Kondycja finansowa i uwarunkowania działania polskich przedsiębiorstw w dobie kryzysu

Transkrypt

1 Rozdział i Kondycja finansowa i uwarunkowania działania polskich przedsiębiorstw w dobie kryzysu Elżbieta Tarnawska 1 Streszczenie Celem niniejszej pracy jest analiza sytuacji polskich przedsiębiorstw w warunkach kryzysu gospodarczego. Przedstawione zostały informacje nt. sytuacji makroekonomicznej Polski ukazujące środowisko działania firm. Kolejnym elementem jest analiza wyników finansowych i wybranych wskaźników przedsiębiorstw, a następnie przedstawiono ocenę sytuacji z perspektywy przedsiębiorstw. Przytaczane dane pochodzą z opracowao Głównego Urzędu Statystycznego, Eurostat a wyniki badao przedsiębiorstw z dostępnych raportów. Z przeprowadzonej analizy wynika, że sytuacja polskich przedsiębiorstw, chod uległa pogorszeniu, wciąż wskazuje na zadowalającą kondycję finansową podmiotów. Pomimo odnotowanego pogorszenia sytuacji w koocu 2008 roku, początek 2009 roku pokazał pozytywną tendencję zmian wyników przedsiębiorstw. Sytuacja makroekonomiczna w Polsce zdecydowanie wyróżnia się na tle Unii Europejskiej, co w połączeniu ze stabilnym popytem krajowym daje szanse na uniknięcie negatywnych skutków kryzysu w przedsiębiorstwach. Istotnym również wydaje się fakt, że jakkolwiek kryzys postrzegany jest przez przedsiębiorstwa jako utrudnienie działalności, głównie poprzez ograniczenie rynków zbytu dla produktów, to również stanowi bodziec do rozwoju i ekspansji firmy. Wstęp Analizując obecny cykl koniunkturalny, prognozowano, że w latach nastąpi spowolnienie gospodarcze, które miało byd naturalnym następstwem trwającego do roku 2007 wzrostu gospodarczego. Większośd prognoz okazała się jednak zbyt optymistyczna, gdyż nie uwzględniała możliwości wystąpienia kryzysu finansowego na skalę światową. Kryzys rynku kredytów hipotecznych zapoczątkowany w połowie 2007 roku w Stanach Zjednoczonych w połączeniu ze spowolnieniem gospodarczym odczuwanym przez gospodarkę amerykaoską zapoczątkował kryzys finansowy, który swoim wpływem objął większośd krajów świata. Gospodarka Stanów Zjednoczonych jest silnie powiązana z gospodarką światową, w tym także Unią Europejską, dlatego też wszystkie kraje w mniejszym lub większym stopniu odczuły skutki spowolnienia ekonomicznego w USA. W czasach kryzysu zachwiana zostaje sytuacja na rynku i przedsiębiorstwa przyzwyczajone do panującej uprzednio dobrej koniunktury muszą przystosowad swoją działalnośd do nowych warunków. Celem niniejszego opracowania jest ukazanie warunków makroekonomicznych kształtujących obecnie działalnośd przedsiębiorstw, ocena sytuacji finansowej firm oraz prezentacja kondycji firm według samych przedsiębiorców. i.1. Makroekonomiczna sytuacja Polski na tle Unii Europejskiej Skutki zapoczątkowanego w Stanach Zjednoczonych kryzysu finansowego odczuwane są już przez większośd gospodarek na całym świecie. Również sytuacja ekonomiczna w Polsce kształtowana jest przez załamanie koniunktury na świecie, a szczególnie w krajach Unii Europejskiej. Działalnośd przedsiębiorstw w gospodarce silnie zależna jest od wyników makroekonomicznych. Ich funkcjonowanie zależy m.in. od wielkości produktu krajowego brutto, kształtowania się jego komponentów czy poziomu bezrobocia. Wielkości te wpływają na decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw i określają siłę nabywczą ludności. Spowolnienie gospodarcze spowodowało zdecydowane ograniczenia po stronie popytu, co w znaczący sposób wpłynęło na wyniki finansowe przedsiębiorstw. 1 mgr Elżbieta Tarnawska, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Katedra Ekonomii.

