykonalności (tzw. Industry Feasibility Study), które miały określić do 2004 r. przyszłą architekturę TMD w NATO i doprowadzić do zainstalowania systemu do 2010 roku 22. Podczas szczytu NATO w Waszyngtonie w dniach kwietnia 1999 r. pierwszego z udziałem nowych członków z Europy Środkowej i jednocześnie przebiegającego w cieniu bombardowań Jugosławii w przyjętej strategii Sojuszu podkreślono potrzebę tworzenia systemów OPR. Przy czym główne zagrożenie upatrywano w rozprzestrzenieniu BMR i niebezpieczeństwie ataku z użyciem takiej broni wobec sił zbrojnych Sojuszu, działających poza terytorium państw członkowskich 23. W lutym 2000 r. Rada Północnoatlantycka (NAC) zatwierdziła program studium wykonalności ALTBMD (NATO ALTMD FS), a pod koniec 2000 r. Agencja NATO ds. Konsultacji, Dowodzenia i Kierowania (NC3A) rozpoczęła poszukiwanie wykonawców 24. W połowie 2001 roku 20 Wcześniej takie działania zaakceptował Komitet Wojskowy NATO. Meeting of the North Atlantic Council in Defence Ministers Session Held in Brussels on 2 nd December 1997, Final Communique, PRESS COMMUNIQUE M-NAC-D- 2(97)149, December 2, 1997, _1.misc.html, dostęp: 1 października 2008 r. 21 Ang. Active Layered Theatre Ballistic Missile Defence. NATO's Theatre Missile Defence Programme reaches new milestone, NATO Press Release, (2001) 085, 5 June 2000, dostęp: 1 października 2008 r. 22 Ibidem. 23 The Alliance's Strategic Concept Approved by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Washington D.C. on 23rd and 24th April 1999, NATO Press Release, NAC- S(99)65, April 24, 1999, dostęp: 1 października 2008 r. 24 Ang. NATO Active Layered Theatre Ballistic Missile Defence Feasibility Studies; ang. NATO Consultation, Command and Control Agency (NC3A). NATO ALTBMD FS został przedstawiony już w styczniu 2000 r. Detale implementacji tego planu uzgodniono w czerwcu 2000 r. Natomiast NC3A 412

13 J. Durkalec, A. Parecki, T. Pugacewicz, Wojskowe i polityczne implikacje... NC3A ogłosiła, że studium wykonalności przeprowadzą równocześnie dwa konsorcja amerykańsko-europejskie pod wodzą firm ze Stanów Zjednoczonych: 1) Janus Team prowadzony przez Lockhead Martin oraz 2) TeamSAIC pod wodzą SAIC 25. Szczyt w Pradze 21 listopada 2002 r. wprowadził nowy obszar zainteresowania państw NATO systemami OPR. W czasie szczytu wezwano instytucje NATO do przeprowadzania studium wykonalności OPR (Missile Defence Feasibility Study, MD FS) gotowego pełnić funkcję systemu obrony teatru działań, ale też zabezpieczyć terytorium, siły zbrojne oraz populację państw członkowskich NATO 26. We wrześniu 2003 r. do realizacji MD FS zostało wybrane po raz kolejny amerykańskoeuropejskie konsorcjum prowadzone przez SAIC 27. Również szczyt w Istambule 28 czerwca 2004 roku zaowocował potwierdzeniem przez państwa NATO potrzeby rozwoju ALTBMD i przeprowadzenia MD FS 28. W marcu 2005 r. pod auspicjami CNAD została powołana organizacja zarządzająca programem ALTBMD (Programme Management Organization, PMO). 