Dobowe sumy opadów atmosferycznych w okresie VIII - IX 96 i VII 97 na badanym terenie

Transkrypt

1 DEFORMACJA KORYTA CIEKU PO PRZEJŚCIU FALI POWODZIOWEJ NA PRZYKŁADZIE POTOKU TENCZYŃSKIEGO Wojciech Bartnik, Andrzej Strużyński Katedra Inżynierii Wodnej Akademia Rolnicza, Kraków Transport rumowiska wleczonego obserwuje się podczas powodzi (wezbrania), przy czym najpierw wymywane są drobne, a potem coraz większe ziarna. Tworzące się wskutek tego obrukowanie dna powoduje zwiększenie odporności dna na działanie strumienia i opóźnienie masowego transportu rumowiska. Natomiast po zerwaniu obrukowania wprawiona zostaje w ruch warstwa denna o znacznej miąższości. W wyniku znacznego ruchu materiału dennego w czasie wezbrania następują zmiany w profilu podłużnym cieku oraz w jego układzie poziomym. 1.Opis zlewni potoku Tenczyńskiego. Zlewnia potoku Tenczyńskiego położona jest w zachodniej części Karpat Zewnętrznych w grupie Beskidu Wyspowego, zbudowanej głównie z piaskowców i łupków. Na stokach zalegają pokrywy wietrzeniowe, soliflukcyjne i osuwiskowe o miąższości do kilku metrów, a dnach dolin osady fluwialne. Zlewnia obejmuje trzy masywy górskie : Lubonia Wielkiego, Zębalowej i Szczebla. Źródła potoku znajdują się na stoku góry Luboń Wielki. Dolina potoku prawie na całej długości jest zasiedlona, natomiast stoki pasm górskich wykazują się dużymi spadkami. Potok Tenczyński jest prawobrzeżnym dopływem potoku Lubieńki uchodzącej do Raby w miejscowości Lubień i wpada do niej w km na wysokości 405 m n.p.m.. Zlewnia potoku Tenczyńskiego (pow. 14,6 km 2 ) położona jest w północno - zachodniej części woj. nowosądeckiego, na terenie gminy Lubień w okolicach Mszany Dolnej. Dane charakteryzujące zlewnię: - wskaźnik formy zlewni f z - 0,82, - wskaźnik zwartości z - 0,96, - współczynnik stoczystości (wg. Kajetanowicza) Ψ - 0,034, - gęstość sieci rzecznej D - 1,18 [km*km -2 ]. - wskaźnik zalesienia λ - 50 % - współczynnik rozwinięcia lesistości ε - 0,7 - spadek dna potoku w środkowym jego biegu I - 0,03 - spadek dna potoku w jego dolnym biegu I - 0,02 Potok Tenczyński płynie w wąskiej, zabudowanej dolinie z wciętym i zadrzewionym korytem w swoim górnym biegu. W dolnej części koryto rozszerza się. Wyściełają je ławice żwirów i otoczaków łatwo uruchamianych przy wyższych stanach wody. Dopływy potoku również tworzą głębokie i wąskie wąwozy. Zasilanie cieku odbywa się poprzez dopływ wody powierzchniowej i wód podziemnych. 2. Sytuacja baryczna we wrześniu 1996 i lipcu 1997 Na badanym terenie najbliższe posterunki rejestrujące opady to: posterunek opadowy Lubień oraz posterunek meteorologiczny Luboń Wielki. Posterunek Luboń Wielki położony

