RITTS INBO REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO NA LATA

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr XXII/196/2004 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 29 czerwca 2004r. RITTS INBO REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO NA LATA Opole, czerwiec 2004r.

2 SPIS TREŚCI Wstęp 3 I. Sytuacja społeczno gospodarcza województwa opolskiego II. Analiza SWOT 17 III. Zapotrzebowanie na innowacje oraz wsparcie i podaż innowacji w województwie opolskim (wyniki badań) IV. Misja, wizja 25 V. Priorytety, cele strategiczne 26 VI. Cele operacyjne 32 VII. Wdrażanie, monitorowanie i ocena strategii 46 VIII. Słowniczek pojęć Wstęp Przystąpienie 1. maja 2004 roku Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, stanowi dla nas i dla pozostałych dziewięciu państw wielką szansę na utrwalenie i rozszerzenie swej obecności na wspólnym europejskim rynku. Fakt ten stanowi jednocześnie bardzo poważne wyzwanie dla administracji rządowej i administracji samorządowych wszystkich szczebli, przedsiębiorstw, zaplecza badawczo rozwojowego i instytucji wspierających. Administracja publiczna odpowiedzialna jest za przygotowanie odpowiednich dokumentów programowych, skonsultowanie ich z zainteresowanymi środowiskami i dbałością o ich realizację.

3 Dokumenty te to: Narodowy Plan Rozwoju, Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego i Sektorowe Programy Operacyjne opracowywane na szczeblu narodowym oraz Program Rozwoju Województwa Opolskiego na lata Właściwe przygotowanie pracowników administracji oraz potencjalnych beneficjentów da gwarancję efektywnego wykorzystania funduszy strukturalnych, jakie Unia Europejska postawiła do naszej dyspozycji w latach i w latach następnych, realizując tym samym postawiony zasadniczy cel, czyli zwiększenie konkurencyjności gospodarki województwa opolskiego w wymiarze krajowym i europejskim. Przedsiębiorstwa, chcąc sprostać wymogom stawianym na otwartym, wspólnym rynku europejskim muszą określić własne priorytety i cele, reprezentować coraz wyższy poziom techniczny i technologiczny, zwiększać swą innowacyjność i inwestować w szeroko rozumiany rozwój. Naturalnym partnerem i dawcą innowacji muszą stać się jednostki zaplecza badawczorozwojowego i wspomagające je instytucje otoczenia biznesu. W trakcie realizacji projektu RITTS INBO Innowacje dla Północnych Czech i Opola zasadniczym zagadnieniem stało się poznanie oczekiwań i potrzeb.dawców, biorców oraz instytucji pośredniczących i wspierających, zaangażowanych w zwiększanie innowacyjności, a tym samym konkurencyjności przedsiębiorstw sektora MSP. Określenie mocnych i słabych stron, szans i zagrożeń, czyli czynników wewnętrznych i zewnętrznych determinujących pozycję regionu oraz wnioski z przeprowadzonych badań stały się podstawą do sformułowania misji, wizji, priorytetów, celów strategicznych i operacyjnych. Powyższe zapisy były efektem wielu, częstokroć burzliwych dyskusji w trakcie przeprowadzanych spotkań zespołów roboczych, w skład których wchodzili przedstawiciele wszystkich zainteresowanych środowisk Opolszczyzny. Prezentowana Regionalna Strategia Innowacji jest zgodna ze Strategią Rozwoju Województwa Opolskiego na lata Regionalna Strategia Innowacji Województwa Opolskiego na lata powstała w ramach projektu RITTS INBO Innowacje dla Północnych Czech i Opola, współfinansowanego przez Komisję Europejską w ramach 5. Programu Ramowego Badań i Rozwoju Technologicznego Unii Europejskiej. I. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Ogólna charakterystyka regionu Województwo opolskie położone jest w południowo-zachodniej części kraju. Sąsiaduje z województwami: śląskim, łódzkim, wielkopolskim oraz dolnośląskim. Od południa graniczy z Republiką Czeską. Stanowi około 3 % obszaru i ludności Polski. Pod względem administracyjnym dzieli się na 12 powiatów (11 ziemskich i 1 grodzki) oraz 71 gmin. Układ osadniczy regionu jest równomiernie rozwinięty, tworzy go 35 miast i 1555 miejscowości wiejskich oraz 1017 sołectw. Do największych miast należą: stolica województwa Opole (129,3 tys. mieszkańców), Kędzierzyn-Koźle (66,7 tys. mieszkańców), Nysa (48,1 tys. mieszkańców) i Brzeg (38,8 tys. mieszkańców). Typowe dla województwa opolskiego są wsie będące dużymi jednostkami osadniczymi, charakteryzujące się wysokim stopniem urbanizacji. Średnia liczba ludności przypadająca na jedną miejscowość wiejską wynosi w województwie opolskim 324 osoby, natomiast w kraju 258 osób.

4 Rynek pracy w województwie opolskim cechuje systematyczny spadek liczby pracujących oraz niski popyt na pracę. Według stanu na koniec grudnia 2003 roku w gospodarce narodowej województwa opolskiego pracowało 343,6 tys. osób. Liczba pracujących zmniejszyła się w grudniu 2003 roku o prawie 6 tys. osób tj. o 1,7% w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego. W 2003 roku przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wynosiło osób i zmniejszyło się o 4,3 tys. osób tj. 4,3% w porównaniu do roku ubiegłego. Według stanu na koniec grudnia 2003 roku w województwie opolskim bez pracy pozostawało 81,6 tys. osób, czyli o 2,2% mniej niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Stopa bezrobocia w grudniu 2003 roku w województwie opolskim wyniosła 21,4%, co stawiało region na 9 pozycji w rankingu województw. Stopa bezrobocia w kraju wyniosła 20%. W strukturze bezrobotnych według poziomu wykształcenia przeważają bezrobotni z wykształceniem zasadniczym zawodowym 36,1% oraz podstawowym i niepełnym podstawowym 34%. Zauważalny jest wzrost udziału w strukturze bezrobotnych osób z wykształceniem wyższym ( od 1,9% w grudniu 1999 roku do 4,1% w grudniu 2003 roku). Sytuacja demograficzna regionu nie przedstawia się korzystne. Podobnie jak w innych regionach Polski, liczba ludności województwa spada. Według danych z Narodowego Spisu Powszechnego (NSP) z maja 2002 roku, stan ludności według faktycznego miejsca zamieszkania wynosił 1065,0 tys. osób. W porównaniu do danych spisowych z 1988 roku liczba mieszkańców województwa opolskiego zmniejszyła się o 15,7 tys. osób (1,4%). W prognozach demograficznych zakłada się dalszy spadek liczby ludności województwa, głównie na skutek wysokiej migracji. Według stanu na koniec grudnia 2002 roku województwo opolskie zamieszkiwało 1061,0 tys. osób. Spadek liczby ludności regionu warunkowany był głównie ujemnym przyrostem naturalnym i ujemnym saldem migracji. Wskaźnik przyrostu naturalnego w 2002 roku w województwie opolskim wynosił 0,8 promila, a saldo migracji 4,43 promila (najwyższe w Polsce). Gospodarka ze szczególnym uwzględnieniem sektora MSP Potencjał gospodarczy Produkt krajowy brutto (PKB) w województwie opolskim w 2001 roku wyniósł mln zł, co stanowiło 2,3% wartości PKB w kraju. Problemem województwa jest wolne tempo rozwoju gospodarczego. W kraju wartość PKB w latach wzrosła prawie dwuipółkrotnie (o 144%), podczas gdy w województwie opolskim wzrost był najmniejszy spośród wszystkich regionów i wyniósł 98%. W przeliczeniu na 1 mieszkańca wartość PKB w 2001 roku wyniosła zł, co lokowało województwo na 11 pozycji wśród pozostałych województw. Udział PKB na mieszkańca w województwie opolskim w relacji do średniej krajowej zmalał z 98,7% w 1995 roku do 81,2% w roku Mapa 1 ilustruje zróżnicowanie kraju pod względem wartości PKB na 1 mieszkańca w 2001 roku.

5 Województwo opolskie = zł. Polska = zł. Mapa 1. PKB na 1 mieszkańca według województw w 2001 roku Struktura gospodarki Struktura wartości dodanej brutto (WDB) w województwie opolskim różni się od struktury krajowej. Charakterystyczny dla regionu jest jeden z najwyższych w kraju udziałów przemysłu, co potwierdza duże znaczenie tego sektora w regionalnej gospodarce. W roku 2001 udział ten wynosił 28,3%, a wyższym charakteryzowało się jedynie województwo 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 5,0 29,8 rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo; rybołóstwo i rybactwo 41,4 28,3 26,5 21,2 17,8 16,9 7,5 5,5 przemysł budownictwo usługi rynkowe usługi nierynkowe Udział sektora w strukturze tworzenie WDB Udział sektora w strukturze zarudnienia śląskie. W przemyśle pracuje ok. 21% pracujących w gospodarce narodowej województwa. Udział usług rynkowych w strukturze WDB w województwie opolskim jest najmniejszy w kraju i wynosi 41,4%. W sektorze tym pracuje 26,5% wszystkich zatrudnionych w województwie. Usługi nierynkowe skupiają 16,9% regionalnych zasobów pracy, wytwarzając 17,8% regionalnej WDB. Budownictwo w regionie wytwarza 7,5% WDB. Udział budownictwa w strukturze WDB jest wysoki (4 pozycja w kraju), a pracuje w nim niecałe 6%

6 wszystkich zatrudnionych w województwie. Wyższy od przeciętnej w kraju jest także udział rolnictwa w strukturze WDB w województwie opolskim. Wynosi on 5%, skupia zaś, według oficjalnych źródeł statystycznych, 29,8% wszystkich pracujących w gospodarce narodowej. Wykres 1 prezentuje strukturę gospodarki regionu w 2001 roku. Wykres 1. Struktura tworzenia WDB i struktura pracujących w województwie opolskim według sektorów w 2001 roku Przemysł Województwo jest regionem uprzemysłowionym. Struktura gałęziowo-branżowa przemysłu jest zróżnicowana. Dominującą pozycję w strukturze produkcji zajmują przemysły: spożywczy, energetyczny, chemiczny, surowców niemetalicznych (cement, wapno, gips), maszynowy i elektromaszynowy, metalowy i meblarski. Województwo należy do dużych producentów dachówek i silników elektrycznych, a także koksu, amoniaku syntetycznego i tworzyw sztucznych, ponadto wapna, cementu i nawozów azotowych. Przedsiębiorstwa przemysłowe wykazują znaczny potencjał, o którym świadczy m. in. wielkość i jakość majątku trwałego. Wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca w 2002 roku w województwie opolskim wynosiła 45,5 tys. zł, przy średniej krajowej równej 42,0 tys. zł (2 pozycja w Polsce). O efektywnym wykorzystaniu potencjału świadczy wydajność pracy, mierzona wartością WDB na pracującego. W 2001 roku wartość ta wynosiła 52,2 tys. zł, przy średniej krajowej równej 51,9 tys. zł ( 4 pozycja w Polsce). Wartość produkcji sprzedanej przemysłu w województwie opolskim w 2003 roku wynosiła 13,2 mld zł i była wyższa o 8,6% w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego Wzrost wartości produkcji sprzedanej przemysłu w województwie opolskim w 2003 roku był prawie taki sam, jak średnio w kraju (8,7%). Wyniki finansowe sektora uległy poprawie. W okresie trzech kwartałów 2003 roku wskaźnik poziomu kosztów wynosił 96,8%, a więc po raz pierwszy od wielu lat osiągnął korzystną wartość. Udział jednostek wykazujących się dodatnim lub zerowym wynikiem finansowym netto w przemyśle ukształtował się na poziomie 65,5%. Wskaźniki rentowność obrotu brutto i netto wynosiły odpowiednio: 3,2% oraz 2,2%. W okresie trzech kwartałów 2003 roku przedsiębiorstwa przemysłowe wykazały się dodatnimi wynikami finansowymi brutto i netto. Podmioty gospodarcze Według stanu na koniec grudnia 2003 roku w województwie opolskim zarejestrowanych było ponad 87 tys. podmiotów gospodarczych. W strukturze działalności podmiotów dominują jednostki handlowe 31%, podmioty sekcji obsługa nieruchomości i firm, nauka" 18,3%, firmy budowlane 10,5% oraz przemysłowe - 9,4%. Przeważającą formę prawną podmiotów stanowią zakłady osób fizycznych (ponad 70%). Analizując dane dotyczące dynamiki podmiotów gospodarczych w latach należy stwierdzić, że liczba podmiotów przyrasta z roku na rok, ale coraz wolniej. Według stanu na koniec 2003 roku liczba podmiotów gospodarczych w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego zwiększyła się o 2446 podmiotów tj. o 2,9%, podczas gdy w roku 1998 w porównaniu do tendencji obserwowanych rok wcześniej liczba podmiotów wzrosła o ponad 13% tj. o 7486 jednostek. W latach następnych przyrosty były coraz mniejsze: w 1999 roku o 11,8%, w 2000 roku o 5,7%, w roku 2001 o 6,9%, zaś w roku 2002 o 3,8%. Wskaźnik liczby podmiotów gospodarki narodowej na 1000 mieszkańców tzw. wskaźnik przedsiębiorczości jest w województwie opolskim niższy od średniej krajowej. Pod względem tego wskaźnika w 1998 roku województwo opolskie plasowało się na 13 pozycji, w latach była to pozycja 11, w 2001 roku ponownie pozycja 13, pomimo wzrostu wartości wskaźnika przedsiębiorczości. W końcu 2002 roku wskaźnik liczby podmiotów

7 gospodarki narodowej na 1000 mieszkańców wyniósł 80,3, zaś według stanu na koniec czerwca 2003 roku ukształtował się na poziomie 81,3 podmiotów na 1000 mieszkańców, co dawało 11 pozycję w rankingu województw. Sektor MSP Podmioty zaliczane do sektora małych i średnich to przeważająca grupa w strukturze podmiotów gospodarki narodowej. W sumie stanowią one ponad 99% ogółu podmiotów, z czego najwyższy (96,4%) jest udział jednostek najmniejszych (zatrudniających do 9 osób). Wykres 2 ilustruje strukturę podmiotów gospodarki narodowej w województwie opolskim według liczby pracujących według stanu na koniec grudnia 2003 roku. do 9 osób ,4% od 10 do 49 osób ,8% od 50 do 249 osób 595 0,7% 250 i więcej osób 88 0,1% Wykres 2. Struktura podmiotów gospodarki narodowej w województwie opolskim według liczby pracujących ( stan na koniec grudnia w 2003 roku). Według stanu na koniec grudnia 2002 roku liczba małych i średnich przedsiębiorstw w województwie opolskim na 1000 mieszkańców wynosiła 80, przy średniej krajowej równej 91 podmiotów, co sytuowało region na 11 miejscu w Polsce. Z kolei liczba podmiotów sektora MSP na 1 km 2 wynosiła 9, przy średniej krajowej równej 11 podmiotów, co plasuje region na 9 miejscu w Polsce. Mapa 2 ilustruje zróżnicowanie kraju pod względem liczby małych i średnich przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców w 2002 roku.