12 maja 2006 r. SAIC przedstawiło oficjalne efekty MD FS 29. We wrześniu 2006 roku został podpisany wstępny kontrakt ogłosiła przetarg 15 września 2000 r. do którego do 29 stycznia 2001 r. zgłosiły się 4 firmy. NATO's Theatre Missile Defence Programme reaches new milestone, op. cit. 25 Studium wykonalności trwało od lipca 2001 r. do grudnia 2002 r. NATO's Theatre Missile Defence Programme reaches new milestone, op. cit.; Joris Janssen Lok, Grand Designs. NATO Moves Forward With Plans For A Layered Theater Missile Defense System, Defense Technology International, March 2007, s Prague Summit Declaration Issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Prague on 21 November 2002, NATO Press Release, (2002)127, (Nov. 21, 2002), dostęp: 1 października 2008 r. 27 NATO Missile Defence Feasibility Study Transatlantic Industry Study Team selected, NATO Press Release, (2003)109, 26 Sept. 2003, docu/pr/2003/p03-109e.htm, dostęp: 1 października 2008 r. 28 Istanbul Summit Communiqué Issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council, NATO Press Release, (2004)096, 28 June 2004, dostęp: 1 października 2008 r. 29 NATO Missile Defence Feasibility study results delivered, NATO Press Release, (2006)048, 10 May 2006, dostęp: 1 października 2008 r. 413

14 Wpływ tarczy antyrakietowej na pozycję międzynarodową Polski przez PMO ALTBMD na realizację projektu ALTBMD przez SAIC 30. Oficjalne podpisanie nastąpiło w czasie szczytu NATO w Rydze 29 listopada 2006 r., na którym państwa NATO podkreśliły potrzebę wysiłków na rzecz rozwoju ALTBMD i MD Poszczególne programy obrony przeciwrakietowej całego NATO Podobnie jak w przypadku Stanów Zjednoczonych, programy obrony przeciwrakietowej rozwijane przez NATO są konstruowane w oparciu o obiekt, który ma być chroniony. Amerykański projekt obrony przeciwrakietowej teatru działań (TMD) ma swój odpowiednik w natowskim programie ALTBMD, który często jest określany jako NATO TMD. Podobnie jak w przypadku USA projekt ten zakłada zwalczanie wrogich rakiet w ich startowej i końcowej fazie lotu. (Z uwagi na zakwalifikowanie w NATO pewnych instalacji, funkcjonujących w USA jako systemy zwalczające wrogie rakiety w fazie końcowej oraz jako systemy przechwytujące wrogie pociski w fazie środkowej, systemowi ALTBMD przypisuje się niszczenie nadlatujących rakiet we wszystkich etapach ich lotu.) Rozwijany początkowo w Stanach Zjednoczonych projekt obrony terytorium państwa (National Missile Defence, NMD) był utożsamiany tylko z elementami naziemnymi, przechwytującymi wrogie rakiety w ich środkowej fazie lotu. Obecnie zadanie to należy do systemu BMD (lub po prostu MD), który jak wiemy przewiduje niszczenie wrogich pocisków we wszystkich trzech fazach ich lotu z powietrza, morza i lądu. W odniesieniu do natowskiego projektu obrony przeciwrakietowej terytorium, ludności oraz sił zbrojnych (NATO Missile Defence, NATO MD) można przewidywać, że będzie sprowadzać się on do włączenia w struktury ALTBMD systemów (rakiet przechwytujących oraz sensorów) odpowiadających za zwalczanie wrogich rakiet balistycznych w środkowej 30 Missile defence. What does this mean in practice?, NATO Topic, May 5, 2008, dostęp: 1 października 2008 r.; NATO Missile Defence Evolution, NATO ALTBMD Programme Office, dostęp: 1 października 2008 r. 31 Riga Summit Declaration Issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Riga on 29 November 2006, NATO Press Release, (2006)150, November 29, 2006, dostęp: 1 października 2008 r. 414