2 Rozdział i. Kondycja finansowa i uwarunkowania działania polskich przedsiębiorstw w dobie kryzysu. Jednakże analizując sytuację makroekonomiczną kraju warto nie tylko zbadad kształtowanie się podstawowych wskaźników, ale również odnieśd je do sytuacji panującej w innych krajach. Jeśli bowiem porównad sytuację gospodarczą w Polsce i w UE, można pokusid się o stwierdzenie, że jak dotychczas gospodarka polska nieźle radzi sobie z tym kryzysem. i. 1.1 Produkt krajowy brutto Analizując ukazane na Rysunku i.1 tempo wzrostu PKB w pierwszym kwartale 2009 roku (w relacji do analogicznego okresu poprzedniego roku) widad jak mocno kryzys finansowy odbił się na wielu krajach Unii Europejskiej. Najgorzej sytuacja wygląda w krajach nadbałtyckich, gdzie Litwa i Łotwa odnotowały spadek PKB w drugim kwartale 2009 roku rzędu odpowiednio 20% i 19% a także Estonii 16%. Polska, jako jedyny kraj UE, odnotowała wzrost PKB (w wysokości 1,1%) w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Również porównując zmianę PKB w stosunku do poprzedzającego kwartału odnotowano w Polsce wzrost rzędu 0,5% 2. Rysunek i.1 Tempo wzrostu PKB w I kwartale 2009 roku w krajach UE w % (w relacji do analogicznego okresu ub. roku) Źródło: Eurostat Wyniki polskiej gospodarki wyróżniają się na tle Unii Europejskiej nie tylko w ostatnim kwartale. Od początku 2007 roku kwartalne tempo wzrostu PKB w relacji do analogicznego okresu poprzedniego roku było średnio 2-3 wyższe w Polsce niż wynosiła średnia dla 27 krajów Unii Europejskiej (por. Rysuneki.2). Różnica ta wzrosła dramatycznie od kooca 2008 roku. W dwóch pierwszych kwartałach 2009 roku spadek PKB wynosił średnio 5% podczas gdy w Polsce cały czas utrzymywał się wzrost na poziomie ok. 1%. 2 dane Eurostat

3 Elżbieta Tarnawska Rysunek i.2 Kwartalne tempo wzrostu PKB w UE i w Polsce w latach (w %) w relacji do analogicznego okresu poprzedniego roku Q1 '07 Q2 '07 Q3 '07 Q4 '07 Q1 '08 Q2 '08 Q3 '08 Q4 '08 Q1 '09 Q2 ' Polska Unia Europejska (27 paostw) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat Jednym z czynników, który pozwolił Polsce na ograniczenie negatywnego wpływu światowego kryzysu na gospodarkę był stosunkowo stabilny rynek krajowy i brak uzależnienia od eksportu. W krajach Europy Zachodniej nastąpiło gwałtowne ograniczenie popytu importowego, przez co w wielu innych paostwach nastąpiło załamanie eksportu. W Polsce sytuacja taka nie miała miejsca. Wartośd eksportu od początku roku 2008, poza dwoma kwartałami, utrzymuje tendencję wzrostową. Jeśli chodzi o spożycie indywidualne, to praktycznie dopiero drugi kwartał 2009 roku przyniósł jego spadek (por. Tabela i.1). Tabela i.1 Produkt krajowy brutto oraz jego rozdysponowanie w latach w cenach bieżących (w mln zł) Okresy PKB spożycie akumulacja brutto eksport import 2008 I-III , , , , , IV-VI , , , , , VII-IX , , , , , X-XII , , , , , I-III , , , , , IV-VI , , , , ,2 źródło: Biuletyn Statystyczny nr 8 (622) 2009, Główny Urząd Statystyczny Inaczej niż w przypadku spożycia, przedstawia się sytuacja inwestycji. Popyt inwestycyjny zgłaszany przez przedsiębiorstwa odgrywa znaczącą rolę w kreowaniu kondycji ekonomicznej paostwa. Stanowi on istotną częśd składową popytu krajowego, a ponieważ jest wrażliwy na zmiany koniunktury, negatywne skutki kryzysu szybko przenoszą się na decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw, co w dłuższej perspektywie czasowej będzie odczuwane w całej gospodarce. Analiza tempa wzrostu akumulacji brutto ukazuje zdecydowane załamanie sytuacji przedsiębiorstw w koocu 2008 roku. Czwarty kwartał 2008 roku był ostatnim okresem w którym odnotowano wzrost nakładów na środki trwałe w Polsce, po którym nastąpił drastyczny spadek (ok. 60%). Sytuacja w całej Unii Europejskiej wygląda jednak gorzej już od trzeciego kwartału 2008 roku regularnie maleje wielkośd nakładów na środki trwałe brutto, a w drugim kwartale 2009 roku spadek ten wyniósł już prawie 14%. Spośród krajów UE, największe spadki odnotowano w krajach nadbałtyckich (w drugim kwartale 2009 roku prawie 40%) przy tendencji spadkowej trwającej już 4-5 kwartałów z rzędu.

