Nr 895. Informacja. Wybrane wskaźniki poziomu życia - analiza porównawcza Polski i RFN. Małgorzata Dziubińska-Michalewicz

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Wybrane wskaźniki poziomu życia - analiza porównawcza Polski i RFN Maj 2002 Małgorzata Dziubińska-Michalewicz Informacja Nr 895 Badacze społeczeństwa definiują wiele wskaźników opisujących poziom życia i jego jakość. Poziom życia, lub inaczej jakość życia - to stopień zaspokojenia materialnych i niematerialnych potrzeb jednostek i grup społecznych. W roli wskaźników społecznych często są wykorzystywane mierniki naturalne, bezpośrednio oceniające warunki życia jednostek. Dają one informacje o bardzo wielu obszarach decydujących o warunkach życia, np. poziomie zdrowotności, edukacji, warunkach mieszkaniowych, wyposażeniu w dobra trwałego użytku itp. Obok mierników naturalnych, wykorzystywane są także wskaźniki subiektywne, np. stopień zadowolenia z warunków życia i różnych jego aspektów. W niniejszym opracowaniu, zaprezentowane zostaną tylko niektóre, wybrane wskaźniki. Analiza wskaźników charakteryzujących poziomu życia w RFN przedstawiona zostanie na tle innych krajów UE oraz Polski, co pozwoli na lepsze ocenienie występującego między nimi dystansu.

2 BSiE 1 1. Wydajność pracy Społeczna wydajność pracy liczona wielkością produktu krajowego brutto (wyrażonego w dolarach amerykańskich) na 1 godzinę przepracowaną jest w RFN niższa w porównaniu z takimi krajami jak: Francja, Belgia, Holandia, Austria, Irlandia. Jest ona jednak prawie dwa razy wyższa w RFN aniżeli w Portugalii, która pod względem wielkości tego wskaźnika lokuje się na ostatnim miejscu wśród krajów UE (bez Luksemburga). Z kolei społeczna wydajność pracy w naszym kraju jest 2-krotnie niższa aniżeli w najniższej w rankingu Portugalii, co obrazuje dystans dzielący Polskę od krajów UE. Tablica nr 1. Społeczna wydajność pracy Kraj Produkt krajowy brutto na 1 godzinę przepracowaną w dolarach USA w 1997 r. Austria 28,87 Belgia 29,90 Dania 24,55 Finlandia 24,00 Francja 32,18 Grecja 17,37 Hiszpania 21,60 Holandia 28,82 Irlandia 26,03 RFN 25,84 Szwecja 22,60 Wielka Brytania 22,77 Włochy 23,47 Portugalia 13,03 Polska 6,11 Źródło: Rocznik Statystyki Międzynarodowej, GUS, Warszawa 2000, s Wskaźniki skolaryzacji Pod względem odsetka studiującej młodzieży RFN wyprzedza tylko dwa kraje UE - Irlandię oraz Portugalię, w których to studiuje nieco mniej młodzieży w wieku lat. Wśród krajów UE przoduje Finlandia, gdzie odsetek ten jest najwyższy, jak również wysoka jest liczba studentów przypadających na 10 tys. ludności. Pod względem tego ostatniego wskaźnika RFN wypada najmniej korzystnie wśród krajów UE. W Polsce liczba studentów na 10 tys. ludności jest wyższa aniżeli w RFN, a wyprzedza nas tylko Finlandia, Hiszpania oraz nieznacznie Belgia oraz Francja.

3 2 BSiE Tablica nr 2. Studenci szkół wyższych w % ludności danej grupy wieku oraz liczba studentów na 10 tys. ludności w latach 1997/98 Kraj Studenci w % ludności w wieku lat Liczba studentów na 10 tys. ludności Austria Belgia Dania Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia RFN Szwecja Wielka Brytania Włochy Portugalia Polska Źródło: Rocznik Statystyki Międzynarodowej, GUS, Warszawa 2000, Rocznik Statystyczny 2001, GUS, s Wskaźniki dotyczące uczestnictwa w kulturze Pod względem jednorazowego nakładu czasopism na 1 tys. ludności RFN zajmuje czołowe miejsce wśród krajów UE, jednak wyższy aniżeli w RFN jest nakład gazet w takich krajach jak: Szwecja, Finlandia, Wielka Brytania. Pod względem liczby odbiorników telewizyjnych w użytkowaniu RFN wyprzedzają takie kraje UE jak: Finlandia, Francja, Dania. Tablica nr 3. Nakłady gazet i czasopism w 1996 r., użytkownicy odbiorników telewizyjnych w 1997 r. Kraj Jednorazowy nakład gazet na 1 tys. ludności (w egzemplarzach) Jednorazowy nakład czasopism na 1 tys. ludności (w egzemplarzach) Odbiorniki telewizyjne w użytkowaniu na 1 tys. ludności Austria Belgia Dania Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia RFN Szwecja Wielka Brytania Włochy Portugalia Polska Źródło: Rocznik Statystyki Międzynarodowej, GUS, Warszawa 2000, ss. 183 i 191. W porównaniu z RFN odpowiednie wskaźniki dla Polski są zdecydowanie niekorzystne - jednorazowy nakład gazet na 1 tys. mieszkańców jest w naszym kraju prawie 3-krotnie mniejszy (choć wyprzedzamy Portugalię, Włochy oraz Hiszpanię), a czasopism 2-krotnie