2 Tabela 1 Dobowe sumy opadów atmosferycznych w okresie VIII - IX 96 i VII 97 na badanym terenie Lubień [mm] Luboń Wielki [mm] Lubień [mm] Luboń Wielki [mm] Dzień VIII 96 IX 96 VIII 96 IX 96 VII ,6 9,8 15,3 R 11,1 R 2 2,4 R 3 4,8 0,7 4 2,3 R 5,9 12,2 R 4 R 5 21,4 35,4 17,6 (R) 23,8 6 3,8 D 4,8 21,6 R 33,9 7 81,4 60,3 15,6 (R) 19,2 8 11,1 34,8 53,2 68,7 9 5,6 3,2 12,2 15,2 10 1,3 2,4 11 4,1 7,6 12 1,2 1,2 12,4 R 4, ,4 15,3 4 R 7,9 14 4,8 8, ,4 16,9 * ,2 6,7 (R) 2,2 17 4,9 8,2 0,2 18 0,1 14,8 16, ,3 20, ,4 24,8 21 0,1 5,3 5, ,2 12,4 23 3,9 4,8 24 2,9 3,9 0,2 5,8 25 5,2 6,4 6,7 8,1 26 4,4 4,7 5,8 7,4 27 0,4 0,6 0, ,4 R 3,4 18,9 R 3, ,8 R 0,7 3,2 1 2,2 6, ,7 R 0,1 3 R 31 29,9 30,2 1,6 2,8 suma 89, Objaśnienia: - brak opadu, R - burza, * - śnieg jest na szczycie góry Luboń Wielki na wysokości 1022 m n.p.m.. Posterunek opadowy Lubień położony jest przy ujściu Lubieńki do Raby (poniżej ujścia potoku Tenczyńskiego) na wysokości 350 m n.p.m.. Pod koniec sierpnia 1996 roku Polska była pod wpływem niżów i związanych z nimi frontów atmosferycznych [IMGW 1997]. Codziennie występowały intensywne opady deszczu przeważnie towarzyszące burzom, miejscami ulewne. Od dnia 31 VIII i w I dekadzie września, a zwłaszcza w drugiej części dekady w Karpatach wystąpiły intensywne opady deszczu, które lokalnie spowodowały powódź. Kulminacja fali powodziowej miała miejsce 7 IX W dniach 6 i 7 września Polska znajdowała się pod wpływem niżu znad Ukrainy i Białorusi, a 7 IX w strefie frontu atmosferycznego.

3 Największe opady w roku 1997 zanotowano w I dekadzie lipca. Wtedy to Polska południowa była pod wpływem niżu znad Czech, który stopniowo przemieszczał się nad Ukrainę. Występowały intensywne opady deszczu o charakterze rozlewnym, na które niejednokrotnie nakładały się burze z ulewami. Opady te spowodowały gwałtowny wzrost stanów wody w rzekach na południu kraju i wywołały powódź [IMGW 1997]. Tabela 2 Przepływy prawdopodobne w badanych przekrojach wg Punzeta [IMGW 1981] przekroje p [%] Q [m3/s] Q [m3/s] 0,01 73,56 113,80 0,10 55,20 85,80 0,20 49,54 77,14 0,50 41,92 65,47 1,00 36,10 56,54 2,00 30,19 47,45 3,00 26,67 42,03 4,00 24,17 38,17 5,00 22,24 35,18 10,00 16,15 25,77 20,00 10,11 16,39 25,00 8,22 13,46 30,00 6,76 11,17 40,00 4,70 7,96 50,00 3,73 6,42 Długi okres intensywnych i długotrwałych rozlewnych opadów wystąpił pod koniec II dekady lipca i związany był z niżem, który podobnie jak poprzednio znad południowej części kraju przemieszczał się nad Ukrainę. Ponownie wezbrały rzeki w Polsce południowej. Zestawienie dobowych sum opadów atmosferycznych dla posterunku opadowego w Lubniu i posterunku meteorologicznego na Luboniu Wielkim zamieszczono w tabeli (1). Przepływy wód maksymalnych o określonym prawdopodobieństwie podano wg Punzeta dla zlewni potoku w badanych przekrojach (10+67 i 28+57) (Tab. 2). Na potoku Tenczyńskim nie są prowadzone przez IMGW badania przepływów ani stanów wody. Najbliższy wodowskaz znajduje się przy ujściu Lubieńki w Lubniu w km 0,4 i zamyka zlewnię o powierzchni 46,9 km 2. 3.Przebieg fali powodziowej na potoku Tenczyńskim w przekroju pomiarowym Z powodu długotrwałych opadów grunt posiadał bardzo małe zdolności infiltracyjne, retencja zlewni została nasycona. Wobec znacznej stoczystości zlewni, można przyjąć, że opóźnienie fali powodziowej wobec kulminacji opadów było niewielkie, rzędu kilku godzin. Posługując się wzorem na współczynnik spływu [Lambor 1971] i wstawiając jego wartość α = 0,55 ( wg. Iszkowskiego ) można obliczyć odpływ dla danego opadu. Przy obliczaniu przebiegu fali powodziowych autorzy postanowili zwiększyć współczynnik α do wartości 0,6 w wyniku zwiększonego spływu powierzchniowego spowodowanego wystąpieniem deszczy nawalnych. Posługując się wykresem koncentracji przepływu i wykresem czasu koncentracji obliczono przebieg fali powodziowej w okresie 6-8 IX 1996 (rys. 1a) i 4-10 VII 1997 (rys. 1b). Przepływ w przekrojach pomiarowych został skorygowany w oparciu o zaniwelowane położenie zwierciadła wody w czasie wezbrania jak również o wykonane pomiary spadku