15 J. Durkalec, A. Parecki, T. Pugacewicz, Wojskowe i polityczne implikacje... fazie lotu 32. Tym samym NATO MD stanie się w pełni (nie tylko deklaracyjnie) instalacją niszczącą wrogie pociski we wszystkich trzech fazach ich lotu Aktywna Wielowarstwowa Obrona Przed Pociskami Balistycznymi Teatru Działań (Active Layered Theatre Ballistic Missile Defence, ALTBMD) operacyjność do 2011 r. Biuro Programu ALTBMD 33 dąży do stworzenia systemu, którego celem jest usprawnienie istniejących mechanizmów dowodzenia i kierowania (command and control, C2) w NATO i jednocześnie utworzenie potencjału obronnego na wszystkich poziomach dowodzenia NATO (od taktycznego do strategicznego). W ramach finansowanego z budżetu NATO systemu ALTBMD mają funkcjonować następujące elementy 34 : 1. na poziomie operacyjnym dwa ruchome Połączone Centra Operacji Powietrznych (CAOC) oraz ruchome systemy kontroli powietrznej (tzw. DARS), 2. poziom wyżej system dowodzenia i kontroli przestrzeni powietrznej NATO (ACCS) 35, 3. na poziomie strategicznym Zautomatyzowany System Informacyjny Dwustrategicznego Dowództwa (Bi-SC AIS) 36, 4. zaś komunikację ma zapewnić natowski segment komunikacyjny ogólnego przeznaczenia L. Dini, Missile Defense and Global Airspace Security, Prezentacja multimedialna z wystąpienie w ramach konferencji pt. The Ninth RUSI Missile Defence Conference, Feb , 2008, 08/Dini.pdf, dostęp: 1 października 2008 r., s Ang. NATO ALTBMD Programme Office. 34 J. Janssen Lok, op. cit., s Ang. Combined Air Operations Centre, CAOC; Deployable Air Control Centre (ACC), Recognized Air Picture Production Centre (RPC) and Sensor Fusion Post (SFP) tzw. DARS; Air Command and Control System, ACCS. ACCS jest budowany od 1992 r., gdy decyzję w tej sprawie podjęła Rada Północnoatlantycka. Projekt jest realizowany na podstawie kontraktu z 1999 r. przez Air Command Systems International (ACSI) firmę zarejestrowaną we Francji, której dwoma współudziałowcami są: amerykańska firma Raytheon oraz francuskie przedsiębiorstwo Thomson-CSF (obecnie Thales). NATO Topics: NATO Air Command and Control System (ACCS), NATO, issues/accs/ index.html, dostęp: 1 października 2008 r. 36 Ang. Bi-Strategic Commands Automated Information System. 415

16 Wpływ tarczy antyrakietowej na pozycję międzynarodową Polski Mapa nr 1. Wizja systemu NATO ALTMD. Na schemacie wyodrębniono systemy wykrywania startów wrogich rakiet bazujące w powietrzu (Airborne surveillance) oraz w kosmosie (Space Surveillance). W fazie startowej wrogie rakiety mają być niszczone przez laser umieszczony na samolotach (Airborne laser, ABL). Natomiast w fazie środkowej za zniszczenie wrogich rakiet ma odpowiadać system, który je zwalcza na dużych wysokościach (Upper Layer). Natomiast w fazie końcowej za przechwycenie ma odpowiadać system OPR działający na niskich wysokościach (Lower Layer). Dwa ostatnie komponenty mogą bazować na morzu (Sea Based) oraz lądzie (Land Based). Na schemacie znajduje się również Ruchome Połączone Centrum Operacji Powietrznych (Deployable Combined Air Operations Center, DCAOC) oraz natowskie Międzynarodowe Połączone Siły do Zadań Specjalnych (CJTF). The ALTBMD System, op. cit.; Missile defence. What does this mean in practice?, op. cit. W ramach tak pojmowanych zadań wspólnego programu NATO to na państwa członkowskie spada obowiązek zapewnienia odpowiednich sensorów oraz rakiet przechwytujących, którymi wspólny system NATO jedynie kierowałby 38. Tym samym, jak zauważa P. Pacholski, tylko niewielka część państw NATO posiada lub będzie posiadać w niedalekiej przyszłości szanse na pełne włączenie się do programu rozwoju TMD. Obecnie możliwość włączenia do projektu posiadają jedynie Wielka Brytania, Niemcy, Francja, Włochy, Holandia, Turcja, Grecja oraz Hiszpania i Norwegia, a także oczywiście Stany 37 Ang. NATO General-purpose Communications Segment. 38 The ALTBMD System, NATO ALTBMD Programme Office, nato.int/altbmdsystem.html, dostęp: 1 października 2008 r. 416

