Bank Światowy, Sekcja Rozwoju Miast Lokalny rozwój ekonomiczny Kompendium LRE. Produkt sieci Miast Przemian

Transkrypt

1 Bank Światowy, Sekcja Rozwoju Miast Lokalny rozwój ekonomiczny Kompendium LRE Produkt sieci Miast Przemian

2 Miasta Przemian Sieć Miast w Europie Środkowej i Wschodniej Pomimo zachowania przez rządy krajowe kontroli nad środkami i wpływami samorządów lokalnych, tym ostatnim powierzony został ogromny zakres działań. Jednak fundusze, którymi dysponują samorządy lokalne są często niewystarczające, a dotacje z budżetów centralnych nie są pewne. Co więcej, w przeważającej ilości przypadków wciąż obowiązują biurokratyczne procedury administracyjne, a zaangażowanie i udział społeczeństwa w procedurach decyzyjnych lokalnych samorządów nie stał się jeszcze normą. Strategiczne podejście do zarządzania, które zapewni znacznie większą skuteczność i efektywność działań władz lokalnych to jedna z najbardziej palących potrzeb w procesie transformacji administracji publicznej w Europie Środkowej i Wschodniej. Aby wesprzeć reformę polityki i administracji w tym rejonie Fundacja Bertelsmanna oraz Bank Światowy wspólnie opracowały koncepcję i założyły sieć skupiającą wybrane miasta i ich władze. Sieć ta ma wspierać konstruktywny, nieformalny, ponadgraniczny dialog pomiędzy lokalnymi samorządami pięciu krajów Europy Środkowej i Wschodniej poruszający kluczowe tematy reformy organizacyjnej, politycznej, społecznej i gospodarczej. Przedstawiciele władz mogą poprawić swoje umiejętności w zakresie tworzenia właściwego środowiska dla jednostek, społeczności i podmiotów gospodarczych, aby stymulować rozwój i stawić czoła zmianom spowodowanym przez wprowadzenie gospodarki rynkowej. Miasta mogą być motorem rozwoju nie tylko dla swoich mieszkańców, lecz także dla swoich krajów. Powołanie do życia tej unikalnej sieci ma na celu umożliwić spojrzenie na zmiany z perspektywy władz lokalnych. Struktura sieci jest modyfikacją Miast Przyszłości ( programu który Fundacja Bertelsmanna przez wiele lat wspierała w krajach OECD. Na podstawie jasno zdefiniowanych kryteriów Bank Światowy oraz Fundacja Bertelsmanna przeprowadziła selekcję, w wyniku której wybrane zostały miasta, które zostaną członkami sieci. Wyboru dokonano spośród średniej wielkości miast w Polsce, na Węgrzech, w Słowacji, Łotwie i Bułgarii. Powstała w ten sposób sieć ośmiu zorientowanych na reformy samorządów lokalnych z pięciu krajów ma działać w charakterze Laboratorium Innowacji i Zmian. Jej najważniejszym celem jest skierowana do miast pomoc w opracowaniu długoterminowej strategii oraz we wdrożeniu planowania strategicznego w odniesieniu do kilku najważniejszych kwestii. Same miasta określiły tematy lokalnego rozwoju ekonomicznego oraz gospodarki odpadami stałymi/strategii środowiskowej miasta jako swoje kluczowe priorytety. Prace nad tymi tematami prowadzone są w dwóch grupach. Intencją pracy w grupach jest zachęcenie miast do sprostania wyzwaniom w konkretnych obszarach działań poprzez wykorzystanie określonej koncepcji zarządzania strategicznego. Sieć Miast Przemian wspiera proces transformacji z gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki wolnorynkowej przez poprzez stworzenie forum dla wymiany pomysłów i doświadczeń dotyczących reformy samorządów lokalnych i skutecznych strategii. Sieć także pomaga wypracować rozwiązania modelowe dla problemów, z którymi borykają się miasta należące do sieci, które staną się inspiracją dla procesu reformy oraz rozwoju miast w tym regionie. Miasta testują i wdrażają nowe rozwiązania wypracowane w ramach projektu. a rezultaty działań będą szeroko upowszechniane.

3 Spis Treści Podziękowania 3 1. Podstawy Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 4 2. Ewolucja lokalnego rozwoju ekonomicznego 7 3. Jak rozpocząć LRE: Tworzenie i realizacja strategii LRE 8 4. Instytucjonalizacaja LRE Dobra praktyka a sukces strategii Mierzenie postępu LRE 15

4 Podziękowania Projekt Rozwoju Wiedzy i Możliwości jest finansowany przez Wydział Rozwoju Międzynarodowego (DFID) w Wielkiej Brytanii oraz Bank Światowy w ramach Lokalnego Rozwoju Ekonomicznego (LRE). Niniejsze opracowanie jest częścią tego projektu i zostało napisana przez Jednostkę ds. Rozwoju Miast w Banku Światowym, Waszyngton D.C., na podstawie międzynarodowej dobrej praktyki. Aby uzyskać więcej informacji proszę odwiedzić stronę Publikacja w języku angielskim została sfinansowana przez Wydział Rozwoju Międzynarodowego (DFID) w Wielkiej Brytanii oraz Bank Światowy, a wyrażone poglądy nie koniecznie są podzielane przez te organizacje. Obie organizacje upoważniły sieć Miast Przemian, prowadzoną wspólnie przez Fundację Bertelsmanna, Guetersloh/Niemcy oraz Bank Światowy do rozpowszechniania tej publikacji w charakterze produktu informacyjnego Miast Przemian, także w pięciu językach sieci Miast Przemian: Bułgarskim, Węgierskim, Łotewskim, Polskim, Słowackim. Stwierdzenia, odkrycia, wnioski i zalecenia wyrażone w tym raporcie niekoniecznie odzwierciedlają oficjalną politykę Fundacji Bertelsmanna. Publikacja ta została przygotowana na podstawie dostępnych informacji i dobrej praktyki w zakresie lokalnego rozwoju ekonomicznego pochodzących z następujących agencji i organizacji: Stowarzyszenia Kambodżańskich Agencji Lokalnego Rozwoju Ekonomicznego: gdrc.org/icm/ country/acleda.html Komisji Ekonomicznej Ameryki Łacińskiej oraz Karaibów (CEPAL): Unii Europejskiej: Instytutu Studiów Rozwoju, Uniwersytet w Sussex: Międzynarodowej Rady Rozwoju Ekonomicznego: Klubu Du Sahel w ramach OECD: www1.oecd.org/sah/activities/dvpt-local/index.htm Organizacji Współpracy Gospodarczej: Partnerstwa dla Lokalnego Rozwoju Ekonomicznego: Regionalnych Strategii Technologicznych: Jednostkę ds. Polityki Urbanizacyjnej przy Biurze Wicepremiera Wielkiej Brytanii: Urzędu Rozwoju Ekonomicznego USA: Agencji Rozwoju Międzynarodowego USA: Banku Światowego: , Prawa autorskie Fundacja Bertelsmanna, Guetersloh; DFID, Londyn; Bank Światowy, Waszyngton, Projekt okładki: Boris Kessler Format i skład: Vanessa Meise Tłumaczenie: Biuro Tłumaczeń Kwartet, Monika Depczyńska

5 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 4 1. Podstawy Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 1.1 Czym jest lokalny rozwój ekonomiczny? Lokalny Rozwój Ekonomiczny (LRE) jest procesem, w ramach którego w celu stworzenia lepszych warunków dla wzrostu ekonomicznego i nowych miejsc pracy współpracują ze sobą sektor publiczny, sektor podmiotów gospodarczych oraz sektor pozarządowy. Jego celem jest poprawa jakości życia dla wszystkich. 1.2 Co w praktyce oznacza lokalny rozwój ekonomiczny? Lokalny rozwój ekonomiczny w praktyce oznacza działania, których bezpośrednim celem jest zbudowanie potencjału ekonomicznego obszaru w skali lokalnej przyczyniającego się do poprawy jego sytuacji ekonomicznej w przyszłości oraz jakości życia jej mieszkańców. Dzisiaj sukces społeczności zależy od ich zdolności dostosowywania się do szybko zmieniającego się międzynarodowego otoczenia rynkowego. 1.3 Jak można zbudować silną gospodarkę lokalna? Każda społeczność posiada unikalne lokalne warunki, które mogą pomóc lub przeszkodzić w jej rozwoju ekonomicznym. Te lokalne cechy tworzą bazę dla projektowania i wdrażania lokalnej strategii rozwoju ekonomicznego. Aby zbudować silną lokalną gospodarkę, każda społeczność może zainicjować proces z udziałem wszystkich stron, polegający na zrozumieniu swoich silnych i słabych stron, szans i zagrożeń i działaniu w oparciu o wyniki tej analizy. W ten sposób obszar ten stanie się bardziej atrakcyjny dla firm, pracowników i instytucji wspierających. 1.4 Kto realizuje lokalny rozwój ekonomiczny? Prywatne firmy, które odnoszą sukcesy tworzą bogactwo, miejsca pracy i poprawiają standardy życia w lokalnych społecznościach. Jednak, osiągnięcie sukcesu przez podmiot gospodarczy jest uzależnione od korzystnych warunków lokalnych stwarzanych firmom. Lokalne samorządy pełnią kluczową rolę w tworzeniu korzystnych warunków dla podmiotów gospodarczych i miejsc pracy. LRE łączy więc w sobie interesy samorządu lokalnego, podmiotów gospodarczych i społeczności. 1.5 Dlaczego należy realizować lokalny rozwój ekonomiczny? LRE zaczął być wykorzystywany w praktyce w latach 70-tych dwudziestego wieku, ponieważ samorządy lokalne oraz inni lokalni inwestorzy zdali sobie sprawę z przepływu wysoce mobilnego kapitału pomiędzy różnymi jednostkami administracyjnymi. Samorządy starały się rozwinąć swoją bazę ekonomiczną i

6 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 5 zwiększyć zatrudnienie przez aktywną ich analizę, zidentyfikowanie przeszkód dla wzrostu i inwestowania oraz strategiczne planowanie programów i projektów mających na celu usunięcie przeszkód i ułatwienie inwestycji. Dzisiaj lokalne obszary muszą stawić czoła jeszcze większej liczbie wyzwań. Wśród nich są wyzwania: MIĘDZYNARODOWE Globalizacja zwiększa zarówno szanse na inwestycje jak i rywalizację o ich pozyskanie. Daje lokalnym firmom możliwości wejscia na nowe rynki, ale także stwarza zagrożenia z tytułu wejścia międzynarodowych konkurentów na rynki lokalne. Zlokalizowane w różnych miejscach, wielonarodowe banki, firmy produkcyjne i usługowe rywalizują w skali globalnej o znalezienie najbardziej korzystnych kosztowo miejsc na lokalizację. Zaawansowane technologicznie, rosnące branże wymagają bardziej wyspecjalizowanych umiejętności i infrastruktury technologicznej. Warunki lokalne stanowią o przewadze konkurencyjnej społeczności i stąd o jej zdolności do przyciągnięcia i utrzymania inwestycji. Rozwijając swoje naturalne zalety, nawet małe miasta oraz otaczające je obszary wiejskie mogą znaleźć niszowe szanse na poziomie krajowym lub międzynarodowym. KRAJOWE Na lokalne społeczności wpływa polityka makroekonomiczna, fiskalna i monetarna. Krajowe warunki regulacyjne oraz inne warunki prawne (np. deregulacja rynku telekomunikacyjnego, standardy środowiskowe) także wpływają na kształt lokalnego klimatu dla prowadzenia działalności gospodarczej, który może pomóc lub utrudnić realizację celów lokalnego rozwoju ekonomicznego. W wielu krajach następuje dalsza decentralizacji funkcji rządu centralnego oraz zwiększenie mobilności przemysłu prywatnego. Tendencje te wpływają także na lokalną gospodarkę. Społeczności lokalne winny być świadome zagrożeń i szans płynących z takiego oddziaływania. REGIONALNE Społeczności czasami rywalizują w obrębie regionów lub pomiędzy sobą o przyciągnięcie zarówno inwestycji zewnętrznych jak i lokalnych. Zarówno wiejskie, jak i miejskie społeczności mają także wiele szans na podjęcie współpracy w celu stymulowania wzrostu ich gospodarek - na przykład przez wspieranie ulepszenia infrastruktury i środowiska, które będą miały szeroki wpływ na region. Na przykład, stowarzyszenie lokalnych samorządów lub regionalne agencje rządowe mogą pośredniczyć pomiędzy rządem krajowym a konkretnymi samorządami lokalnymi, pomagając im odegrać ważne role w LRE. MIEJSKIE I METROPOLITALNE Małe i duże firmy często decydują się na siedzibę lub rozwój w obszarach miejskich ze względu na zalety gospodarki miejskiej - dzielenie rynku z innymi firmami, infrastrukturę, zasoby siły roboczej, relacje z dostawcami i dostępność informacji. Przewaga obszarów miejskich pod kątem wzrostu ekonomicznego w

7 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 6 dużej mierze zależy od jakości zarządzania miastem oraz od polityk wpływających na dostępność, lub brak elektryczności, transportu, wody, warunków sanitarnych, infrastruktury telekomunikacyjnej oraz uzbrojonego gruntu miejskiego. Wśród czynników wpływających na produktywność siły roboczej w gospodarce lokalnej są gospodarka mieszkaniowa, usługi zdrowotne i edukacyjne, dostępność kwalifikacji, bezpieczeństwo, możliwości szkolenia oraz transport publiczny. Powyższe twarde i miękkie czynniki infrastrukturalne są głównymi determinantami przewagi konkurencyjnej obszaru oraz stanowią fundament dobrze prosperujących gospodarek lokalnych. Jednak najważniejszym i najbardziej efektywnym działaniem związanym z lokalnym rozwojem ekonomicznym, jakie mogą podjąć władze miasta jest poprawa procesów i procedur dotyczących podmiotów gospodarczych tworzonych przez same władze. Krótki przegląd większości samorządów lokalnych ujawnia dużą liczbę złożonych, źle zarządzanych, drogich i niepotrzebnych systemów rejestracji podmiotów gospodarczych. Po ich zmniejszeniu, klimat do inwestowania w danym obszarze szybko zacznie się poprawiać, a obszar ten zacznie uchodzić za przyjazny dla podmiotów gospodarczych. POPULACJE ZMARGINALIZOWANE SPOŁECZNIE Społeczności i podmioty gospodarcze coraz częściej zauważają, że dobrze prosperujące lokalne gospodarki wymagają regeneracji społecznej na równi z regeneracją gospodarki i środowiska naturalnego. Z tego powodu strategie i plany lokalnego rozwoju ekonomicznego i odtworzenia muszą wiązać się ze strategiami zwalczania ubóstwa i angażowania grup społecznie zmarginalizowanych i wykluczonych.

