GLOBALNY RUCH DŻIHADYSTYCZNY PO ŚMIERCI USAMY BIN LADINA

Transkrypt

1 Uniwersytet Łódzki GLOBALNY RUCH DŻIHADYSTYCZNY PO ŚMIERCI USAMY BIN LADINA Jak 14 czerwca 2011 r. stwierdził koordynator Departamentu Stanu ds. przeciwdziałania terroryzmowi, Daniel Benjamin: Śmierć Osamy bin Ladena w czasie operacji USA w Pakistanie 2 maja ma na Al Kaidę większy niż oczekiwano wpływ, ponieważ okazało się, że lider siatki był zaangażowany w opracowywanie jej nowej strategii. Jak podano w korespondencji PAP, cytującej tego przedstawiciela waszyngtońskiej administracji: Najważniejsze odkrycie, jakiego dokonaliśmy w kryjówce bin Ladena, jest takie, że był on o wiele bardziej zaangażowany w działalność organizacji, niż mogliśmy spodziewać się po człowieku żyjącym w izolacji. ( ) wbrew pojawiającym się opiniom bin Laden nie tylko stanowił ikonę, lecz był również głęboko zaangażowany w strategiczne kwestie Al Kaidy. Dlatego zabicie go przez siły specjalne USA odniosło podwójny efekt: z jednej strony pozbawiło Al Kaidę symbolu, a z drugiej stratega, który faktycznie miał wielki wpływ na sposób działania organizacji. 1 Dwa dni później, 16 czerwca 2011 r., światowe agencje informacyjne podały komunikat, że: Generalne dowództwo Al Kaidy ogłosiło po konsultacjach mianowanie szejka Ajmana al-zawahiriego na szefa organizacji Al Kaida zapowiedziała też, że pod nowym przywództwem będzie kontynuowała dżihad przeciwko USA i Izraelowi oraz że nigdy nie uzna Izraela i będzie wspierała muzułmanów w Afganistanie, Iraku i Afryce. Organizacja podkreśliła też poparcie dla rewolucji w Egipcie, Tunezji, Jemenie, Syrii i Libii: Zachęcamy muzułmanów, by powstali i kontynuowali walkę i poświęcenie dopóki wszystkie skorumpowane i opresyjne reżimy narzucone przez Zachód nie upadną - głosi komunikat. 2 Problem, jaki wpływ wywrze śmierć założyciela Al Kaidy zarówno na tę organizację, jak i szerzej, na globalne działające struktury dżihadystyczne, zaczął być dyskutowany od momentu, gdy media rozpowszechniły wiadomość przekazaną amerykańskiemu i światowemu społeczeństwu przez prezydenta Baracka Obamę 1/2 maja 2011 r. By lepiej zrozumieć tę kwestię warto przypomnieć, jaką rolę odgrywał Bin Ladin w światowym ruchu dżihadystycznym zanim USA uczyniły go wrogiem publicznym numer jeden i wyruszyły na wojnę z jego organizacją po atakach terrorystycznych 11 września 2001 r. 1 na_al_kaide.html) 2

2 Historia (po)nowoczesnego ruchu dżihadystycznego sięga czasów formowania się egipskiego i pakistańskiego ekstremizmu islamskiego w latach 60 i 70 XX wieku. W Egipcie różne odłamy salafitów, wywodzące się z założonego w tym państwie Bractwa Muzułmańskiego, miały, mimo państwowych represji, sprzyjające warunki do okrzepnięcia zarówno intelektualnego jak i organizacyjnego. T o w tym państwie powstał Islamski Dżihad oraz konkurencyjna organizacja Dżemaja Islamija (Grupa Islamska), które przeprowadziły wiele groźnych zamachów terrorystycznych zarówno w samym Egipcie jak i w jego otoczeniu. Pakistan, kolebka szkoły deobandi, będącej ważnym filarem ruchu radykalnych muzułmanów w Azji Środkowej, tworzył warunki sprzyjające ich rozwojowi, szczególnie od chwili przejęcia rządów w tym państwie przez gen. Zia ul Haqa, który rozpoczął reislamizację swojego kraju. Natomiast katalizatorem rozwoju muzułmańskich organizacji zbrojnych stała się sowiecka inwazja na Afganistan, rozpoczęta w grudniu 1979 r. Wówczas afgańscy mudżahedini zostali wykorzystani przez USA do prowadzenia tzw. Wars by Proxy, których celem było osłabienie Związku Sowieckiego. Na pogranicze afgańsko pakistańskie, od 1980 r. zaczęły ściągać rzesze ochotników, w tym także pochodzących z krajów arabskich, którzy otrzymywali wsparcie finansowe od rządów państw muzułmańskich oraz USA a także wsparcie logistyczno-szkoleniewe ze strony wszechpotężnych pakistańskich wojskowych służb specjalnych znanych powszechnie jako ISI. Transfer środków finansowych do bojowników działających w Afganistanie wiąże się szczególnie z działalnością Abd Allaha Azzama, palestyńskiego uczonego, organizatora, ideologa oraz działacza zbrojnego dżihadu, a także jego ucznia i współpracownika Usamy Bin Ladina. Urodzony w 1941 r. niedaleko Dżeninu Abd Allah Azzam, absolwent Uniwersytetu w Damaszku ( ), weteran wojny sześciodniowej (1967), otrzymał tytuł doktora kairskiego Uniwersytetu Al-Azhar, ideowej kuźni fundamentalistów islamskich w 1973 r. Następnie wyjechał do Jordanii, obejmując stanowisko profesora prawa koranicznego, po czym po wydaleniu z Jordani wyjechał do Arabii Saudyjskiej, gdzie nauczał na Uniwersytecie króla Abd al-azziza w Dżudzie. Tam spotkał i stał się nauczycielem młodego Usamy. W 1980 roku Azzam wyjechał do Pakistanu, gdzie wykładał na Uniwersytecie