Autoreferat. 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe/ artystyczne z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej.

Transkrypt

1 Autoreferat 1. Imię i Nazwisko. Mirosław Masojć. 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe/ artystyczne z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej. - magister archeologii, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Uniwersytet Wrocławski, 17 czerwca 1997 rok, na podstawie pracy pt. "Obozowisko kultury Federmesser z Siedlnicy 17, gmina Wschowa (wykop II / 77 + I / 78)" napisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Zbigniewa Bagniewskiego. - doktor nauk humanistycznych w zakresie archeologii, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Uniwersytet Wrocławski, 26 czerwca 2002 rok, na podstawie rozprawy pt. "Schyłkowopaleolityczne i mezolityczne społeczności łowiecko-zbierackie w dorzeczu Kaczawy" napisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Zbigniewa Bagniewskiego. 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych/ artystycznych. Od października 2003 roku zostałem zatrudniony na stanowisku adiunkta w Zakładzie Archeologii Epoki Kamienia Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego. 4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.): a) tytuł osiągnięcia naukowego/artystycznego, Krzemieniarstwo stref rytualnych południowej Skandynawii 1

2 b) (autor/autorzy, tytuł/tytuły publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa), Mirosław Masojć, Krzemieniarstwo stref rytualnych południowej Skandynawii, 2014, Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, format A4, 258 stron. c) omówienie celu naukowego/artystycznego ww. pracy/prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania. Zagadnienie obecności i znaczenia wyrobów krzemiennych w kulturze społeczeństw końca epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, pomimo ogólnie przyjmowanego ich marginalnego znaczenia, jest zjawiskiem złożonym i wieloaspektowym. Od czysto utylitarnego charakteru - jest ono częścią ówczesnej gospodarki ze swoistym systemem pozyskiwania surowca kamiennego, jego dystrybucją, produkcją krzemieniarską i wykorzystywaniem produktów tego rękodzieła, po aspekty pozautylitarne w postaci obecności krzemienia w kulturze symbolicznej wykraczające poza ograniczenia prostej konsumpcji i ekonomii. Właśnie na tle krzemieniarstwa przełomu epok metali i przy powyższym założeniu wieloaspektowości będę starał się przedstawić czytelnikowi nieznany dotąd aspekt produkcji krzemieniarskiej okresu późnej epoki brązu na terenie Skandynawii - masową obecność zabytków krzemiennych w obrębie obiektów kultowych, w tym tzw. domów kultowych, lokalizowanych u stóp kurhanów na terenie północnej Jutlandii. W geograficznym i merytorycznym sensie jądrem niniejszej pracy jest północna Jutlandia, będąca częścią współczesnej Danii. Jest to jednocześnie jedna z pięciu głównych jednostek administracyjnych kraju. Na tym terenie, a bardziej precyzyjnie w jego zachodniej części, znajdują się wszystkie analizowane szczegółowo zespoły krzemienne stref rytualnych. Domy kultowe występują w regionie o nazwie Thy, rozpościerającym się pomiędzy Morzem Północnym a Limfjordem. Pozostałe obiekty kultowe znajdują się znajdują się na wschód i południe od Limfjordu, w tym na wyspie Mors, głównie w okolicach Viborga. Obiekty kultowe w postaci tzw. domów kultowych występują na szeroko pojętym obszarze południowej Skandynawii, w pasie którego północną barierę wyznaczyć można na linii od północnej Jutlandii w Danii po Uppland w Szwecji, natomiast granica południowa przebiegałaby od południowych wybrzeży wysp duńskich - Fionii i Zelandii po południowe rubieże Skanii w Szwecji. W tak zarysowanej przestrzeni występowania stref rytualnych, które będą przedmiotem analizy w pracy, jedynie na terenie północnej Jutlandii 2