8 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 7 2. Ewolucja lokalnego rozwoju ekonomicznego Przed omówieniem realizacji LRE należy koniecznie przyjrzeć się jego ewolucji. Ewolucja LRE wskazuje na wiele metod realizacji LRE. Są one bardzo ważne dla uniknięcia błędów popełnionych w przeszłości. BADANY OKRES LATA 60-TE DO POCZĄTKU LAT 80-TYCH Mobilność produkcji, przycąganie inwestycji z poza obszaru lokalnego. Przyciąganie bezpośrednich inwestycji zagranicznych Tworzenie twardych inwestycji infrastrukturalnych (Tylko sektor publiczny) LATA 80-TE DO POŁOWY LAT 90-TYCH Zatrzymanie i rozwój istniejących lokalnych podmiotów gospodarczych Dalszy nacisk na przyciąganie inwestycji wewnętrznych, lecz ograniczone do konkretnych sektorów lub lokalizacji geograficznych (Stymulowane przez sektor publiczny) KONIEC LAT 90-TYCH I PÓŹNIEJ Tworzenie atrakcyjności całego środowiska dla prowadzenia działalności gospodarczej Inwestycje w miękką infrastrukturę (np. rozwój zasobów ludzkich, racjonalizacja regulacji) Spółki publiczno-prywatne Wykorzystanie mnożników inwestycji prywatnych dla dobra społecznego Poprawienie jakości życia i bezpieczeństwa dla społeczności i dla potencjalnych inwestorów Przyciąganie dokładnie wybranych inwestycji wewnętrznych, rozbudowanie przewagi konkurencyjnej lokalnego obszaru (zazwyczaj sterowane przez sektor publiczny) NARZĘDZIA Duże dotacje, korzyści podatkowe, dofinansowanie do kredytów dla inwestujących w produkcję Dofinansowanie inwestycji w twardą infrastrukturę Niższe koszty produkcji poprzez zastosowanie technik takich jak zatrudnianie taniej siły roboczej Bezpośrednie płatności do poszczególnych podmiotów gospodarczych Inkubatory przedsiębiorczości / miejsc pracy Doradztwo i szkolenie dla małych i średnich firm Wsparcie techniczne Wsparcie w rozpoczęciu działalności Inwestycje z twardą i miękką infrastrukturę Kompleksowa strategia polegająca na stworzeniu lokalnego środowiska pomocnego dla podmiotów gospodarczych Skupienie się na stymulowaniu wzrostu lokalnych firm Sieć powiązań i współpraca pomiędzy społecznościami Nacisk na rozwinięcie powiązań gospodarczych polegających na współpracy Rozwój kadry oraz zapewnienie miękkiej infrastruktury Wspieranie polepszenia jakości życia Skupienie się na sektorze usługowym oraz produkcyjnym Ułatwianie powstawania grup podmiotów gospodarczych powiązanych ekonomicznie

9 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 8 3. Jak rozpocząć LRE: Tworzenie i realizacja strategii LRE Dobra praktyka wskazuje na to, że lokalny rozwój ekonomiczny powinien zawsze zaczynać się od sformułowania strategii. Strategia lokalnego rozwoju ekonomicznego jest kluczowym komponentem procesu planowania każdej społeczności. Idealnie byłoby, gdyby strategia lokalnego rozwoju ekonomicznego stanowiła element szerszego planu strategicznego społeczności. Horyzont czasowy dla strategii LRE zwykle wynosi pięć lat przy powiązanych celach krótko-, średnioi długoterminowych. Proces planowania strategicznego LRE, podobnie jak wiele innych, jest pięcioetapowy. LRE - Pięcioetapowy Proces Planowania Strategicznego Etap 1: Organizowanie pracy Etap 2: Dokonanie Oceny Lokalnej Gospodarki Etap 3: Stworzenie Strategii LRE Etap 4: Wdrożenie Strategii LRE Etap 5: Przegląd Strategii LRE 3.1 Etap 1: Organizacja Pracy przez Rozwinięcie Zespołu Zarządzającego i Sieci Partnerskiej Sukces lokalnego rozwoju ekonomicznego zależy od wspólnych wysiłków sektora publicznego (rządowego), podmiotów gospodarczych (prywatnego) oraz pozarządowego (organizacje oparte na społecznościach, związki zawodowe, organizacje społeczne, obywatelskie, religijne). Społeczność rozpoczyna proces planowania strategicznego od zidentyfikowania ludzi, instytucji publicznych, podmiotów gospodarczych i przemysłu, organizacji obywatelskich, prywatnych organizacji zawodowych, organizacji badawczych oraz instytucji szkoleniowych oraz innych grup o określonych interesach w lokalnej gospodarce.

10 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 9 SEKTOR PUBLICZNY Lokalny samorząd łącznie z działami technicznymi Samorząd okręgowy lub regionalny Rady i władze: zdrowie edukacja transport Komisja planowania przestrzennego Instytucje badawcze oraz szkolnictwo wyższe Usługi komunalne SEKTOR PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH Duże korporacje Związki zawodowe Mali i średni przedsiębiorcy Deweloperzy nieruchomości Izby Handlowe Media informacyjne Inne grupy wspierające działalność ospodarczą Banki i inne grupy finansowe Stowarzyszenia zawodowe Prywatne usługi komunalne Prywatne placówki edukacyjne Ciała doradcze SEKTOR POZARZĄDOWY Liderzy społeczności Grupy sąsiedzkie Organizacje świadczące usługi społecznościom Lokalne instytucje edukacyjne Lokalne instytucje religijne Inne organizacje pozarządowe, np. grupy reprezentujące: mniejszości, niepełnosprawnych oraz inne słabsze grupy społeczne kwestie ochrony środowiska organizacje zajmujące się kulturą, sztu ką oraz historią Umiejętności i zasoby, które wnosi do procesu każdy uczestnik tworzą fundamenty procesu tworzenia strategii. Stworzenie systemu relacji roboczych i struktur w pełni angażujących uczestników w ten proces powinno także prowadzić do powstania korzystnych długoterminowych formalnych partnerstw pomiędzy sektorem publicznym, prywatnym i pozarządowym. Partnerstwa te mogą przybrać różną formę od stosunkowo nieformalnej współpracy poprzez grupy robocze, do ustanowienia regionalnej jednostki ds. rozwoju w samorządzie lokalnym lub spółki publiczno-prywatnej. Etap 2: Dokonywanie Oceny Lokalnej Gospodarki Poznanie kontekstu lokalnej gospodarki ma kluczowe znaczenie dla pomocy w stworzeniu strategii na przyszłość, która skierowana jest do wszystkich zaangażowanych stron. Zakres analizy lokalnej gospodarki nie powinien się ograniczać do jednostki administracyjnej, np. miasta, lecz raczej powinien być wyznaczony w oparciu o określone powiązania ekonomiczne na obszarze geograficznym, np. obszar metropolii, obszar dojeżdżających do pracy do miasta, lub miasto razem z sąsiadującymi wiejskimi obszarami. W celu identyfikacji kierunku strategicznego dla lokalnej gospodarki, należy przeprowadzić wstępną ocenę ekonomiczną opartą na dostępnej wiedzy ilościowej i jakościowej odnośnie źródeł, struktur oraz tendencji w produkcji i zatrudnieniu, umiejętnościach, oraz innych zasobach. Informacje te powinny również wskazywać projekty i programy,