4 BSiE 3 niższy. Pod względem liczby użytkowanych odbiorników telewizyjnych niższe wskaźniki aniżeli w Polsce występują tylko w Grecji i Portugalii. 4. Siła nabywcza wynagrodzeń w poszczególnych krajach UE Ważnym wyznacznikiem poziomu i jakości życia jest porównanie nominalnych wynagrodzeń do cen detalicznych poszczególnych artykułów, czyli jakie ilości danego artykułu można nabyć za przeciętne wynagrodzenie miesięczne. Tablica nr 4. Relacje miesięcznych wynagrodzeń nominalnych do cen detalicznych wybranych artykułów żywnościowych (ceny w październiku) Kraje Rok kg ziemniaków kg cukru 100 g czekolady mlecznej kg mięsa wołowego bez kości Austria Belgia Dania Finlandia Francja ,5 Grecja Hiszpania Holandia Irlandia RFN* ,1 Szwecja Wielka Brytania Portugalia ,8 Polska Źródło: Rocznik Statystyki Międzynarodowej, GUS, Warszawa 2000, ss * W granicach z 1990 r. Na podstawie powyższego zestawienia można twierdzić, że w RFN za przeciętne wynagrodzenie można nabyć najwięcej spośród krajów UE tabliczek czekolady, więcej niż w większości krajów Unii cukru (pod tym względem RFN wyprzedza Wielka Brytania, Holandia oraz Dania). Niekorzystna jest natomiast w RFN siła nabywcza wynagrodzeń w relacji do mięsa wołowego bez kości, gdyż gorszy wskaźnik wśród krajów UE jest tylko w Portugalii. W porównaniu z RFN w Polsce relacje wynagrodzeń nominalnych do cen detalicznych ziemniaków, cukru, czekolady są mniej korzystne, chociaż można u nas nabyć za przeciętną pensję więcej mięsa wołowego. 5. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto według siły nabywczej w RFN i Polsce Analiza przeciętnych wynagrodzeń (wyrażonych w ECU, zarówno wg kursu wymiany, jak i siły nabywczej) w przemyśle, jak i górnictwie wraz z kopalnictwem oraz w budownictwie wskazuje, że są one w RFN wielokrotnie wyższe aniżeli w Polsce. Różnice te są szczególnie znaczne w przypadku porównań z tzw. wcześniejszymi obszarami RFN (łącznie z Berlinem Zachodnim) niż z nowymi krajami związkowymi oraz Berlinem Wschodnim, tj. landami b. NRD. Np. wynagrodzenie w budownictwie w "starych landach" wynosi wg siły nabywczej 2,3 tys. ECU i 1,7 tys. w "nowych landach", podczas gdy w Polsce tylko 618.

5 4 BSiE Tablica nr 5. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w ECU w poszczególnych działach (według siły nabywczej) w 1998 r. Wyszczególnienie Polska Wcześniejszy obszar RFN łącznie z Berlinem Zach. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Nowe kraje związkowe oraz Berlin Wschodni - przemyśle w górnictwie i kopalnictwie w działalności produkcyjnej w budownictwie Źródło: Polen und Deutschland in Kürze, Polska i Niemcy w statystycznym skrócie, GUS, Statystyczny Urząd Federalny., s Konsumpcja i wyposażenie gospodarstw domowych Konsumpcja takich artykułów żywnościowych jak: mąka, cukier, warzywa, świeże owoce, mięso, jaja, sery, masło jest w RFN znacznie wyższa niż w Polsce (liczona rocznie na 1 osobę). Szczególnie duże różnice dotyczą spożycia takich artykułów jak: wyroby z mąki (prawie 4 -krotna), świeże owoce i sery (różnica 2-krotna) oraz mięsa. Mieszkańcy naszego kraju konsumują za to więcej ziemniaków, zaliczanych do produktów najtańszych. Tablica nr 6. Konsumpcja wybranych artykułów żywnościowych na 1 osobę, 1998 r. Wyszczególnienie Polska RFN Mąka kg 15,2 57,4 Ziemniaki kg 101,0 72,3 Cukier kg 22,6 32,5 Warzywa kg 68,2 87,7 Świeże owoce kg 46,4 89,5 Mięso kg 65,4 93,3 Jaja sztuki 179,2 225,0 Sery kg 10,3 20,4 Masło kg 4,1 6,8 Źródło: Polen und Deutschland in Kürze, Polska i Niemcy w statystycznym skrócie, op. cit. s. 15. W Polsce wyposażenie gospodarstw domowych w wybrane przedmioty trwałego użytku takie jak: samochody, motocykle, rowery, lodówki, odbiorniki radiowe i telewizyjne, radiomagnetofony, telefony, magnetowidy, kamery video, aparaty fotograficzne, mikrokomputery, zmywarki do naczyń, kuchenki mikrofalowe jest znacznie gorsze niż w RFN. Szczególnie duże dysproporcje występują w odniesieniu do zmywarek, które są w 45% gospodarstw domowych w RFN, gdy u nas - tylko w 1%, kamer video - odpowiednio 17,% oraz 2,7%, kuchenek mikrofalowych, mikrokomputerów, motocykli. Samochód osobowy jest w prawie wszystkich gospodarstwach domowych w RFN, podczas gdy u nas - tylko w połowie gospodarstw.

6 BSiE 5 Tablica nr 7. Wyposażenie gospodarstw domowych w wybrane przedmioty trwałego użytku przypadające na 100 gospodarstw domowych w 1998 r. Wyszczególnienie Polska RFN Samochody osobowe 46,3 97,0 Rowery 80,1 182,6 Motocykle 4,5 12,5 Lodówki 98,7 111,4 Pralki automatyczne 123,4 92,8 Odbiorniki telewizyjne 113,9 140,0 Radiomagnetofon, odbiorniki radiowe 123,5 128,4 Telefony stacjonarne 58,6 109,6 Magnetowidy 56,3 74,1 Kamery video 2,7 17,2 Aparaty fotograficzne 52,5 134,4 Mikrokomputery 10,3 32,5 Zmywarki do naczyń 1,1 45,1 Kuchenki mikrofalowe 11,2 51,4 Źródło: Polen und Deutschland in Kürze, Polska i Niemcy.., op. cit. s Dostęp do infrastruktury leczniczej i warunki mieszkaniowe Mieszkańcy RFN mają lepszy dostęp do infrastruktury leczniczej, na co wskazują wyższe wskaźniki lekarzy, stomatologów, farmaceutów, oraz łóżek szpitalnych. Tablica nr 8. Dostęp do ochrony zdrowia w Polsce i RFN w 1998 r. Wyszczególnienie Polska RFN Lekarze - liczba - (na 100 tys. ludności) Stomatolodzy - liczba (na 100 tys. ludności) Farmaceuci - liczba Szpitale - liczba Łóżka w szpitalach - liczba - (na 100 tys. ludności) Źródło: Polen und Deutschland in Kürze, Polska i Niemcy.., op. cit. s Pod względem warunków mieszkaniowych, tj. liczby mieszkań na mieszkańców, przeciętnej liczby izb w mieszkaniu, przeciętnej powierzchni przypadającej na mieszkanie, mieszkań oddawanych do użytku przez budownictwo indywidualne RFN wyprzedza nasz kraj. Podobna jest tylko w obu krajach przeciętna liczba izb przypadająca na mieszkanie oddawane aktualnie do użytku (4,3 w Polsce i 4,6 w RFN).

7 6 BSiE Tablica nr 9. Warunki mieszkaniowe w Polsce i RFN w 1998 r. Wyszczególnienie Polska RFN Mieszkania zamieszkane - w tys. - na 1 tys. mieszkańców Przeciętna liczba izb w mieszkaniu 3,5 4,4 Przeciętna powierzchnia przypadająca na mieszkanie (m. kw.) 61,1 84,0 Mieszkania oddane do użytku (w tys.) - w tym: budownictwo indywidualne (w tys.) 80,6 37,3 500,7 290,7 Przeciętna liczba izb przypadająca na mieszkanie oddane do użytku 4,3 4,6 Źródło: Polen und Deutschland in Kürze, Polska i Niemcy.., op. cit. s Wskaźnik Human Development Index (HDI) Od 1990 r. agenda ONZ - United Nations Development Program (UNDP) - przygotowuje corocznie raport obrazujący rozwój społeczny poszczególnych krajów świata. Syntetyczną miarą tego rozwoju jest tzw. wskaźnik Human Development Index (HDI) wprowadzony dla celów porównań międzynarodowych. Wskaźnik ten określa poziom rozwoju danego kraju w relacji do innych w danym momencie czasu. Poprzez porównanie wartości tego wskaźnika można określić dystans, jaki dzieli je pod względem rozwoju cywilizacyjnego. W obliczeniach syntetycznego wskaźnika HDI wykorzystywane są trzy podstawowe mierniki: - przewidywalną długość życia, - wiedzę obywateli (mierzoną umiejętnością czytania i pisania wśród dorosłych oraz odsetkiem skolaryzacji), - poziom życia (mierzony wielkością produktu krajowego brutto w przeliczeniu na jednego mieszkańca). Począwszy od 1992 r. dla poszczególnych mierników jako wartości skrajne (minimalne lub maksymalne) przyjmuje się obecnie: - dla przeciętnego dalszego trwania życia lat, w tym dla mężczyzn 22,5-82,5 lat, a kobiet - 27,5-87,5 lat, - dla ogólnego wskaźnika skolaryzacji bez względu na płeć %, - dla wskaźnika umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania bez względu na płeć %, - dla produktu krajowego brutto w przeliczeniu na głowę mieszkańca według parytetu siły nabywczej waluty w dolarach amerykańskich, przypadającego na 1 mieszkańca tys. Nadal zostały jednak utrzymane identyczne kryteria wyróżniania krajów pod względem wysokości wskaźnika HDI, który może przyjmować wartości w przedziale 0-1. I tak, wielkość HDI 0-0,5 to kraj słabo rozwinięty (zacofany), 0,501-0,8 - kraj średnio rozwinięty, 0,801-1,0 - kraj wysoko rozwinięty. W corocznie wydawanym Raporcie o Rozwoju Społecznym, obejmującym ponad 100 państw, w rankingu rozwoju społecznego przodują kraje UE, a RFN plasuje się zawsze w

8 BSiE 7 pierwszej dwudziestce na liście rankingowej. I tak, w 1993 r. RFN zajmowała 18 miejsce, gdy Polska 56 miejsce. W 1997 r. nasz kraj znajdował się na 44 miejscu, a więc bardzo zmniejszył się dystans dzielący nas od RFN. Zgodnie z najnowszymi danymi Raportu o Rozwoju Społecznym z 2001, RFN zajmuje 17 pozycję (10 miejsce wśród krajów Unii Europejskiej), a Polska lokuje się na 38 miejscu (tablica nr 10). W ciągu dwóch lat Polska przesunęła się w rankingu o sześć miejsc, gdy RFN zdołała poprawić swoją pozycję tylko o jedno miejsce i to w dłuższym (bo 4-letnim) okresie. Świadczy to szybkim "doganianiu" pod względem wysokości HDI przez nasz kraj RFN. Aktualnie oba kraje posiadają taki sam odsetek osób umiejących pisać i czytać (99,9%), natomiast w RFN prawie 3-krotnie wyższy jest produkt krajowy brutto przypadający na 1 mieszkańca. Ponadto przeciętna długość życia jest w RFN o 4 i pół roku dłuższa niż w naszym kraju. Tablica nr 10. Ranking krajów UE oraz Polski według wskaźnika rozwoju społecznego HDI (dane z 1999 r.) Miejsce w rankingu Kraj Spodziewana długość życia noworodków (w latach) PKB na 1 mieszkańca (siła nabywcza w dolarach) Odsetek osób powyżej 15 lat umiejących pisać i czytać Wskaźnik HDI 4. Szwecja 79, ,9 0, Belgia 78, ,9 0, Holandia 78, ,9 0, Finlandia 77, ,9 0, Luksemburg 77, ,9 0, Francja 78, ,9 0, Wielka Brytania 77, ,9 0, Dania 76, ,9 0, Austria 77, ,9 0, RFN 77, ,9 0, Irlandia 76, ,9 0, Włochy 78, ,4 0, Hiszpania 78, ,6 0, Grecja 78, ,1 0, Portugalia 75, ,9 0, Polska 73, ,9 0,828 Źródło: Raport o Rozwoju Społecznym 2001, Wykorzystana literatura: 1. Rocznik Statystyki Międzynarodowej, GUS, Warszawa 2000; 2. Polen und Deutschland in Kürze, Polska i Niemcy w statystycznym skrócie, GUS, Statystyczny Urząd Federalny. 3. Raport o Rozwoju Społecznym 2001,