3 zaobserwowano obiekty kultowe zawierające homogeniczne zespoły krzemienne - tytułowe krzemieniarstwo rytualne. Na pozostałych obszarach wyroby krzemienne, o ile w ogóle obecne, występują jedynie w postaci pojedynczych artefaktów. Stąd zachodnie peryferie północnej Jutlandii stanowią wyraźną odrębność na tle całej strefy występowania domów kultowych późnej epoki brązu. Również tam znajduje się większość omawianych stanowisk o innym charakterze, z których materiały zabytkowe stanowią integralną część pracy. Ponieważ uznałem, iż niewłaściwe byłoby przedstawianie problemu zespołów krzemiennych obiektów kultowych w oderwaniu od całości problematyki krzemieniarstwa późnej epoki brązu, również inne inwentarze będące przedmiotem moich studiów zostały do pracy włączone. Trzy z nich znajdują się we wspomnianym jądrze opracowania (Bjerre, Fragtrup, Troldsting), trzy położone są na Fionii (Højby, Voldtofte, Knudshoved) oraz dwa kolejne na Zelandii (Skamlebæk, Vinde Helsinge). Są to stanowiska, które były dla mnie podstawą analizy całości zagadnienia krzemieniarstwa tego okresu. Nie są one głównym tematem pracy, a stanowić mają jedynie tło dla zagadnienia tytułowego. Położone w jeszcze większym dystansie i jeszcze bardziej ogólnikowo traktowane są stanowiska z części kontynentalnej środkowej Europy. Analizowane w pracy zjawiska związane są z młodszą częścią epoki brązu (okres IV VI), co w ujęciu bezwzględnym odpowiada przedziałowi lat 1150/ przed Chrystusem. Zakres czasowy w jakim mieści się praca zamyka się w około latach kalendarzowych, kiedy społeczności tradycji/kręgu nordyjskiego wykorzystywały nasypy kurhanów z wczesnej epoki brązu jako miejsca pochówków zmarłych w obrządku ciałopalnym, konstruując jednocześnie u ich stóp zróżnicowane w formie obiekty kultowe. W Europie Centralnej okres ten przypada na funkcjonowanie kultury łużyckiej i odpowiada fazom Ha A1/2 Ha D1/2 według systemu chronologicznego Reineckego. W pracy stawiam sobie za cel charakterystykę i interpretację wybranego, dotąd nieznanego aspektu krzemieniarstwa późnej epoki brązu Europy Północnej, jakim są zespoły krzemienne obecne w obrębie struktur kultowych. Zaobserwowano je na terenie północno - zachodniej Jutlandii, która stanowi centrum geograficzne opracowania. Czy mamy do czynienia jedynie ze zjawiskiem lokalnym, czy jest ono obecne również w skali ponadregionalnej, zostanie to bliżej przedstawione w dalszej części pracy. Opisywane zjawisko nie funkcjonowało w izolacji. Było elementem życia codziennego społeczności późnej epoki brązu. Tak traktowane powinno zostać przedstawiane na szerszym tle kulturowym. Dlatego przydatne wydaje się przedstawienie generalnego obrazu i specyfiki 3

4 wytwórczości krzemieniarskiej w tym okresie. Poza zespołami krzemiennymi stref rytualnych, w pracy pojawiają się więc również współczesne im stanowiska, na których obecne są zespoły krzemienne o odmiennym m. in. osadniczym charakterze. Pochodzą one zarówno z obszarów znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie opisywanych zjawisk, a także z regionów bardziej odległych jak np. wyspy duńskie. Obraz dopełnią dalekie analogie zespołów z centralnej części kontynentu. Wyjaśnienia wymaga używane sformułowanie 'stref rytualnych'. Terminu tego używam, aby połączyć w jedną definicję zarówno obiekty jakimi są tzw. domy kultowe jak i inne obiekty kultowe występujące u stóp kurhanów, nie tworzące jednak tak zwartych konstrukcji. Wszystkie one opisano szczegółowo w kolejnych ustępach monografii. Aby wielokrotnie nie wymieniać "domów kultowych i innych obiektów kultowych położonych bezpośrednio u podstawy kurhanów", na których występują zabytki krzemienne, nazywam wszystkie te przestrzenie strefami kultowymi lub rytualnymi. Praca nie obejmuje zagadnienia występowania zabytków krzemiennych w grobach późnej epoki brązu. Miejsce ich wykonania jest zazwyczaj nieznane. Są to artefakty dostarczone w przestrzeń sakralną i tam zdeponowane. Nie ma jak dotąd śladów ich produkcji w obrębie przestrzeni sakralnych. Nie odróżniają się również, w przeciwieństwie do opisywanego tu krzemieniarstwa stref rytualnych, od analogicznych zabytków produkowanych i użytkowanych na osadach bądź warsztatach. Praca została skonstruowana w taki sposób, aby wraz z kolejnymi jej rozdziałami, czytelnik miał możliwość wystarczającego, moim zdaniem, zapoznania się z wybranym materiałem ilustracyjnym w postaci zdjęć zabytków krzemiennych i wybranych rysunków wraz z opisami. Dodatkowo, do głównego wywodu pracy, niejako obok, dodano dwa załączniki - ilustracje opatrzone opisem, przybliżające istotne z punku widzenia poruszanej problematyki dwa obiekty - najciekawszy dom kultowy Skandynawii - Sandagegård oraz najlepiej jak dotąd zachowany kompletny sierp z późnej epoki brązu z torfowiska Stenild. Oba te obiekty wielokrotnie przewijają się na stronach pracy stąd ich bliższa charakterystyka wydaje się być pomocną w jej lekturze. Wyroby krzemienne pozostające w użytkowaniu w obrębie struktur kultowych na terenie południowej Skandynawii, funkcjonujących w pierwszej połowie pierwszego tysiąclecia przed Chrystusem (około BC), czyli w późnej epoce brązu, wskazują na wciąż istotną pozycję jaką zajmował surowiec krzemienny w świadomości ówczesnych społeczności północnej Europy. Ogólnie przyjęty jest dualizm krzemieniarstwa późnej epoki brązu manifestujący się dwoma odmiennymi obliczami. Z jednej strony jako wykształcone 4

5 już rękodzieło, którego produkty - duże noże tylcowe produkowane w specjalnych warsztatach przez wyspecjalizowanych, być może wędrownych wytwórców, były zapewne przedmiotem handlu i wymiany. Z drugiej zaś strony jako dorywczy sposób produkowania ostrego odłupka potrzebnego w danym momencie do bieżących prac w gospodarstwie, której to produkcji mógł się podjąć ktokolwiek. Nie wymagało to zaawansowanych umiejętności krzemieniarskich, a jedynie dysponowania bryłą krzemienną i inną mniej łupliwą skałą służącą do jej rozbicia. Ta druga postać krzemieniarstwa, nazywana w pracy doraźną bądź oportunistyczną, była powszechna w obrębie zagród późnej epoki brązu Skandynawii. Świadczą o tym wielotysięczne zespoły z oportunistycznie połupanych brył krzemiennych obecnych m.in. na osadzie w Bjerre czy na innych stanowiskach przykładowo przedstawionych w pracy. Obie te postaci krzemieniarstwa, jak to się zwykło przyjmować, obecne wprawdzie masowo w gospodarce i ekonomii, zatraciły już swoje dotychczasowe elementy kultury symbolicznej na rzecz zaawansowanych technologicznie, a przy tym nowych i atrakcyjnych wyrobów metalowych. Rzadkimi przejawami pozautylitarnego traktowania artefaktów z surowca kamiennego było składanie ich w postaci depozytów o charakterze wotywnym jak to miało miejsce np. w na osadzie Spjald, czy deponowanie pojedynczych wyrobów krzemiennych w grobach. Jak pokazał przykład grobu z Torup Høje, używano czasem również artefaktów z okresów poprzednich, np. z wczesnej epoki brązu bądź neolitu, deponując je w grobach późnej epoki brązu. Obraz krzemieniarstwa zdegradowanego do postaci ostrych odłupków czy wielofunkcyjnych noży stosowanych w gospodarstwach w ściśle użytkowym celu, okazał się obrazem niepełnym. Wynikał on z niezadowalającego stanu badań nad tym aspektem kultury późnej epoki brązu. Rozwój archeologii oraz stosowanych metod wykopaliskowych umożliwił z jednej strony bardziej świadome prowadzenie badań na obiektach archeologicznych, a z drugiej stosowanie metod eksploracji stanowisk pozwalających na zebranie danych daleko bardziej pełnych niż to było możliwe jeszcze niedawno. Umożliwiło to odkrycie pierwszych zespołów krzemiennych powstałych i zdeponowanych w przestrzeniach rytualnych północnej Jutlandii. Wczesne eksploracje kurhanów koncentrujące się na pochówkach centralnych, bądź wtórnych pochówkach w ich nasypach, nie dawały możliwości dotarcia do opisywanych w pracy stref ceremonialnych wokół samych kurhanów. Dopiero ich systematyczne badania dostarczyły zarówno informacji na temat struktury stref rytualnych oraz obiektów kultowych w nich występujących. Przyniosły również wiedzę o masowych kolekcjach wyrobów krzemiennych stanowiących ich zwarty element. 5

6 Pierwszą strukturą kultową zawierającą homogeniczny zespół krzemienny był dom kultowy Høghs Høj, położony niedaleko Thisted. Kolejno odkrywane obiekty z Thy w zasadzie powielały zarówno charakterystyczną konstrukcję obiektu kultowego, jak i charakter występujących w nich materiałów archeologicznych w postaci dominujących artefaktów krzemiennych. Ustalono, iż obiekty określane jako domy kultowe są regionalnym wariantem znanym wyłącznie z regionu Thy. Poza nim domy kultowe na Jutlandii nie występują, a na pozostałych obszarach, np. na Zelandii czy w Skanii, wykazują odmienności zarówno konstrukcyjne, jak w sferze występujących w nich źródeł. W innych regionach Jutlandii, poza Thy, obecne są odmienne obiekty kultowe zawierające wyroby krzemienne. Mają one bardziej kameralny wymiar w stosunku do domów kultowych i cechuje je liczniejsze występowanie wokół kurhanów. Zobrazowano je na przykładzie kurhanu Torup Høje i obiektów rytualnych wokół niego. Regułą jest, już od okresu neolitu kiedy pojawiają się pierwsze domy kultowe, że obiekty o tym charakterze lokalizowane były w pobliżu grobów. W późnej epoce brązu lokowano je u stóp kurhanów, gdzie jednocześnie umieszczano współczesne im pochówki, najczęściej popielnicowe. Obiekty kultowe były strukturami położonymi przy grobach spełniającymi funkcję świątyń, miejsc ceremonialnych czy np. drogowskazów mających ułatwić odnalezienie konkretnego pochówku. Występujące w części z nich wyroby krzemienne współtworzyły te struktury i w jakiś sposób służyły wypełnianiu ich funkcji. Owym obiektom przypisywane są różnorodne funkcje magiczne związane przede wszystkim z kultem zmarłych, ale także z kultem solarnym i kultem ancestralnym. Odbywające się w nich obrzędy, nieodgadnione dla nas, mogły mieć bardzo zróżnicowany przebieg. Poszczególni badacze chcieliby widzieć w nich miejsca ceremonii o charakterze pogrzebowym, w tym miejsc przejściowych, w których ciało zmarłego ogołocone zostaje do szkieletu i dopiero takie trafia do właściwych pochówków. Inni traktują domy kultowe jako siedziby dusz zmarłych, w tym również odległych przodków. Jeszcze inni widzieliby te obiekty jako rodzaj wszechnic, w których nauczano o przeszłości i dokonywano zabiegów inicjacyjnych wobec młodzieży. Przykłady zaczerpnięte ze społeczeństw tradycyjnych wskazują, że obiekty takie mogły służyć za miejsca odosobnienia w ramach wielu skrajnie różnych obrzędów i rytuałów. Przeprowadzone analizy przyrodnicze dla domu kultowego Grydehøj pozwoliły w pewien sposób przybliżyć potencjalny charakter ceremonii czy rytuałów jakie mogły odbywać się przy kurhanie. Analiza zawartości fosforu w glebie wykazała obecność jego koncentracji wskazujących miejsca, gdzie dochodziło do deponowania substancji 6

7 organicznych zawierających ten pierwiastek. Ich lokalizacja w obrębie domu jednoznacznie wskazuje, że mogły one wiązać się ze specyficznymi rytuałami, w trakcie których wyroby krzemienne mogły odgrywać niebagatelną rolę. Wykluczono natomiast, poprzez analizę zawartości miedzi w glebie, jakiekolwiek aktywności rytualne związane z metalurgią brązu. Odlewnictwo brązu było wskazywane jako jedna z czynności mogących stanowić przedmiot rytuałów w analogicznym do jutlandzkich domu kultowym w Sandagergård. Dalsze ekspertyzy pozwalają przypuszczać, iż w obrębie domu znajdowały się produkty spożywcze oraz, że prawdopodobnie powszechnie składano w nich kwiaty. Jeśli miało w nim miejsce np. pozbawianie zmarłego ciała przed jego kremacją lub długotrwałe wystawianie zwłok w celu rozkładu tkanek miękkich wówczas zrozumiały stawałby się niemal zupełny brak kości w obiekcie. Obraz uzyskany dzięki analizom przedstawia dom kultowy Grydehøj jako strukturę, w której mogły dokonywać się złożone i bardzo zróżnicowane aktywności kultowe. Analiza materiałów krzemiennych obecnych w obiektach kultowych pokazała, iż stanowią one zwarte i homogeniczne zespoły występujące, jak w przypadku domu kultowego Grydehøj, w ściśle ograniczonych ramach przestrzennych. Obserwacje potwierdziły, że obróbka brył krzemiennych miała miejsce w obiektach rytualnych. Tam również wykonywano narzędzia krzemienne a następnie wykorzystywano na miejscu do różnorodnych czynności o charakterze rytualnym. Po użyciu być może część z nich była z obiektów wynoszona, lecz masowość odkrywanych zabytków zdaje się świadczyć o porzucaniu większości w miejscu ich użytkowania. W Grydehøj narzędzia przekroczyły liczbę sześciu tysięcy w przestrzeni ograniczonej do około metrów kwadratowych. Zespoły krzemienne stref rytualnych północnej Jutlandii wykazują szereg odmienności wobec krzemieniarstwa znanego z sieci zagród późnej epoki brązu. Różnice te nie mają charakteru technologicznego, choć zespoły krzemienne, zarówno w strefach domestykalnych jak i rytualnych, wykonywane były przez wytwórców o zbliżonych umiejętnościach. Różnice widoczne są również w strukturze zespołów, będącej być może odzwierciedleniem ich funkcji. Dostrzegalne są także inne zastosowania wyrobów z tych dwóch przestrzeni aktywności ludzkiej. Przeprowadzone obserwacje mikrośladów użytkowania na wyrobach ze stref kultowych wskazują, że czynności tam realizowane nie były tożsame z czynnościami realizowanymi na zagrodach mieszkalnych. Odmienności wykazują zupełnie inne przeznaczenie i wykorzystanie zespołów krzemiennych odnajdywanych w obrębie domów kultowych i stref rytualnych. Ich odmienna postać wynikała być może z wykorzystywania w ramach odbywających się w obiektach kultowych obrzędów. 7

8 Krzemieniarstwo będące przedmiotem pracy określone zostało jako rytualne. Przemawia za tym symboliczny kontekst jego powstania i występowania, a także odmienność w strukturze i charakterze wobec znanych zespołów krzemiennych ze stref domestykalnych epoki. Wszystkie aktywności mające miejsce w obiektach jakimi były domy kultowe potraktowano jako w jakimś sensie związane z obrzędowością i praktykami religijnymi. Obiekty te nie wykazują związków ze sferą domestykalną. Wykazane odmienności krzemieniarstwa wobec tej sfery dodatkowo uzasadniają jego traktowanie jako rytualnego. Liczę, że hipoteza ta, nie będąca przecież, co oczywiste, prawdą obiektywną, poddana zostanie wkrótce weryfikacji w toku kolejnych prac i obserwacji archeologicznych. 5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo - badawczych (artystycznych). Moje zainteresowania naukowe realizowane w pracy badawczej dotyczą trzech szeroko pojętych zagadnień archeologicznych. Pierwszym z nich są badania nad społecznościami łowiecko-zbierackimi późnego paleolitu i mezolitu ziem polskich. Zarówno moja praca magisterska jak rozprawa doktorska zostały poświęcone temu zagadnieniu. Skrócona rozprawa doktorska pt. "The Mesolithic in Lower Silesia..". została opublikowana w języku angielskim w serii wydawniczej Uniwersytetu Wrocławskiego (Masojć 2004a). W kolejnych latach po uzyskaniu zatrudnienia na uczelni wrocławskiej prowadziłem prace badawcze na licznych stanowiskach schyłkowopaleolitycznych i mezolitycznych na terenie Polski południowo - zachodniej publikując ich rezultaty w postaci zarówno sprawozdawczej (Bronowicki, Masojć 2004, 2009; Masojć i in. 2006; Cziesla, Masojć 2007a, 2007b; Dreczko i in. 2009; Masojć 2010a, 2011; Kwiatkowski, Masojć 2012) jak i syntetyzującej (Masojć 2004b, 2005, 2006, 2007a, 2009a; Masojć i in. 2009; Ehlert, Masojć 2010, 2014; Kwiatkowski, Masojć 2011; Housley i in. 2013) podejmując również próby recenzji prac innych badaczy europejskich (Masojć 2009b). Wyniki moich badań nad omawianym zagadnieniem prezentowałem na licznych konferencjach krajowych i zagranicznych, m.in. w Danii (UISPP Session, Commission XXXII), Norwegii, Finlandii (EAA Meeting), Niemczech (Mesolithic or Neolithic? Searching for the late Hunter-Gatherer), Czechach, Słowacji, Hiszpanii (kongres Mesolithic in Europe) 1. 1 Por. lista wystąpień konferencyjnych - wystąpienie nr 9,10,11,13,19,24,26,27,32,33,34,36,38,39,42,43,48,63. 8

9 W swoich badaniach nad paleolitem i mezolitem staram się zwracać szczególną uwagę na aspekty związane z chronologią absolutną badanych zjawisk oraz nad zagadnieniami rekonstrukcji paleośrodowiskowych. Za osiągnięcia w tym zakresie uznałbym odkrycie i precyzyjne datowanie borealnego stanowiska starszego mezolitu w Krępnicy koło Bolesławca w Borach Dolnośląskich, na którym obok kilkunastu zwartych krzemienic mezolitycznych wystąpił również obiekt zawierający kości ludzkie datowany absolutnie na 8800 lat temu. Znalezisko to należy do grupy najstarszych szczątków człowieka z wczesnego holocenu, a samo stanowisko do jednego z istotniejszych na terenie ziem polskich (Masojć 2009a, 2011). Stanowisko w Krępnicy będzie w przyszłości przedmiotem osobnego projektu badawczego. Ślady z kolei najpóźniejszych łowców i zbieraczy, w postaci pozostałości dobrze zachowanego obozowiska, pochodzą z podwrocławskiego stanowiska Wrocław-Polanowice, skąd również pozyskano materiał osteologiczny. Wiek absolutny szczątków kostnych, określony na 6600 lat temu, wskazuje na obecność grup mezolitycznych w okolicach Wrocławia w otoczeniu rozwijającej się już od pewnego czasu gospodarki wytwórczej najwcześniejszych rolników (Masojć i in. 2009). Prace terenowe w Węglinach koło Gubina, w rejonie stanowisk paleolitycznych, umożliwiły interdyscyplinarne analizy paleośrodowiskowe i w konsekwencji rekonstrukcje warunków ekologicznych w jakich bytowały społeczności późnego glacjału, głównie technokompleksu z liściakami (Masojć i in. 2006). W latach kolejnych ( ) prace w tym rejonie kontynuowałem w ramach współpracy z międzynarodowym projektem badawczym RESET 2 (Response of Humans to Abrupt Environmental Transitions) mającym na celu m.in. poszukiwanie śladów wulkanizmu plejstoceńskiego i badaniu jego wpływu na ówczesne populacje ludzkie. Odwierty w rejonie Węglin przyniosły spektakularne odkrycia kryptotefry - najdrobniejszych produktów erupcji z co najmniej trzech epizodów europejskiego wulkanizmu: dwóch islandzkich wulkanów Ketla i Snæfellsnes oraz Laacher See w Niemczech. Wyniki tych badań opublikowaliśmy w prestiżowym czasopiśmie Quaternary Science Reviews (Housley i in. 2013). W latach uczestniczyłem w międzynarodowym projekcie Target Area Pioneer Settlement in Northern Europe - Network and Collaboration na zaproszenie Profesora Håkona Glørstada z Uniwersytetu w Oslo. W ramach współpracy uczestniczyłem w 2 Projekt realizowany w latach przez konsorcjum naukowe składające się z czterech instytucji: Royal Holloway University of London, Oxford University Southampton University, Natural History Museum. c14.arch.ox.ac.uk/reset 9

10 sesji naukowej na wspomnianym uniwersytecie w 2011 roku oraz recenzuję wydawane w ramach tego projektu publikacje. Od 2012 roku, w ramach zadania 1 (tom I redagowany przez dr. hab. Jacka Kabacińskiego) projektu badawczego Nr 11H kierowanego przez prof. dr. hab. Przemysława Urbańczyka, pt.: THE PAST SOCIETIES. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages realizowanego w ramach Programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pn. Narodowy Program Rozwoju Humanistyki moduł badawczy 1.1. przygotowuję monografię późnego mezolitu na ziemiach polskich zatytułowaną roboczo "Osadnictwo społeczności późnomezolitycznych na ziemiach polskich". Wspomnieć tu również należy o przygotowanej przeze mnie redakcji książki, wspólnie z prof. dr. hab. Belesławem Ginterem, prof. dr. hab. Stefanem Karolem Kozłowskim oraz dr. hab. Tomaszem Płonką, dedykowanej pamięci Profesora Zbigniewa Bagniewskiego - długoletniego szefa wrocławskiego archeologicznego ośrodka akademickiego (Masojć i in. red. 2007). Drugim z zagadnień zajmujących mnie w toku mojej pracy badawczej jest tzw. "późne" krzemieniarstwo, w szczególności wytwórczość krzemieniarska końca epoki brązu i początków epoki żelaza w Europie. Monografia przedstawiana do oceny jest wynikiem studiów nad tym zagadnieniem. Uważam, iż pomimo ogólnie przyjmowanego, marginalnego znaczenia krzemieniarstwa w okresie przełomu epok metali, jest ono wówczas stałym elementem gospodarki i kultury, co więcej - elementem złożonym i wieloaspektowym. Początku mojego zainteresowania zagadnieniem krzemieniarstwa końca epoki brązu dopatruję się w pracach terenowych wrocławskiego Zespołu Badań Ratowniczych Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk na powstającym odcinku autostrady A4 na terenie województwa opolskiego realizowanych od 1998 (Bronowicki i in. 2002). Wówczas to na szeregu stanowisk natrafiliśmy na materiały krzemienne nie przystające do kanonu krzemieniarstwa epoki kamienia czy wczesnej epoki brązu. Najważniejszym zespołem pozyskanym przez nasz zespół, opracowanym przez nas był bogaty inwentarz krzemienny kultury łużyckiej okresu halsztackiego ze stanowiska Zakrzów 41 w gminie Gogolin (Bronowicki, Masojć 2008a, 2008c). Prezentując wyniki prac na XV kongresie UISPP w Lizbonie przekonaliśmy się, iż nasze znaleziska wpisują się doskonale w wytwórczość krzemieniarską późnej epoki brązu północnej Europy (Bronowicki i in. 2006). Zainicjowało to moje przyszłe badania na terenie Skandynawii, których podsumowanie przedstawiane jest do oceny (Masojć 2014a). Wstępne wyniki tych badań zostały zasygnalizowane w literaturze już wcześniej (Masojć, Bech 2011; Masojć i in. 2013). 10

11 Badania te stały się możliwe dzięki rządowemu stypendium duńskiemu - Danish Government Scholarship (2008) oraz dwukrotnym stypendium Fundacji Kazimierza Salewicza - Kazimierz Salewicz og hustru Marit Jensens Studiefond (2010, 2012). Analizy przyrodnicze domu kultowego Grydehøj, datowania radiowęglowe, a także analizy funkcji wyrobów krzemiennych możliwe były dzięki rocznemu grantowi przyznanemu mi przez Narodowe Centrum Nauki w ramach trzeciej edycji programu Opus (2013) - projekt badawczy nr 2012/05/B/HS3/03829 pt. "Krzemieniarstwo nieznane. Skandynawskie domy kultowe późnej epoki brązu". Zimą 2010 roku dzięki dodatkowemu dofinansowaniu uzyskanemu z Fundacji Kazimierza Salewicza analizowałem materiały krzemienne potencjalnie wiążące się z zajmującą mnie problematyką na uniwersytecie oraz w muzeum uniwersyteckim w Oslo. Podjąłem się również opracowania halsztackich materiałów krzemiennych z niemieckiego (saksońskiego) stanowiska HAS-06 z kopalni Reichwalde, którego publikacja, niewiążąca się bezpośrednio z problematyką poruszaną w przestawianej monografii, zostanie przedstawiona drukiem w przyszłości. Jestem również autorem analizy halsztackich materiałów krzemiennych kultury łużyckiej z grodziska w Wicinie w woj. lubuskim (Masojć 2013). Wyniki badań nad omawianym zagadnieniem prezentowane były na konferencjach krajowych (Warsztaty Krzemieniarskie SKAM ) i zagranicznych, m.in. w Portugalii (XV kongres UISPP) 3. Trzecim kierunkiem moich zainteresowań badawczych jest prehistoria północnowschodniej Afryki. Od 2006 roku uczestniczę w badaniach polsko-amerykańskiej Połączonej Misji Prehistorycznej 4, najdłużej działającej misji archeologicznej w tej części Afryki. W latach uczestniczyłem w pracach na Pustyni Zachodniej w Egipcie w rejonie kompleksu stanowisk neolitycznych w Nabta Playa. Wraz z Maciejem Jórdeczką oraz Haliną Królik z Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk prowadziliśmy badania na szeregu wczesnoneolitycznych stanowisk kultury El Adam. Wśród nich na uwagę zasługuje przede wszystkim stanowisko E-06-01, stratyfikowane obozowisko tej kultury, z pozostałościami szałasów, ognisk, licznym inwentarzem krzemiennym oraz szczątkami kostnymi. Stanowisko zostało precyzyjnie datowane radiowęglowo na okres około 9100 lat temu. Zagadnienia obecności najstarszej na kontynencie afrykańskim ceramiki z tego stanowiska zostały przez nasz zespół, kierowany przez prof. dr hab. Romualda Schilda, 3 Por. lista wystąpień konferencyjnych - wystąpienie nr 17,21,23,46,50,56. 4 Combined Prehistoric Expedition (CPA). 11

12 przedstawione m.in. w czasopiśmie Antiquity (Jórdeczka i in. 2011), natomiast dyskusja dotycząca samego stanowiska i najstarszego neolitu afrykańskiego, w kilku innych czasopismach, m.in. African Archaeological Review (Jórdeczka i in. 2012, 2013). Opracowanie kolejnego z badanych przez nas stanowiska kultury El Adam, E zostało złożone i zaakceptowane do druku w czasopiśmie Azania: Archaeological Research in Africa i ukaże się w jego grudniowym zeszycie 5. Wyniki naszych badań prezentowaliśmy na konferencjach poświęconych problematyce afrykanistycznej w Poznaniu, Londynie (Conference for Nubian Studies), Warszawie, Gdańsku 6. Od 2009 roku uczestniczę w projekcie interdyscyplinarnych badań na terenie pustyni Bayuda w Sudanie. Ma on na celu stworzenie mapy archeologicznej pustyni Bayuda, na powierzchni około 140 tyś km 2, i ochrony stanowisk archeologicznych zagrożonych rozwojem przemysłu oraz niekontrolowanych poszukiwań złota. Projekt jest realizowany przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, kierowany przez dr. Henryka Panera. Moim zakresem obowiązków w projekcie są badania nad osadnictwem epoki kamienia, od wczesnego paleolitu po koniec neolitu oraz wszelkie ślady aktywności krzemieniarskiej/kamieniarskiej społeczności późniejszych. Projekt zakłada badania wykopaliskowe na wybranych, szczególnie ważnych dla poznania pradziejów Bayudy, stanowiskach. W trakcie sześciu kolejnych sezonów odkrytych zostało przeszło tysiąc stanowisk, z czego większość związana jest z epoką kamienia. Na szeregu z nich przeprowadziłem badania wykopaliskowe. Za największe dotychczasowe osiągnięcie uznałbym przebadanie bogatego stanowiska nubijskiej tradycji lewaluaskiej - BP177 oraz określenie jego wieku bezwzględnego metodami optycznymi (OSL, IRSL) na przedział tysięcy lat temu (Masojć 2010). Jest to jedyne, obok datowanego stanowiska z wyspy Sai, datowanie termoluminiscencyjne paleolitu w Sudanie. Podsumowanie dotychczasowych prac na Bayudzie, mojego i H. Panera autorstwa, ukaże się w najbliższych dniach drukiem w czasopiśmie Gdańsk Archaeological Museum African Reports 7. Wstępne wyniki prezentowałem wielokrotnie na konferencjach nubijskich w Gdańsku, Poznaniu, Warszawie, a ostatnio na kongresie nubijskim w Neuchȃtel w Szwajcarii 8. 5 Jórdeczka M., Królik H., Masojć M., R. Schild (w druku) Here comes the rain again... The Early Holocene El Adam Occupation of the Western Desert, Nabta Playa, Egypt. Site E-08-2, Azania: Archaeological Research in Africa. 6 Por. lista wystąpień konferencyjnych - wystąpienie nr 22,28,29,31,37,41. 7 Masojć M., Paner H. (w druku) Palaeolithic and Neolithic in the Bayuda Desert, Gdańsk Archaeological Museum African Reports. 8 Por. lista wystąpień konferencyjnych - wystąpienie nr 35,44,45,47,49,51-55,60,64,65. 12

13 Za niewątpliwe osiągniecie w ramach mojej aktywności afrykańskiej uważam podpisanie w 2014 roku umowy o współpracy pomiędzy moim macierzystym instytutem a Zakładem Archeologii Uniwersytetu Dwóch Nilów w Chartumie (AlNeelain University). Do zainicjowania tej relacji doszło podczas wspólnych wstępnych badań na Pustyni Wschodniej w rejonie Atbary, gdzie odkryliśmy, wraz z kierownikiem wspomnianego zakładu - Ahmedem Hamid Nassr, aglomerację stratyfikowanych stanowisk tradycji aszelskiej. Planowana współpraca opierać się będzie przede wszystkim na wspólnych badaniach osadnictwa wczesnego paleolitu tego obiecującego obszaru ale zakłada również wspólne aktywności dydaktyczne w postaci wizyt studentów uniwersytetu chartumskiego na Uniwersytecie Wrocławskim, a także organizowanie warsztatów i ćwiczeń dla studentów podczas wizyt w Chartumie. Już w tym sezonie przeprowadziliśmy warsztaty poświęcone technologiom epoki kamienia oraz zorganizowana została sesja prezentująca wyniki naszych badań na Bayudzie dla studentów Uniwersytetu Dwóch Nilów. Spektakularne odkrycie wielce obiecującego rejonu przyszłych badań prezentowałem, wraz z partnerem sudańskim, na sesjach nubiologicznych w Polsce 9. Obok moich aktywności naukowych od początku kariery akademickiej zaangażowany jestem w badania szerokopłaszczyznowe na terenie głównie Polski południowo - zachodniej. Jeszcze jako doktorant, od 1999 roku uczestniczyłem w pracach archeologicznych na inwestycji budowy autostrady A4 na terenie Opolszczyzny, kierując pracami na wielu stanowiskach oraz publikując rezultaty badań (Bronowicki, Masojć 2001, 2004, 2007; Masojć, Bronowicki 2003; Kamyszek, Masojć 2004). Po doktoracie i zatrudnieniu w Instytucie Archeologii, od roku 2003 koordynuję prace zespołów wykopaliskowych na różnych inwestycjach drogowych (autostrada A4; autostradowa obwodnica Wrocławia, droga S3, S5 itd.). Rezultatem tych prac jest wiele publikacji naukowych mojego autorstwa bądź współautorstwa (Bykowski i in. 2005a, 2005b; Bednarek i in. 2005; Masojć, Paruzel 2006a, 2006b; Błażejewski, Masojć 2006; Masojć i in. 2006; Masojć 2007b; Bronowicki, Masojć 2007; 2008a, 2008c; Dreczko i in. 2009; Ehlert, Masojć 2010, 2014; Furmanek i in. 2011, 2012; Masojć 2014b, 2014c, 2014d) 10. Z ważniejszych prac należy wymienić przebadanie dobrze zachowanej osady kultury ceramiki wstęgowej rytej w Kostomłotach (Furmanek, Masojć 2006; 2011) czy 9 Por. lista wystąpień konferencyjnych - wystąpienie nr 59,61, Por. lista wystąpień konferencyjnych - wystąpienie nr 9,12,14,15,16,18,19,20,25,26,30,40,57,58. 13

14