STRATEGIA FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU GOSPODARSTWA EKOLOGICZNEGO

Transkrypt

1 STRATEGIA FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU GOSPODARSTWA EKOLOGICZNEGO OBIEKT ADRES Centrum Nauki i Życia FARMA Ekologiczne gospodarstwo rolne Więckowice 149, gm. Zabierzów, woj. małopolskie INWESTOR Fundacja Wspólnota Nadziei AUTORZY arch. Krystyna Łyczakowska dr Małgorzata Frazik-Adamczyk dr hab. Edward Kunicki mgr inż. Jan Pajdzik inż. Jan Knapik WSPÓŁPRACA KOORDYNATOR mgr Alina Perzanowska arch. Anna Themerson arch. Jacek Kaczmarczyk (wizualizacje) Beata Grotkiewicz Więckowice, kwiecień

2 Informacja o autorach Arch. Krystyna Łyczakowska jest absolwentką Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej. W latach była prezesem Oddziału Krakowskiego SARP, jest członkiem SKOZK i Wojewódzkiej Rady Ochrony Zabytków. Jest autorką licznych zrealizowanych prac projektowych wykonywanych w następujących biurach: Biuro Projektów Budownictwa Ogólnego Miastoprojekt w Krakowie, Polservice - Bagdad, PUA SARP, Spółdzielnia Pracy Twórczej Archplast w Krakowie i Spółka APPA. Dr Małgorzata Frazik-Adamczyk jest absolwentką Wydziału Ogrodniczego Akademii Rolniczej w Krakowie i Podyplomowego Studium Ochrony i Konserwacji Zabytkowych Zespołów Ogrodowych SGGW AR w Warszawie. Po studiach przez kilka lat pełniła funkcję kierownika Zespołu Konserwacji Zieleni Zamku Królewskiego na Wawelu. Obecnie pracuje na stanowisku adiunkta w Katedrze Roślin Ozdobnych Wydziału Ogrodniczego AR w Krakowie, gdzie zajmuje się badaniami z zakresu terenów zieleni oraz prowadzi zajęcia dydaktyczne z dendrologii, projektowania budowy terenów zieleni. Jest autorką książek i artykułów o tematyce roślin ozdobnych. Dr hab. Edward Kunicki jest absolwentem Wydziału Ogrodniczego Akademii Rolniczej w Krakowie. Po zakończeniu studiów pracował przez kilka lat w Krakowskiej Spółdzielni Ogrodniczo-Pszczelarskiej w Krakowie jako instruktor ds. warzywnictwa. Obecnie pracuje na stanowisku adiunkta w Katedrze Warzywnictwa z Ekonomiką Ogrodnictwa Wydziału Ogrodniczego AR w Krakowie, gdzie prowadzi zajęcia dydaktyczne obejmujące warzywnictwo i rośliny zielarskie oraz zajmuje się badaniami z zakresu warzywnictwa polowego. Jest autorem książek i artykułów o tematyce warzywniczej adresowanych zarówno do profesjonalistów, jak i amatorów. Mgr inż. Jan Pajdzik jest absolwentem Wydziału Rolnego Akademii Rolniczej w Krakowie. Po zakończeniu studiów pracował w Hodowli Buraka Pastewnego, Instytucie Melioracji i Użytków Zielonych oraz w Krakowskim Ośrodku Postępu Rolniczego. Obecnie jest zatrudniony w Małopolskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Karniowicach na stanowisku głównego specjalisty ds. rolnictwa ekologicznego. Inż. Jan Knapik jest absolwentem Wydziału Rolnego Akademii Rolniczej w Krakowie. Po ukończeniu studiów pracował w Spółdzielni Kółek Rolniczych w Zabierzowie oraz w Krakowskim Ośrodku Postępu Rolniczego. Obecnie jest zatrudniony w Małopolskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Karniowicach na stanowisku głównego specjalisty ds. ekologii i ochrony środowiska. 2

3 SPIS TREŚCI I. Wstęp 4 II. Koncepcja architektoniczno-przestrzenna 6 III. Ogród rekreacyjny 18 IV. Zestawienie kosztów budowy II etapu Farmy Życia 21 V. Sad 22 VI. Jagodnik 27 VII. Analiza sadu i jagodnika 30 VIII. Warzywnik 32 IX. Technologia produkcji zwierzęcej 45 X. Szacunkowa kalkulacja kosztów dodatkowych w produkcji roślinnej i zwierzęcej 48 XI. Ciągnik, maszyny i urządzenia niezbędne w gospodarstwie 49 XII. Odnawialne źródła energii 50 Spis tabel 57 Spis rycin 58 Redakcja całości opracowania Małgorzata Frazik-Adamczyk Edward Kunicki 3

4 I. Wstęp FARMA ŻYCIA zaplanowana została jako miejsce pobytu stałego oraz miejsce pracy, terapii i rehabilitacji dla dorosłych osób z autyzmem. W koncepcji wspólnoty wiejskiej wzorujemy się na rozwiązaniach zachodnioeuropejskich, a w szczególności na projekcie ośrodka o nazwie Dunfirth Community w Irlandii. Zakłada się, że mieszkańcy ośrodka prowadzić będą w miarę samodzielne gospodarstwo domowe. Będą również pracować w różnego rodzaju warsztatach, zarówno w obrębie Farmy, jak i poza nią. Głównym zajęciem będzie praca na roli, w związku z czym wzorem innych krajów przyjęto dla ośrodka nazwę FARMA. Koncepcja przewiduje wybudowanie pięciu domów mieszkalnych dla 29 mieszkańców. Na terenie Farmy ma powstać również centrum szkoleniowo-rehabilitacyjne oraz zaplecze służące rekreacji. W 2005 roku został oddany do użytku pierwszy dom. Znajdują się w nim pomieszczenia mieszkalne dla pierwszych pięciu mieszkańców. W przyziemiu zorganizowana została pracownia ogrodnicza i pracownia stolarska. Na poddaszu znajduje się biuro fundacji, gabinet medyczny i sala rehabilitacyjna, pracownia plastyczna i poligraficzno-biurowa, pokój trenerów pracy i asystentów wspierających. Dzięki udziałowi w projekcie Partnerstwo dla Rain Mana-Rain Man dla Partnerstwa, którego liderem jest Fundacja Synapsis, od września 2005 roku prowadzone są na Farmie zajęcia przygotowujące osoby z autyzmem do pracy w zawodzie ogrodnika. W latach posadzony został sad, zagajnik, aleja lipowa. Wytyczony został warzywnik i łąka. Rękami osób z autyzmem zebrane zostały też pierwsze plony: ziemniaki, pomidory, ogórki, buraki. Projektem objętych jest 15 osób z autyzmem, dojeżdżających pięć dni w tygodniu w kilkuosobowych podgrupach do Więckowic. Na Farmie odbywają się też całodobowe pobyty adaptacyjne dla kandydatów do zamieszkania. Projekt Partnerstwo dla Rain Mana -Rain Man dla Partnerstwa realizowany jest przy współudziale środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej Equal. W 2005 roku Fundacja została zarejestrowana jako producent rolny i podjęła starania o uzyskanie certyfikatu ekologicznego gospodarstwa rolnego. We współpracy z Małopolskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego przygotowany został plan działalności rolno-środowiskowej na lata: czerwiec 2005 październik Dlaczego farma? Zdecydowaliśmy o utworzeniu wspólnoty wiejskiej po odwiedzeniu farmy Dunfirth Community w Irlandii i powstałych w późniejszych latach podobnych ośrodków. Opisy farm europejskich dokonane przez Jane Giddan, profesor psychiatrii z USA, w wydanej w 1992 roku książce pt. European Farm Communities są bardzo budujące. Osoby z autyzmem zdecydowanie lepiej czują się w środowisku wiejskim, niż miejskim. Chętnie podejmują prace w gospodarstwie, uczą się wykonywania różnorodnych czynności praktycznych, nabywają umiejętności życiowych związanych z prowadzeniem domu. Bertrand Rimland, badacz problematyki autyzmu i ojciec dorosłego autystycznego Marka, we wstępie do wspomnianej wyżej monografii podaje następujące argumenty przemawiające za tworzeniem farm: domy osadzone na wsi gwarantują osobom autystycznym większą stabilizację i poczucie bezpieczeństwa, wiejskie wspólnoty dają większe możliwości wykonywania zrozumiałej dla osób z autyzmem pracy, osoby z autyzmem mają większą satysfakcję z pracy na łonie natury (opieką nad zwierzętami, uprawą warzyw i owoców) niż np. z pracy biurowej w ośrodku miejskim, osoby z autyzmem lepiej czują się i funkcjonują w środowisku pozbawionym hałasu, tłoku, 4

5 zapachów ulicy, co możliwe jest tylko na większej przestrzeni, a w szczególności w naturalnym środowisku wiejskim. Pat Matthews, twórca wzorcowej farmy w Irlandii, a jednocześnie przewodniczący Światowej Organizacji Autyzmu, w każdym swoim wystąpieniu podkreśla terapeutyczne znaczenie przestrzeni i przewagi środowiska wiejskiego nad miejskim w tworzeniu usług dla osób z autyzmem. Dzięki strukturyzacji środowiska, jednoznacznie wydzielonej strefy mieszkalnej od strefy pracy i strefy rekreacji, osoby z autyzmem czują się bezpiecznie - struktura zaspokaja ich silną potrzebą niezmienności. Wiedząc też, czego się od nich w danym miejscu oczekuje, wchodzą w role przypisane danemu miejscu w sposób bezstresowy. Celem wspólnoty Farma Życia w Więckowicach jest zapewnienie jej mieszkańcom godziwego życia, zaspokajanie ich potrzeb oraz respektowanie praw. Ma ona tworzyć zintegrowaną, opartą na wspólnym mieszkaniu i życiu społeczność. Poszanowanie natury, przestrzeganie zasad zdrowego żywienia, ochrona bioróżnorodności, segregacja śmieci, poszukiwanie alternatywnych źródeł energii to dopełnienie projektu FARMA o ideę ekologii i zrównoważonego rozwoju. 2. Strategia Do opracowania strategii funkcjonowania i rozwoju gospodarstwa ekologicznego na kolejne 10 lat zaproszeni zostali specjaliści z Małopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Karniowicach (specjalista ds. prowadzenia gospodarstwa ekologicznego i hodowli gatunków ginących mgr Jan Pajdzik; specjalista ds. odnawialnych źródeł energii inż. Jan Knapik) oraz z Akademii Rolniczej w Krakowie (specjalista ds. upraw warzyw w systemie ekologicznym dr hab. Edward Kunicki i specjalista ds. projektowania zieleni dr Małgorzata Frazik-Adamczyk). Dołączyła także autorka koncepcji architektonicznej farmy i architektonicznego projektu pierwszego domu arch. Krystyna Łyczakowska. Poza tym w spotkaniach uczestniczyli: prezes Fundacji Wspólnota Nadziei, ogrodniczka zatrudniona w projekcie Partnerstwo dla Rain Mana - Rain Man dla Partnerstwa oraz koordynatorka projektu Strategia na życie integracja zawodowa i społeczna osób z autyzmem. Strategia powstała w wyniku kilkumiesięcznej współpracy tych osób. Jej przygotowanie było możliwe dzięki środkom finansowym pozyskanym z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu Funduszu Inicjatyw Obywatelskich na projekt: Strategia na życie integracja zawodowa i społeczna osób z autyzmem. Alina Perzanowska 5

6 II. Koncepcja architektoniczno-przestrzenna 1. Informacje ogólne Centrum Nauki i Życia FARMA zlokalizowane jest na działce nr 85/13 i 85/14 objętej KW w Więckowicach stanowiącej własność Skarbu Państwa. Działka 85/13 o powierzchni 1 ha jest oddana Fundacji Wspólnota Nadziei w użytkowanie wieczyste. 2. Stan istniejący Powierzchnia działki wynosi blisko 7 ha. Działka jest w całości ogrodzona. Główny wjazd na działkę znajduje się od strony północno zachodniej w pobliżu zrealizowanego pierwszego budynku Farmy. W budynku znajdują się pomieszczenia mieszkalne dla pięciu uczestników, pracownia ogrodnicza, pracownia stolarska, biuro fundacji, gabinet medyczny, sala rehabilitacyjna, pracownia plastyczna i poligraficzno biurowa oraz pokój trenerów pracy i asystentów wspierających. Po stronie północnej działki zlokalizowano warzywnik oraz rozpoczęto na działce sadzenie drzew i krzewów dla przyszłego sadu, jagodnika i alei lipowej oraz szpalery drzew głównie wzdłuż ogrodzenia. 3. Zakres II etapu rozbudowy Farmy Koncepcja rozbudowy obejmuje: a) zagospodarowanie terenu działki z przeznaczeniem na ekologiczne gospodarstwo rolne oraz rekreację (rycina 1), b) budowę budynku inwentarsko gospodarczego (ryciny 2-9), c) budowę drugiego z pięciu planowanych docelowo budynków mieszkalnych wraz z zapleczem warsztatowym. Budynek będzie przeznaczony dla kolejnych 6 mieszkańców, a także zlokalizowane w nim będą pomieszczenia dla przetwórstwa warzyw i owoców, wytwarzania rękodzieła artystycznego lub prac z zakresu sztuki użytkowej. Planuje się ogrzewanie budynku oraz przygotowanie ciepłej wody za pomocą pompy ciepła. 4. Opis zagospodarowania terenu Budynek inwentarsko gospodarczy zlokalizowano w północnej części działki w pobliżu zrealizowanego pierwszego budynku mieszkalnego. Drugi budynek mieszkalny dla 6 osób planuje się po stronie wschodniej istniejącego budynku, zgodnie z koncepcją docelową zabudowy Farmy. W bezpośrednim sąsiedztwie projektowanego budynku inwentarskiego, po jego północnej stronie znajduje się wybieg dla kur, ogrodzony wysoką siatką sięgającą istniejącego ogrodzenia. Po stronie wschodniej budynku zaplanowano wybieg dla koni, odgrodzony od sąsiadującego z nim warzywnika. Za warzywnikiem zaplanowano dwa pastwiska. Do pastwisk prowadzą ścieżki dla przepędu koni. Pastwiska rozdzielone są aleją lipową, przeznaczoną do rekreacji, która kończy się placykiem rekreacyjnym z altanką. W części południowej działki zlokalizowano sad owocowy i jagodnik. Wzdłuż ogrodzenia działki przebiegają rekreacyjne ścieżki rowerowe połączone z aleją lipową oraz drogą pieszo - jezdną biegnącą wewnątrz planowanej, w kolejnych etapach, zabudowy Farmy. 6

7 We wschodnim narożniku działki zaprojektowano przestrzeń rekreacyjną dla mieszkańców i użytkowników Farmy. Bezpośredni dostęp do tego terenu dla osób przybywających z zewnątrz odbywa się przez istniejącą bramę tylną, w pobliżu której zlokalizowano miejsca postojowe dla samochodów. Północno zachodnia część działki przeznaczona jest pod planowaną, docelową, zabudowę Centrum Nauki i Życia Farma wraz z towarzyszącą mu komunikacją i zielenią. Teren ten na planowanym obecnie etapie wykorzystywany będzie jako łąka stanowiąca teren do produkcji siana i zielonki. Bilans terenu przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Bilans terenu L.p. Nazwa przeznaczenie terenu Powierzchnia 1. Powierzchnia zabudowy (budynek inwentarsko gospodarczy) 0,02 ha 2. Wybieg dla kur 0,02 ha 3. Wybieg dla koni 0,12 ha 4. Warzywnik + uprawy rolne 0,18 ha 5. Pastwisko 0,47 ha 6. Pastwisko 0,79 ha 7. Aleja lipowa z altanką 0,27 ha 8. Sad owocowy i jagodnik 0,60 ha 9. Teren rekreacyjny z boiskiem, miejscem na ognisko, altankami i 0,89 ha sadzawką 10. Drogi ścieżki rowerowe 0,50 ha 11. Szpalery drzew, żywopłoty 0,16 ha 12. Teren przeznaczony pod istniejącą i projektowaną zabudowę 2,86 ha Centrum Nauki i Życia Farma wraz z towarzyszącą mu komunikacją i zielenią (w tym ok. 2 ha przeznaczone w II etapie na łąkę) Razem 6,88 ha 5. Budynek inwentarsko gospodarczy 5.1. Opis obiektu Budynek parterowy z poddaszem użytkowym, częściowo podpiwniczony. Konstrukcja tradycyjna, ściany murowane ceramiczne (Porotherm, cegła), strop żelbetowy wylewany, schody żelbetowe, więźba dachowa drewniana, pokrycie blachą dachówkową Przeznaczenie i program użytkowy Budynek przeznaczony jest dla celów hodowlano inwentarskich oraz magazynowych. Na parterze zlokalizowano pomieszczenie na ciągnik i narzędzia rolnicze, kurnik i klatki dla królików, stajnię dla 3 koni huculskich oraz pomieszczenie dla kotła na biomasę i bojlera wraz z przestrzenią na częściowe magazynowanie opału. Od strony południowej zlokalizowano dwie szklarnie oranżerie. W pobliżu wejścia głównego zlokalizowano pomieszczenie sanitarne dla osób niepełnosprawnych. Szatnia/przebieralnia z magazynkiem znajduje się w piwnicy. W piwnicy zlokalizowano również przechowalnię warzyw i owoców. Na poddaszu znajduje się suszarnia warzyw, owoców i kwiatów oraz dwa pomieszczenia przeznaczone na paszarnię. Jedno z nich posiada zewnętrzne drzwi przeznaczone do transportowania siana oraz otwór w posadzce zlokalizowany bezpośrednio nad pomieszczeniem dla koni. 7

8 Program użytkowy budynku inwentarsko-gospodarczego przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2. Program użytkowy budynku inwentarsko-gospodarczego Piwnice Nr pom. Nazwa pomieszczenia Pow. w podłodze m 2 Pow. użytkowa m Hall i klatka schodowa 8,01 8, Szatnia magazynek 10,19 3, Przechowalnia warzyw i owoców 28,04 28,04 Razem 46,24 39,96 Parter Nr pom. Nazwa pomieszczenia Pow. w podłodze m 2 Pow. użytkowa m Pomieszczenie na ciągnik i narzędzia 32,47 32,47 rolnicze 1.2. Kurnik 16,13 16, Króliki 4,49 4, Pom. sanitarne 3,33 3, Komunikacja 3,20 3, Hall i klatka schodowa 16,53 16, Stajnia (3 hucuły) 27,91 27, Pom. dla kotła na biomasę 11,16 6, Oranżeria 15,60 15, Oranżeria 15,60 15,60 Razem 146,42 141,35 Poddasze Nr pom. Nazwa pomieszczenia Pow. w podłodze m 2 Pow. użytkowa m Suszarnia warzyw, owoców i kwiatów 32,33 21, Paszarnia 27,78 18, Hall i klatka schodowa 11,64 8, Paszarnia 27,79 18,64 Razem 99,54 67,58 Powierzchnia w podłodze budynku ogółem = 292,20 m 2 Powierzchnia użytkowa budynku ogółem = 248,89 m 2 Krystyna Łyczakowska 8

9 BIG PLAN ZAGOSPODAROWANIA TERENU 9

10 WIZUALIZACJA 1 10

11 WIZUALIZACJA 2 11

12 BIG RZUT PIWNIC 12

13 BIG - RZUT PARTERU 13

14 BIG RZUT PODDASZA 14

15 BIG- PRZEKRÓJ 15

16 BIG- ELEWACJA POŁUDNIOWA I PÓŁNOCNA 16

17 BIG ELEWACJE WSCHODNIA I ZACHODNIA 17

18 III. Ogród rekreacyjny Ogród rekreacyjny (rycina 10) zlokalizowany został w południowo-wschodniej części gospodarstwa na powierzchni 0,89 ha. Z dwu stron (od południa i od wschodu) przylega do granic działki, po stronie południowo-zachodniej rozciąga się łąka (pastwisko) o powierzchni 0,79 ha, a za nią sad i jagodnik, po stronie północno-zachodniej łąka (pastwisko) o powierzchni 0,47 ha. Do części rekreacyjnej prowadzi szeroka aleja lipowa rozpoczynająca się od strony budynków mieszkalnych kolistą altaną, a zakończona bramą wyprowadzającą na drogę publiczną. Brama ta i zlokalizowany na lewo od niej 6-cio stanowiskowy parking umożliwią przyjazd rodzin bezpośrednio do części rekreacyjnej, bez konieczności przemieszczania się przez strefę mieszkalną Farmy. Także wzdłuż granic działki poprowadzono szeroką drogę obwodnicową pozwalającą na długi spacer lub poruszanie się małymi pojazdami, np. rowerami, meleksami itp. Aleję lipową wraz z drogą obwodnicową połączono ścieżkami poprowadzonymi, w miarę możliwości, po poziomicach i opartych na motywie połączonych ze sobą małego i dużego hipodromu. Układ taki jest czytelny dla użytkownika i zawsze wyprowadza bądź na aleję lipową bądź do granicy. Najniższą część ogrodu rekreacyjnego zaplanowano jako świetlisty lasek ze stawem. Posadzono tu kilkanaście majestatycznych drzew, których rozłożyste korony będą dawały cień podczas upalnego lata i umożliwią piknik na trawie. Niewielki płytki staw ma uatrakcyjnić wypoczynek, sprzyjać poprawie mikroklimatu, stanowić siedlisko i naturalne poidło dla drobnej fauny oraz gromadzić ewentualnie wodę spływającą po stoku w czasie roztopów i obfitych opadów deszczu. W celu poprawy efektów kolorystycznych w różnych porach roku oraz wzbogacenia bazy pokarmowej ptaków, wprowadzono na obrzeżu lasku krzewy ozdobne obficie owocujące. Najniższe piętro roślinne tej części, zamkniętej układem ścieżek, stanowić będzie trawnik ekstensywny koszony 2-4 razy w roku, co przyczyni się do zachowania naturalistycznego charakteru tego fragmentu ogrodu. Tak zwany mały hipodrom zaplanowano jako strefę rekreacji grupowej. Ścieżki doprowadzają do trawiastego boiska o wymiarach m, którego granice z trzech stron wyznacza niski (0,5 m) żywopłot z krzewów liściastych, wzdłuż czwartego boku zlokalizowano siedziska - trybuny dla publiczności. Boisko to można wykorzystywać do ćwiczeń ruchowych, a także jako scenę w trakcie spotkań o charakterze kulturalnym. Drugim miejscem ze zorganizowanymi siedziskami dla grupy jest utwardzony krąg ogniska o średnicy 15 m usytuowany w zakolu hipodromu i otoczony półkoliście swobodnym żywopłotem liściastym o wysokości około 1 m. Krąg ten pomyślano jako miejsce spotkań wieczornych przy ognisku, a także jako scenę, tym razem zlokalizowaną w centrum publiczności. W obrębie małego hipodromu nawierzchnia będzie utrzymywana jako trawnik umiarkowanie intensywny (koszony do 25 razy w sezonie). Tak zwany duży hipodrom to miejsce rekreacji indywidualnej i rodzinnej. Podążając ścieżką wyznaczającą ten teren użytkownik natrafi na małe ogrody barw o wymiarach 7 8 m. Każdy z tych ogrodów zawiera altanę ze stolikiem i krzesłami ogrodowymi, trawnik i małą rabatę (2 2 m) przeznaczoną do uprawy bylin. Ogrody te otoczone są z trzech stron żywopłotami swobodnymi o wysokości i szerokości około 1,5 do 2 m, co nadaje im intymny charakter. Wyznacznikiem doboru wszystkich roślin (zarówno zielnych jak i drzewiastych) w każdym z tych ogrodów jest obecność wybranej tonacji barwnej poprzez kolor liści lub kwiatów. Tak utworzono ogród biały, ogród purpurowy i ogród żółty. W obrębie dużego hipodromu rosną jednorodne grupy odmian brzóz i sosny. Gatunki te uznawane są za sprzyjające odpoczynkowi i odprężeniu. Nawierzchnia utrzymana jest jako trawnik umiarkowanie intensywny, którego częstotliwość koszenia uzależniona będzie od potrzeb użytkowych. 18

19 Wzdłuż granicy wschodniej, w pasie szerokości 1 m posadzono różne odmiany barwne i pokrojowe berberysu Thunberga (pokarm zimowy dla ptaków), wzdłuż granicy południowej rośliny o intensywnym zapachu kwiatów (lilaki i jaśminowce). Lokalizacja miejsc programowych, układ roślin oraz wybór gatunków mają tworzyć łatwe do identyfikacji punkty orientacji przestrzennej, wprowadzać rozmaitość efektów plastycznych, a równocześnie zachować naturalność poprzez wykluczenie form żywopłotów formowanych na rzecz swobodnych. Spośród doboru roślin wyeliminowano te, które mają własności toksyczne lub są żywicielami chorób lub szkodników roślin sadowniczych, natomiast zwrócono szczególną uwagę na rośliny dające pożytek dla pożytecznych owadów i stanowiących bazę pokarmową dla ptaków i drobnych ssaków, co w sposób naturalny przyczyni się do ochrony roślin sadowniczych. Zwracano także uwagę na niewielkie wymagania pielęgnacyjne proponowanych gatunków. Zestawienie roślin w ogrodzie rekreacyjnym zawiera poniższa tabela 3. Tak pomyślany ogród rekreacyjny wpisuje się w ogólną koncepcję gospodarstwa ekologicznego opartego na naturalności i bioróżnorodności, jest bezpieczny w użytkowaniu i stwarza możliwość dobrego, urozmaiconego wypoczynku. Tabela 3. Zestawienie roślin w ogrodzie rekreacyjnym (koncepcja) L.p. Nazwa gatunku i odmiany Liczba* 1. Tilia cordata (lipa drobnolistna) Acer campestre (klon polny) 3 3. Ulmus laevis (wiąz szypułkowy) 3 4. Acer pseudoplatanus (klon jawor) 4 5. Pinus nigra (sosna czarna) 8 6. Quercus rubra (dąb czerwony) 8 7. Betula pendula (brzoza brodawkowata) 7 8. Betula pendula (brzoza brodawkowata) Purpurea 3 9. Betula pendula (brzoza brodawkowata) Gracilis Cornus alba (dereń biały) Sibirica Cornus alba (dereń biały) Elegantissima Cornus stolonifera (dereń rozłogowy) Flaviramea Amelanchier lamarckii (świdośliwa kanadyjska) Ballerina Hippophae rhamnoides (rokitnik pospolity) Cotoneaster lucidus (irga błyszcząca) Cotoneaster bullatus (irga pomarszczona) Acer negundo (klon jesionolistny) Odessanum Cornus mas (dereń jadalny) Berberis thunbergii (berberys Thunberga) Maria Spiraea japonica (tawuła japońska) Goldflame Spiraea x cinerea (tawuła norweska) Grefsheim Spiraea nipponica (tawuła nippońska) Snowmound Berberis thunbergii (berberys Thunberga) Atropurpurea Rosa glauca (róża czerwonawa) Pinus mugo (sosna kosodrzewina) Mahonia aquifolium (mahonia pospolita) Stephanandra incisa (tawulec pogięty) Crispa Berberis thunbergii (berberys Thunberga) w odmianach ( Atropurpurea, Erecta, Green Carpet, Green Ornament, Harlequin, Hellmond Pillar, Kelleris, Powwow, Red Chief, 900 Red Rocket, Red Pillar, Rose Glow, Maria, Aurea ) 29. Syringa meyeri (lilak Meyera) Palibin Syringa vulgaris (lilak pospolity) w odmianach Philadelphus (jaśminowiec) w odmianach ( Albatre, Manteau d Hermine, Minnesota 30 Snowflake, Snowbelle ) *Ostateczna liczba roślin powinna być zweryfikowana w projekcie technicznym Małgorzata Frazik-Adamczyk 19

20 KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA OGRODU REKREACYJNEGO 20

21 IV. Zestawienie kosztów budowy II etapu Farmy Życia (orientacyjne, styczeń 2007 r.) - zagospodarowanie terenu gospodarstwo ekologiczne i rekreacja - budynek inwentarsko gospodarczy - budynek mieszkalny dla 6 osób z warsztatami Tabela 4. Zestawienie kosztów budowy II etapu Farmy Życia L.p. Nazwa przeznaczenie terenu Ilość powierzchnia/ Koszt jedn. Koszt ogółem długość 1. Wybieg dla kur, ogrodzenie siatka wys. 4m, furtka 200 m 2 27 mb, 1 furtka - 70 zł/mb zł 2. Wybieg dla koni, ogrodzenie drewniane m mb, 1 brama - 35 zł/mb zł 3. Warzywnik, ogrodzenie drewniane, m mb 35 zł/mb zł zł 4. Pastwisko dla koni, ogrodzenie drewniane m mb, 1 brama 0,115 zł/m 2 35 zł/mb 540 zł zł 5. Pastwisko dla koni, ogrodzenie drewniane m mb, 1 brama 0,115 zł/m 2 35 zł/mb 908 zł zł 6. Aleja lipowa żwirowa Altanka ø 250 cm, stolik, 5 ławek 1257 m 2 1 szt. 50 zł/m zł/szt zł zł 7. Sad owocowy i jagodnik m 2 istniejący 8. Teren rekreacyjny: trawniki, drzewa krzewy ścieżki żwirowe boisko trawiaste 20m 13m, miejsce na ognisko altanki prostokątne, stół, 5 ławek ławki sadzawka pompa, filtr zewnętrzny 7731 m 2 85 szt. 330 szt. 806 m m m 2 3 szt. 20 szt. 130 m 2 1 szt. 1 szt. 25 zł/m zł/szt 15 zł/szt 50 zł/m 2 25 zł/m 2 50 zł/m zł/szt 500 zł/szt 25 zł/m zł zł zł zł zł zł zł zł zł zł zł zł zł 9. Drogi ścieżki rowerowe, żwirowe m 2 50 zł/m zł 10. Żywopłoty 900 szt. 10 zł/szt zł 11. Pas drzew wiatrochronny istniejący 12. Łąka m 2 0,115 zł/m zł Razem zł Lp. Nazwa inwestycji / budynku Pow. użytkowa Koszt jednostkowy Koszt netto ogółem 1. Budynek inwentarsko gospodarczy 250 m zł/m zł 2. Budynek mieszkalny (II etap) 700 m zł/m zł Razem zł Krystyna Łyczakowska 21

22 V. Sad Jesienią 2006, w ramach aktywizacji zawodowej osób z autyzmem, posadzono na terenie Farmy Życia drzewa sadownicze i krzewy jagodowe na powierzchni 0,6 ha. Powstały w ten sposób sad i jagodnik jest integralną częścią gospodarstwa ekologicznego objętego planem rolno-środowiskowym na lata 2005/06 do 2009/10. W grudniu 2006 sporządzono szczegółową inwentaryzację powykonawczą, która stanowi podstawę analizy doboru odmian, okresu plonowania oraz ewentualnych problemów zdrowotności roślin (dokumentacja inwentaryzacyjna w tabelach 5 do 11 i załączonym szkicu rycina 11). Tabela 5. Analiza doboru odmian jabłoni posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin zbioru Zapylacz Wytrzymałość na mróz Podatność na choroby parch mączniak zaraza ogniowa Owocowanie Oliwka Żółta 10 2 dek VII Antonówka Koksa Pom. Hana 10 2 i 3 dek. VIII Katja 4+6? 3 dek. VIII Lired 10 3 dek. VIII Antonówka Zwykła bardzo duża mała mała duża b. wcześnie przemiennie wymaga przerzedzania zawiązków nieznany nieznana odporna mała nieznana wcześnie dość obficie Oliwka Ż. bardzo duża mała mała duża wcześnie Koksa Pom. corocznie obficie wymaga przerzedzania zawiązków Oliwka Ż. Koksa Pom. 2 1 dek. IX Oliwka Ż. James Grieve średnia mała mała duża dość wcześnie corocznie dość obficie bardzo duża średnia średnia duża niezbyt wcześnie przemiennie średnio obficie Kosztela 1 2 dek. IX James Grieve bardzo duża średnia średnia średnia bardzo późno przemiennie obficie Królowa Renet 4 2 dek. IX Koksa Pom. wrażliwa średnia średnia średnia Antonówka Sawa 1+9? 2 dek. IX Koksa Pom. Antonówka duża odporna średnia średnia średnio wcześnie Gala 1 3 dek. IX Katja James Grieve Koksa Pom. Koksa Pomarańczowa 5 3 dek. IX Oliwka Ż. Antonówka James Grieve Novamac 2 3 dek. IX Koksa Pom. Antonówka Bohemia 1 1 dek. X Koksa Pom. Antonówka Gold Bohemia 1 1 dek. X Koksa Pom. Antonówka wrażliwa średnia średnia duża wcześnie regularnie umiarkowanie obficie wymaga przerzedzania zawiązków wrażliwa odporna duża odporna wcześnie przemiennie niezbyt obficie duża odporna średnia średnia wcześnie regularnie średnio obficie średnia średnia średnia nieznana średnio późno regularnie nieznana średnia średnia nieznana średnio późno regularnie 22

23 Rubinola 9+1? 1 dek. X Koksa Pom. Antonówka Red Boskoop 1 2 dek. X Koksa Pom. Antonówka Jonagold 2 2 dek. X James Grieve Koksa Pom. Ligol? 1? 1 dek. X James Grieve Koksa Pom. Antonówka średnia odporna duża duża wcześnie corocznie umiarkowanie obficie wymaga przerzedzania zawiązków wrażliwa mała odporna mała średnio wcześnie przemiennie obficie wrażliwa średnia duża średnia bardzo wcześnie regularnie obficie średnia średnia średnia nieznana bardzo wcześnie częściowo przemiennie obficie wymaga przerzedzania zawiązków Razem 81 szt., w tym: 64 szt. odmiany oznaczone, 17 szt. odmiany nieoznaczone (znak? oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach) Tabela 6. Analiza doboru odmian śliw posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin zbioru Zapylacz Wytrzymałość na mróz Podatność na choroby szarka inne Owocowanie Herman 2+4? 2 i 3 dek. VII Čačanska Rana 5? 3 dek. VII Diana 2 3 dek. VII Čačanska Lepotica 5? 1 dek. VIII Silvia 1 1 dek. VIII Renkloda Ulena 3+1? 2 dek. VIII Herman C. Lepotica średnia tolerancyjna mała w 2 roku regularnie Herman średnia tolerancyjna mała w 4 roku C. Rana nieregularnie C. Lepotica śr. obficie Stanley wrażliwa średnio nieznana w 3 roku Bluefre wrażliwa corocznie Valor średnio obficie samopłodna średnia tolerancyjna mała b. wcześnie regularnie obficie Diana średnia tolerancyjna nieznana corocznie C. Lepotica obficie samopłodna średnia tolerancyjna wrażliwa na moniliozę wcześnie corocznie obficie Węgierka Dąbrowicka 2 2 dek. VIII C.Rana Renkl. Ulena średnia wrażliwa mała wcześnie regularnie Węgierka Wczesna 2 2 dek. VIII samopłodna duża tolerancyjna średnia wcześnie regularnie obficie Renkloda Althana 1+3? 3 dek. VIII Renkl. Ulena średnia tolerancyjna średnia wcześnie corocznie obficie Stanley 1? 2 i 3 dek. IX samopłodna średnia tolerancyjna średnia b. wcześnie corocznie obficie Valor 2 2 i 3 dek. IX Bluefre średnia wrażliwa średnia w 3 roku nierównomiernie Valjevka 4 2 i 3 samopłodna średnia tolerancyjna średnia w 3 roku 23

24 dek. IX Bluefre 1 3 dek. IX Tolar 1+2? 3 dek. IX i 1 dek. X Bluefre President samopłodna Nectavit Nectavit 3 1 dek. X Tolar samopłodna President 1+1? 1 i 2 dek. X C. Lepotica Valor Stanley corocznie umiarkowanie średnia tolerancyjna średnia w 3 roku regularnie średnia mniej wrażliwa na w 4 roku wrażliwa niż torbiel śliw regularnie Węgierka obficie Zwykła dość duża duża mniej wrażliwa niż Węgierka Zwykła średnio wrażliwa średnia wrażliwa na moniliozę w 3 roku corocznie obficie wcześnie corocznie Razem 45 szt., w tym: 25 szt. odmiany oznaczone, 15 szt. odmiany nieoznaczone 5 szt. Nectavit wśród wiśni (znak? oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach). Tabela 7. Analiza doboru odmian grusz posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin zbioru Zapylacz Wytrzymałość Podatność na sierpień wrzesień na mróz choroby parch zaraza dek dek dek dek dek dek ogniowa Radana 2+4? a nieznany średnia nieznana nieznana Red Faworytka 4 a a Konferencja, średnia średnia duża Bonkreta Williamsa, Bera Hardego Bonkreta 17 a Faworytka, wrażliwa średnia duża Williamsa Bera Hardego, Konferencja Bera Hardego 2 a Faworytka, średnia duża duża Bonkreta Williamsa, Konferencja General Leclerc 3 a a Konferencja średnia średnia duża Konferencja 14+2? a a Faworytka, Bonkreta Williamsa Concorde 5? średnia odporna duża Razem 48 szt., w tym: 42 szt. odmiany oznaczone; 6 szt. odmiany nieoznaczone (znak? oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach) 24

25 Tabela 8. Analiza doboru odmian wiśni posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin zbioru Zapylacz Wytrzymałość Podatność na choroby Lipiec na mróz rak drobna monilioza bakteryjny plamistość dek dek dek Nefris 6 a samopłodna duża wrażliwa duża mała Pandy 1 a Nefris średnia mała wrażliwa mała 103 Łutówka Nana 8 a a Łutówka duża średnia mała mała Groniasta 1 a a Nefris mała mała mała średnia z Ujfehertoi Kelleris 2 a a samopłodna średnia średnia średnia średnia 16 Lucyna 1+4?? a a Łutówka duża mała średnia średnia Łutówka 5 a samopłodna duża mała bardzo wrażliwa bardzo wrażliwa Razem 25 szt., w tym: 24 szt. odmiany oznaczone, 1 szt. odmiana nieoznaczona (znak? oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach) Tabela 9. Analiza doboru odmian czereśni posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin zbioru Zapylacz Wytrzymałość Podatność na Plenność czerwiec 1 dek 2 dek 3 dek na mróz choroby Rivan 5 a Wczesna Riversa, Vega średnia mała średnia Burlat 6 a Rivan średnia mała średnia Karesova 3+2? a a Wczesna Riversa, Vega średnia średnia średnio odporna na raka bakteryjnego Razem 16 szt., w tym:14 szt. odmiany oznaczone; 2 szt. odmiany nieoznaczone (znak? oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach) Tabela 10. Analiza doboru odmian brzoskwini posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin zbioru Zapylacz Wytrzymałość lipiec Sierpień wrzesień na mróz 3 dek 1 dek 2 dek 3 dek 1 dek 2 dek Royalvee 2 a a samopłodna średnia Redhaven 1+2? a a samopłodna średnia Inka 2+5? a a a samopłodna średnia Iskra 4? a a samopłodna średnia 25

26 Razem 11 szt., w tym: 5 szt. odmiany oznaczone, 6 szt. odmiany nieoznaczone (znak? oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach) Tabela 11. Analiza doboru odmian moreli posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin zbioru Zapylacz Wytrzymałość lipiec sierpień na mróz 3 dek 1 dek 2 dek Early Orange Podatność na choroby 3 a samopłodna mała tolerancyjna na szarkę, podatna na parcha i moniliozę Harcot 3? a samopłodna mała tolerancyjna na szarkę, podatna na parcha i moniliozę Razem 3 szt. odmiany oznaczone (znak? oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach) Małgorzata Frazik-Adamczyk 26

27 VI. Jagodnik W grudniu 2006 sporządzono szczegółową inwentaryzację powykonawczą, która stanowi podstawę analizy doboru odmian, okresu plonowania oraz ewentualnych problemów zdrowotności roślin (dokumentacja inwentaryzacyjna w tabelach 12 do 13 i załączonym szkicu). Tabela 12. Analiza doboru odmian borówki amerykańskiej posadzonych w jagodniku Farmy Życia Odmiany o wczesnej porze dojrzewania Odmiana Ilość Termin zbioru Pokrój Wielkość owoców Duke 3 od poł. VII do 180 cm duże Sunrise 5 od poł. VII do 160 cm, średnie rozłożysty Spartan 2 koniec VII do 180 cm, wzniesiony bardzo duże Odmiany o średniej porze dojrzewania Odmiana Ilość Termin zbioru Pokrój Wielkość owoców Bluecrop 12 od początku VIII do 200 cm, wzniesiony duże Odmiany o średnio późnej porze dojrzewania Odmiana Ilość Termin zbioru Pokrój Wielkość owoców Herbert 9 od poł. VIII do 160 cm, duże i bardzo duże rozłożysty Brigitta 3 od poł. VIII do 180 cm, wzniesiony duże Razem 40 szt., w tym: 34 szt. odmiany oznaczone, 6 szt. odmiany nieoznaczone Tabela 13. Analiza doboru odmian innych gatunków jagodowych posadzonych w jagodniku Farmy Życia L.p. Gatunek Okres zbioru 1. Malina Poranna Rosa Polana Beskid 2. Jeżyna bezkolcowa Orkan Gazda XX 3. Porzeczka czerwona Detvan Rondom Ilość sztuk pocz. IX przymrozków 2 dek. VIII-przymrozków poł. VII pocz. VIII k. IX pocz. VIII - k. IX 2 poł. VII 2 poł. VII Mrozoodpor ność duża średnia duża Podatność na choroby i szkodniki mała mała średnia na opadzinę liści 4. Porzeczka czarna Titania 24 1 poł. VII duża mała 5. Agrest 27

28 Invicta Spine Free Niesłuchowski 6. Jagoda kamczacka Wołoszebnica Sinigłaska Czelabinka ? k. VII. - 1 poł. VIII k. VII. - 1 poł. VIII k. VII. - 1 poł. VIII k. V pocz. VI k. V pocz. VI k. V pocz. VI k. V pocz. VI duża mała do średniej na mączniaka b. duża mała Dlinnopłodnaja 7. Leszczyna 2 2 poł. IX średnia duża na słonkowca 8. Aronia czarna 9 2 poł. IX b. duża mała (znak? oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych krzewach) Małgorzata Frazik-Adamczyk 28

29 WIĘCKOWICE SAD I JAGODNIK, INWENTARYZACJA PO POSADZENIU 29

30 VII. Analiza sadu i jagodnika 1. Struktura odmian Spośród 229 sztuk drzew owocowych udział poszczególnych gatunków i ilości odmian przedstawia tabela 14. Tabela 14. Udział poszczególnych gatunków i odmian roślin sadowniczych L.p. Gatunek Liczba sztuk Udział % Liczba odmian 1. Jabłoń Śliwa Grusza Wiśnia Czereśnia Brzoskwinia Morela Orzech włoski 4 1 nieznana Spośród 228 sztuk krzewów jagodowych udział poszczególnych gatunków i ilości odmian przedstawia tabela 15. Tabela 15. Udział poszczególnych gatunków i odmian roślin jagodowych L.p. Gatunek Liczba sztuk Udział % Liczba odmian 1. Borówka amerykańska Malina Jeżyna bezkolcowa Porzeczka czerwona Porzeczka czarna Agrest Jagoda kamczacka Leszczyna 2 1 nieznana 9. Aronia czarna Różnorodność gatunków i odmian sprzyja uzyskiwaniu owoców w ciągu całego okresu wegetacji co ułatwia ich zagospodarowanie, przepylenie krzyżowe między odmianami wpływa na zwiększenie plonu, zmniejsza się także ryzyko wystąpienia chorób lub szkodników atakujących całą plantację. Wśród rosnących odmian wiśni stwierdzono brak zapylacza dla odmian Rivan i Karesova. 2. Prognoza plonowania Prognoza plonowania obejmuje okres zbioru w ciągu roku wegetacyjnego przy założeniu średniego plonu z jednej rośliny w warunkach uprawy amatorskiej i ekologicznej (tabele 16-17). 30

31 Tabela 16. Prognoza plonowania roślin sadowniczych L. p. Gatunek Okres zbioru Plon z jednej rośliny [kg] Plon roczny [kg] 1. Jabłoń 2 dek. VII 2 dek. X Śliwa 2 dek. VII 2 dek. X Grusza 1 dek. VIII 3 dek. IX Wiśnia 2 dek VII 3 dek. VII Czereśnia 1 dek VI 2 dek. VI Brzoskwinia 3 dek VII 1 dek. IX Morela 3 dek. VII 1 dek. VIII Orzech włoski 3 dek. IX 1 dek. X Tabela 17. Prognoza plonowania roślin jagodowych L. p. Gatunek Okres zbioru Plon z jednej rośliny [kg] Plon roczny [kg] 1. Borówka poł. VII poł. VIII amerykańska 2. Malina poł. VII przymrozków 0, Jeżyna bezkolcowa 1 dek. VIII k. IX Porzeczka czerwona 2 poł. VII Porzeczka czarna 1 poł. VII Agrest 1 poł. VIII Jagoda kamczacka k. V pocz. VI 0,3 3,6 8. Leszczyna 2 poł. IX 0, Aronia czarna 2 poł. IX 3 27 Większość drzew owocowych wchodzi w pełnię owocowania w 5 roku uprawy, orzech włoski po 10 latach. Po 5 latach można spodziewać się także pełnego plonu borówki amerykańskiej, agrestu i aronii. W trzecim roku w pełni owocowania znajdą się porzeczki i jagoda kamczacka, w drugim roku jeżyna i niektóre odmiany maliny, w pierwszym roku owocować będzie malina Polana. Zagrożenie przemarzania roślin i podatność na podstawowe choroby podano w tabelach charakteryzujących szczegółowo poszczególne gatunki i odmiany. Rośliny wrażliwe należy szczególnie starannie monitorować. Zabiegi pielęgnacyjne i ochronę przed chorobami i szkodnikami należy prowadzić zgodnie z zasadami przyjętymi w sadach ekologicznych. Małgorzata Frazik-Adamczyk 31

32 VIII. Warzywnik 1. Warzywnik jest integralną częścią gospodarstwa ekologicznego objętego planem rolno - środowiskowym na lata 2005/06 do 2009/10. Wykonywanie wszelkich prac pielęgnacyjnych w warzywniku to bardzo dobry sposób na poprawę kondycji organizmu człowieka w połączeniu z przyjemnością obcowania z roślinami. Ogród warzywny został tak zaplanowany, aby można było na jego obszarze prowadzić zajęcia pozwalające osobom z autyzmem na przyswojenie podstawowych umiejętności związanych z wysiewem, sadzeniem, pielęgnacją i zbiorem podstawowych gatunków roślin warzywnych uprawianych w Polsce zarówno w gruncie otwartym, jak i pod osłonami (w tunelach foliowych). Uprawa proponowanych gatunków jest na tyle prosta, że pod fachowym okiem instruktora osoby te będą w stanie ją poprowadzić i zarazem dość dokładnie zapoznać się ze specyfiką pielęgnacji tych warzyw. Dodatkowo, opracowanie schematu nasadzeń z kilku letnim wyprzedzeniem pozwoli na zapoznanie wychowanków z teoretycznymi aspektami planowania płodozmianu. 2. W gospodarstwie prowadzona będzie na niewielką skalę ekologiczna uprawa podstawowych gatunków warzyw takich jak: warzywa kapustne, rzodkiewka, pomidor, papryka, ogórek, dynia olbrzymia, marchew, pietruszka, seler korzeniowy, koper ogrodowy, fasola zwykła, cebula, por, kukurydza cukrowa, sałata, szpinak i ziemniak wczesny a także słonecznik. Jeśli chodzi o dobór odmian w obrębie poszczególnych gatunków, to należy wybierać te zalecane do uprawy ekologicznej. Zebrane warzywa, w zależności od gatunku i pory roku, mogą być spożytkowane bezpośrednio po zbiorze lub być przeznaczone do konserwowania oraz przechowywania. Przyswojenie umiejętności związanych z użytkowaniem warzyw po zbiorze będzie dodatkowym, pozytywnym aspektem uprawy ogrodu warzywnego. Orientacyjne terminy siewu, sadzenia i zbioru warzyw, harmonogram podstawowych prac wykonywanych w ogrodzie warzywnym oraz szacunkowy plon warzyw zamieszczono w tabelach Warzywa należy uprawiać z uwzględnieniem płodozmianu tak, aby roślin należących do tych samych rodzin botanicznych nie uprawiać za często na tym samym miejscu, gdyż może to doprowadzić to do masowego wystąpienia chorób. Dotyczy to w pierwszym rzędzie warzyw kapustnych ze względu na najgroźniejszą chorobę tych roślin, jaką jest kiła kapusty. Propozycję płodozmianu na 10 kolejnych lat przedstawiają kolejne rysunki (ryciny 12-16). Jest to płodozmian zamykający się w cyklu 4-letnim; w piątym roku następuje powrót do układu zaplanowanego w roku pierwszym. Ogród warzywny, wydzielony z obszaru zaoranego o wymiarach m, będzie zajmował 1000 m 2, z czego każdego roku połowa (500 m 2 ) przeznaczona będzie pod uprawę ziemniaków wczesnych. Pozostałą część pola (na rycinach w kolorze szarym) można wykorzystać do uprawy innych roślin. Z uwagi na ukształtowanie terenu (dość duży skłon) oraz lepsze warunki glebowe, pod warzywnik przeznaczono dolną część skłonu o wymiarach 18,5 54 m. Górna część skłonu będzie zagospodarowana pod uprawę zarówno roślin rolniczych, jak i co 2 lata częściowo pod uprawę ziemniaka wczesnego (15,5 32 m) ze względu na konieczność zachowania prawidłowego zmianowania. W każdym sezonie wegetacyjnym część warzywnika obejmująca uprawę warzyw (oprócz ziemniaka wczesnego) będzie mieściła się na powierzchni o wymiarach 18,5 27 m. Ze względów praktycznych (łatwość wytyczenia poszczególnych grządek) dla wszystkich gatunków warzyw (za wyjątkiem kukurydzy), proponuje się wydzielenie kwater o szerokości 4 i 5 m, w obrębie których należy wyznaczyć grządki. Pomiędzy nimi 32

33 należy wyznaczyć ścieżki szerokości 30 cm. Jedynie ścieżki główne powinny być szersze, od 50 do 80 cm. Corocznie, jesienią część ogrodu przeznaczoną pod uprawę ziemniaka wczesnego, warzyw dyniowatych, kapustnych, sałaty, kukurydzy, selera i pora oraz powierzchnię w obrębie tuneli foliowych zaleca się nawozić obornikiem (w ilości ok. 30 kg/10m 2 ). Po zbiorze ziemniaków wczesnych, a także warzyw wczesnych, można uprawiać rośliny określane jako nawóz zielony. Należy je wysiać pod koniec lipca lub na początku sierpnia i przyorać późną jesienią. Zalecić można następujące rośliny lub ich mieszanki (w nawiasie ilość nasion potrzebnych do obsiania 500 m 2 ): łubin niebieski (55,0 kg), 2) wyka (20,0 kg) + groch (15,0 kg) + bobik (15,0 kg) + owies (5,0 kg), 3) łubin niebieski (37,5 kg) + peluszka (17,5 kg), 4) łubin niebieski (45,0 kg) + peluszka (5,0 kg) + wyka (2,5 kg) + seradela (2,5 kg). Na pozostałej części ogrodu, nie nawożonej obornikiem, będą uprawiane warzywa korzeniowe (marchew pietruszka, burak ćwikłowy), fasola. Do dyspozycji będą także dwa tunele foliowe (o wymiarach: 4 10 m i 4 6 m), w których proponuje się uprawę przede wszystkim pomidorów, papryki i ogórka oraz nowalijek (sałata, rzodkiewka, koper). Dodatkowo tunele mogą być wykorzystane do produkcji rozsady warzyw i służyć jako tymczasowy magazyn dla zbieranych plonów (np. dosuszanie cebuli). Po 2 latach, ze względów fitosanitarnych tunele foliowe należy przenieść na inną część ogrodu. Uwaga: Dane odnośnie do wielkości i kształtów poszczególnych poletek (grządek) przedstawionych na rycinach są danymi orientacyjnymi, które w miarę potrzeb można zmieniać w poszczególnych sezonach. Ważne jest, aby zachować zaproponowany układ płodozmianu. 4. Założenia odnośnie do produkcji rozsady warzyw: a) rozsada warzyw do uprawy wiosennej (kapusta, kalafior, kalarepa, brokuł, sałata, por) i pomidora, papryki, warzyw dyniowatych i selera, do momentu oddania do użytku budynku gospodarczego z przylegającymi do niego dwoma szklarniami, będzie kupowana. Potem będzie można ją uzyskać we własnym zakresie w szklarniach. Rozsada warzyw do uprawy na zbiór późnoletni i jesienny będzie produkowana na rozsadniku lub w tunelu foliowym. b) sadzeniaki ziemniaka wczesnego będą kupowane. 5. Szacunkowa kalkulacja kosztów związanych z uprawą ogrodu warzywnego przedstawia się następująco: Należy przyjąć, że ogród warzywny o powierzchni 100 m 2 wymaga pół godziny pracy dziennie albo trzech godzin tygodniowo. Przy powierzchni 1000 m 2 daje to pięć godzin dziennie lub 30 godziny tygodniowo. Nasiona i rozsada warzyw oraz sadzeniaki ziemniaka = 600 zł Nawozy, środki ochrony roślin, włóknina, skrzynki wysiewne, wielodoniczki, podstawowe narzędzia uprawowe i pielęgnacyjne (szpadle, widły amerykańskie, motyczki, łopatki, znaczniki, węże ogrodnicze, włóknina, folia itp.) = 800 zł Kompost (ziemia ogrodnicza) we własnym zakresie 33

34 Koszty uprawy a) Uprawa pola, nawożeniem nawozami mineralnym i organicznym = 100 zł b) Siew, sadzenie, pielęgnacja roślin, zbiór praca własna c) Przemieszczanie plonu do przechowalni praca własna RAZEM KOSZTY / ROK 1500 zł Tabela 18. Orientacyjne terminy siewu, sadzenia i zbioru warzyw Gatunek Siew Siew wprost na w celu grządkę uzyskania Sadzenie rozsady Zbiór rozsady Pomidor (w tunelu) - pocz. III pocz. V VIII/IX Papryka (w tunelu) - pocz. III poł. V VII/VIII Ogórek poł. V - - poł. VII poł. IX Dynia olbrzymia poł. V - - IX/X Burak ćwikłowy poł. IV k.vi - - VI-X Seler korzeniowy - p. III poł. V X Marchew IV- k.v - - VII, X Pietruszka IV - - X Kukurydza cukrowa p.v - - VII-IX Fasola szparagowa p.v poł. VI - - VII-IX Kalafior jesienny - poł. V poł. VII IX-X Brokuł jesienny - k. V/p.VI 1 poł. VII IX_X Kalarepa wczesna - poł. II poł. IV VI Kalarepa późna - VI/VII VIII X Kapusta głowiasta biała - poł. II 1 poł. IV VI/VII wczesna Kapusta głowiasta biała późna - 1 poł. IV 1 poł. V X Rzodkiewka IV, VIII - - V-VI, IX-X Sałata wczesna - poł. II p. IV V Sałata jesienna - VI/VII VII/VIII IX/X Koper ogrodowy IV- poł.viii - - VI-IX Cebula z siewu 1 poł. IV - - IX Por jesienny - p. V k.vi X/XI Szpinak zwyczajny k. VII poł. VIII - - X Ziemniak wczesny - - k.iv VI/VII Tabela 19. Najważniejsze prace wykonywane w warzywniku w kolejnych miesiącach LUTY wysiewy pod osłonami (uzyskanie rozsady): kapusta wczesna, kalafior, brokuł, kalarepa, sałata MARZEC wysiewy pod osłonami w celu uzyskania rozsady: pomidor, papryka KWIECIEŃ Wysiewy pod osłonami w celu uzyskania rozsady: ogórek, cukinia, dynia olbrzymia Wysiewy do gruntu: pietruszka, marchew, cebula, burak ćwikłowy, rzodkiewka, por wczesny, słonecznik Wysadzanie i wysiewy do tunelu: wczesne kapustne, sałata, rzodkiewka, koper Wysadzanie do gruntu: warzywa kapustne, sałata, ziemniaki wczesne, por 34

35 MAJ CZERWIEC LIPIEC SIERPIEŃ WRZESIEŃ PAŹDZIERNIK LISTOPAD Wysiewy do gruntu: kukurydza cukrowa, ogórek, dynie, fasola szparagowa i na suche ziarno, marchew późna Wysadzanie do gruntu i tunelu: pomidory, papryka, dyniowate, seler Zbiór: rzodkiewka, sałata, kalarepa Siew: kalafior i brokuł (uzyskanie rozsady), fasola szparagowa, ogórek, burak ćwikłowy Sadzenie: kalafior, Zbiór: sałata, kapusta, ziemniak wczesny, burak ćwikłowy, kalafior, brokuł, kapusta wczesna Siew: kapusta pekińska (uzyskanie rozsady), nawóz zielony Sadzenie: brokuł, kapusta pekińska, sałata Zbiór: kalafior, ziemniak wczesny, papryka, ogórek, cukinia, fasola szparagowa Siew: rzodkiewka, nawóz zielony Sadzenie: kapusta pekińska, sałata Zbiór: pomidor, papryka, ogórek, cukinia, fasola szparagowa, kukurydza cukrowa, cebula, por Zbiór: kalafior, brokuł, kukurydza cukrowa, cebula, fasola szparagowa i na suche ziarno, dynia olbrzymia Zbiór: kapusta głowiasta, brokuł, marchew, pietruszka, seler, burak ćwikłowy, por, szpinak Zbiór: kapusta głowiasta, por, szpinak Tabela 20. Szacunkowy plon warzyw z ogrodu warzywnego Gatunek Plon Gatunek Plon Burak ćwikłowy 60 kg Ogórek 60 kg Cebula 20 kg Dynia olbrzymia 80 kg Por 30 kg Pietruszka 20 kg Fasola szparagowa 10 kg Marchew 40 kg Fasola na ziarno 5 kg Seler korzeniowy 35 kg Brokuł 30 szt. Sałata 40 szt. Kalafior 30 szt. Papryka 12 kg Kalarepa 40 szt. Pomidor 60 kg Kapusta głowiasta 50 szt. Szpinak zwyczajny 6 kg Koper ogrodowy - Kukurydza cukrowa 30 kg Rzodkiewka - Ziemniak wczesny 600 kg (z 500 m 2 ) 35

36 Ryc. 12. Plan zagospodarowania warzywnika w I roku uprawy 18,5 m 15,5 m 1 rząd słonecznika N 27 m ziemniak wczesny rośliny rolnicze 4 m 1,5 m cebula koper rzodkiewka kukurydza cukrowa warzywa kapustne warzywa kapustne 5 m 1,5 m 1,5 m 54 m 20 m tunel foliowy pomidory i papryka warzywa dyniowate sałata szpinak warzywa dyniowate seler por 5 m 4 m marchew pietruszka buraki ćwikłowe 5 m tunel foliowy ogórki ś c i e ż k a fasola kukurydza ś c i e ż k a fasola kukurydza 5 m 1,5 m m 18,5 m 15,5 m 36

37 Ryc. 13. Plan zagospodarowania warzywnika w II roku uprawy 18,5 m 15,5 m rośliny rolnicze 22 m 27 m rośliny rolnicze 1 rząd słonecznika 4 m 1,5 m koper rzodkiewka cebula kukurydza cukrowa fasola fasola 5 m 1,5 m tunel foliowy ogórki marchew pietruszka warzywa kapustne ziemniak wczesny 20 m 1,5 m buraki ćwikłowe warzywa kapustne 5 m 5 m 32 m tunel foliowy pomidor, papryka ś c i e ż k a sałata szpinak warzywa dyniowate kukurydza ś c i e ż k a seler por warzywa dyniowate kukurydza 4 m 5 m 1,5 m m 18,5 m 15,5 m 37

38 Ryc. 14. Plan zagospodarowania warzywnika w III roku uprawy 18,5 m 15,5 m 4 m 1,5 m 1,5 m cebula koper rzodkiewka kukurydza cukrowa ś c i e ż k a warzywa kapustne ś c i e ż k a kukurydza cukrowa warzywa kapustne 5 m 1,5 m 20 m tunel foliowy pomidory i papryka warzywa dyniowate sałata szpinak warzywa dyniowate seler por 5 m 4 m marchew pietruszka buraki ćwikłowe 5 m tunel foliowy ogórki fasola kukurydza cukrowa fasola 5 m 1,5 m m rośliny rolnicze 54 m 18,5 m 15,5 m 27 m ziemniak wczesny 1 rząd słonecznika 18,5 m 15,5 m 38