4 opad [mm] 12,00 10,00 8,00 40,00 przepływ korytowy 35,00 [m 3 /s] 30,00 25,00 6,00 4,00 2,00 20,00 15,00 10,00 5,00 opad przepływ 0,00 0,00 7,00 13,00 19,00 1,00 7,00 13,00 19,00 1,00 7,00 13,00 6 IX 7 IX 8 IX czas [godz., dni] Rys.1a. Kulminacja opadów i fali powodziowej w przekroju potoku Tenczyńskiego w roku opad [mm/h] 25,00 przepływ [m3/s] 60 20, ,00 10, opad przepływ 5, , czas [dni] Rys.1b. Kulminacja opadów i fali powodziowej w przekroju potoku Tenczyńskiego w roku zwierciadła wody. Jej przebieg w przekroju porównano z przebiegiem fali zmierzonej na rzece Lubieńce (rys. 2a,b). 4.Analiza deformacji koryta cieku. Kulminacja fali powodziowej dla wezbrania w roku 1996 była wodą trzyprocentową, a dla wezbrania 1997 wodą jednoprocentową (tab. 2). Wg klasyfikacji powodzi podanej przez Kajetanowicza [Wołoszyn 1994] w obydwu przypadkach była to w zlewni potoku Tenczyńskiego bardzo duża powódź. Po przejściu fal wezbraniowych nastąpiły znaczne zmiany w układzie poziomym cieku w obrębie łożyska. Wystąpiła erozja wgłębna i przy mało odpornym podłożu nastąpiło wycięcie rynny głębokiej na 2 metry. Przeprowadzone badania składu granulometrycznego oraz pomiary geodezyjne zmian przekrojów cieku miały na celu określenie warunków początku ruchu rumowiska wleczonego oraz ilości przetransportowanego rumowiska w fali powodziowej na skutek erozji i akumulacji (rys.3).

5 napełnienie [m] 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 potok Tenczynski Lubieńka 0,6 0,4 0, czas [dni] Rys.2a. Porównanie stanów wody w okresie 1-17 IX 1996 na rzece Lubieńce i potoku Tenczyńskim napełnienie [m] 2,3 2,1 1,9 1,7 1,5 1,3 1,1 Lubieńka Tenczyński 0,9 0, dni miesiąca Rys.2b. Porównanie stanów wody w lipcu 1997 na rzece Lubieńce i potoku Tenczyńskim 4.1.Określenie naprężeń granicznych ruchu rumowiska wleczonego Analiza wyników pomiarów początku ruchu rumowiska w materiale wielofrakcyjnym wykazuje, że materiał niejednorodny charakteryzuje się zmienną wartością naprężeń Zjawisko to jest spowodowane klinowaniem się drobnego ziarna oraz łatwiejszym wchodzeniem do transportu większych kamieni. Na podstawie funkcji Wanga skorygowano parametr Shieldsa f m poprzez określenie go jako funkcji odchylenia standardowego krzywej przesiewu [Bartnik 1992]. Wartość zmiennych naprężeń krytycznych może być określona w sposób ogólny z