11 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 10 które wzmocnią bazę ekonomiczną lokalnego obszaru. Pierwszym etapem oceny ekonomicznej będzie zebranie danych. Wykorzystane mogą być różne narzędzia łącznie z analizą SWOT ( silne strony, słabe strony, szanse, zagrożenia ), analizą benchmarkingową oraz regionalnymi wskaźnikami ekonomicznymi. Lokalna ocena ekonomiczna może na przykład zidentyfikować: Silne strony: zalety lokalne - konkurencyjne koszty pracy, wyk-walifikowana siła robocza, instytucje edukacyjne i badawcze, silna sieć transportowa, bezpieczny rejon, istniejące firmy produkcyjne, bliskość bazy surowcowej lub innych zasobów naturalnych. Słabe strony: Szanse: Zagrożenia przeszkody wzrostu pogarszające się ubóstwo, złożone procedury administracyjne, nieodpowiednia infrastruktura, ograniczony dostęp do kredytu, kwestie zdrowotne wpływające na siłę roboczą (np. HIV/AIDS). korzystne warunki egzogeniczne (zewnętrzne) - zmiana technologiczna, nowe uregulowania handlu zagranicznego, rozwój makroekonomiczny/polityczny, powiększające się rynki. niekorzystne trendy egzogeniczne (zewnętrzne) zmiany demograficzne, spowolnienie działalności gospodarczej w skali globalnej lub utrata rynku na skutek zamknięcia lokalnej fabryki. Ocena musi także określać zasoby publiczne, prywatne i pozarządowe; zebrać i przeanalizować bieżące i istotne nowe ilościowe i jakościowe informacje; ustanowić systemy zarządzania wiedzą, które w przyszłości będą wykorzystane w monitorowaniu i ocenie. Zakres i szczegółowość danych zależeć będzie od ich dostępności, budżetu i rodzaju lokalnej gospodarki. WAŻNE KATEGORIE DANYCH bieżąca aktywność gospodarki i trendy wykaz podmiotów gospodarczych trendy demograficzne infrastruktura fizyczna zasoby naturalne geografia lokalna charakterystyka społeczności kultura biznesu zdolność sektora prywatnego do rozwoju i zarządzania potencjał samorządu lokalnego lokalne przywództwo zasoby ludzkie i kwalifikacje dostępność środków finansowych lokalne badania i rozwój lokalne możliwości kształcenia inne lokalne warunki wpływające na działalność gospodarczą

12 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 11 Ważna jest także informacja porównawcza na temat zasobów i działań sąsiednich społeczności oraz innych regionalnych, krajowych i międzynarodowych konkurentów. Ocena powinna rozważyć szeroki zakres szans dla rozwoju ekonomicznego we wszystkich głównych sektorach. Etap 3: Tworzenie Strategii LRE Tak jak w przypadku ogólnych strategicznych planów miasta, zamiarem strategii LRE jest osiągnięcie kompleksowego podejścia do LRE. Specjaliści w samorządzie lokalnym oraz główni uczestnicy muszą zrównoważyć rozwój ekonomiczny z potrzebami środowiskowymi i społecznymi. Strategia LRE ma kilka komponentów. Elementy Strategii LRE Wizja Cele Opisuje konsensus podmiotów uczestniczących na temat preferowanej przyszłości ekonomicznej społeczności. Oparte są na ogólnej wizji oraz określają pożądane rezultaty procesu planowania ekonomicznego. Zadania Określają standardy realizacji oraz docelowe działania dla rozwoju. Są one ograniczone czasowo i wymierne. Programy Określają koncepcję osiągnięcia realistycznych Projekty i Plany Działania celów rozwoju ekonomicznego. Są one ograniczone czasowo i wymierne. Wdrażają konkretne komponenty programu. Trzeba m nadać priorytet ustalić ich koszty. Są one ograniczone czasowo i wymiern. Etap 4: Wdrożenie Strategii LRE Wdrożenie strategii realizowane jest w oparciu o szeroki plan wdrożenia, który jest z kolei realizowany poprzez poszczególne plany działania w ramach projektu. Plan wdrożenia określa implikacje dla budżetu, zasobów ludzkich, jak również instytucjonalne i proceduralne implikacje wprowadzenia strategii LRE. Skupia więc on wszystkie projekty i programy w ramach strategii LRE. Plan działania określa hierarchię zadań, odpowiedzialne jednostki, realistyczne ramy czasowe, potrzeby w zakresie zasobów ludzkich i finansowych, źródła finansowania, spodziewany wpływ, rezultaty, mierniki działania oraz systemy oceny postępu w każdym projekcie. Plan wdrożenia pełni rolę mediatora pomiędzy projektami, zapewniając że prawidłowo rywalizują o zasoby. Niektóre projekty będą gwarantować szybki sukces mogą one być zrealizowane w krótkim okresie czasu i odgrywają ważną rolę w stymulowaniu entuzjazmu

13 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 12 i pozyskiwaniu zaufania. Inne będą średnio i długoterminowe. W każdym przypadku za projektami powinny opowiadać się określone jednostki lub grupy interesariuszy, zależnie od interesów, zasobów i zaangażowania. Dobry plan wdrożenia może często doprowadzić do bardziej efektywnego wykorzystania dostępnych budżetów wewnątrz samorządu lokalnego, prywatnych stowarzyszeń i podmiotów gospodarczych. Może być także wykorzystany do przyjrzenia się funduszom ze źródeł zewnętrznych takich jak rząd krajowy oraz bilateralne i multilateralne instytucje pomocowe. W trakcie rozwijania dobrych technik monitorowania i oceny dla kompleksowych strategii LRE koniecznie należy określić ilościowo rezultaty, uzasadnić wydatki, określić potrzebne zwiększenia i korekty oraz opracować dobre praktyki. Wskaźniki będą musiały mierzyć zarówno proces (jakościowe) jak i wpływ (ilościowe). Etap 5: Przegląd Strategii LRE Przegląd rozwoju ekonomicznego ma miejsce przynajmniej raz do roku. W tym przeglądzie należy zastosować ustalone wskaźniki monitorowania i oceny lokalnej gospodarki oraz zasobów dostępnych dla strategii. Przegląd powinien omawiać nie tylko dane wejściowy, dane wyjściowe, rezultaty i wpływy, ale także proces wdrożenia, poziomy udziału, dynamikę zmiany lokalnych warunków oraz zmieniające się relacje ekonomiczne (i polityczne) lokalnej gospodarki w obrębie regionu lub w obrębie rynków krajowych i międzynarodowych. Obok przeglądu całej strategii, funkcjonować powinny rozwiązania systemowe monitorujące postęp każdego projektu. Systemy te powinny dostarczyć decydentom potrzebne im narzędzia w celu dostosowania strategii do zmieniających się warunków lokalnych. OPCJE PROGRAMU LRE Społeczność musi podjąć decyzje odnośnie kluczowych programów, które stanowić będą podstawę jej strategii. Społeczności korzystają dzisiaj z wielu opcji. Pierwsze pięć programów ma charakter podstawowy, są one wspierane przez wiele innych w zależności od okoliczności lokalnych: Poprawa Lokalnego Klimatu dla Inwestycji. Działania zmierzające do poprawy klimatu dla podmiotów gospodarczych obejmujące m.in. udoskonalenie procesów i procedur rejestracji podmiotów gospodarczych, opodatkowania, itd. podejmowane przez władze miast. Wysiłki te powinny także uzupełniać i zapewniać zgodność z reformami lub działaniami krokami podejmowanymi na poziomie ogólnokrajowym/ państwowym w celu poprawienia klimatu dla inwestycji.

14 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 13 Inwestycje w Infrastrukturę Twardą Ulepszenie obiektów i infrastruktury dla podmiotów gospodarczych, z uwzględnieniem: Infrastruktury transportowej: komunikacja drogowa, kolejowa, lotnicza i morska Usług komunalnych: woda przemysłowa i pitna, odbiór nieczystości, gaz i elektryczność, sieć telekomunikacyjna Inwestycje w tereny i lokale dla podmiotów gospodarczych Zwiększanie dostępności gruntów, terenów, obiektów i lokali w celu ułatwienia produktywnego rozwoju ekonomicznego i biznesowego. Tereny i obiekty: tereny przemysłowe oraz lokale i obiekty użytkowe Inkubatory przedsiębiorczości i administrowane obiekty gospodarcze Jedną z korzyści realizacji wspólnego LRE jest połączenie inwestycji kapitałowych odpowiadających priorytetom społeczności w zakresie rozwoju działalności gospodarczej z generowaniem dochodu jak również podstawowymi usługami, dla maksymalizacji zysku z inwestycji. Inwestycje w Miękką Infrastrukturę Ulepszenie otoczenia handlowego dla podmiotów gospodarczych poprzez, np. reformę obowiązujących przepisów, szkolenia skupiające się na konkretnych umiejętnościach oraz edukację zorientowaną na biznes, badania i rozwój, usługi doradcze typu wszystko w jednym miejscu (one stop shop), tworzenie sieci powiązań pomiędzy podmiotami gospodarczymi, wskazówki na temat dostępu do kapitału i źródeł finansowania. Stymulowanie Wzrostu Lokalnych Podmiotów Gospodarczych Umożliwianie dostępu i zapewnianie doradztwa, wsparcia i zasobów umożliwiających wzrost istniejących lokalnych podmiotów gospodarczych w celu utrzymania i wzmocnienia istniejących lokalnych podmiotów gospodarczych. Stymulowanie Tworzenia Nowych Podmiotów Gospodarczych Umożliwianie dostępu i zapewnianie doradztwa, wsparcia technicznego, informacji i zasobów, w celu ułatwienia obywatelom zakładania nowej działalności gospodarczej. Promowanie Inwestycji Lokalnych Przyciąganie do danego obszaru podmiotów gospodarczych z innych części kraju lub z innych krajów. Opcja ta wymaga rozważnego wyważenia kosztów i korzyści. Może być ona ryzykowna i powinna stanowić co najwyżej ukierunkowany element szerokiej strategii LRE. Rozwój Sektorów (oraz grup podmiotów gospodarczych) Nacisk na ułatwienie powiązań i współzależności pomiędzy firmami (łącznie z dostawcami i odbiorcami), usługami wspierającymi (łącznie z instytucjami szkoleniowymi i bankami) w sieci produkcji (i sprzedaży) produktów i usług. Lokalne samorządy mogą współpracować w skali lokalnej i regionalnie w procesie ułatwiania tworzenia sieci przemysłowej oraz w charakterze katalizatorów/pośredników kojarzących podmioty.

15 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 14 Działania Ukierunkowane na Określone Obszary/ Strategie Regeneracji Odniesienie się do problemów specyficznych dla danego obszaru takich jak odtworzenie podupadłego centrum miasta, podupadającej strefie handlowej czy okolicy. Promowanie obiecujących szans rozwojowych w przypadkach, w których na potencjał rynku wskazują powstające prywatne inwestycje (np. wzdłuż korytarzy komunikacyjnych). Integracja Pracowników Nisko Opłacanych i Trudnych do Zatrudnienia Programy integrujące biedne i zmarginalizowane społecznie grupy z gospodarką lokalną. Zapewnienie, że rozwijające się branże przemysłu będą oferować miejsca pracy dla pracowników nisko opłacanych (łącznie z osobami zatrudnionymi w szarej strefie ) oraz zagwarantowanie im dostępu i możliwości skorzystania z szans rozwoju. 4. Instytucjonalizacaja LRE Ponieważ LRE jest tak wszechstronny, angażuje on wszystkie wydziały władz miasta oraz wiele innych uczestników i stron. Należy się upewnić, że komórka ds. rozwoju ekonomicznego jest bardzo dobrze zorganizowana. Pierwszym zadaniem jest zwykle przegląd systemów i procedur w ramach władz lokalnych mający na celu pobudzenie wzrostu działalności gospodarczej. Zaczynając po raz pierwszy realizację LRE, społeczności zwykle tworzą zespół w ramach samorządu lokalnego. Zespól zwykle współpracuje z wszystkimi interesariuszami w celu założenia spółek publiczno-prywatnych, które mogą doradzać zespołowi miejskiemu w zakresie LRE. Czasami program ten może się rozpocząć od spółki publiczno-społecznoprywatnej, lecz władze miasta mają zazwyczaj największy wpływ na te zagadnienia. Z chwilą, gdy strategie LRE staną się bardziej zakorzenione w ich społecznościach, w celu wdrożenia strategii mogą być utworzone spółki publiczno-prywatne jako autonomiczne lub pół-autonomiczne jednostki. 5. Dobra praktyka a sukces strategii Dobra praktyka w lokalnym rozwoju ekonomicznym wymaga koncepcji dostosowanej do lokalnych warunków. Dobra praktyka wskazuje, że doskonale sprawdzają się poniższe zalecenia: Kompleksowa koncepcja, z uwzględnieniem kwestii społecznych, środowiskowych i ekonomicznych. Starannie dobrana strategia stworzona przez odpowiednich partnerów i oparta na wspólnej wizji. Kombinacja działań krótko-, średnio- i długoterminowych pobudzających tworzenie relacji oraz wzrost zaufania zaangażowanych stron. Lokalni liderzy stymulujący zaangażowanie, nadający wiarygodność oraz przejawiający umiejętność jednoczenia uczestników.

16 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 15 Kluczowe znaczenie dla wdrożenia programu ma rozwijanie umiejętności zarządu oraz zespołów terenowych. Samorząd lokalny musi być w posiadaniu strategii LRE i demonstrować silną wolę polityczną jej realizacji. Znaczenia dodaje wsparcie polityczne, finansowe i techniczne innych agencji rządu. Zintegrowane podejście do monitorowania i oceny LRE. 6. Mierzenie postępu LRE Dobra praktyka LRE obejmuje monitorowanie i ocenę (MiO). MiO winny być postrzegane jako integralny komponent LRE. Jest to proces, który w sposób systematyczny i obiektywny próbuje określić istotność, efektywność oraz skuteczność polityki lub projektu LRE. Efektywny proces MiO morze wesprzeć LRE na wiele sposobów. MiO może dostarczyć osobie z praktyczną znajomością LRE lepszych informacji umożliwiających uczenie się za doświadczeniach z przeszłości, ulepszenie strategii i realizacji LRE, prezentację wyników (w ramach składania raportów najważniejszym uczestnikom procesu), oraz planowanie i alokację zasobów. MiO może wskazać najbardziej efektywną drogę realizacji programu LRE oraz pomóc przy formułowaniu przyszłych strategii. MiO może określić, które aspekty programu sprawdzają się, a które nie. Do realizacji MiO wymagane jest podejście strategiczne uwzględniające MiO w procesie bieżącego zarządzania agencją lub programem LRE. Strategia MiO wymagać będzie utworzenia systemu monitorowania działań z odpowiednimi wskaźnikami odnoszącymi się do celów strategicznych i operacyjnych. Wymagać będzie także systematycznej oceny programu, a ocena ma być wkomponowana w proces zarządzania wszystkimi programami i czynnościami, jako część procesu planowania LRE. Poniższe punkty podsumowują kilka zasad monitorowania i oceny mających zastosowanie do LRE, jak i do wielu innych obszarów. 6.1 Monitorowanie i Ocena (MiO) Monitorowanie jest ciągłą oceną realizacji strategii oraz/lub projektów w odniesieniu do ustalonych harmonogramów. Identyfikuje ono sukcesy i problemy pojawiające się w trakcie realizacji, tym samym ułatwiając natychmiastowe modyfikacje w realizacji projektu. Monitorowanie akceptuje strukturę projektu i skupia się wyłącznie na jego wykonaniu. Ocena oznacza okresową ocenę właściwości projektu, efektywności i jego wpływu (zarówno spodziewanego i niespodziewanego) na realizację określonych celów. Ocena może zakwestionować strukturę projektu i bada jego ogólną efektywność. Pomiar wpływu może także wymagać analizy alternatywnego scenariusza.

17 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego Pięć Komponentów Dobrej Strategii MiO: Jasne cele Dobre MiO zależy od dobrej konstrukcji projektu oraz jasnego określenia wymiernych celów. Najważniejsze Wskaźniki Wykonania Jasny i uporządkowany zestaw podstawowych wskaźników wykonania (PWW) pozwala na pomiar stopniowego postępu oraz ogólnego powodzenia projektu. Wskaźniki ilościowe i jakościowe powinny być: Sformułowane wg zasady SMART - Konkretne, wymierne, osiągalne, istotne i ograniczone czasowo Ważne powinny być zatwierdzone przez uczestników i powinny mierzyć z rozsądną dokładnością to, co mają mierzyć Wiarygodne wnioski oparte na wskaźnikach winny być takie same w przypadku dokonywania pomiaru przez różnych ludzi Czułe powinny być wystarczająco czułe, aby zmierzyć ważne zmiany w zaobserwowanej sytuacji Zorientowane na różnice płci wskaźniki powinny brać pod uwagę różnice płci, kiedy ma to znaczenie i jest możliwe w praktyce Efektywne kosztowo informacja powinna być warta czasu i kosztu zgromadzenia danych Terminowe umożliwiające szybkie zebranie i analizę danych w celu podjęcia decyzji na czas Zgodne z lokalnymi możliwościami/zasobami wskaźniki nie powinny zbytnio obciążać partnerów projektu Oparte na istniejących zasobach powinny czerpać z istniejących zestawień danych lub wskaźników wykorzystanych w innych projektach. Zbieranie danych Rodzaj wymaganej metody zbierania danych jest uzależniony od wyboru wskaźnika. W ramach projektu konieczny jest zwykle pomiar postępu w kategoriach wewnętrznego wykorzystania nakładów (np. finansowych, kadrowych itd.), postępu w wynikach (np. postęp docelowego podręcznika, budynku, itd.), oraz realizacji procesu (np., jak dobrze projekty trzymają się ram czasowych, itd.). Uregulowania Instytucjonalne Określając instytucjonalne uregulowania MiO należy skupić się na ludziach, procesach i wydarzeniach niezbędnych do zmierzenia postępu, zarówno na poziomie ogólnej strategii, jak i indywidualnych projektów/programów. Powinno się także rozważyć niezbędne typy narzędzi oceny oraz wszelkie spodziewane produkty MiO (np. Plan Poprawy Wykonania, Raport z Postępu Prac, Raport z Negatywnych Doświadczeń, itd.).

18 Vademecum Lokalnego Rozwoju Gospodarczego 17 Informacja zwrotna Na ten komponent składają się sposoby wykorzystania rezultatów MiO w procesie podejmowania decyzji. Podsumowanie Różnic pomiędzy Monitorowaniem a Oceną: CO: DLACZEGO: KIEDY: JAK: TYP INFORMACJI: MONITOROWANIE Rutynowe gromadzenie informacji na temat wszystkich aspektów projektu; informuje o realizacji projektu W celu analizy bieżącej sytuacji, śledzenia czynności w odniesieniu do harmonogramu, pomiaru celów pośrednich, zapewnienia efektywnego wykorzystania zasobów Ciągle (codziennie, comiesięcznie, corocznie) Przeprowadzany przez kadrę i uczestników Pierwotne dane ilościowe OCENA Dostarcza głębszej perspektywy odnośnie ogólnych skutków/ wpływów projektu Dokumentuje postęp planu pracy, osiągnięcie celów, efektywność projektu, wpływ i efektywność kosztową projek Okresowa (na półmetku, na koniec projektu, itd.) Wewnętrzne oceny, przez kierownika projektu/kadrę i/lub uczestników Zewnętrzne oceny, przez zewnętrznych konsultantów, zewnętrzne agencje lub dawców Pierwotne dane jakościowe