8 województwo opolskie = 80 podmiotów Polska = 91 podmiotów Mapa 2. Liczba małych i średnich przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców według województw w 2002 roku. Najbardziej dynamicznie przyrasta liczba podmiotów najmniejszych, zatrudniających do 9 pracujących. W latach liczba tych podmiotów wzrosła o ponad 37%. W przypadku pozostałych grup podmiotów pod względem liczby pracujących w latach notowano spadek ich liczby. Największy wśród firm dużych, zatrudniających 250 osób i więcej (o ponad 30%), średnich, zatrudniających od 50 do 249 pracujących (o 11,2%) oraz małych, zatrudniających od 10 do 49 pracowników (o 7,4%). Poniższe zestawienie prezentuje zmiany w liczbie podmiotów gospodarczych według liczby pracujących w województwie opolskim w latach Tabela 1 Liczba podmiotów gospodarki narodowej według liczby pracujących w województwie opolskim w latach Rok Ogółem Przedziały zatrudnienia Do 9 pracujących i więcej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu W strukturze branżowej sektora MSP dominują jednostki sekcji handel i naprawy (ok. 30% ogółu podmiotów). Istnieje zależność między rodzajem działalności, a wielkością firmy. Przedsiębiorstwa przemysłowe to najczęściej firmy duże ( 58%), rzadziej średnie i małe (odpowiednio: 31% i 20%), najrzadziej mikroprzedsiębiorstwa (8,9%). Z kolei wśród firm handlowych i zajmujących się obsługą nieruchomości i firm przeważają mikroprzedsiębiorstwa (odpowiednio 31,5% i 18,6%), rzadziej taką działalność prowadzą firmy małe (16,5% i 8,4%) oraz średnie (7% i 14,6%), najrzadziej duże ( 3,4% i 5,6%). Podmioty małe i średnie oraz duże znacznie różni poziom wynagrodzeń. Przeciętne wynagrodzenie brutto w 2002 roku w jednostkach małych, zatrudniających od 1 do 49 pracujących było niższe o ponad 20%, niż w jednostkach średnich, zatrudniających od 50 do 249 pracujących oraz o 44% niższe, niż w firmach dużych. Wartość wynagrodzeń wynosiła odpowiednio: 1602,54 zł w firmach małych, 1943,49 zł w firmach średnich i 2312,26 zł w firmach dużych. Podmioty małe skupiają nieco ponad 27% zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw, średnie 33,5%, duże zaś 39%. Z danych PARP wynika, że według stanu na koniec grudnia 2001 roku w województwie opolskim aktywnych było 45% podmiotów z ogółu zarejestrowanych w rejestrze REGON tj. 36,7 tys. Najmniej aktywnych przedsiębiorstw było wśród jednostek małych, zatrudniających od 10 do 49 pracujących ( 32%), najwięcej wśród firm dużych (50%).

9 Innowacje i nowe technologie Większa konkurencyjność na rynku oraz postęp techniczny wymuszają konieczność wdrażania innowacji i nowych technologii. Województwo opolskie charakteryzuje się niskim potencjałem sektora wysokich technologii. W 2000 roku w rejestrze REGON zarejestrowanych było 79 podmiotów zaliczanych do sektora wysokich technologii, co stanowiło 1,2% ogółu takich podmiotów w Polsce. W strukturze sektora wysokich technologii dominowały przedsiębiorstwa przemysłu elektronicznego (78%) oraz maszyn biurowych i komputerów (15%). Liczba podmiotów sektora wysokich technologii na 1000 przedsiębiorstw produkcyjnych w 2000 roku wynosiła w województwie opolskim 12, przy średniej krajowej równej 17 podmiotów, co uplasowało region na 12 pozycji w rankingu województw. Dane, o których mowa ilustruje wykres 3. 30,0 28,0 27,5 26,0 23,5 25,0 20,0 20,5 19,0 17,5 15,0 10,0 15,5 15,5 15,5 13,5 12,0 11,5 10,1 9,0 8,5 5,0 0,0 dolnośląskie mazowieckie pomorskie śląskie małopolskie wielkopolskie łódzkie warmińskomazurskie podlaskie kujawsko-pomorskie zachodniopomorskie opolskie lubuskie lubelskie świętokrzyskie podkarpackie Wykres 3 Liczba podmiotów sektora wysokich technologii na 1000 przedsiębiorstw produkcyjnych według województw w 2000 roku Odsetek przedsiębiorstw przemysłowych, które w latach wprowadziły innowacje techniczne wyniósł w województwie opolskim 22,3% i był jednym z najwyższych w kraju (3 pozycja). Rozpatrując działalność innowacyjną według wielkości przedsiębiorstw należy podkreślić, iż zdecydowanie bardziej innowacyjne są przedsiębiorstwa średnie i duże, gdyż aż 38,1% z nich wprowadziło innowacje techniczne w latach , zaś wśród przedsiębiorstw małych zatrudniających od 10 do 49 pracujących innowacje w latach wprowadziło tylko 12,1% firm. Wskaźnik innowacyjności przedsiębiorstw średnich i dużych był najwyższy w Polsce, zaś pod względem wysokości analogicznego wskaźnika dla firm małych województwo uplasowało się na 8 pozycji. Z roku na rok wzrasta liczba wynalazków zgłoszonych w Polsce do ochrony przez wynalazców krajowych. Dane dla całego kraju mówią o 2202 zgłoszeniach w 2001 roku. W województwie opolskim liczba wynalazków krajowych zgłoszonych 2001 roku wynosiła 45, udzielono ponadto 28 patentów. Z danych PARP wynika, że liczba przedsiębiorstw, które w latach wprowadziły nowe i zmodernizowane wyroby wynosiła w województwie opolskim 50, co stanowiło 3,7% wszystkich przedsiębiorstw w kraju, które takie wyroby wprowadziły. W grupie tej było 15 firm, które uruchomiły wyroby nowe w skali rynku (3,8% wszystkich w kraju). Wartość sprzedaży nowych i zmodernizowanych wyrobów wynosiła 317,8 mln zł, zaś udział sprzedaży takich wyrobów w produkcji sprzedanej wyrobów ogółem wynosił 11,7% i sytuował województwo na 7 miejscu w Polsce. W 2002 roku liczba przedsiębiorstw, które

10 wprowadziły nowe i zmodernizowane wyroby w województwie opolskim wzrosła do 66, z czego 2/3 stanowiły firmy średnie, zatrudniające od 50 do 249 pracowników. W 2002 roku 40 średnich i dużych firm przedsiębiorstw w województwie opolskim zakupiło nowe technologie, z czego przewagę stanowiły przedsiębiorstwa dokonujące zakupów tych technologii w Polsce. W trzech przypadkach zakupu technologii dokonano na podstawie umowy licencyjnej, w trzech przypadkach także na podstawie umowy licencyjnej w krajach Unii Europejskiej. Na 84 podmioty, które w 2002 roku sprzedały nowe technologie 3 firmy pochodziły z województwa opolskiego. Wszystkie technologie sprzedano na terenie kraju. W 2002 roku w przedsiębiorstwach produkcyjnych w przemyśle działało 150 automatycznych linii produkcyjnych oraz 124 sterowanych komputerem, ponadto 61 centrów obróbkowych, 50 robotów i manipulatorów przemysłowych, 677 komputerów do sterowania i regulacji procesami technologicznymi. Liczba wszystkich wymienionych wyżej nowoczesnych rozwiązań zwiększyła się w 2002 roku w porównaniu do roku Na 1780 przedsiębiorstw w kraju posiadające system CAD/CAM w 2002 roku 52 pochodziło z województwa opolskiego. Z lokalnych sieci komputerowych korzystały w 2002 roku 163 przedsiębiorstwa, ponadto 58 korzystało z elektronicznej transmisji danych, 220 posiadało dostęp do internetu, w tym ponad 70% posiadało własne strony www. Nakłady na technologie informacyjne w 2002 roku w województwie opolskim poniesione przez średnie i duże przedsiębiorstwa wynosiły 68,9 mln zł, z czego ponad 80% wydatkowano w firmach dużych. Na szkolenie informatyczne personelu wydatkowano 481,3 tys. zł, w tym w firmach średnich tylko 120 tys. zł. Wykres 4 przedstawia wykorzystanie internetu według celów w przedsiębiorstwach w województwie opolskim w 2002 roku. poszukiwania informacji 212 komunikowania się z bankiem 147 monitorowania rynku 130 prowadzenia marketingu udostępniania informacji zakupów wyrobów i usług 41 sprzedaży swoich wyrobów i usług Wykres 4. Wykorzystanie internetu przez przedsiębiorstwa w 2002 roku w województwie opolskim według celów Nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle w 2002 roku w województwie opolskim wynosiły 296,3 mln zł, co stanowiło 2,6% analogicznych nakładów kraju. W

11 porównaniu do roku 2001 wartość nakładów zwiększyła się o 46%. Ponad 70% z kwoty nakładów w 2002 roku stanowiły środki własne, 26,4% kredyty bankowe, zaś 2,8% pozostałe środki. Wartość nakładów na działalność innowacyjną w przemyśle w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2002 roku wynosiła 280 zł, przy średniej krajowej równej 362 zł (8 miejsce w Polsce). Sektor otoczenia biznesu w województwie opolskim Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw jest bezpośrednio powiązany z istnieniem zaplecza firm i instytucji otoczenia biznesu. Sektor ten obejmuje instytucje systemu finansowo-ubezpieczeniowego, organizacje pośredniczące i ułatwiające nawiązywanie kontaktów gospodarczych oraz wspierające rozwój gospodarczy. Do instytucji otoczenia biznesu w województwie opolskim należą m.in.: Agencja Rozwoju Opolszczyzny, Opolska Izba Gospodarcza oraz Izba Gospodarcza Śląsk, Izba Rzemieślnicza w Opolu, Forum Akademicko-Gospodarcze Śląska Opolskiego, Opolski Park Technologiczny, Fundacja Rozwoju Śląska i Inicjatyw Lokalnych, Stowarzyszenie Promocja Przedsiębiorczości, Namysłowskie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych i Krapkowickie Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego i Promocji, a także Opolski Regionalny Fundusz Poręczeń Kredytowych oraz dwa fundusze pożyczkowe. Na przestrzeni lat obserwuje się bardzo dynamiczny przyrost jednostek otoczenia biznesu w województwie opolskim. Ich liczba w analizowanym okresie zwiększyła się o 45% tj. o ponad 4 tys. Według stanu na koniec grudnia 2003 roku w województwie opolskim w rejestrze REGON zarejestrowanych było ponad 13,7 tys. firm działających w sektorze otoczenia biznesu. Najliczniejszą grupę wśród nich dwie trzecie ogółu stanowiły jednostki świadczące usługi, związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, ponad jedną czwartą podmioty trudniące się pośrednictwem finansowym (w grupie tej 63 jednostki to instytucje bankowe), a blisko 7% to firmy związane z działalnością informatyczną. Organizacje kocyjne stanowiły ok. 1% ogółu podmiotów sektora otoczenia biznesu. Zestawienie prezentuje dane na temat podmiotów gospodarki narodowej według sekcji zaliczanych do sektora otoczenia biznesu w latach Rok Tabela 2 Liczba podmiotów gospodarki narodowej ogółem, z wyodrębnieniem sekcji zaliczanych do sektora otoczenia biznesu w województwie opolskim w latach ogółem pośrednictwo finansowe w tym banki informatyka pozostałe usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej organizacje kocyjne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu Według danych Centrum Badań Regionalnych w Warszawie województwo opolskie posiada najwyższy w kraju udział firm otoczenia biznesu w stosunku do wszystkich zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Wskaźnik ten w roku 2001 wyniósł w województwie opolskim 21,4%, podczas gdy średnio w kraju kształtował się na poziomie 17,3%.

12 Sektor B+R w województwie opolskim Czynnikami współcześnie decydującymi o rozwoju gospodarczym stają się działalność badawczo-rozwojowa i innowacyjna oraz tzw. kapitał ludzki. Do sektora badawczorozwojowego zalicza się placówki naukowe PAN, jednostki badawczo-rozwojowe (JBR-y), jednostki obsługi nauki (biblioteki naukowe, archiwa, stowarzyszenia naukowe) szkoły wyższe, prowadzące działalność B+R oraz jednostki rozwojowe prowadzące prace badawczorozwojowe obok innej działalności. Według stanu na koniec grudnia 2002 roku w województwie opolskim funkcjonowało 11 tego typu jednostek (rok wcześniej było ich 14), co stanowiło około 1,3% takich placówek w kraju. Z roku na rok liczba jednostek zaliczanych do sektora B+R zmniejsza się. Wśród instytucji zaliczanych do sektora B+R w województwie opolskim znajdują się m.in.: Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej Blachownia w Kędzierzynie Koźlu, Instytut Mineralnych Materiałów Budowlanych w Opolu, PIN Instytut Śląski w Opolu, a także pracownie archeologiczno-konserwatorskie oraz firmy marketingowe i badawczorozwojowe. Według stanu na koniec grudnia 2002 roku zatrudnienie w jednostkach badawczorozwojowych wynosiło w województwie opolskim 1553 osoby. Liczba zatrudnionych w działalności B+R systematycznie spada. Zatrudnienie w ekwiwalencie pełnego czasu pracy na 1000 osób aktywnych zawodowo w województwie opolskim w 2002 roku wynosiło 2,4 osoby, podczas gdy średnio w kraju było to 4,5 osoby. Przeciętna liczba pracujących na jedną jednostkę w województwie opolskim była mniejsza niż średnio w kraju i wyniosła 141 osób (w kraju 147 osób). Dane na temat zatrudnienia w jednostkach B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo według województw w 2002 roku przedstawia wykres 5. 12,0 10,7 10,0 ogółem pracownicy naukowo-badawczy 8,0 7,3 7,2 6,0 5,5 5,5 4,0 2,0 4,5 4,4 4,1 3,7 3,7 3,6 2,7 3,1 3,1 2,6 2,2 2,9 2,2 3,0 2,5 2,4 2,1 2,2 1,9 1,7 1,7 1,5 1,6 1,4 1,1 1,3 1,1 0,0 mazowieckie małopolskie pomorskie dolnośląskie śląskie wielkopolskie lubelskie łódzkie kujawsko-pomorskie zachodniopomorskie opolskie warmińsko-mazurskie lubuskie podkarpackie podlaskie świętokrzyskie Wykres 5 Zatrudnieni w działalności B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo według województw w 2002 roku Nakłady na działalność badawczo-rozwojową w 2002 roku wynosiły 30,2 mln zł, co stanowiło 0,7% wydatków w kraju. Średnio na jedną jednostkę badawczo-rozwojową w województwie opolskim w 2002 roku przypadało 2,7 mln zł nakładów na B+R, podczas gdy w kraju było to 5,5 mln zł. Relacja nakładów na

13 działalność badawczo-rozwojową do produktu krajowego brutto w roku 2001 wynosiła w województwie opolskim 0,23%, średnio w kraju zaś 0,65%. Pod względem tego wskaźnika województwo plasowało się na 13 pozycji w Polsce. Wydatki na badania i rozwój w województwie opolskim są bardzo niskie. W roku 2002 na 1 mieszkańca wydatkowano kwotę 27 zł (przy średniej krajowej równej 120 zł), co uplasowało region na 14 pozycji w rankingu województw. Edukacja i kapitał ludzki Województwo opolskie charakteryzuje się dużą liczbą placówek oświatowych w porównaniu do średniej krajowej. W roku szkolnym 2002/2003 w regionie funkcjonowały: 453 szkoły podstawowe, 156 gimnazjów, 40 liceów ogólnokształcących, 161 szkół średnich zawodowych, 72 szkoły policealne i 113 szkół dla dorosłych. W województwie istnieją dwie uczelnie oraz 4 szkoły wyższe. Największą uczelnią jest Uniwersytet Opolski, na którym studiuje ponad 16 tys. studentów, tj. 47% wszystkich studiujących w województwie. Druga w kolejności pod względem liczby studentów to Politechnika Opolska z ponad 12 tys. uczących się (34% ogółu studentów). Kolejną uczelnią jest niepaństwowa Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu, gdzie studiuje ponad 4 tys. studentów (ok. 11%). Nowymi szkołami wyższymi w województwie opolskim są: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie, gdzie studiuje ponad dwa tysiące osób oraz niepaństwowa Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Brzegu, skupiająca obecnie ponad 270 studentów. Ostatnio utworzona szkoła wyższa to Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu, z liczbą ponad 300 studentów. Województwo opolskie charakteryzuje się niskim wskaźnikiem ludności z wyższym wykształceniem. Z danych spisowych z 2002 roku wynika, że wskaźnik ludności z wyższym wykształceniem w ogólnej liczbie ludności w województwie opolskim kształtuje się na poziomie 8,3%, przy średniej w kraju równej 10,2%. Wartość wskaźnika jest najniższa w Polsce, pomimo znacznego przyrostu wartości od 1988 roku, wynoszącej 5%. Mapa 3 prezentuje zróżnicowanie wartości wskaźnika ludności z wyższym wykształceniem w województwach w 2002 roku. Województwo opolskie = 8,3 % Polska = 10,2 %

14 Mapa 3. Wskaźnik ludności z wyższym wykształceniem na podstawie danych z NSP w 2002 roku według województw Zmianę wartości wskaźnika w województwie opolskim zdeterminował wzrost zainteresowania studiami wyższymi. Dowodzi tego fakt ponad dwukrotnego zwiększenia liczby studiujących. Liczba ta zwiększyła się z 13,7 tys. w roku akademickim 1995/1996 do 35,3 tys. w 2002/2003. W roku akademickim 2002/2003 uczelnie i szkoły wyższe w regionie wypuściły prawie pięciokrotnie więcej absolwentów niż 5 lat temu (7,9 tys. osób wobec 1,7 tys. przed pięciu laty). Ważna jest możliwość korzystania przez uczniów z komputerów oraz z internetu w szkołach. Wskaźnik szkół podstawowych z dostępem do internetu w województwie opolskim w 2002 roku był niższy od średniej krajowej i wynosił 50% (w kraju 55,3%). Znacznie lepszy dostęp do Internetu odnotowano w gimnazjach, gdyż w ponad 89% tych szkół w 2002 roku młodzież miała możliwość korzystania z niego i było to tyle samo, ile w kraju ( 89%). Dla szkół zasadniczych zawodowych wartość wskaźnika w województwie opolskim wynosiła 76,6%, co oznacza, że była niższa od średniej krajowej, równej 92%. Wyższy natomiast od średniej krajowej był w województwie opolskim wskaźnik liceów ogólnokształcących i szkół średnich zawodowych z dostępem do Internetu, odpowiednio: 87,5% oraz 90,3% ( średnio w kraju: 83,9% i 87,8%). Zestawienie wskaźników Podstawowe dane o województwie opolskim, z uwzględnieniem potencjału gospodarczego i innowacyjnego przedstawia poniższe zestawienie. Cecha, wskaźnik Województwo Polska Uwagi Liczba ludności w tys. (stan na koniec 2002 roku) 1 061, ,5 Powierzchnia w km ,8% ogółu Polaków, 15 pozycja w kraju 3% powierzchni kraju, 16 pozycja w Polsce Gęstość zaludnienia (osób na km 2 ) pozycja w Polsce Przyrost naturalny na 1000 ludności (w 2002 roku) -0,8-0,1 10 pozycja w Polsce Saldo migracji na 1000 ludności (w 2002 roku) -4,3-0,5 1 pozycja w Polsce

15 Pracujący w gospodarce narodowej na 1000 ludności (stan na koniec grudnia 2002 roku) Liczba bezrobotnych w tys. osób (stan na koniec grudnia 2003 roku) Stopa bezrobocia w % (stan w koniec grudnia 2003 roku) Produkcja sprzedana przemysłu w zł na 1 mieszkańca w 2002 roku Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w zł na 1 mieszkańca w 2002 roku Liczba podmiotów gospodarki narodowej w tys. (stan w końcu grudnia 2003) Wskaźnik liczby podmiotów gospodarki narodowej na 1000 ludności (stan na koniec 2002 roku) Osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej na 10 tys. ludności (stan na koniec 2002 roku) Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 10 tys. ludności (stan na koniec 2002 roku) Liczba małych i średnich przedsiębiorstw (stan w końcu grudnia 2003) Liczba małych i średnich przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców (stan w końcu grudnia 2002) Liczba małych i średnich przedsiębiorstw na 1 km 2 (stan w końcu grudnia 2002) 277,6 326,7 15 pozycja w Polsce 81, ,7 16 pozycja w Polsce 21, pozycja w Polsce pozycja w Polsce pozycja w Polsce 87, ,0 2,5% ogólnej liczby podmiotów w Polsce 81,8 93,0 11 pozycja w Polsce pozycja w Polsce pozycja w Polsce pozycja w Polsce pozycja w Polsce Nakłady inwestycyjne w zł na 1 mieszkańca pozycja w Polsce PKB w 2001 roku (w mln zł) , ,9 2,3% wartości w kraju, 16 pozycja w Polsce PKB na mieszkańca w 2001 roku w zł pozycja w Polsce Udział przemysłu w tworzeniu WDB w % (stan w 2001 roku) Udział usług rynkowych w tworzeniu WDB w % (stan w 2001 roku) Wartość WDB w przemyśle na 1 pracującego w zł w 2001 roku Wartość WDB w usługach rynkowych na 1 pracującego w zł w 2001 roku Wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca w zł (stan na koniec 2002 roku) Nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle w zł na 1 mieszkańca ( stan na koniec 2002 roku) Nakłady na działalność badawczo-rozwojową ( B+R) w zł na 1 mieszkańca w 2002 roku Zatrudnienie w działalności B+R w EPC na 1000 osób aktywnych zawodowo Wskaźnik innowacyjności w % (przedsiębiorstwa przemysłowe, które w latach wprowadziły innowacje techniczne) Udział przedsiębiorstw korzystających z Internetu w 2001 roku (w %) Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny w zł na 1 osobę w gospodarstwie domowym w 2002 roku Przeciętne miesięczne wydatki w zł na 1 osobę w gospodarstwie domowym w 2002 roku Studenci szkół wyższych na 10 tys. mieszkańców w 2002 roku 28,3 24,5 2 pozycja w Polsce 41,4 48,6 16 pozycja w Polsce pozycja w Polsce pozycja w Polsce pozycja w Polsce pozycja w Polsce pozycja w Polsce 2,4 4,5 11 pozycja w Polsce 22,3 16,9 3 miejsce w Polsce 88,5 74,9 2 pozycja w Polsce 642,19 664,21 9 pozycja w Polsce 604,70 624,99 9 miejsce w Polsce 332,1 466,1 16 pozycja w Polsce

16 Gospodarstwa domowe wyposażone w komputer osobisty w 2002 roku (w %) Gospodarstwa domowe wyposażone w komputer z dostępem do Internetu w 2002 roku (w %) 22,3 22,8 8 pozycja w Polsce 7,5 10,7 15 pozycja w Polsce II. ANALIZA SWOT Prace nad analizą szans, zagrożeń oraz słabych i mocnych stron naszego regionu w zakresie innowacji związane z: przeprowadzeniem diagnozy sytuacji w województwie pod kątem funkcjonowania systemu innowacyjności i produktów tej działalności w postaci innowacji wdrażanych w przedsiębiorstwach, opracowaniem i przeprowadzeniem badań ankietowych wśród przedstawicieli sektora małych i średnich przedsiębiorstw, instytucji B+R oraz instytucji finansujących działalność innowacyjną, wykonaniem dodatkowych ekspertyz z zakresu instrumentów transferu technologii i pobudzania innowacyjności w regionie, pozwoliły na uzyskanie opinii, spostrzeżeń, wniosków i uwag odnośnie stanu wyjściowego. Zdobyta wiedza umożliwiła przeprowadzenie dyskusji na temat wewnętrznych atutów, możliwości oraz pozytywnych cech naszego regionu umożliwiających obecnie i w przyszłości podejmowanie działań służących rozwojowi innowacyjności, z drugiej strony wiele uwagi poświęcono czynnikom hamującym tę działalność. Dyskusja na temat pozytywnego i negatywnego wpływu otoczenia zewnętrznego na proces budowy rynku podaży i popytu na innowacje dotyczyła określenia okazji, możliwości i szans oraz zagrożeń związanych z planowaniem, organizacją, zarządzaniem, a zwłaszcza zewnętrznym finansowaniem działalności innowacyjnej w regionie. W tej dyskusji udział brali przedstawiciele firm sektora małych i średnich przedsiębiorstw, instytucji naukowo-badawczych, okołobiznesowych, samorządu terytorialnego oraz edukacji.

17 Prace nad powstaniem analizy SWOT odbywały się dwuetapowo w trakcie kilku spotkań warsztatowych. Uczestnicy warsztatów pracowali w trzech grupach roboczych: pierwsza przedsiębiorcy; druga edukacja; trzecia jednostki badawczo-rozwojowe i instytucje okołobiznesowe. W pierwszym etapie kwiecień 2003 roku, każda z grup w podsumowaniu dyskusji sformułowała treści zapisów mocnych i słabych stron naszego regionu oraz szanse i zagrożenia zewnętrzne dotyczące systemu innowacji i transferu technologii. Wyniki prac trzech grup zostały zestawione, a następnie opracowane przez zespół redakcyjny i przedstawione w tabeli składającej się z czterech części mocne i słabe strony, szanse i zagrożenia. W drugim etapie maj 2003 roku, przedyskutowano i zweryfikowano treści propozycji zespołu redakcyjnego. Następnie każdy z uczestników warsztatów indywidualnie dla sformułowanych propozycji zapisów według subiektywnej oceny przypisał odpowiednią miarę i wagę. Po podsumowaniu i uporządkowaniu uzyskanych wyników w poszczególnych częściach tabeli powstał ranking zagadnień związanych z budowaniem i wdrażaniem strategii innowacji dla Województwa Opolskiego. Ostatecznie dla potrzeb projektu RITTS INBO w dniu 23 maja 2003 roku przyjęto zaproponowany kształt analizy SWOT według załączonego zestawienia. Uzyskane wyniki w analizie SWOT umożliwiły sformułowanie kilku istotnych wyzwań : konieczna jest zmiana w świadomości i sposobie podejścia do spraw związanych z innowacyjnością po stronie potencjalnych dostawców i odbiorców innowacji, istnieje pilna potrzeba określenia i przyjęcia przez władze Opolszczyzny polityki w zakresie innowacji, zapewnienie środków na działalność innowacyjną stwarza szansę na szybki rozwój regionu. Ponadto analiza SWOT pozwoliła na przyjęcie strategii konkurencji przy określeniu wizji, misji oraz priorytetów dla definiowanych celów strategicznych i operacyjnych służących rozwojowi innowacyjności i transferowi technologii w regionie. MOCNE STRONY SŁABE STRONY

18 wzrost aspiracji edukacyjnych młodzieży, duże doświadczenie zawodowe wynikające z pracy na rynkach światowych, bliskość autostrady A-4, duże doświadczenia jednostek badawczorozwojowych, znajomość problematyki MSP i umiejętność rozwiązywania problemów technicznych i organizacyjnych w przemyśle, wykorzystanie dostępu do internetu i światowych baz danych przez JBR, doświadczona kadra badawcza, duże zasoby majątku produkcyjnego do szybkiego zagospodarowania, konkurencyjne koszty pracownicze dla inwestorów zagranicznych, zwiększająca się liczba jednostek edukacyjnych i szkoleniowych wspierających kształcenie zawodowe, rosnący udział młodzieży w projektach i programach europejskich (Sokrates, Action, Leonardo da Vinci, Młodzież), specjalistyczne laboratoria w dziedzinach: chemia, maszynowy, budowlany, inżynieria środowiska, wykorzystanie nowych technologii na uczelniach, wzrost świadomości kadry zarządzającej i kadry nauczycielskiej w zakresie potrzeby kształcenia ustawicznego i wdrażania systemów jakości, duży potencjał zakumulowanej wiedzy w instytutach i na uczelniach, umożliwiający tworzenie innowacji, wprowadzanie innowacyjnych, autorskich programów edukacyjnych, wysoka świadomość JBR w zakresie znaczenia nauki dla rozwoju społeczno-gospodarczego, przygotowana strategia rozwoju województwa i inne regionalne dokumenty programowe. niska efektywność nauczania języków obcych, zbyt uciążliwe procedury administracyjne i mało przyjazna atmosfera dla rozwoju przedsiębiorczości, niewielki udział podmiotów gospodarczych w finansowaniu rozwoju edukacji, wdrażaniu nowych technologii do sektora edukacji, słabe zaplecze warsztatowe/laboratoryjne szkół ponadgimnazjalnych, mała przedsiębiorczość absolwentów w zakresie rozwoju/tworzenia własnej firmy, brak w regionie nowych, dużych inwestycji generujących powstanie małych firm kooperujących, słabe przygotowanie absolwentów szkół do wymogów rynku pracy w zakresie stosowania nowoczesnych technologii, niskie nakłady finansowe na działania rozwojowe firmy, brak strategii rozwoju w wielu firmach, małe wykorzystanie szkoleń w zakresie podnoszenia kwalifikacji kadry naukowej, słabo wykorzystywana i przestarzała infrastruktura naukowo badawcza, mała liczba odbiorców badań, zbyt mały udział nauki opolskiej w badaniach nad wiodącymi, nowoczesnymi technologiami, niewielka liczba ośrodków naukowo badawczych w regionie, niewielka ilość programów edukacyjnych umożliwiających nabywanie praktycznych umiejętności, słaby dostęp do informacji o osiągnięciach i ofercie naukowej, słabe upowszechnienie informacji o wdrażaniu strategii rozwoju, słabe wsparcie instytucji okołobiznesowych w kojarzeniu firm, słaba dostępność do informacji o ofercie edukacyjnej, niskie nakłady na B+R, luka pokoleniowa kadry jednostek badawczych, utrudniony dostęp do preferencyjnych kredytów bankowych dla małej przedsiębiorczości, słaby dostęp do informacji o ofertach kompleksowo przygotowanych terenów inwestycyjnych, niska skuteczność władz w tworzeniu warunków dla funkcjonowania firm stosujących nowe technologie. słaba integracja środowiska naukowego, brak czynników motywacyjnych, zbyt mała ilość prowadzonych badań kończących się wdrożeniem wyników pracy w MSP w regionie, mała liczba zgłoszeń do opatentowania, brak instytucji wspierających transfer technologii nieaktualne i niekompletne strategie rozwoju wielu samorządów lokalnych, różnice w postrzeganiu znaczenia innowacji przez lokalne MSP i MSP w krajach UE.

19 SZANSE ZAGROŻENIA wykorzystanie środków europejskich wspierających badania, rozszerzenie rynków po wejściu do UE, wzrastająca kreatywność i aktywność przedsiębiorców, wykorzystanie współpracy w ośrodkami naukowymi w Europie wymiana kadr i doświadczeń, rosnąca konkurencyjność na rynku edukacji, rosnące znaczenie edukacji w rozwoju gospodarczym, pozyskiwanie kadry naukowej z sąsiednich centrów akademickich, wykorzystanie doświadczeń z kontaktów krajowych i zagranicznych, umiejętność rozpoznawania i wykorzystywania nisz rynkowych, szeroki dostęp i umiejętność wykorzystania programów europejskich i krajowych, rozwój współpracy między nauką, a gospodarką. wzrost zapotrzebowania na nowe technologie, duże zapotrzebowanie na rozwiązania innowacyjne w regionie, wykorzystanie nowych technologii dla podniesienia konkurencyjności naszej gospodarki, zainteresowanie absolwentów szkół pracą naukowobadawczą, przygotowanie Regionalnej Strategii Innowacji dla MSP i zbudowanie sieci powiązań między dawcami i biorcami innowacji, tworzenie strategii rozwoju w MSP, zwiększenie udziału Polski w gospodarkach wysoko rozwiniętych, wykorzystanie środków europejskich wspierających rozwój MSP, rozwijanie centrów kształcenia zawodowego i ustawicznego, tworzenie bazy o ofercie edukacyjnej. duże wsparcie finansowe UE w zakresie podnoszenia kwalifikacji kadry zarządzającej, szersze wykorzystanie wyników badań naukowych przez przedsiębiorstwa regionu, wdrażanie prorozwojowej polityki państwa, wykorzystanie offsetu dla rozwoju MSP. małe wsparcie władz regionalnych w pozyskiwaniu dofinansowania na działalność B+R, niska konkurencyjność krajowych jednostek badawczorozwojowych wobec zagranicznych, niski poziom przygotowania zawodowego właścicieli przedsiębiorstw i pracowników, mało przejrzysta polityka naukowa państwa, słabe przygotowanie MSP do konkurencji na rynkach europejskich po akcesji. niewielkie zaangażowanie podmiotów gospodarczych w kształtowanie polityki edukacyjnej, niedoskonałość i niestabilność prawa, wysoka konkurencyjność krajowych i zagranicznych ofert pracy, mała konkurencyjność krajowej oferty naukowobadawczej, brak systemowych rozwiązań kształcenia praktycznego z udziałem podmiotów gospodarczych, słabe dostosowanie kierunków kształcenia na poziomie wyższym do potrzeb rynku pracy. niski stopień wdrażania programów i strategii rozwoju. zbyt małe zaangażowanie władz lokalnych w tworzenie warunków dla rozwoju infrastruktury otoczenia biznesu, małe zainteresowanie małymi i średnimi przedsiębiorstwami, słaba informacja, mała konkurencja opolskich ośrodków szkoleniowonaukowo-badawczych w stosunku do sąsiednich, wysokie, ujemne saldo migracji, niezdefiniowana rola jednostek badawczych w rozwoju kraju, skomplikowane i długotrwałe procedury ochrony prawnej rozwiązań innowacyjnych. III. ZAPOTRZEBOWANIE NA INNOWACJE ORAZ WSPARCIE I PODAŻ INNOWACJI W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM (wyniki badań)

20 W ramach prac nad Regionalną Strategią Innowacji Województwa Opolskiego przeprowadzono badania ankietowe dotyczące zapotrzebowania na innowacje oraz podaży i wsparcia innowacji w regionie. Badanie przeprowadzono równolegle w dwóch grupach respondentów. Jedną z nich byli reprezentanci sektora przedsiębiorstw (w większości należących do grupy małych i średnich), gdzie tematem badania było zapotrzebowanie na innowacje. Drugą grupę stanowił sektor B+R, instytucje pośredniczące i wspierające działalność innowacyjną, zaliczane do sektora otoczenia biznesu. W tej grupie badanie dotyczyło podaży i wsparcia innowacji. Zrealizowano 106 wywiadów kwestionariuszowych z przedstawicielami sektora małych i średnich przedsiębiorstw oraz 43 wywiady z przedstawicielami sektora B+R i otoczenia biznesu. Z badań zrealizowanych wśród przedstawicieli przedsiębiorstw wynika, że: 1. Ponad 70% firm nie posiada zaplecza badawczo-rozwojowego. Wśród tych, które takie zaplecze posiadają najczęściej zatrudnionych jest od 1. do 3. pracowników. Istnieje zależność pomiędzy posiadaniem zaplecza, a wielkością firmy. Im mniejsze firmy, tym częściej wskazują na brak zaplecza i odwrotnie. Częściej na fakt posiadania komórek badawczo-rozwojowych wskazują firmy, działające na rynku zagranicznym. 2. Ponad 90 % badanych firm zatrudniających od 150 do 199 osób posiada różnego typu certyfikaty, w tym zarządzania jakością. Ma je również 75% badanych firm zatrudniających 250 osób i więcej oraz wszystkie zatrudniające od 200 do 249 pracujących. Brak certyfikatów deklarują najczęściej firmy najmniejsze (ponad 80% mikroprzedsiębiorstw i ponad 80% firm małych). Większość (60%) badanych przedsiębiorstw nie posiada żadnych certyfikatów. Prawie 60% firm posiadających różnego typu certyfikaty potwierdza jednocześnie posiadanie zaplecza badawczo-rozwojowego. 3. Wszystkie badane firmy, poza jedną, mają dostęp do internetu. 4. Zasoby kadrowe w przedsiębiorstwach zarówno pod względem ilościowym, jak i kwalifikacji oceniono jako wystarczające. Zdecydowana większość badanych widzi konieczność stałego podnoszenia kwalifikacji kadr. Ponad 80% deklaruje, że pracownicy szkolą się i dokształcają. Przedsiębiorcy, którzy wprowadzili innowacje techniczne częściej niż ci, co ich nie wprowadzili, potwierdzali potrzebę stałego podnoszenia kwalifikacji kadr. 5. Prawie 90% firm wprowadziło w ostatnich trzech latach innowacje w zakresie produktu, procesu, usługi lub organizacji. Innowacje wprowadzały częściej firmy zatrudniające powyżej 9 pracowników. Z kolei wśród firm, które nie wprowadziły innowacji najwięcej było mikroprzedsiębiorstw (do 9 pracowników). Zdecydowana większość firm, które wykazały w badaniu wprowadzenie innowacji posiadała jednocześnie zaplecze badawczo-rozwojowe i odwrotnie. Innowacje wprowadzano częściej tam, gdzie istniała współpraca z innymi firmami oraz częściej w tych firmach, które zadeklarowały współpracę z sektorem B+R oraz sektorem instytucji okołobiznesowych. 6. Podstawowym źródłem finansowania innowacji były środki własne, a następnie kredyty bankowe. Zdecydowana większość firm nie korzystała z instrumentów polityki finansowej państwa przy wdrażaniu innowacji Najczęściej wdrażano własne pomysły wykorzystując swoje zasoby zarówno techniczne, jak i kadrowe. 7. Ponad 2/3 badanych firm wskazuje na istnienie barier we wdrażaniu innowacji. Za najważniejsze bariery uznano: brak środków własnych na innowacje, wysokie ryzyko wdrażania innowacji, brak informacji o możliwościach zewnętrznego finansowania innowacji. 8. Ponad 90% firm potwierdziło potrzebę posiadania wiedzy na temat innowacji. Większość badanych ma bieżący dostęp do informacji o innowacjach, zazwyczaj poszukiwanych samodzielnie. Bieżący dostęp do informacji o innowacjach częściej posiadają firmy duże oraz średnie, w przeciwieństwie do małych. Najczęściej wskazywane źródła pozyskiwania informacji to: kontakty bezpośrednie, targi, konferencje i seminaria, internet. Dla ponad 50% firm informacje na temat wdrażania innowacji, jakie posiadają, nie są wystarczające.

21 9. Prawie połowa badanych firm deklaruje współpracę z innymi firmami w zakresie wdrażania innowacji, połowa także współpracujących ze sobą firm wprowadziła innowacje techniczne. 10. Około 30% firm deklaruje współpracę z jednostkami sektora B+R, z instytucjami okołobiznesowymi współpracuje 53% przedsiębiorstw. Z jednostkami sektora B+R oraz sektora otoczenia biznesu współpracują częściej firmy średnie i duże. Ponad 50% podejmujących współpracę posiada własne zaplecze badawczorozwojowe. 11. W badaniu potwierdzono bariery we współpracy firm z instytucjami sektora B+R Najczęściej wskazywane bariery to: wysokie koszty usług, słabe przygotowanie ytoryczne personelu instytucji sektora B+R w zakresie innowacji, brak informacji o ofercie instytucji B+R dla przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa wskazywały na bariery we współpracy z instytucjami okołobiznesowymi. Barierami tymi są: trudny dostęp do środków finansowych oferowanych przez te instytucje, wysokie koszty usług oraz niskie kompetencje instytucji otoczenia biznesu w obszarze innowacji, niewystarczający dostęp do informacji o ofercie tych instytucji 12. Najważniejsze czynniki, które mogłyby usprawnić współpracę firm z instytucjami okołobiznesowymi i sektora B+R to: wsparcie finansowe badań prowadzonych na rzecz przedsiębiorstw, utworzenie kompleksowego systemu informacji o ofercie B+R i instytucji okołobiznesowych, utworzenie ośrodków wspierania innowacji i przedsiębiorczości w regionie, czyli punktów pierwszego kontaktu. 13. Ponad 80% badanych firm nie korzystało ze środków finansowych pochodzących z Unii Europejskiej. 14. Badane firmy uważają się za przygotowane do funkcjonowania na wspólnym, europejskim rynku. Lepiej swoje przygotowanie oceniają firmy, które posiadają własne zaplecza badawczo-rozwojowe, ponadto firmy, które wdrożyły innowacje techniczne oraz te, które współpracują z jednostkami B+R, a także te, które korzystały ze środków Unii Europejskiej. 15. Wśród czynników, mogących ułatwić firmom funkcjonowanie na rynku europejskim wymieniono konieczność: zapewnienia dostępu do środków finansowych na inwestycje, zapewnienia informacji o możliwościach i warunkach prowadzenia działalności gospodarczej w Unii, ułatwienia kontaktów z firmami zagranicznymi. Z badań zrealizowanych wśród przedstawicieli sektora B+R i instytucji otoczenia biznesu wynika, że: 1. Ponad połowa badanych jednostek zatrudnia pracowników, zajmujących się współpracą z sektorem MSP, ponad połowa także zatrudnienia pracowników bezpośrednio zajmujących się działalnością innowacyjną. Zatrudnianie takich pracowników zależy od specyfiki działalności jednostki. 2. W większości badanych jednostek liczba osób współpracujących z MSP jest niewystarczająca. Zdaniem badanych należałoby zatrudnić od 1 do 3 pracowników. Pozytywna jest ocena kwalifikacji zatrudnionego personelu. Badane jednostki, poza jedną, potwierdzają potrzebę stałego podnoszenia kwalifikacji pracowników. Prawie wszystkie także deklarują, że pracownicy mają możliwość szkolenia się i dokształcania. 3. Większość badanych jednostek kieruje swoją ofertę do sektora MSP. Prawie wszystkie dostarczają informacji o własnych produktach/usługach, w tym informacji o innowacjach. Oferty przekazywane są odbiorcom najczęściej w kontaktach bezpośrednich, w trakcie targów, konferencji oraz za pomocą internetu. Odbiorcy ofert pochodzą z kraju, rzadziej z zagranicy. 4. Ponad 2/3 badanych instytucji, organizacji i firm jest przekonanych o skuteczności prowadzonych akcji promocyjnych. Sukcesem kończy się od 6 do 30% działań podejmowanych w tym zakresie. Większość oczekuje wsparcia prowadzonej promocji