6 wysokość [m n.p.m.] przed falą wrzesień 1996 lipiec odleglość [m] Rys.3. Porównanie zmian w przekroju przed i po przejściu fali powodziowej następującego wzoru ; τ = f g ρ d (1) gr i s i ε = f f = ( d d ) i m i m r / / (2) gdzie; f m = 0,039 δ 0,26 dla d i /d m <0,6 i f m = 0,028 δ 0,26 dla d i /d m >> 0,6 Współczynnik oporu ziaren zależny jest od ich kształtu [Bartnik 1992]. Po porównaniu prędkości toczenia i opadania ziaren możliwe jest obliczenie zmian naprężeń bezwymiarowych Shields'a dla określonej frakcji ziaren w zależności od ich kształtu. Dla potoku Tenczyńskiego jest to w postaci wzoru 3, w którym zostały wyznaczone bezwymiarowe naprężenia krytyczne f m w funkcji współczynnika kształtu SF : - d i < 0.04 m, f m = e 2.37 SF (3) - d i > 0.04 m, 1.67 SF f m = e Obrukowanie dna powoduje zwiększenie odporności dna na działanie strumienia i opóźnienie masowego transportu rumowiska. Natomiast po zerwaniu obrukowania wprawiona zostaje w ruch warstwa denna o znacznej miąższości. Po przejściu fali powodziowej nastąpiło zerwanie obrukowania dna (rys.4) a w niektórych przekrojach wystąpiło znaczne obniżenie koryta potoku. Obrukowanie obliczone zostało przy pomocy programu TRANS [Bartnik,92]. Wystąpiło ono przy średniej głębokości w korycie około 0,40 m, odpowiadało to przepływowi Q 50%. W związku z tym intensywność erozji wgłębnej na tym potoku zarówno w 1996 jak i 1997 była bardzo duża. Pojawiły się formy dwu- lub trzy- dzielnego koryta (utworzyły się nowe terasy). Zjawisko zerwania obrukowania można też przedstawić jako zmianę charakterystycznych średnic krzywej przesiewu. Dla badanego potoku przy napełnieniu bliskim 40 cm średnica d 50 ma wartość największą, a naprężenia τ gr gwałtownie rosną (rys. 5). Wiąże się z tym radykalna zmiana warunków stabilności koryta - obrukowanie zostaje zerwane, następuje przemieszanie

7 rumowiska. Zmianę wartości naprężeń granicznych uwzględniających proces tworzenia się obrukowania w dnie cieku można wyznaczyć ze worów 4 i 5, które zostały wyprowadzone p i 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 krzywa początkowa h= 0,19 m. h= 0,21 m. h= 0,23 m. h= 0,25 m. h= 0,27 m. h= 0,38 m. h= 0,58 m. 0,10 0,00 0 0,02 0,04 0,06 0,08 0,1 0,12 0,14 0,16 Rys.4.Symulacja komputerowa obrukowania dna - potok Tenczyński d i [m ] fr a k cja d 50 [m ] 0,1 25 τ [N /m 2 ] 0, ,12 0, ,1 15 0, ,11 0,1 05 0, ,009 0 d50 t 0,1 0, ,0 95 0, ,09 0, ,0 85 0, ,08 0,19 0,2 1 0,23 0,25 0,27 0,38 0,5 8 napełnienie [m ] 0,004 0 Rys.5. Zmiana naprężeń granicznych dla średnicy d 50 w zależności od tworzenia się obrukowania dna cieku na podstawie pomiarów uziarnienia dennego, pokrywy i podłoża [Bartnik 97].Wzór (4) określa wartość naprężeń końcowych w funkcji stosunku odchylenia standardowego krzywej przesiewu δ k /δ p.. Przy braku danych określających zależność końcową wartość naprężeń ścinających można obliczyć z założenia, że proces zmian w uziarnieniu pokrywy przebiega aż do osiągnięcia warunku δ k = 1,3 dla tzw. Krzywej końcowej uziarnienia po przekroczeniu której następuje zerwanie obrukowania dna i w korycie cieku wystąpi ruch masowy. τ k = τ p 1,09 (δ p /δ k ) -0,57 (4) τ k = τ p 1,07 (d 50p /d 50k ) 0,71 (5) Natomiast wzór (5) opiera tę zależność na znanej wartości stosunku d 50k /d 50p. Przy braku tej zależności można się posłużyć w obliczeniach założeniem, że końcowa wartość d 50k /d 50p waha się w przedziale 1,8-2,0 i dla tej wartości można obliczyć końcowe naprężenia ze wspomnianego wzoru.