4 Rozdział i. Kondycja finansowa i uwarunkowania działania polskich przedsiębiorstw w dobie kryzysu. i. 1.2 Wskaźniki koniunktury konsumenckiej Działalnośd i wyniki przedsiębiorstw zależą w dużej mierze od nastroju, oczekiwao a w rezultacie popytu kreowanego przez konsumentów. Analiza wskaźników koniunktury konsumenckiej 3 pozwala na określenie panujących w społeczeostwie opinii nt. kształtowania się podstawowych wielkości makroekonomicznych w gospodarce oraz sytuacji finansowej konsumentów, które to determinują decyzje finansowe konsumentów. Rysunek i.3 Wskaźniki koniunktury konsumenckiej w latach I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII Źródło: opracowanie własne na podstawie Biuletynów Statystycznych, Główny Urząd Statystyczny Wskaźniki koniunktury konsumenckiej pokazują, iż trudna sytuacja gospodarcza Polski została zapoczątkowana w ostatnim kwartale 2008 i pierwszym kwartale 2009 roku (por. Rysunek i.3). W tym okresie zdecydowanie pogorszyły się nastroje konsumentów, co zapewne znalazło swoje odzwierciedlenie w ich decyzjach zakupowych. Od początku drugiego kwartału 2009 roku z miesiąca na miesiąc wzrasta przekonanie konsumentów o pozytywnym kierunku zmian sytuacji finansowej gospodarstw domowych, jak również ogólnej sytuacji ekonomicznej kraju. Powinno to pozytywnie wpłynąd na wyniki dot. konsumpcji w gospodarce w kolejnych okresach. i. 1.3 Wykorzystanie mocy produkcyjnych Bieżący wskaźnik ufności konsumenckiej (BWUK) Wyprzedzający wskaźnik ufności konsumenckiej (WWUK) Mniejszy popyt na rynku sprawia, że przedsiębiorstwa nie wykorzystują w pełni swoich mocy produkcyjnych. Wskaźnik stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych wyniósł na koniec pierwszego kwartału 2009 roku ok. 76%. W porównaniu do analogicznego okresu poprzedniego roku oznacza to spadek o 7,3%, natomiast względem ostatniego kwartału 2008 spadek wyniósł 4,4%. Jednakże po raz kolejny analizowany spadek był mniej drastyczny 3 Podane wskaźniki koniunktury konsumenckiej przedstawiają opinię konsumentów nt. sytuacji ekonomicznej i finansowej. Wskaźniki koniunktury konsumenckiej oblicza się w oparciu o wyniki badania kondycji gospodarstw domowych (postaw konsumentów) prowadzonego metodą testu koniunktury. Wskaźniki obliczane są w formie sald ważonych powstających jako różnica odpowiedzi pozytywnych i negatywnych. Wskaźniki mogą przyjmowad wartości od 100 do Wartośd dodatnia oznacza przewagę liczebną konsumentów nastawionych optymistycznie nad konsumentami nastawionymi pesymistycznie, natomiast wartośd ujemna oznacza przewagę liczebną konsumentów nastawionych pesymistycznie nad konsumentami nastawionymi optymistycznie. Podstawowymi wskaźnikami opisującymi tendencje zmian w konsumpcji indywidualnej są: 1) bieżący wskaźnik ufności konsumenckiej będący średnią sald ocen przeszłych oraz przewidywanych (w perspektywie 12 miesięcy) zmian sytuacji finansowej gospodarstwa domowego oraz zmian ogólnej sytuacji ekonomicznej kraju, a także obecnego dokonywania ważnych zakupów; 2) wyprzedzający wskaźnik ufności konsumenckiej stanowiący średnią sald ocen zmian sytuacji finansowej gospodarstwa domowego, ogólnej sytuacji ekonomicznej kraju, trendów poziomu bezrobocia i możliwości oszczędzania w najbliższych 12 miesiącach. 4 na podstawie publikacji Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2009 roku i prognoz koniunktury na II kwartał 2009, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, kwiecieo 2009

5 Elżbieta Tarnawska niż średnio w Unii Europejskiej. Ograniczenie mocy produkcyjnych widoczne jest doskonale sąsiadujących z Polską krajach (por. Rysunek i.4). Rysunek i.4 Poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sekcji przetwórstwo przemysłowe w Polsce i w krajach UE-27 Źródło: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2009 roku i prognoz koniunktury na II kwartał 2009, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, kwiecieo 2009 Obecna sytuacja na rynku również nie sprzyja powrotowi do wyższych poziomów produkcji. Wiele przedsiębiorstw nadal prognozuje koniecznośd ograniczenia produkcji 5 (por. Rysunek i.5). Najwięcej przedsiębiorstw, aż jedna trzecia ankietowanych, deklarowało koniecznośd spadku produkcji w pierwszym kwartale 2009 roku. W kolejnym kwartale odsetek ten spadł o ponad 10%. Rysunek i.5 Prognoza produkcji struktura odpowiedzi Q ,9 58,4 22,1 Q ,4 56,6 33 Q Q ,8 26,8 57,3 62,5 13,9 10,7 wzrost bez zmian spadek Q ,6 57,7 7,6 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2009 roku i prognoz koniunktury na II kwartał2009, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, kwiecieo na podstawie Źródło: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2009 roku i prognoz koniunktury na II kwartał2009, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, kwiecieo 2009

6 Rozdział i. Kondycja finansowa i uwarunkowania działania polskich przedsiębiorstw w dobie kryzysu. i.2. Sytuacja finansowa przedsiębiorstw Sytuację finansową podmiotów gospodarczych analizowad można używając różnych wskaźników. Niewątpliwie o sytuacji przedsiębiorstwa świadczy wielkośd osiąganych przychodów, a przede wszystkim ich relacja w stosunku do kosztów, a więc generowanie zysku. Ponadto, kondycję podmiotów gospodarczych można również oceniad na podstawie grup wskaźników informujących przykładowo o osiąganej rentowności lub stopniu płynności finansowej. i.2.1 Przychody, koszty i wynik finansowy W 2007 roku ogólna sytuacja gospodarcza sprzyjała rozwojowi przedsiębiorstw. Od początku 2007 roku przychody z całokształtu działalności w przedsiębiorstwach regularnie wzrastały. Przychody ogółem w 2007 roku osiągnęły wartośd prawie mld złotych (por. Rysunek i.6). Do trzeciego kwartału 2008 roku zachowana była różnica między przychodami a kosztami porównywalnym poziomie, natomiast koniec 2008 roku przyniósł zdecydowane pogorszenie sytuacji. Wyniki finansowe przedsiębiorstw były najgorsze w ostatnim kwartale 2008 roku, kiedy to ogólna wielkośd kosztów przewyższyła osiągnięte przychody. Rysunek i.6 Przychody koszty i wynik finansowy przedsiębiorstw w latach (w mln zł.) Q1 '07 Q2 '07 Q3 '07 Q4 '07 Q1 '08 Q2 '08 Q3 '08 Q4 '08 Q1 '09 Q2 ' Przychody z całokształtu działalności Koszty uzyskania przychodów z całokształtu działalności Wynik finansowy netto Źródło: opracowanie własne na podstawie Biuletynów Statystycznych, Główny Urząd Statystyczny Analizując zmiany wielkości przychodów i kosztów w poszczególnych kwartałach (por. Rysunek i.7) widad wyraźnie że od początku 2008 roku wzrastało tempo wzrostu kosztów przy niewspółmiernym wzroście przychodów co wpłynęło negatywnie na wynik finansowy przedsiębiorstw. Szczególnie duża rozbieżnośd między stopą wzrostu przychodów i kosztów została odnotowana w ostatnim kwartale 2008 roku, kiedy to tempo wzrostu kosztów było ponad dwukrotnie większe niż przychodów, co zaowocowało stratą w przypadku większości przedsiębiorstw. Warto również zwrócid uwagę na wartości drugiego kwartału 2009 roku, kiedy to zarówno koszty jak i przychody odnotowały spadek w stosunku do roku poprzedzającego. Co prawda mocniej spadły koszty, co może pozytywnie wpłynąd na wynik finansowy, jednak sam fakt spadku obu wskaźników świadczy o trudnej sytuacji na rynku gdzie w związku z ograniczeniem konsumpcji, nie jest możliwe osiąganie dobrych wyników sprzedaży.

7 Rysunek i.7 Dynamika zmian przychodów i kosztów w relacji do analogicznego okresu poprzedniego roku 20% Elżbieta Tarnawska 15% 10% 13% 14% 16% 15% 12% 11% 11% 5% 5% 3% 7% 0% -1% -2% -5% Q1 '08 Q2 '08 Q3 '08 Q4 '08 Q1 '09 Q2 '09 Przychody 13% 15% 11% 5% 3% -1% Koszty 14% 16% 12% 11% 7% -2% Źródło: opracowanie własne na podstawie Biuletynów Statystycznych, Główny Urząd Statystyczny Istotną również wydaje się kwestia, jakiej części podmiotów dotyczy opisana sytuacja, gdyż podane dane odnoszą się do całego ogółu przedsiębiorstw. W pierwszym kwartale 2008 roku 67% wszystkich przedsiębiorstw wykazywało zysk netto. Rok później, w pierwszym kwartale 2009, było ich już o 5% mniej. Przenosząc te rozważania na grunt sektorowy (por. Rysunek i.8), największy spadek liczby przedsiębiorstw wykazujących zysk netto odnotowano w branży handel i naprawa pojazdów samochodowych (9%), informacja i komunikacja (6%) oraz 5% w przemyśle, zakwaterowaniu i gastronomii. Wzrost (2%) liczby zyskownych przedsiębiorstw miał miejsce jedynie w transporcie i gospodarce magazynowej obsłudze rynku nieruchomości. Rysunek i.8 Udział liczby przedsiębiorstw wykazujących zysk netto w ogólnej liczbie przedsiębiorstw (%) 80% 70% 60% 50% 40% 70% 65% 56% 54% 70% 61% 58% 60% 54% 49% 72% 66% 59% 61% 30% 20% 10% 0% przemysł budownictwo handel; naprawa pojazdów samochodowych transport i gospodarka magazynowa zakwaterowanie i gastronomia informacja i komunikacja obsługa rynku nieruchomości 2008 I-III 2009 I-III Źródło: obliczenia własne na podstawie Biuletynów Statystycznych, Główny Urząd Statystyczny

8 Rozdział i. Kondycja finansowa i uwarunkowania działania polskich przedsiębiorstw w dobie kryzysu. i.2.2 Rentownośd Istotną grupą wskaźników służących ocenie kondycji finansowej przedsiębiorstwa są wskaźniki rentowności. Rentownośd można określid jako efektywnośd gospodarowania, która umożliwia osiąganie nadwyżki przychodów ze sprzedaży nad poniesionymi kosztami. Analiza wskaźników rentowności jest narzędziem bardziej uniwersalnym niż porównywanie wyników finansowych przedsiębiorstw w wielkościach absolutnych, ponieważ wskaźniki te przedstawiają efekty finansowe w odniesienie do wartości sprzedaży, zaangażowanego majątku czy kapitałów. Wskaźniki rentowności ukazują ocenę efektywności i sprawnośd funkcjonowania jednostki 6. Celem każdego przedsiębiorstwa powinna byd maksymalizacja wartości wskaźników rentowności, ponieważ będzie to oznaczało maksymalnie efektywne wykorzystanie analizowanych zasobów. Zmiany wartości wskaźników rentowności na przestrzeni lat przedstawione zostały na Rysunku i.9. Wszystkie obliczone wskaźniki wykazują tendencję spadkową od połowy 2007 roku. Najbardziej drastyczne pogorszenie wskaźników nastąpiło w ostatnim kwartale 2008 roku. Wtedy to każdy ze wskaźników stracił praktycznie 100% swojej wartości. Wskaźnik rentowności ze sprzedaży i wskaźnik rentowności obrotu brutto osiągnęły wartośd 0,1%, podczas gdy zanotowana wielkośd wskaźnika rentowności obrotu netto wyniosła - 0,1%. Natomiast od początku 2009 widad stopniową poprawę wyników, co może pozytywnie prognozowad na kolejne okresy. W drugim kwartale 2009 roku wartości wskaźników prawie wróciła do maksymalnej wartości odnotowanej w 2007 roku. Rysunek i.9 Wskaźniki rentowności 7 w poszczególnych kwartałach w latach Wskaźniki rentowności w poszczególnych kwartałach w latach % 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% -1% Q1 '07 Q2 '07 Q3 '07 Q4 '07 Q1 '08 Q2 '08 Q3 '08 Q4 '08 Q1 '09 Q2 '09 ROS 6,2% 7,1% 6,2% 5,5% 6,0% 6,2% 5,2% 0,1% 3,0% 6,8% Rentownośd brutto 6,1% 6,9% 6,1% 5,4% 5,9% 6,1% 5,1% 0,1% 3,0% 6,7% Rentownośd netto 4,9% 5,7% 5,0% 4,5% 4,6% 5,0% 4,0% -0,1% 2,2% 5,8% Źródło: obliczenia własne na podstawie Biuletynów Statystycznych, Główny Urząd Statystyczny Walczak M. (2007), Analiza finansowa w zarządzaniu współczesnym przedsiębiorstwem, Difin, Warszawa 7 Wskaźniki rentowności wyliczone zostały w następujacy sposób: wskaźnik rentowności ze sprzedaży (ROS) - relacja wyniku ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów do przychodów netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów wskaźnik rentowności obrotu brutto - relacja wyniku finansowego brutto do przychodów z całokształtu działalności; wskaźnik rentowności obrotu netto - relacja wyniku finansowego netto do przychodów z całokształtu działalności.

9 Elżbieta Tarnawska i.3 Sytuacja przedsiębiorstw w ich ocenie Analizę sytuacji makroekonomicznej oraz wyników finansowych skonfrontowad można z subiektywną oceną sytuacji przedstawianą przez same przedsiębiorstwa. Badania ankietowe 8 przeprowadzone w przedsiębiorstwach ukazują, że od początku 2008 roku systematycznie pogarsza się ich sytuacja. O ponad połowę w ww. okresie zmalał odsetek przedsiębiorstw oceniających swoją kondycję jako bardzo dobrą i jednocześnie z 4% do prawie 10% wzrósł odsetek przedsiębiorstw o złej lub bardzo złej kondycji (por. Rysunek i.10). Rysunek i.10 Oceny sytuacji ekonomicznej struktura próby w % Źródło: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2009 roku i prognoz koniunktury na II kwartał2009, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, kwiecieo 2009 Jednak kryzys finansowy nie musi koniecznie byd przez firmy postrzegany jako niebezpieczeostwo i zagrożenie dla firmy. Badania 9 przedsiębiorstw pokazują, że pomimo ogólnego pogorszenia sytuacji firm, nie wszystkie przedsiębiorstwa w jednakowym stopniu odczuwają skutki kryzysu. Ponad 60% firm odczuwa negatywne skutki kryzysu gospodarczego. Z drugiej jednak strony, co czwarte badane przedsiębiorstwo nie odczuwało różnicy w działalności firmy przed i w czasie kryzysu, a niektóre firmy (10%) zdecydowanie pozytywnie oceniają skutki obecnej sytuacji gospodarczej (por. Rysunek i.11). Rysunek i.11 Jak kryzys gospodarczy wpływa na firmy 63% 10% 11% 16% pozytywnie zarówno pozytywnie, jak i negatywnie brak wpływu negatywnie Źródło: Strategie firm w kryzysie (2009), 4 Results, Warszawa 8 Dane pochodzą z publikacji Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2009 roku i prognoz koniunktury na II kwartał2009, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, kwiecieo 2009 i są wynikiem szybkiego monitoringu NBP przeprowadzonego w marcu 2009 roku na próbie 888 przedsiębiorstw niefinansowych, reprezentujących wszystkie sekcje PKD (poza rolnictwem, rybołówstwem i leśnictwem), zarówno sektor niepubliczny, jak i publiczny, przedsiębiorstwa z sektora MSP oraz duże jednostki. 9 Na podstawie raportu Strategie firm w kryzysie przygotowanego na zlecenie firmy 4 Results w czerwcu 2009 roku. Badaniem objętych zostało 119 polskich przedsiębiorstw.

10 Rozdział i. Kondycja finansowa i uwarunkowania działania polskich przedsiębiorstw w dobie kryzysu. Wśród pozytywnych skutków oddziaływania kryzysu na firmę przedsiębiorcy wymieniali głównie 10 : rozwijanie nowych form działalności wejście w nowe obszary, spadek cen na rynku, np. od podwykonawców, półproduktów etc., zwiększenie sprzedaży przychodów firmy, zwiększenie zakresu prowadzenia działalności nowe geograficznie rynki, zmniejszenie konkurencji na rynku. Najczęściej wymienianymi negatywnymi skutkami kryzysu są 11 : spadek zamówieo zmniejszenie przychodów firmy, obniżenie marży firmy, renegocjacja kontraktów z podwykonawcami i klientami, obniżenie wydatków na działalnośd firmy, m.in. marketing i reklamę, szkolenia, HR, reorganizacja działów firmy. Kryzys gospodarczy wymusił na przedsiębiorstwach podjęcie nowych działao, by zachowad obecną pozycję na rynku. Był on bodźcem do poszukiwania nowych rynków zbytu i poszerzania działalności. Sytuacja kryzysowa spowodowała zachwianie sytuacji na rynku. Nowe warunki wywołały upadek części firm na rynku, dzięki czemu pozostałe przedsiębiorstwa musiały zmagad się z mniejszą konkurencją. I chod wiele firm wskazuje na obniżenie przychodów wywołanych spadkiem zamówieo, jednocześnie nastąpił spadek cen półproduktów i usług podwykonawców, co mogło częściowo zniwelowad redukcję wyniku finansowego. Wiele firm niestety było również zdania, że nowa sytuacja rynkowa zmusiła ich do zmniejszania wydatków przeznaczonych na cele szkoleniowe, a także działalnośd marketingową czy reklamę. Skutki takich decyzji mogą byd odczuwane przez przedsiębiorstwa w kolejnych okresach. Zakooczenie Kryzys finansowy spowodował pogorszenie głównych wskaźników makroekonomicznych w gospodarkach na całym świecie. W Polsce największe wyhamowanie tempa wzrostu PKB dało się odczud w ostatnim kwartale 2008 roku. Od początku 2008 roku widad wyraźnie oznaki osłabienia koniunktury poprzez stagnację bądź też pogorszenie wielkości poszczególnych komponentów PKB. Wyniki polskiej gospodarki mogą sugerowad, że skutki kryzysu w polskich przedsiębiorstwach nie będą tak znaczące, jak mogłyby byd, gdyby Polska odnotowała wskaźniki makroekonomiczne na poziomie średniej unijnej. Istotnym czynnikiem, który pozwolił na uzyskanie najlepszych w regionie wyników PKB, był stabilny popyt krajowy. Nie odnotowano znaczącego spadku konsumpcji, przez co nawet ograniczony popyt importowy krajów Unii Europejskiej nie spowodował znaczącego pogorszenia wyników przedsiębiorstw. Również analiza wyników finansowych przedsiębiorstw pokazała, że koniec roku 2008 zapoczątkował okres trudnej sytuacji dla przedsiębiorstw. W ostatnim kwartale 2008 roku drastycznie spadły wskaźniki rentowności, a także wielkośd wyniku finansowego. Ponadto, w analizowany okres cechował się szybszym wzrostem kosztów niż przychodów, co odbiło się na osiąganych wynikach. Jednak w drugim kwartale 2009 roku odnotowano już powrót do wskaźników rentowności z początku 2008 roku i dodatniego wyniku finansowego. Z perspektywy przedsiębiorstw natomiast czasy kryzysu oprócz faktu, iż przyniosły problemy ze znalezieniem odbiorców na swoje produkty, dały również bodziec do tego, by przeprowadzid w firmie reorganizację lub też rozszerzyd działalnośd przedsiębiorstwa poprzez wejście na nowe rynki bądź wprowadzeni nowych produktów. Napawa optymizmem fakt, iż w ogóle przedsiębiorstw częśd stanowią firmy o sytuacji na tyle stabilnej, że kryzys nie wpłynął na pogorszenie ich wyników, a wręcz odnotowano pewne pozytywne tendencje. 10 Na podstawie: Strategie firm w kryzysie (2009), 4 Results, Warszawa 11 tamże

11 Elżbieta Tarnawska Bibliografia Walczak M. (2007), Analiza finansowa w zarządzaniu współczesnym przedsiębiorstwem, Difin, Warszawa Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2009 roku i prognoz koniunktury na II kwartał 2009 (2009), Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa Strategie firm w kryzysie (2009), 4 Results, Warszawa Biuletyny Statystyczne, Główny Urząd Statystyczny Europejski Urząd Statystyczny Eurostat - z dn