17 J. Durkalec, A. Parecki, T. Pugacewicz, Wojskowe i polityczne implikacje... Zjednoczone 39. ALTBMD ma służyć obronie sił zbrojnych NATO do 3 km, a wraz z decyzją o rozmieszczeniu może też być użyty do obrony terytorium i centrów populacji 40. Jak już wspomniano wcześniej umowę na realizację projektu podpisał sekretarz generalny NATO Jaap de Hoop Scheffer podczas szczytu NATO w Rydze w 2006 roku 41. Zwycięzcą przetargu został tzw. Zespół SAIC (TeamSAIC), czyli amerykańsko-europejskie konsorcjum kierowane przez amerykańskiego giganta przemysłu obronnego, firmę SAIC. W skład TeamSAIC wchodzi, oprócz firmy SAIC (USA): Raytheon Corporation (USA), EADS Astrium oraz Thales (Francja), Diehl oraz IABG (Niemcy), TNO (Holandia), Thales Raytheon Systems (Francja- USA), QinetiQ (Wielka Brytania), Datamat (Włochy). 14 lutego tegoż samego roku oficjalnie otwarto zintegrowany system testowy (Integration Test Bed), urządzenie, którego celem jest umożliwianie symulacji poprawnego funkcjonowania systemów Stanów Zjednoczonych i poszczególnych państw europejskich w ramach zintegrowanego TMD 42. Projekt ten zakłada integrację następujących elementów: 1. do połowy 2010 r.: ACCS, CAOC, DARS, amerykańskiego systemu wczesnego ostrzegania umieszczonego w przestrzeni powietrznej, stałych i ruchomych radarów oraz zestawów Patriot w wersji PAC-2 oraz PAC-3, niemieckiego Centrum Operacji Rakiet Ziemia-Powietrze (Surface-to-Air Missile Operations Centre, SAMOC) oraz zestawy SAMP-T użytkowane przez Francję i Włochy, 2. do połowy 2012 r.: holenderskiej fregaty dowodzenia i obrony przeciwlotniczej typu LCF, wyposażonej w radar Smart-L o dalekim zasięgu, oraz radarów z systemu THAAD, 39 P. Pacholski, Proliferacja..., s Fact sheet: Missile Defence, April 2007, NATO Public Diplomacy Division, dostęp: 1 października 2008 r. 41 Przetarg był wart 110 milionów dolarów. SAIC delivers ALTBMD ITB to NATO, Command and Control Air Defence Systems News, March 5, 2008, b-to-nato/, dostęp: 1 października 2008 r. 42 W styczniu 2007 r. pierwszy test na tym urządzeniu przeprowadziły Stany Zjednoczone i Holandia, a więc jeden system z USA i jeden system z Europy. Otwarcia urządzenia testowego dokonano 9 miesięcy przed czasem. SAIC delivers ALTBMD..., op. cit.; NATO reaches missile defence milestone, NATO Press Release, Feb. 12, 2008, dostęp: 1 października 2008 r. 417

18 Wpływ tarczy antyrakietowej na pozycję międzynarodową Polski 3. do połowy 2014 r.: w pełni systemu THAAD oraz trzech systemów morskich: a) zarządzanego przez USA i Hiszpanię systemu Aegis, b) brytyjskich zestawów PAAMS oraz c) holenderskich fregat LCF, 4. do połowy 2016 r.: systemu MEADS oraz w pełni zintegrowanych trzech systemów morskich, 5. do końca roku 2017: lotniczych komponentów, będących w dyspozycji USA laserów (ABL) oraz środków namierzania 43. Nie może umknąć uwadze, że ALTBMD nie jest więc tylko oparty o obronę w fazie końcowej, ale wykorzystuje też urządzenia służące do niszczenia wrogich rakiet na etapie ich startowego i środkowego lotu. Do zwalczania wrogich pocisków balistycznych ma być wykorzystywany komponent lotniczy (ABL). Do wykonywania drugiej grupy zadań zakwalifikowano w NATO systemy THAAD, które w planach Stanów Zjednoczonych są zaliczane do urządzeń przechwytujących w końcowej fazie lotu 44. Natomiast w BMDS systemy Aegis wyposażone w rakiety SM-3 i SM-2 są zaliczane do urządzeń przechwytujących w fazie środkowej lotu wrogiej rakiety. Tym samym nie tylko zestawy THAAD, ale też i systemy Aegis uzbrojone w rakiety SM-3 i SM-2 mogą stanowić komponent ALTBMD, który odpowiadałby za niszczenie wrogich rakiet w środkowej części ich lotu Decyzja w sprawie rozwoju obrony przeciwrakietowej populacji, terytorium i sił zbrojnych Sojuszu Północnoatlantyckiego (Missile Defence, MD) w 2009 r. W odróżnieniu od ALTBMD, który ma zapewnić ochronę tylko siłom zbrojnym Sojuszu, MD ma stać się całościowym systemem obrony przeciwrakietowej, chroniącym siły zbrojne, terytorium oraz populację państw członkowskich NATO. 10 maja 2006 r. na Konferencji Krajowych Dyrektorów ds. Uzbrojenia został przedstawiony ostateczny raport na temat NATO MD FS 45. Wykonawcą projektu przyznanego 25 września 43 Projekt ALTBMD zakłada następujące poziomy potencjału (capability) systemu: 1) do połowy 2010 r. wstępna faza pierwszego poziom, 2) do połowy 2012 r. pełna operacyjności pierwszego poziomu, 3) do połowy 2014 r. wstępna faza drugiego poziom potencjału, 4) do połowy 2016 r. pełen potencjał drugiego poziomu. Janssen Lok, op. cit., s O systemach Aegis więcej w pierwszym podrozdziale niniejszego rozdziału. Missile defence. What does this mean in practice?, op. cit. 45 NATO Missile Defence Feasibility study results delivered, op. cit. 418

19 J. Durkalec, A. Parecki, T. Pugacewicz, Wojskowe i polityczne implikacje roku było konsorcjum kierowane przez amerykańską firmę SAIC (USA) w kooperacji z firmą Boeing (USA), Diehl (Niemcy), EADS ST (Francja), IABG (Niemcy), TNO (Holandia), Raytheon (USA), Alenia Spazio (Włochy), Thales (Francja) oraz ACSI (Francja-USA) 46. Podczas szczytu NATO w listopadzie 2006 r. zatwierdzono powyższy raport, który potwierdził możliwość stworzenia MD dla całego terytorium NATO, i jednocześnie zalecono kontynuację prac nad ustaleniem politycznych oraz wojskowych następstw MD dla Sojuszu 47. Ogłoszenie przez USA w styczniu 2007 r. informacji o rozpoczęciu negocjacji z sojusznikami z NATO Polską i Republiką Czeską na temat umieszczenia w tych państwach elementów amerykańskiego BMDS, który zapewniłby ochronę dla większości europejskich członków NATO, podniosło dyskusję o miejscu amerykańskiego systemu w strukturach Sojuszu 48. Na szczycie NATO w Bukareszcie 4 kwietnia 2008 r. państwa członkostwie uznały europejski komponent amerykańskiego systemu za wkład w obronność Sojuszu. Jednocześnie podkreślono, że w związku z niepodzielnością bezpieczeństwa państw członkowskich oraz zasadą solidarności muszą być wypracowane w ramach NATO systemy zabezpieczające państwa, których amerykańskie instalacje w Europie Środkowej nie chronią przed atakiem. Ostateczna decyzja na temat kształtu natowskiego systemu MD i włączenia do niego 46 Umowa ta była warta 15 mln euro. NATO Missile Defence Feasibility Study Transatlantic..., op. cit. 47 Riga Summit Declaration..., op. cit. 48 Fakt rozmieszczania elementów BMDS w Europie miał miejsce już od 2003 r., czyli od porozumienia z Wielką Brytanią i Danią. Wydaje się, że wtedy nie doszło do dyskusji na temat miejsca amerykańskiego systemu OPR w całokształcie bezpieczeństwa NATO, gdyż te elementy nie posiadały zdolności aktywnej obrony. Natomiast rakiety przechwytujące umiejscowione na terytorium Stanów Zjednoczonych nie dawały możliwości przechwycenia rakiet wystrzelonych w kierunku Europy. Morski komponent BMDS, przechwytujący wrogie rakiety w środkowej fazie, wymagałby rozmieszczenia znacznej grupy okrętów wojennych wokół Europy. Dopiero więc baza rakiet przechwytujących w Polsce dała możliwość aktywnej obrony Europy przez BMDS i podniosła kwestię bezpieczeństwa europejskich sojuszników NATO. Fact sheet: Missile Defence, op. cit.; K. Englander, Ballistic Missile Defense: Is It Ready?, [notatki z wideokonferencji zorganizowanej przez Zespół Badawczy Koła Studentów Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego ds. Tarczy Antyrakietowej (ZB KSSM ds. TA) w Polsce oraz Konsulat Generalny Stanów Zjednoczonych w Krakowie w dniu 23 kwietnia 2008 r., zbiory własne]. 419

20 Wpływ tarczy antyrakietowej na pozycję międzynarodową Polski środkowoeuropejskich elementów BMDS ma być podjęta w czasie szczytu NATO w 2009 roku 49. W czasie szczytu ministrów spraw zagranicznych państw NATO w Brukseli 3 grudnia 2008 r. podtrzymano powyższe oświadczenia, podkreślając, że właśnie konkretne umowy z Polską i Republiką Czeską wpisują się w cele budowy systemu OPR całego Sojuszu Współpraca Sojuszu Północnoatlantyckiego z Rosją na rzecz interoperacyjności systemów obrony przeciwrakietowej w ramach Rady NATO-Rosja (NATO-Russia Council TMD Interoperability Study, NRC TMD IS) Pierwsze propozycje współpracy Rosji z NATO w kwestii systemów OPR zostały złożone 6 czerwca 2000 r. przez W. Putina podczas jego wizyty w stolicy Włoch i wpisywały się w rosyjskie zabiegi na rzecz opóźnienia uruchomienia amerykańskiego programu OPR (NMD) oraz ewentualnego poróżnienia sojuszników w ramach NATO 51. W listopadzie minister obrony Federacji Rosyjskiej S. Iwanow przedstawił sekretarzowi NATO G. Robertsonowi dokument zawierający obszary współpracy w ramach ewentualnego rosyjsko-natowskiego systemu obrony przeciwrakietowej. Miał to być mobilny, niestrategiczny system o zasięgu 3,5 tys. km, będący częścią sił szybkiego reagowania, który miał chronić zarówno obiekty cywilne, jak i wojskowe 52. W lutym 2001 r. W. Putin omawiając z G. Robertsonem propozycję z poprzedniego roku nie poprzestał na systemie TMD, ale mówił także o potrzebie stworzenia 49 Bucharest Summit Declaration Issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Bucharest on 3 April 2008, NATO Press Release, Apr. 3, 2008, p08-049e.html#missile, dostęp: 1 października 2008 r. 50 Final communiqué. Meeting of the North Atlantic Council at the level of Foreign Ministers held at NATO headquarters, Brussels, NATO Press Release, (2008) 153, Dec. 3, 2008, dostęp: 1 października 2008 r. 51 Szerzej na ten temat w artykule Anny Hodor zamieszczonym w niniejszej publikacji. Nikolai Sokov, A Grand NMD Game: The Challenge Of New Russian Initiatives, CNS Reports, June 15, 2000, soknmd.htm, dostęp: 1 października 2008 r. 52 Robert Bell, Ballistic Missile Threats: A NATO-Russia Strategic Challenge, NATO Articles, March 6, 2003 r., a030227a.htm, dostęp: 8 sierpnia 2008 r. 420

21 J. Durkalec, A. Parecki, T. Pugacewicz, Wojskowe i polityczne implikacje... instalacji zdolnej do przechwytywania rakiet w środkowej części lotu (MD), powołując się na zagrożenie ze strony państw zbójeckich 53. W niecały miesiąc od ustanowienia w maju 2002 roku 54 Rady NATO-Rosja (NRC), 11 czerwca 2002 r. NRC powołała do życia Grupę Roboczą Ad Hoc ds. TMD (TMD Ad-Hoc Working Group, TMD AHWG) 55. R. Bell przewodniczący TMD AHWG wydzielił w 2003 r. pięć obszarów współpracy: [1] terminologia, [2] eksperymentalne koncepcje systemów obrony przeciwrakietowej teatru działań (TMD), [3] Wspólna Koncepcja Operacyjna (Concept of Operations, CONOPS) systemów TMD, [4] szkolenia i ćwiczenia oraz [5] systemy TMD oraz ich potencjał czerwca 2003 r. podczas Rady NATO-Rosja (NRC) potwierdzono decyzję o rozpoczęciu pierwszej fazy studium interoperacyjności systemów TMD (NRC TMD Interoperability Study, NRC TMD IS) 57. Pierwsze wspólne ćwiczenia, dotyczące dowodzenia systemami OPR teatru działań (TMD Command Post Exercise, TMD CPX) odbyły się w dniach 8-12 marca 2004 r. w USA w Colorado Springs (stan Colorado) czerwca 2004 roku podczas spotkania NRC na szczycie NATO w Istambule podjęto decyzję o przejściu do II fazy NRC TMD IS 58. Drugie z rzędu ćwiczenia miały miejsce w Holandii marca 2005 r., trzecie października 2006 roku 53 Więcej na ten temat w rozdziale Polityka Federacji Rosyjskiej wobec amerykańskiego Systemu Obrony przed Rakietami Balistycznymi (BMDS) a amerykańsko-rosyjskie rozbrojenia strategiczne w artykule zamieszczonym w nieniejszej publikacji: Tomasz Pugacewicz Amerykański system obrony przeciwrakietowej a stosunki polsko-rosyjskie. 54 Ang. NATO-Russia Council (NRC). NATO-Russia Relations: A New Quality. Declaration by Heads of State and Government of NATO Member States and the Russian Federation, May 28, 2002, b020528e.htm, dostęp: 1 października 2008 r. 55 R. Bell, Ballistic Missile Threats..., op. cit. 56 Ibidem. 57 Ang. NRC Interoperability Study on TMD (NRC TMD IS). Statement Meeting of the NATO-Russia Council at the level of Ministers of Foreign Affairs Madrid, Spain, Wednesday 4 June 2003, NATO-Russia Council Web Site, dostęp: 1 października 2008 r. 58 Chairman's Statement: Meeting of the NATO-Russia Council at the level of Foreign Ministers held in Istanbul, NATO Press Release, June 24, 2004, dostęp: 1 października 2008 r. 421

22 Wpływ tarczy antyrakietowej na pozycję międzynarodową Polski w Rosji 59. W związku z oficjalną decyzją USA o rozpoczęciu negocjacji z Polską i Republiką Czeską dot. rozmieszczenia elementów amerykańskiego systemu BMDS, w lutym, kwietniu i październiku 2007 r. miały miejsce konsultacje NATO-Rosja. W ich trakcie strona rosyjska wyrażała obawy, że elementy BMDS ulokowane w Europie Środkowej mogą naruszyć strategiczną równowagę. Państwa NATO w jednobrzmiących oświadczeniach sprzeciwiały się takiemu postrzeganiu amerykańskiego projektu 60. Początkowo planowane na listopad 2007 r. kolejne ćwiczenia Rosja-NATO odbyły się dopiero w styczniu 2008 r. w Niemczech, po wyrażeniu na nie zgody strony rosyjskiej 61. Podczas kwietniowego szczytu w Bukareszcie państwa członkowskie NATO po raz kolejny podkreśliły, że starania NATO o budowę MD, jak i podobne zabiegi USA nie mają charakteru wrogiego wobec Rosji 62. Spotkanie ministrów spraw zagranicznych państw NATO w grudniu 2008 r. odbyło się w cieniu rosyjskiej interwencji w Gruzji. Potępiając rosyjskie działania w tym obszarze, państwa NATO zwróciły jednocześnie uwagę, że Rosja nie może grozić członkom Sojuszu m.in. poprzez rozmieszczanie rakiet w Okręgu Kaliningradzkim. Właśnie ten krok administracja prezydenta D. Miedwiediewa uznała za stosowną odpowiedź wobec podpisania umów o rozmieszczeniu w Europie Środkowej BMDS. Jednocześnie wezwano do dalszej współpracy w obszarze systemów OPR, 59 NATO-Russia Council: Key areas of NRC cooperation, NATO Topic, May 14, 2008, dostęp: 1 października 2008 r., NATO-Russia exercise to take place in German, NATO Press Release, January 14, 2004, dostęp: 1 października 2008 r. 60 NATO-Russia Ministers hold intensive discussions, NATO News, April 26, 2007, dostęp: 1 października 2008 r.; Consultations on missile defence at NATO HQ, NATO News, Oct. 17, 2008, html, dostęp: 1 października 2008 r.; NATO united on missile defence approach, NATO news, Apr. 17, 2007, e0419a.html, dostęp: 1 października 2008 r. 61 NATO-Russia Council: Key areas of NRC cooperation, NATO Topic, May 14, 2008, dostęp: 1 października 2008 r., NATO-Russia exercise to take place in German, NATO Press Release, January 14, 2004, dostęp: 1 października 2008 r.; Theatre Missile Defence Ad Hoc Working Group (NRC(TMD)), NATO-Russia Council Web Site, info/htm/en/structures_8.shtml, dostęp: 1 października 2008 r. 62 Bucharest Summit Declaration..., op. cit. 422

23 J. Durkalec, A. Parecki, T. Pugacewicz, Wojskowe i polityczne implikacje... która ma sprzyjać przejrzystości i tworzyć atmosferę zaufania. Państwa członkowskie Sojuszu uznały za stosowne, by Rosja skorzystała z amerykańskich propozycji współpracy w obszarze TMD i jednocześnie podkreśliły gotowość stworzenia w przyszłości wspólnego systemu OPR Rosji, Stanów Zjednoczonych i NATO SAIC rola podmiotów pozapaństwowych w rozwoju natowskich projektów OPR Powołana 3 lutego 1969 r. przez doktora fizyki J. R. Beystera spółka Science Applications Incorporated (później zmieniła nazwę na Science Applications International Corporation, SAIC) od samego początku swojego funkcjonowania opierała się na zamówieniach rządowych 64. W kolejnych latach zimnej wojny następowało zwiększanie zaangażowania SAIC w projekty dotyczące obronności Stanów Zjednoczonych m.in. poprzez udział w produkcji rakiet przenoszących głowice nuklearne, współpracę z NATO i realizację zleceń w ramach amerykańskiej obrony przeciwrakietowej od samego początku jej istnienia 65. Natomiast lata 90. przyniosły ograniczenia federalnych środków na zamówienia wojskowe, co doprowadziło firmę SAIC do zwiększenia liczby usług niezwiązanych z obronnością (ponad 50% zysków) ani ze środkami państwowymi (ok. 30% zysków) 66. Wraz ze wzrostem od 2001 r. budżetu obronnego Stanów Zjednoczonych 63 Final communiqué. Meeting of the North Atlantic Council..., op. cit. 64 Pierwsze dwa zamówienia dla SAIC pochodziły od dwóch państwowych laboratoriów badawczych: Brookhaven National Labs oraz Los Alamos National Laboratory. About SAIC. History & Timeline. Founding, oficjalna strona SAIC, dostęp: 1 października 2008 r. 65 W 1971 r. SAIC rozpoczęło współpracę z Organizacją Kosmicznych i Rakietowych Systemów (Space and Missile Systems Organization, SAMSO), która w tym czasie podlegała dowództwu Sił Powietrznych USA i odpowiadała m.in. za rozwój balistycznych rakiet międzykontynentalnych. Kontrakt z NATO z 1978 r. dotyczył systemów usprawniających funkcjonowanie sił taktycznych. Kolejny kontrakt z Sojuszem Północnoatlantyckim z 1981 r. dotyczył oceny możliwości zintegrowania sieci i wsparcia analitycznego. W 1983 r. przyjęto pierwsze zlecenie w ramach programu SDI. Rok wcześniej SAIC ukończyło Patriot Air Defense System Simulator, który miał zapewnić symulację pola walki. About SAIC. History..., op. cit.; Ballistic Missile Organization, Global Security, dostęp: 1 października 2008 r. 66 About SAIC. History..., op. cit. 423