8 4.2.Transport rumowiska wleczonego w fali powodziowej Wzór Mayera-Petera-Müllera (MPM) w swej postaci ogólnej znajduje zastosowanie do obliczenia masy rumowiska wleczonego w rzekach i kanałach w czasie wezbrania. Celem rozszerzenia jego aplikacji dla warunków transportu rumowiska w materiale wielofrakcyjnym zastosowano modyfikację tego wzoru przez wprowadzenie możliwości obliczenia zmiennych naprężeń granicznych według Wanga. Wprowadzono dalszą modyfikację, która polegała na określeniu parametru Shieldsa jako funkcji odchylenia standardowego krzywej przesiewu. Została ona przeprowadzona w oparciu o pomiary radioznacznikowe masy transportowanej rumowiska wleczonego na potoku Targaniczanka [Bartnik 1992]. Po wprowadzeniu modyfikacji formułę MPM można zapisać: g i ρghi I fig ρsd i = 0 25ρ 0,, 33 1, 5 pb ρ / ρ i i s (6) ρ, ρ s, ρ - masa wody, rumowiska, rumowiska zanurzonego w wodzie, g - przyciąganie ziemskie, h - napełnienie, b - szerokość pasa wleczenia, I - spadek zw. wody, f i - naprężenia bezwymiarowe Shields a, p i - procentowa zawartość i-tej frakcji, natomiast transport całkowity będzie sumą transportów cząstkowych: g G = b p g (7) = g (8) wi i i i w Naprężenia graniczne dla i-tej frakcji z krzywej przesiewu we wzorze MPM zostały skorygowane według wzorów 3,4,5. Masa transportowanego rumowiska (T) dla fali wezbrania w danym przekroju powstaje przez zsumowanie natężeń jednostkowych transportu dla założonego kroku czasowego, np. t = 1 min. (program TRANS) Na podstawie porównania pomiarów przekrojów przed i po fali możliwe jest obliczenie erozji korytowej potoku. Objętość tej erozji obliczono na m 3. Transport rumowiska w okresie w fali wezbraniowej we wrześniu 1996 obliczony został na m 3 i w przybliżeniu odpowiada obliczonemu na podstawie pomiarów geodezyjnych. Transport rumowiska wleczonego w fali lipcowej 1997 był znacznie większy i wynosił 8300 m 3. Deformacja koryta nastąpiła w wyniku erozji wgłębnej i liniowej. Masa transportowanego rumowiska dennego była przyczyną zmian profilu podłużnego w korycie cieku cieku. Te znaczne ilości rumowiska transportowane w czasie fali powodziowych powstały na skutek wystąpienia warunków do masowego transportu w wyniku zerwania obrukowania dna cieku. 5.Zadania i uwagi do regulacji potoku górskiego i

9 Jednym z celów regulacji jest zaprojektowanie nowego koryta cieku dla przeprowadzenia określonych przepływów w warunkach równowagi hydrodynamicznej. Regulacja naturalna rzek i potoków górskich narażonych na silne wezbrania wymaga przewidywania zmian w dnie koryta, jakie mogą nastąpić po przejściu wód, a zatem dokonania prognoz przebiegu procesów korytotwórczych, oceny intensywności transportu rumowiska wleczonego, procesów erozji i sedymentacji w korycie, jak również prognozy zmian w uziarnieniu rumowiska dennego po przejściu wezbrania. Celem regulacji jest określenie warunków równowagi hydrodynamicznej, a więc wyznaczenie parametrów przekroju poprzecznego z dnem ruchomym, gdzie w czasie przepływu wody miarodajnej wystąpi ruch materiału dennego. Dotychczasowe metody regulacji technicznej w sposób znaczący zmieniały reżim i charakter cieków górskich przez wprowadzenie do koryta cieku budowli w postaci stopni, bystrotoków i zapór przeciwrumowiskowych. Zasady regulacji naturalnej mogą być kompromisem w poszukiwaniu nowych i przyjaznych dla środowiska rozwiązań. Obecnie przyjmowany jest również pogląd [Żbikowski i Żelazo 1993], że zadania obiektów służących regulacji potoków nie jest zatrzymywanie całego rumowiska, lecz tylko części, która może powodować największe zniszczenia. Małe przepływy powinny natomiast przechodzić przez konstrukcję bez zaburzenia naturalnego stanu potoku. Obecnie odchodzi się od koncepcji konstrukcyjnych zapór, jakich głównym zadaniem jest zatrzymanie rumowiska wleczonego na rzecz koncepcji budowania obiektów kontrolujących przebieg jego transportu [Kopka 1993]. W ostatnich latach powstały nowe konstrukcje zapór do kontroli rumowiska. Różnorodność form spowodowana jest różnymi założeniami wyjściowymi, a także charakterem zlewni, potoku i środowiska. Wśród zapór można wyróżnić dwa główne typy: zapory belkowe o szerokich poziomych otworach. Zadaniem tych zapór jest głównie sortowanie rumowiska i zatrzymywanie pni drzew. Wielkość otworów jest proporcjonalna do wielkości największego ziarna, jakiemu umożliwia się przejść przez zaporę, zapory szczelinowe o pionowych otworach (jednym lub wielu), sięgających od korony zapory zwykle do poziomu pierwotnego dna potoku. Zadaniem tych zapór jest regulacja szybkości transportu rumowiska. Szczeliny mają taką szerokość, aby przy normalnym stanie wody przepływała ona przez nie bez przeszkód, a uległa spiętrzeniu w czasie fali powodziowej. Na skutek spiętrzenia i efektu cofki, znaczna część rumowiska zostaje zatrzymana. Po opadnięciu fali woda przepływa znowu przez zaporę, unosząc ze sobą stopniowo nagromadzone uprzednio rumowisko. 6. Podsumowanie Na podstawie wyznaczonych wielkości i kształtów ziaren rumowiska dennego oraz prognozy zmian w dnie potoku po przejściu fali powodziowej obliczono parametr Shieldsa f m tj. granicę między ruchem a spoczynkiem. Parametry przekroju cieku powinny być określone z założeniem osiągnięcia równowagi hydrodynamicznej koryta. Określony został przepływ, który będzie tworzył obrukowanie dna. Q 50% nie spowoduje zerwania obrukowania a jedynie wypłukanie drobnych frakcji rumowiska dennego, a skutek wytworzenia się obrukowania dna nastąpi zwiększenie średnicy miarodajnej rumowiska. Ze względu na stwierdzony znaczny transport rumowiska wleczonego w czasie przepływu fali (potok silnie szutrujący) celowe będzie zaprojektowanie w profilu podłużnym cieku zapór rumowiskowych dozujących. Zapory te posiadają w swej funkcji

