Diagnoza Lokalnych Zagrożeń Społecznych

Transkrypt

1 Diagnoza Lokalnych Zagrożeń Społecznych Sandomierz 2012 Wykonawca: Studio Diagnozy i Profilaktyki Kraków ul. Szklana 4 tel. (12)

2 Spis treści Wstęp Metodologia oraz opis badania...4 Rozdział I Metryka miasta Sandomierz...5 Rynek alkoholowy...5 Skala problemów społecznych...5 Stan zasobów w sferze rozwiązywania problemów społecznych...7 Działania profilaktyczne dla dzieci i młodzieży Rozdział II Lokalne zagrożenia społeczne w grupie dorosłych mieszkańców Grupa badawcza Cel badania Podstawowe problemy społeczne w opinii mieszkańców Sandomierza Bezrobocie oraz wykluczenie społeczne Spożywanie alkoholu oraz związane z nim inne problemy społeczne Narkotyki w środowisku lokalnym Przemoc Dorośli mieszkańcy a gry hazardowe Rozdział III Problemy społeczne w środowisku dzieci i młodzieży Grupa badawcza Cel badania Dzieci i młodzież a substancje psychoaktywne Spożywanie alkoholu wśród dzieci i młodzieży Palenie papierosów Zachowania związane z używaniem narkotyków i dopalaczy Dzieci i młodzież a zachowania przemocowe Hazard i inne ryzykowne zachowania

3 Używanie komputera przez dzieci i młodzież oraz zagrożenie cyberprzemocą Rozdział IV Badanie punktów sprzedaży alkoholu Grupa badawcza Cel badania Wyniki badania Wnioski

4 Wstęp Metodologia oraz opis badania Celem przeprowadzonego badania jest zdiagnozowanie skali lokalnych zagrożeń społecznych wśród dorosłych mieszkańców oraz uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. W badaniu dorosłych osób uwzględnione zostały takie obszary, jak bezrobocie i wykluczenie społeczne, spożywanie alkoholu i zagrożenia z tym związane, używanie narkotyków, przemoc domowa, hazard. W badaniu młodych mieszkańców uwzględnione zostały takie obszary, jak spożywanie alkoholu, palenie tytoniu, używanie narkotyków oraz dopalaczy, przemoc rówieśnicza oraz domowa, hazard oraz zachowania seksualne. Badaniem objęci są ponadto pracownicy punktów sprzedaży napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych. Badanie dorosłych mieszkańców oraz pracowników punktów sprzedaży realizowane jest przy użyciu standaryzowanego kwestionariusza ankiety rozdawanego i odbieranego przez ankieterów w miejscach publicznych. Dzieci objęte są ustawowym obowiązkiem nauki szkolnej, dlatego też badania przeprowadzane są podczas zajęć w szkole i mają formę aplikacji internetowej. Dzięki zastosowaniu aplikacji możliwe staje się przebadanie wszystkich uczniów na terenie miejscowości. Badanie przeprowadzane jest zgodnie z zasadami etyki, zaś uczestnicy informowani są o anonimowości badania. Za każdym razem uzyskiwana jest zgoda dyrektorów szkół na przeprowadzenie badań w ich placówkach, zaś nad poprawnością przeprowadzanego badania czuwają wyszkoleni ankieterzy. Próba z populacji uczniów szkół miasta obejmuje trzy grupy wiekowe: uczniów klas VI szkół podstawowych, wszystkich uczniów szkół gimnazjalnych oraz uczniów klas I i II szkół ponadgimnazjalnych. 4

5 Rozdział I Metryka miasta Sandomierz Rynek alkoholowy Na terenie Sandomierza 123 podmioty gospodarcze prowadzą sprzedaż napojów alkoholowych: do spożycia poza miejscem sprzedaży, w tym do 4,5% 68 od 4,5% do 18% 62 powyżej 18% 60 do spożycia w miejscu sprzedaży, oraz 1 catering, w tym: do 4,5% 51 do 4,5% do 18% 27 powyżej 18% 28 Skala problemów społecznych Poniżej przedstawiamy statystyki związane z poszczególnymi problemami społecznymi. a) nadużywanie alkoholu (dane za rok 2011) 56 wniosków o skierowanie na leczenie odwykowe złożonych do KRPA (78 wniosków w 2010 roku) 652 interwencje Straży Miejskiej związane z nieprzestrzeganiem przepisów ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (381 interwencji w 2010 roku) w związku z procedurą Niebieskie Karty sporządzono 204 wnioski, w tym 75 wniosków skierowano do Ośrodków Pomocy Społecznej, 68 wniosków do GKRPA, zaś 61 wniosków do sądów i prokuratury (w 2010 roku w związku z procedurą Niebieskie Karty sporządzono 250 wniosków, w tym 81 wniosków 5

6 skierowano do Ośrodków Pomocy Społecznej, 88 wniosków do GKRPA, zaś 81 wniosków do sądów i prokuratury). 17 osób prowadziło pojazdy na drodze publicznej w stanie nietrzeźwości (13 osób prowadziło pojazdy na drodze publicznej w stanie nietrzeźwości w 2010 roku) 5 osób prowadziło pojazdy na drodze publicznej po spożyciu alkoholu (w 2010 roku jedna osoba prowadziła pojazd na drodze publicznej po spożyciu alkoholu) 4 wypadki pod wpływem alkoholu (jeden wypadek pod wpływem alkoholu w 2010 roku) 253 osoby zakłócały porządek publiczny (316 osób zakłócało porządek publiczny w 2010 roku) przestępstwa kryminalne ogółem 359 (415 przestępstw kryminalnych w 2010 roku) czyny karalne popełnione przez nieletnich 217 (149 czynów karalnych popełnionych przez nieletnich w 2010 roku) 87 osób zatrzymanych do wytrzeźwienia (102 osoby zatrzymane do wytrzeźwienia w 2010 roku) b) przemoc domowa W 2010 roku miało miejsce 128 interwencji, w tym 121 interwencji dotyczących przemocy w rodzinie. Przemoc dotknęła 142 osoby, w tym 122 kobiety, 2 mężczyzn oraz 8 małoletnich do 13 roku życia oraz 10 nieletnich w przedziale lat. Sprawcami przemocy było 121 osób, w tym 6 kobiet oraz 115 mężczyzn. 89 sprawców przemocy domowej (3 kobiety, 86 mężczyzn) było pod wpływem alkoholu. W trakcie interwencji w 2010 roku obecnych było 18 dzieci. W 2011 roku miało miejsce 95 interwencji, w tym 76 interwencji dotyczących przemocy w rodzinie. Przemoc dotknęła 89 osób, w tym 82 kobiety oraz jednego mężczyznę, 2 małoletnich do 13 roku życia oraz 4 nieletnich w przedziale 1318 lat. Sprawcami przemocy było 68 mężczyzn, w tym 56 mężczyzn było pod wpływem alkoholu. W trakcie interwencji w 2011 roku obecnych było 6 dzieci. 6

7 c) łamanie prawa (dane za 2011 rok) kradzież z włamaniem 64 (dla porównania: 67 w 2010 roku) fizyczne i psychiczne znęcanie się nad rodziną 11 (11 w 2010 roku) pobicie 12 (18 w 2010 roku) uszkodzenie mienia 56 (87 w 2010 roku) kradzież mienia 181 (205 w 2010 roku) Artykuł KK Kwalifikacja prawna Wszczętych Stwierdzonych Zakończonych Znęcanie się nad rodziną Groźba karalna Rozpijanie małoletniego Uchylanie się od płacenia alimentów Stan zasobów w sferze rozwiązywania problemów społecznych Z powyższych zestawień wynika, że zarówno problem nadużywania alkoholu, jak i przemocy w rodzinie jest obecny w Sandomierzu. Istnieją jednak ośrodki i instytucje, oferujące specjalistyczną pomoc, z której mogą korzystać osoby z problemami alkoholowymi i są nimi: Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Działalność Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w roku 2011: odbyły się 14 ogólne posiedzenia (4 posiedzenia w 2010 roku), 17 posiedzeń podkomisji interwencyjnomotywującej (6 posiedzeń w 2010 roku), przeprowadzono 28 rozmów (28 rozmów w 2010 roku) przeprowadzono 33 kontrole punktów sprzedaży napojów alkoholowych (41 kontroli w 2010 roku) 7

8 w 2011 roku wydano 164 postanowienia opiniujące lokalizację punktów sprzedaży napojów alkoholowych, w tym 10 postanowień dotyczących jednorazowego zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych oraz 154 postanowienia dotyczące zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży. W 2010 roku wydano 81 postanowień opiniujących lokalizację punktów sprzedaży napojów alkoholowych, w tym 13 postanowień dotyczących jednorazowego zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych oraz 68 postanowień dotyczących zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży. Działalność Podkomisji InterwencyjnoMotywującej w 2011 roku: wpłynęło do Komisji 56 wniosków o leczenie odwykowe 30 rozpoczętych spraw 3 zgony 17 zleceń przeprowadzenia badania przez biegłych sądowych, 6 wniosków do Sądu w sprawie obowiązku leczenia odwykowego. Punkt KonsultacyjnoInformacyjny Przeciw Przemocy w Rodzinie W 2011 roku z pomocy oferowanej przez Punkt skorzystało 218 rodzin, w tym 55 rodzin z problemem alkoholowym. W 2010 roku z pomocy Punktu skorzystało 221 rodzin, w tym 42 rodziny z problemem alkoholowym. W Punkcie KonsultacyjnoEdukacyjnym zatrudnieni są: certyfikowany specjalista psychoterapii uzależnień, certyfikowany instruktor terapii uzależnień, pielęgniarka, pedagog, nauczyciel, certyfikowany specjalista przeciwdziałania przemocy w rodzinie, psycholog, prawnik oraz księgowa. 8

9 Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Z pomocy MOPS korzystało w 2011 roku 660 rodzin, w tym 50 rodzin z powodu problemów uzależnień. W 2010 roku z pomocy MOPS korzystały 684 rodziny, w tym 37 rodzin z powodu problemów uzależnień. MOPS udzielił pomocy w 2011 roku w postaci świadczeń pieniężnych 708 osobom, świadczeń rzeczowych 494 osobom, świadczeń porady 264 osobom. W 2010 roku MOPS udzieli pomocy w postaci świadczeń pieniężnych 740 osobom, świadczeń rzeczowych 315 osobom, świadczeń porady 100 osobom. Głównymi powodami przyznania pomocy społecznej było w 2011 roku: długotrwała i ciężka choroba 373 osoby niepełnosprawność 324 osób ubóstwo 214 osób bezrobocie 279 osób bezradność opiekuńczo wychowawcza 177 osób klęska żywiołowa 114 osób alkoholizm 49 osób Struktura odbiorców pomocy społecznej ze względu na aktywność zawodową w 2011 roku: pracuje 238 pracuje dorywczo 107 nie pracuje 1009 na rencie 96 na emeryturze 50 na zasiłku dla bezrobotnych 56 bezrobotny bez prawa do zasiłku 294 inne 852 9

10 W Sandomierzu działa jedna grupa Anonimowych Alkoholików oraz jedna grupa wsparcia dla osób współuzależnionych. Działania profilaktyczne dla dzieci i młodzieży W Sandomierzu działają dwie świetlice, w których zatrudnionych jest 6 wychowawców. W zajęciach organizowanych w świetlicach uczestniczy 95 dzieci, w tym 53 z rodzin z problemem uzależnień. W Sandomierzu organizowane są różne działania profilaktyczne dla młodzieży. W 2010 roku zrealizowano program zajęć profilaktycznoterapeutycznych WIDZĘ, SŁYSZĘ,CZUJĘ oraz program profilaktyczny STOP UŻYWKOM. W 2011 roku zrealizowano program profilaktycznoterapeutyczny RODZINA PARPUSIAKÓW, program rozwojowoterapeutyczny RADZENIE SOBIE Z PROBLEMAMI, program profilaktyczny ROZWIJANIE UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH, program zajęć socjoterapeutycznych KOCHA, LUBI, SZANUJE, program terapeutycznoedukacyjny MAM PRAWO DO UCZUĆ oraz program rozwojowoedukacyjny W ŚWIECIE CISZY. W 2012 roku zrealizowano program profilaktyczny W SIECI UZALEŻNIEŃ oraz program zajęć socjoterapeutycznych, edukacyjnointegracyjnych RODZINA W ŚWIETLICY. Ponadto w Sandomierzu odbywają się kolonie i obozy z programem zajęć socjoterapeutycznych dla dzieci i rodzin z problemem alkoholowym. W 2010 roku uczestniczyło w takich zajęciach 24 dzieci, zaś w 2011 roku 23 dzieci. * * * W Sandomierzu występują problemy społeczne związane z nadużywaniem alkoholu, jednak władze lokalne radzą sobie z ich rozwiązywaniem. Dzięki instytucjom pomocowym oraz ich sprawnemu funkcjonowaniu osoby zagrożone uzależnieniem oraz ich rodziny mają możliwość uzyskania wsparcia i pomocy. 10

11 Rozdział II Lokalne zagrożenia społeczne w grupie dorosłych mieszkańców Grupa badawcza W badaniu wzięły udział 103 osoby, w tym 55 kobiet i 48 mężczyzn. Wśród respondentów zdecydowana większość badanych mieszkańców Sandomierza miała wykształcenie średnie lub wyższe (81,3% ogółu badanych). Wykształcenie większości kobiet było średnie (45,5% badanych kobiet) oraz wyższe (41,8% badanych kobiet), podczas gdy 12,7% badanych kobiet miało wykształcenie zawodowe. Wśród mężczyzn również przeważało wykształcenie średnie (40,4% badanych mężczyzn) oraz wyższe (34% badanych mężczyzn). Ponadto 23,4% mężczyzn zadeklarowało wykształcenie zawodowe, a 2,1% badanych mężczyzn podstawowe. Średnia wieku respondentów wynosiła 36,21 lat. Cel badania Kwestionariusz ankiety przeprowadzony wśród 103 dorosłych osób w Sandomierzu miał na celu zbadanie zagrożeń społecznych w środowisku lokalnym. Odwoływaliśmy się do takich obszarów jak: bezrobocie, wykluczenie społeczne spożywanie alkoholu, uzależnienie od alkoholu, działania władz w tym zakresie; rozpowszechnienie oraz dostępność narkotyków w środowisku, przemoc w rodzinie, zachowania agresywne w miejscach publicznych; hazard Podstawowe problemy społeczne w opinii mieszkańców Sandomierza W pierwszym pytaniu poprosiliśmy o ocenę ważności różnych problemów społecznych w środowisku lokalnym. Przyjętą w tych badaniach miarą ważności różnych problemów społecznych jest odsetek respondentów, którzy wskazują dany problem jako 11

12 bardzo ważny. Dzięki zastosowaniu takiego kryterium możliwe staje się odniesienie uzyskanych wyników do percepcji tych problemów w skali całego kraju (Problemy alkoholowe na tle innych problemów społecznych wybrane elementy z ogólnopolskich badań ankietowych Substancje psychoaktywne, zrealizowanych w 2002 roku, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych). W skali całego kraju na pierwsze miejsce wysuwa się problem bezrobocia, kolejno spadek stopy życiowej, przemoc i agresja na ulicach, picie alkoholu przez młodzież oraz alkoholizm, który przecież tak blisko powiązany jest z pierwszymi problemami. Zubożenie społeczeństwa często występuje z nadużywaniem alkoholu. Poniższa tabela przedstawia rozkład odpowiedzi uzyskanych w badaniu mieszkańców Sandomierza. Tab. 1. Ocena ważności problemów społecznych w Sandomierzu. Problemy społeczne Bardzo poważny Poważny Umiarkowany Znikomy Nie występuje Bezrobocie 30% 53% 14% 2% 1% Zubożenie społeczeństwa 23,7% 38,1% 27,8% 9,3% 1% Alkoholizm 18,8% 36,5% 41,7% 3,1% Problemy mieszkaniowe 13,2% 23,1% 34,1% 24,2% 5,5% Kryzys rodzinny 7,7% 15,4% 52,7% 22% 2,2% Kryzys norm moralnych Zanieczyszczenie środowiska 6,6% 15,4% 39,6% 29,7% 8,8% 5,6% 17,8% 34,4% 31,1% 11,1% Narkomania 3,3% 20,7% 37% 27,2% 12% Wzrost przestępczości 2,2% 15,6% 48,9% 26,7% 6,7% HIV/AIDS 1,2% 3,5% 16,5% 42,4% 36,5% Wśród najpoważniejszych problemów społecznych w Sandomierzu na pierwszym miejscu znajduje się bezrobocie. Blisko jedna trzecia badanych mieszkańców uważa, że brak pracy stanowi bardzo poważy, zaś 53% ankietowanych określa go jako poważny problem 12

13 społeczny. Na kolejnym miejscu znajduje zubożenie społeczeństwa oraz alkoholizm. Nieco mniej poważnymi problemami społecznym są, w ocenie respondentów, problemy mieszkaniowe, kryzys rodzinny, kryzys norm moralnych oraz zanieczyszczenie środowiska. Nieco mniej badanych ocenia jako poważne problemy: narkomanię, wzrost przestępczości, a także HIV/AIDS. Wysoka pozycja zjawiska alkoholizmu jednoznacznie wskazuje priorytetowy kierunek działań, jakie powinien podejmować samorząd w ramach profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Bezrobocie oraz wykluczenie społeczne Bezrobocie jest zjawiskiem trudnym do zmierzenia. Statystyki najczęściej odnoszą się do skali bezrobocia rejestrowanego (jawnego), ujmując w ten sposób tylko część osób pozostających bez pracy. Bezrobocie przyczynia się do występowania wielu negatywnych zjawisk społecznych w życiu osób nieposiadających stale pracy. Poważnym skutkiem bezrobocia jest ubożenie rodziny, które często prowadzi do narastania konfliktów i napięć między członkami rodziny oraz przyczynia się do powstawania patologii społecznych. Brak perspektyw zatrudnienia, szczególnie w przypadku bezrobotnych długoterminowych, powoduje degradację pozycji społecznej tych osób. Budzi obawy o własny los i możliwości przetrwania całej rodziny, a także odbija się negatywnie na samopoczuciu i stanie zdrowia bezrobotnego. Długotrwałe bezrobocie często prowadzi do ubóstwa i marginalizacji społecznej. Dorosłym mieszkańcom Sandomierza zadano pytanie, czy kiedykolwiek byli bezrobotni. Twierdząco odpowiedziało 50,5% badanych. Kobiety doświadczały nieco częściej braku pracy niż mężczyźni. Bezrobocia doświadczyło 58,2% respondentek oraz 41,7% respondentów. Odsetek mieszkańców Sandomierza, którzy pozostawali w przeszłości bez pracy lub obecnie doświadczają bezrobocia, jest wyższy od wyników badań ogólnopolskich. Badanie CBOS z 2011 roku na temat bezrobocia pokazało, że 41% respondentów doświadczyło w przeszłości lub obecnie doświadcza bezrobocia. 13

14 Niższy odsetek badanych (30,1%) deklaruje, że w ich gospodarstwie domowym znajduje się osoba bezrobotna. Wysoki odsetek osób, które nie posiadały w przeszłości lub nie posiadają obecnie pracy oraz stosunkowo duży odsetek osób deklarujących, że w ich gospodarstwie domowym znajdują się osoby bezrobotne, znajduje potwierdzenie w odpowiedziach respondentów na pytanie o szansę znalezienia pracy w miejscowości. Blisko dwie trzecie ankietowanych (60%) ocenia szansę znalezienia pracy jako niewielką, ponad jedna czwarta ankietowanych ocenia 14

15 szansę znalezienia pracy jako umiarkowaną, a zaledwie 5,9% badanych sądzi, że jest ona duża. Poniższy wykres przedstawia rozkład odpowiedzi na to pytanie. Badane kobiety nieco częściej niż badani mężczyźni oceniają szansę znalezienia pracy w miejscowości jako niewielką. Badani mężczyźni, częściej niż badane kobiety oceniają szansę znalezienia pracy jako dużą lub bardzo dużą. 65,5% kobiet oraz 53,2% mężczyzn określa ją jako niewielką, 23,6% kobiet oraz 31,9% mężczyzn określa ją jako umiarkowaną, 1,8% kobiet oraz 10,6% mężczyzn jest przekonanych, że jest ona duża lub bardzo duża. Trudności na rynku pracy przekładają się na zamożność rodzin. W kolejnym pytaniu ankietowani zostali poproszeni o wybranie określenia, które najlepiej charakteryzuje sposób zarządzania dochodem w ich gospodarstwach domowych. 41,6% mieszkańców Sandomierza jest na tyle zamożna, by móc zaspokoić swoje potrzeby, natomiast zarobki nie pozwalają na oszczędzanie. 41,6% badanych żyje oszczędnie, kupując najtańsze produkty. Blisko co dziesiąty badany może nadwyżki pieniędzy odkładać na przyszłość, zaś 7,9% badanych mieszkańców Sandomierza nie jest w stanie zaspokoić swoich bieżących potrzeb. 15

16 Tab.2. Proszę zaznaczyć określenie, które najlepiej charakteryzuje sposób zarządzania dochodem w Pana/Pani gospodarstwie domowym. Starcza na wszystko i pozwala na oszczędzanie 8,9% Starcza na wszystko, ale nie pozwala na oszczędzanie 41,6% Żyjemy oszczędnie (kupując najtańsze produkty) i dzięki temu starcza na wszystko 41,6% Pieniędzy nie starcza na zaspokajanie bieżących potrzeb 7,9% Osoby trwale ubogie cechuje poczucie bezradności, bezsilności oraz zepchnięcia na margines. Z powodu podejmowania prac dorywczych i potrzeby oszczędzania, takie osoby nie uczestniczą czynnie w życiu społecznym ani nie korzystają z dóbr kulturowych. W takich rodzinach może istnieć przyzwolenie na łamanie norm społecznych, mogą występować liczne konflikty i napięcia między członkami rodziny, jak również przemoc. Do grup szczególnie zagrożonych ubóstwem można zaliczyć rodziny, w których członkowie utrzymują się z niezarobkowych źródeł, innych niż renta czy emerytura. Utrwalanie się biedy powoduje zmianę stylu życia rodziny oraz przyczynia się do powstania wielu niekorzystnych zjawisk, jak: zaniedbania w opiece i wychowaniu, alkoholizm, przemoc w rodzinie, przestępczość. Blisko połowa mieszkańców Sandomierza wskazuje na rodziny wielodzietne, jako najbardziej zagrożone wykluczeniem społecznym. Na kolejnym miejscu wśród osób 16

17 zagrożonych wykluczeniem społecznym znalazły się osoby samotnie wychowujące dzieci, osoby uzależnione oraz osoby starsze. Jedna czwarta badanych wskazywała na osoby niepełnosprawne. Ponadto badani wymieniali osoby niewykształcone. Osoby, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej, według badanych mieszkańców Sandomierza, najczęściej mogą liczyć na pomoc swoich krewnych oraz ośrodka pomocy społecznej. Prawie jedna piąta respondentów jest przekonana, że pomoc można uzyskać w Kościele/Caritasie. 13,6% badanych wskazuje na organizacje społeczne, a zaledwie 6,8% badanych wskazuje na sąsiadów. 17% badanych mieszkańców Sandomierza posiada wiedzę na temat działań prowadzonych przez władze lokalne, których celem jest wspieranie osób bezrobotnych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym. Występują niewielkie różnice między kobietami i mężczyznami. Twierdząco na to pytanie odpowiedziało 14,5% respondentek oraz 19,6% respondentów. Wśród najczęściej wymienianych przez respondentów działań podejmowanych przez władze lokalne znalazła się działalność MOPS, giełda pracy, kursy kwalifikacyjne, klub pracy, działalność PUP oraz Kościoła. 17

18 Spożywanie alkoholu oraz związane z nim inne problemy społeczne W Sandomierzu problem alkoholizmu pojawia się na trzecim miejscu ważnych problemów społecznych. Zjawisko to jest jednak dość powszechne w całej Polsce. Przyjęło się sądzić, że Polacy piją alkohol często, w dużych ilościach. Należałoby więc wnioskować, że istnieje społeczne przyzwolenie, norma, która nie potępia częstego spożywania alkoholu, lecz przeciwnie czyni je społecznie akceptowalnym wzorem postępowania. Jednak nie potwierdza tego rozkład deklaracji, jaki uzyskaliśmy w trakcie badania. Ponad połowa Polaków (53%) twierdzi, że pije alkohol, ale tylko od czasu do czasu i mając ku temu dobrą okazję. Można to nazwać umiarkowanym stylem picia. Niewielkie grupy badanych deklarują częste (4%) i dosyć częste (7%) wykorzystywanie różnych okazji do napicia się alkoholu. Co szósty respondent (16%) przyznaje, że unika okazji do tego, żeby pić alkohol, a prawie co piąty (19%) deklaruje abstynencję. Warto zauważyć, że pewien normatywny styl picia nie zmienił się od dziesięciu lat, gdyż w badaniu z 1997 roku respondenci odpowiadali bardzo podobnie. 1 W naszych badaniach interesowało nas kilka zagadnień: jaka jest wiedza i stosunek do alkoholu, czy w środowisku lokalnym występują zagrożenia (bójki, wandalizm) związane z nadmiernym spożywaniem alkoholu, czy respondenci widzą jakieś zmiany związane z alkoholem na przestrzeni ostatnich 10 lat oraz czy posiadają wiedzę o działaniach władz związanych z tym zagadnieniem. 1 CBOS Postawy wobec wybranych substancji psychoaktywnych, 2007r. 18

19 Zapytaliśmy o postawę względem dostępności alkoholu. Prosiliśmy badanych o określenie, czy uważają, że alkohol jest towarem szczególnym, w związku, z czym dostęp do niego powinien być ograniczony i kontrolowany, czy też alkohol jest towarem, jak każdy inny i zasady sprzedaży nie powinny być wyjątkowe. Występuje rozbieżność, co do odpowiedzi w tym pytaniu w zależności od płci. 74,5% kobiet jest za ograniczeniem sprzedaży alkoholu w stosunku do 61,7% mężczyzn. Ponad dwie trzecie badanych osób wskazuje na specyfikę tego towaru i postuluje za ograniczeniami. W badaniu interesowało nas również, czy respondenci zauważyli zmiany w obyczajowości spożywania alkoholu w swoim środowisku, a jeśli tak, czym one mogłyby być spowodowane. 43,1% badanych stwierdziło, że zdecydowanie spożycie wzrosło, 50% badanych nie zauważa zmian na przestrzeni ostatnich 10 lat, a 6,9% badanych uważa, że zmalało. Występują niewielkie różnice w odpowiedziach w zależności od płci. Kobiety są nieznacznie częściej niż mężczyźni skłonne zauważać wzrost spożywania alkoholu (tak twierdzi 47,3% spośród nich, u mężczyzn 38,3%). Kobiety (49,1%) rzadziej niż mężczyźni (51,1%) nie zauważają zmian. 3,6% kobiet oraz 10,6% mężczyzn zauważa spadek spożywania alkoholu. 19

20 Zbadaliśmy wiedzę respondentów na temat prowadzonych lokalnie działań, które mają na celu przeciwdziałanie i zapobieganie uzależnieniu od alkoholu i narkotyków. Większość badanych (85,3%) nie posiada wiedzy na ten temat. Wystąpiły różnice między kobietami i mężczyznami w zakresie posiadania wiedzy na temat działań służących rozwiązywaniu problemów alkoholowych. Taką wiedzę posiada 3,6% kobiet oraz 13,3% mężczyzn. Kolejne pytanie dotyczyło częstotliwości spożywania alkoholu. Blisko połowa badanych mieszkańców Sandomierza (43,7%) pije alkohol okazjonalnie (od czasu do czasu), 10,7% badanych nie pije alkoholu w ogóle. Ponadto 15,5% badanych pije alkohol średnio raz w miesiącu, 23,3% badanych kilka razy w miesiącu, 5,8% badanych spożywa napoje alkoholowe więcej niż raz w tygodniu, a 1% badanych pije alkohol codziennie. 20

21 Poniższa tabela zawiera rozkład odpowiedzi na pytanie o częstotliwość spożywania konkretnych napojów alkoholowych w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. Tab. 3. Rodzaje alkoholu spożywanego przez dorosłych mieszkańców Sandomierza w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. Ogółem Kobiety Mężczyźni PIWO Nigdy 23,5% 47,3% 18,7% 12 razy 8,7% 14,5% 2,1% 35 razy 12,6% 21,8% 2,1% 69 razy 7,8% 5,5% 10,4% 1019 razy 19,4% 9,1% 31,3% 2039 razy 13,4% 1,8% 27,1% 40 i więcej razy 3,9% 8,3% WINO Nigdy 25,4% 25,1% 24,7% 12 razy 25,2% 32,7% 16,7% 35 razy 17,5% 20% 14,6% 69 razy 13,4% 14,5% 12,5% 1019 razy 14,6% 7,7% 22,9% 2039 razy 2,9% 6,5% 40 i więcej razy 1% 2,1% NAPOJE WYSOKOPROCENTOWE (DRINKI, WÓDKA, WHISKY) Nigdy 36,8% 50,9% 20,7% 12 razy 21,4% 23,6% 18,8% 35 razy 16,5% 16,4% 16,7% 69 razy 12,6% 7,3% 18,8% 1019 razy 6,8% 1,8% 12,5% 2039 razy 4,9% 10,4% 40 i więcej razy 1% 2,1% Największą popularnością wśród mieszkańców Sandomierza cieszy się piwo. 76,5% badanych deklaruje, że spożyło przynajmniej raz piwo w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 36,7% badanych spożywało piwo 10 lub więcej razy. Na kolejnym miejscu znajduje się wino, które. 74,6% badanych spożyło przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 18,5% badanych spożywało wino 10 lub więcej razy. Nieco mniejszym zainteresowaniem cieszą się napoje wysokoprocentowe. 63,2% badanych deklaruje, że spożyło napoje wysokoprocentowe przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, a 12,7% badanych spożywało je 10 lub więcej razy. 21

22 Jeśli chodzi o preferencje płci, kobiety najczęściej sięgają po wino 74,9% respondentek spożyło wino przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Nieco mniejszym zainteresowaniem cieszy się piwo oraz napoje wysokoprocentowe. 52,7% respondentek spożyła piwo przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 49,1% respondentek deklaruje spożycie napojów wysokoprocentowych przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Mężczyźni najbardziej preferują piwo 81,3% badanych deklaruje picie piwa przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy oraz napoje wysokoprocentowe, 79,3% mężczyzn spożyło je przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Wino cieszy się nieco mniejszym zainteresowaniem wśród mężczyzn. 75,3% respondentów deklaruje spożycie wina przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Jak widać, mieszkańcy Sandomierza piją umiarkowanie często. Preferencje uwarunkowane są płciowo. Wydaje się, że problem nadmiernego spożywania alkoholu jest umiarkowany. Zjawisko nadmiernego spożywania alkoholu może być powiązane z agresywnym zachowaniem i pojawiać się w życiu publicznym w postaci bójek, awantur, pobić czy wulgaryzmów. Zapytaliśmy respondentów, czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania doświadczyli któregoś z tych nieprzyjemnych przeżyć. Blisko jedna czwarta badanych (21,4%) nie była świadkami ani uczestnikami takich wydarzeń. Natomiast 39,8% respondentów doświadczyło głośnego i nagannego zachowania młodzieży, kolejno 36,9% osób awantury, 13,6% osób bójki, 12,6% osób wandalizmu i 2,9% osób bezpośredniej krzywdy w postaci kradzieży, pobicia czy wulgaryzmów. 22

23 Jak widać, najwięcej nieprzyjemnych doświadczeń respondenci mieli z młodzieżą zachowującą się niestosownie pod wpływem alkoholu. Problemem jest nie tylko spożywanie alkoholu przez młodzież, ale również ich naganne zachowanie. Życie publiczne w Sandomierzu jest naznaczone przez sporą liczbę wydarzeń prowokowanych przez osoby, które nadużyły alkoholu. Nie są to jednak najczęściej wydarzenia o bardzo dużej szkodliwości. Kolejnym ważnym zagadnieniem poruszanym przez nas w badaniu był problem nadużywania alkoholu. Poprosiliśmy badanych o zdefiniowanie alkoholizmu. Istniała możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi przez jednego badanego. Najwięcej badanych wskazuje na utratę kontroli nad własnym życiem (55,3% badanych), chorobę, którą można powstrzymać (53,4% osób) oraz problemy z silną wolą (33,9% osób). Takie podejście wskazuje na dużą świadomość i znajomość tematu oraz jest wyrazem empatii i zrozumienia problemu. 16,5% badanych mówi o alkoholizmie jako o chorobie nieuleczalnej, a alkoholika utożsamia z osobą, która pije i będzie piła, zaś 14,5% badanych sądzi, że jest to sposób życia. Należałoby zwrócić szczególną uwagę na edukację w tym zakresie. Alkoholizm z medycznego punktu widzenia jest chorobą, z którą należy walczyć poprzez specjalistyczną pomoc oraz wsparcie najbliższych. Ta wiedza powinna być dana każdemu, gdyż w każdej rodzinie może pojawić się ten problem. 23

24 Pytając o motywy sięgania po alkohol, ujawnił się przede wszystkim jego społeczny oraz psychologiczny wymiar. Istniała możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi przez każdego badanego. W odpowiedziach respondentów dominowały dwa powody: chęć zapicia problemów i smutków (62,1% badanych) oraz chęć wyluzowania się (53,4% badanych). Kolejnymi powodami były: namowy, presja ze strony znajomych (30,1% badanych) oraz brak możliwości alternatywnego spędzania czasu wolnego (30,1% badanych). 20,4% badanych nie miało zdania. Narkotyki w środowisku lokalnym Problem narkotyków jest dość poważny w Sandomierzu. Liczba mieszkańców, która próbowała narkotyków, jest blisko trzykrotnie wyższa od wyników analiz ogólnopolskich. Zdecydowana jednak większość ankietowanych nie zażywa narkotyków. Zapytaliśmy naszych respondentów, ile znają osób w swoim otoczeniu, które używają narkotyków. 78,2% kobiet w ogóle nie zna nikogo, kolejno 21,8% kobiet zna do 5 osób. Jeśli chodzi o mężczyzn 80,9% z nich nie zna nikogo, 17% mężczyzn zna do 5 osób, a 2,1% mężczyzn więcej niż 10. Wspólne podliczenie odpowiedzi kobiet i mężczyzn przedstawia poniższy wykres. 24

25 Ponad trzy czwarte badanych (79,4%) nie zna nikogo, a 19,6% znających do 5 osób, i 1% znających więcej niż 10 osób to umiarkowanie niepokojący wynik. W badaniu tym interesowało nas również, czy respondenci wiedzą, gdzie i u kogo można kupić narkotyki. Zdecydowana większość mieszkańców Sandomierza nie posiada takiej wiedzy (90,2% wszystkich badanych). 7,3% badanych kobiet oraz 12,8 mężczyzn wie, gdzie może kupić narkotyki. W ogólnym przekroju, zdecydowana większość mieszkańców Sandomierza nie wie, gdzie można zaopatrzyć się w narkotyki. Wśród mieszkańców wystąpiło zróżnicowanie na płeć pod względem używania narkotyków, o czym świadczą wyniki podsumowujące następne pytanie: Czy kiedykolwiek zażyłeś narkotyk?. Do zażycia narkotyku przyznały się 3 kobiety (5,5% respondentek) oraz 9 mężczyzn (19,1% respondentów). Trzeba wyraźnie podkreślić, że przyznanie się do używania narkotyków (lub nawet jednorazowej próby) jest w istocie przyznaniem się do czynu karalnego w Polsce. Ponadto używanie narkotyków nie jest czymś powszechnie akceptowanym, dlatego można by spodziewać się raczej niewielkiego odsetka odpowiedzi twierdzących. Ogólna tendencja jest dość niepokojąca. 25

26 W tym miejscu warto odwołać się do sondażu Centrum Badania Opinii Publicznej Postawy Polaków wobec wybranych substancji psychoaktywnych z 2007r. Spytano respondentów, czy kiedykolwiek próbowali narkotyków. Podobnie, jak w przypadku Sandomierza, zdecydowanie mniej było odpowiedzi tak jedynie 4% (w stosunku do 11,8% naszych respondentów, co stanowi prawie trzykrotnie większy odsetek od wyniku badań ogólnopolskich). Aż 96% populacji w 2007 r. nie próbowało narkotyków. Warto również zwrócić uwagę, że narkotyki używali głównie mężczyźni (6%) i tylko 1% respondentek. Zapytaliśmy również o przebywanie w pracy pod wpływem alkoholu lub narkotyków. Niewielki odsetek badanych (3%) odpowiedział, że taka sytuacja miała miejsce. Kobiety rzadziej (1,9%) niż mężczyźni (4,3%) odpowiadali twierdząco na to pytanie. 26

27 Przemoc Ogółem 23% dorosłych Polaków deklaruje, że padło ofiarą przemocy. Co dziesiąty (10%) doświadczył agresji na ulicy, ale nie w pobliżu domu, natomiast co czternasty (7%) w najbliższej okolicy miejsca zamieszkania. W domu z aktami przemocy spotkało się 6% dorosłych. Co dwudziesty (5%) padł ofiarą przemocy w lokalu gastronomicznym restauracji, kawiarni, na dyskotece. Mniej liczne grupy doświadczyły agresji w pracy bądź w szkole, w środkach komunikacji lub w jakimś innym miejscu (po 3%). Mężczyźni znacznie częściej niż kobiety przyznają, że zdarzyło im się paść ofiarą agresji (odpowiednio: 28% i 18%). Większość dorosłych (68%) przyznaje, że w ich domach zdarzają się różnego rodzaju konflikty, sprzeczki lub awantury. 2 Zbadanie zjawiska przemocy jest dość trudne. Często bowiem ofiary agresji nie przyznają się do tego, co może być spowodowane, między innymi, racjonalizacją, usprawiedliwianiem sprawców, obwinianiem siebie. Przemoc, zarówno ta fizyczna, jak i psychiczna, jest zjawiskiem dość powszechnym w polskiej społeczności, o czym świadczą wyniki CBOS cytowane wyżej. W naszym badaniu interesowało nas przede wszystkim zbadanie zjawiska przemocy w rodzinie i stosowanie jej w stosunku do dzieci, oraz skala zjawiska w Sandomierzu. Na początek zapytaliśmy respondentów, czy znają osoby, które doświadczają przemocy fizycznej ze strony najbliższych. 2 CBOS Przemoc i konflikty w domu, 2009r. 27

28 Przeważają zdecydowanie osoby, które nie znają takich osób (86%) w porównaniu do osób, które znają osoby doświadczające przemocy (14%). Wystąpiły różnice między płciami 18,2% kobiet oraz 8,9% mężczyzn zna takie rodziny. Interesowało nas również, czy respondenci znają osoby, które doświadczają przemocy psychicznej ze strony najbliższych. Przeważają badani, którzy nie znają takich osób (67,3%) w porównaniu do respondentów, którzy znają osoby doświadczające przemocy (32,7%). Wystąpiły znaczne różnice między płciami 43,6% kobiet oraz 19,6% mężczyzn zna takie rodziny. Skala zjawiska przemocy zdaje się być dość poważna, jeśli weźmie się pod uwagę, że istnieją osoby, które doświadczają przemocy, natomiast nikt o tym nie wie. Przemoc w rodzinie jest poważnym problemem społecznym, jak widać obecnym również w Sandomierzu. W związku z powyższym zbadaliśmy, czy respondenci wiedzą, gdzie należy się zgłosić, do kogo udać, jeśli mają wiadomość o osobie, która jest ofiarą przemocy. Ponad połowa badanych 59,8%, posiada taką wiedzę, pozostałe 40,2% należałoby poddać edukacji w tej kwestii. Istnieją wahania co do płci; mężczyźni nieco częściej (68,1%) niż kobiety (52,7%) deklarują, że posiadają taką wiedzę. 28

29 Rysuje się obraz społeczności dobrze poinformowanej. Warto ponadto dodać, iż do sprawnego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego nie wystarczy sama wiedza, lecz również działanie. Deklaracja o znajomości osób i instytucji nie jest równoznaczna z podjęciem działania na rzecz ofiary przemocy. Interesowała nas również postawa badanych względem przemocy. Zapytaliśmy, czy istnieją jakieś specjalne okoliczności, warunki, które mogłyby usprawiedliwiać stosowanie przemocy. 29

30 Zdecydowana większość zaprzeczyła temu stwierdzeniu (78%), 16% badanych nie miało zdania, natomiast 6% ankietowanych uznało możliwość takich warunków. Wystąpiły niewielkie różnice między badanymi kobietami i mężczyznami. Kobiety (81,5%) nieco częściej niż mężczyźni (73,8%) nie zgadzały się z tym stwierdzeniem. Badani mężczyźni ponadto (8,7%) częściej niż kobiety (3,7%) uznawali stosowanie przemocy w pewnych okolicznościach. Zdecydowana większość badanych odrzuciła koncepcje usprawiedliwiania stosowania przemocy specjalnymi, nietypowymi okolicznościami, co jest pozytywną informacją. Następnie zbadaliśmy postawę mieszkańców co do stosowania kar fizycznych i przemocy względem dzieci. Stosowanie kar fizycznych względem dzieci jest tematem dość kontrowersyjnym. Dnia 1 sierpnia 2010 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, która przewiduje całkowity zakaz stosowania kar cielesnych wobec dzieci. 3 Badając postawy mieszkańców Sandomierza względem tego tematu, poprosiliśmy ich o zaopiniowanie stwierdzenia, jako zgodnego lub niezgodnego z ich przeświadczeniem. Stosowanie kar fizycznych w stosunku do dzieci jest dobrą metodą wychowawczą. Tak 14% Nie 86% Kobiety Mężczyźni Tak 9,1% 20% Nie 90,9% 80% W tym pytaniu widać znaczną różnicę między odpowiedziami kobiet i mężczyzn. Kobiety częściej niż mężczyźni są przeciwne traktowaniu kar fizycznych jako dobrej metody wychowawczej. Stosunkowo niewielu badanych mieszkańców Sandomierza zgadza się z opinią, że bywają sytuacje, gdzie dziecku trzeba dać klapsa. 3 Dz. U. Nr 125, poz

31 Zapytaliśmy również, czy respondenci znają przypadki bicia dzieci. 63,7% badanych odpowiedziało, że nie zna. Jednak 36,3% pozostałych to stosunkowo dużo jak na takie wykroczenie, jakim jest uderzenie małoletniego. Większość mieszkańców Sandomierza nie uznaje stosowania kar fizycznych za dobrą metodę wychowawczą oraz jest przeciwna jej używaniu. Ponadto niewielu respondentów uważa, że istnieją okoliczności, które usprawiedliwiałyby stosowanie przemocy. Dobrą informacją jest to, że ponad połowa badanych zna osoby i instytucje, do których należy się udać, aby zgłosić stosowanie przemocy. Dorośli mieszkańcy a gry hazardowe Uczestnictwo w grach na pieniądze wciąga, kusi możliwością szybkiej, wysokiej wygranej, z czasem jednak może doprowadzić do uzależnienia od hazardu. Szeroka oferta różnego rodzaju form gier hazardowych oraz ich dostępność sprawiają, że problem dotyczy zarówno dorosłych, jak również dzieci i młodzież. W badaniu skoncentrowaliśmy się na czterech formach gier hazardowych, pytając mieszkańców Sandomierza o ich osobiste doświadczenia. 31

32 Blisko połowa badanych mieszkańców Sandomierza nie brała udziału w konkursach organizowanych przez gazety, telewizję, operatorów telefonicznych, polegających na wysyłaniu płatnych smsów. Nieco mniej niż jedna trzecia badanych wzięła udział w takim konkursie kilka razy, 16,5% badanych raz, zaś 6% respondentów brało udział w tego typu konkursach 10 lub więcej razy. Kobiety (55,5%) nieco częściej niż mężczyźni (48%) brały udział w tego typu konkursach. W badaniu CBOS w 2011 roku na temat hazardu, 18% Polaków deklarowało uczestnictwo w konkursach czy grach tego typu w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. W naszym badaniu pytaliśmy o doświadczenia w ciągu całego życia, dlatego też uzyskane przez nas wyniki mogą być wyższe od wyników badań ogólnopolskich. 32

33 Zdecydowana większość badanych nie grała nigdy na automatach, 3,9% badanych zrobiło to raz, 9,7% kilka razy, zaś kolejne 4,8% badanych 10 lub więcej razy. Tyle samo mężczyzn (8,3%) co kobiet (7,3%) miało tego typu doświadczenia. Podobnie, jak w przypadku pytania o grę na automatach, zdecydowana większość badanych mieszkańców Sandomierza nie obstawiała nigdy żadnych zakładów bukmacherskich, 4,9% badanych zrobiło to raz, 17,5% badanych kilka razy, zaś kolejnych 2% badanych 10 lub więcej razy. 20% kobiet oraz 35,5% mężczyzn miało tego typu doświadczenia. 33

34 Niewielki odsetek badanych mieszkańców Sandomierza deklaruje, że brał udział w grze na pieniądze w Internecie. Zaledwie 2% badanych zrobiło to kilka razy, a 2% badanych raz. 8,3% mężczyzn oraz 5,5% kobiet miało tego typu doświadczenie. Badanie CBOS z 2011 roku pokazuje, że zaledwie 1% Polaków grało w jakąkolwiek grę na pieniądze w Internecie w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. 34

35 Rozdział III Problemy społeczne w środowisku dzieci i młodzieży Grupa badawcza W przeprowadzonym badaniu wzięło udział 993 uczniów (502 dziewczęta i 491 chłopców). W szkołach podstawowych przebadano 149 uczniów, w szkołach gimnazjalnych 423 uczniów, a w szkołach ponadgimnazjalnych 421 uczniów. Średnia wieku w szkołach podstawowych wyniosła 12,87 lat, w gimnazjach 14,57 lat, zaś w szkołach ponadgimnazjalnych 16,88 lat. Badanie odbywało się w czasie zajęć lekcyjnych, miało postać aplikacji internetowej. Ankieta składała się z 60 pytań zamkniętych. Uczniowie szkół podstawowych wypełniali krótsze ankiety (55 pytań zamkniętych). Cel badania Podstawowym celem przeprowadzonej ankiety była analiza następujących problemów społecznych: używania przez młodych ludzi substancji psychoaktywnych, w tym picia alkoholu, palenia papierosów oraz używania narkotyków i dopalaczy; problemów przemocy i agresji w środowisku szkolnym oraz domowym, hazardu i innych ryzykownych zachowań używania komputera i zagrożenia cyberprzemocą Dzieci i młodzież a substancje psychoaktywne Badanie miało na celu, między innymi, analizę stopnia używania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież. Analiza dotyczyła rozpowszechnienia palenia papierosów, picia alkoholu oraz zażywania narkotyków, a także okoliczności towarzyszących tym zachowaniom i postaw wobec substancji psychoaktywnych. Ankieta została 35

36 skonstruowana w taki sposób, by możliwe było porównanie wyników tego badania z wynikami badania ogólnopolskiego, zrealizowanego w ramach międzynarodowego projektu European School Survey Project on Alcohol and Drugs (ESPAD). W raporcie diagnozy uzyskane wyniki odnoszone są do wyników badania ESPAD zrealizowanego na reprezentatywnej próbie uczniów klas trzecich szkół gimnazjalnych (wiek: 1516 lat) oraz klas drugich szkół ponadgimnazjalnych (wiek: 1718) w 2011 roku. W naszym badaniu, oprócz uczniów szkół gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych, uwzględniliśmy również uczniów klas szóstych szkół podstawowych. Poniższa tabela ilustruje nasilenie zażywania alkoholu, palenia papierosów, używania narkotyków i dopalaczy w poszczególnych grupach wiekowych w Sandomierzu: Tab. 5. Nasilenie określonych problemów społecznych w poszczególnych grupach wiekowych. Problem społeczny Szkoły Podstawowe Gimnazjum Szkoły Ponadgimnazjalne N % N % N % Picie alkoholu 38 25, , ,2 Palenie papierosów 23 15, , ,5 Używanie narkotyków , ,9 Używanie dopalaczy 5 3,4 32 7, ,9 N ilość osób, które przyznają się do używania środków psychoaktywnych oraz papierosów Z otrzymanych rezultatów wynika, że wraz z wiekiem rośnie odsetek osób sięgających po wybrane rodzaje substancji psychoaktywnych. Do wypicia alkoholu przynajmniej raz w życiu przyznaje się 25,5% uczniów szkół podstawowych, 61,5% gimnazjalistów oraz 82,2% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Wyniki są zgodne z najnowszymi sondażami publikowanymi przez CBOS, wskazującymi alkohol jako środek psychoaktywny najbardziej rozpowszechniony wśród młodych ludzi w porównaniu z papierosami i narkotykami. Uzyskane wyniki są niższe w przypadku gimnazjalistów oraz uczniów szkół ponadgimnazjalnych od wyników badań ESPAD z 2011 roku, w których chociaż raz w ciągu całego życia piło 87,3% uczniów szkół gimnazjalnych oraz 95,2% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. 36

37 Znacznie rozpowszechnione w Sandomierzu jest również palenie papierosów w grupie uczniów szkół gimnazjalnych wyniosło 42,8%, a szkół ponadgimnazjalnych aż 57,5%. W sondażu przeprowadzonym w 2008 roku przez Krajowe Biuro Do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii, jedynie 38% młodych ludzi zadeklarowało palenie papierosów. Wynik uzyskany w badaniu młodych mieszkańców Sandomierza jest niższy od wyników badań ESPAD z 2011 roku, w których chociaż raz w życiu paliło 57,2% gimnazjalistów oraz 70,9% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Wyniki badań wskazują na wyższy od ogólnopolskiego wyniku odsetek młodych osób sięgających po substancje odurzające. Najwyższy odsetek młodych osób, które używają narkotyków wystąpił w grupie uczniów szkół ponadgimnazjalnych i wyniósł on 21,9%. Badania prowadzone w Polsce co kilka lat wskazują na obniżanie się problemu narkotykowego wśród młodych ludzi, sondaż KBPN z 2008 roku określił ilość młodych ludzi mających kontakty z narkotykami na poziomie 15%. Używanie dopalaczy przez młodych mieszkańców Sandomierza jest na nieco niższym poziomie niż wynik ogólnopolskich badań ESPAD z 2011 roku. W naszym badaniu 7,6% gimnazjalistów oraz 11,9% uczniów szkół ponadgimnazjalnych kiedykolwiek używało dopalaczy, zaś w badaniu ESPAD odsetek uczniów, którzy kiedykolwiek używali dopalaczy wyniósł 10,5% w grupie gimnazjalistów oraz 15,8% w grupie uczniów szkół ponadgimnazjalnych. W następnej kolejności zostaną dokładnie przeanalizowane formy używania przez młodych ludzi substancji psychoaktywnych oraz okoliczności, w jakich mają one miejsce. Spożywanie alkoholu wśród dzieci i młodzieży Jak to już zostało zaznaczone, alkohol jest najbardziej rozpowszechnioną używką w środowisku młodych ludzi, co potwierdzają prowadzone sondaże. Przyczyny sięgania po alkohol mogą być różne, od społecznych i towarzyskich, po próbę radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. Otrzymane rezultaty przedstawiono na wykresie. Każdy badany mógł zaznaczyć kilka odpowiedzi. 37

38 Jako najczęstszą przyczynę spożywania alkoholu uczniowie szkół podstawowych podawali presję rówieśniczą, chęć zaimponowania innym oraz obawę przed odrzuceniem. Uczniowie ze starszych grup wiekowych wskazywali najczęściej na okazje towarzyskie, takie jak urodziny, wizyty w pubie bądź dyskotece, jako powód sięgania po alkohol. Jest to zgodne z polską obyczajowością, według której spotkania rodzinne i towarzyskie powinny odbywać się przy napojach alkoholowych. Dla gimnazjalistów często przyczyną sięgania po alkohol była chęć zaimponowania, ciekawość oraz presja rówieśników, co wskazuje na społeczny aspekt sięgania po alkohol. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych, oprócz okazji towarzyskich oraz społecznego aspektu sięgania po napoje alkoholowe, wskazywali również dość często chęć zapicia problemów i smutków. Średni wiek pierwszego kontaktu z alkoholem wynosił dla poszczególnych grup wiekowych: 10,67 lat uczniowie szkół podstawowych, 11,81 lat gimnazjaliści, 13,36 lat uczniowie szkół ponadgimnazjalnych. Na podstawie otrzymanych wyników można zaobserwować niepokojące zjawisko, według którego wiek kontaktu z alkoholem obniża się w poszczególnych grupach. Powinna być to alarmująca informacja dla rodziców i opiekunów. Z drugiej strony może ona wskazywać na rosnące przyzwolenie rodziców na kontakt własnych dzieci z alkoholem. Jeżeli chodzi o zróżnicowanie między płciami w 38

39 kwestii spożywania alkoholu, w szkołach podstawowych wśród uczniów przyznających się do wypicia alkoholu zdarzało się to znacznie częściej chłopcom (39%) niż dziewczynkom (11,1%). W gimnazjum alkohol wypiło nieco więcej chłopców (64,2%) niż dziewczyn (58,5%). W szkołach ponadgimnazjalnych alkohol piło kiedykolwiek w życiu 74,7% badanych dziewczyn oraz 90,8% badanych chłopców, co stanowi bardzo duży odsetek młodych ludzi mających kontakt z alkoholem. W badaniu ESPAD kiedykolwiek w życiu piło alkohol 89% gimnazjalistów oraz 85,6% gimnazjalistek, a także 96,2% uczniów oraz 94,2 uczennic szkół ponadgimnazjalnych. Poniższa tabela przedstawia rozkład odpowiedzi uczniów na pytanie o spożywanie kiedykolwiek przez nich napojów alkoholowych. Tab. 6. Spożywanie napojów alkoholowych przez młodych mieszkańców Sandomierza. Czy spożywałeś kiedykolwiek alkohol? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Szkoła Ponadgimnazjalna Nigdy 74,5% 37,6% 17,2% 12 razy 15,4% 16,8% 9,1% 35 razy 4,7% 10,3% 7,4% 69 razy 4% 9,4% 7,7% 1019 razy 0,7% 9,6% 11,7% 2039 razy 3,8% 8,4% 40 razy lub więcej 0,7% 12,5% 38,5% W pytaniu o dostępność alkoholu w środowisku dzieci i młodzieży w Sandomierzu zaobserwowano znaczące zróżnicowanie odpowiedzi wraz z wiekiem ankietowanych. Uzyskane rezultaty obrazuje poniższa tabela. 39

40 Tab. 7. Dostępność alkoholu w środowisku dzieci i młodzieży. Czy uważasz, że w Twoim środowisku kupić alkohol jest? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Szkoła Ponadgimnazjalna Bardzo trudno 13,6% 3,8% 4,5% Raczej trudno 18,4% 7,7% 8,1% Trudno, ale jak się zna odpowiednie osoby to można 27,2% 23,9% 15,2% Raczej łatwo 6,1% 23,2% 29,7% Bardzo łatwo 6,8% 27,8% 36,6% Nie wiem 27,9% 13,6% 5,9% Wyraźnie widać tendencję wzrostową w dostępności alkoholu w otoczeniu młodych ludzi. Wśród uczniów szkół podstawowych 12,9% ankietowanych uznało zakup alkoholu za czynność bardzo łatwą bądź raczej łatwą, natomiast podobnej odpowiedzi udzieliło już zdecydowanie więcej gimnazjalistów 51% oraz uczniów szkół ponadgimnazjalnych 66,3%. Łatwy dostęp do alkoholu dla osób niepełnoletnich jest sprzeczny z ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z 1982 r., wyraźnie zabraniającej sprzedaży alkoholu osobom poniżej 18 roku życia. Otrzymane rezultaty mogą być alarmujące, choć są zbliżone do wyników badań ESPAD, w których 49,3% gimnazjalistów oraz 73,1% uczniów szkół ponadgimnazjalnych deklaruje, że zakup piwa jest dla nich bardzo łatwy, 39,5% gimnazjalistów oraz 67,8% uczniów szkół ponadgimnazjalnych uznaje zakup wina za czynność bardzo łatwą, zaś 33,4% gimnazjalistów oraz 67,5% uczniów szkół ponadgimnazjalnych wypowiada się w ten sposób o kupowaniu wódki. Jeśli chodzi o okoliczności pierwszego kontaktu z alkoholem we wszystkich grupach wiekowych występowały niewielkie różnice. Szczegółowe zestawienie wyników znajduje się w tabeli. 40

41 Tab. 8. Okoliczności pierwszego spożycia alkoholu. W jakiej sytuacji po raz pierwszy miałeś kontakt z alkoholem? Szkoła podstawowa Gimnazjum Szkoła ponadgimnazjalna W szkole 0 2,2% 4,6% Na wagarach 7,4% 7,5% 8,8% Na dyskotece/w pubie 7,4% 15,9% 25,3% Na wakacjach 25,9% 39,2% 33,8% W domu 48,1% 17,6% 16,5% W innej sytuacji 11,1% 17,6% 11% Picie alkoholu po raz pierwszy w czasie wakacji zadeklarowało 25,9% uczniów szkół podstawowych, 39,2% gimnazjalistów oraz 33,8% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Blisko połowa uczniów szkół podstawowych, 17,6% gimnazjalistów oraz 16,5% uczniów szkół ponadgimnazjalnych miało pierwszy kontakt z alkoholem w domu, co jest bardzo niepokojącą informacją. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych wskazywali najczęściej, zaraz po wakacjach, na dyskotekę, pub, jako miejsca pierwszego kontaktu z alkoholem. Młodzi mieszkańcy Sandomierza wskazywali ponadto okazje, jak urodziny, spotkania rodzinne. We wszystkich grupach wiekowych spożywanie alkoholu było najczęściej wynikiem własnej inicjatywy. W ten sposób odpowiedziało 79,3% uczniów szkół podstawowych mających kontakt z alkoholem, 75,4% gimnazjalistów oraz 77,6% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Ponadto młode osoby były namawiane do spożycia alkoholu przez znajomych (17,2% uczniów szkół podstawowych, 19,4% gimnazjalistów oraz 18,7% uczniów szkół ponadgimnazjalnych). Młodzi mieszkańcy Sandomierza również wskazywali na inne okoliczności, jak spożywanie napojów alkoholowych podczas rodzinnych uroczystości za namową członka rodziny (3,4% uczniów szkół podstawowych, 5,2% gimnazjalistów oraz 3,6% uczniów szkół ponadgimnazjalnych). Blisko połowa uczniów szkół podstawowych, którzy deklarowali wcześniej kontakt z alkoholem (46,7%) zażywała alkohol okazjonalnie (kilka razy w roku), dwóch uczniów (6,7%) zażywało alkohol średnio raz w miesiącu, dwóch uczniów szkół podstawowych 41

42 (6,7%) więcej niż raz w tygodniu, a kolejnych 12 uczniów szkół podstawowych (40%) zażyło alkohol tylko raz. Mniej niż połowa gimnazjalistów, którzy deklarowali wcześniej kontakt z alkoholem (41,6%) zażywała alkohol okazjonalnie (kilka razy w roku), 18,9% gimnazjalistów kilka razy w miesiącu, 12,9% gimnazjalistów średnio raz w miesiącu, 2,6% uczniów prawie codziennie, 7,3% gimnazjalistów więcej niż raz w tygodniu, a kolejnych 39 uczniów z tej grupy wiekowej (16,7%) spróbowało alkoholu tylko raz w życiu. 16,7% uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy deklarowali wcześniej kontakt z alkoholem, zażywało alkohol więcej niż raz w tygodniu, 27,3% uczniów kilka razy w miesiącu, 13,6% uczniów szkół ponadgimnazjalnych średnio raz w miesiącu, 34,5% uczniów okazjonalnie (kilka razy w roku), zaś 53,9% uczniów szkół ponadgimnazjalnych spożyło napoje alkoholowe tylko raz w życiu. Tab. 9. Rodzaje alkoholu spożywanego przez dzieci i młodzież oraz częstotliwość ich spożywania. Procenty dotyczą odpowiedzi uczniów, którzy deklarowali wcześniej kontakt z alkoholem. Dla każdej szkoły pierwsza kolumna przedstawia liczbę uczniów, a kolejna kolumna procent uczniów. Szkoła Podstawowa Gimnazjum Szkoła Ponadgimnazjalna PIWO Nigdy 18 47,3% 59 22,7% 46 13,3% 12 razy 12 31,6% 58 22,3% 41 11,8% 35 razy 6 15,8% 34 13,1% 40 11,6% 69 razy 2 5,3% 32 12,3% 34 9,8% 1019 razy 29 11,2% 48 13,9% 2039 razy 9 3,5% 37 10,7% 40 i więcej razy 39 15% ,9% WINO Nigdy 22 57,9% ,4% ,8% 12 razy 11 29% 73 28,1% ,5% 35 razy 2 5,3% 30 11,5% 53 15,3% 69 razy 2 5,3% 15 5,8% 29 8,4% 1019 razy 1 2,5% 13 5% 12 3,5% 2039 razy 5 1,9% 8 2,3% 40 i więcej razy 6 2,3% 18 5,2% NAPOJE WYSOKOPROCENTOWE (DRINKI, WÓDKA, WHISKY) Nigdy 25 65,8% 89 34,2% 61 17,6% 12 razy 6 15,8% 70 26,9% 48 13,9% 35 razy 4 10,5% 36 13,8% 59 17,1% 69 razy 3 7,9% 19 7,3% 43 12,4% 1019 razy 24 9,2% 53 15,3% 2039 razy 10 3,9% 30 8,7% 40 i więcej razy 12 4,6% 52 15% 42

43 Wyniki te można porównać do rezultatów badań Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii z 2008 roku. Według tamtego sondażu do picia piwa w ciągu ostatniego miesiąca przyznawało się 75% uczniów szkół ponadgimnazjalnych, do picia wódki 54%, do spożywania wina 29% młodych ludzi. Spożycie piwa w Sandomierzu wynosi 13,4% w grupie uczniów szkół podstawowych, 47,5% w grupie gimnazjalistów, 71,3% w grupie uczniów szkół ponadgimnazjalnych, spożywanie wina szkoły podstawowe 10,7%, gimnazja 33,6%, szkoły ponadgimnazjalne 56,1%. Natomiast poziom picia wódki wynosi 8,7% w szkołach podstawowych, 40,4% w gimnazjach, 67,7% w szkołach ponadgimnazjalnych. Porównując wyniki tego badania z wynikami badań KBPN z 2008 roku należy zachować ostrożność, gdyż w naszym badaniu, odmiennie do badania ogólnopolskiego, pytaliśmy o częstotliwość spożywania alkoholu, bez podania ram czasowych, dlatego też uzyskane wyniki w tym badaniu mogą być wyższe. Uczniowie szkół podstawowych najczęściej sięgali po piwo, zaś najrzadziej po napoje wysokoprocentowe. Uczniowie w starszych grupach wiekowych również najczęściej sięgali po piwo, zaś najrzadziej wybierali wino. Kolejne pytanie dotyczyło upojenia alkoholowego. Picie w znacznych ilościach, które prowadzi do przekraczania progu nietrzeźwości, może powodować uszczerbek na zdrowiu oraz występowanie nagannych zachowań, zaburzających porządek publiczny. Zapytaliśmy uczniów, czy zdarzyło się im kiedykolwiek upić (stracić kontrolę nad swoim zachowaniem). Wśród uczniów szkół podstawowych, którzy deklarowali wcześniej spożycie alkoholu, zdecydowana większość badanych (70%) nie miała tego typu doświadczeń, 8 uczniów szkoły podstawowej (26,7%) upiło się raz w życiu, a jeden uczeń szkoły podstawowej (3,3%) zrobił to 35 razy. Wśród gimnazjalistów, którzy deklarowali wcześniej spożycie alkoholu, ponad połowa uczniów (58,4%) nie miała tego typu doświadczeń, 19,7% gimnazjalistów upiło się tylko raz, 12,9% gimnazjalistów upiło się 35 razy, 2,6% gimnazjalistów 69 razy, zaś 6,4% gimnazjalistów upiło się 10 lub więcej razy w swoim życiu. Wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy deklarowali wcześniej spożycie alkoholu, 43,8% uczniów nie miało tego typu doświadczeń, 20,1% uczniów upiło się tylko raz, 20,7% uczniów upiło się 3 5 razy, 4,6% uczniów 69 razy, a 10,9% uczniów upiło się 10 lub więcej razy. 43

44 Podsumowując, 6% uczniów szkół podstawowych, 22,9% gimnazjalistów oraz 43,9% uczniów szkół ponadgimnazjalnych przynajmniej raz w życiu upiło się, tracąc kontrolę nad własnym zachowaniem. W badaniu ESPAD uwzględniono dwa poziomy nadmiernego spożycia napojów alkoholowych: przekroczenie progu nietrzeźwości oraz silne upicie się (wypicie tyle, żeby zataczać się, bełkotać, nie pamiętać, co się działo). Do przekroczenia progu nietrzeźwości chociaż raz w życiu przyznało się 48,6% gimnazjalistów oraz 70,3% uczniów szkół ponadgimnazjalnych, zaś do silnego upicia się chociaż w życiu przyznało się 44,5% gimnazjalistów oraz 65,7% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Wyniki uzyskane w naszym badaniu wskazują na znacznie niższy odsetek uczniów szkół gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych, którzy posiadali tego typu doświadczenia. Rodzina odgrywa istotną rolę w wychowywaniu młodego pokolenia. Rodzice mogą mieć decydujący wpływ na podejmowanie doświadczeń z substancjami psychoaktywnymi przez ich dzieci, dlatego też ta kwestia została poruszona w badaniach. Uczniowie udzielali odpowiedzi na pytanie o reakcję rodziców w sytuacji, gdy wrócili do domu pod wpływem alkoholu. Tab. 10. Reakcja rodziców na stan upojenia alkoholowego dzieci. Jeśli wróciłeś do domu pod wpływem alkoholu, jaka była reakcja Twoich rodziców? Szkoła podstawowa Gimnazjum Szkoła Ponadgimnazjalna Zdenerwowali się i nakrzyczeli na mnie 3,3% 15,7% 22,1% Ukarali mnie 6,5% 3,6% Nie zorientowali się 6,7% 28,3% 37,9% Zauważyli, ale nie zareagowali 6,7% 2,6% 7% Taka sytuacja nie miała miejsca 83,3% 47% 29,4% W przypadku uczniów szkół podstawowych w większości przypadków nie zaistniała w ogóle sytuacja, w której badany wrócił do domu pod wpływem alkoholu i zastał rodziców. W przypadku uczniów szkół gimnazjalnych odsetek ten maleje do blisko połowy, a w przypadku uczniów szkół ponadgimnazjalnych 29,4%. W sytuacji, kiedy rodzice rozpoznają stan upojenia alkoholowego u dzieci, czasami reagują gniewem i stosują kary, takie jak kary 44

45 cielesne oraz liczne zakazy. Niepokojący wydaje się jednak znaczny odsetek sytuacji, w których rodzice nie zorientowali się, że ich dzieci znajdują się pod wpływem alkoholu. W przypadku szkół ponadgimnazjalnych wyniósł on 37,9%, w szkołach gimnazjalnych 28,3%. Palenie papierosów Analizę związaną z paleniem papierosów w Sandomierzu warto zacząć od wskazania wieku dzieci i młodzieży, w którym sięgnęli po pierwszego papierosa. Wiek ten wynosi kolejno: dla szkół podstawowych 10 lat, dla gimnazjów 11,99 lat, dla szkół ponadgimnazjalnych 13,75 lat. Występuje tutaj podobne zjawisko, jak miało miejsce w przypadku spożywania alkoholu. Wiek pierwszego kontaktu dzieci i młodzieży z papierosami obniża się z czasem, dzisiaj ludzie młodzi sięgają po papierosy w młodszym wieku niż parę lat temu. Wysoki odsetek osób, które kiedykolwiek paliły papierosa, w badanej grupie (42,8% uczniów szkół gimnazjalnych oraz 57,5% uczniów szkół ponadgimnazjalnych) jest niższy od wyników badania ESPAD, według których w czasie całego życia, jakiekolwiek doświadczenia z paleniem miało 57,2% gimnazjalistów oraz 70,9% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. W Sandomierzu zjawisko palenia papierosów przez młodych ludzi, szczególnie przez młodzież w wieku ponadgimnazjalnym, jest dość nasilone. Jeżeli chodzi o zróżnicowanie między płciami w kwestii palenia papierosów, w szkołach podstawowych wśród uczniów przyznających się do palenia zdarzało się to rzadziej dziewczynkom (13,9%) niż chłopcom (24,7%). W gimnazjum papierosy paliło tyle samo chłopców (44,5%) co dziewczyn (45,4%). W szkołach ponadgimnazjalnych paliło papierosy nieco mniej badanych dziewczyn (57,8%) niż badanych chłopców (60,2%), co stanowi duży odsetek młodych ludzi mających kontakt z papierosami. Poniższa tabela przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o doświadczenia z paleniem papierosów. 45

46 Tab. 11. Palenie papierosów przez młodych mieszkańców Sandomierza. Czy paliłeś kiedykolwiek papierosy? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Szkoła Ponadgimnazjalna Nigdy 84,6% 57,3% 42,7% 12 razy 7,5% 10,6% 10,4% 35 razy 4,5% 5,8% 7,4% 69 razy 1,4% 3,9% 3,6% 1019 razy 0,7% 4,3% 4,6% 2039 razy 0,7% 3,1% 4,3% 40 razy lub więcej 0,7% 14,9% 27% Powyższe pytanie odnosiło się do zjawiska eksperymentowania z tą substancją, czyli podejmowania prób palenia tytoniu. W kolejnym pytaniu interesowało na poznanie rozmiarów grupy aktualnie palących młodych mieszkańców Sandomierza. Badani uczniowie zostali poproszeni o odpowiedź na pytanie o palenie papierosów w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem. Tylko dwóch uczniów szkoły podstawowej (1,3%) deklarowało palenie mniej niż jednego papierosa na tydzień w tym czasie, jeden uczeń szkoły podstawowej (0,7%) mniej niż jednego papierosa dziennie, zaś kolejny uczeń szkoły podstawowej (0,7%) deklarował wypalanie więcej niż 20 papierosów dziennie w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem. Wśród gimnazjalistów, 4,3% uczniów paliło w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem mniej niż jednego papierosa tygodniowo, 3,1% uczniów mniej niż jednego papierosa dziennie, 4% uczniów 15 papierosów dziennie, 4,3% uczniów 610 papierosów dziennie, 3,5% uczniów 1120 papierosów dziennie, zaś 1,7% uczniów więcej niż 20 papierosów dziennie. Wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych, 4,8% uczniów paliło w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem mniej niż jednego papierosa na tydzień, 5,2% uczniów mniej niż jednego papierosa dziennie, 7,8% uczniów 15 papierosów dziennie, 4,8% uczniów 610 papierosów dziennie, 3,8% uczniów 1120 papierosów dziennie, zaś 2,4% uczniów więcej niż 20 papierosów dziennie. 46

47 Tab.12. Porównanie wyników badań z badaniami ESPAD. Palenie tytoniu w czasie ostatnich 30 dni. Diagnoza ESPAD Gimnazjum Nie Mniej niż jeden papieros na tydzień Mniej niż 1 papieros dziennie 15 papierosów dziennie 610 papierosów dziennie 1120 papierosów dziennie Więcej niż 20 papierosów dziennie 79,1% 4,3% 3,1% 4% 4,3% 3,5% 1,7% 70,2% 8,2% 4,1% 8,2% 5,3% 2,4% 1,7% Szkoła ponadgimnazjalna Nie Mniej niż jeden papieros na tydzień Mniej niż 1 papieros dziennie 15 papierosów dziennie 610 papierosów dziennie 1120 papierosów dziennie Więcej niż 20 papierosów dziennie 71,2% 4,8% 5,2% 7,8% 4,8% 3,8% 2,4% 58,1% 9,8% 4,9% 11,1% 9% 5% 2,1% W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 20,9% gimnazjalistów oraz 28,8% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Uzyskane wyniki są niższe w przypadku obu grup badanych uczniów w porównaniu do wyników badań ogólnopolskich. Według ESPAD, w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 29,8% gimnazjalistów oraz 41,9% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Wraz ze wzrastającym wiekiem ankietowanych, dostęp do papierosów okazuje się coraz łatwiejszy. 24,3% uczniów szkół podstawowych wskazało na możliwość dostępu do papierosów w sytuacji, gdy zakupi je inna osoba, a dla 27,8% zakup papierosów jest raczej łatwy lub bardzo łatwy. Odsetek uczniów, którzy oceniają zakup papierosów jako raczej łatwy lub bardzo łatwy, wzrasta w starszych grupach wiekowych (71,3% uczniów gimnazjów, 77,7% uczniów szkół ponadgimnazjalnych). Powinno to uświadamiać dorosłym, że młodzi ludzie mają stanowczo zbyt mało ograniczony dostęp do nikotyny, mimo iż prawo zabrania sprzedaży papierosów osobom poniżej 18 roku życia. 47

48 papierosów. Poniższa tabela przedstawia zestawienie wyników na pytanie o dostępność Tab. 13. Dostępność papierosów w środowisku dzieci i młodzieży. Czy uważasz, że w Twoim środowisku kupić papierosy jest? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Szkoła ponadgimnazjalna Bardzo trudno 13,9% 2,4% 4,6% Raczej trudno 16,7% 5,6% 4,1% Trudno, ale jak się poprosi odpowiednie osoby to można 24,3% 12,1% 8,7% Raczej łatwo 18,1% 26,6% 30,8% Bardzo łatwo 9,7% 44,7% 46,7% Trudno powiedzieć 17,4% 8,7% 5,1% 44,7% gimnazjalistów oraz 46,7% uczniów szkół ponadgimnazjalnych wskazuje, że dostęp do papierosów jest dla nich bardzo łatwy. Uzyskane wyniki w przypadku uczniów szkół gimnazjalnych są zbliżone, zaś w przypadku uczniów szkół ponadgimnazjalnych niższe od wyników badań ESPAD, w których odsetek uczniów określających zdobycie papierosów jako bardzo łatwe zadanie wśród gimnazjalistów wyniósł 48,1%, zaś w grupie uczniów szkół ponadgimnazjalnych 67,5%. W przypadku pytania uczniów o inicjatywę dotyczącą palenia papierosów, najczęściej początek palenia we wszystkich grupach wiekowych był rezultatem własnej decyzji (szkoły podstawowe 66,7%, gimnazja 71,8%, szkoły ponadgimnazjalne 68,8%). Często badani wskazywali również na wpływ rówieśników (szkoły podstawowe 33,3%, gimnazja 28,2%, szkoły ponadgimnazjalne 31,2%). Uzyskane wyniki świadczą o tym, że palenie niekoniecznie musi być powodowane motywacjami społecznymi i chęcią dopasowania się do grupy rówieśniczej. Młodzi ludzie często samodzielnie decydowali się na sięgnięcie po papierosy, ich dokładne motywacje nie są jednak znane. Osoby badane pytane o okoliczności zapalenia pierwszego papierosa, najczęściej wskazywały wakacje oraz czas wolny po lekcjach jako początek kontaktu z papierosami. Wśród uczniów szkół podstawowych większość badanych (36,4%) wskazała na czas wolny 48

49 po lekcjach. Ponadto badani deklarowali, że pierwszy kontakt z papierosami mieli w czasie wakacji oraz w domu. Wśród uczniów gimnazjów odsetek badanych wskazujących na czas wolny wyniósł 47,5%, zaś w grupie uczniów szkół ponadgimnazjalnych 35,9%. Ponadto wielu uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych miało pierwszy kontakt z papierosem w czasie wakacji (24,9% gimnazjalistów, 21,2% uczniów szkół ponadgimnazjalnych). Wakacje to często czas spędzany z dala od domu i rodziców, nawiązywania nowych znajomości. Może on sprzyjać eksperymentowaniu z używkami, do którego dzieci i młodzież mogą być zachęcane w czasie wakacyjnych wyjazdów. Niepokojący wydaje się fakt, że niektórzy uczniowie szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych swój pierwszy kontakt z papierosem mieli w domu. Warto zbadać, czy palenie papierosów odbywało się po kryjomu czy za przyzwoleniem opiekunów. Tab. 14. Okoliczności zapalenia pierwszego papierosa. Odsetek badanych odnosi się do uczniów, którzy wcześniej deklarowali kontakt z papierosami. Gdzie po raz pierwszy paliłeś? Szkoła podstawowa Gimnazjum Szkoła Ponadgimnazjalna Szkoła 4,5% 8,8% 16,5% Wagary 4,5% 6,1% 6,1% Dyskoteka/pub 9,1% 4,4% 11,3% Wakacje 22,7% 24,9% 21,2% Czas wolny/po lekcjach 36,4% 47,5% 35,9% Dom 13,6% 5% 6,1% Inna sytuacja 9,1% 3,3% 3% Zachowania związane z używaniem narkotyków i dopalaczy Przeprowadzone badania wykazują, że sześciu uczniów szkoły podstawowej (4%) miało kontakt z narkotykami. Wśród starszych uczniów, 68 uczniów gimnazjum (16,1% badanych) oraz 92 uczniów szkół ponadgimnazjalnych (21,9% badanych) miało doświadczenia z używaniem substancji psychoaktywnych. W przypadku uczniów szkół podstawowych wiek inicjacji narkotykowej wyniósł 8,33 lat,gimnazjalistów 13,46 lat, a uczniów szkół ponadgimnazjalnych 15,53 lat. Na podstawie uzyskanych wyników można 49

50 stwierdzić, że zjawisko zażywania narkotyków jest dość nasilone wśród młodych mieszkańców Sandomierza. Szczególnie niepokojący jest wysoki odsetek uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy przynajmniej raz w życiu mieli kontakt z substancjami odurzającymi. Tab. 15. Używanie narkotyków przez młodych mieszkańców Sandomierza. Czy użyłeś kiedykolwiek narkotyku? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Szkoła Ponadgimnazjalna Nigdy 95,9% 83,9% 78,1% 12 razy 0,7% 5,3% 8% 35 razy 4,5% 2,4% 69 razy 1,4% 0,7% 2,7% 1019 razy 0,7% 1% 3,4% 2039 razy 0,2% 1,7% 40 razy lub więcej 1,4% 4,5% 3,7% Problem zażywania narkotyków przez młodych ludzi widoczny jest również przy pytaniu o to, ile zna się osób używających substancji odurzających. Poznanie rozpowszechnienia używania substancji w najbliższym otoczeniu pozwala w przybliżeniu oszacować ryzyko sięgania po nie. W szkołach podstawowych 20% osób przyznało, że zna co najmniej jedną osobę używającą narkotyków. W szkołach gimnazjalnych w podobny sposób odpowiedziało 44,3% uczniów, zaś w szkołach ponadgimnazjalnych 54,5%. Otrzymane rezultaty mogą potwierdzać informacje, że wraz ze wzrostem wieku młodzieży problem narkotykowy staje się znacznie bardziej rozpowszechniony. 50

51 Przedstawione wyniki sugerują, że w Sandomierzu jest on najbardziej nasilony wśród uczniów uczęszczających do szkół ponadgimnazjalnych, zaś wyniki są niższe od wyników badań ogólnopolskich. Według badań ESPAD, 61,7% gimnazjalistów oraz 70,1% uczniów szkół ponadgimnazjalnych ma wśród swoich przyjaciół osoby, które palą marihuanę lub haszysz, 22,7% gimnazjalistów oraz 22,7% uczniów szkół ponadgimnazjalnych deklaruje, że ma wśród przyjaciół osoby, które biorą środki uspokajające lub nasenne bez przepisu lekarza, 16,2% gimnazjalistów oraz 18,9% uczniów szkół ponadgimnazjalnych ma wśród przyjaciół osoby, które biorą Ecstasy, zaś 17,5% gimnazjalistów oraz 13,9% uczniów szkół ponadgimnazjalnych ma wśród przyjaciół osoby używające środków wziewnych. Jeżeli chodzi o dostęp do narkotyków wśród dzieci i młodzieży uczącej się, na poziomie szkoły podstawowej 9,1% uczniów twierdzi, że zakup narkotyków byłby dla nich raczej łatwy lub bardzo łatwy. W gimnazjum w ten sposób odpowiedziało już 19,6% nastolatków, a wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych 26,2% badanych stwierdziło, że zakup narkotyków byłby dla nich raczej łatwy bądź bardzo łatwy. Podobnie jak miało to miejsce w przypadku alkoholu, dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych zakup substancji odurzających jest łatwiejszym zadaniem niż dla pozostałych uczniów. Dość wysoki odsetek uczniów wskazywał, że narkotyki jest trudno kupić, jednak w sytuacji znajomości określonych osób jest to jak najbardziej możliwe. Należy zaznaczyć, że 6,9% uczniów szkół podstawowych, 19,6% gimnazjalistów oraz 23,4% uczniów szkół ponadgimnazjalnych 51

52 uważa, że narkotyk jest towarem takim samym, jak inne towary i nie należy ograniczać handlu nim. Tab. 16. Dostępność narkotyków w środowisku dzieci i młodzieży. Czy uważasz, że w Twoim środowisku kupić narkotyki jest? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Szkoła Ponadgimnazjalna Bardzo trudno 22,9% 14,5% 11,3% Raczej trudno 14,6% 13,8% 12% Trudno, ale jak się zna odpowiednie osoby to można 20,8% 29,3% 27,4% Raczej łatwo 5,6% 12,6% 16,6% Bardzo łatwo 3,5% 7% 9,6% Nie wiem 32,6% 22,8% 23,1% Ponad dwie piąte uczniów szkół podstawowych, ponad dwie piąte gimnazjalistów oraz ponad jedna trzecia uczniów szkół ponadgimnazjalnych deklaruje, że nie posiada wiedzy na temat tego, gdzie można najłatwiej zaopatrzyć się w narkotyki. Tab. 17. Wiedza na temat miejsc, w których można kupić narkotyki. Gdzie, według Ciebie, najłatwiej można kupić narkotyki? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Szkoła Ponadgimnazjalna Na podwórku 7,1% 16,2% 11,6% Na dyskotece 23,1% 15,7% 22% W szkole 7,7% 9,3% 14,5% Można zamówić przez telefon 6% 6,5% 7,2% Można zamówić przez Internet 13,7% 9,3% 7,3% Nie wiem 42,3% 42,9% 37,4% Uczniowie szkół podstawowych najczęściej wskazują na dyskotekę oraz możliwość zamówienia narkotyków przez Internet. Gimnazjaliści wskazują na możliwość kupienia narkotyków na dyskotece oraz na podwórku. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych najczęściej wymieniają dyskotekę jako miejsce, gdzie łatwo można kupić narkotyki, wynik 52

53 ten jest zgodny z badaniami ESPAD. Niepokoi informacja, że dla niektórych uczniów miejscem, w którym najłatwiej można kupić narkotyki, jest szkoła. Wynik ten wskazuje na potrzebę zwracania większej uwagi przez nauczycieli oraz innych pracowników na to, co się dzieje w szkole. Jeżeli chodzi o inicjatywę pierwszego kontaktu z narkotykami 75% uczniów szkoły podstawowej spróbowało narkotyków bez niczyjej namowy, zaś 25% uczniów z tej grupy wiekowej zostało namówionych do tego przez osobę, która sprzedawała narkotyki. Wśród gimnazjalistów, 67,2% uczniów zrobiło to bez niczyjej namowy, 20,3% gimnazjalistów zostało namówionych przez znajomych, zaś 4,7% gimnazjalistów zostało namówionych przez osobę sprzedającą narkotyki. Wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy mieli kontakt z narkotykami, większość badanych spróbowała narkotyków z własnej inicjatywy (69,5%), 13,7% uczniów zrobiło to za namową znajomych, zaś 10,5% uczniów z tej grupy wiekowej zostało namówionych przez osobę sprzedającą narkotyki. Zapytaliśmy również uczniów, którzy deklarowali zażywanie narkotyków, o okoliczności pierwszego kontaktu z substancjami psychoaktywnymi. Szczegółowy rozkład wyników ukazuje poniższa tabela. Tab. 18. Okoliczności pierwszego kontaktu z narkotykami. Gdzie po raz pierwszy użyłeś narkotyków? Szkoły podstawowe Gimnazjum Szkoły Ponadgimnazjalne Szkoła 40% 4,7% 13,3% Wagary 4,7% 7,2% Dyskoteka/pub 20% 9,4% 14,5% Wakacje 40% 29,7% 13,3% Dom 6,3% 2,4% Czas wolny/po lekcjach 34,4% 39,8% Inne 10,9% 9,6% Młodzi mieszkańcy Sandomierza zażywali najczęściej substancje psychoaktywne w czasie wakacji (40% uczniów szkół podstawowych, 29,7% uczniów szkół gimnazjalnych i 13,3% uczniów szkół ponadgimnazjalnych). Wielu młodych ludzi pierwszy kontakt z 53

54 narkotykami miało w czasie wolnym deklaruje tak 34,4% gimnazjalistów oraz 39,8% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. W odniesieniu do narkotyków wymieniane są także puby i dyskoteki jako miejsce pierwszych kontaktów w grupie uczniów szkół gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych. Zadaliśmy również pytanie o to, jak często młodzi ludzie używają narkotyków. Procenty odnoszą się do uczniów, którzy wcześniej deklarowali kontakt z narkotykami. 40% uczniów szkół podstawowych używa narkotyków średnio raz w miesiącu, zaś 60% uczniów szkół podstawowych zażyło narkotyki tylko raz. Wśród gimnazjalistów, którzy deklarowali wcześniej kontakt z narkotykami, 29,7% gimnazjalistów robi to okazjonalnie, 14,1% gimnazjalistów używa narkotyków prawie codziennie, 14,1% gimnazjalistów więcej niż raz w tygodniu, 10,9% gimnazjalistów kilka razy w miesiącu, 4,7% gimnazjalistów średnio raz w miesiącu, zaś 26,6% gimnazjalistów spróbowało narkotyku tylko raz. Wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy deklarowali kontakt z narkotykami, 41% uczniów zażywa narkotyki okazjonalnie, 10,8% uczniów prawie codziennie, 9,6% uczniów więcej niż raz w tygodniu, 9,6% uczniów kilka razy w miesiącu, 8,4% uczniów raz w miesiącu, zaś 20,5% uczniów spróbowało tylko raz. Młodzi mieszkańcy, którzy mieli kontakt z narkotykami zostali zapytani, od jak dawna używają narkotyków. Wśród uczniów szkół podstawowych, 33,3% uczniów używa narkotyków krócej niż pół roku, zaś 16,7% uczniów dłużej niż dwa lata. Wśród gimnazjalistów, 19% uczniów używa narkotyków krócej niż pół roku, 34,9% uczniów od roku, 11,1% uczniów dłużej niż dwa lata, zaś 3,2% uczniów używa narkotyków dłużej niż 3 lata. W grupie uczniów szkół ponadgimnazjalnych, 12% uczniów używa narkotyków krócej niż pół roku, 32,5% uczniów od roku, 18,1% uczniów dłużej niż dwa lata, zaś 8,4% uczniów dłużej niż trzy lata. Fakt, że 166 uczniów we wszystkich grupach badanych (16,7% wszystkich badanych uczniów) miało kontakt z narkotykami, (zakładając, że te odpowiedzi były szczere) wskazuje, że problem z narkotykami jest dość poważny wśród młodych mieszkańców Sandomierza. Jest to zgodne z informacją o dość znacznym odsetku badanych, którzy znają osoby odurzające się narkotykami w swoim najbliższym otoczeniu. 54

55 Istotną informacją jest rodzaj substancji odurzających, po które sięgają młodzi ludzie oraz częstotliwości używania tych substancji w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Poniższa tabela zawiera rozkład odpowiedzi na pytanie o rodzaj używanych narkotyków. Tab.19. Używanie różnych rodzajów substancji psychoaktywnych przez młodych mieszkańców Sandomierza. Procenty odnoszą się do wszystkich badanych uczniów szkół podstawowych, gimnazjalistów oraz uczniów szkół ponadgimnazjalnych, a nie tylko tych, którzy wcześniej deklarowali użycie narkotyku. Substancja Marihuana lub jej pochodne Amfetamina LSD Ecstasy Środki nasenne Środki nasenne + alkohol Nigdy 12 razy 35 razy 69 razy 1019 razy 2039 razy 40 i więcej razy Nigdy 12 razy 35 razy 69 razy 1019 razy 2039 razy 40 i więcej razy Nigdy 12 razy 35 razy 69 razy 1019 razy 2039 razy 40 i więcej razy Nigdy 12 razy 35 razy 69 razy 1019 razy 2039 razy 40 i więcej razy Nigdy 12 razy 35 razy 69 razy 1019 razy 2039 razy 40 i więcej razy Nigdy 12 razy 35 razy 69 razy 1019 razy 2039 razy 40 i więcej razy Szkoła podstawowa 98,6% 0,7% 0,7% 99,3% 0,7% 99,3% 0,7% 99,3% 0,7% 100% 99,3% 0,7% Gimnazjum 87% 3,8% 2,1% 1,7% 1,2% 0,7% 3,5% 95,7% 1,2% 0,7% 0,5% 0,7% 0,5% 0,7% 96,8 1,4% 0,7% 0,2% 0,2% 0,7% 97,7% 0,5% 0,7% 0,2% 0,2% 0,7% 95,4% 1,7% 0,7% 0,5% 0,2% 0,5% 1% 96,8% 1,4% 0,5% 0,2% 0,2% 0,2% 0,7% Szkoła ponadgimnazjalna 81,1% 5% 3,1% 2,4% 1,7% 2,4% 4,3% 94% 1,7% 0,7% 0,5% 0,7% 0,7% 1,7% 95% 1,9% 0,7% 0,5% 0,5% 0,2% 1,2% 96,4% 1% 0,7% 0,2% 0,2% 0,5% 1% 95% 1,2% 0,7% 1,4% 0,5% 0,2% 1% 95,8% 1,2% 0,7% 0,7% 0,7% 0,2% 0,7% 55

56 Klej, rozpuszczalnik Sterydy anaboliczne Grzyby halucynogenne Kokaina Leki bez wskazań lekarzy Nigdy 12 razy 35 razy 69 razy 1019 razy 2039 razy 40 i więcej razy Nigdy 12 razy 35 razy 69 razy 1019 razy 2039 razy 40 i więcej razy Nigdy 12 razy 35 razy 69 razy 1019 razy 2039 razy 40 i więcej razy Nigdy 12 razy 35 razy 69 razy 1019 razy 2039 razy 40 i więcej razy Nigdy 12 razy 35 razy 69 razy 1019 razy 2039 razy 40 i więcej razy 99,3% 0,7% 99,3% 0,7% 98,6% 0,7% 0,7% 99,3% 0,7% 99,3% 0,7% 97,1% 0,5% 1,2% 0,2% 1% 96,6% 0,5% 1% 1% 0,2% 0,7% 95,9% 2,4% 0,5% 0,5% 0,2% 0,5% 96,4% 1,4% 1% 0,2% 0,5% 0,5% 93,6% 3,3% 1% 0,7% 0,5% 0,5% 1,4% 95,7% 1,4% 0,5% 1% 0,2% 0,2% 1% 96,9% 0,2% 0,7% 0,7% 0,5% 0,5% 0,5% 95,5% 2,4% 0,5% 0,2% 0,7% 0,7% 96,5% 0,7% 0,7% 0,7% 1,4% 91,9% 1,2% 1,9% 1% 1,4% 0,2% 2,4% Pozytywną informacją uzyskaną podczas badania są deklaracje większości uczniów, że nie sięgnęliby po narkotyki, nawet gdyby zdarzyła się ku temu okazja. W ten sposób odpowiadało 95,2% uczniów szkół podstawowych, 80,4% uczniów gimnazjów oraz 78,4% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Informacje te mogą świadczyć o wzroście świadomości związanej ze szkodliwością narkotyków oraz konsekwencjami ich zażywania wśród uczniów w młodszych grupach wiekowych. Należy jednakże zauważyć, że blisko jedna czwarta uczniów szkół ponadgimnazjalnych deklaruje gotowość do używania narkotyków, gdyby zaistniała ku temu sprzyjająca okazja. Taki wynik wskazuje na potrzebę działań edukacyjnych i profilaktycznych skierowanych do najstarszej grupy uczniów, których celem byłaby zmiana przekonań młodych ludzi na temat narkotyków. 56

57 Rosnącym problemem, z którym boryka się wiele krajów jest dostępność na rynku (mimo głośnej akcji zamknięcia sklepów) produktów nazywanych dopalaczami. Postanowiliśmy zbadać skalę zjawiska stosowania dopalaczy wśród młodych mieszkańców Sandomierza. Kolejne pytanie dotyczyło dostępności dopalaczy wśród młodych mieszkańców Sandomierza. 33,6% uczniów szkół podstawowych nie posiada wiedzy na temat dostępności tych substancji w najbliższej okolicy. Dla 36,4% badanych z tej grupy wiekowej zakup dopalaczy jest bardzo trudny lub raczej trudny, zaś 10,5% badanych deklaruje, że jest to raczej łatwe lub bardzo łatwe zadanie. Wśród uczniów gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej wyniki rozkładają się podobnie: 30,8% gimnazjalistów i 34,4% uczniów szkół ponadgimnazjalnych nie posiada wiedzy na ten temat; dla kolejnych 23% badanych gimnazjalistów oraz 20,7% uczniów szkół ponadgimnazjalnych zakup dopalaczy oceniany jest jako bardzo trudny lub raczej trudny, zaś 24% gimnazjalistów i 23,8% uczniów szkół ponadgimnazjalnych ocenia to zadanie jako raczej łatwe bądź bardzo łatwe. Powyższe wyniki wskazują, że działania profilaktyczne powinny być skierowane przede wszystkim do starszych uczniów. Młodzi mieszkańcy Sandomierza oceniają zakup dopalaczy jako znacznie trudniejszy od młodych uczestników badania ESPAD, w którym 40,5% gimnazjalistów oraz 45,3% uczniów szkół ponadgimnazjalnych oceniło dopalacze jako raczej łatwo lub bardzo łatwo dostępne. 9,7% uczniów szkół podstawowych, 14,7% gimnazjalistów oraz 17,2% uczniów szkół ponadgimnazjalnych uważa, że nie należy ograniczać handlu dopalaczami. Tab. 20. Dostępność dopalaczy w środowisku dzieci i młodzieży. Czy uważasz, że w Twoim środowisku kupić dopalacze jest? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Szkoła ponadgimnazjalna Bardzo trudno 18,9% 9,2% 10,8% Raczej trudno 17,5% 13,8% 9,9% Trudno, ale jak się zna odpowiednie osoby to można 19,6% 22,3% 21,2% Raczej łatwo 4,2% 16% 15,1% Bardzo łatwo 6,3% 8% 8,7% Trudno powiedzieć 33,6% 30,8% 34,4% 57

58 Pięciu uczniów szkoły podstawowej (3,4%) odpowiedziało twierdząco na pytanie o używanie dopalaczy w ciągu swojego życia. W szkołach gimnazjalnych do używania dopalaczy przyznało się 32 uczniów (7,6%), zaś w szkołach ponadgimnazjalnych 50 uczniów (11,9%). Średnia wieku pierwszego kontaktu z dopalaczami wyniosła 10,5 lat w przypadku uczniów szkół podstawowych, 13,03 lat w przypadku gimnazjalistów oraz 14,59 lat w przypadku uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Poniższa tabela zawiera rozkład odpowiedzi na pytanie o używanie dopalaczy przez młodych mieszkańców Sandomierza. Tab. 20. Używanie dopalaczy przez młodych mieszkańców Sandomierza. Czy użyłeś kiedykolwiek dopalaczy? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Szkoła Ponadgimnazjalna Nigdy 96,6% 92,3% 88% 12 razy 2,1% 2,4% 4,6% 35 razy 0,7% 1,9% 2,4% 69 razy 0,7% 1,7% 1019 razy 1,2% 1% 2039 razy 0,2% 40 razy lub więcej 0,7% 1,4% 2,2% 60% uczniów szkół podstawowych, 40% gimnazjalistów oraz 69,8% uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy deklarowali wcześniej kontakt z dopalaczami, użyło dopalaczy bez niczyjej namowy. 40% uczniów szkół podstawowych, 5,7% gimnazjalistów oraz 4,7% uczniów szkół ponadgimnazjalnych zostało namówionych przez osobę sprzedającą dopalacze, zaś 22,9% gimnazjalistów i 23,3% uczniów szkół ponadgimnazjalnych zostało namówionych przez znajomych. Zapytaliśmy również badanych o to, czy gdyby mieli okazję spróbować dopalaczy, to czy zdecydowaliby się na to. Twierdząco odpowiedziało 5,5% uczniów szkoły podstawowej. Ponadto 12,6% gimnazjalistów oraz 12,7% uczniów szkół ponadgimnazjalnych przyznało, że użyliby dopalaczy, gdyby mieli okazję. 58

59 Zapytaliśmy uczniów o przebywanie pod wpływem substancji psychoaktywnych (alkoholu, dopalaczy, narkotyków) na terenie szkoły. Przyznało się do tego 5,6% uczniów szkół podstawowych, 15,4% gimnazjalistów oraz 27,5% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Ponadto 3,5% uczniów szkół podstawowych, 10,2% gimnazjalistów oraz 10,4% uczniów szkół ponadgimnazjalnych przyznało, że miało jakieś konflikty z prawem, będąc pod wpływem substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, dopalacze). Uczniowie zostali również poproszeni o ocenę tego, jak bardzo ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą, kiedy używają narkotyków. Większość uczniów, podobnie jak w badaniach ogólnopolskich, dostrzega ryzyko szkód związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. Ponad dwie trzecie uczniów szkół podstawowych, ponad połowa gimnazjalistów oraz blisko połowa uczniów szkół ponadgimnazjalnych deklaruje, że używanie narkotyków jest bardzo szkodliwe. Należy podkreślić, że stosunkowo niewielki odsetek badanych uczniów ze wszystkich grup wiekowych ocenia szkodliwość narkotyków jako małą lub deklaruje, że wcale nie są one szkodliwe dla zdrowia osób używających tych substancji. Zadaliśmy również młodym mieszkańcom Sandomierza pytanie na temat szkodliwości używania dopalaczy. Uczniowie we wszystkich grupach wiekowych oceniali szkodliwość narkotyków oraz dopalaczy na podobnym poziomie. Rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. 59

60 Uczniowie zostali również poproszeni o ocenę wiedzy i postaw swoich rodziców wobec narkotyków. W przeważającej części młodzi ludzie w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej ocenili wiedzę swoich rodziców o narkotykach jako średnią, odpowiedziało tak 41,5% gimnazjalistów oraz 45,2% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Blisko 40% uczniów szkół podstawowych nie posiadała wiedzy na ten temat. Być może niewielkie nasilenie problemu zażywania narkotyków w tej grupie wiekowej sprawia, że dzieci nie zastanawiają się nad poziomem wiedzy o narkotykach swoich rodziców. 60