Muzułmańskim w Islamabadzie. W 1984 r. przeniósł się na stałe do Peszawaru, gdzie założył i kierował organizacją logistyczną - maktab al-khidamat (MAK - Biuro Służb) wspierającą przybywających do Pakistanu z wielu krajów muzułmańskich bojowników świętej wojny przeciwko Sowietom w Afganistanie. Zajmował się on rozdzielaniem pomocy finansowej płynącej z Arabii Saudyjskiej i innych bogatych państw Zatoki Perskiej dla walczących w Afganistanie mudżahedinów. W 1986 r. do Pakistanu przyjechał doktor Ajman az-zawahiri, kolejna ważna postać zbrojnego dżihadu, urodzony w 1951 r. w Egipcie i pochodzący z bogatej i niezwykle wpływowej egipskiej rodziny chirurg. Lata spędził on w egipskim więzieniu, aresztowany i skazany za udział w spisku, w wyniku którego grupa zamachowców islamskich radykałów zabiła prezydenta Anwara as-sadata 6 października 1981 r. Usama Bin Ladin poznał Az- Zawahiriego najprawdopodobniej w 1985 r. w Dżuddzie, gdzie po odbyciu hadżu Az- Zawahiri otworzył praktykę lekarską. Ten urodzony w 1957 r. syn jednego z najbogatszych saudyjskich przedsiębiorców po zakończeniu studiów w 1979 r. wielokrotnie przyjeżdżał na pogranicze afgańsko-pakistańskie, gdzie za własne pieniądze w 1984 r. wybudował pierwszy dom gościnny dla arabskich ochotników przybywających do Afganistanu by walczyć z szurawimi. Właśnie w tym budynku miało swoją siedzibę Biuro Służb Abd Allaha Azzama. Obecność w drugiej połowie lat osiemdziesiątych 98

3 Globalny ruch dżihadystyczny po śmierci Usamy Bin Ladina XX wieku tych trzech wybitnych postaci islamskiego dżihadu Palestyńczyka Azzama, Egipcjanina az-zawahiriego oraz Saudyjczyka Bin Ladina stała się katalizatorem dla błyskawicznego rozwoju tego ruchu społecznego także po wyjściu wojsk sowieckich z Afganistanu. Najprawdopodobniej około 1987 r. Usama Bin Ladin postanowił prowadzić bardzo szczegółową kartotekę zawierającą dane osobowe bojowników dżihadu (tzw. Al Qaeda al Jihad Baza dżihadu), by móc ich w przyszłości wykorzystać w dalszej walce przeciwko wrogom islamu. Organizacja Bin Ladina, znana powszechnie jako Al Kaida, powstała najprawdopodobniej w okresie sierpień wrzesień 1988 r., gdy wiadomo już było, że Sowieci wycofają się z Afganistanu, zatem wróg, z którym walczyli bojownicy dżihadu został przez nich pokonany. Musieli oni zmierzyć się z problemem co robić dalej, po pierwszym wielkim zwycięstwie i to nad światowym supermocarstwem, jakim jeszcze wtedy wciąż był ZSRR? W lutym 1989 r. Związek Radziecki wycofał ostatnie wojska z Afganistanu, zaś Amerykanie wstrzymali pomoc finansową i wojskową dla afgańskiej opozycji. W efekcie, kraj ten pogrążył się w trwającej do dnia dzisiejszego wojnie domowej. Abd Allah Azzam zginął w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach w zamachu bombowym 24 listopada 1989 r. w Peszawarze, doktor Ajman az-zawahiri zaczął wojaże po świecie, przebywając m. in. w USA i Europie Zachodniej, natomiast opromieniony sławą niezwyciężonego mudżahedina Usama Bin Ladin wrócił do rodzinnej Arabii Saudyjskiej. W sierpniu 1990 r., po inwazji Iraku na Kuwejt, Bin Ladin przedstawił saudyjskiej rodzinie królewskiej plan wykorzystania swoich bojowników, których dane przechowywał od czasów afgańskiego dżihadu, do obrony królestwa przed ewentualnym irackim najazdem. Plan ten został jednak odrzucony, do obrony swego państwa Saudowie zaprosili wojska amerykańskie zamiast doświadczonych w walce z sowieckim najeźdźcą bojowników Bin Ladina. Usama potraktował to nie tylko jako osobisty afront, ale jako faktyczne zezwolenie na okupacje przez Amerykanów najświętszych miejsc islamu. W 1991 r. został on zmuszony przez władze do wyjazdu ze swojej ojczyzny i znalazł się ostatecznie w Sudanie, państwie rządzonym przez innego znanego muzułmańskiego fundamentalistę, doktora Hasana at-turabiego. Usama przeniósł do tego kraju swoje firmy i rozpoczął cierpliwe budowanie zrębów swojej organizacji logistycznej, mającej na celu wspieranie radykalnych muzułmańskich bojowników wszędzie tam, gdzie podejmowali oni zbrojną walkę z nieprzychylnymi im reżimami, od Algierii po Filipiny. Jego ideą było zjednoczenie wysiłków rozproszonych do tamtej chwili bojowników dżihadu dla wspólnej sprawy odbudowy globalnego islamskiego kalifatu. I rzeczywiście, weterani afgańskiego dżihadu (tzw. afghan alumni) stanęli na pierwszej linii walki w Algierii, tworząc jedną z najgroźniejszych muzułmańskich organizacji partyzancko-terrorystycznych GIA (Islamską Grupę Zbrojną), która wkrótce zaczęła tworzyć swe komórki nie tylko w pobliskich krajach Maghrebu, ale także we Francji, Hiszpanii oraz Wielkiej Brytanii. Byli oni obecni w Egipcie i Rogu Afryki, tworzyli komórki terrorystyczne w ojczyźnie Bin Ladina, a także w Jemenie i Omanie, działali na Kaukazie oraz w Pakistanie, Bangladeszu, Tajlandii, Malezji, Indonezji, Singapurze oraz na Filipinach. Pojawili się również w Bośni oraz Czeczenii od połowy lat 90. XX wieku można zaobserwować przyśpieszona islamizację tego konfliktu i jego przeniesienie na Rosję i terytoria będące pod jej kontrolą. Drugą ważną ideą Bin Ladina 99

4 było skupienie wysiłków jego organizacji na atakowaniu głowy węża czyli protektora niewiernych muzułmańskich reżimów, jakim zdaniem Bin Ladina były USA. Pierwsza próba ataku na Amerykanów ze strony bojowników Al Kaidy miała miejsce 29 grudnia 1992 r. w Jemenie, skąd zresztą pochodzi klan Bin Ladinów. Celem zamachu bombowego był hotel, w którym mieli mieszkać amerykańscy żołnierze udający się do Somalii, gdzie wojska amerykańskie dokonały kilka tygodni wcześniej interwencji humanitarnej. Atak ten był jednak relatywnie nieudany zginęło w nim jedynie dwóch turystów austriackich. Kolejna akcja inspirowana przez Al Kaidę była już dużo lepiej przygotowana i zakończyła się dużym sukcesem. 3 października 1993 r. wyszkoleni przez instruktorów Bin Ladina somalijscy bojownicy spowodowali ciężkie straty wśród amerykańskiej grupy zadaniowej, której celem było aresztowanie w stolicy Somalii, Mogadiszu, bliskich współpracowników somalijskiego warlorda Mohameda Farraha Aidida. W efekcie medialnej krytyki tej akcji, prezydent Bill Clinton podjął decyzję o przyśpieszonym wycofaniu z tego państwa wojsk amerykańskich, uczestniczącym w zorganizowanej przez ONZ akcji niesienia pomocy głodującym Somalijczykom. Dwa lata później, 13 listopada 1995 r. doszło do wybuchu samochodu-pułapki przy ośrodku szkoleniowym saudyjskiej Gwardii Narodowej w Rijadzie. W zamachu tym zginęło pięciu amerykańskich instruktorów wojskowych i dwóch Hindusów. Czterech schwytanych po zamachu i powiązanych z Usamą zamachowców skazano na śmierć i stracono. W maju 1996 r. w wyniku amerykańskich i saudyjskich nacisków na sudański rząd, Usama Bin Ladin został zmuszony do wyjazdu z tego kraju. Wyczarterowanymi samolotami Ariany, afgańskiej linii lotniczej przeniósł się ze swoją rodziną i współpracownikami Afganistanu, zamieszkując początkowo w Kandaharze. Nawiązał tam przyjazne stosunki z talibami, powoli przejmującymi kontrolę nad tym krajem i wkrótce stał się ich szanowanym gościem. 25 czerwca 1996 r. w wyniku zamachu bombowego na wojskowy kompleks mieszkalny Khobar Towers w Dhahranie w Arabii Saudyjskiej, śmierć ponosi 19 Amerykanów a setki odnoszą rany. Zamach ten został najprawdopodobniej sfinansowany przez Usamę a dokonany przez miejscową siatkę terrorystyczną. O zorganizowanie tego zamachu, podobnie zresztą jak poprzedniego (13 listopada 1995 r.) podejrzewa się także organizacje szyickie wspierane przez Irańskie Ministerstwo Bezpieczeństwa i Wywiadu oraz związaną z Irańczykami służbę bezpieczeństwa libańskiej organizacji Hizballah, kierowanej przez innego arcyterrorystę Imada Mugniję, odpowiedzialnego za wiele zamachów przeciwko Amerykanom oraz Żydom na całym świecie. 23 sierpnia 1996 r. Usama ogłasza deklaracje świętej wojny przeciwko Amerykanom, w której nakłania do atakowania Amerykanów na całym świecie. Deklaracja ta jest rozpowszechniana na kasetach magnetofonowych i video w wielu meczetach i ośrodkach islamskiej kultury na całym świecie, w tym także w Europie. Jednak zarówno w Europie jak i USA deklaracja Bin Ladina przechodzi niezauważona przez główne media wypowiedzenie wojny supermocarstwu przez skazanego na wygnanie saudyjskiego banitę wydawało się wówczas przejawem la folie des grandeurs. Nieco ponad 5 lat później uda mu się jednak dopiąć celu a ranione supermocarstwo wypowie mu wojnę, czyniąc z jego schwytania lub zabicia punkt honoru. 100

5 Globalny ruch dżihadystyczny po śmierci Usamy Bin Ladina Tymczasem w grudniu 1996 r. doktor Ajman az-zawahiri wraz ze swoimi dwoma towarzyszami został aresztowany w Dagestanie, gdy próbował przedostać się do Czeczenii. Według oficjalnej wersji az-zawahiri miał zostać nie rozpoznany przez dagestańskie i federalne siły bezpieczeństwa (podróżował z fałszywym paszportem) i do kwietnia 1997 r. przebywał w więzieniu w Machaczkale, w oczekiwaniu na proces w którego efekcie został skazany na sześć miesięcy więzienia. W maju 1997 r. całej trójce udało się jednak uciec z dagestańskiego więzienia i bezpiecznie opuścić Wspólnotę Niepodległych Państw. Inna wersja eskapady Az-Zawahiriego et consortes na Kaukaz głosi, że przebywał on przez pół roku w obozie treningowym w Dagestanie szkolony i chroniony przez agentów rosyjskiej FSB. 23 lutego 1998 r. ogłoszone zostaje oświadczenie Światowego Frontu Islamskiego na rzecz Walki z Żydami i Krzyżowcami, federacji walczących muzułmanów, założonej przez organizację Bin Ladina, egipski Islamski Dżihad, którego przywódcą był Ajman az-zawahiri, egipską Grupę Islamską, pakistański Dżamiat ul-ulema-e-pakistan oraz Ruch Świętej Wojny z Bangladeszu. Fatwa ta zezwalała na zabijanie Amerykanów, w tym cywilów wszędzie tam, gdzie tylko było to możliwe i została ogłoszona przed na pół roku przed pierwszą wielką akcją bojowników Bin Ladina przeciwko celom amerykańskim, która wreszcie uczyniła go sławnym także w Ameryce. 7 sierpnia 1998 r. dwie ciężarówki wyładowane materiałami wybuchowymi eksplodują w odstępie kilku minut pod amerykańskimi ambasadami w stolicach Kenii i Tanzanii. W samobójczych zamachach bombowych giną wówczas 234 osoby, w tym dwunastu Amerykanów, a rannych zostaje ponad pięć tysięcy osób. Dopiero zamachy w Afryce w 1998 r. sprowokowały amerykańskie władze do nieco bardziej zdecydowanej reakcji poza bombardowaniami obozów Al Kaidy w Afganistanie, CIA spowodowała aresztowania kilkudziesięciu terrorystów i zainicjowała program tzw. extraordinary renditions czyli porwań operatorów Al Kaidy i przewożenia ich do zagranicznych ośrodków zatrzymań, głównie w zaprzyjaźnionych państwach muzułmańskich. Podjęto także wtedy pewne (nieudane) próby zorganizowania akcji schwytania lub zgładzenia Bin Ladina. Amerykańskie media wreszcie zainteresowały się postacią Usamy i przybliżyły ją nieco amerykańskiej publiczności nowy wróg Ameryki zyskał twarz i nazwę. Niestety, groźba muzułmańskiego terroryzmu pozostawała w cieniu głośnej afery Moniki Lewinski, która przykuwała wówczas uwagę zarówno amerykańskiego establishmentu, jak i opinii publicznej lider Al Kaidy wciąż znacznie ustępował wtedy jeszcze pod względem popularności byłej asystentce prezydenta Clintona. Amerykańskie działania nie osłabiły jednak organizacji Bin Ladina ani nie doprowadziły do jej infiltracji nadal działała ona względnie swobodnie. 5 października 2000 r. w samobójczym ataku łodzią wypełnioną materiałami wybuchowymi na amerykański niszczyciel USS Cole stojący w jemeńskim porcie Aden, ginie 17 marynarzy a 39 zostaje rannych. Kolejnym zamachem Al Kaidy był już samobójczy atak czterema porwanymi samolotami na wieże World Trade Center w Nowym Jorku, Pentagon i (nieudany) na Biały Dom lub Kapitol 11 września 2001 r., w wyniku którego zginęło blisko 3 tysiące ludzi. Dzięki temu atakowi Usama Bin Ladin osiągnął wreszcie globalną sławę jako główny wróg USA, zyskując tysiące nowych sympatyków na całym świecie, przede wszystkim w środowiskach radykalnych muzułmanów. Zamach ten sprawił, że prezydent USA George W. Bush ogłosił tzw. Globalną wojnę 101

6 z terrorem (GWOT Global War on Terror), dokonując w październiku inwazji na rządzony przez wspierających Bin Ladina talibów Afganistan. Efektem tych działań amerykańskich było obalenie rządów talibów w Afganistanie, zniszczenie baz Al Kaidy w tym państwie, aresztowanie lub zabicie znacznej liczby przywódców i szeregowych żołnierzy Al Kaidy, w tym także ważnych komendantów z nr. 3 w tej organizacji, czyli Mohammedem Atefem włącznie, który zginął w amerykańskim bombardowaniu pod koniec 2001 r. Amerykanom nie udało się jednak wówczas schwytać lub zabić Bin Ladina, któremu udało się zbiec z kompleksu jaskiń Tora Bora, gdzie wówczas przebywał, ani nr. 2 Al Kaidy, czyli dr Ajmana al Zawahiriego. Dużym sukcesem USA było z całą pewnością skłonienie do współpracy dotychczasowych protektorów talibów, czyli pakistańskie władze, co pozwoliło dość szybko schwytać ukrywających się w tym kraju pomysłodawców i organizatorów ataku z 11 września, czyli Chalida Szejka Mohameda, Abu Zubajdy oraz Ramziego Bin al Shibha, a później, 31 października 2005 r. głównego stratega Al Kaidy czyli Syryjczyka Mustafę Setmariama Nasara założyciela komórek tej organizacji w Europie, odpowiedzialnych m. in. za zamachy w Madrycie i Londynie. Obalenie władzy talibów w Afganistanie skomplikowało sytuację tej organizacji, która w pierwszym okresie po 11 września znalazła się w zdecydowanej defensywie - nie została ona jednak całkowicie rozbita, a co najwyżej rozproszona. Ponadto, poparcie pakistańskich władz dla amerykańskich akcji nie oznaczała poparcia dla amerykańskich zamierzeń ze strony znaczących segmentów ISI, które w dalszym ciągu ochraniały i wspierały Bin Ladina. Trudno sobie wyobrazić, by mógł on skutecznie umknąć Amerykanom na początku swojej eskapady, a następnie ukrywać się na wiele lat w rezydencji w zacisznym Abottabadzie, kilkaset metrów od siedziby największej pakistańskiej szkoły wojskowej, gdzie zakończył swoje życie z ręki amerykańskiego komandosa, bez opieki ze strony tej pakistańskiej organizacji. Po zintensyfikowaniu amerykańskiego programu użycia pojazdów bezpilotowych do wykrycia i likwidacji poszukiwanych komendantów Al Kaidy, oraz nasileniu akcji połączonych sił paramilitarnych CIA oraz jednostek specjalnych podległych SOCOM, które we współpracy z jednostkami pakistańskiej i afgańskiej armii nasiliły penetracje niedostępnych wcześniej terenów, w obawie przed schwytaniem Bin Ladin musiał podjąć decyzję o przeniesieniu się w miejsce pozostające poza wszelkimi podejrzeniami. Istnieją pogłoski, że już wcześniej ukrywał się w dużych miastach takich jak Kwetta czy nawet stolica Pakistanu, Islamabad, a po wybudowaniu rezydencji w Abottabad znaleźć się tam miał wraz z częścią swojej rodziny już pod koniec Jego organizacja przeszła wówczas zasadniczą transformację w okresie bezpośrednio następującym po zamachach z 11 września, która była zarówno efektem konieczności, wynikającej z zmieniającej się sytuacji po amerykańskich akcji przeciwko tej organizacji, jak i intelektualnych przemyśleń czołowych postaci tej organizacji. Zgodnie z hasłem swojego głównego ówczesnego stratega, wspomnianego już wyżej Mustafy Abd al Kadira Setmariama Nasara (znanego też jako Abu Musab al Suri lub Umar Abd al Hakim) nizam, la tanzim czyli system, nie organizacja, aby nie ulec rozbiciu Al Kaida musiała przejść proces zmiany z hierarchicznej organizacji w system i ideologię oraz nabrać charakteru masowego zbrojnego ruchu społecznego, o global- 102

7 Globalny ruch dżihadystyczny po śmierci Usamy Bin Ladina nym wymiarze 3. Oznaczało to niemal zanik hierarchii organizacyjnej i spłaszczenie jej struktury, jej głęboką decentralizację, autonomizację w zakresie planowania i przygotowania ataków oraz autarkię w zakresie finansowania i dostępu do niezbędnych zasobów przez poszczególne komórki terrorystyczne. Oznaczało to zasadniczą zmianę jakościową zarówno struktury, jak i form działalności Al Kaidy po 11 września i jej udane przystosowanie się do zmieniającej się sytuacji zewnętrznej, co znacząco zwiększyło jej szansę na przetrwanie. Sposób działania Al Kaidy jest dzisiaj inny podstawową umiejętnością, jaką przekazuje się rekrutom przybywającym niemal z całego świata do obozów organizacji dżihadystycznych na pograniczu afgańskopakistańskim, w Rogu Afryki, na Półwyspie Arabskim czy w Maghrebie jest umiejętność samoorganizacji i autonomicznego działania. Przywództwo Al Kaidy w Pakistanie (tzw. Al Qaeda Central, lub Al Qaeda Senior Leadership) zajmuje się oddziaływaniem propagandowym, inspirowaniem do działania oraz planowaniem strategicznym. Element łączący poszczególne komórki z centralą znajdującą się w Pakistanie stanowią tzw. nomadzi, czyli podróżujący po całym świecie tajni operatorzy Al Kaidy, którzy sporadycznie kontaktują się z tzw. emirami, czyli kontrolerami komórek terrorystycznych w danym kraju lub wręcz regionie, którzy również często zmieniają miejsce swojego pobytu i rzadko spotykają się ze swoimi podopiecznymi. Ciężar działania spoczywa natomiast na lokalnych przywódcach niskiego szczebla, którzy odpowiedzialni są zarówno za zaplanowanie ataku, określenie jego formy, pozyskanie środków materialnych (finanse, materiały), produkcje ładunków wybuchowych oraz jego egzekucję. Typowani na liderów komórek młodzi ludzie są obserwowani i rekrutowani w meczetach, na uniwersytetach i w więzieniach, przy czym dobór liderów poszczególnych komórek nakierowany jest na pozyskiwanie osób budzących jak najmniej podejrzeń w otoczeniu (np. tzw. spisek lekarzy w Wielkiej Brytanii) mają oni także niemal pełną swobodę dalszego doboru swoich współpracowników. Takich autonomicznych i samowystarczalnych komórek terrorystycznych z założenia ma być bardzo wiele i nie mogą być one powiązane ze sobą zakłada się bowiem, że część z nich zostanie wykryta i rozbita (także z powodu niedostatecznego wyszkolenia kontrwywiadowczego nowych rekrutów są oni spisywani na straty) - wielość działających niezależnie komórek zmusza służby bezpieczeństwa do ciągłej pracy wyczerpującej ich zasoby i zwiększa szansę na sukces tej komórki, która nie zostanie w porę rozpoznana. Gdy atak jest już przygotowany, komórki pozostają w oczekiwaniu na sygnał do dokonania zamachu jego czas (ale już nie miejsce i nie sposób), jest najczęściej wybierany przez centralę i związany ze swoistym upamiętnieniem ważnych dla islamistów wydarzeń lub skorelowany z ważnymi wydarzeniami politycznymi dla atakowanego kraju. Zarówno analiza udanych zamachów, szczególnie w Afryce i Europie Zachodniej, jak i spisków rozbitych przez służby specjalne i policje potwierdza ten modus operandi działania dzisiejszych komórek terrorystycznych Al Kaidy. Osiągnęły one dziś tak wysoki poziom autonomizacji i autarkii, że często dochodzi do samorekrutacji chętnych do wzięcia udziału w globalnym zbrojnym dżihadzie przeciwko Zachodowi młodzi muzułmańscy ekstremiści oraz konwertyci na radykalny islam sami organizują własne komórki terrorystyczne, sami zgłaszają się do obozów treningowych, poznają się poprzez Internet i planują samodzielnie 3 R. M. Machnikowski, Dżihadyzm jako globalny zbrojny ruch społeczny, [w:] Ewolucja terroryzmu na przełomie XX i XXI wieku, (red.) Marek J. Malinowski, Rafał Ożarowski, Wojciech Grabowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2009,

8 poznają się poprzez Internet i planują samodzielnie przeprowadzenie ataków terrorystycznych (tzw. Al Kaida 4.0). Stało się to możliwe dzięki propagandowemu rozprzestrzenieniu idei zbrojnego dżihadu i umasowieniu tego ruchu po 11 września 2001 r. Działalność komórek terrorystycznych Al Kaidy stanowi ilustrację koncepcji wspomnianego wyżej Setmariama Nasara, znanej jako dżihad zindywidualizowanego terroryzmu. Ma on zastępować wykorzystywanie klasycznych hierarchicznych organizacji terrorystycznych (czyli tanzimów ), które zdaniem Nasara są dziś zbyt łatwe do zlikwidowania przez państwowe siły bezpieczeństwa, co czyni je wysoce nieefektywnymi. Myśliciel ten wyodrębnia także tzw. otwarte fronty, czyli tradycyjnie pojmowane pola walki partyzancko-terrorystycznej (takie jak Irak, Afganistan czy Czeczenia), gdzie można wykorzystywać stare zasady walki partyzanckiej (w tym partyzantki miejskiej), wzbogaconej o atakowanie celów nie-walczących, co określa się zwykle mianem terroryzmu. Zdaniem Nasara, kampania zbrojna Al Kaidy musi umiejętnie wykorzystywać ich mix wszędzie tam, gdzie tylko znajdą się chętni do prowadzenia zbrojnego dżihadu, co czyni ją w pełnym tego słowa znaczeniu globalną gdyż obejmującą niemal wszystkie kontynenty. Nie oznacza to, że organizacja ta całkowicie zrezygnowała z współpracy z tanzimami pierwszy większy zamach terrorystyczny przeciw Zachodowi po 11 września 2001 r. przeprowadziła indonezyjska organizacja Dżemaja Islamija na wyspie Bali w 2002 r. Al Kaida chętnie wykorzystała pomoc członków organizacji terrorystycznych takich jak algierska Salaficka Grupa Modlitwy i Walki (która później nazwała się Al Kaidą w Krajach Islamskiego Maghrebu), marokańska Islamska Grupa Zbrojna, libijska Islamska Grupa Walcząca, egipski Islamski Dżihad, libańska Fatah al Islam, iracka Ansar al Islam, turecki Front Islamskich Jeźdźców Wielkiego Wschodu, somalijska Al Ittihad oraz Al Shabaab, jemeńska Islamska Armia Adenu, uzbecki Islamski Ruch Uzbekistanu i jego odłam Unia Islamskiego Dżihadu, pakistańskie Harakat-ul- Mudżahedin, Lashkar-e-Toiba, Haqqani Network, Harakat-ul-Jihad-al-Islami czy Tehrik-e-Taliban Pakistan, wspomniana już indonezyjska Dżemaja Islamija, filipińskie grupy Abu Sajaf i Islamski Front Wyzwolenia Moro, czy też prawdziwie globalny Hizb ut Tahrir. Dzięki współpracy tej islamistycznej międzynarodówki Al Kaidzie udało się nie tylko przetrwać trudne czasy, ale i szybko kontratakować, uderzając w cele amerykańskie oraz bliskich sojuszników tego państwa w Azji, Afryce, na Bliskim Wschodzie i Europie. Po ataku w Indonezji przeprowadzono zamachy w Tunezji, Maroku, Algierii, Egipcie, Turcji, Jemenie, Arabii Saudyjskiej, Jordanii, Pakistanie, by wreszcie 11 marca 2004 r. dotrzeć do Europy (Hiszpania), a nieco ponad rok później do Wielkiej Brytanii. Władze wszystkich tych krajów blisko współpracowały z USA w globalnej wojnie z terrorem, pomagając w programie extraordinary renditions i/ lub uczestnicząc w walkach w Iraku i Afganistanie. Wszystkie te państwa wielokrotnie były ostrzegane przez liderów Al Kaidy, że staną się celem zamachów terrorystycznych, co jest wymagane prawem koranicznym regulującym zasady prowadzenia wojny przez muzułmanów. Część tych organizacji przyjęły zresztą później nazwę Al Kaida i złożyła przysięgę lojalności Bin Ladinowi w ten sposób powstała tzw. AQIM Al Kaida w Islamskim Maghrebie (sformowana w styczniu 2007 r. głównie na bazie grup algierskich, do których dołączyły grupy marokańskie oraz mauretańskie, malijskie, nigryjskie i południowolibijskie) oraz AQAP Al Kaida na Półwyspie Arabskim (sformowana w stycz- 104

9 Globalny ruch dżihadystyczny po śmierci Usamy Bin Ladina niu 2009 r. wskutek fuzji organizacji saudyjskich i jemeńskich), a także organizacja Jordańczyka Abu Musaba Al Zarqawiego, działająca w Iraku do chwili jego śmierci w 2006 r. zwana jako Al Kaida w Krainie Dwóch Rzek. Są to jednak wysoce autonomiczne organizacje, na działalność których obecne AQSL ma, jak się zdaje, niewielki wpływ, podobnie zresztą jak na osłabione irackie ISI Islamskie Państwo Iraku. Al Kaida umiejętnie wykorzystała też tzw. otwarte fronty w Afganistanie i Iraku prowadząc tam działania partyzancko-terrorystyczne, czyli atakując zarówno cele militarne, jak i cywilne. Wojna w Iraku była olbrzymią korzyścią propagandową dzięki niej Al Kaidę zasiliły tysiące nowych bojowników, zyskała także miliony nowych zwolenników na całym świecie. Była także znakomitym poligonem zarówno dla testowania taktyki jaki i nowych broni młodzi bojownicy mogą zahartować się tam w bojach z zachodnimi wojskami, opracować nowe metody walki i atakowania celów, przetestować używany w walce sprzęt. Doświadczenia irackie twórczo wykorzystuje się dziś w Afganistanie, gdzie talibowie i wspierające ich i współpracujące z nimi grupy międzynarodowe stopniowo odzyskały grunt po szoku amerykańskiej inwazji z końca 2001 r. Ich taktyka polega na zmuszaniu wojsk sojuszniczych do atakowania celów cywilnych wzrastające ofiary wśród miejscowej ludności mają odciągnąć ją od jakiejkolwiek pomocy wojskom okupacyjnym oraz wzmożeniu ataków samobójczych, w tym z wykorzystaniem kobiet oraz dzieci. Żadna armia okupacyjna nie jest w stanie wygrać kampanii wojennej w kraju takim jak Irak czy Afganistan, mając przeciwko sobie wolę ludności. Dziś można już negatywnie odpowiedzieć na słynne pytanie, zadane niegdyś przez byłego Sekretarza Obrony USA Donalda Rumsfelda czy wojsko amerykańskie jest w stanie zabić więcej bojowników, niż ich dostarczają nadgraniczne medresy?. Każdy nalot lotnictwa czy ostrzał afgańskich wiosek, który zabija dziesiątki cywilów, produkuje wielokroć więcej nowych bojowników niż ci, których przy takiej okazji da się zabić. Niezależnie zatem od tego, w ilu udanych operacjach wojskowych ilu talibów zabiją wojska amerykańskie i natowskie, zawsze będą natykać się na setki następnych. Należy spodziewać się zatem, że sytuacja w Afganistanie będzie coraz trudniejsza dla natowskich wojsk, i będąc wciągniętymi w kolejną mission impossible będą w końcu musiały ułożyć się z talibami w celu wypracowania takiego modus vivendi w Afganistanie, by wycofanie wojsk amerykańskich i natowskich z tego kraju nie stało się katastrofą porównywalną z tą wywołaną wycofaniem się wojsk sowieckich po dekadzie okupacji. Po amerykańskiej inwazji na Afganistan zarówno rola Usamy Bin Ladina dla ruchu radykalnych muzułmanów staje się wyjątkowo niejasna. Większość dostępnych analiz określała ukrywającego się Bin Ladina jako inspiratora i ikonę Al Kaidy nagrał on i wyemitował przez niespełna 10 lat kilkadziesiąt nagrań audio oraz video rozpowszechnianych przez media, dość powszechnie uważano wówczas się jednak, że jego rola operacyjna jest bardzo znikoma. Analitycy sądzili wówczas, że poświęca on tak wiele uwagi umykaniu amerykańskiej pogoni, że nie mógł skupić się na efektywnym kierownictwie swej zmienionej i rozproszonej od czasów ogłoszenia amerykańskiej GWOT organizacji. Dopiero po zabiciu Bin Ladina, gdy okazało się, że w rezydencji w Abottabad mógł on bezpiecznie przebywać nawet przez 6 lat, przyjęto, że jego faktyczna rola mogła być, jak na to wskazują słowa Daniela Benjamina, zdecydowanie większa. 105

10 Mimo to, w moim przekonaniu, nie należy przeceniać znaczenia jego śmierci dla działalności ruchu radykalnych muzułmanów, przede wszystkim ze względu na dwa inne czynniki. Pierwszym jest ogólne osłabienie Al Kaidy oraz afiliowanych i inspirowanych przez jej przywództwo organizacji przez niezwykle skuteczne działania podjęte przez USA oraz sojuszników Ameryki w globalnej wojnie z terrorem od czasów 11 września 2001 r. na całym świecie. Zarówno Amerykanie, jak i wspierające ich władze państw sojuszniczych, zabiły setki, jeśli nie tysiące lokalnych komendantów zbrojnych organizacji islamistów, do więzień trafiły kolejnych kilkanaście tysięcy osób, skazanych na długoletnie wyroki więzienia. Część spośród dawnych bojowników muzułmańskich skorzystała z programów powrotu do normalnego funkcjonowania rozwijanych przez wiele krajów muzułmańskich. Al Kaida w Iraku została w 2010 r. wręcz skutecznie unicestwiona przez działania podejmowane przez Amerykanów i wojsko irackie. Nawet na pograniczu afgańsko-pakistańskim program likwidacji przywódców tych organizacji przy pomocy samolotów bezpilotowych i połączonych grup zadaniowych sił specjalnych okazał się śmiertelnie skuteczny, o czym przekonał się ostatecznie sam Bin Ladin. W efekcie, globalnie tzw. Al Kaida znalazła się w zdecydowanej defensywie. Także w Europie Zachodniej, szczególnie po atakach w Madrycie i Londynie, większość zagrożonych islamskim ekstremizmem państw wzmocniła swe możliwości obrony przed nim przez wdrożenie licznych programów mających na celu zapobieganie zagrożeniu terrorystycznemu, które przynajmniej jak dotąd, okazały się skuteczne. Służby bezpieczeństwa Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec, Włoch, Hiszpanii, Holandii oraz innych państw skupiły swoją uwagę i środki na ściganiu islamskiego ekstremizmu osiągając wyjątkowo dobre rezultaty. Jeśli działania te będą z dotychczasową determinacją, tak jak w Ameryce, wzmocnionej powstaniem Department of Homeland Security i funkcjonującej ustawie antyterrorystycznej USA PATRIOT ACT, kontynuowane, znacząco utrudni to skuteczne działanie organizacji muzułmańskich ekstremistów. Zatem sytuacja Al Kaidy 10 lat po zamachach z 11 września jest zdecydowanie inna, i o wiele trudniejsza niż wcześniej, gdy mogła ona działać niemal w pełni swobodnie, popierana przez swoich protektorów i gdy władze wielu państw nie traktowały zwalczania tej organizacji priorytetowo. Jeśli w najbliższym czasie, w perspektywie roku, nie uda się tej organizacji przeprowadzić w Europie lub USA spektakularnych zamachów na znaczące cele może to oznaczać, że straciła ona możliwości operacyjne do tego stopnia, by móc działać efektywnie. Zatem najbliższa przyszłość pokaże, jaki jest stan wojny z muzułmańskim ekstremizmem i komu udało się wypracować przewagę w tych zmaganiach. Drugi czynnik, istotny dla funkcjonowania islamskich radykałów, wyznaczają konsekwencje tzw. arabskiej wiosny, na którą Al Kaida miała wpływ mniej niż marginalny. Organizacje fundamentalistyczne, w efekcie przemian politycznych w takich krajach jak Egipt, Maroko, Tunezja, Jemen czy Libia mają szanse na, przynajmniej częściowe, przejęcie i sprawowanie władzy, bez odwoływania się do ekstremalnej przemocy, a jedynie prowadząc działania stricte polityczne. Społeczeństwa muzułmańskie, choć częściowo sympatyzując z organizacjami fundamentalistycznymi, nie są jednak skłonne do wspierania działań skrajnych tym bardziej, że zdecydowaną większość spośród ofiar radykałów stanowią sami muzułmanie. Dziś trudno jest przewidzieć, jakie konsekwencje przyniosą ostatecznie przemiany w krajach Północnej Afryki, jednak można przypuszczać, że środowiska umiarkowanie fundamentalistyczne mogą wiele na nich zyskać USA już, ustami swojego Sekretarza Stanu, Hillary Clinton, deklarują chęć dialogu 106

11 Globalny ruch dżihadystyczny po śmierci Usamy Bin Ladina z Bractwem Muzułmańskim w Egipcie, a w Afganistanie armia amerykańska angażuje się w negocjacjie z tymi talibami, którzy w zamian za udział we władzy w swoim kraju skłonni byliby porzucić sojusz z Al Kaidą. USA, które muszą wycofać istotną część swoich wojsk, co również już zadeklarowały, z Afganistanu, skłonne byłyby zaakceptować kooptacje do afgańskiego rządu umiarkowanych talibów w zamian za uspokojenie sytuacji militarnej w tym kraju. Gdyby muzułmańskie środowiska fundamentalistyczne zyskały szansę na wyjście z podziemia i możliwość partycypacji w życiu politycznym swoich państw mogłoby to wzmocnić umiarkowany ich nurt a osłabić nurt radykalny związany z działalnością środowisk muzułmańskich ekstremistów. Doświadczenia konfliktu w Algierii, gdzie organizacje salafitów poniosły porażkę w starciu z siłami państwa powinny być istotnym drogowskazem dla działań fundamentalistów muzułmańskich, i zachęcić ich do realizowania polityki odchodzenia od skrajnych form działań politycznych, takich jak terroryzm. Te dwa czynniki skuteczna eksterminacja przywództwa organizacji Bin Ladina oraz muzułmańska wiosna będą miały ostatecznie znacznie większy wpływ na losy tej organizacji i jej pokrenych niż męczeńska śmierć jej ojca założyciela. Ponieważ jednak w chwili obecnej nikt nie jest w stanie przewidzieć ostatecznych skutków wydarzeń w krajach Afryki Północnej, Bliskiego Wschodu oraz Azji Środkowej, nikt też nie zna potencjału i determinacji radykalnych grup muzułmańskich, także w Europie, bardzo trudno jest określić jaki ostatecznie wpływ będzie miała śmierć Bin Ladina na działalność islamskich radykałów. Pozostaje mieć nadzieję, że kolejna dekada zapoczątkowana tym wydarzeniem przyniesie stały zmierzch ich wpływów co przyczyni się do zmniejszenia poziom zagrożenia atakami terrorystycznymi z ich strony, nie tylko na Zachodzie, ale także w krajach muzułmańskich. THE GLOBAL JIHADIST MOVEMENT AFTER DEATH OF USAMA BIN LADIN Summary The paper analyzes the development of jihadist movement beginning from early sixties up to currant state after killing Usama bin Ladin. The role of the USA in supporting the jihadists especially during proxy wars against the Soviet Union has been mentioned as well. Furthermore the author quotes examples of Al-Kaida terrorist activities against the USA in 90-ties. The author tries to sum up current situation of the Al-Kaida related organizations especially after killing the icon of terrorists Islamic groups Usama bin Ladin by American special forces as well as the current situation in the Muslim countries of Middle East and Africa after changes caused by so called Muslim Spring. 107