10 zdolność zatrzymywania rumowiska wleczonego w czasie przepływu fali powodziowej i późnej dozowania rumowiska w czasie opadania fali wezbrania, a więc będzie można przypisać im cechę stabilizacji dna koryta. Na zakończenie warto przytoczyć opinię z roku 1964, że nowe regulacje mogą powstać w warunkach sporów między dążeniami hydrotechników - rzeczników wymagań gospodarczych, oraz przyrodników - rzeczników środowiska. Kompromis polegać może na tym, że każda ze stron nie osiągnie całkowitego spełnienia swoich wymagań, lecz tylko to, co możliwe do osiągnięcia w warunkach konfrontacji poglądów i oczekiwań [Bolesta 1964] Literatura Bartnik W.,1992. Hydraulika potoków i rzek górskich z dnem ruchomym. Początek ruchu rumowiska wleczonego. Zeszyt naukowy A.R. w Krakowie, nr 171. Bartnik W.,1997. Równowaga hydrodynamiczna w warunkach powstawania obrukowania dna. Zesz. Naukowe AR w Krakowie z.17. Bartnik W., i inni.,1997. Regulacja cieku bliżej natury na przykładzie potoku Poniczanki. Zesz. Naukowe AR w Krakowie z.17. IMGW O/Kraków, Ekspertyza dotycząca sytuacji barycznej, opadów i stanów wody podczas wezbrania we wrześniu 1996 roku w rejonie zlewni Tenczynki (potoku Tenczyńskiego). IMGW O/Kraków, Ekspertyza dotycząca sytuacji barycznej, opadów i stanów wody podczas powodzi w lipcu 1997 roku w zlewni Lubieńki. Kopka W.,1993. Konstrukcja zapór funkcjonalnych do regulacji transportu rumowiska wleczonego. Zesz. Nauk. AR we Wrocławiu, nr 234, s Lambor J.,1971. Hydrologia inżynierska. Arkady. Warszawa. Wołoszyn J., Czamara Wł., Eliasiewicz R., Krężel R.,1994. Regulacja rzek i potoków górskich. Wrocław. Wiadomości IMGW, tom 7, zeszyt 1. Żbikowski A., Żelazo J.,1993. Ochrona Środowiska w Budownictwie Wodnym. Materiały Informacyjne, Warszawa, Ministerstwo Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych.