Ewaluacja ex post Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata

Transkrypt

1 Usługa wykonania badania ewaluacyjnego pt. Ewaluacja ex post Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata RAPORT KOOCOWY Lipiec 2014 Sierpień 2014 w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata

2 Raport przygotowany przez zespół badawczy w składzie: Agnieszka Rudolf (AGROTEC Polska) - Kierownik zespołu badawczego Marta Cichowicz Major (AGROTEC Polska) Michał Marciniak (AGROTEC Polska) Sebastian Pałka (AGROTEC Polska) Paweł Pijanowski (AGROTEC Polska) Cezary Przybył (AGROTEC Polska) Sonia Buchholtz (WISE) Jan Gąska (WISE)

3 SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI WYKAZ SKRÓTÓW STRESZCZENIE SUMMARY WPROWADZENIE OPIS ZASTOSOWANEJ METODOLOGII WYNIKI BADANIA EFEKTY WSPARCIA BADAO, ROZWOJU TECHNOLOGICZNEGO, INNOWACJI I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Wstęp Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Wpływ wsparcia na wzrost konkurencyjności regionalnej gospodarki opartej na wiedzy Wpływ wsparcia na wzrost wartości bezpośrednich inwestycji w regionie Wpływ wsparcia na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw Wpływ wsparcia na wzmocnienie potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji Wpływ wsparcia na rozwój gmin/powiatów Wpływ wsparcia na rozwój otoczenia biznesu w regionie Ocena wartości dodanej wsparcia otoczenia biznesu w regionie z punktu widzenia przedsiębiorców Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie konkurencyjności regionalnej gospodarki opartej na wiedzy Wzrost bezpośrednich inwestycji w regionie Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw Potrzeby w zakresie potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji Potrzeby w zakresie wsparcia otoczenia biznesu EFEKTY WSPARCIA SPOŁECZEOSTWA INFORMACYJNEGO Wstęp Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Wpływ wsparcia na stworzenie warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego w regionie Wpływ wsparcia na zapewnienie powszechnego, szerokopasmowego i bezpiecznego dostępu do Internetu Wpływ wsparcia na wzrost liczby usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego w regionie EFEKTY WSPARCIA TURYSTYKI Wstęp Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Wpływ wsparcia na wzrost konkurencyjności turystycznej regionu Wpływ wsparcia na poprawę jakości infrastruktury turystycznej regionu Wpływ wsparcia na stworzenie i rozwój regionalnych produktów turystycznych Wpływ wsparcia na zwiększenie dostępu do informacji turystycznej

4 Wpływ wsparcia na wzrost rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej Ocena efektów gospodarczych i społecznych uzyskanych dzięki realizacji projektów z zakresu turystyki Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie wzrostu konkurencyjności turystycznej regionu EFEKTY WSPARCIA KULTURY Wstęp Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Wpływ wsparcia na wzrost znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego Wpływ wsparcia na zachowanie dla przyszłych pokoleo dziedzictwa kulturowego Wpływ wsparcia na wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu Ocena efektów gospodarczych i społecznych uzyskanych dzięki realizacji projektów z zakresu kultury Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie wzrostu znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społecznogospodarczego EFEKTY WSPARCIA INWESTYCJI ŚRODOWISKOWYCH Wstęp Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Wpływ wsparcia na ochronę oraz poprawę jakości środowiska w województwie śląskim Wpływ wsparcia na poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych Wpływ wsparcia na ograniczenie ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku Wpływ wsparcia na poprawę jakości powietrza Wpływ wsparcia na doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem Wpływ wsparcia na ochronę dziedzictwa przyrodniczego i kształtowania postaw ekologicznych społeczeostwa Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie ochrony oraz poprawy jakości środowiska Analiza efektywności kosztowej zrealizowanych inwestycji środowiskowych EFEKTY WSPARCIA ROZWOJU MIAST Wstęp Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Wpływ wsparcia na wzrost konkurencyjności przestrzeni miejskiej województwa śląskiego Wpływ wsparcia na wzrost konkurencyjności ośrodków metropolitalnych Wpływ wsparcia na wielofunkcyjne wykorzystanie obszarów zdegradowanych Analiza efektów wsparcia w kontekście rozwoju i wzmocnienia funkcji miejskich oraz dyfuzji procesów rozwojowych Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie wzrostu konkurencyjności przestrzeni miejskiej województwa EFEKTY WSPARCIA INFRASTRUKTURY TRANSPORTOWEJ Wstęp... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki Wpływ wsparcia na ukształtowanie efektywnego i zintegrowanego systemu transportowego w województwie śląskim... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki Wpływ wsparcia na udrożnienie sieci drogowej województwa... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki Wpływ wsparcia na zwiększenie udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

5 6.7.4 Wpływ wsparcia na zwiększenie spójności terytorialnej regionu oraz spójności terytorialnej subregionu Błąd! Nie zdefiniowano zakładki Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie ukształtowania efektywnego i zintegrowanego systemu transportowego... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 6.8 EFEKTY WSPARCIA INFRASTRUKTURY EDUKACYJNEJ Wstęp Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Wpływ wsparcia na stworzenie warunków do rozwoju społeczeostwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych Wpływ wsparcia na wzrost dostępności i poprawy warunków kształcenia na poziomie wyższym Wpływ wsparcia na wzrost dostępności i poprawy warunków kształcenia na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym Wpływ wsparcia na wzrost dostępności i poprawy warunków kształcenia ustawicznego Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych EFEKTY WSPARCIA INFRASTRUKTURY ZDROWOTNEJ Wstęp Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Wpływ wsparcia na poprawę stanu zdrowia mieszkaoców regionu Wpływ wsparcia na wzrost dostępności i podniesienie jakości usług medycznych lecznictwa zamkniętego Wpływ wsparcia na wzrost dostępności i podniesienie jakości usług medycznych lecznictwa otwartego Wpływ wsparcia na poprawę warunków aktywnego sposobu spędzania wolnego czasu Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie poprawy stanu zdrowia mieszkaoców regionu Infrastruktura zdrowotna Infrastruktura sportowa i rekreacyjna CEL GŁÓWNY PROGRAMU Analiza konkurencyjności powiatów województwa śląskiego Wpływ wsparcia na rozwój regionu Wpływ wsparcia na rozwój regionu na płaszczyźnie gospodarczej Wpływ wsparcia na rozwój regionu na płaszczyźnie społecznej Wpływ wsparcia na rozwój regionu na płaszczyźnie środowiskowej Wpływ wsparcia na rozwój regionu na płaszczyźnie infra-technicznej WNIOSKI I REKOMENDACJE ZAŁĄCZNIKI Bibliografia Wzory narzędzi badawczych Kwestionariusz badania CATI z beneficjentami projektów Scenariusz wywiadu pogłębionego z przedstawicielami IZ i IP Scenariusz wywiadu pogłębionego z przedstawicielem przedsiębiorców Scenariusz wywiadu pogłębionego z przedstawicielem przedsiębiorców

6 Scenariusz wywiadu pogłębionego z przedstawicielami IOB Scenariusz wywiadu grupowego z ekspertami dziedzinowymi Opisy studiów przypadku Priorytet I Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczośd Priorytet III. Turystyka Priorytet IV. Kultura Priorytet V. Środowisko Priorytet VI. Zrównoważony rozwój miast mpriorytet VIII. Infrastruktura edukacyjna Priorytet IX. Zdrowie i rekreacja

7 1 WYKAZ SKRÓTÓW B+R B+RT BDL GUS BHP CATI DTŚ EFRR EUROPA 2020 FE FGI GDDKiA GIS GUS HERMIN IDI IGIPZ PAN IOB IP2 IZ JBR JESSICA JST KPGO KPOŚK KSI SIMIK KSSE KWK KZK GOP LSI MPiPS MMŚP MŚP Badania i Rozwój Badania i Rozwój w komunikacji z Technologią Bank Danych Lokalnych - Główny Urząd Statystyczny Bezpieczeostwo i higiena pracy Wywiad kwestionariuszowy realizowany przez Internet (ang. Computer Assisted Website Interview) Drogowa Trasa Średnicowa Katowice-Gliwice Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Fundusze Europejskie Zogniskowany wywiad grupowy (ang. Focus Group Interview) Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad System Informacji Geograficznej (ang. Geographic Information System) Główny Urząd Statystyczny Model makroekonomiczny, instrument służący modelowaniu wpływu Funduszy strukturalnych Indywidualny Wywiad Pogłębiony (ang. Individual In-Depth Interview) Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk Instytucje Otoczenia Biznesu Instytucja Pośrednicząca II-go stopnia Instytucja Zarządzająca Jednostka Badawczo-Rozwojowa Program Wspólne Europejskie Wsparcie na rzecz Trwałych Inwestycji w Obszarach Miejskich (ang. Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas) Jednostki Samorządu Terytorialnego Krajowy Plan Gospodarki Odpadami Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych Krajowy System Informatyczny System Informatyczny Monitoringu i Kontroli Finansowej Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna Kopalnia Węgla Kamiennego Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego Lokalny System Informatyczny Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Mikro Małe i Średnie Przedsiębiorstwa Małe i Średnie Przedsiębiorstwa

8 MZK NFZ NIK NGN NTS - 2 NTS - 4 NTS - 5 OSI OZE PAIZ PIAP PKB per capita PO IG POIiŚ PO KL RPO WSL RPO WSL RIT RLM RP RSI SEKAP SEOD SPZOZ ŚCP TIK TDI UE WDB WTTC ZIT ZTZ ZUS Miejski Zakład Komunikacyjny Narodowy Fundusz Zdrowia Najwyższa Izba Kontroli Sied Następnej Generacji (ang. Next Generation Network) Klasyfikacja Jednostek do Celów Statystycznych na poziomie 2 (w Polsce województwa) (fr. Nomenclature des Unites Territoriales Statistique) Klasyfikacja Jednostek do Celów Statystycznych na poziomie 4 (w Polsce powiaty i miasta na prawach powiatu) (fr. Nomenclature des Unites Territoriales Statistique) Klasyfikacja Jednostek do Celów Statystycznych na poziomie 5 (w Polsce gminy) (fr. Nomenclature des Unites Territoriales Statistique) Obszar Strategicznej Interwencji Paostwa Odnawialne Źródła Energii Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych Publiczne Punkty Dostępu do Internetu (ang. Public Internet Access Point) Produkt Krajowy Brutto na osobę Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Operacyjny Kapitał Ludzki Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Regionalne Inwestycje Terytorialne Równoważna Liczba Mieszkaoców Rzeczpospolita Polska Regionalny System Informatyczny System Elektronicznej Komunikacji Administracji Publicznej System Elektronicznego Obiegu Dokumentów Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej Śląskie Centrum Przedsiębiorczości Technologie Informacyjno-komunikacyjne Telefoniczny wywiad pogłębiony (ang. Telephone In-Depth Interview) Unia Europejska Wartośd Dodana Brutto Światowa Rada Podróży i Turystyki (ang. World Travel & Tourism Council) Zintegrowane Inwestycje Terytorialne Zarząd Transportu Zbiorowego Zakład Ubezpieczeo Społecznych

9 2 STRESZCZENIE Przedmiot i cel badania Przedmiotem ewaluacji ex-post była ocena efektów wdrażania Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Zbadane zostały relacje przyczynowo-skutkowe między podjętymi interwencjami a ich efektami i oceniony został stopieo, w jakim inwestycje przyczyniły się do osiągnięcia celu głównego oraz celów szczegółowych RPO WSL Wzięto pod uwagę procesy zachodzące na wielu komplementarnych płaszczyznach, w tym gospodarczej, społecznej, środowiskowej i infra-technicznej. Efektem badania jest zestaw wniosków wskazujących potrzeby regionalne, które zaspokojono i które nadal pozostały do zaspokojenia. Wnioski wykazują szczegółowo, jakie typy interwencji powinny byd priorytetowe w przyszłości, wraz z uzasadnieniem. Syntetyczny opis zastosowanych metod badawczych Zastosowano następujące metody badawcze i analityczne: analiza danych zastanych dokumentów programowych RPO WSL , dokumentów strategicznych, danych z dokumentacji projektowej, danych statystycznych, dotychczas zrealizowanych badao i literatury przedmiotu, analiz ekonometrycznych oraz stron internetowych i broszur informacyjnych, indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami IZ i IP RPO WSL , z przedstawicielami przedsiębiorców, z przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu, telefoniczne wywiady wspomagane komputerowo z beneficjentami RPO WSL , wywiady grupowe z ekspertami dziedzinowymi, studia przypadku, modelowanie ekonometryczne, metoda estymacji małych obszarów. Efekty wsparcia badao, rozwoju technologicznego, innowacji i przedsiębiorczości 1. Analiza przestrzenna efektów inwestycji w ramach Działania 1.1. wskazuje na adekwatnośd lokowania inwestycji na obszarach o dużym potencjale endogennym, skupiającym tereny inwestycyjne oraz przedsiębiorstwa. Biorąc pod uwagę wpływ RPO WSL na wartośd inwestycji w regionie, nie można obecnie stwierdzid istotnego efektu, ze względu na długi okres realizacji inwestycji. Prognozy wskazują jednak na znaczący kilkunastoprocentowy wzrost liczby inwestorów na modernizowanych terenach. 2. Ze względu na wysoką atrakcyjnośd inwestycyjną regionu konieczne jest dalsze uzbrajanie terenów pod inwestycje oraz promocja gospodarcza. Należy priorytetyzowad nadawanie funkcji terenu inwestycyjnego obszarom poprzemysłowym. Wsparcie inwestycyjne, w tym potrzeba tworzenia parków technologicznych i przyciąganie kapitału spoza regionu jest kluczowym czynnikiem sukcesu rozwoju innowacyjności i potencjału endogennego województwa. 3. Analiza przestrzenna inwestycji ukierunkowanych na wzmocnienie potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji wskazuje na skuteczną realizację celu Priorytetu I poprzez lokowanie inwestycji w obszarze generującym największy udział w PKB regionu oraz z największym przyrostem przedsiębiorstw innowacyjnych. Prognozy skuteczności osiągnięcia wartości docelowej wskaźników produktu i rezultatu wskazują na niższy niż zakładany zakres wsparcia instytucji B+R. Niemniej jednak wsparcie infrastrukturalne podniosło w sposób znaczący kompetencje sektora B+R oraz rozszerzyło ofertę w obszarze współpracy z sektorem przedsiębiorstw w kluczowych specjalizacjach regionu. 4. Dla wielu przedsiębiorców spoza ośrodków metropolitarnych inicjatywy klastrowe stały się pierwszym kontaktem ze środowiskiem otoczenia biznesu. Wpływ RPO WSL na wzmocnienie struktur sieciowych na rzecz innowacji dotyczył pierwszego etapu ich tworzenia, a nie osiągania wymiernych rezultatów. W wyniku interwencji przełamana została bariera wiedzy o możliwościach transferu technologii, zwiększono także potencjał sektora do

10 stworzenia spójnego systemu informacji w ramach klastrów. Nie pociągnęło to jednak za sobą konkretnych innowacji. Interwencje nie wpłynęły w sposób istotny na zapotrzebowanie przedsiębiorstw na współpracę z jednostkami badawczo-naukowymi, które nadal priorytetyzują inwestowanie w środki trwałe a nie w transfer technologii. 5. Występuje jednak nadal potrzeba zwiększenia transferu technologii w regionie, skali współpracy przedsiębiorstw z JBR oraz zwiększenia skali badao realizowanych w instytucjach B+R. 6. Ocena skuteczności RPO WSL wskazuje na zwiększenie przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw poprzez wprowadzenie nowych/ulepszonych produktów i usług w zdecydowanej większości projektów, modernizację produkcji, wsparcie promocji produktów/usług poza granicami kraju (jedna trzecia wspartych projektów), wsparcie działalności eksportowej głównie średnich firm. Interwencje RPO WSL odpowiedziały na wyzwania rozwojowe związane z niekorzystną dynamiką nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw, niski udział eksportu w ogólnej sprzedaży MŚP, niski potencjał rozwojowy mikroprzedsiębiorstw, stanowiących zdecydowaną większośd w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych. 7. Ocena wpływu RPO WSL na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw jest mniej korzystna pod względem rozwijania nowych instrumentów budowania przewagi konkurencyjnej (wdrażanie sprzedaży elektronicznej, technik ICT w zarządzaniu przedsiębiorstwem, realizacja własnych prac B+R) i korzystania z usług doradczych. Należy jednak podkreślid, iż wpływ ten był znaczący w sektorze średnich przedsiębiorstw, przy niskim zainteresowaniu wskazanymi typami operacji w sektorze mikroprzedsiębiorstw. 8. Skutecznośd wsparcia innowacyjności przedsiębiorstw była relatywnie niska w zakresie utworzenia podwalin trwałości potencjału technologicznego (tj. podjęcie lub rozwój działalności B+RT przez firmy). Firmy korzystające ze wsparcia równie rzadko rozpoczęły uczestniczenie w sieciach kooperacyjnych. Sytuacja ta niesie za sobą duże ryzyko dla śląskiego sektora MMŚP w zakresie trwałości procesu doganiania technologicznego rynków światowych. 9. Zdiagnozowano potrzebę dalszych inwestycji doskonalących produkty i usługi przedsiębiorstw, wspierających zastosowanie technologii komunikacyjnych i elektronicznych w zarządzaniu oraz wspierania udziału w targach, wystawach i w zakresie internacjonalizacji produktów i usług. Mimo, iż ich realizacja była efektywna, charakter wsparcia przy dynamicznym, konkurencyjnym rynku nie pozwala na konstatacje, iż potrzeby we wskazanym zakresie zostały ostatecznie zaspokojone. Zdiagnozowano także potrzebę wsparcia przedsiębiorstw w zakresie rozwijania umiejętności transferu technologii, wchodzenia w inicjatywy sieciowe i kooperacyjne, rozwijania funkcji B+R. Zaleca się dalszą intensyfikację projektów sieciujących przedsiębiorstwa, IOB i JBR nie tylko w ramach branżowych klastrów, ale także lokalnych sieci kooperacji. 10. Analizując lokalizację projektów oraz liczbę utworzonych miejsc pracy w zależności od stopy bezrobocia, można stwierdzid, iż projekty w ramach Osi Priorytetowej I przyczyniły się raczej do wzrostu konkurencyjności obszarów, na których były realizowane niż do wzrostu spójności terytorialnej regionu. Ze względu na pozostałe wskaźniki rozwoju gospodarczego: nakłady inwestycyjne sektora prywatnego, liczbę podmiotów gospodarczych, również należy odnotowad tendencję wzmacniania potencjału endogennego subregionalnych centrów wzrostu. Także model ekonometryczny wykazał brak wpływu projektów na rozwój lokalny. 11. Nie stwierdzono wpływu interwencji na poprawę oferty usługowej i tworzenie standardów świadczenia usług dla przedsiębiorstw. W ramach interwencji nie wsparto też IOB w zakresie przygotowania i wdrożenia pakietów nowych usług dla przedsiębiorców. Nie wypracowano również koncepcji nowych sieci instytucji wspierania biznesu, zarówno w kontekście tworzenia nowych sieci o zasięgu regionalnym lub lokalnym, jak i wyodrębniania się podsieci o charakterze regionalnym lub lokalnym z sieci o zasięgu ogólnopolskim czy międzynarodowym. 12. Zdiagnozowano potrzebę wsparcia dostępności kosztowej i terytorialnej IOB w regionie oraz szerszej promocji usług doradczych IOB dla przedsiębiorstw z uwzględnieniem: nowych rynków zbytu, audytu technologicznego, walidacji biznesowej. Rekomenduje się inicjowanie spotkao przedstawicieli obu sektorów (IOB i MMŚP). Ważną potencjalną rolą IOB powinna byd animacja środowiska oraz tworzenie rozwiązao sieciowych, branżowych, które pomagałyby konsolidowad oba środowiska. Zaleca się rozważenie wprowadzenia i promocji systemów certyfikatów, które pozwoliłyby na inicjowanie relacji obu sektorów.

11 Efekty wsparcia społeczeostwa informacyjnego 1. Ze względu na to, iż największe projekty dopiero wchodzą w ostatnią fazę realizacji, Działanie 2.1 nie przyczyniło się do zapewnienia powszechnego, szerokopasmowego i bezpiecznego dostępu do Internetu. Dodatkowo projekty już zakooczone nie dotyczyły podłączania osób fizycznych do sieci powszechny dostęp do tworzonej infrastruktury nastąpi w momencie otwarcia tych sieci po okresie trwałości. 2. Z drugiej strony ważne są efekty dla samych JST, które zyskały dostęp do szerokopasmowego Internetu, pewnośd bezpieczeostwa przechowywanych i przetwarzanych danych oraz możliwośd rozwoju funkcjonalnych i zaawansowanych rozwiązao w postaci e-usług, które jeszcze nie osiągnęły pełni swoich możliwości - mimo, że ogółem w ramach realizowanych projektów w Działaniu 2.2 nastąpił duży wzrost ich liczby. 3. W ramach Działania 2.2 wspierano też różnego rodzaju projekty (zarządzanie placówkami, elektroniczny obieg dokumentów czy tworzenie platform front office owych), które jednak nie zawsze były kompleksowe i komplementarne względem systemu regionalnego i krajowego. 4. W ramach budowania warunków do stworzenia społeczeostwa informacyjnego warto nadal wspierad działania, takie jak: rozwój sieci szerokopasmowych oraz PIAP na terenach, gdzie nadal sied ta jest słabo rozwinięta; dalsze rozwijanie systemów back office w instytucjach publicznych w kierunku integrowania systemów (w tym SEOD); tworzenie nowych i rozwijanie dotychczasowych usług online w kierunku zagwarantowania ich kompatybilności z systemami wyższego rzędu a jednocześnie będących na wysokim poziomie zaawansowania; dostosowywanie powstałych serwisów (portali, stron, e-usług) do potrzeb osób niepełnosprawnych zgodnie z obowiązującymi przepisami; rozwijanie kompetencji z zakresu wykorzystania Internetu wśród osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym/informacyjnym a także wśród urzędników w zakresie e-usług; promocja tworzonych rozwiązao wśród potencjalnych użytkowników. Efekty wsparcia turystyki 1. Poszczególne typy inwestycji przyczyniły się w różnym stopniu do wzrostu konkurencyjności turystycznej regionu. Analiza ekonometryczna wykazała, że wydawane środki RPO WSL zwiększyły atrakcyjnośd turystyczną powiatów w województwie śląskim. Liczba osób korzystających z noclegów w odniesieniu do liczby mieszkaoców systematycznie rosła w czasie. Pozytywne efekty miały działania zmierzające do tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych oraz wzrostu rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej, co wynika z analizy wyników badao ilościowych i jakościowych. Analiza wskazuje jeszcze na ograniczony wpływ RPO WSL na zwiększenie dostępu do informacji turystycznej wyrażony w postaci zwiększenia liczby turystów lub użytkowników powstałej infrastruktury. Jest to jednak wynikiem odroczonych efektów, które pojawią się w kolejnych latach funkcjonowania centrów i punktów informacji turystycznej. 2. W wyniku analizy przestrzennej osiągniętych wskaźników wskazad można na właściwe rozdysponowanie środków w ramach Priorytetu III w obszarach o największym potencjale turystycznym w kontekście polityki zrównoważonego rozwoju województwa. Lokalizacja efektów projektów w obszarach silnej koncentracji ruchu turystycznego wspomaga dywersyfikację i zwiększenie atrakcyjności dla turystów. 3. Projekty wpłynęły na sytuację społeczno-gospodarczą w regionie poprzez oddziaływanie na powstawanie nowych miejsc pracy. Pośród najważniejszych efektów należy wskazad zwiększenie dostępu do usług turystycznych dla wszystkich grup użytkowników, w tym osób niepełnosprawnym, a także integracja społeczności lokalnej, poprzez tworzenie punktów spotkao i wymiany opinii. Efektem gospodarczym jest pobudzenie rozwoju przedsiębiorstw, które swoją ofertą uzupełniały usługi oferowane przez beneficjentów RPO WSL Nastąpiła również poprawa estetyki przestrzeni publicznej. 4. RPO WSL odpowiedział pozytywnie na zdiagnozowane potrzeby w obszarze turystyki. W wyniku realizacji RPO WSL zaspokojone zostały na średnim poziomie potrzeby w zakresie: doposażenia w infrastrukturę wypoczynkowo-turystyczną oraz poprawy jej stanu, doposażenia w szlaki turystyczne, poprawy oznakowania miejsc oraz promocji. Odnotowano pozytywny trend - według danych Śląskiej Organizacji Turystycznej wzrasta liczba turystów korzystających z bazy noclegowej na terenie województwa śląskiego. Za nie w pełni zaspokojone należy uznad niepełne wykorzystanie możliwości turystycznych regionu oraz brak efektywnego systemu informacji turystycznej. Typy interwencji, które powinny byd priorytetowe w przyszłości to:

12 wspieranie tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych i ich promowanie, wykorzystujących unikatowe zasoby regionu; wspieranie tworzenia regionalnego i lokalnego systemu informacji turystycznej. Efekty wsparcia kultury 1. Realizowane działania w ramach RPO WSL poprawiły stan zachowania dziedzictwa kulturowego, jednak tylko w skali lokalnej. Podobny, jedynie lokalny, jest wpływ RPO WSL na wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu. Brak jest zatem istotnego wpływu na osiągnięcie celu, jakim był wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej w skali całego regionu. 2. Nie zidentyfikowano istotnego statystycznie oddziaływania RPO WSL w obszarze kultury na sytuację społeczno-gospodarczą. Poszczególne projekty wywarły pozytywny wpływ na swoje bezpośrednie otoczenie. Miernikiem efektów może byd nie tylko liczba utworzonych miejsc pracy (37), gdyż ta wydaje się ograniczona biorąc pod uwagę wydatkowane środki (przeszło 220 mln zł). 3. Zidentyfikowanym efektem mnożnikowym inwestycji w obszarze kultury jest wpływ na społecznośd lokalną szczególnie dużych miast i przeciwdziałanie wyludnianiu się regionu oraz wzrost aktywności społecznej mieszkaoców wyrażony zmianą wartości analizowanych wskaźników statystycznych. Inwestycję w kulturę powodowały podniesienie jakości życia, docelowo podniesienie konkurencyjności miejsc, w których lokowane były projekty, co w dłuższej perspektywie oddziałuje na poprawę konkurencyjności regionu. 4. Analiza jakościowa oraz ilościowa wskazuje na brak zaspokojenia zdiagnozowanych przed 2007 rokiem potrzeb. Alokacja na obszar kultury była zbyt niska, żeby istotnie wpłynąd na poprawę sytuacji w obszarze kultury w skali regionalnej. 5. W kolejnych latach dalszego wsparcia wymagają potrzeby zidentyfikowane w ramach badania tj. nieumiejętnośd stosowania nowoczesnej promocji oraz nierówny dostęp do usług kultury oraz brak informacji o realizowanych projektach kulturalnych. Typy interwencji, które powinny byd priorytetowe w przyszłości to również wzrost kompetencji kulturowych mieszkaoców województwa śląskiego, czego efektem powinno byd zwiększenie świadomości konieczności ochrony zabytków cennych kulturowo wśród mieszkaoców regionu. Efekty wsparcia inwestycji środowiskowych 1. RPO WSL wywarło niewielki wpływ, a tym samym nie przyczyniło się do zaspokojenia potrzeb na skalę regionalną w zakresie: poprawy jakości wód oraz ograniczenia ilości odpadów. Osiągnięte efekty w tym obszarze miały charakter lokalny. W ograniczonym stopniu skutkiem projektów zrealizowanych w ramach RPO WSL była poprawa jakości powietrza. Ograniczony wpływ RPO WSL miał na poprawę jakości powietrza na skutek braku możliwych działao redukujących niską emisję z lokalnych kotłowi węglowych oraz domowych pieców grzewczych. W najmniejszym stopniu RPO WSL przyczyniło się do poprawy zarządzania środowiskiem oraz zachowania dziedzictwa przyrodniczego. W tych obszarach zarówno analiza wskaźników, analiza jakościowa oraz ilościowa wskazują na słabą efektywnośd interwencji oraz brak zainteresowania beneficjentów realizacją projektów. 2. Realizowane projekty miały pozytywny wpływ na lokalną społecznośd oraz gospodarkę, poprzez poprawę jakości życia mieszkaoców, a tym samym wzrost konkurencyjności obszarów. Głównym efektem gospodarczym inwestycji środowiskowych było powstanie, co najmniej 40 miejsc pracy związanych z obsługą zakupionej lub wytworzonej infrastruktury. 3. Większośd realizowanych w regionie projektów była efektywna kosztowo. Wysoka efektywnośd kosztowa wycofania odpadów szkodliwych, takich jak azbest, umożliwiła zrealizowanie większej liczby projektów na szerszą skalę. Efekty projektów zostały spotęgowane również w obszarach wsparcia zakładów zagospodarowania odpadów, budowy kanalizacji sanitarnej, sieci wodociągowej oraz pozyskania energii elektrycznej z OZE. Jednymi nieefektywnymi kosztowo były projekty związane z wytwarzaniem energii cieplej z OZE. 4. Typy interwencji, które powinny byd traktowane priorytetowo w przyszłości to: interwencje służące promocji przyłączania się mieszkaoców do sieci ciepłowniczych; działania zmierzające do poprawy jakości stanu wód powierzchniowych i podziemnych; działania służące poprawie efektywności gospodarowania odpadami budowa kompostowni oraz systemu sprawnej utylizacji odpadów; ograniczenie antropopresji poprzez kształtowanie postaw społecznych i dalszą edukację; dalsze tworzenie map akustycznych oraz zalewowych.

13 Efekty wsparcia rozwoju miast 1. Stwierdzono adekwatnośd i skutecznośd wsparcia w skali terytorialnej i ze względu na dominujący typ operacji. Przyjmując jako punkt odniesienia wyzwania stojące przed polityką miejską w skali ogólnopolskiej, sformułowane w ramach KPZK 2030 należy przyjąd, iż inwestycje dofinansowane w ramach Działania 6.1. odpowiedziały na cel: wykorzystania potencjału głównych ośrodków miejskich w zakresie funkcji symbolicznych (kultura i nauka), kreowania nowych funkcji gospodarczych, zwiększenia dostępu do usług publicznych. Projekty w ramach Działania 6.1 odpowiedziały także na problem przywracania nowych funkcji zdegradowanym obszarom śródmiejskim. 2. Nie wykorzystano jednak wszystkich szans rozwoju ośrodków metropolitarnych, takich jak: aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów, zwiększających ich konkurencyjnośd. Zaleca się zatem stawianie jako kryterium dostępu w ramach projektów rewitalizacyjnych realizowanie funkcji gospodarczej. 3. Beneficjenci Działania 6.2. nie dążyli do nadawania obszarom zdegradowanym, poprzemysłowym, nowych funkcji gospodarczych czy kulturalnych. Analizując zapisy programów rozwoju subregionów można stwierdzid, iż projekty realizowane w ramach Poddziałania i w ograniczonym stopniu odpowiadały na ich potrzeby. W niskim stopniu realizowały cel wielofunkcyjnego rozwoju obszarów zdegradowanych. 4. Inne tendencje można zauważyd w projektach finansowanych w ramach inicjatywy JESSICA. Projekty te reprezentują większą kompleksowośd efektów ze względu na koniecznośd wykazania dochodowości realizowanych inwestycji. Wykazują one w większym stopniu, w porównaniu do projektów realizowanych w systemie dotacyjnym, potencjał do odbudowania zdolności rozwojowych miast poprzez wykazanie efektu ekonomicznego. Na ogół realizują efekt gospodarczy obok efektu edukacyjnego, kulturowego, rekreacyjnego i społecznego oraz wzmacniają spójnośd terytorialną rewitalizowanego obszaru z resztą obszaru. Ich realizacja może przyczynid się do ograniczenia wysokiej koncentracji problemów gospodarczych, ekologicznych oraz społecznych wewnątrz dużych ośrodków miejskich. 5. Rekomenduje się zachowanie różnorodności tematycznej projektów rewitalizacyjnych przy zachowaniu preferencji dla efektu gospodarczego. Nie została zaspokojona potrzeba związana z kompleksową rewitalizacją i rekultywacją obszarów poprzemysłowych i powojskowych. Beneficjenci relatywnie rzadko sięgali po ten typ operacji. Zaleca się wspieranie potencjalnych beneficjentów spoza sektora JST w uzyskaniu dofinansowania na rewitalizację terenów poprzemysłowych leżących w ich kompetencji. Bez wsparcia, beneficjenci nieuwzględnieni w Lokalnym Programie Rewitalizacji, nie będą mied szans na uzyskanie dofinansowania. Efekty wsparcia infrastruktury transportowej 1. Analiza przestrzenna wskazuje na koncentrację wsparcia na obszarach o największej gęstości dróg, głównie na obszarach, na których w związku z produkcją przemysłową, pojawiają się liczne samochody ciężarowe (subregion centralny). Analiza przestrzenna wskazuje również na uwzględnienie specyficznych potrzeb subregionu południowego związanych ze zróżnicowanym ukształtowaniem terenu, co ogranicza możliwości przeprowadzenia nowych szlaków transportowych, a także utrudnia komunikację w miesiącach zimowych. Uwzględniono także ryzyka związane ze spadkiem liczby ludności na terenie subregionu północnego, co przy relatywnie niskim udziale przemysłu generującego masę towarową, może zmniejszyd ruch na drogach tego obszaru. 2. Inwestycje w niewielkim stopniu przyczyniły się do zwiększenia wskaźnika gęstości dróg publicznych oraz wskaźnika oddziaływania Liczba dróg o twardej nawierzchni na 100 km, ze względu na koncentrację inwestycji na budowie obwodnic oraz dróg łączących sieci transportowe. Główne efekty to zwiększenie przepustowości modernizowanych dróg i udrożnienie sieci transportu drogowego na poziomie powiatów i regionu. Należy jednak zauważyd, iż efekt udrożnienia może zostad zniwelowany bez komplementarnych inwestycji w obszarze transportu zbiorowego. Zwiększenie przepustowości może spowodowad bowiem wzrost natężenia ruchu i zmniejszyd w efekcie drożnośd ciągów komunikacyjnych. Model ekonometryczny wykazał brak wpływu interwencji, zarówno w zakresie zwiększenia spójności terytorialnej regionu, jak i subregionu.

14 3. Analiza projektów wskazuje na duży udział interwencji zwiększających bezpieczeostwo użytkowników dróg. Stosunkowo niewielki efekt prognozowany jest w Działaniu 7.1 w obszarze oszczędności czasu przewozu masy towarowej, co wskazuje na nieuwzględnienie w sposób wystarczający w planowanych inwestycjach funkcji gospodarczej. 4. Spełniono najpilniejsze potrzeby związane z udrożnieniem sieci drogowej województwa na obszarach o jego największej gęstości. Nadal jednak pozostają niezaspokojone potrzeby w obszarach: niskiej przepustowości dróg, złej nawierzchni, niskiej dostępności drogowej terenów inwestycyjnych, niedostatecznym uwzględnieniem potrzeb transportu przewozowego i bezpieczeostwa pasażerów, niewystarczającymi parametrami eksploatacyjnymi dróg, brakiem miejsc parkingowych i uciążliwym ruchem tranzytowym (brak obwodnic). 5. Lokalizacja inwestycji w zakresie transportu publicznego odpowiadała na potrzeby, wynikające z analiz natężenia ruchu, dostępności komunikacji oraz stopnia zużycia infrastruktury komunikacyjnej. Inwestycje były lokalizowane w miastach o największych deficytach w obszarze transportu publicznego. Jednocześnie na tych obszarach nie realizowano dużych inwestycji drogowych w ramach RPO WSL Inwestycje w niewielkim stopniu odpowiedziały na potrzebę integracji różnych form transportu, co umożliwiłoby optymalizację międzygałęziową w transporcie publicznym. Inwestycje wsparły przede wszystkim zdekapitalizowany tabor autobusowy. Wpłynęły one w większym stopniu na bezpieczeostwo pasażerów i jakośd podróży niż na zwiększenie udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób. Wpływ projektów RPO WSL na zwiększenie udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób jest pośredni w Aglomeracji Górnośląskiej oraz bezpośredni w Częstochowie, Rybniku, Jastrzębiu Zdroju. Główne efekty dotyczą zwiększenia dostępności i jakości usług komunikacyjnych w ramach transportu publicznego, ze szczególnym uwzględnieniem osób niepełnosprawnych oraz do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych do środowiska. 6. Transport zbiorowy znajduje kluczowe miejsce w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego do roku Wpływ RPO WSL dotyczył jedynie transportu miejskiego, nie odnosił się do potrzeby integracji transportu zbiorowego z uwzględnieniem transportu kolejowego. Potrzeby te należy uznad za niezaspokojone. Zaleca się dalszą modernizację taboru komunikacji publicznej na obszarze Aglomeracji Górnośląskiej oraz subregionu południowego ze szczególnym uwzględnieniem taboru tramwajowego, zapobiegającego efektom kongestii na gęsto zaludnionym obszarze województwa śląskiego. Efekty wsparcia infrastruktury edukacyjnej 1. Projekty realizowane w ramach Działania 8.1 dotyczyły głównie inwestycji w obiekty dydaktyczne, w tym także laboratoria dydaktyczne, pracownie komputerowe, biblioteki. Zazwyczaj były to przedsięwzięcia kompleksowe, obejmujące zarówno inwestycje w budynki, jak też ich otoczenie i wyposażenie. Projekty w dużym stopniu przyczyniły się do poprawy warunków i jakości kształcenia, czego efektem jest rozszerzenie oferty uczelni oraz zwiększenie liczby studentów. Jednocześnie projekty przyczyniły się w niewielkim stopniu do poprawy dostępności uczelni dla osób niepełnosprawnych. Niewielka częśd powstałej infrastruktury została dostosowana do potrzeb tych osób. 2. Projekty ukierunkowane na powstanie systemów wspomagania oświatą nie mają bezpośredniego przełożenia na zwiększenie dostępności do edukacji wyższej, ale w sposób znaczący przyczyniają się do usprawnienia zarządzania placówką oraz poprawy warunków kształcenia. 3. W obszarze kształcenia na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym analiza efektów działania 8.2 wykazała, że projekty przyczyniły się do poprawy dostępności edukacji (szczególnie przedszkolnej, poprzez tworzenie nowych placówek), co odzwierciedlone jest poprzez wzrost liczby uczniów w doinwestowanych szkołach, poprawy warunków kształcenia, poprzez realizację zarówno inwestycji podstawowych (budynki, zaplecze techniczne i sanitarne, obiekty sportowe), jak też wyposażenia w nowoczesne pomoce dydaktyczne, poszerzenia oferty szkoły, zarówno sportowej (dzięki licznym inwestycjom w tym obszarze), jak i edukacyjnej (dzięki możliwości wprowadzenia klas o nowych profilach, a w przypadku szkolnictwa zawodowego nowych pracowni), wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży na obszarach wiejskich, dzięki proporcjonalnej realizacji projektów na różnych obszarach oraz do dostosowania kształcenia do potrzeb rynku pracy, poprzez wyposażenie pracowni przedmiotowych i specjalistycznych szkolnictwa zawodowego i ponadgimnazjalnego w nowoczesny sprzęt dydaktyczny.

15 4. Interwencje zaspokoiły potrzeby placówek w zakresie niezadawalającego stanu technicznego i wyposażenia placówek edukacyjnych, a także niedoinwestowania infrastruktury dydaktycznej. Biorąc jednakże pod uwagę skalę zainteresowania Działaniem wśród potencjalnych beneficjentów (jedynie 21% aplikujących otrzymało dofinansowanie), należy uznad, że w skali regionu potrzeby te zostały zaspokojone w małym stopniu. 5. Projekty w obszarze edukacji ustawicznej w wysokim stopniu przyczyniły się do poprawy przygotowania do wymogów rynku pracy. Dzięki realizacji projektów rozszerzono ofertę edukacyjną, a także poprawiono jakośd nauczania osób ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i poprawiono dostępnośd placówek dla osób niepełnosprawnych. W niewielkim stopniu projekty wpłynęły na wzrost dostępności do edukacji ustawicznej na obszarach najbardziej potrzebujących, tj. w mniejszych miejscowościach i na obszarach wiejskich. 6. W wyniku analizy zidentyfikowano następujące potrzeby w zakresie infrastruktury edukacyjnej w kolejnych latach: Edukacja przedszkolna: dalsze zwiększenie liczby miejsc w przedszkolach; Edukacja ogólna: modernizacje i remonty budynków, wymiana i uzupełnienie przestarzałego wyposażenia, inwestycje w pracownie komputerowe; Edukacja zawodowa: unowocześnienie pracowni, tak, aby jak najpełniej pozwalały uczniom na praktyczne poznanie zawodu i późniejsze lepsze odnalezienie się na rynku pracy; Edukacja wyższa: dalsze inwestycje w budynki i wyposażenie uczelni w obszarze kierunków technicznych, rozwój laboratoriów, wysokich technologii; Edukacja ustawiczna: wspieranie powstawania placówek edukacji ustawicznej na obszarach o niskiej dostępności, unowocześnianie i wyposażenie pracowni technicznych. Efekty wsparcia infrastruktury zdrowotnej 1. Przestrzenne rozłożenie realizacji projektów w ramach IX Priorytetu wskazuje na proporcjonalne rozłożenie inwestycji w stosunku do zlokalizowania potencjalnych beneficjentów. Realizacja projektów przyniosła korzyści w postaci poprawy jakości usług medycznych (kompleksowa diagnostyka pacjentów, zwiększenie bezpieczeostwa) oraz przyspieszenia procesu diagnozowania i leczenia chorych. Jednocześnie fakt zmodernizowania budynków lub posiadania przez podmioty lecznicze specjalistycznego sprzętu nie przesądza jednak o możliwości zwiększenia liczby pacjentów i świadczonych usług, gdyż te są zależne przede wszystkim od wielkości kontraktu z NFZ. 2. Z punktu widzenia potrzeb personelu medycznego, realizacja projektów wpływa przede wszystkim na komfort pracy, a także bezpieczeostwo rozumiane jako ograniczenie możliwości popełnienia błędu dzięki nowoczesnemu wyposażeniu. 3. Z punktu widzenia potrzeb prowadzących placówki, korzyścią wynikającą z inwestycji w budynki jest obniżenie kosztów bieżącego funkcjonowania np. dzięki przeprowadzonej termomodernizacji. 4. Inwestycje odpowiedziały na potrzebę placówek wynikającą z konieczności dostosowania placówek do przepisów prawa (rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r.; wcześniej rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r.) w sprawie wymagao, jakim powinny odpowiadad pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej. Z kolei zakup aparatury medycznej odpowiadał na potrzebę szybkiej eksploatacji i starzenia się sprzętów medycznych. Jednocześnie potrzeby te w skali regionu zostały zaspokojone w niewielkim stopniu, na co wskazuje zainteresowanie otrzymaniem dotacji niewspółmiernie większe od dedykowanych środków w ramach Działao 9.1 i Można wskazad niezaspokojone potrzeby w obszarze infrastruktury zdrowotnej w kolejnych latach - dalsze inwestycje w zakresie modernizacji i zakupu sprzętu medycznego. W przypadku lecznictwa zamkniętego priorytetem będzie również inwestowanie w infrastrukturę techniczno-sanitarną placówek; koniecznośd ukierunkowania wsparcia na zaspokojenie potrzeb wynikających z czynników demograficznych i cywilizacyjnych: leczenie osób starszych, rozwijanie usług opieki domowej, leczenie paliatywne oraz usługi pielęgnacyjnoopiekuocze, rehabilitacja i profilaktyka, psychiatria, a także telemedycyna. 6. W obszarze infrastruktury sportowej i rekreacyjnej głównie inwestowano w obiekty sportowe otwarte (50 projektów), aczkolwiek wartośd tych projektów jest tylko nieco wyższa niż dla obiektów zamkniętych, których jest pięd razy mniej. Realizacja projektów w niewielkim stopniu przyczyniła się do zaspokojenia potrzeb mieszkaoców w zakresie dostępu do taniej, nowoczesnej i bezpiecznej infrastruktury sportowej i rekreacyjnej. Działanie 9.3 wpłynęło co prawda na poprawę warunków aktywnego sposobu spędzania wolnego czasu, ale dla ograniczonej grupy odbiorców (głównie młodzi ludzie). Projekty polegały głównie na budowie/ modernizacji boisk i stadionów, które w niewielkim stopniu realizują cel dostępności dla wszystkich mieszkaoców.

16 7. Analizując bardzo duże zainteresowanie aplikowaniem do Działania 9.3, widad, że potrzeby w regionie w zakresie infrastruktury sportowej i rekreacyjnej nie zostały zaspokojone i są nadal ogromne. Szczególne potrzeby, odzwierciedlające specyfikę miast w regionie, dotyczą starszych osiedli, gdzie są największe deficyty oraz dużej liczby terenów poprzemysłowych w bezpośredniej bliskości do obszarów zamieszkanych. Tam występują duże potrzeby na realizację projektów rewitalizujących te tereny i przygotowujących do uprawiania sportu i rekreacji. 8. Analiza potrzeb mieszkaoców wskazuje na potrzebę realizacji projektów kompleksowych: zapewniających dostęp do sportów różnych dyscyplin, siedzących i aktywnych, skierowanych do różnych grup wiekowych jednocześnie, sprzyjających integracji społecznej, pozwalających na podejmowanie gier grupowych, dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, odpowiadających na aktualne potrzeby społeczności lokalnych, całorocznych pozwalających na uprawianie sportów zimowych i letnich oraz gwarantujących bezpieczeostwo (odpowiednie oświetlenie, nadzór, monitoring). Cel główny RPO WSL Interwencja publiczna w ramach RPO WSL przyczynia się do realizacji celów założonych w Programie, stanowiących operacjonalizację wizji sformułowanej w regionalnych dokumentach strategicznych. Formalnym dowodem tego wpływu jest istotnośd zmian w płaszczyźnie społecznej i infra-technicznej. Pośrednio hipotezę tę potwierdzają również modele opisujące wpływ interwencji w poszczególnych osiach priorytetowych. W nielicznych przypadkach, w których nie można wykazad tego wpływu, rolę odgrywają trendy na szczeblu krajowym lub jeszcze niepełne rezultaty Programu odzwierciedlone w statystyce publicznej. Co istotne, dynamiczny rozwój gospodarczy województwa nie wpływa negatywnie na wewnętrzną spójnośd regionu od 2005 roku utrzymuje się zbliżony poziom zróżnicowania.

17 3 SUMMARY Object and purpose of study The object of ex-post evaluation was to assess the effects of implementation of the Regional Operational Programme of Silesian Voivodeship for years Cause and effect relations were examined between the undertaken interventions and their effects; the degree in which the investments contributed to accomplishment of the major objective and detailed objectives of the ROP SV was evaluated. Processes occurring on multiple complementary planes were taken into account, including economic, social, environmental and infra-technical. The effect of the study is a set of conclusions indicating regional needs which were satisfied and which remain to be satisfied. The conclusions indicate in detail which types of interventions should have priority in the future, along with justification. Synthetic description of applied research methods The following research and analytic methods were applied: analysis of existing data programme documents of ROP SV , strategic documents, data from design documentation, statistical data, surveys implemented so far and literature on the subject, econometric analyses along with Internet sites and information brochures, individual in-depth interviews with representatives of MA and IB of ROP SV , representatives of entrepreneurs, representatives of business environment institutions, computer-aided telephone interviews with beneficiaries of ROP SV , group interviews with sectoral experts, case studies, econometric modelling, estimation method of small areas. Effects of support of studies, technological development, innovations and entrepreneurship 1. Spatial analysis of investments effects within the scope of Measure 1.1. indicates adequacy of locating investments in areas with high endogenous potential, bringing together investment areas and enterprisestaking into account the impact of ROP SV on the value of investments in the region, it is nowadays not possible to ascertain any significant effect on account of long period of investment implementation. However, forecasts indicate a significant, several-percentage increase in the number of investors in the modernized areas. 2. On account of high investment attractiveness of the region, it is necessary to continue provision of areas for investments with utilities and their economic promotion. It should be encouraged to prioritize broadcasting postindustrial areas to investment areas. Investment support, including the need for establishing technological parks and attracting capital from outside the region, is a key success factor in development of innovation and endogenous potential of the Voivodeship. 3. Spatial analysis of investments aimed at increasing the potential of the R&D sector and network structures for the benefit of innovations indicates efficient implementation of the objective of Priority I by locating investments in the area generating greatest share in the GDP of the region and greatest growth of innovative enterprises. Efficiency forecasts with respect to accomplishment of target value of product and result show lower than estimated scope of support for R&D institutions. However, infrastructural support has raised significantly the competence of the R & D and extended the offer in the area of cooperation with enterprises in the hey specialties of the region. 4. The supported projects levelled the barrier, i.e. the absence of services directed to entrepreneurs within the scope of initial market validation and validation of profitability of implementing technological solutions. For many

18 entrepreneurs outside metropolitan areas, cluster initiatives constituted first contact with the business environment. The impact of ROP SV on strengthening of network structures for the sake of innovations referred to the first stage of their creation, and not accomplishment of measurable results. As a result of interventions, the barrier of knowledge about the possibilities of technology transfer was removed; what is more, the potential of the sector with respect to creation of a consistent system of information within the scope of clusters was also increased. However, this did not entail specific innovations. The interventions did not significantly impact the enterprises need to cooperate with research and development units which still prioritize investments in fixed assets and not in technology transfer. 5. However, there is still a need to increase the transfer of technology in the region, the scale of cooperation between enterprises and R & D and enhance scale of research carried out in the R & D institutions. 6. Impact of ROP indicates an increase competitive advantage by introducing new / improved products and services in the vast majority of projects, modernization of production, support for promotion of products / services outside the country (third supported projects), support for export activities mainly medium-sized companies. Interventions ROP WSL responded to the challenges of development related to the unfavorable dynamics of investment expenditures of enterprises, the low share of exports in total sales of SMEs, low potential for development of micro-enterprises, which constitute the vast majority of the total number of operators. 7. Impact Assessment ROP to increase the competitiveness of enterprises is less favourable in terms of developing new instruments to build a competitive advantage (implementation of electronic sales, ICT techniques in enterprise management, the implementation of their own R & D) and the use of advisory services. It should be noted, however, that this effect was significant in the medium and low interest identified types of operations in the micro. 8. The effectiveness of innovation support companies was relatively low in the creation of the cornerstones of the sustainability of the technological potential (ie. Adoption or development of B + RT for companies). Firms with support the same rare have also begun to participate in cooperative networks. This situation entails high risk for the MSME sector of Silesia in terms of sustainability of the process of catching up with the technological world markets. 9. Diagnosed the need for further improvement of investment products and services for businesses, supporting the use of communications technology and electronic governance and the promotion of the participation in fairs, exhibitions and the internationalization of products and services. Although their implementation to be effective, the nature of the support for dynamic, competitive market does not allow assertions that the needs of the indicated range were finally satisfied. Was also diagnosed with the need to support companies in developing the skills of technology transfer initiatives going into networking and co-operation, development of R & D functions. It is recommended that further intensification of cross-linking project company, IOB and R & D not only within the industry clusters, but also local networks of cooperation. 10. When analysing the location of projects and the number of established work places depending on the unemployment rate, it may be stated that projects within the scope of Priority Axis I contributed to increase in competitiveness of areas on which they were implemented rather than increase in territorial cohesion of the region. On account of other indices of economic development: investment outlays of the private sector and the number of economic entities, it is also necessary to record a tendency for increasing endogenous potential of subregional growth centres. What is more, the econometric model showed lack of impact of projects on local development. 11. No impact of interventions was ascertained on improvement of service offer and establishment of service provision standards for entrepreneurs. Within the scope of interventions, business environment institutions were not supported with respect to preparing and implementing packages of new services for entrepreneurs. What is more, no concept of new networks of business support institutions was developed, neither in the context of establishment of new networks with regional or local range or separation of sub-networks of regional or local character from networks of national or international range. 12. A need for supporting cost and territorial availability of business environment institutions was diagnosed in the region, along with broader promotion of consulting services of business environment institutions for enterprises,

19 taking into account: new outlet markets, technological audit and business validation. Initiation of meetings of representatives of both sectors is recommended (business environment institutions and MSME). An important potential role of business environment institutions should consist in animation of the environment and establishment of network and industry solutions which would help consolidate both environments. Introduction and promotion of certificate systems, which would enable initiation of relations between both sectors, should be taken into consideration. Effects of support of information society 1. Due to the fact that largest projects are just entering the final stage of implementation, Measure 2.1 has not contributed to ensuring common, broad band and safe access to the Internet. Additionally, already completed projects did not refer to connection of natural persons to the network common access to the created infrastructure will take place at the moment of opening of these networks after project durability. 2. On the other hand effects for units of local government which obtained access to broad band Internet, security of stored and processed data and possibility of development of functional and advanced solutions in the form of e-services which have not yet obtained their full potential are important, in spite of the fact that in general, within the scope of projects implemented under Measure 2.2, there was a significant increase in their number. 3. Within the scope of Measure 2.2, various types of projects were also supported (management of locations, electronic circulation of documents or establishment of front office platforms) which, however, were not always comprehensive and complimentary with respect to the regional and national system. 4. Within the scope of building conditions for creation of information society, it is still worth to support activities such as: development of broad band networks and PIAPs on areas where such network is weakly developed; further development of back office systems in public institutions in the direction of system integration (including SEOD); creation of new and development of hitherto online services in the direction of guaranteeing their compatibility with higher class systems, simultaneously on a high level of advancement; adjustment of resulting services (portals, sites, e-services) to the needs of handicapped persons in line with binding provisions; development of competences within the scope of Internet use among persons threatened by digital/ information exclusion, as well as among clerks within the scope of e-services; promotion of established solutions among potential users. Effects of support of tourism 1. Different types of investments have contributed in varying degrees to increase the competitiveness of tourism in the region. Econometric analysis showed that the funds spent ROP SV increased the attractiveness of tourist districts in the province of Silesia. Number of persons accommodated in relation to the number of residents increased steadily over time. Positive effects were efforts to the creation and development of regional tourism products and increase the visibility of regional tourist offer, which follows from the analysis of the results of quantitative and qualitative research. The analysis also points to the limited impact of ROP to increase access to tourist information expressed in the form of increase in the number of tourists or users of the resulting infrastructure. However, this is the result of deferred effects that appear in subsequent years of operation centers and tourist information centers. 2. As a result, the achieved spatial analysis indicators can point to the proper implementation of the measures under Priority III in areas with the greatest potential for tourism in the context of sustainable development of the region. Location of project outcomes in the areas of high concentration of tourist traffic supports the diversification and increase the attractiveness for tourists. 3. Projects contributed to the socio-economic situation in the region by influencing the creation of new jobs Among the most important effects should indicate increasing access to tourism services for all user groups, including persons with disabilities, as well as the integration of the local community by creating meeting points and exchange opinion. The effect is to stimulate the economic development of businesses that their offer complementary services offered by ROP SV beneficiaries There has also been improvement in the aesthetics of public space. 4. ROP SV responded positively to the identified needs in the area of tourism. As a result of ROP SV were met at the average level needs: retrofitting leisure and tourism infrastructure and to improve its condition, retrofitting trails, improved labeling and promotion places. There has been a positive trend - according to the Silesian Tourist Organisation, the number of tourists staying in accommodation in Silesia. Not fully met to be

20 considered incomplete use of the opportunities of the region and the lack of an effective system of tourist information. Types of interventions that should be given priority in the future will be to promote the creation and development of regional tourism products and promote them, using unique resources of the region; supporting the creation of regional and local tourist information system. Effects of support of culture 1. The implemented activities within the scope of ROP SV improved the status of preservation of cultural heritage, yet only on a local scale. Similar, i.e. only local is the impact of ROP SV on increased recognizability of the region s cultural offer. Therefore, there is no significant impact on accomplishment of the objective i.e. increased recognizability of the cultural offer in the scale of the entire region. 2. No statistically significant impact of ROP SV in the area of culture on social and economic situation was identified. Individual projects exerted positive impact only on their direct environment. The measure of effects may not only be the number of created work places (37), as it seems limited taking into account the expended funds (over PLN 220 million). 3. The identified multiplier effect of the investment in the area of culture is the impact on local community, in particular in large cities and counteracting depopulation of the region, as well as increased social activity of inhabitants, expressed by change of values of analysed statistical indices. Investments in culture caused improvement in quality of life and, eventually, improved competitiveness of places where projects were located; this, in longer time perspective, improves competitiveness of the region. 4. Quality and quantity analysis indicates absence of satisfaction of needs diagnosed before Allocation in the area of culture was too low in order to have a significant impact on improvement of situation in the area of culture on a regional scale. 5. In subsequent years, further support should the need identified in the survey, ie. Inability to use of modern promotion and unequal access to services, culture and lack of information about the implementation of cultural projects. Types of interventions that should be given priority in the future also increase cultural competence inhabitants of the province of Silesia which should result in an increase in awareness of the need to protect valuable cultural monuments among the inhabitants of the region. Effect of support of environmental investments 1. ROP SV had little effect, and thus did not contribute to meet the needs on a regional scale in terms of: improving water quality and reduce waste. Achieved results in this area were local. In a limited extent, the result of projects implemented under ROP SV was to improve air quality. Limited impact ROP SV to improve air quality due to the lack of possible measures to reduce emissions from local low carbon Cauldron and home heating furnaces. At least ROP SV contributed to the improvement of environmental management and preservation of natural heritage. In these areas, both the analysis of indicators, quantitative and qualitative analysis indicates a weak effectiveness of intervention and the lack of interest of the beneficiaries of the implementation of projects. 2. The implemented projects had a positive impact on local community and economy via improved quality of life of inhabitants, and, thereby, increased competitiveness of areas. The main effect of the economic environmental investment was the creation of at least 40 jobs related to handling of purchased or produced infrastructure. 3. The majority of projects implemented in the region were cost effective. High cost effectiveness of withdrawal of hazardous waste, such as asbestos, enabled implementation of greater number of projects on a broader scale. Effects of projects were also intensified in the areas of support of waste management plants, construction of sanitary sewage, water supply network and procurement of electric energy from RES. The only non-cost effective projects were projects related to procurement of thermal energy from RES. 4. Types of interventions which should be treated as priority in the future include: interventions used to promote inclusion of inhabitants in heating networks; activities aimed at improvement of quality of surface and underground waters; activities aimed at improvement of efficiency of waste management construction of compost sites and a system of efficient waste utilization; limitation of human pressure via shaping social stances and further education; further creation of acoustic maps and floodplain maps.

21 Effects of support on development of cities 1. Adequate character and efficiency of support on a territorial scale was noticed with respect to dominant type of operations. Taking challenges faced by the municipal policy on a national scale and formulated with the scope of the National Spatial Development Perspective 2030 as a point of reference, it is necessary to assume that investments co-financed within the scope of Measure 6.1 met this objective: use of the potential of major municipal centres within the scope of symbolic functions (culture and science), creation of new economic functions, increased access to public services. Projects within the scope of Measure 6.1 also responded to the problem of restoration of new functions to degraded areas in city centres. 2. Not all development chances of metropolitan centres were used, such as: social and economic activation of areas increasing their competitiveness. Therefore, it is recommended to set the implementation of economic function as the access criterion within the scope of revitalization projects. 3. Beneficiaries Activities 6.2. did not seek to confer degraded areas, former industrial, new economic or cultural. Analyzing the records regarding the development of sub-regions can be concluded that projects implemented under Measure and Measure respond to a limited extent to their needs. In low-grade to pursue the aim of multifunctional development of degraded areas. 4. Other trends can be seen in projects funded under the JESSICA initiative. These projects represent a greater complexity of effects due to the need to demonstrate the profitability of investments. They exhibit a greater extent compared to projects implemented under the grant system, the potential to restore the ability of cities and development by demonstrating the economic effect. Generally implement economic effect - apart from the effect of the educational, cultural, recreational and social, r and strengthen territorial cohesion revitalized area with the rest of the area. Their implementation could help to reduce the high concentration of economic, environmental and social problems within large urban centers. 5. It is recommended to preserve the diversity of thematic revitalization projects while maintaining a preference for economic effect. There was satisfied the need associated with a comprehensive revitalization and rehabilitation of former industrial and military areas. Beneficiaries relatively rarely reach for this type of operation. It is recommended to assist potential recipients outside the local government sector in obtaining funding for the revitalization of brownfield sites within their competence. Without the support, beneficiaries not included in the Local Regeneration Programme, will have no chance of getting funding. Effects of support of transport infrastructure 1. Spatial analysis indicates concentration of support in areas with greatest density of roads, mainly in areas where in relation to industrial production - there are numerous trucks (central sub-region). The spatial analysis also indicates taking into account specific needs of the southern sub-region related to varied lay of land, which limits the possibilities of laying new transport routes, as well as hinders transport in winter months. What is more, risks related to the drop in the number of people in the area of the northern sub-region were taken into account which with respect to the relatively low share of industry generating commodity mass - may decrease traffic on roads in this area. 2. The investments slightly contributed to increase in the index of public road density and the impact index Number of roads with hard surface per 100 km on account of concentration of investments on construction of ring roads and roads connecting transport networks. Main effects include increased flow capacity of modernized roads and facilitation of road transport networks on the level of poviats and the region. However, it is necessary to note that the facilitation effect may be levelled without complementary investments in the area of collective transport. Increased flow capacity may result in increased intensity of traffic and, in effect, decreased flow capacity of thoroughfares. The econometric model showed lack of impact of interventions, both with respect to the increased territorial cohesion of the region and the sub-region. 3. The analysis of projects indicates great share of interventions increasing safety of road users. Relatively small effect is forecasted in Measure 7.1 in the area of time saving of cargo mass transfer, which indicates that the economic function was not sufficiently accounted for in the planned investments.

22 4. Most urgent needs related to facilitation of the voivodeship s road network on the areas of its greatest density were satisfied. However, the needs in the areas of low flow capacity of roads, bad road surface, low road accessibility of investment areas, insufficient consideration of transport needs and safety of passengers, insufficient exploitation parameters of roads and safety of passengers, burdensome transit traffic (absence of ring roads) have not been satisfied. 5. Location of investment in public transport corresponded to the needs arising from the analysis of traffic, availability of communication and the degree of wear of the communication infrastructure. Investments were localized in the cities with the largest deficits in the area of public transport. At the same time these areas were not being large road projects in the framework of ROP SV Investments in small extent responded to the need for integration of different modes of transport, which would allow the optimization of intermodal public transport. Investments supported primarily depreciated bus fleet. They affected to a greater extent on passenger safety and quality of travel than to increase the share of public transport in the movement of people. The impact of ROP projects to increase the share of public transport in the movement of people in the Silesian Agglomeration indirect and direct in Czestochowa, Rybnik, Hawk of the Spring. The main effects relate to increasing the availability and quality of communication services within the public transport, with particular emphasis on persons with disabilities and to reduce greenhouse gas emissions to the environment. 6. Public transport occupies a key place in the Development Strategy of Silesian Voivodeship until The impact of ROP SV referred mainly to municipal transport and did not address the need of integrating collective transport, taking into account rail transport. These needs are considered unsatisfied. Further modernization of the public transport rolling stock is recommended in the area of the Upper Silesian Agglomeration and the southern sub-region with special attention given to tram rolling stock, preventing effects of congestion on densely populated area of the Silesian Voivodeship. Effects of support for educational infrastructure 1. Projects implemented within the scope of Measure 8.1 mainly referred to investments in didactic facilities, including didactic laboratories, computer rooms and libraries. These were usually comprehensive enterprises, encompassing both investments in buildings, as well as their milieu and equipment. The projects greatly contributed to improvement of education conditions and quality, which resulted in extension of the offer of universities and increased number of students. 2. At the same time, the projects slightly contributed to improvement of accessibility of universities for handicapped persons. Slight part of the created infrastructure was adjusted to the needs of such persons. 3. Projects aimed at establishment of education support systems do not translate directly to increased accessibility of higher education, which does not significantly contribute to streamlining management of facilities and improvement of teaching conditions. In the area of education-primary, primary, lower secondary and upper secondary analysis of the effects of 8.2 showed that the projects have contributed to improving access to education (especially preschool, through the creation of new branches), which is reflected by an increase in the number of students in subsided schools, Improvement in accessibility of education (in particular pre-school education by establishment of new facilities), which is reflected in the increased number of pupils in schools that received investments, improvement of teaching conditions, both via implementation of basic investments (buildings, technical and sanitary back up facilities, sports facilities), as well as provision of modern didactic aids, extension of school offer both sports offer (thanks to numerous investments in this area), as well as educational offer (thanks to the possibility of introducing classes with new profiles, and in the case of vocational education new workshops), equalization of educational opportunities of children and youth in rural areas thanks to proportional implementation of projects in various areas and to adjustment of teaching to the needs of labour market via provision of thematic and specialist workshops of vocational and post-secondary educational systems with modern didactic aids. 4. The interventions satisfied the needs of facilities with respect to unsatisfactory technical condition and equipment of educational facilities, as well as insufficient investments in didactic infrastructure. However, taking into account the scale of interest in the Measure among potential beneficiaries (only 21% of applicants received co-financing), it is necessary to state that in the scale of the region, the needs were satisfied in a slight degree.

23 5. Projects in the area of continuing education have greatly contributed to improvement of preparation to labour market requirements. Thanks to implementation of projects, the educational offer was extended and the quality of teaching of persons with special educational needs was improved, along with accessibility of facilities for the handicapped. On the other hand, the projects had slight influence on the increased accessibility of continuing education in most needy areas, i.e. in smaller towns and in rural areas. 6. The analysis identified the following needs for educational infrastructure in the following years pre-school education: further increase in the number of places in preschools, general education: modernization and renovation of buildings, exchange and supplementation of obsolete equipment, investments in computer rooms, vocational education: modernization of workshops so that they allow for practical acquaintance with the profession in the fullest degree and better orientation on the labour market, higher education: further investments in buildings and provision of universities in the area of technical directions, development of laboratories and high technologies and continuing education: support for establishment of continuing education facilities in the area of low accessibility, modernization and provision of technical labs. Effects of support for health infrastructure 1. Spatial distribution of projects implemented within the scope of Priority IX indicates proportional distribution of investments in relation to location of potential beneficiaries. Implementation of projects brought benefits in the form of improvement of quality of medical services (comprehensive patient diagnostics, increased safety) and acceleration of the process of diagnosing and treating the sick. At the same time, the fact of modernizing the buildings or provision of medical units with specialist equipment does not determine the possibility of increasing the number of patients and the provided services, as these mainly depend on the size of contracts with the National Health Fund. 2. From the point of view of needs for medical services, implementation of projects primarily influences comfort of work, as well as safety understood as limited possibility of making a mistake thanks to modern equipment. 3. From the point of view of persons managing the facilities, the benefit resulting from investments in buildings is decreased cost of ongoing operation, e.g. thanks to the conducted thermal modernization. 4. The investments responded to the need of facilities resulting from the necessity of adjusting these facilities to legal provisions (Regulation of the Minister of Health of February 2, 2011, earlier Regulation of the Minister of Health of November 10, 2006) with respect to requirements which facilities and equipment of a health care centre have to comply with respect to professional and sanitary issues. On the other hand, purchase of medical equipment responded to the need of rapid wear and aging of medical equipment. At the same time, the needs on regional scale were satisfied in a slight degree, which is indicated by interest in receipt of subsidies that is incommensurate to the dedicated funds within the scope of Measure 9.1. and It is possible to indicate unsatisfied needs in the area of health infrastructure in the following years: further investments within the scope of modernization and purchase of medical equipment. In the case of inpatient treatment, the priority will be investments in technical and sanitary infrastructure of facilities and the necessity of channelling the support to satisfaction of needs resulting from demographic and civilizational needs: treatment of elderly people, development of home care services, palliative treatment and care services, rehabilitation and prophylactics, psychiatry, as well as tele-medicine. 6. In the area of sports and recreation infrastructure, main investments were made in open sports facilities (50 projects), even though the value of such projects is only slightly higher than with respect to indoor facilities whose number is five times smaller. Implementation of projects slightly contributed to satisfaction of inhabitants needs with respect to access to cheap, modern and safe sports and recreation infrastructure. Measure 9.3 improved conditions for active leisure, yet for a limited group of recipients (mainly young people). The projects mainly consisted in construction/ modernization of pitches and stadiums, which fulfil the objective of accessibility for all inhabitants in a small degree. 7. When analysing great interest in applying to Measure 9.3, it is apparent that the needs in the region with respect to sports and recreation infrastructure have not been satisfied and are still huge. Special needs, reflecting specific character of cities in the region, refer to older housing estates, where there are greatest deficits and a large

24 number of post-industrial areas in direct vicinity of inhabited areas. There are great needs for implementation of projects revitalizing such areas and preparing for practice of sports and recreation. 8. Analysis of inhabitants needs indicates the necessity of implementing comprehensive projects: ensuring access to various sport disciplines, sedentary and active, addressed to various age groups at the same time, contributing to social integration, enabling group games, adjusted to needs of handicapped persons, responding to current needs of local communities, year-round enabling practice of winter and summer sports, guaranteeing safety (proper lighting, supervision, monitoring). Main objective of ROP SV Public intervention within the scope of ROP SV contributes to implementation of objectives set in the Programme which constitute operationalization of the vision formulated in regional strategic documents. The formal proof of such impact is the significance of changes in the social and infra-technical area. Indirectly, the hypothesis is confirmed by models describing the impact of interventions on individual priority axes. In few cases where it is not possible to show such impact, trends on the domestic level or incomplete results of the Programme reflected in public statistics play a role. It is important that dynamic economic development of the Voivodeship does not have a negative impact on internal cohesion of the region from 2005 the level of variation has remained similar.

25 4 WPROWADZENIE Głównym celem ewaluacji ex-post było podsumowanie i ocena efektów wsparcia Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Cel został osiągnięty poprzez następujące cele szczegółowe: 1) ocenę stopnia osiągnięcia celów poszczególnych Priorytetów Programu, 2) wskazanie stopnia zaspokojenia potrzeb 1 w poszczególnych Priorytetach objętych wsparciem Programu, 3) wskazanie potrzeb, które nadal wymagają wsparcia w poszczególnych Priorytetach Programu, 4) ocenę stopnia osiągnięcia celu głównego Programu. W wyniku badania zostały ocenione efekty Programu i wskazane zostały potrzeby, które zaspokojono i które nadal pozostały do zaspokojenia w poszczególnych Priorytetach objętych wsparciem RPO WSL OPIS ZASTOSOWANEJ METODOLOGII Syntetyczny opis zastosowanych metod badawczych W ramach badania zastosowano następujące metody badawcze i analityczne: analiza danych zastanych dokumentów programowych RPO WSL , dokumentów strategicznych, danych z dokumentacji projektowej, danych statystycznych, dotychczas zrealizowanych badao i literatury przedmiotu, analiz ekonometrycznych oraz stron internetowych i broszur informacyjnych, analiza danych LSI (wnioski o dofinansowanie projektów oraz wnioski o płatnośd) dane z kwietnia 2014 roku, analiza danych z KSI SIMIK dane z kooca maja 2014 roku, indywidualne wywiady pogłębione (15) 11 wywiadów z przedstawicielami IZ i IP RPO WSL (UMWSL i ŚCP), 2 wywiady z przedstawicielami przedsiębiorców, 2 wywiady z przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu; telefoniczne wywiady wspomagane komputerowo z beneficjentami RPO WSL (517) 154 wywiadów z przedsiębiorcami, 274 wywiady z jednostkami samorządu terytorialnego, 89 z pozostałymi respondentami, wywiady grupowe (FGI) z ekspertami dziedzinowymi: badao, rozwoju technologicznego, innowacji i przedsiębiorczości, społeczeostwa informacyjnego, turystyki, kultury, inwestycji środowiskowych, rozwoju miast, infrastruktury transportowej, infrastruktury edukacyjnej i infrastruktury zdrowia, studia przypadku projektów w poszczególnych obszarach badawczych odpowiadającym Priorytetom RPO WSL: Priorytet I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczośd, Priorytet III. Turystyka, Priorytet IV. Kultura, Priorytet V. Środowisko, Priorytet VI. Zrównoważony rozwój miast, Priorytet VIII. Infrastruktura edukacyjna oraz Priorytet IX. Zdrowie i rekreacja, modelowanie ekonometryczne - zaawansowana metoda statystyczna, która na bazie zbioru historycznych danych statystycznych udziela precyzyjnej ilościowej odpowiedzi na pytanie o wpływ interwencji na kształtowanie się wskaźników odzwierciedlających rozwój województwa śląskiego ogółem oraz w wybranych obszarach interwencji, które pozostają szczególnie istotne z perspektywy polityki publicznej oraz niniejszego badania. Metoda ta przyczyniła się do odpowiedzi na pytania dotyczące wpływu interwencji na funkcjonowanie danego obszaru, a także potrzeb wynikających z ich dynamicznego rozwoju. Testowano istotnośd zmiennych wyrażających wydatki w ramach odpowiednich osi RPO WSL , kontrolując przy tym inne zmienne (tzw. zmienne kontrolne) mogące mied wpływ na dany wskaźnik, zazwyczaj dotyczyły one poziomu i tempa rozwoju gospodarczego lub trendu ogólnokrajowego. W ramach badania zastosowano estymator klasycznej metody najmniejszych kwadratów (KMNK, ang. OLS ordinary least squares), a także ważonej metody najmniejszych kwadratów (WLS Weighed Least Squares). W uzasadnionych przypadkach zastosowano zmienne odporne na heteroskedastycznośd 1 Potrzeby w ramach zakresu przedmiotowego badania należy rozumied szeroko, zarówno jako potrzeby beneficjentów/ potencjalnych beneficjentów, mieszkaoców, IZ RPO WSL , województwa śląskiego.

26 metodę zwiększającą wiarygodnośd uzyskanych wyników i pozwalającą na wiarygodną ocenę istotności parametrów strukturalnych modeli w warunkach autokorelacji i, zwłaszcza, heteroskedastyczności (problem bardzo często spotykany w modelowaniu danych przekrojowych i panelowych). W przypadku dostępnych danych na poziomie powiatów, oszacowano także modele panelowe, które badają zarówno zróżnicowanie w czasie, jak i przestrzeni oraz za pośrednictwem efektów stałych uwzględniają czynniki niezmienne dla danych jednostek (powiatów), jak na przykład odległośd od stolicy, czy początkowy poziom rozwoju 2, metoda estymacji małych obszarów - ilościowa metoda badawcza, która umożliwia ustalenie rzetelnych wartości statystyk opisujących rozwój małych obszarów nawet w przypadku braku bezpośrednich danych na ten temat. W tym rozumieniu pozwala na pozyskanie wiedzy nie wprost, bez utraty jakości oszacowao. Metodę tę zastosowano m.in. w odniesieniu do oszacowania wartości wskaźnika PKB na poziomie powiatów na podstawie danych o budżetach JST. Dzięki temu możliwa była ocena szeroko rozumianego poziomu konkurencyjności powiatów. Następnie zmiany poziomu konkurencyjności powiatów zostały użyte jako zmienna objaśniana w regresji, dzięki czemu możliwe było wyodrębnienie wpływu funduszy na rozwój poszczególnych powiatów. 6 WYNIKI BADANIA 6.1 EFEKTY WSPARCIA BADAO, ROZWOJU TECHNOLOGICZNEGO, INNOWACJI I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Wstęp Celem głównym Priorytetu I Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczośd jest wzrost konkurencyjności regionalnej gospodarki opartej na wiedzy. Interwencje Priorytetu I obejmowały zarówno działania infrastruktury rozwoju gospodarczego, promocji inwestycyjnej jak i wsparcie rozwoju mikro, małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje bezpośrednie i doradztwo oraz transfer technologii i innowacji Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Na realizację Priorytetu I alokowano ,00 zł pochodzących z EFRR, co stanowi 17,05% wartości Programu. Ponadto wdrażanie Działania 1.2 w ramach przedmiotowego Priorytetu zostało powierzone IP2 RPO WSL , czyli Śląskiemu Centrum Przedsiębiorczości. a) Wzrost wartości bezpośrednich inwestycji w regionie W ramach Działania 1.1. Wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu realizowano łącznie 98 projektów, z czego 34 projekty w ramach Poddziałania Infrastruktura rozwoju gospodarczego oraz 64 projekty w ramach Poddziałania Promocja inwestycyjna regionu. Najwięcej projektów zrealizowano na terenie Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. 2 Warto pamiętad, że skutecznośd modelowania ekonometrycznego jest zależna od dostępności danych ważne jest zarówno, aby było wiele obserwacji historycznych (tzw. długośd szeregu) jak i dane z ostatnich lat. W każdym przypadku modele były tworzone na próbie ograniczonej przez dostępnośd danych, dlatego częśd z nich obejmuje mniej obserwacji, i w tych przypadkach wyniki są relatywnie mniej wiarygodne. W niektórych przypadkach oznacza to również skrócenie okresu, kiedy środki RPO WSL z pewnością nie oddziaływały (nie będąc wydawanymi), co również może przyczyniad się do zmniejszania precyzji oszacowao modeli.

27 Mapa 1 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 1.1 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK Biorąc pod uwagę przestrzenny rozkład beneficjentów należy zauważyd, iż większośd stanowiły jednostki samorządu terytorialnego na szczeblu gminnym (82 gminy) lub ich jednostki organizacyjne (28 jednostek), zlokalizowanych na terenie subregionu centralnego, 3 projekty zaś zostały zrealizowane przez jednostki samorządu powiatowego (powiat bielski, powiat raciborski, powiat tarnogórski). Samorząd województwa zrealizował w ramach Działania 1.1. tylko jeden projekt Województwo Śląskie - grunty na medal warte inwestycji. Projekty realizowane przez gminne jednostki samorządu terytorialnego wspierały głównie uzbrojenie terenów inwestycyjnych oraz promocje terenów inwestycyjnych, projekty realizowane przez jednostki samorządowe na szczeblu powiatu ograniczały się do promocji terenów inwestycyjnych. Jednostki organizacyjne samorządu gminy realizowały projekty wspierające inwestycje w parkach technologicznych i przemysłowych. Projekty te były realizowane wyłącznie w gminie Sosnowiec. W ramach Działania 1.1. najczęstszym typem interwencji była organizacja lub udział w imprezach targowo wystawienniczych promujących tereny inwestycyjne Śląska bądź kampanie promocyjne w kraju lub zagranicą. Projekty te realizowane były przez dwudziestu beneficjentów, proporcjonalnie do rozkładu przestrzennego projektów we wszystkich subregionach województwa śląskiego. W ujęciu wartościowym natomiast największymi inwestycjami było kompleksowe uzbrojenie terenu przeznaczonego pod działalnośd gospodarczą z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkaocom. Ten typ projektu realizowali wszyscy beneficjenci reprezentujący jednostki samorządu gminnego i miast na prawach powiatu. Relatywnie rzadko realizowano projekty realizujące typ interwencji Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont parków przemysłowych i technologicznych wraz z kompleksowym uzbrojeniem terenu przeznaczonego pod działalnośd gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkaocom. Analiza przestrzenna inwestycji zrealizowanych w ramach Działania 1.1. RPO WSL wskazuje na dużą adekwatnośd i trafnośd wsparcia w zakresie lokowania inwestycji na obszarach o dużym potencjale endogennym, skupiającym tereny inwestycyjne. Poprzez wsparcie głównie obszarów subregionu centralnego w wyniku interwencji wsparto głównie obszary, na których zlokalizowane są przedsiębiorstwa, generujące relatywnie duży udział w PKB regionu.

28 Analiza skuteczności wsparcia 3 w odniesieniu do typów operacji ich celowości w związku ze zdefiniowanymi celami Działania 1.1. RPO WSL wskazuje na priorytetyzację modernizacji i uzbrojenia terenów inwestycyjnych, stanowiących potencjał województwa oraz ich promocję gospodarczą, jako najczęściej realizowane typy operacji. Taką strukturę wsparcia należy uznad za optymalną w świetle zdiagnozowanych w dokumentach strategicznych wyzwaniach rozwojowych województwa (największa powierzchnia terenów inwestycyjnych w kraju, przy ich niewykorzystanym potencjale). Tabela 1 Typy operacji zrealizowane w ramach projektów Działania 1.1. RPO WSL Typ projektu Liczba projektów Wartośd projektów 1. Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont parków przemysłowych i technologicznych wraz z kompleksowym uzbrojeniem terenu przeznaczonego pod działalnośd gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkaocom ,00 2. Kompleksowe uzbrojenie terenu przeznaczonego pod działalnośd gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkaocom ,00 3. Dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości ,00 4. Organizacja lub udział w imprezach targowo wystawienniczych ,00 5. Kampanie promocyjne w kraju i za granicą ,00 Ogółem ,00 b) Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw Źródło: KSI SIMIK W ramach Działania 1.2. Mikroprzedsiębiorstwa i MŚP realizowanych jest łącznie 2914 projektów, z czego najwięcej w ramach Poddziałania (1530 projektów). Najwięcej projektów jest wdrażanych w ośrodkach subregionalnych: Katowicach, Częstochowie, Bielsku Białej i Gliwicach, a więc w ośrodkach rozwoju subregionu centralnego, południowego i północnego. Analiza przestrzenna rozkładu projektów wskazuje na dużą skutecznośd RPO WSL we wsparciu ośrodków o najwyższym potencjale endogennym zarówno w generowaniu liczby podmiotów gospodarczych w subregionie jak i najwyższym udziale w generowaniu PKB subregionu. Taka lokalizacja inwestycji wzmacnia nie tylko konkurencyjnośd regionu, ale również spójnośd w zakresie wzmacniania tendencji rozwojowych poszczególnych subregionów województwa. 3 Skutecznośd wsparcia ze względu na typ operacji wskazuje na zgodnośd najczęstszych typów operacji (pod względem ilościowym i wartościowym) z celami Działania 1.1.

29 Mapa 2 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 1.2 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK Analizując typ beneficjenta należy wskazad, iż najliczniej reprezentowane były przedsiębiorstwa małe (realizacja 1129 projektów). Mikroprzedsiębiorstwa zrealizowały łącznie, 1087 projektów, zaś przedsiębiorstwa średnie 698 projektów. Mikroprzedsiębiorstwa i małe przedsiębiorstwa były relatywnie częściej reprezentowane w subregionie północnym i południowym niż przedsiębiorstwa średnie. Ta ostatnia kategoria najliczniej reprezentowana była w subregionie centralnym, proporcjonalnie do struktury przedsiębiorstw w całym regionie. Analiza skuteczności realizacji celów Programu ze względu na typ realizowanych projektów wskazuje na niską skutecznośd w wdrażania rozwiązao z obszaru e-biznesu i technologii informatycznych w sektorze mikroprzedsiębiorstw 4. W ramach Poddziałania Mikroprzedsiębiorstwa, najczęściej wybierano projekty polegające na rozbudowie istniejącego przedsiębiorstwa prowadzącej do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług. Najmniejszym zainteresowaniem cieszył się typ operacji: Dostosowywanie technologii i produktów do wymagao dyrektyw unijnych, zwłaszcza norm zharmonizowanych i prawodawstwa w zakresie BHP, ochrony środowiska, Zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej (e-biznes) oraz Zastosowanie i wykorzystanie technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT) w procesach zarządzania przedsiębiorstwem. Projekty realizowane w obszarze dostosowania technologii i produktów do wymagao dyrektyw unijnych zwłaszcza w obszarze BHP, ochrony środowiska realizowany był proporcjonalnie w relacji do liczby wspartych przedsiębiorstw w ujęciu przestrzennym. Nie można więc mówid o koncentracji tego typu projektu względu na lokalizację projektu. Projekty mikroprzedsiębiorstw, realizujące typ operacji Zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej realizowane były przez firmy, mające swoją siedzibę w miastach Aglomeracji Górnośląskiej (80%). Celem tych projektów było rozszerzenie sprzedaży udoskonalonych produktów/usług, szczególnym uwzględnieniem branży medycznej. Typ operacji Zastosowanie i wykorzystanie technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT) w procesach zarządzania przedsiębiorstwem również realizowany był najczęściej 4 Skutecznośd wsparcia ze względu na typ operacji wskazuje na zgodnośd najczęstszych typów operacji (pod względem ilościowym i wartościowym) z celami Działania 1.2.

30 (80%) w przedsiębiorstwach usługowych miast Aglomeracji Górnośląskiej. Również większośd (70%) projektów promujących usługi/produkcję wspartych mikroprzedsiębiorstw poza granicami kraju, realizowanych było w subregionie centralnym Zaledwie 8 projektów realizujących ten typ operacji realizowanych było w subregionie północnym i 8 w subregionie południowym. Projekty realizujące wspomniany typ operacji wdrażane były głównie przez firmy produkcyjne (65%). Wskazany rozkład przestrzenny wskazuje na koncentrację projektów, wprowadzających nowe instrumenty konkurowania (normy środowiskowe, ICT, promocja gospodarcza) na obszarze Aglomeracji Górnośląskiej. Ten obszar zyskał największe wsparcie w zakresie podniesienia konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw. Tabela 2 Typy operacji zrealizowane w ramach projektów Poddziałania RPO WSL Typ projektu Liczba projektów Wartośd projektów 1. Rozbudowa istniejącego przedsiębiorstwa prowadząca do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług ,89 2. Działania modernizacyjne w przedsiębiorstwach prowadzące do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług ,85 3. Dokonywanie zasadniczych zmian procesu produkcyjnego lub sposobu świadczenia usług ,63 4. Dostosowywanie technologii i produktów do wymagao dyrektyw unijnych, zwłaszcza norm zharmonizowanych i prawodawstwa w zakresie BHP, ochrony środowiska ,46 5. Zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej (ebiznes) ,53 6. Zastosowanie i wykorzystanie technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT) w procesach zarządzania przedsiębiorstwem ,08 7. Udział przedsiębiorców w targach i wystawach międzynarodowych oraz misjach gospodarczych związanych z targami i wystawami za granicą ,87 Ogółem ,69 Źródło: KSI SIMIK W obszarze Poddziałania Małe i średnie przedsiębiorstwa najczęściej wybieranym typem interwencji był Udział przedsiębiorców w targach i wystawach międzynarodowych oraz misjach gospodarczych związanych z targami i wystawami za granicą. Niewiele rzadziej mali i średni przedsiębiorcy wybierali typ operacji Rozbudowa istniejącego przedsiębiorstwa prowadząca do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług, często realizowano także typy operacji Dokonywanie zasadniczych zmian procesu produkcyjnego lub sposobu świadczenia usług, Działania modernizacyjne w przedsiębiorstwach prowadzące do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług. Ich rozkład przestrzenny oraz branżowy jest jednak zróżnicowany, bez wyraźnej dominacji subregionu. Wskazane wyżej typy operacji wzmacniały przewagę konkurencyjną przedsiębiorstw poprzez dywersyfikację produktów i usług. Można jednak stwierdzid, że relatywnie często te typy operacji realizowane były w powiecie bielskim, mieście Bielsko-Biała oraz Katowicach i Częstochowie. Relatywnie rzadko przedsiębiorcy realizowali projekty, w których korzystali z usług doradczych. Ocena skuteczności RPO WSL wypada więc korzystnie dla procesu promocji usług/produkcji małych i średnich przedsiębiorstw poza granicami kraju oraz wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez rozwijanie nowych produktów/usług oraz niekorzystnie, przy wzięciu pod uwagę celu wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez rozwijanie instrumentów budowania trwałej przewagi konkurencyjnej, np. stosowania narzędzi ICT w zarządzaniu przedsiębiorstwem i korzystania z usług doradczych.

31 Analiza przestrzenna typu operacji wskazuje na koncentrację wsparcia w obszarze działao inwestycyjnych związanych z rozpoczęciem lub rozwojem działalności eksportu głównie w subregionie centralnym (60%), co piaty projekt został zrealizowany w subregionie północnym na terenie Częstochowy lub powiatu częstochowskiego. Inne projekty, wyposażające małe i średnie przedsiębiorstwa w instrumenty konkurowania (korzystanie z usług doradczych) realizowane były niemal wyłącznie przez przedsiębiorstwa mające swoją siedzibę na terenie Aglomeracji Górnośląskiej (głównie firmy produkcyjne). Zaledwie 3 projekty zrealizowane zostały w subregionie południowym. Tabela 3 Typy operacji zrealizowane w ramach projektów Podziałania RPO WSL Typ operacji Liczba projektów Wartośd projektów 1. Rozbudowa istniejącego przedsiębiorstwa prowadząca do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług ,19 2. Działania modernizacyjne w przedsiębiorstwach prowadzące do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług ,38 3. Dokonywanie zasadniczych zmian procesu produkcyjnego lub sposobu świadczenia usług ,23 4. Działania inwestycyjne związane z rozpoczęciem lub rozwojem działalności eksportowej ,53 5. Dostosowywanie technologii i produktów do wymagao dyrektyw unijnych, zwłaszcza norm zharmonizowanych i prawodawstwa w zakresie BHP, ochrony środowiska ,57 6. Zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej (e-biznes) ,68 7. Zastosowanie i wykorzystanie technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT) w procesach zarządzania przedsiębiorstwem ,68 8. Udział przedsiębiorców w targach i wystawach międzynarodowych oraz misjach gospodarczych związanych z targami i wystawami za granicą ,07 9. Usługi doradcze w zakresie projektowania, wdrażania i doskonalenia: nowego produktu lub usługi, planów marketingowych, strategii rozwoju firmy, systemów zarządzania jakością i innych wspomagających zarządzanie, zarządzania środowiskiem, BHP oraz w zakresie certyfikacji wyrobów, usług, surowców, maszyn i urządzeo, aparatury kontrolno pomiarowej , Usługi doradcze w zakresie podejmowania i rozwijania działalności eksportowej , Usługi doradcze w zakresie zastosowania i wykorzystania technologii informatycznych w przedsiębiorstwie ,70 Ogółem ,20 Źródło KSI SIMIK W ramach Poddziałania Innowacje w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP najczęściej realizowano typ operacji Wdrażanie i komercjalizacja technologii i produktów innowacyjnych, sporadycznie tylko sięgając po usługi doradcze bądź wsparcie w zakresie podjęcia lub rozwoju działalności B+R w przedsiębiorstwach. Projekty te wdrożono głównie w miastach Aglomeracji Górnośląskiej. Zaledwie 2 projekty w obszarze podjęcia lub rozwoju działalności B+R zrealizowano w subregionie północnym. Skutecznośd Poddziałania była więc niska w zakresie utworzenia podwalin trwałości innowacyjności technologicznej wspieranych przedsiębiorstw (podjęcie lub rozwój działalności B+RT w przedsiębiorstwach). Nie wykształcono także standardu współpracy z IOB poprzez usługi doradcze związane z wdrażaniem strategii rozwoju przedsiębiorstwa w oparciu o nowe technologie i rozwiązania innowacyjne. Zaledwie w 5 projektach zrealizowano ten

32 ostatni typ operacji. Były one zlokalizowane w Katowicach. Analiza przestrzenna typów operacji wskazuje na koncentrację wsparcia w zakresie narzędzi podnoszenia innowacyjności w subregionie centralnym. Tabela 4 Typy operacji zrealizowane w ramach projektów Poddziałania RPO WSL Typy operacji Liczba projektów Wartośd projektów 1. Wdrażanie i komercjalizacja technologii i produktów innowacyjnych ,95 2. Wsparcie w zakresie podjęcia lub rozwoju działalności B+R w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach ,36 3. Usługi doradcze związane z wdrażaniem strategii rozwoju przedsiębiorstwa w oparciu o nowe technologie i rozwiązania innowacyjne ,00 Ogółem ,30 Źródło: KSI SIMIK W kolejnym najbardziej popularnym wśród beneficjentów Poddziałaniu absorbowano głównie typ operacji Rozbudowa istniejącego przedsiębiorstwa prowadząca do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług. Mniej więcej ta sama liczba projektów realizowała działania z zakresu rozpoczęcia działalności eksportowej lub promocji produktów/usług poza granicami kraju. Należy tu wspomnied, że Poddziałanie skierowane było zarówno do mikroprzedsiębiorstw, jak i małych i średnich przedsiębiorstw. Zostało ono uruchomione po wygaszeniu /połączeniu Poddziałania i w celu usprawnienia procesu wdrażania wsparcia przedsiębiorstw oraz wyrównania szans dostępu do środków wszystkich typów przedsiębiorstw. Podobnie jak we wcześniejszych Poddziałaniach najmniejszym zainteresowaniem cieszyły się usługi doradcze. Tendencje przestrzenne wsparcia w ramach poszczególnych typów operacji w Poddziałaniu są takie same jak opisane wyżej dla wcześniej wdrażanych Poddziałao. Tabela 5 Typy operacji zrealizowane w ramach projektów Poddziałania RPO WSL Typ operacji Liczba projektów Wartośd projektów 1. Rozbudowa istniejącego przedsiębiorstwa prowadząca do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług ,01 2. Działania modernizacyjne w przedsiębiorstwach prowadzące do wprowadzenia na rynek nowych lub ulepszonych produktów/usług ,06 3. Dokonywanie zasadniczych zmian procesu produkcyjnego lub sposobu świadczenia usług ,40 4. Działania inwestycyjne związane z rozpoczęciem lub rozwojem działalności eksportowej ,93 5. Dostosowywanie technologii i produktów do wymagao dyrektyw unijnych, zwłaszcza norm zharmonizowanych i prawodawstwa w zakresie BHP, ochrony środowiska ,62 6. Zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej (e-biznes) ,36 7. Zastosowanie i wykorzystanie technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT) w procesach zarządzania przedsiębiorstwem ,55 8. Udział przedsiębiorców w targach i wystawach międzynarodowych oraz misjach gospodarczych związanych z targami i wystawami za granicą ,85

33 Typ operacji Liczba projektów Wartośd projektów 9. Usługi doradcze w zakresie projektowania, wdrażania i doskonalenia: nowego produktu lub usługi, planów marketingowych, strategii rozwoju firmy, systemów zarządzania jakością i innych wspomagających zarządzanie, zarządzania środowiskiem, BHP oraz w zakresie certyfikacji wyrobów, usług, surowców, maszyn i urządzeo, aparatury kontrolno pomiarowej , Usługi doradcze w zakresie podejmowania i rozwijania działalności eksportowej , Usługi doradcze w zakresie zastosowania i wykorzystania technologii informatycznych w przedsiębiorstwie , Usługi doradcze dotyczące połączeo dokonujących się pomiędzy mikro, małymi i średnimi przedsiębiorstwami ,20 Ogółem ,45 Źródło: KSI SIMIK c) wzmocnienie potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji W ramach Działania 1.3. Transfer technologii i innowacji realizowano łącznie 64 projekty. Zdecydowana większośd z nich wdrażana jest na obszarze subregionu centralnego z dominującą rolą Katowic. Analiza przestrzenna wskazuje wiec na skuteczną realizację celu Priorytetu I poprzez Działanie 1.3. w obszarze wzrostu konkurencyjności regionu poprzez lokowanie inwestycji w obszarze generującym największy udział w PKB regionu, oraz przedsiębiorstwa innowacyjne.

34 Mapa 3 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 1.3 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK Dominujące typy operacji, wdrażane w projektach Działania 1.3. to Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont infrastruktury i/lub doposażenie w aparaturę specjalistyczną parków przemysłowo-technologicznych, technologicznych oraz centrów transferu technologii o znaczeniu lokalnym i regionalnym świadczących usługi o charakterze specjalistycznym w zakresie innowacji i/lub transferu technologii oraz tworzenie klastrów o znaczeniu lokalnym i regionalnym. Analiza przestrzenna zrealizowanych typów operacji wskazuje na koncentracje projektów wspierających infrastrukturę i doposażenie parków przemysłowo-technologicznych oraz centrów transferu technologii w miastach subregionu centralnego. Zaledwie 2 projekty zostały zrealizowane w subregionie północnym i 2 w subregionie południowym. Projekty wspierające jednostki naukowo badawcze były równie często zrealizowane w subregionie południowym jak i w subregionie centralnym. Typy projektów wspierających klastry o znaczeniu lokalnym i regionalnym realizowane były głównie w subregionie centralnym. Analiza przestrzenna zrealizowanych typów operacji wskazuje na koncentracje projektów wspierających infrastrukturę i doposażenie parków przemysłowo-technologicznych oraz centrów transferu technologii w miastach subregionu centralnego. Zaledwie 2 projekty zostały zrealizowana w subregionie północnym i 2 w subregionie południowym. Projekty wspierające jednostki naukowo badawcze zostały równie często zrealizowane w subregionie południowym jak i w subregionie centralnym. Typy projektów wspierających klastry o znaczeniu lokalnym i regionalnym realizowane były głównie w subregionie centralnym.

35 Tabela 6 Typy operacji zrealizowane w ramach projektów Działania 1.3. RPO WSL Typ operacji Liczba projektów Wartośd projektów 1. Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont infrastruktury i/lub doposażenie w aparaturę specjalistyczną parków przemysłowo-technologicznych, technologicznych oraz centrów transferu technologii o znaczeniu lokalnym i regionalnym świadczących usługi o charakterze specjalistycznym w zakresie innowacji i/lub transferu technologii ,00 2. Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont infrastruktury i/lub doposażenie w aparaturę specjalistyczną jednostek naukowych świadczących usługi dla gospodarki, w tym wchodzących w skład CZT i CD nieposiadających osobowości prawnej ,00 5. Dostosowywanie laboratoriów świadczących usługi dla gospodarki do wymagao dyrektyw unijnych, zwłaszcza norm zharmonizowanych i prawodawstwa w zakresie BHP, ochrony środowiska ,00 6. Tworzenie i rozwój klastrów o znaczeniu lokalnym i regionalnym ,00 Ogółem ,00 Źródło: KSI SIMIK Najczęstszym typem beneficjenta Działania 1.3. były fundacje i stowarzyszenia (24 projekty), zlokalizowane głównie na terenie Aglomeracji Górnośląskiej. Przedsiębiorstwa zrealizowały 18 projektów. Relatywnie rzadko beneficjentami Działania 1.3. były uczelnie wyższe (9) i jednostki naukowe (8), Reprezentowały one podmioty zlokalizowane na ternie Aglomeracji Górnośląskiej, Częstochowy i Bielska-Białej. Pozostałe projekty sporadycznie realizowane były przez jednostki samorządu terytorialnego (Bielsko-Biała) i organizacje pracodawców (Częstochowa). Podsumowując analizę przestrzenną Działania 1.3. należy podkreślid, iż wsparcie konkurencyjności i innowacyjności podmiotów regionu śląskiego koncentrowało się w ośrodkach rozwoju subregionu centralnego, północnego i południowego oraz w miastach Aglomeracji Górnośląskiej. Koncentrację te należy uznad za prawidłową, biorąc pod uwagę, iż dotyczy ona ośrodków wzrostu, potencjału endogennego regionu. Interwencje koncentrowały się na obszarach generujących najwyższy wzrost PKB regionu, ale zapewniając dostęp do wspieranych usług w skali subregionów. Wsparcie w sektorze B+R oraz w zakresie terenów inwestycyjnych i promocji gospodarczej zwiększało spójnośd konkurencyjną subregionalnych ośrodków wzrostu w większym stopniu niż wsparcie przedsiębiorstw. Należy przy tym podkreślid, że relatywnie wysokie wsparcie konkurencyjności przedsiębiorstw subregionu centralnego w obszarze instrumentów konkurowania (internacjonalizacji, usług doradczych, rozpoczęcia lub rozwoju B+R) odpowiada strukturze poziomu konkurencyjności śląskich przedsiębiorstw. Zwraca uwagę brak IOB jako beneficjentów Działania 1.1. oraz relatywnie niski udział uczelni i jednostek badawczo rozwojowych jako beneficjentów Działania 1.3. Wskazuje to na niski potencjał współpracy międzysektorowej w regionie. Zagadnienie to zostanie szerzej opisane w kolejnym rozdziale. Wskazane wyżej tendencje przestrzenne typów operacji oraz beneficjentów pociągnęły za sobą wysoką skutecznośd realizacyjną Priorytetu I. Ocena skuteczności realizacji celów Priorytetu I RPO WSL została przeprowadzona w oparciu o analizę skuteczności osiągania zakładanych w Programie wartości wskaźników produktu i rezultatu. Skutecznośd realizacyjną należy ocenid jako istotną z wyjątkiem wskaźników odnoszących się do realizacji celów zwiększenia innowacyjności przedsiębiorstw w oparciu o transfer technologii oraz zwiększenia współpracy sektora B+RT z sektorem MMŚP. Mniejsza niż spodziewana jest również skutecznośd tworzenia nowych miejsc pracy w ramach wspieranych projektów. Wskazane zależności są wynikiem nadreprezentacji mikroprzedsiębiorstw w populacji wspartych podmiotów gospodarczych. Dodatkowo mikroprzedsiębiorstwa rzadko bywają innowacyjne, ich potencjał zatrudnieniowy jest mniejszy niż potencjał firm małych i średnich.

36 Tabela 7 Stopieo osiągnięcia wartości docelowej i szacowana realizacja wskaźników Priorytetu I RPO WSL Wskaźnik Stopieo osiągnięcia wartości docelowej Szacowana realizacja (na podstawie prognozy efektów) Liczba projektów z zakresu bezpośredniego wsparcia inwestycyjnego dla MŚP 122% 144% Liczba wspartych przedsiębiorstw, w tym: 92% 106% Mikro 229% 260% Małe 54% 66% Średnie 64% 75% Powierzchnia przygotowanych terenów inwestycyjnych 5% 176% Powierzchnia inkubatorów/ parków technologicznych 65% 548% Liczba przedsiębiorstw objętych wsparciem w zakresie innowacji 55% 77% Liczba instytucji B+R wspartych w ramach RPO 8% 56% Dodatkowe inwestycje wykreowane dzięki wsparciu 115% 158% Liczba przedsiębiorstw zlokalizowanych we wspartych inkubatorach, parkach biznesowych, technologicznych 10% 118% Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy 57% 94% Źródło: sprawozdanie z realizacji RPO WSL w II półroczu 2013 roku Wpływ wsparcia na wzrost konkurencyjności regionalnej gospodarki opartej na wiedzy Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Czy i w jakim stopniu zrealizowane inwestycje przyczyniły się do wzrostu konkurencyjności regionalnej gospodarki opartej na wiedzy, w tym: a) do wzrostu wartości bezpośrednich inwestycji w regionie, b) do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, c) do wzmocnienia potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji? Wpływ wsparcia na wzrost wartości bezpośrednich inwestycji w regionie W ramach Działania 1.1. realizowano głównie projekty polegające na kompleksowym uzbrojeniu terenów inwestycyjnych oraz na promocji inwestycyjnej regionu. Oceniając wpływ realizowanych projektów na wzrost inwestycji w regionie należy najpierw przyjrzed się atrakcyjności i potencjałowi inwestycyjnemu regionu śląskiego w ujęciu przestrzennym. Analiza przestrzenna interwencji zrealizowanych w regionie w podziale na powiaty wskazuje na koncentrację inwestycji w subregionie centralnym oraz ośrodkach subregionalnych, co jest zgodne z lokalizacja terenów inwestycyjnych i ich potencjałem. Według corocznych rankingów PAIZ województwo śląskie jest najbardziej atrakcyjnym inwestycyjnie regionem Polski.

37 Zgodnie z zapisami projektu RPO WSL zakładane cele gospodarcze i społeczne inwestycji realizowanych w ramach Działania 1.1. obejmowały podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu, które prowadzid będzie do zwiększenia nowoczesności gospodarki, transferu technologii i rozwoju kooperujących przedsiębiorstw. Cele te nie zostały w pełni zrealizowane w ramach Działania 1.1. ze względu na brak przedsięwzięd, realizujących typy operacji: Budowa, przebudowa, remont i modernizacja infrastruktury IOB o znaczeniu lokalnym i regionalnym, Rozwój oferty sieci IOB o znaczeniu lokalnym i regionalnym oraz ich współpracy z sieciami międzynarodowymi, bądź Usługi doradcze dla instytucji zarządzających parkami przemysłowymi, technologicznymi oraz inkubatorami przedsiębiorczości (w tym przedsiębiorczości akademickiej). W ramach Działania 1.1. realizowano jedynie cel w postaci podniesienia atrakcyjności regionu i wzrostu bezpośrednich inwestycji w regionie. Biorąc pod uwagę kierunek badania efektów w zakresie wzrostu bezpośrednich inwestycji w regionie należy podkreślid, że wsparte typy operacji odpowiadają na zdiagnozowany potencjał endogenny warunkujący wzrost inwestycji w regionie. Analiza PAIZ wskazuje, iż o wysokiej atrakcyjności inwestycyjnej województwa śląskiego decydują: położenie geograficzne, duży rynek zbytu oraz zaplecze surowcowe, dobrze rozwinięta infrastruktura, wysoko wykwalifikowana kadra pracownicza, wyróżniająca mieszkaoców regionu kultura i dyscyplina pracy, taosza niż w wysoko rozwiniętych krajach UE siła robocza, oraz bliskośd lotniska o znaczeniu międzynarodowym, port rzeczny w Gliwicach, szerokotorowa linia kolejowa w Sławkowie, a także zlokalizowana na obszarze województwa Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (KSSE). Deficytem zmniejszającym tempo realizacji inwestycji może byd niedostateczne uzbrojenie terenów inwestycyjnych oraz niedostateczna promocja gospodarcza tych terenów 5. Oceniając efekty wsparcia w ramach Działania 1.1. RPO na wzrost bezpośrednich inwestycji w regionie należy odwoład się do deklarowanych przez beneficjentów mierników prowadzonych interwencji. Beneficjenci deklarują uzyskanie następujących efektów w najczęstszym typie operacji promocji gospodarczej: 70 kampanii zrealizowanych w kraju oraz 54 kampanie zrealizowane za granica i rozpowszechnienie informacji o terenach inwestycyjnych regionu wśród 7148 potencjalnych partnerów. Biorąc pod uwagę, iż liczba inwestorów w KSSE wynosi przedsiębiorstw, upowszechnienie informacji gospodarczej o terenach inwestycyjnych województwa we wskazanej populacji (skala 7148 potencjalnych partnerów, do których skierowano przekaz promocyjny w ramach RPO WSL ) wskazuje na duży efekt oddziaływania RPO WSL w obszarze upowszechnienia informacji o atrakcyjności terenów inwestycyjnych regionu. Największy zasięg kampanii promocyjnych terenów inwestycyjnych można odnotowad w Tychach, Zabrzu, Świętochłowicach i Sosnowcu, czyli miastach o szczególnie niewykorzystanym potencjale inwestycyjnym. W tych lokalizacjach zrealizowano też najwięcej spotkao z partnerami, również z udziałem samorządu. Bardziej wymierny jest efekt uzbrojenia terenu inwestycyjnego. Powierzchnia uzbrojonych terenów inwestycyjnych w RPO WSL szacowana jest na poziomie 439 ha. Trwająca wciąż realizacja projektów uniemożliwia pomiar bezpośredniego efektu w postaci wzrostu liczby inwestorów. Model ekonometryczny szacujący wpływ wsparcia w ramach RPO WSL na wzrost wartości bezpośrednich inwestycji w regionie wykazał jej statystyczną nieistotnośd. Przyczyną tego stanu rzeczy była zbyt niska wielkośd strumienia z RPO w relacji do ogólnej wartości miernika, żeby móc istotnie wpłynąd na jego wartośd. Nakłady inwestycyjne w ramach Działania 1.1 stanowiły, bowiem jedynie ok. 1% całości nakładów brutto na środki trwałe w województwie. W praktyce inwestycje prywatne zależą, bowiem w przeważającej części od cyklu koniunkturalnego, a zachęty w ramach interwencji RPO mają nao bardzo niewielki wpływ. Ze względu na brak realizacji w ramach RPO typów operacji skierowanych na zwiększenie kompetencji IOB w zakresie transferu technologii nie można zaobserwowad wpływu Działania 1.1. na wartośd brutto środków trwałych w przedsiębiorstwach, nakłady na działalnośd innowacyjną w przedsiębiorstwach, udział produkcji sprzedanej wyrobów nowych/istotnie ulepszonych w wartości sprzedaży ogółem, udział przychodów netto sprzedaży produktów innowacyjnych w przedsiębiorstwach przemysłowych, nakłady na działalnośd B+R ogółem, nakłady na działalnośd B+R w przedsiębiorstwach. Wysokośd nakładów inwestycyjnych, poniesionych przez przedsiębiorstwa korzystające z uzbrojonych terenów inwestycyjnych nie pozwala na oszacowanie wpływu RPO WSL na nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw. Analiza przestrzenna wskaźników produktu LSI w zakresie wspomnianego typu operacji wskazuje na największy zasięg uzbrojenia terenu w mieście Jaworzno, powiecie bielskim i powiecie częstochowskim. 50% powierzchni inwestycyjnej, uzbrojonej w ramach RPO WSL zlokalizowana jest w subregionie centralnym. Relatywnie rzadko (5%) uzbrojone zostały tereny inwestycyjne zlokalizowane w subregionie zachodnim. Efekty interwencji RPO WSL są 5 Atrakcyjnośd inwestycyjna i potencjał gospodarczy gmin województwa śląskiego, Agrotec, Polinvest KSSE.com, baza inwestorów w strefie na dzieo 28 czerwca 2014 roku.

38 proporcjonalne do struktury powierzchni KSSE. Wskazują na efekt spójności w podniesieniu atrakcyjności terenów inwestycyjnych w regionie. Zgodnie z przyjmowanymi przez beneficjentów Działania 1.1. wskaźnikami rezultatu można stwierdzid, iż mierzą one skutek w postaci liczby inwestycji, liczby przedsiębiorstw objętych wsparciem na terenach inwestycyjnych, liczby wypromowanych ofert inwestycyjnych. Najwyższe wartości osiągają one w subregionie centralnym i subregionie południowym. Wskaźniki rezultatu nie informują jednak o wartości nakładów inwestycyjnych generowanych przez inwestorów zewnętrznych, ani o spodziewanym skutku społeczno-gospodarczym. Można jednak stwierdzid, iż osiągnięcie zakładanego przez beneficjentów wskaźnika rezultatu Liczba nowych inwestycji zlokalizowanych na przygotowanych terenach może przyczynid się do wzrostu liczby inwestorów na obszarze KSSE na poziomie 14%, przy przyjęciu założenia, iż każda nowa inwestycja zostanie zrealizowana przez innego inwestora. Osiągnięta wartośd wskaźnika wskazuje jednak na mniejszy efekt (na poziomie 5%). Należy wspomnied, iż zdaniem przedstawicieli Śląskiego Centrum Przedsiębiorczości, kluczowe znaczenie dla zwiększenia atrakcyjności terenów inwestycyjnych mają przedsięwzięcia promujące, skutkujące napływem inwestycji i kontraktów handlowych. Uczestnicy wywiadów eksperckich sądzą jednak, iż najbardziej istotnym wkładem Działania 1.1. RPO WSL we wzrost bezpośrednich inwestycji w regionie było kompleksowe uzbrojenie terenów inwestycyjnych. W ramach Działania 1.1. utworzono zaledwie 2 nowe miejsca pracy, co jest związane z charakterem realizowanych inwestycji. W ramach Działania 1.1. wsparto zaledwie 3 parki przemysłowo technologiczne na terenie miasta Sosnowca. Są to interwencje realizowane w ramach dużego projektu Gospodarcza Brama Śląska-etap I: Uruchomienie Zagłębiowskiej Strefy Gospodarczej" polegające na budowie infrastruktury technicznej na potrzeby Sosnowieckiego Parku Naukowo- Technologicznego. Efektem projektu miało byd przyciągnięcie innowacyjnych przedsiębiorców wdrażających lub zamierzających wdrożyd nowoczesne technologie W okresie realizacji projektu zlokalizowano na terenie Sosnowieckiego Parku Technologicznego 5 firm, prowadzących działalnośd badawczo-rozwojowa i innowacyjną. Biorąc pod uwagę, iż firmy te wyczerpały powierzchnię inwestycyjną Sosnowieckiego Parku Przemysłowo-Technologicznego, należy uznad, że cele projektu zostały w pełni osiągnięte. Wpływ tego typu operacji na wzrost inwestycji w regionie jest bezsporny, biorąc pod uwagę, iż większośd zlokalizowanych na terenie parku firm ma swoje siedziby poza regionem. Parki przemysłowo-techniczne były także beneficjentami projektów realizujących promocję inwestycyjną obszaru w ramach Działania 1.1. Projekty takie zrealizował: Park Przemysłowo Technologiczny EkoPark w Piekarach Śląskich oraz Górnośląski Park Przemysłowy. W okresie realizacji projektu Eko-Park pozyskał 6 inwestorów, zaś Górnośląski Park Przemysłowy 9. Beneficjenci Działania 1.1. RPO WSL zauważają wzrost liczby inwestorów krajowych oraz wzrost wartości inwestycji krajowych na obszarze realizacji projektu. Sporadycznie wskazują na efekt zwiększenia liczby inwestorów zagranicznych oraz na efekt zwiększenia zatrudnienia w przedsiębiorstwach zlokalizowanych na uzbrojonych terenach. Uzyskane wyniki, niepoparte wynikami monitoringowymi wskazują raczej na zakładane cele i rezultaty Działania 1.1. wśród beneficjentów. Zdaniem uczestników wywiadu eksperckiego, efekt projektów realizowanych w ramach Działania 1.1. będzie opóźniony w czasie. Generalnie postrzegają oni celowośd interwencji zrealizowanych w ramach RPO WSL Podkreślają, że uzbrojenie terenów inwestycyjnych i promocja gospodarcza jest warunkiem koniecznym zwiększenia wartości inwestycji w regionie. Analiza porównawcza efektywności kosztowej wsparcia terenów inwestycyjnych w województwie śląskim w porównaniu do województwa małopolskiego i mazowieckiego (o podobnej randze atrakcyjności inwestycyjnej według rankingu PAIZ) wskazuje na niska efektywnośd kosztowa realizowanych inwestycji. Średni koszt 1 ha powierzchni wspartych terenów inwestycyjnych w województwie śląskim wyniósł ,45 zł, przy średnim koszcie wsparcia dla województwa mazowieckiego w wysokości ,00 zł i średnim koszcie wsparcia w województwie małopolskim w wysokości ,00 zł. Biorąc pod uwagę wysoki efekt skali wspartych powierzchni zaleca się większa ostrożnośd przy ocenie projektów uzbrajania terenów inwestycyjnych. Podsumowując wpływ projektów realizowanych w ramach Działania 1.1. na wzrost bezpośrednich inwestycji w regionie, należy podkreślid, że nie można odnotowad istotnego statystycznie wpływu względu na odroczony efekt realizowanych inwestycji oraz brak monitorowania przedmiotowego wskaźnika w realizowanych projektach. Należy jednak stwierdzid, że projekty realizowane w ramach Działania 1.1. wykazują duży potencjał zwiększenia wysokości inwestycji względu na zapełnienie deficytów w zakresie uzbrojenia atrakcyjnych inwestycyjnie terenów oraz ich promocje gospodarczą. Relatywnie rzadko realizowane projekty wsparcia parków przemysłowo-technicznych charakteryzują się największa skutecznością w osiąganiu celów Działania 1.1.

39 Wpływ wsparcia na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw Zgodnie z zapisami RPO WSL celem Działania 1.2. jest wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. Cele poddziałao Działania 1.2. obejmują: osiągnięcie przez beneficjentów z sektora przedsiębiorstw przewagi konkurencyjnej oraz wzrostu zatrudnienia, wzmocnienie innowacyjności śląskich przedsiębiorstw, przyspieszenie procesów restrukturyzacji tradycyjnych działów gospodarki. Zgodnie z zapisami Programu, wsparcie konkurencyjności przedsiębiorstw odpowiadad miało na następujące wyzwania rozwojowe regionu śląskiego: spadek nakładów inwestycyjnych w sektorze MŚP, niski udział eksportu w ogólnej sprzedaży MŚP, niski potencjał rozwojowy mikroprzedsiębiorstw, stanowiących zdecydowaną większośd w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych, malejący poziom wdrożeo rozwiązao innowacyjnych w MŚP. Dokument programowy Programu podkreśla przy tym znaczenie innowacyjności jako narzędzia poprawy konkurencyjności, ze szczególnym uwzględnieniem transferu nowoczesnych rozwiązao technologicznych, produktowych i organizacyjnych do przedsiębiorstw. Jak wskazano w poprzednim rozdziale interwencje RPO WSL odpowiedziały częściowo na zdiagnozowane wyzwania rozwojowe. Wsparcie oferowane przedsiębiorstwom generowało bezpośrednio nakłady inwestycyjne (łącznie zakupiono środków trwałych), promocja usług i produktów za granicą wzmacniała eksport mniej więcej jednej trzeciej ogólnej liczby wspartych przedsiębiorstw. Analiza przestrzenna wskazuje na proporcjonalny udział wskaźników produktu i rezultatu odpowiadających tym typom interwencji zgodny ze strukturą nakładów inwestycyjnych i liczby projektów. Zdecydowana większośd (70%) wspartych przedsiębiorstw wdrożyła w wyniku wsparcia udoskonalone/nowe produkty lub usługi. Analiza wniosków wykazała, iż przedmiotem projektów był najczęściej zakup pojedynczych urządzeo lub całej linii technologicznej, które były nabywane z myślą o usprawnieniu procesu produkcji, bądź z myślą o wprowadzeniu do oferty nowego produktu lub usługi. Wsparcie inwestycyjne w tych obszarach uzyskały przede wszystkim przedsiębiorstwa zlokalizowane w głównych subregionalnych ośrodkach miejskich oraz przedsiębiorstwa ulokowane w subregionie centralnym. Przedsiębiorstwa wsparte w ramach Działania 1.2. RPO WSL sporadycznie wykorzystywały możliwośd zwiększenia potencjału konkurencyjności poprzez korzystanie z usług doradczych. Równie rzadko rozpoczynano bądź wdrażano własne prace B+R. Wsparcie w tym obszarze uzyskało jedynie 13 przedsiębiorstw. Były to głównie przedsiębiorstwa subregionu centralnego ze wskazaniem głównych ośrodków miejskich. Przyczyny relatywnie niskiego wpływu RPO WSL na innowacyjnośd przedsiębiorstw wynikały przy tym z następujących przesłanek: a) proporcjonalnie niższa alokacja przeznaczona na wsparcie działalności innowacyjnej w stosunku do wsparcia inwestycyjnego przedsiębiorstw będąca skutkiem niskiego zainteresowania przedsiębiorstw sektora MMŚP prowadzeniem działalności innowacyjnej w ramach Programu, b) linia demarkacyjna między finansowaniem innowacyjności przedsiębiorstw w ramach POIG oraz RPO WSL oparta o kryterium wysokości projektu nie skłaniała przedsiębiorców do pozyskania dofinansowania w ramach Programu ze względu na koniecznośd poniesienia dużych nakładów na wsparcie B+R, c) sektor MMŚP niechętnie podejmuje ryzyko oparte na długofalowym zwrocie z inwestycji, zwłaszcza w dobie spowolnienia gospodarczego, d) przedsiębiorstwa z sektora MMŚP nie mają doświadczenia w pionowym transferze technologii (poza imitacyjna innowacyjnością w transferze poziomym, poprzez zakup nowoczesnego środka trwałego), e) przedsiębiorstwa sektora MMŚP nie formułują długoletnich strategii rozwojowych 7. Warto także podkreślid, że projekty podnoszące innowacyjnośd przedsiębiorstw, projekty wdrażające elektroniczną sprzedaż, zarządzanie oparte na TIK oraz projekty wspierające działalnośd eksportową (podstawowe instrumenty budowania konkurencyjności) częściej realizowane były w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw niż w sektorze mikroprzedsiębiorstw. Zależnośd ta jest oczywista, biorąc pod uwagę fazę rozwoju przedsiębiorstwa i potrzeby inwestycyjne 7 Punkty c-d: wnioski na podstawie badao: Ocena wsparcia działalności innowacyjnej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata IPM 2011, Ocena wsparcia udzielanego przedsiębiorcom w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , PSDB 2011, Świt innowacyjnego społeczeostwa, trendy na najbliższe lata, PARP 2013, i bariery, Jacek Matusiak 2010, Joanna Orłowska, Melania Nied, Maja Wasilewska, 2011.

40 w zależności od skali prowadzenia działalności. Dominująca rola mikroprzedsiębiorstw w ramach Działania 1.2. wpływa więc na ogólną ocenę efektu wsparcia w obszarze wzmacniania konkurencyjności przedsiębiorstw. Zgodnie z literaturą przedmiotu wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa może byd osiągnięty poprzez zdobycie przewagi konkurencyjnej (zwiększenie sprzedaży, rozszerzenie port folio), pozycji konkurencyjnej (działalności innowacyjna, wprowadzenie nowych produktów na rynek) i rozwinięcie instrumentów konkurencyjności (korzystanie z usług doradczych, własnego B+R, technologii ICT) 8. Innymi słowy, analizując konkurencyjnośd przedsiębiorstw należy wziąd pod uwagę następujące jej aspekty: przewagę konkurencyjną (mającą zawsze względny charakter), którą można rozumied jako efekt skutecznego wykorzystywania potencjału konkurencyjności umożliwiającego przedsiębiorstwu oferowanie atrakcyjnych rynkowo produktów i usług, instrumenty konkurowania, które można określid jako świadomie i celowo wykorzystywane narzędzia i metody budowania kapitału, klientów oraz kreowania wartości firmy oraz czynników wpływających na pozycję konkurencyjną przedsiębiorstwa, pozycję konkurencyjną, rozumianą jako osiągnięty przez przedsiębiorstwo wynik konkurowania w danym sektorze, rozpatrywany na tle wyników osiąganych przez konkurentów, ze szczególnym uwzględnieniem aspektu innowacyjności. Analizując dynamikę przewagi konkurencyjnej śląskich przedsiębiorstw należy podkreślid następujące tendencje: wydatki na B+R oraz nakłady inwestycyjne sektora MMŚP są śladowe w województwie śląskim. Można odnotowad także systematyczny spadek odsetka MŚP współpracujących z innymi podmiotami, np. innymi MMŚP, IOB, JBR (z 26.7% w 2007 roku do 8,4 w 2012). W okresie wdrażania RPO WSL można także zaobserwowad wahania wydatków na innowacje w % obrotów przedsiębiorstw nie przekraczające 1,4%. Udział w sprzedaży produktów nowych na rynku wyniósł jedynie 6,22% w 2010 roku i wzrósł od 2009 roku o ponad 2%, Odsetek firm wprowadzających patenty i wzory przemysłowe był bardzo mały i wyniósł odpowiednio w 2011 roku: 0,07% i 0,02% 9. Nie ma w tym zakresie znaczących zmian, bowiem w 2009 roku (od kiedy są dostępne te dane) wskaźniki te wyniosły odpowiednio 0,06% i 0,02% 10. Biorąc pod uwagę, iż większośd projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa w ramach Działania 1.2. polegało na wprowadzeniu na rynek nowej/ulepszonej usługi można oszacowad pozytywnie korelujący wpływ RPO WSL na zwiększenie udziału produkcji sprzedanej wyrobów nowych lub ulepszonych. Wpływ projektów na zatrudnienie, mierzony na podstawie liczby nowych miejsc pracy, utworzonych w wyniku realizacji projektu, deklarowanych we wnioskach o płatnośd projektu należy uznad w skali regionu jako nieistotny, plasujący się w wysokości 0,6% liczby zatrudnionych w sektorze prywatnym w 2007 roku oraz 1,1% zatrudnionych w sektorze MMŚP 11. Należy jednak podkreślid, że efekt zatrudnieniowy był założony w RPO WSL jako efekt pośredni interwencji, nie zaś jako decydujące kryterium uzyskania wsparcia. Miejsca pracy utworzone w wyniku interwencji Programu charakteryzują się trwałością, wymaganą zapisami projektowymi oraz relatywnie wysoką jakością, biorąc pod uwagę, iż zostały utworzone w celu realizacji inwestycji modernizacyjnej. Uwzględniając kategorie PKD, można stwierdzid, że wpływ ten jest najsilniejszy (chod na granicy istotności statystycznej) w przypadku branży metalurgicznej (Produkcja metalowych wyrobów gotowych), branży przetwórstwa drewnianego (Produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych pozostałych, branży produkcji urządzeo elektrycznych i ciepłowniczych (Produkcja maszyn i urządzeo) oraz usług drogowych. Przedsiębiorstwa tych branż relatywnie częściej wdrażały nowe technologie, korzystały z usług doradczych i wdrażały nowoczesne technologie zarządzania przedsiębiorstwem. Przedsiębiorstwa tych branż reprezentują kluczowe technologie województwa śląskiego w obszarach: technologie dla energetyki i górnictwa, produkcji i przetwarzania materiałów, transportu i infrastruktury transportowej. 8 Porter M.E. Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurencji. Warszawa, 1996, J. Owen, Zarządzanie. Czego nie uczą w szkołach biznesu, PWE, Warszawa 2003, PH.G. Adamkiewicz-Drwiłło, Konkurencyjnośd przedsiębiorstw w świetle uwarunkowao współczesnej gospodarki, Wydawnictwo TNOiK Dom Organizatora, Toruo 2010, Zmiany strategiczne a konkurencyjnośd przedsiębiorstw na rynku globalnym, [w:] A. Kaleta, K. Moszkowicz (red.), Zarządzanie strategiczne w badaniach teoretycznych i w praktyce, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 20, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław Wstępna ocena realizacji i efektów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , PSDB, Ocena wsparcia udzielonego przedsiębiorstwom w ramach RPO WSL, PSDB W ramach Działania 1.2. we wnioskach o płatnośd zadeklarowano utworzenie w ramach wdrażania projektów bezpośrednio 3289 miejsc pracy co stanowi 0,6% liczby zatrudnionych w sektorze prywatnym w 2007 roku według danych GUS, oraz w przybliżeniu 1,1% liczby osób zatrudnionych w sektorze MMŚP. W roku 2012 liczba pracujących w sektorze MMŚP wyniosła 98% zatrudnionych w tym sektorze w 2007 roku. Docelowo, zgodnie z deklaracjami złożonymi we wnioskach o dofinansowanie, liczba nowoutworzonych miejsc pracy powinna wynieśd 7786.

41 Na podstawie analizy wskaźników LSI można powiedzied, że w wyniku realizacji projektów RPO WSL zakupiono tylko 1 patent w Dąbrowie Górniczej. W 38 projektach unowocześniono technologie produkcji (głównie w subregionie południowym Bielsku Białej i powiecie cieszyoskim oraz w Katowicach). Wdrożono nową technologie i innowację produktową/usługową w 518 przedsiębiorstwach (zlokalizowanych głównie na terenie subregionu centralnego). Efekty Działania 1.2. można więc zaobserwowad w wymiarze podniesienia przewagi konkurencyjnej w obszarze wdrożenia unowocześnionych technologii, wiodących na rynku. Wniosek ten potwierdzają także wyniki badania CATI, zrealizowanego wśród beneficjentów Działania 1.2. RPO WSL Niemal wszystkie przedsiębiorstwa, współfinansowane w ramach Działania 1.2. RPO WSL zmodernizowały swój park maszynowy, ponad połowa beneficjentów zainwestowała w wartości niematerialne i prawne (licencje, oprogramowanie), unowocześniła swoje produkty i usługi, rozszerzyła zakres działalności, zwiększyła zatrudnienie zarówno na stanowiskach wymagających wysokich kwalifikacji jak i na stanowiskach niższych, bez dodatkowych zwolnieo. Większośd beneficjentów Działania 1.2. deklaruje wzrost przychodów, zwiększenie zakresu sprzedaży zarówno w województwie śląskim jak i poza granicami regionu. Co piąty beneficjent deklaruje rozpoczęcie w wyniku interwencji RPO WSL eksportu swoich produktów. Badani przedsiębiorcy zauważają również wzrost produktywności pracy przy braku spadku kosztów produkcji. Niemniej jednak mniej niż połowa beneficjentów Działania 1.2. zaczęła współpracowad z instytucjami otoczenia biznesu bądź zwiększyła zakres współpracy w ramach nieformalnych sieci kooperacyjnych w branży po realizacji projektu. Wykres 1 Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw w wyniku realizacji projektów w ramach Działania 1.2 Źródło: wyniki badania CATI z przedsiębiorstwami wspartymi w ramach Działania 1.2. n=110 Z odpowiedzi na dalsze pytania (nieprzedstawionych na powyższym wykresie) wynika, iż niewiele ponad 50% beneficjentów zwiększyło liczbę dostawców, większośd jednak rozszerzyło liczbę klientów (89%). Blisko ¾ badanych uważa, że przeprowadzone interwencje podniosły innowacyjnośd przedsiębiorstwa (były to w ich mniemaniu głównie innowacje produktowe lub procesowe 12 ). Deklarowana innowacyjnośd zamykała się najczęściej (32%) w skali firmy, zwiększając jej konkurencyjnośd w skali kraju. Efekt brutto (zmiana po realizowaniu projektu) zamyka się więc w rezultatach związanych ze wzrostem sprzedaży w wyniku unowocześnienia port folio, rozszerzeniem rynku zbytu, zwiększeniu pozycji konkurencyjnej w wyniku zmodernizowania produkcji, zwiększeniem potencjału konkurencyjnego wynikającego ze wzrostu przychodów oraz zwiększeniem zatrudnienia. 12 Przedsiębiorcy wskazują na innowacyjnośd, również w przypadku rozpoczęcia linii produkcyjnej nowego/ulepszonego produktu. Informacja ta świadczy o progresie rozwojowym przedsiębiorstwa raczej a nie o wdrożeniu innowacyjności w definicji Działania

42 Przedstawione powyżej deklarowane zmiany pozycji konkurencyjności przedsiębiorstw objętych wsparciem składają się na indeks konkurencyjności. Indeks ten został opracowany dla 3 wymiarów konkurencyjności: a) budowanie pozycji konkurencyjnej (zwiększenie atrakcyjności rynkowej), b) budowanie przewagi konkurencyjnej (zwiększenie innowacyjności, rozszerzenie sprzedaży na nowe rynki, jej internacjonalizacja), c) budowanie instrumentów konkurencyjności (inwestowanie w pracowników, inwestowanie w wartości niematerialne i prawne, opracowanie patentu, rozpoczęcie lub zwiększenie zakresu współpracy sieciowej). W wyniku analiz ustalono, iż wartośd indeksu konkurencyjności najwyższa jest w obszarze budowania pozycji konkurencyjnej (wartośd 8,9). Oznacza to, iż interwencje RPO WSL miały największy wpływ na takie zmienne konkurencyjności jak modernizacja parku maszynowego, udoskonalenie produktu/usługi, rozszerzenie zakresu działalności. W dużo mniejszym stopniu (wartośd 5,4) interwencje wpłynęły na zwiększenie przewagi konkurencyjnej beneficjentów poprzez rozpoczęcie lub wzrost eksportu, zwiększenie liczby dostawców i klientów, wprowadzanie innowacji. Efekt interwencji RPO WSL na zbudowanie przez beneficjentów narzędzi konkurencyjności jest znikomy (wartośd indeksu 2.3). Firmy, korzystające ze wsparcia relatywnie rzadko zaczęły też uczestniczyd w sieciach kooperacyjnych, podejmowad ryzyko finansowe 13. Na podstawie wyników badania CATI można postawid tezę, iż deklarowany efekt dźwigni, uzyskany w wyniku realizacji inwestycji, współfinansowanej w ramach RPO WSL został skierowany przez badanych przedsiębiorców głównie w stronę modernizacji środków trwałych (60%) oraz na zakup patentu, licencji, oprogramowania (19%) 14. Interwencje RPO WSL stanowiły dla przedsiębiorców efekt zachęty. Co trzeci badany twierdzi, iż bez dofinansowania projekt zostałby zrealizowany w mniejszym zakresie i z opóźnieniem, taki sam odsetek twierdzi, projekt nie zostałby zrealizowany w ogóle. Został także odnotowany efekt komplementarności projektów współfinansowanych w ramach Działania 1.2. z projektami realizowanymi w ramach innych programów strukturalnych. Ponad jedna czwarta beneficjentów (28%) korzystała też z innych europejskich źródeł dofinansowania działalności, w tym głównie w ramach POIG. Analiza mapy wsparcia POIG na obszarze województwa śląskiego wskazuje na duży potencjał komplementarności projektów realizowanych w obu programach. Projekty duże, innowacyjne wdrażane na terenie regionu w ramach POIG realizowane były na tych samych lokalizacjach jak Działanie 1.2. Z przedstawionego wyżej opisu wyłania się obraz typowego beneficjenta Działania 1.2., który buduje swoją przewagę konkurencyjną głównie na modernizacji produkcji, jej dywersyfikacji w oparciu o technologie stosowane na świecie, nie korzystając jednak z kooperacji lub wdrażania i opracowywania własnych innowacji. Przyczyny tego stanu rzeczy zostały przedstawione w niniejszym rozdziale powyżej. Jak wynika z deklaracji beneficjentów Działania 1.2. nie planują oni raczej nabycia wartości niematerialnej, prawnej w postaci patentu. Skłonni są raczej do imitacyjnej innowacyjności, polegającej na kopiowaniu rozwiązao stosowanych na świecie niż na wypracowywaniu nowych innowacji. Podstawową barierą komercjalizacji technologii jest dla nich bliżej nieokreślona bariera finansowa oraz deklarowany brak potrzeby innowacyjności na bieżącym etapie funkcjonowania przedsiębiorstwa. Jak wspomniano wcześniej większośd (61%) badanych przedsiębiorców nie współpracowała po okresie realizacji projektu z instytucją otoczenia biznesu nawet w ramach projektów szkoleniowych. Wiedzę o czynnikach konkurencyjności, trendach branżowych beneficjenci RPO WSL najczęściej czerpią z Internetu, od klientów, z czasopism branżowych. Sporadycznie 13% źródłem wiedzy o innowacjach i trendach rynkowych są targi. Dobrym przykładem średniego przedsiębiorstwa, które w wyniku interwencji rozbudowało laboratorium badawcze, w wyniku współpracy z instytucja naukowo-badawcza jest firma WALA. Wysokie regularne koszty testowania oraz badania technologicznego produktów opracowanych w ramach prac B+R przedsiębiorstwa, skłonił je do zakupu środka trwałego, umożliwiające dokonywania bieżących pomiarów w laboratorium przedsiębiorstwa. Efektem ubocznym wprowadzonej innowacji jest jednak zakooczenie współpracy z JBR. 13 Indeks zbudowano na podstawie analiz korelacji pomiędzy poszczególnymi czynnikami przedstawionymi na wykresie wartośd indeksu od 1 do 10 w każdym wymiarze. Jest to zestaw mierników statystycznych, podobnie jak w modelowaniu ekonometrycznym. 14 Powyższe dane zostały oparte o wyniki badania CATI. Przyjęto następujące wymiary efektów: pozycja konkurencyjna: rozszerzenie zakresu produkcji, usług w ujęciu terytorialnym, rozszerzenie liczby produktów, usług, unowocześnienie produkcji, inwestycje w środki trwałe, wzrost zatrudnienia, wzrost produktywności pracy (wartośd od 1 do 10), przewaga konkurencyjna 1-10 (zatrudnienie osób na stanowiskach pracy wysokiej jakości, wprowadzenie innowacji produktowej, procesowej, rozpoczęcie bądź zwiększenie eksportu, inwestycje w wartości niematerialne i prawne, zmniejszenie kosztów wytwarzania, instrumenty konkurowania 1-10(opracowanie patentu, rozpoczęcie własnych prac B+R, inwestycje na rynkach finansowych). Zastosowano metodę analizy czynnikowej z uwzględnieniem reszty z regresji, która stanowiła podstawę do szacowania wartości wskaźnika.

43 Analiza porównawcza efektywności kosztowej wsparcia inwestycyjnego przedsiębiorstw w województwie śląskim w porównaniu z województwem małopolskim i mazowieckim wskazuje na wysokie koszty wsparcia inwestycyjnego przedsiębiorstw w województwie śląskim. Średni koszt wsparcia inwestycyjnego przedsiębiorstwa w ramach RPO WSL wyniósł ,76 zł w porównaniu z zł w województwie małopolskim i zł w województwie mazowieckim. Różnicę tę należy przypisywad większemu udziałowi przedsiębiorstw produkcyjnych w województwie śląskim w porównaniu z województwami referencyjnymi, co pociągnęło za sobą większy koszt nakładów inwestycyjnych na środki trwałe 15. Działania RPO WSL przyczyniły się w niewielkim stopniu do realizacji celu RSI WSL skierowanego do przedsiębiorstw w obszarze Zwiększenie udziału firm o wysokiej innowacyjności w ogólnej liczbie małych i średnich firm. Realizowały jednak cele Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego w obszarze zwiększenia przewagi konkurencyjnej MŚP w sektorach, stanowiących potencjał endogenny regionu. Podsumowując, można postawid wniosek, iż inwestycje zrealizowane w ramach Działania 1.2 wpłynęły głównie na zwiększenie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw Śląska (modernizacja, unowocześnienie produkcji/usług, wprowadzanie nowych produktów/usług), nie wzbogacając je w odpowiednie instrumenty konkurowania (rozwiązania sieciowe, współpraca z instytucjami doradczymi) ani nie dostarczając realnej przewagi konkurencyjnej (wypracowanie bądź wdrożenie nowych innowacji, niestosowanych powszechnie na świecie). Sytuacja ta niesie za sobą duże ryzyko dla śląskiego sektora MMŚP w zakresie trwałego zatrzymania się procesu doganiania technologicznego rynków światowych Wpływ wsparcia na wzmocnienie potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji Zgodnie z zapisami RPO WSL spodziewanym efektem Działania 1.3. jest poprzez stworzenie regionalnego systemu innowacji, poprawa konkurencyjności we współczesnej gospodarce dokonująca się w poprzez wzrost innowacyjności, w tym zwiększenie transferu nowoczesnych rozwiązao technologicznych, produktowych i organizacyjnych również poprzez rozwiązania sieciowe i korporacyjne. Określone w Regionalnej Strategii Innowacji dla Województwa Śląskiego spodziewane efekty wsparcia potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji obejmują następujące wymiary: wspieranie kultury innowacyjnej w sektorze B+R, wspieranie reorientacji rynkowej sektora B+R, rozwijanie współpracy sektorowej z udziałem MŚP, utworzenie elastycznej struktury sieciowej na rzecz innowacji. Ocena wpływu wsparcia interwencji realizowanych w ramach Działania 1.3. na wzmocnienie potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji powinna przebiegad w kontekście potencjału sektora B+R oraz potencjału transferu technologii w województwie śląskim. W ramach diagnozy przygotowanej na potrzeby RSI WSL zidentyfikowano: niską aktywnośd centrów transferu technologii w województwie śląskim, wysokie koszty usług i doradztwa, szara strefa działalności pracowników jednostek badawczorozwojowych i uczelni, słaby wizerunek IOB wśród śląskich przedsiębiorców, brak oferty szkoleniowej dla firm zaawansowanych technologicznie, mała regionalna siła nabywcza na produkty o innowacyjnym charakterze, W województwie śląskim zatrudnienie w sektorze B+R jest wyższe niż średnia krajowa, nakłady inwestycyjne na działanie B+R w sektorze publicznym plasują region na trzecim miejscu w kraju, przy znacznym zużyciu środków trwałych 16. Niska jest jednak liczba patentów (tendencja utrzymująca się od 2006 roku - zgodnie z tendencja w skali całego kraju) i liczba sprzedanych technologii w regionie. Zgodnie z literaturą przedmiotu 17 transfer technologii to proces przygotowywania wyników badao naukowych do ich praktycznego zastosowania, podczas gdy komercjalizacja to czynności prawne, finansowe i marketingowe związane z samym wypuszczeniem technologii na rynek. Tym samym transfer technologii polega na przekształceniu teorii w praktykę, podczas gdy komercjalizacja technologii polega na wykorzystaniu transferu technologii do rozpoczęcia zarabiania na danej 15 Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw, PARP Działalnośd badawczo-rozwojowa, GUS Budowa sieci współpracy i partnerstwa dla komercjalizacji technologii i wiedzy - Elżbieta Książek, Jean-Marie Pruvot.

44 technologii. Wzmocnienie potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji powinno więc przebiegad w procesie integracji środowisk naukowo-badawczych (transfer technologii) oraz IOB (komercjalizacja wyników badao). Rozwiązania sieciowe znajdują swoją najskuteczniejszą formę instytucjonalną w rozwiązaniach klastrowych oraz w ramach parków technologicznych. Na terenie województwa śląskiego działa 5 parków technologicznych, 5 inkubatorów technologicznych oraz 7 centrów transferu technologii. Bariery transferu i komercjalizacji technologii występują jednak zarówno w obszarze instytucji sektora B+R, sektora otoczenia biznesu, jak i samych przedsiębiorców. Do głównych barier można zaliczyd 18 : brak zainteresowania innowacjami ze strony przedsiębiorców, niewielkie doświadczenie firm w zakresie współpracy biznesu i nauki, kwestie decyzyjne dużych firm zagranicznych z oddziałami w Polsce są podejmowane w zagranicznych oddziałach zarządzających decyzjami, niskie zainteresowanie finansowaniem inwestycji, niewielkie zainteresowanie komercjalizacją technologii strony wynalazców, powiązane z obawami dotyczącymi podziałem kosztów i zysków, liczne przeszkody prawno organizacyjne, brak popytu na tzw. brokerów nauki, brak jasnej polityki regulacji rynku, niski poziom edukacji przedsiębiorców w zakresie konieczności wdrażania innowacji. Rozwiązaniem w ramach tych barier są właśnie inicjatywy klastrowe budujące trwałe struktury wymiany wiedzy oraz współpracy na styku 3 sektorów. Wyniki badao terenowych z przedstawicielem przedsiębiorców oraz przedstawicielem Instytucji Pośredniczącej RPO WSL wskazują na występowanie w sektorze MMŚP głównie bariery braku doświadczenia we współpracy z jednostkami badawczo-rozwojowymi, braku wiedzy o komercjalizowanych technologiach oraz inną fazą rozwojową sektora, zorientowana na wsparcie środków trwałych a nie rozwijanie innowacji. Jak wynika z badania CATI przeprowadzonego wśród beneficjentów Priorytetu I, zdecydowana większośd z nich nigdy nie współpracowała z jednostkami naukowo-badawczymi z sektora B+R. 18 Świt innowacyjnego społeczeostwa, trendy na najbliższe lata, PARP 2013, Innowacje i transfer technologii, red. K. Matusiak 2011.

45 Wykres 2 Czy Pana(i) podmiot współpracował w latach z jednostkami badawczo-rozwojowymi? Źródło: badanie CATI z beneficjentami Priorytetu I n=117 Interwencje realizowane w ramach Działania 1.3. dostarczały więc podstawowej bazy instytucjonalnej integrującej trzy środowiska. Wszystkie interwencje wspierały tzw. inteligentne specjalizacje regionu śląskiego, przedstawione w ramach RSI. Wspierane projekty niwelowały barierę, jaką jest brak usług skierowanych do przedsiębiorców w zakresie wstępnej walidacji rynkowej i walidacji opłacalności wdrożenia rozwiązao technologicznych. W ramach tworzonych klastrów oraz standardowej usługi EEN możliwe było dokonanie bezpłatnego wstępnego audytu technologicznego. Uczestnicy wywiadów eksperckich podkreślali, że dla wielu przedsiębiorców spoza ośrodków metropolitarnych inicjatywy klastrowe są pierwszym kontaktem środowiskiem otoczenia biznesu. W trakcie badania ani przedstawiciel IOB, ani przedstawiciel środowisk eksperckich nie widzieli problemów z włączeniem jednostek naukowo-badawczych i szkół wyższych do inicjatyw klastrowych. Analiza wskaźników produktu, przyjętych przez beneficjentów Działania 1.3. do monitorowania projektu wskazuje na wieloaspektowy charakter wsparcia oraz objęcie nim przedstawicieli wszystkich 3 sektorów. We wspierane działania kooperacyjne zaangażowano zarówno przedstawicieli jednostek badawczo-rozwojowych i szkół wyższych (szacowana z umów o dofinansowanie projektu wartośd docelowa odpowiednio 37 i 63), IOB (szacowana wartośd docelowa 35) oraz przedsiębiorców (szacowana wartośd docelowa 622). Łącznie planuje się utworzenie 24 powiązao kooperacyjnych. W ramach Działania 1.1. wsparcie uzyskało 11 IOB. Analiza wskaźników rezultatu wraz z zakładana wartością docelową przedstawia obraz wsparcia jako działania skierowanego przede wszystkim na wsparcie przedsiębiorstw oraz procesu transferu i komercjalizacji technologii. Za pozytywne efekty wsparcia realizowanego w ramach RPO WSL należy uznad liczbę przedsiębiorstw, które rozpoczęły budowanie instrumentów konkurencyjności w postaci przystąpienia do powiązao sieciowych/kooperacyjnych (325), Liczbę przedsiębiorstw korzystających z infrastruktury parków przemysłowo-technologicznych, technologicznych oraz centrów transferu technologii w wyniku realizacji projektu (476), Liczbę przedsiębiorstw korzystających z usług jednostek naukowych świadczących usługi dla gospodarki (354), Liczbę przedsiębiorstw korzystających z usług zmodernizowanych laboratoriów (450). Należy jednak podkreślid, iż wzrost potencjału przedsiębiorstw do korzystania wskazanych wyżej instrumentów konkurencyjności nie pociąga za sobą w okresie programowania konkretnych inwestycji w skali równie dużej. W ramach Programu spodziewane jest bowiem podpisanie jedynie 70 umów dotyczących transferu technologii, wdrożenie zaledwie 20 technologii w ramach wspartych klastrów, zainicjowanie zaledwie 48 projektów współpracy miedzy przedsiębiorstwami a jednostkami badawczo-rozwojowymi. Zakładana wartośd wskaźnika rezultatu Liczba nowych członków, które przystąpiły do klastra w wyniku realizacji projektu w wysokości 275 podmiotów została do tej pory osiągnięta w 20% stąd trudno mówid o wpływie RPO WSL na wzrost przedsiębiorstw uczestniczących w rozwiązaniach sieciowych. Respondenci badania CATI, będący beneficjentami Działania 1.3. zwracają uwagę na występowanie następujących efektów projektu: zwiększenie liczby odbiorców usług i produktów jednostki, zwiększenie zakresu usług i produktów jednostki, zwiększenie liczby lokatorów klastra i zwieszenie liczby badao stosowanych. Żaden z beneficjentów Działania 1.3. nie wskazał opracowania lub zarejestrowania patentu jako efektu prowadzonych działao. Tendencje te obrazują spadek liczby patentów, rejestrowany w województwie śląskim w latach , wynikający z koncentrowania się sektora B+RT na doganianiu luki technologicznej raczej niż tworzenia nowych rozwiązao. Coroczny wzrost nakładów na działalnośd B+RT w województwie śląskim 19, zwiększające się nakłady sektora przedsiębiorstw na działalnośd B+RT nie obejmują swoim zasięgiem sektora MMŚP objętego wsparciem w ramach Działania 1.3. Brak wdrożenia chod jednej technologii w ramach wspartych klastrów w okresie ewaluacji Programu nie pozwala na oszacowanie i określenie wpływu RPO WSL na 19 Działalnośd badawcza i rozwojowa w Polsce w 2010, 2011, 2012 roku, GUS.

46 liczbę wdrożonych nowych technologii w regionie. Zakładana w LSI wartośd docelowa w wysokości 15 technologii wskazuje na duży potencjalny wpływ RPO WSL na wzrost transferu technologii w regionie (w wielkości 20%). Brak możliwości uzupełnienia wskaźników realizacji celów Działania statystyką publiczną nie pozwala na stawianie dalszych wniosków. Zdaniem badanego przedstawiciela przedsiębiorców potrzeba walidacji biznesowej w procesie transferu technologii pozostaje nadal aktualna. Ani stworzenie mechanizmów sieciowych, ani też wsparcie jednostek badawczo-rozwojowych nie niweluje tej bariery transferu technologii. Wydaje się, iż najszybciej może ona byd zminimalizowana w klastrach tworzonych przez parki przemysłowe i techniczne, oferujących najbardziej kompleksowe wsparcie dla swoich lokatorów. Projekty Działania 1.3., realizowane na terenie Aglomeracji Górnośląskiej zakładają poprawę i udoskonalenie 80 usług świadczonych przez IOB w ramach inicjatyw klastrowych. Biorąc jednak pod uwagę, iż w okresie objętym ewaluacją udoskonalono ich tylko 3, nie należy wyciągad zbyt daleko idących wniosków w zakresie tego efektu. W trakcie badania terenowego żaden z badanych przedstawicieli środowisk międzysektorowych nie wskazał żadnych barier we włączaniu sektora B+R w inicjatywy sieciowe i klastrowe. Ze względu na duże zaangażowanie sektora B+R w prace realizowane w tzw. pro technologicznych, tradycyjnych branżach przemysłu w województwie śląskim, które jednocześnie są silnie reprezentowane w sektorze MMŚP, wydaje się, że tworzenie inicjatyw sieciowych i klastrowych jest najlepszym instrumentem redukowania postawy indywidualizmu gospodarczego. Klastry bowiem dostarczają poprzez współpracę sektorową nie tylko wiedzy, ale także budują relacje zaufania i dostarczają korzyści współpracy. Analiza przestrzenna rozkładu wskaźników produktu LSI Liczba jednostek badawczo-rozwojowych zaangażowanych w inicjatywy klastrowe oraz Liczba uczelni zaangażowanych w inicjatywy klastrowe wskazuje na równomierną dystrybucję tego efektu w skali regionu. Wzmocnienie sektora B+RT obejmowało głównie zakupienie aparatury naukowo-badawczej niezbędnej do realizacji badao stosowanych. W ich wyniku planowane jest zrealizowanie 57 projektów badawczych, rozwiniecie 48 projektów współpracy z przedsiębiorstwami oraz udostępnienie wspartego laboratorium dla 450 przedsiębiorstw. Brak odpowiednich danych kontekstowych w skali regionu nie pozwala na zobiektywizowaną interpretację uzyskanych wyników. Analiza jakościowa zapisów wniosków o dofinansowanie projektów Działania 1.3. wskazuje jednak na duży potencjał wspieranych JBR w zakresie budowania potencjału pionowego transferu technologii. Można postawid wniosek, iż interwencje realizowane w ramach Działania 1.3. wpłynęły znacząco na zwiększenie potencjału rozwoju współpracy B+RT w regionie w przyszłej perspektywie finansowej. Analiza ta wskazuje również na potencjalny wpływ wsparcia sektora B+R na wzrost nakładów na badania B+R. W przypadku wydatków na działalnośd badawczo-rozwojową, w świetle wyników modelu ekonometrycznego wydatki RPO są zmienną nieistotną, co wynika częściowo zbyt krótkiego szeregu. Z badanych zmiennych (poziom wykształcenia ludności oraz PKB) to RPO WSL jest najbliższe osiągnięcia zadowalającego poziomu istotności. Możliwe, że w przyszłości, gdy będą dostępne dane obejmujące dłuższy okres oraz wszystkie wydatki Programu zostaną poczynione, jego wpływ będzie w pełni obserwowalny w danych statystycznych (stwierdzoną istotnością statystyczną). Można zakładad także obecnośd pośredniego wpływu, jednak jego skala jest niemożliwa do oszacowania (w tej klasie modeli). Wzmocnienie tego wpływu w przyszłości może również wynikad z niskiego poziomu wyjściowego regionalnego PKB czy niekorzystnej struktury wykształcenia mieszkaoców (udział osób z wykształceniem wyższym w wieku produkcyjnym niższy niż średnio w Polsce: 21,4% w śląskim oraz 22,3% w całym kraju - GUS BDL). Duży zasób wykształconej siły roboczej jest konieczny do przeprowadzania zaawansowanych prac badawczo-rozwojowych. W rzeczywistości zasoby ludzkie są jednym z najważniejszych determinant pojawienia się działów B+R, szczególnie w przypadku korporacji międzynarodowych, które mogą dowolnie wybierad lokację swoich jednostek i tworzą je tam, gdzie istnieje odpowiednia dostępnośd zasobów. Ponieważ nie dysponujemy danymi, które w odpowiedni sposób oddawałyby jakośd potencjalnych pracowników, to odsetek osób z wykształceniem wyższym jest pewnym przybliżeniem. Wynika to z faktu, że w działalności naukowej zatrudniane są osoby po studniach, a nie np. technicy, którzy również potrzebni są gospodarce, ale wykonują inne zajęcia. Ocena wpływu wsparcia interwencji realizowanych w ramach Działania 1.3. na wzmocnienie potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji powinna przebiegad w kontekście potencjału sektora B+R oraz potencjału transferu technologii w województwie śląskim. Analiza przestrzenna rozkładu wskaźników produktu i rezultatu wskazuje na brak koncentracji wskaźnika Liczba zakupionej aparatury badawczej. Mniej więcej tyle samo jednostek aparatury planowane jest do zakupienia w subregionie południowym, ile w subregionie centralnym. Wynik ten świadczy o równomiernej dostępności efektów w skali regionu, co przy zdiagnozowanych podstawowych deficytach i barierach transferu technologii jest pożądanym schematem wsparcia w RPO WSL

47 Jednostki B+R wsparte w ramach Działania 1.3. projektowały wsparcie infrastruktury służącej badaniom w obszarach inteligentnych technologii regionu: przemysłu metalurgicznego, przemysłu przetwórczego i maszynowego obsługującego przemysł wydobywczy, technologii medycznych, przemysłów kreatywnych. Ze względu na brak przystawalności wskaźników produktu i rezultatu wsparcia B+R w województwie śląskim i województwach referencyjnych nie jest możliwa analiza porównawcza efektywności kosztowej wsparcia. Zdaniem ekspertów uczestniczących w wywiadzie grupowym, może wystąpid jednak ryzyko wsparcia szkół wyższych i jednostek badawczo-rozwojowych w obszarze wykorzystywania infrastruktury, po zakooczeniu okresu trwałości projektu na badania podstawowe. Rekomenduje się monitorowanie wykorzystania wspartej infrastruktury po zakooczeniu okresu trwałości projektów Działania 1.3. Na podstawie wyników badania można postawid wniosek, iż wpływ RPO WSL na wzmocnienie struktur sieciowych na rzecz innowacji dotyczył pierwszego zalążkowego etapu tworzenia tych struktur, zwiększenia masy krytycznej lokatorów sieci, inicjowania kontaktów, a nie osiągania konkretnych i wymiernych rezultatów. Można także postawid wniosek, iż w wyniku interwencji RPO WSL przełamana została bariera wiedzy i informacji o możliwościach transferu technologii. Zwiększono także potencjał sektora do stworzenia spójnego systemu informacji w ramach wspartych i utworzonych klastrów. Wniosek ten potwierdza także wywiad z przedstawicielem IOB, który stwierdził, iż w ramach wypracowanych rozwiązao sieciowych, poprzez włączenie jednostek badawczo-rozwojowych w układy sieciowe zwiększył się potencjał i gotowośd środowisk przedsiębiorców do transferu technologii. Uczestnicy wywiadu eksperckiego również potwierdzają ten wniosek. W ich opinii sieciowanie przedsiębiorstw w strukturze międzysektorowej sprzyja wzrostowi zaufania oraz zwiększa zapotrzebowanie na współpracę badawczą z jednostkami badawczo-naukowymi. Mimo, iż nadal preferowaną w sektorze MŚP inwestycja są nakłady na środki trwałe, to jednak deklarowana jest potrzeba wsparcia szkoleniowo-doradczego przez IOB. Szerzej ten wątek zostanie opisany w kolejnych rozdziałach. Walidacja biznesowa oraz rynkowa transferu technologii nadal pozostaje problemem w województwie śląskim. Ani badany przedstawiciel IOB ani badany przedstawiciel przedsiębiorców nie są w stanie wskazad instytucji w regionie, do której można zwrócid się z ta kwestią. Występuje więc potrzeba dalszego wsparcia sektora B+RT w zakresie wsparcia tej usługi Wpływ wsparcia na rozwój gmin/powiatów Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Czy i w jaki sposób zrealizowane projekty przyczyniają się do rozwoju gmin/powiatów, na terenie, których były realizowane (wymiar lokalny wsparcia)? Generalnie projekty realizowane w ramach Priorytetu I przyczyniły się do stworzenia wielu nowych miejsc pracy. Analizując lokalizację projektów oraz liczbę utworzonych miejsc pracy w zależności od stopy bezrobocia, można stwierdzid, iż projekty, realizowane w ramach Osi Priorytetowej I przyczyniły się raczej do wzrostu konkurencyjności obszarów, na których były realizowane niż do wzrostu spójności terytorialnej regionu. Analiza strategii lokalnych powiatów województwa śląskiego, w których zrealizowano najwięcej projektów w zakresie wsparcia konkurencyjności gospodarki nie pozwala na postawienie tezy o zasadniczym wpływie realizowanych inwestycji na rozwój lokalny. Wszystkie analizowane strategie wskazują rozwój przedsiębiorczości jako czynnik wpływający na rozwój lokalny, nie identyfikują jednak narzędzi animowania rozwoju lokalnego w oparciu o inwestycje w lokalnych przedsiębiorstwach. Przytaczane wcześniej wyniki badania CATI wskazują na raczej ponadlokalny efekt wsparcia również w kategoriach zwiększenia liczby klientów. Wsparte firmy relatywnie rzadko zwiększają liczbę lokalnych dostawców animując lokalne życie gospodarcze w wyniku wsparcia.

48 Mapa 4 Liczba miejsc pracy utworzonych w ramach Osi Priorytetowej nr 1 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK Rekapitulacja analizy przestrzennej w Działaniu 1.1., Działaniu 1.2. oraz Działaniu 1.3. wskazuje na duży potencjał oddziaływania lokalnego w subregionie centralnym, w którym koncentrowały się inwestycje w ramach wszystkich Działao RPO WSL z najwyższym współczynnikiem innowacyjności i rozwinięciem trwałych narzędzi konkurowania. W tym subregionie odnotowano także najwyższe nakłady inwestycyjne na środki trwałe i promocję gospodarczą. Należy podkreślid, iż najwyższą wartośd wskaźników produktu i rezultatu odnotowano proporcjonalnie do wydatkowania środków RPO WSL właśnie w tym subregionie, charakteryzującym się relatywnie wysokim PKB na mieszkaoca, wysoką produkcją sprzedaną przemysłu oraz nakładami inwestycyjnymi przedsiębiorstw na 1 mieszkaoca. Warto odnotowad, iż wsparcie częściej realizowane było w podregionach subregionu centralnego o niższej stopie bezrobocia (podregion katowicki, gliwicki, tyski) niż w podregionie bytomskim, sosnowieckim, charakteryzującym się wyższą stopa bezrobocia. Należy jednak podkreślid, że można spodziewad się silnego oddziaływania lokalnego projektów wsparcia jednostek B+R, które realizowane były w głównych subregionalnych ośrodkach wzrostu zapewniając dostęp do efektów Działania 1.3. w skali całego regionu. W ramach każdego z podregionów można wskazad powiaty, które również uzyskały kompleksowe wsparcie oddziaływujące lokalnie. Takim subregionalnym, lokalnym ośrodkiem wzrostu może byd w subregionie południowym powiat cieszyoski i powiat bielski, w którym realizowane były wszystkie główne typy interwencji. Analiza wskaźników gospodarczych 20 pozwala na postawienie tezy, iż w tych właśnie powiatach liczba podmiotów na 1000 osób przekracza średnią regionalną przy relatywnie wysokich nakładach inwestycyjnych sektora przedsiębiorstw, relatywnie niskiej produkcji sprzedanej przemysłu oraz przeciętnej w skali regionu stopie bezrobocia i PKB na mieszkaoca. Koncentrację kompleksowego wsparcia w ramach Priorytetu I należy uznad więc za trafną, skierowaną na wykorzystanie potencjału endogennego wyrażającego się wysoką stopą przedsiębiorczości przy deficytach inwestycyjnych. Ważnym ośrodkiem oddziaływującym subregionalnie i lokalnie jest powiat miasto Częstochowa w subregionie północnym, w którym realizowano liczne inicjatywy klastrowe, doinwestowano liczne jednostki badawczo-rozwojowe i uczelnie, przedsiębiorcy zrealizowali wiele inwestycji, uzbrojono tereny inwestycyjne i zrealizowano wiele promocji gospodarczych. 20 Województwo śląskie. Podregiony, powiaty, gminy 2012, 2007.

49 Wydaje się, iż oprócz zwiększenia zatrudnienia niewielkie będzie oddziaływanie lokalne projektów realizowanych przez przedsiębiorców. Analiza studium przypadku projekt Wzrost konkurencyjności Spółki WALA, poprzez inwestycję w nowe środki trwałe i oprogramowania komputerowe umożliwiające wprowadzenie innowacji produktowej, wskazuje na niskie oddziaływanie lokalne zrealizowanej inwestycji. W wyniku wzmocnienia przewagi konkurencyjnej, firma WALA, dla minimalizowania kosztów produkcji zaczęła sama wytwarzad półfabrykaty, rezygnując z lokalnych dostawców. Odnotowano wzrost zatrudnienia w tej firmie o około 50% - rekrutował mieszkaoców okolicznych gmin, niemniej jednak brak współpracy z lokalnymi władzami uniemożliwia dokładny pomiar efektu zatrudnieniowego w skali lokalnej. Przedsiębiorstwa wsparte w ramach Działania 1.2. wskazują głównie na ponadlokalny, czyli regionalny bądź krajowy poziom innowacji. Produkują raczej na rynek subregionalny, szukając eksportowych rynków zbytu. Podsumowując, można stwierdzid, iż rozkład przestrzenny projektów realizowanych w ramach Osi Priorytetowej I, z silną koncentracją wartości inwestycji w obszarze KSSE oraz ośrodków metropolitarnych wskazuje na wzmacnianie potencjału endogennego regionu raczej niż na proces budowania spójności społecznej w skali regionu. Zjawisko to nie może byd postrzegane negatywnie. Koncentracja wsparcia w obszarach wysokiej innowacyjności oraz potencjału rozwojowego w ramach inteligentnych specjalizacji regionu wzmacnia cel główny Osi Priorytetowej nr 1, którym jest wzrost konkurencyjności regionu poprzez inwestycje w gospodarkę opartą na wiedzy. Za pomocą modeli ekonometrycznych dokonano również oceny wpływu wsparcia w ramach RPO WSL na rozwój powiatów województwa śląskiego, przyjmując szacunkowy realny PKB w przeliczeniu na jednego mieszkaoca jako miarę poziomu rozwoju powiatów. W celu wyodrębnienia wpływu nakładów inwestycyjnych podejmowanych w ramach RPO WSL (oraz, na większym poziomie ogólności, Programu jako takiego), modele panelowe łączące wydatkowanie RPO WSL oraz poziom rozwoju danego powiatu w danym okresie zostały wzbogacone o szereg zmiennych kontrolnych, mianowicie: odległośd od stolicy województwa (w kilometrach, poziom wykształcenia ludności (mierzony % populacji posiadającym wyższe wykształcenie), stan infrastruktury transportowej (przybliżony długością dróg powiatowych i gminnych) i stan infrastruktury społecznej (ze względu na wymóg dostępności na poziomie powiatów i dla maksymalnie szerokiego okresu czynnik ten został przybliżony dostępnością opieki przedszkolnej i żłobkowej dzieci oraz stanem zdrowia ludności). Analiza wskazuje, że inwestycje realizowane w ramach Programu miały pozytywny i istotny statystycznie wpływ na rozwój powiatów. PKB per capita w cenach stałych był w okresie realizacji RPO WSL średnio rzecz biorąc wyższy o ok zł, po wyłączeniu wspomnianych wyżej czynników 21. Wzięcie pod uwagę rozkładu przestrzennego i czasowego wydatkowania środków RPO WSL pozwala ten wpływ doprecyzowad: wzrost wydatków o 1 mln zł wiąże się, średnio rzecz biorąc, ze wzrostem poziomu rozwoju powiatu (PKB per capita) o 424 zł; zgodnie z alternatywną specyfikacją modelu, podwojenie wielkości wydatków inwestycyjnych RPO WSL przekłada się na wzrost realnego PKB per capita o 4,8% Wpływ wsparcia na rozwój otoczenia biznesu w regionie Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Czy i w jakim stopniu zrealizowane inwestycje przyczyniły się do wsparcia otoczenia biznesu w regionie? Wsparcie profesjonalizacji usług IOB możliwe było do dofinansowania w ramach Działania 1.1. RPO WSL Nie zidentyfikowano jednak ani jednego projektu, realizowanego przez IOB w obszarze profesjonalizacji usług w ramach tego Działania. W ramach Działania 1.1. wsparto jedynie 3 instytucje finansowe w zakresie tworzenia funduszy pożyczkowych (Agencja Rozwoju Lokalnego S.A., Fundusz Górnośląski S.A., Agencja Rozwoju Regionalnego S.A.) oraz 1 instytucję finansową w zakresie tworzenia funduszu poręczeniowego (Śląski Regionalny Fundusz Poręczeniowy). Należy w tym wypadku podkreślid, iż dokapitalizowanie lokalnych, regionalnych oraz ponadregionalnych funduszy pożyczkowych i funduszy poręczeniowych nie wygenerowało trwałego produktu tych instytucji, niezależnego od dopływu środków europejskich. W ramach działania 1.3 wsparto łącznie 50 IOB, świadczących usługi dla gospodarki regionu. Najliczniej tworzyły one w wyniku wsparcia inicjatywy klastrowe bądź tworzyły bądź rozbudowywały parki przemysłowo technologiczne. Efektem typu interwencji Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont infrastruktury i/lub doposażenie w aparaturę specjalistyczną parków przemysłowo-technologicznych, technologicznych oraz centrów transferu technologii o 21 Ich wpływ okazał się byd zgodny z oczekiwaniami: powiaty położone dalej od stolicy województwa charakteryzuje niższy poziom rozwoju, zaś wpływ edukacji zarówno poziomu wykształcenia ludności, jak i stanu infrastruktury edukacyjnej jest pozytywny i istotny statystycznie; wreszcie, stan infrastruktury transportowej okazał się byd negatywnie skorelowany z poziomem rozwoju powiatu.

50 znaczeniu lokalnym i regionalnym świadczących usługi o charakterze specjalistycznym w zakresie innowacji i/lub transferu technologii jest powstanie 9 parków przemysłowo-technologicznych, dwóch centrów transferu technologii oraz doposażenie i modernizacja 7 instytucji świadczących usługi dla gospodarki. Wsparte instytucje rozwijały wyposażenie umożliwiające im podejmowanie nowych kompetencji w zakresie inteligentnych specjalizacji regionu. Wpływ tego typu interwencji należy uznad za znaczny ze względu na blisko 70% wzrost liczby parków przemysłowo-technologicznych w regionie w stosunku do ich liczby w 2007 roku, oraz zmodernizowanie 50% istniejących parków 22. Efekty wsparcia realizowanego w ramach typu operacji Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont infrastruktury i/lub doposażenie w aparaturę specjalistyczną jednostek naukowych świadczących usługi dla gospodarki, w tym wchodzących w skład CZT i CD nieposiadających osobowości prawnej koncentrowały się na rozbudowie laboratoriów w celu rozwinięcia nowych kompetencji działalności badawczo-rozwojowej ze szczególnym uwzględnieniem branży medycznej, branży górniczej i wydobywczej oraz przetwórstwa przemysłowego. Wsparcie inwestycyjne rozszerzy ofertę jednostek badawczo-rozwojowych w obszarze kluczowych specjalizacji regionu. W rezultacie realizacji projektów zakładane jest udostępnienie 443 ofert w zakresie innowacji bądź transferu technologii, co przyczyni się do wzrostu konkurencyjności regionu w obszarze gospodarki opartej na wiedzy. Wsparcie infrastrukturalne sektora w obszarze tworzenia inicjatyw klastrowych pozwoliło na zwiększenie potencjału IOB do realizacji zadao w zakresie transferu technologii oraz rozpoczęcia procesu sieciowania. Uzyskane dofinansowanie pozwoliło IOB na zakup specjalistycznego oprogramowania, pokrycie kosztów sformułowania modelu biznesowego klastra, przystosowanie budynków do prowadzenia działalności instytucjonalnej klastra, wprowadzenie infrastruktury naukowobadawczej niezbędnej przy procesie transferu technologii. IOB nie skorzystały z typu operacji Tworzenie i rozwój sieci IOB o znaczeniu lokalnym i regionalnym oraz ich współpracy z sieciami międzynarodowymi w zakresie innowacji i/lub transferu technologii, Zakup usług doradczych w zakresie usprawnienia innowacji i/lub transferu technologii, w tym związanych z tworzeniem i rozwojem sieci współpracy pomiędzy sektorem badawczo-rozwojowym a przedsiębiorcami. Należy podkreślid, iż przesłanką ograniczenia zainteresowania IOB skorzystaniem ze wsparcia RPO WSL w tym obszarze mogła byd koniecznośd ponoszenia nakładów własnych w wysokości 60% inwestycji. Ograniczenie stanowił także zapis Programu, wynikający z linii demarkacyjnej, iż wsparcie mogą otrzymad wyłącznie powiązania kooperacyjne występujące na terenie 1 województwa. Klastry o najwyższym potencjale, funkcjonują bowiem ponadregionalnie, w zasięgu branżowym lub sektorowym. W wyniku analiz projektów zrealizowanych w ramach Priorytetu I nie stwierdzono wpływu prowadzonych interwencji na poprawę oferty usługowej i tworzenie standardów świadczenia usług dla przedsiębiorstw w tym także wdrażanych we współpracy z partnerami zagranicznymi lub międzynarodowymi sieciami instytucji wspierania biznesu, poprawy istniejącej oferty usługowej dla przedsiębiorstw. Żadna ze wskazanych IOB nie przedstawia swojej oferty jako zrzeszonej w międzynarodowej sieci doradczej, co może wynikad z przyjętych kryteriów dostępu w ramach linii demarkacyjnej. Liczne oferują jednak usługi European Enterprise Network i wynikające z niego audyty technologiczne. W ramach interwencji RPO WSL nie wsparto też IOB w zakresie przygotowania i wdrożenia pakietów nowych usług dla przedsiębiorców w tym także realizowanych we współpracy z zagranicznymi instytucjami wspierania biznesu lub międzynarodowymi sieciami instytucji wspierania biznesu. Nie wypracowano również koncepcji nowych sieci instytucji wspierania biznesu, zasad ich funkcjonowania, rodzajów świadczonych usług, określania grup docelowych, zarówno w kontekście tworzenia nowych sieci o zasięgu regionalnym lub lokalnym, jak i wyodrębniania się podsieci o charakterze regionalnym lub lokalnym z sieci o zasięgu ogólnopolskim czy międzynarodowym. Niskie zainteresowanie przedsiębiorców uczestnictwem w projektach doradczych prowadzonych przez IOB (zaledwie 20 przedsiębiorstw korzystających z usług doradczych w ramach Działania 1.2.), sporadyczne łączenie projektów inwestycyjnych z usługami doradczymi w ramach Działania 1.2, wskazują na niskie oddziaływanie IOB na środowisko przedsiębiorców w ramach Priorytetu I. Oczekiwana jest większa dostępnośd terytorialna i kosztowa IOB dla sektora MŚP (na podstawie analizy porównawczej deficytów zdiagnozowanych w dokumentach strategicznych, wyników wywiadu IDI z przedsiębiorcami, wywiadu z przedstawicielem IOB oraz przedstawicielem IZ RPO WSL , analizy danych z wniosków o dofinansowanie projektu, studium przypadku). Można postawid tezę, iż w wyniku interwencji RPO WSL nie uzyskano wspomnianego efektu. 22 Parki przemysłowe i specjalne strefy ekonomiczne. Raport, IPO 2011.

51 Jak wynika z literatury przedmiotu 23 podstawową barierą profesjonalizacji usług IOB jest brak jasno zdefiniowanych potrzeb przedsiębiorstw oraz brak ich zrzeszeo, które umożliwiłyby formułowanie oferty IOB w sposób zapewniający zainteresowanie sektora MMŚP. IOB nie znają poza tym całego procesu doradczego, same potrzebują wsparcia specjalistycznego w poszczególnych obszarach. Jak wynika z badania CATI z przedsiębiorcami, beneficjentami Działania 1.2., większośd przedstawicieli sektora nigdy nie korzystała nawet z usług szkoleniowych IOB. Sporadyczny kontakt środowiska IOB z przedstawicielami przedsiębiorstw nie sprzyja profesjonalizacji ich usług. Rekomenduje się więc inicjowanie spotkao przedstawicieli obu sektorów oraz kształtowanie stałych i regularnych spotkao reprezentacji środowisk IOB i środowisk przedsiębiorstw MMŚP. Podczas tworzenia klastrów należy uznad za kluczową obecnośd wszystkich sektorów, w tym sektora IOB. Jest to bowiem najlepsza droga do zwieszenia dostępności ich usług, budowania relacji zaufania opartej na poczuciu korzyści współpracy. Mechanizmy sieciowe napotykają jednak na bariery w postaci braku wiedzy na temat ochrony własności niematerialnej (obawa jednostek badawczo-rozwojowych i uczelni), wysokich kosztów udziału IOB w sieciach i klastrach (wysokie koszty usług doradczych), braku wiedzy i umiejętności oszacowania ryzyka biznesowego i rynkowego strony przedsiębiorców oraz niski poziom kapitalizacji sektora MMŚP. W rezultacie potencjał mechanizmów hybrydowych, łączących funkcje różnych typów lokatorów klastra dla realizacji jednego przedsięwzięcia: przedsiębiorca jako inwestor, jednostka badawczo-rozwojowa jako wykonawca i instytucja otoczenia biznesu jako operator ma nikłe szanse powodzenia. Analiza studium przypadku wskazuje na to, iż pierwszym kontaktem z instytucją otoczenia biznesu jest dla przedsiębiorcy koniecznośd wykonania atestu i/lub certyfikacji. Zaleca się rozważenie wprowadzenia i promocji systemów certyfikatów, które pozwoliłyby na inicjowanie relacji obu sektorów. Zdaniem badanego przedstawiciela IOB, wsparcie oferowane w ramach RPO WSL nie było zauważalne dla środowiska. Większośd IOB uczestniczy w międzynarodowych projektach, projektach krajowych o szerokim zasięgu. Profesjonalizacji usług szuka raczej w projektach o szerszej skali niż regionalna. Niemniej jednak należy podkreślid (na podstawie analizy bazy wskaźników LSI), iż w ramach Działania 1.3 projekty wdrażane przez IOB planują objąd wsparciem 354 przedsiębiorstw, rozwinąd 10 nowych usług (w tym audyt technologiczny), utworzyd 17 przedsiębiorstw. Ten zakładany efekt wskazuje jednak na charakter wsparcia RPO WSL ukierunkowany raczej na inicjowanie właściwej skali i kierunku działania IOB niż wdrożenie wymiernych wyników tej współpracy. Badane IOB podkreślają, że w wyniku interwencji zrealizowanych w ramach Działania 1.3. osiągnęły następujące efekty: zwiększenie zakresu świadczonych usług, poprawę jakości świadczonych usług, poprawę wizerunku i wzrost rozpoznawalności instytucji, uzyskanie przewagi konkurencyjnej względem innych instytucji oraz nawiązanie współpracy z sieciami międzynarodowymi w zakresie innowacji bądź transferu technologii. Przedstawiciel IOB badany w wywiadzie pogłębionym podkreśla znaczenie tego ostatniego czynnika jako punktu zwrotnego w rozwoju tych podmiotów. Należy więc podkreślid, iż IOB postrzegają wsparcie kierowane do ich instytucji przede wszystkim w kategoriach zwiększenia potencjału instytucjonalnego. Niemniej jednak zarówno przedstawiciele Instytucji RPO WSL jak i uczestnicy wywiadu eksperckiego podkreślają, że właśnie potencjał i umiejętności wsparcia innowacyjnych przedsiębiorstw, zwłaszcza zaawansowanych technologicznie jest głównym deficytem IOB. Podsumowując, należy podkreślid, że w wyniku realizacji Działania 1.3. w wysokim stopniu wsparto potencjał parków technologicznych oraz jednostek badawczo-rozwojowych, umożliwiając im rozszerzenie portfolio usług w kierunku kluczowych specjalizacji regionu i większej koncentracji oferty na potrzebach gospodarki. IOB realizujące bezpośrednie usługi dla przedsiębiorców uzyskały także nowe kompetencje w zakresie tworzenia inicjatyw klastrowych, zwiększyły zakres swoich usług, ich jakośd oraz kompetencje w zakresie współpracy z przedsiębiorcami w obszarze transferu technologii i wdrażania rozwiązao innowacyjnych. W wyniku interwencji nie zwiększono jednak w sposób znaczący dostępności terytorialnej i finansowej bezpośredniej oferty usług dla przedsiębiorców, nie stwierdzono wpływu prowadzonych interwencji na poprawę oferty usługowej i tworzenie standardów świadczenia usług dla przedsiębiorstw w tym także wdrażanych we współpracy z partnerami zagranicznymi lub międzynarodowymi sieciami instytucji wspierania biznesu. Wpływ działao IOB na zwiększenia uczestnictwa przedsiębiorstw w mechanizmach sieciowych i kooperacyjnych wystąpi w efekcie odroczonym. Projekty realizowane przez IOB zakładają udział kilkuset przedsiębiorstw we wspieranych rozwiązaniach sieciowych. W okresie objętym ewaluacją nie stwierdzono jednak tego efektu na podstawie danych monitoringowych. Bariery w realizacji zadao przez IOB mają charakter zarówno wewnętrzny (brak wiedzy, niski potencjał 23 Tworzenie związków kooperacyjnych między MŚP oraz MŚP i instytucjami otoczenia biznesu, Case Doradcy, 2006; System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce, siły motoryczne i bariery, Jacek Matusiak 2011 (str. 10).

52 instytucjonalny, brak specjalizacji), jak i zewnętrzny. Duża nieufnośd jednostek badawczo-rozwojowych i uczelni spowodowana jest niską wiedzą na temat ochrony własności niematerialnej. Imitacyjną innowacyjnośd śląskich przedsiębiorstw oraz niski poziom kapitalizacji rokuje niewielkim popytem na usługi IOB Ocena wartości dodanej wsparcia otoczenia biznesu w regionie z punktu widzenia przedsiębiorców Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Jaka jest ocena wartości dodanej wsparcia otoczenia biznesu w regionie z punktu widzenia przedsiębiorców? Zdecydowana większośd badanych przedsiębiorców, beneficjentów Działania 1.2. nie współpracowała w okresie z instytucją otoczenia biznesu. Wykres 3 Czy w latach przedsiębiorca współpracował chod raz z instytucją otoczenia biznesu? Źródło: wyniki badania CATI z beneficjentami Działania 1.2. n=110 Beneficjenci RPO WSL , którzy deklarują korzystanie z usług IOB w latach wskazują na szkolenia, doradztwo oraz wsparcie przy pozyskiwaniu dofinansowania jako główne obszary współpracy z IOB. W ramach IDI z przedstawicielem przedsiębiorców uzyskano informację, iż IOB postrzegane są głównie jako instytucje właśnie szkoleniowe, pośredniczące przy pozyskiwaniu kontraktów handlowych bądź przy pozyskaniu dofinansowania. Przedsiębiorcy wskazują przy tym na następującą wartośd dodaną współpracy z IOB: 1) pozyskanie wiedzy o potencjalnych rynków zbytu, pośredniczenie w kontraktach handlowych, 2) pomoc w uzyskiwaniu certyfikatów, atestów, znaków jakości, mogących zwiększyd przewagę konkurencyjną przedsiębiorstwa, 3) ważną potencjalną rolą IOB mogłaby byd animacja środowiska oraz tworzenie rozwiązao sieciowych, branżowych, które pomagałyby konsolidowad oba środowiska. Należy przy tym podkreślid, iż w ramach RPO WSL kontakt przedsiębiorców z IOB jest śladowy. Zaledwie 20 przedsiębiorstw współpracowało z IOB w ramach Działania 1.2. Realizowały one głównie usługi doradcze w zakresie wdrażania przepisów BHP i norm środowiskowych oraz usługi atestujące, certyfikujące. Badany w ramach wywiadu pogłębionego przedstawiciel środowiska przedsiębiorców ocenia te usługi jako trafne i skuteczne. Analiza stron internetowych oraz ogólnodostępnych materiałów informacyjnych wskazuje na brak specjalizacji oferowanych usług innej niż tematyka obszaru biznesowego, z którym dany IOB się identyfikuje. Badane instytucje oferują przedsiębiorcom wsparcie szkoleniowo-doradcze o szerokim spektrum. Instytuty naukowo-badawcze ograniczają z kolei swoją rolę do świadczenia prac rozwojowych oraz wdrażania wyników B+R. Izby Przemysłowo-Handlowe specjalizują się w wyszukiwaniu partnerów handlowych oraz doradztwie w zakresie prowadzenia kontraktów handlowych. Żadna wskazanych instytucji nie oferuje usługi walidacji rynkowej, biznesowej, czy też kompleksowej usługi komercjalizacji wiedzy i technologii łącznie z ochroną własności intelektualnej i prawnej. Podsumowując efekty wsparcia IOB można postawid następujące wnioski: Dostosowanie oferty IOB do potrzeb przedsiębiorców regionu należy uznad za niewystarczające, zarówno ze względu na brak konkretnej oferty w obszarze walidacji rynkowej, biznesowej, audytu technologicznego. Przedsiębiorcy jednak pozytywnie oceniają inicjatywy klastrowe oraz stworzenie platform współpracy ze środowiskiem naukowo-badawczym oraz instytucjami otoczenia biznesu. Profesjonalizacja usług w kierunku prowadzenia kolejnych etapów transferu technologii, ułatwiania przedsiębiorcom orientacji w zakresie procesu transferu technologii oraz specjalizacji w ramach strategicznych

53 branż regionu nie została wsparta w ramach RPO WSL Zostały jednak stworzone warunki infrastrukturalne, w ramach inicjatyw klastrowych, do podnoszenia kompetencji sektora przedsiębiorstw w tym obszarze. Wspomniane w rozdziale wyżej inwestycje infrastrukturalne w sektorze jednostek badawczorozwojowych rozszerzyły ofertę skierowaną do przedsiębiorstw działających w branżach kluczowych specjalizacji regionu. Z punktu widzenia przedsiębiorców wartością dodaną inicjatyw klastrowych byłaby także usługa audytu technologicznego, perspektywy rozwoju transportu produktów/usług opartych na danej technologii oraz możliwości otrzymania atestów i certyfikatów wzmacniających markę przedsiębiorstwa. Realizacja projektów nie przyczyniła się trwale do większej dostępności terytorialnej i kosztowej IOB dla sektora MŚP. Brak szerokich doświadczeo współpracy obu środowisk nie pozwolił na optymalizacje kosztową usług IOB na potrzeby sektora MMŚP. W wyniku realizacji projektów infrastrukturalnych stworzono jednak zalążek koncentracji i specjalizacji branżowych usług okołobiznesowych. Poprzez dofinansowanie parków przemysłowotechnologicznych specjalizacje te dotyczą także konkretnych lokalizacji Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie konkurencyjności regionalnej gospodarki opartej na wiedzy Niniejszy rozdział odpowiada na pytanie badawcze: Jakie potrzeby w zakresie konkurencyjności regionalnej gospodarki opartej na wiedzy zostały spełnione dzięki realizacji RPO WSL ? Jakie potrzeby w przedmiotowym zakresie nadal wymagają wsparcia? Wzrost bezpośrednich inwestycji w regionie W oparciu o podsumowanie wcześniejszych analiz można postawid tezę, iż w ramach RPO WSL zaspokojono podstawowe potrzeby inwestycyjne regionu w zakresie kompleksowego uzbrojenia terenów inwestycyjnych oraz promocji gospodarczej województwa. Jak wynika z Mapy rozwoju INNOOBSERVATOR SILESIA wsparcie inwestycyjne i przyciąganie kapitału spoza regionu na tereny strefy ekonomicznej jest kluczowym czynnikiem sukcesu rozwoju innowacyjności województwa, przy uwzględnieniu czynników zwiększania potencjału rozwiązao sieciowych i powiązao w ramach sektora B+R. Dokumenty strategiczne regionu podkreślają przy tym koniecznośd nie tyle tworzenia nowych obszarów, ile pozyskiwania nowych inwestycji na obszarach KSSE i innych terenów inwestycyjnych. Wskazano przy tym potrzebę przekształcania terenów poprzemysłowych na tereny inwestycyjne. Biorąc jednak pod uwagę strukturę własnościowa tych terenów wsparcie tego typu inwestycji może byd problematyczne. Mapa regionalnych priorytetów, wskazana w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego, priorytetyzuje obszar subregionu centralnego jako główny teren atrakcyjności inwestycyjnej i potencjału gospodarki opartej na wiedzy. Zgodnie z zapisami Strategii obszar ten będzie charakteryzował się zrównoważonym wyskalowaniem funkcji rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego, nowoczesną i innowacyjną gospodarką z dużą liczbą przedsiębiorstw wysokich technologii oraz koncentracją sfery usług, zapewniających wysoką pozycję konkurencyjną regionu w skali globalnej. Kolejnym przestrzennym priorytetem wspierania wzrostu bezpośrednich inwestycji w regionie jest subregion zachodni, w którym prognozowany jest wzrost liczby przedsiębiorstw sektora MMŚP. Przyciąganie nowych inwestorów, rozbudowa infrastruktury przedsiębiorczości technologicznej, w tym obszarów inwestycyjnych oraz parków technologicznych, naukowych i przemysłowych, platform i inkubatorów technologicznych jako narzędzi ułatwiających dostęp nowo powstającym innowacyjnym przedsiębiorstwom do transmisji wiedzy kreowanej, w tym w sektorze B+R oraz ułatwiającej wprowadzenie produktów na Jednolity Rynek Europejski, zapewnienie bezpieczeostwa energetycznego i efektywności energetycznej oraz rozbudowy sieci telekomunikacyjnej i informatycznej; zostały wskazane w dokumencie strategicznym jako główne kierunki działania w zakresie indukowania wzrostu bezpośrednich inwestycji w regionie. W strategicznej mapie potrzeb wskazano również na zagospodarowanie obiektów i obszarów poprzemysłowych pod tereny inwestycyjne; tworzenie i wspieranie rozwoju stref aktywności gospodarczej i technologicznej, w tym m.in. specjalnych stref ekonomicznych; rozwój oraz inwestowanie w centra zaawansowanych technologii, parków naukowych, przemysłowych i technologicznych, w tym we współpracy z ośrodkami akademickimi i jednostkami badawczo-rozwojowymi; budowę

54 systemu promocji atrakcyjności inwestycyjnej; przyciąganie do regionu inwestycji, w szczególności o wysokim zaawansowaniu technologicznym, w tym opartych na technologiach pro środowiskowych. Kierunki strategiczne branż wskazanych do wsparcia w dokumencie strategicznym wskazują na koniecznośd zwiększenia bezpośrednich inwestycji w obszarze przemysłów tradycyjnych, nowych technologii przemysłu wydobywczego, proekologicznych sposobów produkcji, technologii medycznych. Branże wskazane w RSI WSL jako najbardziej prospektywne w kolejnych latach to: B. Górnictwo i wydobywanie, C. Przetwórstwo przemysłowe, D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, E. Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalnośd związana z rekultywacją, F. Budownictwo, H. Transport i gospodarka magazynowa, J. Informacja i komunikacja - wspomagane przez sekcję M. Działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna. Prognozy strategiczne, przedstawione w Modelu Wdrażania RSI zakładają następującą dynamikę wskaźników wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej regionu. Zachowanie I miejsca w rankingu atrakcyjności PAIZ - Wzrost bezpośrednich zagranicznych inwestycji w regionie z 1 mln euro do 790 mln USD. Beneficjenci Działania 1.1 deklarują gotowośd i potrzebę dalszych inwestycji w obszarze uzbrojenia terenu przeznaczonego pod działalnośd gospodarczą oraz w obszarze promocji zagranicznej terenów inwestycyjnych. Zgodnie z zapisami RSI województwa śląskiego wsparcia wymagają przede wszystkim branże wpisane na Listę kluczowych technologii. W wyniku analizy strategii lokalnych rozwoju powiatów województwa śląskiego nie odnotowano priorytetyzacji tych branż w ujęciu terytorialnym. Można jedynie nadmienid, iż turystyka została wskazana jako branża kluczowa dla rozwoju subregionu północnego i południowego. Potrzeby zidentyfikowane w dokumentach strategicznych wskazują na potrzebę dalszej kontynuacji wsparcia uzbrojenia terenów inwestycyjnych i ich promocji, ze szczególnym uwzględnieniem Aglomeracji Górnośląskiej i subregionu zachodniego. Występuje potrzeba dalszego tworzenia parków technologicznych oraz innych mechanizmów sieciujących, które wykazały się relatywnie wysoką skutecznością w zakresie pozyskiwania nowych inwestorów. Zdaniem ekspertów, uczestników wywiadu grupowego oba typy interwencji można uznad za kluczowe dla rozwoju inwestycyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw W wyniku Działania 1.2. zwiększyła się przewaga konkurencyjna przedsiębiorstw w obszarze dywersyfikacji i modernizacji produkcji w oparciu o nowe technologie, wprowadzenia nowych/ulepszonych produktów na rynek, promocji produktów i usług za granicą. Nadal jednak wykazują one deficyt w zakresie stosowania długoterminowych instrumentów konkurencyjności, takich jak uczestnictwo w strukturach sieciowych, klastrach oraz prowadzenie własnych prac B+R. Z badania CATI przeprowadzonego z beneficjentami Działania 1.2 wynika, iż występuje potrzeba dalszych inwestycji doskonalących produkty i usługi, inwestycji wspierających zastosowanie technologii komunikacyjnych i elektronicznych w zarządzaniu przedsiębiorstwem oraz wspieranie udziału przedsiębiorstwa w targach, wystawach. Specyfika wsparcia inwestycyjnego przedsiębiorstw przy dynamicznym rynku w globalnej gospodarce nie pozwala na określenie pułapu ostatecznego zaspokojenia potrzeb śląskich przedsiębiorstw w obszarach wspartych w ramach RPO WSL Potrzeba kontynuacji wsparcia promocji usług/produktów przedsiębiorstwa za granicami kraju występuje częściej w subregionie południowym oraz centralnym niż w pozostałych. Również w subregionie południowym (powiat bielski, miasto Bielsko-Biała) częściej niż w innych lokalizacjach zgłaszana jest potrzeba korzystania z profesjonalnych usług doradczych IOB. Wsparte przedsiębiorstwa wykazują brak zainteresowania zastosowaniem długoterminowych instrumentów konkurencyjności, takich jak uczestnictwo w strukturach sieciowych, klastrach, korzystanie z usług doradczych oraz prowadzenie własnych prac w zakresie B+R. Jako przyczynę niskiego zainteresowania tego typu inwestycjami wskazano wyżej: skomplikowanie prac przygotowawczych w zakresie tworzenia własnych struktur B+R, brak średniookresowej strategii przedsiębiorstwa, ryzykownośd finansową inwestycji w opracowanie własnych innowacji, brak doświadczenia we współpracy międzysektorowej. Biorąc jednak pod uwagę pełzającą dynamikę nakładów inwestycyjnych w sektorze

55 przedsiębiorstw, stagnację udziału produkcji sprzedanej ulepszonych produktów, spadającą dynamikę tworzenia nowych podmiotów gospodarczych przy wzrastającej stopie bezrobocia, przeciętną w skali kraju liczbę przedsiębiorstw innowacyjnych oraz znajdujących się w sieciach kooperacyjnych oraz niski udział przedsiębiorstw zgłaszających patenty należy wziąd również pod uwagę wyzwania stawiane przed konkurencyjna gospodarką opartą na wiedzy w dokumentach strategicznych. Zarówno w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego do roku 2020 jak i w Regionalnej Strategii Innowacji zakłada się wsparcie przedsiębiorstw innowacyjnych, realizujących inwestycje we wskazanych wyżej sekcjach PKD obejmujących kluczowe specjalizacje regionu. Zakłada się, iż wzrost konkurencyjności śląskich przedsiębiorstw obejmowad będzie także instrumenty budowania przewagi konkurencyjnej, szczególnym uwzględnieniem większej współpracy przedsiębiorstw sektora MMŚP z instytucjami otoczenia biznesu. Prognozy strategiczne w obszarze wsparcia konkurencyjności przedsiębiorstw obejmują następujące wymiary: 1) wzrost wysokości wskaźnika Liczba przedsiębiorstw wprowadzających innowacje produktowe i usługowe procesowe jako % ogólnej liczby MŚP z do 25%, 2) wzrost wysokości wskaźnika Udział wydatków przedsiębiorstw na B+R w PKB (BERD/PKB z 0,14% do 1,1%, 3) wzrost wartości wskaźnika Udział eksportu wyrobów wysokiej techniki w produkcji sprzedanej województwa śląskiego o 20% w stosunku do wartości z 2010 roku. Przedstawiciele IP i IZ RPO WSL zwracają jednak uwagę na niski popyt śląskich przedsiębiorstw i ich wysoką potrzebę dalszej kapitalizacji w środkach trwałych. Uczestnicy wywiadu eksperckiego zwracają uwagę na obawę przedsiębiorstw przed niskim popytem w regionie na udoskonalone, innowacyjne produkty. Analiza dokumentów strategicznych oraz deklarowanych potrzeb beneficjentów w podziale na branże pozwala na postawienie założeo dotyczących wsparcia poszczególnych branż, kluczowych dla rozwoju regionu: B. Górnictwo i wydobywanie Nd., C. Przetwórstwo przemysłowe - potrzeb wsparcia transferu technologii w obszarze materiałów, wzmocnienie internacjonalizacji, opracowanie patentu, D. Technologie dla energetyki, w tym technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędnośd energii, wsparcie doradcze, audyt technologiczny, dostosowywanie produkcji energetycznej do norm środowiskowych, E. Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalnośd związana z rekultywacją - inwestycje w środki trwałe oraz innowacje procesowe, F. Budownictwo wsparcie transferu technologii, e-sprzedaż, technologie zgodne z wymaganiami ochrony środowiska, H. Transport i gospodarka magazynowa innowacje procesowe, wdrażanie TIK do procesu zarządzania, J. Informacja i komunikacja - nakłady na środki trwałe, innowacje procesy wspomagane przez sekcję M. Działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna. Podsumowując można określid potrzeby zwiększenia konkurencyjności przedsiębiorstw jako zaspokojone częściowo w ramach RPO WSL Przedsiębiorstwa zwiększyły poziom nakładów inwestycyjnych, niemniej jednak relatywnie rzadko stosowały narzędzia budowania pozycji konkurencyjnej w gospodarce opartej na wiedzy. Warto więc, w przyszłym okresie programowania wspierad projekty łączące wsparcie inwestycyjne z wprowadzaniem narzędzi budowania przewagi konkurencyjnej takich jak korzystanie z usług IOB, internacjonalizacja produkcji, rozpoczęcie bądź wsparcie własnej działalności B+R, zakup patentu, technologii Potrzeby w zakresie potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji Dokumenty strategiczne regionu formułują mapę potrzeb w zakresie wsparcia potencjału sektora B+R oraz struktur sieciowych w kategoriach tworzenia nowoczesnej tkanki przedsiębiorczości, w tym centrów transferu technologii i rozwijania współpracy sektora B+R z przedsiębiorstwami wraz z systemem pomocy w zakresie przygotowania dokumentacji i patentowania wynalazków oraz wspieranie rozwoju produktów niszowych, mogących stanowid ważny element eksportowy regionu.

56 Kierunki strategicznych działao w tym obszarze obejmują następujące wymiary: 1) integrację działao ośrodków badawczych, naukowców i przemysłu, mającą na celu wykreowanie nowatorskich kierunków badawczych, w tym z zakresu ochrony środowiska i przeciwdziałania zmianom klimatu, 2) budowanie partnerstwa i współpracy między organizacjami wsparcia biznesu, sektorem B+R, samorządem terytorialnym oraz firmami, w tym promowanie powiązao sieciowych, kooperacyjnych i inicjatyw oddolnych, a także włączenie tych powiązao w sieci międzynarodowe, umożliwiające m.in. stworzenie systemu wymiany informacji o prowadzonych badaniach, 3) wsparcie ośrodków badawczych przy uczelniach wyższych, mające na celu umożliwienie prowadzenia prac badawczych z zakresu nauk wysokospecjalistycznych. Wyniki badania wskazują na ograniczone efekty wsparcia w tych obszarach w ramach RPO WSL Projekty, zrealizowane w Działaniu 1.3. wypracowały w ewaluowanym okresie potencjał i bazę do transferu technologii, rozpoczęły upowszechnianie klastrów i sieci kooperacyjnych jako narzędzia podnoszenia konkurencyjności przedsiębiorstw. Badania realizowane przez jednostki badawcze nie obejmowały zakresu wysokospecjalistycznych nauk. Efekty projektów zrealizowanych w ramach Działania 1.3. mają charakter długoterminowy i odroczony. Zarówno beneficjenci Działania 1.3., badani podczas CATI jak i przedstawiciele instytucji RPO WSL oraz eksperci uczestniczący w warsztacie grupowym wskazują na dominujące typy interwenci wsparcie infrastruktury B+R oraz wsparcie tworzenia klastrów za główne potrzeby również w przyszłym okresie programowania. Biorąc pod uwagę dynamikę danych statystycznych: relatywnie wysokie nakłady na B+R w sektorze publicznym, wysoką w skali kraju liczba przyznanych patentów w sektorze publicznym, silną dynamikę powstawania nowych klastrów w regionie przy relatywnie niskim udziale przedsiębiorstw w rozwiązaniach sieciujących przy prognozowanym wzroście wskaźników strategicznych: 1) utrzymanie wskaźnika: udział produktów wysokiej i średniej techniki w produkcji sprzedanej na poziomie 20,6% (I miejsce w kraju), 2) podniesienie wartości wskaźnika uczestnictwa w sieciach globalnych z 13 do 32, 3) zwiększenie wysokości wskaźnika Udział wydatków publicznych na B+R w PKB (GOVERD+HERD z 0,32 do 1,5%, 4) liczba udzielonych patentów 233, utrzymanie pozycji 4 regionu w Polsce, 5) wzrost pozycji w kraju w zakresie wskaźnika Przedsiębiorstwa przemysłowe, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej w ramach inicjatywy klastrowej, w % ogółu przedsiębiorstw awans do trójki. Można wyciągnąd wniosek, iż dalsze potrzeby w obszarze wsparcia sektora B+R oscylują wokół położenia większego nacisku na efekty współpracy międzysektorowej. Szczególnie istotne stanie się upowszechnianie inicjatyw klastrowych oraz ich udostępnianie szerokiej gamie zainteresowanych przedsiębiorstw. Zaleca się więc silniejszą terytorializację wsparcia z zadbaniem o dostępnośd inicjatyw klastrowych w skali subregionu Potrzeby w zakresie wsparcia otoczenia biznesu Dokumenty strategiczne nie formułują kierunków wsparcia IOB. Wyniki badao terenowych i desk research (analiza stron internetowych IOB) wskazują jednak na niskie przystosowanie oferty IOB do potrzeb przedsiębiorców. Występuje przy tym wyraźna segmentacja IOB w obszarze typu udzielonego wsparcia, oraz w zakresie branżowym. Sytuacja taka nie sprzyja konkurencji ani modyfikowaniu oferty pod wymagania przedsiębiorstw sektora MŚP. Profesjonalizacja działao IOB dynamizuje się natomiast przy współpracy trójsektorowej w ramach inicjatyw klastrowych. Poznanie potrzeb członków klastra i częsta współpraca międzysektorowa sprzyja rozszerzeniu zakresu usług oferowanych przez IOB. Beneficjenci Osi Priorytetowej I deklarują potrzebę rozpoczęcia współpracy z IOB w obszarach wylistowanych na poniższym wykresie.

57 Wykres 4 Pożądane przez beneficjentów, przedsiębiorców Osi Priorytetowej I kierunki współpracy z IOB Źródło: wyniki badania CATI z beneficjentami Priorytetu I, n=112 W trakcie badania zdiagnozowano także potrzebę zwiększenia udziału IOB w międzynarodowych platformach współpracy B+R oraz we wspieraniu internacjonalizacji działao śląskich przedsiębiorców. Biorąc pod uwagę terytorializację inwestycji, występuje potrzeba zachowania parametru spójności terytorialnej ze względu na początkowa fazę rozwoju współpracy międzysektorowej. Należy zadbad o reprezentacje IOB w każdym subregionie w sposób zapewniający dostępnośd efektów wsparcia w skali subregionalnej. W trakcie badania nie zidentyfikowano deficytu w obszarze dostępności platform technologicznych i platform europejskich, braku ich znajomości przez IOB czy też deficytu kompetencji, uniemożliwiającego aktywne uczestnictwo w działaniach platform. Niska aktywnośd IOB wynika z braku klientów na pionowy transfer technologii. Występuje więc problem błędnego koła, który może przerwad inicjatywa klastrowa oraz promocja jej rezultatów w środowisku regionalnych przedsiębiorców. W wyniku badania i analizy potrzeb przedsiębiorców zidentyfikowano następujące pożądane kierunki wsparcia IOB w celu zwiększenia uczestnictwa przedsiębiorstw w mechanizmach sieciowych i kooperacyjnych: 1) audyt technologiczny, walidacja biznesowa, walidacja rynkowa, wsparcie procesu transferu technologii, 2) wsparcie procesu eksportu, w tym poszukiwanie potencjalnych partnerów biznesowych, 3) wsparcie udziału w klastrach, sieciach kooperacyjnych, 4) wsparcie funkcji IOB jako brokera wiedzy i menadżera ds. komercjalizacji. Podobnie jak w przypadku produkcji innowacyjnej w przedsiębiorstwach, wpływ RPO WSL na nakłady na działalnośd badawczo-rozwojową zyskuje istotnośd dopiero w ostatnim badanym okresie (2016) napływu środków oraz ich wydatkowaniu. Jak wynika z modelu, każdy milion złotych środków RPO generuje przeciętnie 3000 nakładów na badania i rozwój. Dodatkowo, obok środków z RPO (Działanie 1.2), zwiększanie nakładów na B+R może wzmacniad działalnośd eksportowa (dla zdobycia i utrzymania przewagi konkurencyjnej) oraz kapitał ludzki (optymalne wykorzystanie zasobów ludzkich). Model dla 2016 wykazuje się istotnością dla wszystkich poziomów istotności. Podsumowanie. Główne wnioski Wzrost wysokości bezpośrednich inwestycji w regionie 1. Analiza skuteczności wsparcia 24 w odniesieniu do typów operacji ich celowości w związku zdefiniowanymi celami Działania 1.1., wskazuje na modernizację i uzbrojenie terenów inwestycyjnych, stanowiących potencjał województwa oraz ich promocję gospodarczą jako najczęściej realizowane typy operacji. Taka struktura wsparcia jest optymalna w 24 Skutecznośd wsparcia ze względu na typ operacji wskazuje na zgodnośd najczęstszych typów operacji (pod względem ilościowym i wartościowym) z celami Działania 1.1.

58 świetle zdiagnozowanych w dokumentach strategicznych wyzwao (tj. jednoczesna największa powierzchnia terenów inwestycyjnych w kraju i ich niewykorzystany potencjał). Model ekonometryczny szacujący wpływ wsparcia w ramach RPO WSL na wzrost wartości bezpośrednich inwestycji w regionie wykazał jej statystyczną nieistotnośd. Niemniej projekty realizowane w ramach Działania 1.1. wykazują duży potencjał zwiększenia wysokości inwestycji w regionie ze względu na zmniejszenie deficytów w zakresie uzbrojenia atrakcyjnych inwestycyjnie terenów oraz ich promocję gospodarczą. Relatywnie rzadko realizowane projekty wsparcia parków przemysłowo-technicznych charakteryzują się największą skutecznością w osiąganiu celów Działania Zidentyfikowano w dokumentach strategicznych potrzebę dalszej kontynuacji wsparcia uzbrojenia terenów inwestycyjnych i ich promocji, ze szczególnym uwzględnieniem Aglomeracji Górnośląskiej i subregionu zachodniego. Jako działania priorytetowe wskazano przekształcanie terenów poprzemysłowych i pokopalnianych na tereny inwestycyjne. Występuje również potrzeba dalszego tworzenia mechanizmów sieciujących w strefie parków technologicznych oraz innych, które wykazały się relatywnie wysoką skutecznością w zakresie pozyskiwania nowych inwestorów. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw 1. Niemal wszystkie przedsiębiorstwa współfinansowane w ramach Działania 1.2. zmodernizowały swój park maszynowy bądź wprowadziły nowy/ulepszony produkt, blisko 1/3 wspartych przedsiębiorstw promowała swoje produkty/usługi poza granicami kraju, unowocześniła swoje produkty i usługi, rozszerzyła zakres działalności, zwiększyła zatrudnienie bez dodatkowych zwolnieo. Większośd beneficjentów Działania 1.2. deklaruje wzrost przychodów, zwiększenie zakresu sprzedaży zarówno w województwie śląskim, jak i poza granicami regionu. Co piąty beneficjent rozpoczął w wyniku interwencji RPO WSL eksport swoich produktów, podnosząc swoją konkurencyjnośd również w skali międzynarodowej. Badani przedsiębiorcy zauważają również wzrost produktywności pracy przy braku spadku kosztów produkcji. 2. Biorąc pod uwagę, iż większośd projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa w ramach Działania 1.2. polegały na wprowadzeniu na rynek nowej usługi, można oszacowad pozytywnie korelujący wpływ RPO WSL na zwiększenie udziału produkcji sprzedanej wyrobów nowych lub ulepszonych. Wpływ na wzrost innowacyjności przedsiębiorstw nie był jednak znaczący. Zainteresowanie przedsiębiorców realizacją projektów wdrażających innowacje było relatywnie niskie ze względu na niekorzystne warunki dofinansowania (próg dofinansowania), odroczoną rentownośd inwestycji, brak długofalowych strategii rozwoju sektora MMŚP. Wsparte przedsiębiorstwa rzadko korzystały z usług doradczych w ramach wsparcia, a mniej niż połowa beneficjentów Działania 1.2. zaczęła współpracowad w wyniku realizacji projektu z IOB bądź zwiększyła zakres współpracy w ramach nieformalnych sieci kooperacyjnych w branży. 3. Potrzeby zwiększenia konkurencyjności przedsiębiorstw zostały zaspokojone tylko częściowo w ramach RPO WSL Przedsiębiorstwa zwiększyły poziom nakładów inwestycyjnych oraz zwiększyły przewagę konkurencyjną w wyniku dywersyfikacji i modernizacji produkcji. Warto jednak w przyszłym okresie programowania wspierad projekty łączące wsparcie inwestycyjne z wprowadzaniem narzędzi budowania trwałej przewagi konkurencyjnej, takich jak korzystanie z usług IOB, rozszerzenie działalności eksportowej, rozpoczęcie bądź wsparcie własnej działalności B+R. Wsparcie potencjału sektora B+R i struktur sieciowych na rzecz innowacji 1. Interwencje realizowane w ramach Działania 1.3. wpłynęły znacząco na zwiększenie potencjału rozwoju współpracy B+RT w regionie w przyszłej perspektywie finansowej. Wsparcie infrastrukturalne zwiększyło kompetencje sektora w zakresie oferowania przedsiębiorcom usług ułatwiających transfer technologii w kluczowych specjalizacjach regionu. Analiza wskazuje również na potencjalny wpływ wsparcia sektora B+R na wzrost nakładów na badania B+R. 2. W obszarze wzmocnienia struktur sieciowych na rzecz innowacji wpływ RPO WSL dotyczył pierwszego zalążkowego etapu tworzenia tych struktur, zwiększenia masy krytycznej członków sieci, inicjowania kontaktów, a nie osiągania konkretnych i wymiernych rezultatów. Można także postawid wniosek, iż w wyniku interwencji RPO WSL przełamana została bariera wiedzy i informacji o możliwościach transferu technologii. Zaleca się więc silniejszą terytorializację wsparcia z zadbaniem o dostępnośd inicjatyw klastrowych w skali subregionu. Wsparcie instytucji otoczenia biznesu w regionie 1. Nie stwierdzono wpływu prowadzonych interwencji na poprawę oferty usługowej i tworzenie standardów świadczenia usług dla przedsiębiorstw w tym także wdrażanych we współpracy z partnerami zagranicznymi lub

59 międzynarodowymi sieciami instytucji wspierania biznesu. Wsparcie infrastrukturalne zwiększyło jednak ich potencjał do rozwoju usług brokera wiedzy w sieciach kooperacji. 2. Podstawową barierą profesjonalizacji usług IOB jest brak jasno zdefiniowanych potrzeb przedsiębiorstw oraz brak ich zrzeszeo, które umożliwiłyby takie formułowanie oferty IOB, aby zainteresowad sektor MMŚP. 3. Zidentyfikowano następujące pożądane kierunki wsparcia IOB w celu zwiększenia uczestnictwa przedsiębiorstw w mechanizmach sieciowych i kooperacyjnych: audyt technologiczny, walidacja biznesowa, walidacja rynkowa, wsparcie procesu transferu technologii, wsparcie procesu eksportu, w tym poszukiwanie potencjalnych partnerów biznesowych, wsparcie udziału w klastrach, sieciach kooperacyjnych, wsparcie funkcji IOB jako brokera wiedzy i menadżera ds. komercjalizacji. 6.2 EFEKTY WSPARCIA SPOŁECZEOSTWA INFORMACYJNEGO Wstęp Analizując obszar, jakim jest społeczeostwo informacyjne, warto rozpocząd od przytoczenia definicji tego terminu, który w dokumencie STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO ŚLĄSKIE określony został jako: społeczeostwo, w którym dynamiczny rozwój napędzanych wiedzą technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) sprzężonych z zasobem wiedzy oraz ich dyfuzja do wszystkich sektorów prowadzą do przemian strukturalnych i tworzą nowe możliwości w zakresie przyspieszenia rozwoju społeczno-gospodarczego. Zgodnie z treścią RPO WSL celem głównym Priorytetu II (społeczeostwo informacyjne) było stworzenie warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego w regionie. Cel ten obejmował następujące cele szczegółowe: 1. zapewnienie powszechnego, szerokopasmowego i bezpiecznego dostępu do Internetu (poziom całej alokacji to EUR 26 ), 2. wzrost liczby usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną (poziom całej alokacji ogółem to EUR 27 ). W ramach Priorytetu preferowane miały byd projekty o charakterze ponadlokalnym ze szczególnym uwzględnieniem terenów wiejskich i małych miast. Założenia dla Działania 2.1 przewidywały priorytet dla podejmowania interwencji sprzyjających przeciwdziałaniu występowania wykluczenia cyfrowego. Jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia, podejmujące decyzję o aplikowaniu o środki unijne, miały w pierwszej kolejności realizowad cel społeczny, jakim jest likwidacja obszaru, na którym brak jest infrastruktury teleinformatycznej lub wsparcie obszarów, które są w tę infrastrukturę wyposażone w niedostatecznym stopniu. Dopiero następnym krokiem powinna byd budowa sieci na tzw. potrzeby własne. W przypadku projektów realizowanych w Działaniu 2.2. głównym zamierzeniem był rozwój elektronicznych usług publicznych dla mieszkaoców regionu, niezbędnych do wypełniania zadao w zakresie e-governance (tj. zwiększających zakres usług świadczonych drogą elektroniczną). Specyficznym dla tego Działania miało byd też tworzenie systemów wspomagania zarządzania w administracji publicznej na poziomie lokalnym, ponadlokalnym oraz regionalnym. Priorytetowym zadaniem realizowanych projektów miało byd też zapewnienie bezpieczeostwa świadczonych usług, a także integracja i standaryzacja istniejących oraz nowotworzonych systemów informatycznych Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Analiza skuteczności wsparcia pod kątem oceny poziomu wykorzystania alokacji w Priorytecie II pokazuje, że na koniec roku 2013 zakontraktowano niemal 94% i rozliczono niespełna 35% dostępnej alokacji. To wynik jednak mniejszy niż średnie wartości obserwowane dla całego RPO, gdzie poziom kontraktacji był w analogicznym okresie na poziomie nieco ponad 96%, a wydatkowania na poziomie ponad 64% (czyli prawie dwukrotnie wyższym). Skutecznośd mierzona wykorzystaniem alokacji jest zatem na niskim poziomie. To kluczowa informacja w świetle prowadzenia i prezentowania wyników dalszych analiz - zwłaszcza w obszarze oceny wpływu inwestycji, gdzie pod uwagę wzięte zostały dane nt. wartości osiąganych wskaźników w projektach wg aktualnych wniosków o płatnośd. Osiągnięte wartości wskaźników w tej chwili mogą byd bowiem mocno zaniżone właśnie z tego powodu co skutkowad może (w momencie realizacji przedmiotowego badania) trudnością oszacowania rzeczywistych i pełnych efektów prowadzonych inwestycji. 25 Wersja z Lipca 2013 roku. 26 Szczegółowy opis priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , Kwiecieo Szczegółowy opis priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , Kwiecieo 2014.

60 Wykres 5 Poziom wykorzystania alokacji RPO WSL w Priorytecie II - stan na koniec grudnia 2013 Źródło: Sprawozdanie okresowe z realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata w II półroczu 2013 Powyższe dane znajdują przełożenie na obserwowany stopieo realizacji wskaźników programowych, których poziom na koniec 2013 roku nie może byd jeszcze uznany za zadowalający. Jak wynika z poniższej tabeli największy poziom realizacji występuje dla wskaźnika dotyczącego liczby powstałych PIAP. Dla pozostałych wskaźników, z Działania 2.1, w zasadzie nie odnotowano na koniec 2013 roku istotnych postępów w stopniu ich realizacji. Korzystniej (pod względem poziomu realizacji) wygląda sytuacja w Działania 2.2, gdzie zrealizowano większośd zaplanowanych projektów dot. e-usług, w ramach których uruchomiono jednak tylko 7% z zaplanowanych rozwiązao. Tabela 8 Poziom realizacji wskaźników programowych w ramach II Priorytetu Działanie Typ wskaźnika Nazwa wskaźnika % realizacji wskaźnika produktu Liczba PIAP objętych wsparciem w ramach Programu 167% Długośd sieci Internetu szerokopasmowego 0% 2.1 Liczba przedsiębiorstw, które uzyskały możliwośd dostępu do Internetu 0% rezultatu Liczba instytucji, które uzyskały możliwośd dostępu do Internetu 3% Liczba osób, które uzyskały możliwośd dostępu do Internetu 0% 2.2 produktu liczba projektów dotycząca e - usług 87% Liczba uruchomionych usług online dzięki wsparciu programu 7% rezultatu Liczba użytkowników korzystających z usług online uruchomionych dzięki wsparciu programu Źródło: Sprawozdanie roczne z realizacji RPO WSL za rok % Zestawienie wskaźników programowych z wartościami docelowymi wskaźników wykorzystywanych w projektach pokazuje, że dotychczasowe wydatkowanie środków w obu Działaniach cechuje się podobną skutecznością, która na obecnym etapie wdrażania Programu nie może byd wiarygodnie oceniona z racji dużych opóźnieo w realizacji projektów z Działania 2.1. Jednakże zakładając, że założone wskaźniki projektowe zostaną zrealizowane po zakooczeniu inwestycji, można przewidzied skuteczne realizowanie zdefiniowanych przez poszczególnych beneficjentów celów, które z kolei przełożą się na osiąganie celów Priorytetu (analiza osiągania celów została przedstawiona w kolejnych podrozdziałach). W Działaniu 2.1 realizowane jest dużo mniej projektów niż w ramach 2.2 (projektów w Działaniu 2.2 jest prawie 2,5 razy więcej wobec 57) a mimo to wartości całościowe wszystkich inwestycji (co pokazuje poniższa tabela) niewiele się różnią co wynika jednak z faktu, że inwestycje w Działaniu 2.1 są stosunkowo dużo droższe od tych realizowanych w ramach 2.2. Jak pokazuje poniższa tabela wartośd wszystkich realizowanych projektów w ocenianych Działaniach obecnie wynosi prawie 814 mln zł, z czego dofinansowanie ze środków UE stanowi blisko 610 mln zł. Tabela 9 Wartości całkowite oraz kwoty dofinansowania projektów w poszczególnych Działaniach Priorytetu II Wartośd ogółem (zł) Dofinansowanie (zł) Dofinansowanie UE (zł)

61 Działanie , , ,52 Działanie , , ,06 Ogółem , , ,58 Źródło: KSI SIMIK W przypadku inwestycji z Działania 2.1 najczęściej realizowano trzeci typ projektów, czyli Tworzenie publicznych punktów dostępu do Internetu (PIAP), a w ramach Działania 2.2 drugi typ projektów - Budowa zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania w administracji publicznej na poziomie regionalnym, ponadlokalnym i lokalnym (back office) szczegółowe dane przedstawiono w tabeli poniżej. Warto zwrócid uwagę, że występuje silna i pozytywna korelacja między pewnymi typami projektów - co oznacza, że beneficjent realizujący jeden typ często realizował go w powiązaniu z innym rodzajem projektu. W Działaniu 2.1 taka zależnośd występuje między typami projektów nr 2 i 4 oraz między typami 3 i Z kolei w przypadku Działania 2.2 zachodzi silna korelacja między obydwoma typami projektów 29 - co oznacza, że beneficjenci w zdecydowanej większości jednocześnie realizowali projekty front jak i back office z przewagą tych drugich. Tabela 10 Liczba poszczególnych typów projektów w podziale na Działania Działanie Typ projektu Liczba zrealizowanych 1. Budowa i przebudowa miejskich i regionalnych sieci szkieletowych. 19 Działanie 2.1 Infrastruktura społeczeostwa informacyjnego 2. Budowa i przebudowa sieci dostępowych Tworzenie publicznych punktów dostępu do Internetu (PIAP) Wyposażenie inwestycyjne centrów zarządzania sieciami regionalnymi i lokalnymi w infrastrukturę teleinformatyczną 18 Ogółem 57 Działanie 2.2 Rozwój elektronicznych usług publicznych 1. Tworzenie i wdrażanie systemów informatycznych na poziomie regionalnym, ponadlokalnym i lokalnym w zakresie e-government zwiększających zakres oraz dostępnośd usług świadczonych drogą elektroniczną (front office). 2. Budowa zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania w administracji publicznej na poziomie regionalnym, ponadlokalnym i lokalnym (back office). Ogółem Źródło: dane LSI (wartości ogółem nie są sumą wartości z powyższych typów, bowiem w zakresie jednego projektu mógł byd realizowany jednocześnie więcej niż tylko 1 typ) Analiza przestrzenna liczby i wartości dofinansowania projektów w ramach Działania 2.1 pokazuje, że najwięcej projektów zrealizowano w powiatach: cieszyoskim (11), m. Katowice (8). Najmniej z kolei na terenie powiatów: m. Ruda Śląska (1), m. Mysłowice (1). Jak widad zatem nie ma zależności między liczbą realizowanych projektów a typem powiatu (grodzki a ziemski). Tylko w powiecie rybnickim nie zrealizowano żadnego projektu z tego Działania. Co ciekawe - liczba projektów w powiecie nie zawsze idzie w parze z całkowitą wartością udzielonego dofinansowania, która z kolei była najwyższa (powyżej 20 mln zł) w powiatach: m. Zabrze, m. Rybnik, m. Bielsko Biała, m. Sosnowiec, czyli w powiatach grodzkich a stosunkowo częściej było najniższe w powiatach ziemskich. Wynika z tego, że to powiaty grodzkie realizowały większe i bardziej kompleksowe projekty niż powiaty ziemskie co jednak może byd spowodowane wielkością powiatu i relatywnie większymi potrzebami w tych samych nawet obszarach. Analogiczna analiza przestrzenna realizowanych projektów w Działaniu 2.2 pokazała, że najwięcej projektów zrealizowano w powiatach: zawierciaoskim (13), żywieckim (12), bielskim (11). Najmniej z kolei na terenie powiatów: kłobuckiego (2), częstochowskiego (2). Z tego wynika, że to powiaty ziemskie dominują w obu grupach skrajnych, podczas gdy powiaty grodzkie (pod względem liczby projektów) plasują się po środku. Nie ma więc jednolitych obszarów, na których szczególnie korzystano by ze wsparcia w ramach Priorytetu. Stąd można wnioskowad, że w przypadku obu Działao nie doszło do 28 Korelacja Pearsona na poziomie 0,78 i 0, Korelacja Pearsona na poziomie 0,81.

62 szczególnie istotnego i wyraźnego wspierania obszarów wiejskich i małych miast co było jednak podkreślane w zapisach RPO. W dalszej części rozdziału przedstawiona zostanie analiza ilościowa poszczególnych typów projektów w powiatach celem weryfikacji powyższego wniosku. W przypadku Działania liczba realizowanych projektów w powiatach też nie przekłada się bezpośrednio na wartośd udzielonego dofinansowania, która z kolei była najwyższa (powyżej 20 mln zł) w powiatach: m. Częstochowa, m. Rybnik, m. Katowice, m. Gliwice, m. Sosnowiec. Jak wynika z poniższej mapy, w powiatach m. Rybnik i m. Sosnowiec wartości udzielonego dofinansowania były najwyższe w przypadku obu Działao. Mapa 5 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 2.1 wg powiatów 30 Źródło: KSI SIMIK Analizy zostały przeprowadzone wg miejsca realizacji projektu (lokalizacji projektu). W przypadku jeśli jeden projekt był realizowany na terenie całego województwa to został on wówczas uwzględniony w analizach przestrzennych jeden raz w każdym powiecie, a jego wartośd została podzielona na liczbę powiatów w których był realizowany.

63 Mapa 6 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 2.2 wg powiatów 31 Źródło: KSI SIMIK Analizując informacje zaprezentowane na powyższych mapach należy mied na uwadze, że niektóre projekty wykraczały swym zasięgiem oddziaływania poza obszar jednego powiatu 24% ankietowanych w badaniu CATI beneficjentów zadeklarowało, że ich projekty miały zasięg regionalny, a nawet krajowy. Na teren tylko jednej gminy oddziaływało aż 44% realizowanych projektów (w tym 54% z Działania 2.1 i 41% z Działania 2.2), a na obszarze większym od 1 gminy, ale nie większym niż obszar powiatu, było realizowane 18% inwestycji. Dane przedstawione na poniższym wykresie pokazują, że znacznie częściej realizowano projekty dotyczące front i back office (22%) o zasięgu ponad gminnym (czy powiatu), niż projekty dotyczące infrastruktury (8%). Okazuje się zatem, że w tym przypadku realizowane inwestycje nie do kooca wpisywały się w zapisy RPO WSL , które główny nacisk kładły jednak na projekty ponadlokalne (a tych w całym Priorytecie było około 42%). Taki stan rzeczy (jak pokazuje tabela zamieszczona pod poniższym wykresem) wynika głównie z faktu, że beneficjentami rzadko były jednostki większe niż gmina. Wykres 6 Zasięg oddziaływania realizowanych inwestycji Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=50 31 Analizy zostały przeprowadzone wg miejsca realizacji projektu (lokalizacji projektu). W przypadku jeśli jeden projekt był realizowany na terenie całego województwa to został on wówczas uwzględniony w analizach przestrzennych jeden raz w każdym powiecie, a jego wartośd została podzielona na liczbę powiatów w których był realizowany projekty z Działania 2.2 o wartości dofinansowania ,7 zł nie zostały przyporządkowane do konkretnego powiatu.

64 Poniżej przedstawiono z kolei beneficjentów, którzy realizowali/realizują projekty w ramach II Priorytetu. Najliczniejsza grupa beneficjentów to, jak już wspomniano, gminy (122 projekty, w tym aż 82 w Działaniu 2.2). Drugą co do liczności grupę (ale już 4-krotnie mniejszą niż wymieniona powyżej) stanowią Publiczne Zakłady Opieki Zdrowotnej (29 projektów, w tym 24 w Działaniu 2.2). Zaskakiwad może niewielka liczba projektów w Działaniu 2.1 realizowana przez powiaty (tylko 3 projekty) - co jednak można uznad za częściowy wynik tego, że na poziomie województwa realizowano 2 duże projekty w tym zakresie a z drugiej strony działania te (w ograniczonej liczbie) przejmowały jednak gminy. Tabela 11 Typy beneficjentów realizujących inwestycje w ramach Działania 2.1 i 2.2 Działanie Beneficjenci paostwowa jednostka organizacyjna publiczny ZOZ Sp. z o.o. gmina powiat województwo Inne Suma Źródło: Dane LSI (wnioski wybrane do dofinansowania) Ogólna analiza przestrzenna realizowanych w obu Działaniach inwestycji nie wskazuje na istnienie obszarów, które wyraźnie intensywniej niż inne korzystałyby ze wsparcia w tym zakresie. Jedynie w przypadku m. Rybnik i m. Sosnowiec wartości udzielonego dofinansowania były najwyższe w obu Działaniach. To pozwala zakładad, że te jednostki cechują się dużą skutecznością i sprawnością w pozyskiwaniu środków z UE i potrafią je dobrze wykorzystywad Wpływ wsparcia na stworzenie warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego w regionie Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Czy i w jakim stopniu wsparte inwestycje przyczyniły się do stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego w regionie, w tym: a) do zapewnienia powszechnego, szerokopasmowego i bezpiecznego dostępu do Internetu, b) do wzrostu liczby usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną? Wpływ wsparcia na zapewnienie powszechnego, szerokopasmowego i bezpiecznego dostępu do Internetu Przeprowadzona analiza jakościowa informacji zawartych we wnioskach o dofinansowanie pokazuje, że beneficjenci często odwoływali się do braku lub niskiego stanu rozwoju podstawowej infrastruktury szerokopasmowej, co wpływało na wysokie ceny usług dostępu do Internetu i usług telekomunikacyjnych i przekładało się wprost na niski stopieo wykorzystania nowoczesnych technologii informacyjno komunikacyjnych w życiu i pracy mieszkaoców oraz powodowało ich wykluczenie cyfrowe. Tereny objęte oddziaływaniem projektów charakteryzowad się miały zapóźnieniem w zakresie wykorzystania nowoczesnych technologii informacyjno komunikacyjnych 33. Przedstawiciele instytucji często zwracali uwagę, że niski poziom rozwoju bazowej infrastruktury teleinformatycznej przekłada się na negatywny wizerunek gminy, zniechęcający potencjalnych inwestorów i utrwalający zapóźnienie cywilizacyjne tego terenu, co skutkowało stale pogarszającą się konkurencyjnością tych obszarów. Spora częśd beneficjentów wskazywała także na rozproszenie mieszkaoców na terenie danych jednostek administracyjnych, co było przyczyną tego, że żaden podmiot rynkowy nie był zainteresowany ponoszeniem dużych kosztów prowadzenia sieci w obliczu niewielkiego zysku 34. Brak sieci nie zawsze był jednak wskazywanym powodem aplikowania o wsparcie z UE w ramach Działania 2.1. Zdarzały się bowiem takie sytuacje, że do tych powodów zaliczano brak chęci wśród prywatnych operatorów do bezpłatnego udostępniania zasobów globalnych Internetu poprzez publiczne punkty dostępu do Internetu (PIAP) mimo istniejącej gęstej sieci infrastruktury telekomunikacyjnej Cel ten, jak pokażą dalsze analizy, nie został w pełni zrealizowany. Świadczyd będzie o tym m.in. liczba projektów na obszarach miejskich i wiejskich. 34 W dalszej części rozdziału dokonano analizy liczby projektów w poszczególnych powiatach ze względu na gęstośd zaludnienia. 35 Czynnik ten (wraz z chęcią udostępniania informacji online o danym obszarze turystom) może byd wyjaśnieniem tak dużej liczby tworzonych PIAP w ramach wspartych inwestycji.

65 Powyższe informacje pokazują, że na etapie przed realizacją projektów występował jeden główny problem w postaci słabego rozwoju infrastruktury społeczeostwa informacyjnego. Analiza zapisów dokumentacji projektowej wnioskodawców pokazuje zaś następujące problemy szczegółowe: niski stopieo wykorzystania nowoczesnych TIK przez mieszkaoców regionów 36, niedostateczne zasoby teleinformatyczne do uruchomienia rozproszonego monitoringu wizyjnego, brak możliwości zapewnienia bezpieczeostwa przesyłanych danych pomiędzy jednostkami, brak możliwości skrócenia czasu realizacji zadao wykonywanych przez administrację samorządową i jednostki jej podległe, ograniczona dostępnośd informacji on-line o danych obszarach, jego atrakcjach, itp. dla turystów za pośrednictwem publicznych punktów dostępu do Internetu, zagrożenie wykluczeniem cyfrowym dla osób mieszkających szczególnie w osiedlach odległych od centrów miast, osób o niskich kompetencjach komputerowych, osób w wieku poprodukcyjnym oraz tych znajdujących się w gorszej sytuacji materialnej, Powyżej zidentyfikowane przez beneficjentów problemy i wynikające z nich potrzeby nie zawsze znajdują jednak odzwierciedlenie w dalszych wynikach badania, gdzie przedstawiono ocenę dotychczas zrealizowanych projektów - analizując to, co się dotychczas udało zrealizowad (jaki faktyczny wpływ i jakie efekty zaistniały) poprzez inwestycje prowadzone z Działania 2.1. Ponieważ jednym ze zidentyfikowanych problemów był słaby dostęp do Internetu w ogóle jak i do szerokopasmowej sieci na obszarach wiejskich, o rozproszonej zabudowie i górzystym ukształtowaniu terenu, to oceniając efekty i rezultaty wspartych inwestycji warto wskazad - na jakich obszarach były realizowane projekty z tego Działania i odnieśd te informacje do pokazanych później danych dotyczących gęstości zaludnienia w poszczególnych powiatach. Jest to konieczne zważywszy, że wcześniej w rozdziale wskazano na brak występowania zależności między typem obszaru a liczbą realizowanych projektów. Tabela 12 Dominujące miejsce i obszar realizowanych inwestycji w ramach Działania 2.1 dominujące miejsce poniżej 50 tys. powyżej 50 tys dominujący obszar górski miejski wiejski Źródło: Dane LSI (wnioski wybrane do dofinansowania) Jak wynika z powyższej tabeli zdecydowanie więcej projektów było/jest realizowanych w miejscach powyżej 50 tys. mieszkaoców, czyli na obszarach miejskich. Jedynie 23% wszystkich projektów w tym Działaniu jest realizowanych na obszarach wiejskich, czyli potencjalnie tych najbardziej zagrożonych wykluczeniem cyfrowym rozumianym tutaj, jako dostęp do sieci szerokopasmowej i Internetu. Jednakże najwięcej, wśród tych 13 inwestycji, (bo aż 11) to takie, które realizowały trzeci typ projektów (budowa PIAP), jedynie 3 z nich obejmowały budowę i przebudowę miejskich i regionalnych sieci szkieletowych (pierwszy rodzaj projektów), 2 inwestycje budowę i przebudowę sieci dostępowych (drugi typ projektów), a w 4 inwestycjach realizowano wyposażenie inwestycyjne centrów zarządzania sieciami regionalnymi i lokalnymi w infrastrukturę teleinformatyczną (czwarty typ). To pokazuje zatem, że na obszarach wiejskich najczęściej realizowano budowę PIAP, a zdecydowanie rzadziej wypozażano te obszary w infrastrukturę szkieletową i dostępową. W momencie prowadzenia niniejszej ewaluacji można ocenid, iż inwestycje w ramach RPO w niewystarczającym stopniu zapewniły mieszkaocom i instytucjom publicznym na obszarach wiejskich powszechny dostęp do stałej sieci szerokopasmowej. Znacznie lepiej pod kątem liczby poszczególnych typów prezentują się obszary miejskie, gdzie najwięcej (34 inwestycje) realizowały trzeci typ projektów, 19 pierwszy, 18 drugi, a w 16 inwestycjach beneficjenci realizowali czwarty rodzaj projektów. By lepiej ocenid wsparcie w ujęciu przestrzennym poniżej przedstawiono liczbę poszczególnych typów realizowanych projektów w podziale na powiaty. Tabela ta pokazuje, w których powiatach realizowano najwięcej projektów danego typu, a jednocześnie wskazuje białe plamy województwa, tj. obszary na terenie których nie realizowano danych rodzajów 36 Zidentyfikowany problem ma jednak zasięg ogólnopolski i według prowadzonych badao jest to wynik ogólnego braku potrzeby korzystania z takich rozwiązao i znajomości korzyści z tego wynikających.

66 operacji. Jak widad - do powiatów w ramach których realizowano tylko jeden typ projektu należą: M. Mysłowice i m. Ruda Śląska, gdzie realizowano tylko trzeci rodzaj operacji (Tworzenie publicznych punktów dostępu do Internetu (PIAP). Warto tu zaznaczyd, że zgodnie z danymi w tabeli 20, w powiecie m. Mysłowice zgłaszane jest obecnie nadal jedno z największych zapotrzebowao na Internet szerokopasmowy w województwie - co może oznaczad, że nie dopasowano typu inwestycji do potrzeb tego obszaru i w przyszłości potrzebne będą dalsze działania w tym zakresie. Dodatkowo w tabeli poniżej zaprezentowano dane dotyczące gęstości zaludnienia w poszczególnych powiatach wg stanu na 2007 rok (warto zwrócid uwagę, że w 2013 wartości te niewiele się różnią) co pozwala ocenid czy faktycznie wsparcie było realizowane na obszarach szczególnie narażonych na zjawisko wykluczenia cyfrowego z powodu dużego rozproszenia mieszkaoców. Trzeba bowiem pamiętad, że obszary o niskiej gęstości zaludnienia na km 2 nie cieszą się zbytnim zainteresowaniem przedsiębiorców prywatnych w kontekście zapewniania tam infrastruktury szerokopasmowego Internetu ze względu na wysokie koszty w zestawieniu z ograniczonym i niepewnym poziomem przychodów z tego tytułu. Dlatego w ramach RPO zobowiązano się do szczególnego wspierania powstawania infrastruktury na takich obszarach - uznawanych za nieatrakcyjne dla firm prywatnych. Po wybudowaniu sieci, można ją w przyszłości wydzierżawid, odsprzedad czy wynająd firmom telekomunikacyjnym, które będą zainteresowane świadczeniem swoich usług na tych terenach 37. W kontekście tej analizy najbardziej istotne są dwa typy projektów: typ pierwszy i typ drugi oraz powiaty o gęstości zaludnienia poniżej średniej dla województwa. Analiza statystyczna polegająca na badaniu korelacji między malejącą gęstością zaludnienia a liczbą projektów w danym powiecie nie wykazała zależności istotnej statystycznie. W ocenie Ewaluatora należy jednak zwrócid uwagę na fakt, że w powiatach o gęstości zaludnienia poniżej średniej wojewódzkiej zrealizowano minimum po 1 projekcie typu pierwszego i/lub drugiego - co pozwala wnioskowad, że wsparcie RPO trafiało (co prawda w dośd ograniczonym zakresie) do obszarów bardziej tego potrzebujących. Taka sytuacja ma miejsce mimo, że w sumie projektów na obszarach wiejskich było jedynie 13 a na obszarach poniżej 50 tys. mieszkaoców 22, co pozwala twierdzid, że te obszary (a szczególnie tereny wiejskie, gdzie dotychczas zrealizowano tylko 5 projektów pierwszego i drugiego rodzaju w skali całego województwa) będą nadal wymagały tego typu wsparcia w przyszłości. Można także spekulowad nad powodem niewielkiej liczby takich projektów, do którego z jednej strony można zaliczyd brak środków na wkład własny, a z drugiej strony brak zidentyfikowanej potrzeby w zakresie tego typu inwestycji. Tabela 13 Liczba poszczególnych typów realizowanych projektów w ramach Działania 2.1 w poszczególnych powiatach Powiat Gęstośd zaludnienia 38 Typ 1 Typ 2 Typ 3 Typ 4 Suma projektów Powiat częstochowski Powiat lubliniecki Powiat kłobucki Powiat zawierciaoski Powiat żywiecki Powiat myszkowski Powiat gliwicki Powiat raciborski Powiat tarnogórski Powiat pszczyoski Powiat cieszyoski Powiat rybnicki 331 Powiat bielski Powiat bieruosko-lędzioski Powiat mikołowski Powiat będzioski Powiat wodzisławski Powiat m. Jaworzno Na takie uzasadnienie realizacji projektów zwracali często uwagę beneficjenci we wnioskach o dofinansowanie. 38 Średnia gęstośd zaludnienia dla Polski to 123, podczas gdy dla województwa śląskiego to 377 osoby. Dane według stanu na 2007 rok. Źródło: GUS BDL.

67 Powiat Gęstośd zaludnienia 38 Typ 1 Typ 2 Typ 3 Typ 4 Suma projektów Powiat m. Dąbrowa Górnicza Powiat m. Rybnik Powiat m. Żory Powiat m. Jastrzębie-Zdrój Powiat m. Mysłowice Powiat m. Bielsko-Biała Powiat m. Gliwice Powiat m. Piekary Śląskie Powiat m. Częstochowa Powiat m. Tychy Powiat m. Ruda Śląska Powiat m. Katowice Powiat m. Zabrze Powiat m. Sosnowiec Powiat m. Bytom Powiat m. Siemianowice Śląskie Powiat m. Chorzów Powiat m. Świętochłowice Źródło: Dane LSI By móc szerzej ocenid rzeczywiste rezultaty inwestycji w skali województwa odwołano się w dalszej części do analizy stopnia realizacji wskaźników produktu i rezultatu, wyników przeprowadzonych badao terenowych, analiz statystycznych oraz modelowania ekonometrycznego. Badając efekty i rezultaty wspieranych inwestycji trzeba przede wszystkim szczegółowo przeanalizowad poziom osiągnięcia wskaźników, zarówno produktu jak i rezultatu. Wskaźnik Tabela 14 Poziom realizacji wskaźników produktu w ramach Działania 2.1 Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Długośd dzierżawionej kanalizacji teletechnicznej *km+ 1,691 1, % Długośd dzierżawionej sieci szerokopasmowej *km+ 156,88 57,3 37% Długośd nowo wybudowanej sieci dostępowej *km+ 13,889 2,749 20% Długośd nowo wybudowanej sieci dostępowej (w tym LAN) *km+ 216,87 97,409 45% Długośd nowo wybudowanej sieci szkieletowej *km+ 969, ,548 17% Liczba nowych węzłów sieci szkieletowej *szt % Liczba punktów dostępowych w sieci LAN w urzędach/jednostkach publicznych [szt.] % Liczba uruchomionych centrów zarządzania siecią *szt % Liczba uruchomionych Publicznych Punktów Dostępu do Internetu (PIAP) *szt % Liczba uruchomionych Publicznych Punktów Dostępu do Internetu (PIAP) przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych *szt % Liczba uruchomionych serwerów *szt % Liczba uruchomionych stacji bazowych sieci bezprzewodowej (np. WiMAX) [szt.] % Liczba uruchomionych urządzeo dostępowych *szt.] % Liczba wdrożonych systemów bezpieczeostwa sieci *szt % Liczba zmodernizowanych węzłów sieci szkieletowej *szt % Zasięg stacji bazowej sieci bezprzewodowej (np. typu WiMAX) *km % Źródło: Dane LSI (wartości wskaźników docelowych i osiągniętych obliczone wg wartości zadeklarowanych z aktualnych wniosków o płatnośd)

68 Poziom realizacji większości wskaźników jest - w momencie realizacji niniejszej ewaluacji - na niskim poziomie. Długośd wybudowanej dotychczas sieci waha się w przedziale od 17 do 45% względem wartości zaplanowanych, a liczba uruchomionych PIAP (w ogóle) jest na poziomie 60% 39. Najwyższy poziom realizacji osiągnięto w następujących wskaźnikach: długośd dzierżawionej kanalizacji teletechnicznej *km+, liczba zmodernizowanych węzłów sieci szkieletowej *szt.+, liczba uruchomionych Publicznych Punktów Dostępu do Internetu (PIAP) przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych *szt.+, liczba uruchomionych Publicznych Punktów Dostępu do Internetu (PIAP) *szt Dwa pierwsze ze wskazanych wskaźników zostały w pełni osiągnięte. Może to wynikad przede wszystkim z faktu, że założone wartości docelowe były na relatywnie niskim poziomie oraz z tego, że wskaźniki te zostały wykazane tylko w pojedynczych projektach przez co ich poziom realizacji uzależniony był tylko od powodzenia tego jednego/pojedynczego projektu. Z kolei wysoki poziom realizacji wskaźnika dot. budowy PIAP to rezultat tego, że był to najczęściej i najchętniej realizowany typ projektu w ramach prowadzonych inwestycji. Z koeli najniższy poziom realizacji ma miejsce w przypadku wskaźników: liczba wdrożonych systemów bezpieczeostwa sieci *szt.+, liczba uruchomionych serwerów *szt.+, liczba punktów dostępowych w sieci LAN w urzędach/jednostkach publicznych *szt.]. Analiza danych z wniosków o płatnośd pokazała, że wskaźniki te były wykazywane w projektach, które w zdecydowanej większości odnotowały znaczne opóźnienia w realizacji i często były w ich ramach zawierane aneksy wydłużające okres realizacji co w sposób naturalny opóźnia realizację zaplanowanych wskaźników. Wskaźnik Tabela 15 Poziom realizacji wskaźników rezultatu w ramach Działania 2.1 Wartośd bazowa Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Czas reakcji centrum zarządzania siecią na awarię *min % Długośd sieci obsługiwanej przez centrum zarządzania siecią *km ,58 106,555 19% Ilośd użytkowników sieci obsługiwanych przez centrum zarządzania siecią *osoby+ Liczba innych instytucji podłączonych do szerokopasmowego Internetu [szt.] Liczba innych instytucji, które uzyskały możliwośd dostępu do szerokopasmowego Internetu [szt.] Liczba instytucji publicznych podłączonych do szerokopasmowego Internetu(za wyjątkiem szkół) *szt.] Liczba instytucji publicznych, które uzyskały możliwośd dostępu do szerokopasmowego Internetu(za wyjątkiem szkół) *szt % % % % % Liczba MŚP podłączonych do szerokopasmowego Internetu *szt % Liczba MŚP, które uzyskały możliwośd dostępu do szerokopasmowego Internetu [szt.] Liczba osób fizycznych (użytkowników) podłączonych do szerokopasmowego Internetu [szt.] Liczba osób fizycznych (użytkowników), które uzyskały możliwośd dostępu do szerokopasmowego Internetu [osoby] % % % Liczba osób korzystających miesięcznie z uruchomionych PIAP *osoby % Liczba osób niepełnosprawnych korzystających miesięcznie z uruchomionych PIAP [osoby] % Liczba szkół podłączonych do szerokopasmowego Internetu [szt.] % 39 Wskaźnik Liczba uruchomionych PIAP przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych jest osiągnięty na poziomie 82%. Jednak należy mied na uwadze, że te wybudowane PIAP w ramach tego wskaźnika były jednocześnie wliczane do ogólnej/ całościowej liczby utworzonych Punktów. 40 Zgodnie z Raportem Wstępna ocena realizacji i efektów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , Katowice 2012 był to jeden z najbardziej efektywnych typów projektu w całej osi priorytetowej według danych z okresu realizacji wskazanego badania.

69 Wskaźnik Liczba szkół, które uzyskały możliwośd dostępu do szerokopasmowego Internetu [szt.] Wartośd bazowa Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji % Przepustowośd utworzonej sieci szerokopasmowej *Gb/s+ 0, % Źródło: Dane LSI (wartości wskaźników docelowych i osiągniętych obliczone wg wartości zadeklarowanych z aktualnych wniosków o płatnośd) Większośd wskaźników rezultatu nie jest w ogóle zrealizowana lub stopieo realizacji nie przekracza poziomu 20%. Jedynie w dwóch przypadkach poziom ten jest wyższy: liczba innych instytucji podłączonych do szerokopasmowego internetu *szt.+ 48%, liczba osób korzystających miesięcznie z uruchomionych PIAP *osoby+ 29%. W obecnej chwili ciężko mówid o konkretnych rezultatach i efektach dofinansowanych projektów, ze względu na fakt ich znacznego opóźnienia w realizacji (według informacji finansowych - wnioskami o płatnośd rozliczono dopiero niespełna 35% alokacji całego Priorytetu), czego dowodzi też powyższa tabela pokazująca poziom realizacji wskaźników rezultatu. Okazało się bowiem, że wdrażanie projektów dotyczących budowy sieci szerokopasmowych jest szczególnie problemowe, ponieważ są to projekty realizowane w formule zaprojektuj i wybuduj - co wymusza na wykonawcach posiadanie wielu uzgodnieo przed rozpoczęciem budowy. Dodatkowo - projekty te są realizowane na dośd długich odcinkach i przechodzą przez wiele różnych działek ewidencyjnych, co powoduje, że na każdy taki osobny odcinek wymagane jest osobne pozwolenie na budowę. Problemy dotyczą zarówno projektów dużych (w stosunku do których była wymagana notyfikacja w KE, która trwała nawet do dwóch lat), jak i mniejszych (na które też ogromny wpływ mają takie czynniki jak procedury prawne, pozwolenia i cały proces realizacyjny). Założone w projektach wartości docelowe wskaźników w związku z powyższym nie zostały w większości jeszcze osiągnięte. Najważniejsze dla celu Działania wskaźniki produktu dotyczące nowo wybudowanej sieci dostępowej 41 zostały osiągnięte na średnim poziomie 27% co wprost przekłada się na znikomą realizację wskaźnika dotyczącego liczby instytucji, MŚP, osób fizycznych mających dostęp do sieci szerokopasmowej a to powoduje, że na obecną chwilę ciężko mówid o zagwarantowaniu powszechnego dostępu do sieci szerokopasmowej. Ponadto - jak widad po zakładanych wartościach docelowych inwestycje te w obecnym momencie bardziej nastawione są jednak na umożliwienie dostępu do sieci podmiotom MŚP (docelowo 200 tys.) a nie osobom fizycznym (docelowo około 2,4 tys. osób). Biorąc pod uwagę fakty w postaci tego, że wnioskami o płatnośd rozliczono niewielką częśd alokacji, a z drugiej strony poziom kontraktacji jest na stosunkowo dużym poziomie można wnioskowad, o tym, że przygotowane założenia (typy inwestycji) dotyczące wsparcia projektów w Działaniu 2.1 były właściwe i z założenia powinny spełnid swoją rolę - dostarczenie sieci tam, gdzie dotychczas jej nie było (głównie sieci szkieletowej, której według założeo ma byd wybudowane niemal 970 km w województwie z czego dotychczas utworzono jednak tylko 170 km). Inną kwestią (wspomnianą już wcześniej) jest to, że beneficjenci realizujący te projekty najczęściej jednak nie reprezentowali obszarów, które były w największym stopniu zagrożone wykluczeniem cyfrowym (do takich zaliczyd można obszary wiejskie i obszary o niskiej gęstości zaludnienia). W przyszłości można by zastanowid się nad mechanizmem premiującym projekty z takich właśnie obszarów (oddzielne konkursy, odpowiednie warunki wsparcia, kryteria wyboru itp.). Wskaźnik produktu dotyczący budowy PIAP został osiągnięty na poziomie 60% 42 - co jednak dało dotychczas stosunkowo niski poziom realizacji wskaźnika rezultatu w postaci liczby osób z nich korzystających (realizacja na poziomie 29%). Taki stan może wynikad z co najmniej 3 powodów: po pierwsze - braku informacji skierowanej do potencjalnych odbiorców, po drugie - z braku odpowiednich kompetencji po ich stronie lub - po trzecie z braku potrzeby korzystania z tego typu rozwiązao. Zamieszczony poniżej wykres przedstawia wyniki badania efektów realizowanych projektów w odczuciu samych beneficjentów. Jak widad badani największy wpływ realizowanych projektów widzą: po pierwsze - w postaci wzrostu satysfakcji klientów/użytkowników powstałej usługi/infrastruktury co nie powinno dziwid, bowiem to zjawisko naturalne w przypadku oddawania do użytku nowych inwestycji, po drugie w postaci wzrostu bezpiecznego dostępu do Internetu (mimo faktu, że poziom realizacji wskaźnika produktu dotyczącego liczby wdrożonych systemów bezpieczeostwa jest na poziomie zaledwie 2% - co może 41 Długośd nowo wybudowanej sieci dostępowej, Długośd nowo wybudowanej sieci dostępowej (w tym LAN), Długośd nowo wybudowanej sieci szkieletowej. 42 Wskaźnik Liczba uruchomionych PIAP przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych jest osiągnięty na poziomie 82%.

70 świadczyd o tym, że bezpieczeostwo jest tu rozumiane raczej jako stabilnośd połączenia, która z pewnością uległa poprawie w wyniku realizowanych inwestycji), po trzecie w postaci ograniczenia obszaru zagrożonego wykluczeniem cyfrowym. Z drugiej zaś strony inwestycje nie przyczyniły się raczej do powstania nowych miejsc pracy i rozwoju przedsiębiorczości na obszarze oddziaływania projektów czy wzrostu liczby mieszkaoców, którzy uzyskali dostęp do Internetu szerokopasmowego (co znajduje też potwierdzenie w zakładanej wartości docelowej stosownego wskaźnika rezultatu 43 ). Brak pozytywnych efektów w tych obszarach to wynik - z jednej strony - tego, że są to aspekty, w których zmiany mogą byd zauważone dopiero po jakimś czasie i jednoczesnym zaistnieniu innych czynników zewnętrznych 44, a z drugiej strony jak już było wspomniane projekty nie dotyczyły podłączania mieszkaoców do sieci. Zaskakiwad może to, że z jednej strony badani widzą wpływ na ograniczanie obszaru wykluczenia cyfrowego a nie wiążą tego ze zmianą liczby mieszkaoców, którzy uzyskują dostęp do Internetu szerokopasmowego. Taki stan rzeczy może byd spowodowany tym, że realizowane projekty nie dotyczyły w zasadzie podłączania do tej sieci osób fizycznych/mieszkaoców dla których przewidziano raczej tworzenie PIAP (tak więc w tym zakresie nastąpił wzrost liczby osób mających dostęp do Internetu w ogóle, ale nie do Internetu szerokopasmowego). Z drugiej strony beneficjenci są świadomi też faktu, że po upływie okresu trwałości projektów cała ta wybudowana infrastruktura w ramach RPO zostanie uwolniona i będzie możliwe już podłączanie fizycznych odbiorców (mieszkaoców). Taka opinia została też potwierdzona w trakcie wywiadów jakościowych wraz ze wskazaniem, że to zjawisko w największej mierze może dotyczyd projektów mniejszych, co do których może byd kłopot z ich utrzymywaniem przez poszczególne JST koszty utrzymania zbudowanej sieci zmuszą JST do otwierania ich dla mieszkaoców. Rozwiązanie takie jest zresztą założone w obowiązujących już przepisach prawnych (na etapie tworzenia RPO WSL i początków realizacji projektów Ustawodawca zapoczątkował dopiero zmiany w odpowiednich przepisach dotyczących projektowania, dostępu do Internetu szerokopasmowego w kraju). Rozwiązaniem w tym przypadku może byd np. sprzedaż/dzierżawa sieci prywatnym operatorom, którzy to zajmą się dostarczeniem Internetu mieszkaocom lub rozpoczęcie przez samych beneficjentów świadczenia tego typu usługi. Dodatkowo badani mogą rozumied wykluczenie cyfrowe, jako brak dostępu do Internetu przez ich poszczególne jednostki, a dzięki tym inwestycjom problem ten w dużej mierze się rozwiązał 45. Wykres 7 Ocena wpływu projektów z Działania 2.1 Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=13 (średnia w skali 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu a 5 oznacza bardzo duży wpływ) Blisko 8% badanych wskazało, że realizowane projekty nie miały wpływu na wzrost liczby użytkowników/klientów powstałej infrastruktury, a do przyczyn takiego zjawiska zaliczali niedopasowanie rozwiązao do potrzeb klientów/użytkowników (25%) 43 Liczba osób fizycznych (użytkowników), które uzyskały możliwośd dostępu do szerokopasmowego Internetu. 44 W przypadku nowych miejsc pracy i rozwoju przedsiębiorczości. 45 FGI z ekspertami dziedzinowymi, IDI IZ.

71 i brak odpowiednich umiejętności po stronie odbiorcy (25%). Wśród innych odpowiedzi na to pytanie pojawiły się takie, które mówiły np. o tym, że: w międzyczasie pojawiali się nowi operatorzy dostarczania usług - np. Internet radiowy i wtedy mieszkaocy, którzy pierwotnie mieli skorzystad z projektu realizowanego z RPO, już mieli u siebie Internet, rozwój sieci komunikacyjnych, komórkowych, które miały dużo atrakcyjniejsze oferty od zewnętrznych, prywatnych dostawców. Oceniając wpływ RPO na rozwój warunków do tworzenia się społeczeostwa informacyjnego w zakresie infrastruktury warto też pokazad jak kształtują się w województwie wskaźniki statystyczne i jak pod ich względem wygląda województwo śląskie na tle kraju. Tabela 16 Procent gospodarstw domowych posiadających komputer osobisty z dostępem do Internetu Jednostka terytorialna Polska 36,6 45,7 53,4 59,6 62,3 64,7 : Śląskie 42,2 51,3 57,6 64,1 65,2 67,9 : Źródło: Dane GUS BDL Województwo śląskie wypada nieco lepiej od średniej krajowej pod względem liczby gospodarstw domowych posiadających komputer z dostępem do Internetu. Warto też odnotowad stałą tendencję wzrostową w tym obszarze, która ma miejsce od 2007 roku, co jednak może byd tylko pośrednim efektem prowadzonych interwencji. Zważywszy bowiem na to, że tworzona dotychczas w ramach RPO sied dostępowa nie obejmowała podłączania gospodarstw domowych (2 duże projekty tego typu nadal nie zostały zakooczone), a ponadto fakt, że wzrost trwa nieprzerwanie od 2007 roku (czyli od kiedy rozpoczęto wdrażanie RPO WSL ) - można wnioskowad, że wpływ RPO w tym zakresie jest niewielki i trudny na tym etapie do oceny a zaobserwowana zmiana może byd spowodowana wyłącznie przede wszystkim rozwojem Internetu mobilnego lub lokalnych sieci komercyjnych. Tabela 17 Procent gospodarstw domowych posiadających komputer osobisty z szerokopasmowym dostępem do Internetu Jednostka terytorialna POLSKA ,2 52,4 : Śląskie ,7 49,7 : Źródło: Dane GUS BDL Mimo, że na Śląsku jest więcej (niż w kraju) gospodarstw z dostępem do Internetu to jak się okazuje nie wszystkie z nich posiadają dostęp do sieci szerokopasmowych. W tym obszarze region śląski wypada już gorzej niż reszta Polski według stanu z 2012 roku niespełna 50% gospodarstw domowych było wyposażonych w komputer z szerokopasmowym dostępem do Internetu. Jednak obserwuje się silny wzrost między 2011 a 2012 rokiem (o 4%), co pozwala zakładad, że tendencja ta będzie utrzymana i może wzrosnąd po oddaniu wszystkich inwestycji, które jeszcze trwają a szczególnie po otwarciu wybudowanych sieci, które obecnie są zamknięte. Tabela 18 Liczba uczniów szkół podstawowych i gimnazjów przypadająca na 1 komputer z szerokopasmowym dostępem do Internetu Jednostka terytorialna POLSKA 26, ,2 18,1 17,1 16 Śląskie 27,8 23,5 21,8 19,9 19,1 17,9 Źródło: Dane GUS BDL Podobnie wygląda sytuacja pod względem liczby uczniów przypadających na 1 komputer z szerokopasmowym dostępem do Internetu w województwie śląskim na jeden taki komputer przypadało statystycznie o 1,9 ucznia więcej niż wynosi średnia dla kraju (2012 rok). Dane te mogą świadczyd o tym, że stale wzrasta liczba szkół podstawowych i gimnazjów, które posiadają stały dostęp do szerokopasmowego Internetu i poprzez to mogą zapewniad coraz większej liczbie uczniów dostęp do niego. Dostęp ten jest z kolei istotnym czynnikiem w procesie edukacji, w którym coraz powszechniej powinno wykorzystywad się nowe technologie. Trudno wykazad jednoznaczny i jedyny wpływ inwestycji wspartych z RPO na opisaną tendencję, jednak już w tej chwili poziom realizacji wskaźnika Liczba innych instytucji podłączonych do szerokopasmowego

72 Internetu jest na poziomie 48%, co pozwala założyd, że ten wpływ w sposób co najmniej pośredni występuje. Można też zakładad, że szkoły chętniej inwestują w zakup nowego sprzętu w sytuacji, gdy będzie możliwośd pełnego wykorzystania jego możliwości co z pewnością ułatwi dostęp do stabilnego i szybkiego łącza internetowego. Poniżej zamieszczono zestawienie pokazujące istniejące obecnie zapotrzebowanie w regionie na usługi typu Internet szerokopasmowy i Hot Spoty liczone średnią liczbą zgłoszeo o braku dostępu w przeliczeniu na mieszkaoców 46. Tabela ta, z jednej strony pokazuje czy na terenach gdzie realizowano projekty nadal występuje zapotrzebowanie na daną infrastrukturę, a z drugiej strony - posłuży do oceny zaspokojenia potrzeb (co jest przedmiotem analizy kolejnego podrozdziału). Na Internet szerokopasmowy największe zainteresowanie zgłaszano w powiatach: kłobuckim, m. Mysłowice, częstochowskim (nie zrealizowano żadnego projektu dotyczącego budowy sieci dostępowych, ale są 2 inwestycje dotyczące sieci szkieletowych 47 ) i żywieckim (1 projekt dotyczący sieci dostępowych i 2 dot. sieci szkieletowej). Z kolei na Hot Spoty najwięcej zgłoszeo było w powiecie cieszyoskim, co może zaskakiwad zważywszy na fakt, że w powiecie tym zrealizowano aż 9 projektów dotyczących budowy PIAP (najwięcej ze wszystkich powiatów). Tabela 19 Zgłoszone zapotrzebowanie na Internet stacjonarny oraz dostęp do Hot Spot w województwie śląskim Powiat Liczba mieszkaoców Zgłoszone zapotrzebowanie na Internet stacjonarny Zgłoszone zapotrzebowanie na Hot Spoty Liczba zgłoszeo ŚrZ Liczba zgłoszeo ŚrZ będzioski ,33 0 0,00 bielski ,63 0 0,00 cieszyoski , ,36 częstochowski ,03 2 0,15 gliwicki ,43 2 0,17 kłobucki ,33 3 0,35 lubliniecki ,13 1 0,13 mikołowski ,21 3 0,32 myszkowski ,42 1 0,14 pszczyoski ,18 1 0,09 raciborski ,09 1 0,09 rybnicki ,39 2 0,26 tarnogórski ,22 2 0,14 bieruosko-lędzioski ,34 1 0,17 wodzisławski ,32 4 0,25 zawierciaoski ,81 1 0,08 żywiecki ,04 0 0,00 Bielsko-Biała ,57 2 0,11 Bytom ,11 3 0,17 Chorzów ,18 3 0,27 Częstochowa ,30 1 0,04 Dąbrowa Górnicza ,96 3 0,24 Gliwice ,16 2 0,11 Jastrzębie-Zdrój ,43 2 0,22 Jaworzno ,21 2 0,21 Katowice ,13 7 0,23 Mysłowice ,59 1 0,13 Piekary Śląskie ,00 2 0,35 Ruda Śląska ,35 1 0,07 Rybnik ,07 2 0,14 46 Należy mied na uwadze, że liczby te mogą byd mocno zaniżone względem rzeczywistego zapotrzebowania mieszkaoców. Wynika to z przyjętej metodologii opracowywania tego zestawienia, która polega na uwzględnianiu w nim tylko osób samodzielnie zgłaszających odpowiednią informację poprzez wypełnienie ankiety na stronie 47 Dane na podstawie tabeli Liczba poszczególnych typów realizowanych projektów w ramach działania 2.1 w poszczególnych powiatach.

73 Powiat Liczba mieszkaoców Zgłoszone zapotrzebowanie na Internet stacjonarny Zgłoszone zapotrzebowanie na Hot Spoty Liczba zgłoszeo ŚrZ Liczba zgłoszeo ŚrZ Siemianowice Śląskie ,00 0 0,00 Sosnowiec ,19 2 0,09 Świętochłowice ,38 0 0,00 Tychy ,23 1 0,08 Zabrze ,17 2 0,11 Żory ,16 0 0,00 Ogółem 185 0,4 84 0,18 Źródło: stan na Zgodnie z deklaracjami beneficjentów RPO realizacja projektów w Działaniu 2.1 miała na celu zapewnienie powszechnego, szerokopasmowego i bezpiecznego dostępu do Internetu na terenie realizujących je jednostek administracyjnych 48 oraz wyposażenie tych obszarów w sprawną i gęstą sied teleinformatyczną i urządzenia dostępowe, w tym zwłaszcza publiczne punkty dostępu do Internetu. I taką rolę pełnią właśnie budowane PIAP. To PIAP mają umożliwiad użytkownikom dostęp do ogólnopolskich i lokalnych serwisów informacyjnych oraz do stron internetowych instytucji publicznych. Dzięki temu mieszkaocy, turyści i odwiedzający region mogą w prosty, bezpieczny i szybki sposób uzyskad wiedzę z kraju i ze świata, sprawdzid ogłoszenia, komunikaty oraz zaczerpnąd informacji turystycznej i kulturalnej o regionie. PIAP gwarantują usprawniony i ułatwiony dostęp do informacji publicznych i elektronicznych usług publicznych. Rezultatem realizacji takich projektów jest możliwośd zapewnienia dostępu do sieci Internet dla szerokiego grona mieszkaoców jak i osób odwiedzających. Jednak trzeba mied na uwadze, że PIAP nie mogą byd alternatywą dla dostarczania mieszkaocom powszechnej infrastruktury szerokopasmowego Internetu, bowiem za ich pomocą nie można wykonywad wielu czynności (np. zakupy internetowe, transakcje finansowe czy inne wymagające zapewnienia wysokiego poziomu zabezpieczeo), które jednak są kluczowe w dobie społeczeostw informacyjnych. Oddanie do użytku realizowanej w Działaniu 2.1 infrastruktury pozwoli w dłuższej perspektywie na: wzrost dostępności informacji, co pewnie przyczyni się do możliwości uczenia się i będzie stymulowało dynamikę rozwoju w takich obszarach jak gospodarka, nauka czy kultura, wyrównywanie dysproporcji w zakresie dostępu i wykorzystania Internetu oraz innych technik informatycznych w stosunku do innych regionów Polski 49, wyrównywanie możliwości i umiejętności w zakresie korzystania z Internetu przez osoby zagrożone tzw. "wykluczeniem cyfrowym" głównie ze względów zdrowotnych, zaawansowanego wieku, poziomu wykształcenia czy też stanu posiadania - realizacja tego celu będzie możliwa m.in. dzięki sieci powstałych PIAP, dostęp do wiedzy, kultury, informacji, uprawiania hobby, kontaktów z ludźmi i dostępu do pracy, utworzenie dogodnych warunków do łatwej, szybkiej i rzetelnej wymiany informacji pomiędzy mieszkaocami, osobami przyjezdnymi oraz podmiotami i instytucjami - realizacja tego celu będzie możliwa m.in. dzięki sieci powstałych PIAP, upowszechnianie wśród społeczności lokalnej postaw na rzecz aktywnego wykorzystania i przetwarzania informacji przekazywanych poprzez zastosowanie nowoczesnych technologii informatycznych. Ponadto, można zakładad, że realizacja zadao stopniowo przyczyni się do podnoszenia świadomości ludności objętej obszarem oddziaływania projektów na temat wykorzystania komputera i Internetu. Większe zainteresowanie Internetem, poznanie korzyści płynących z jego posiadania, spowoduje dodatkowy popyt na infrastrukturę dostępową (czego dowodzą też deklaracje beneficjentów w badaniu CATI co do chęci dalszej budowy tejże infrastruktury). To dzięki temu nastąpid ma rozwój usług oferowanych i wykorzystywanych przez przedsiębiorców, sektora edukacji i zdrowia, obszaru kultury i turystyki, bowiem tym poprzez te inwestycje będą mogli dotrzed ze swoją ofertą do szerokiego grona odbiorców. Analizując przedstawione w rozdziale dane można wyciągnąd wniosek, że realizowane inwestycje na obecnym etapie nie przyczyniły się jeszcze do pełnej realizacji swoich celów (tych wskazanych we wnioskach przez beneficjentów 50 ) jak i celu 48 Cel nie do kooca osiągnięty o czym mowa w dalszej części rozdziału. 49 W tym zakresie region jest już liderem w skali kraju. 50 Taki stan rzeczy to głównie wynik odkładania się efektów w czasie. Wskazane efekty będą widoczne wraz z upływem czasu.

74 głównego, czyli zapewnienia powszechnego, szerokopasmowego i bezpiecznego dostępu do Internetu. Wynika to z faktu, iż w znacznej mierze największe projekty dopiero wchodzą w ostatnią fazę realizacji (ich ukooczenie spowoduje dopiero duży skok w poziomie realizacji założonych wskaźników). Można powiedzied o dwóch wymiarach tego założonego celu. Otóż projekty te nie dotyczyły w większości podłączania osób fizycznych do sieci i w tym wymiarze ciężko mówid o zapewnieniu obecnie zwykłym mieszkaocom powszechnego dostępu do tworzonej infrastruktury (poza stworzonymi PIAP-ami, których powstało już 649, ale korzysta z nich jedynie 29% docelowej liczby użytkowników). Beneficjentami w zdecydowanej mierze nie byli tutaj przedsiębiorcy telekomunikacyjni, którzy tak naprawdę są najbardziej zainteresowani dostarczaniem powszechnego Internetu dla mieszkaoców i realizowaniem projektów na poziomie ostatniej mili działania te nie są w kręgu zainteresowao instytucji administracji publicznej 51. Jednak trzeba zwrócid uwagę na możliwości, jakie realizacja i ukooczenie tych projektów niosą dla ogółu mieszkaoców i podmiotów MŚP na przyszłośd. Otóż według zapewnieo wszystkie powiaty (w znacznej części także gminy) zostaną wyposażone w infrastrukturę szerokopasmową, w tym w punkty dostępowe, które w przyszłości mogą posłużyd do tego, by Internet dostarczad bezpośrednio już do odbiorców indywidualnych. Warto zauważyd, że sieci te obejmują też (co prawda w mniejszym zakresie) tereny wiejskie i o mniejszej gęstości zaludnienia niż średnia województwa (czyli obszary potencjalnie cechujące się większym natężeniem zjawiska wykluczenia cyfrowego niż tereny miejskie) 52. I mimo, że z tego wsparcia nie korzystali równie mocno ci beneficjenci, którzy w największej mierze skorzystad powinni to jednak (jak pokazały powyższe analizy przestrzenne) niemal wszystkie powiaty w województwie zrealizowały co najmniej jeden projekt w tym zakresie. Można założyd, że z punktów tych korzystad będą w przyszłości telekomunikacyjne firmy prywatne, które z powodu ich bliskości nie będą musiały ponosid dużych kosztów związanych z koniecznością budowy dodatkowej infrastruktury. To może spowodowad obniżenie cen dla koocowych odbiorców, a co za tym idzie powszechny, łatwiejszy i taoszy dostęp do dobrego jakościowo szerokopasmowego Internetu 53. Z drugiej strony - analizując już powstałe efekty nie można zapominad o pozytywnych efektach dla samych JST, które dzięki tym inwestycjom zyskały dostęp do szerokopasmowego Internetu (zmalało wykluczenie cyfrowe JST), pewnośd bezpieczeostwa przechowywanych i przetwarzanych danych (przy okazji budowania sieci inwestowano w rozwiązania zapewniające bezpieczeostwo danych). Dodatkowo posiadanie własnej sieci a nie jej wykupywanie pozwala na większą gwarancję bezpieczeostwa danych niejawnych, którymi jednostki te w znacznej mierze dysponują oraz możliwośd tworzenia i rozwijania rozwiązao skierowanych bezpośrednio oraz pośrednio do mieszkaoców - w postaci systemów back i front office (które nie mogą sprawnie funkcjonowad bez odpowiednich rozwiązao technicznych). Rezultatem realizacji projektów jest postępujące bezpieczeostwo sieci i jej zasobów. Realizowane jest to poprzez m.in. implementację wielu mechanizmów bezpieczeostwa (między innymi poprzez wielofunkcyjne rozwiązania klasy UTM zawierające Firewall/IPS, ochronę antywirusową, Content Filtering). Obecnie lepiej można jednak ocenid bezpieczeostwo w postaci stabilności połączenia i (jak było już wspomniane) przechowywania i przetwarzania danych. Korzyścią może też byd spadek kosztów związany z tym, że podmioty te nie muszą wykupywad usług internetowych na wolnym rynku, bowiem same zaczynają je sobie dostarczad jednakże w tym miejscu warto przypomnied o kosztach pokrywanych z ich budżetu związanych z utrzymywaniem infrastruktury w okresie trwałości projektów, które niekoniecznie mogą okazad się niższe niż powstałe oszczędności. Mając powyższe na uwadze, można wskazad, że jednym z największych efektów inwestycji z Działania 2.1, poza rosnącym odsetkiem podmiotów MŚP, którym umożliwia się dostęp do sieci szerokopasmowej i poza stworzeniem na przyszłośd możliwości poprowadzenia powszechnego Internetu szerokopasmowego do mieszkaoców (w przypadku uwolnienia/otwarcia stworzonych sieci i/lub pobudzania uzupełniających inwestycji firm prywatnych, które skorzystają z utworzonych punktów dostępowych) - jest zbudowanie fundamentu dla rozwoju funkcjonalnych i zaawansowanych rozwiązao w postaci e-usług, które do sprawnego funkcjonowania wymagają dobrej jakościowo sieci internetowej. Ponadto można stwierdzid, że wsparcie RPO stworzy dopiero warunki do tego by zapewnid mieszkaocom powszechny, szerokopasmowy i bezpieczny dostęp do Internetu pod warunkiem, że z jednej strony projekty zostaną pomyślnie zakooczone, a z drugiej strony po okresie trwałości projektów nastąpi ich otwarcie dla mieszkaoców. Wniosek ten potwierdzony został też przez przeprowadzone w ramach badania modelowanie ekonometryczne. Model ten dla 2012 roku 51 IDI IZ. 52 Zgodnie z informacjami dotyczącymi obszarów, gdzie realizowano projekty (na poziomie powiatów). 53 IDI IZ.

75 wskazywał na brak istotności między wsparciem ze środków RPO WSL a rozwojem społeczeostwa informacyjnego w regionie, natomiast symulacje dla 2016 roku wskazują już obecnośd istotnego, dodatniego wpływu. Ale hipotezę tę będzie można zweryfikowad dopiero na koniec 2016 roku, a sygnałem będzie przyspieszenie dostępności Internetu przy nasycaniu się rynku. Charakterystyczną cechą zastosowanego modelu jest nieliniowośd trendu: udział gospodarstw domowych z dostępem do szerokopasmowego Internetu rośnie w czasie, lecz z każdym rokiem o coraz niższą wartośd: jest to spowodowane faktem, że już większośd ludności ma dostęp do Internetu i coraz mniej jest takich, którzy w danym roku zyskują dostęp (wynika to też z coraz powszechniejszego korzystania z Internetu mobilnego (w tym LTE) oferowanego przed operatorów telefonii komórkowych). Co ciekawe, zmienna nie jest skorelowana z wzrostem gospodarczym ani wzrostem wykształcenia ludności - głównym czynnikiem upowszechniania się Internetu jest czas, ale także interwencje w ramach II Priorytetu. RPO WSL w sposób istotny wpływa na rozpowszechnienie szerokopasmowej sieci: każdy 1 mln złotych przekłada się na 0,21 pkt proc. wyższy odsetek gospodarstw domowych z dostępem do szerokopasmowego Internetu z rocznym opóźnieniem. Podsumowując można stwierdzid, iż pomimo ogólnie niewielkiego na obecną chwilę wpływu wsparcia środkami z Działania 2.1 na zapewnienie powszechnego, szerokopasmowego i bezpiecznego dostępu do Internetu, nastąpił jednak znaczący wpływ na stworzenie dogodnych warunków ku temu (o czym mowa powyżej), które z dużym prawdopodobieostwem przełożą się wprost na realizację zakładanego, na etapie programowania RPO WSL , celu Działania. Dodatkowo trzeba podkreślid, że w tym momencie wpływ RPO jest silny i wyraźny w zakresie rzeczywistego zapewnienia powszechnej, bezpiecznej i szerokopasmowej sieci internetowej dla jednostek administracji publicznej, ale jeszcze nie dla pozostałych mieszkaoców województwa (co jest istotnym warunkiem do wykształcenia się w pełni społeczeostwa informacyjnego), którzy na obecną chwilę nie mogą z tej infrastruktury skorzystad wyjątkiem są powstałe PIAP, które jednak nie mogą byd traktowane jako alternatywa wobec powszechnego dostępu gospodarstw domowych do sieci szerokopasmowej Wpływ wsparcia na wzrost liczby usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną W przypadku Działania 2.2. beneficjenci często zwracali uwagę, że naturalnym następstwem rozwoju cywilizacyjnego jest koniecznośd szukania nowych rozwiązao ułatwiających życie. Dotyczy to również usług świadczonych przez urzędy administracji publicznej. Coraz szerszy zakres załatwianych w nich spraw przekładał się bowiem na zwiększenie ilości pracy, jaką musiał wykonad urzędnik, co z kolei skutkowało powstawaniem kolejek interesantów. Sytuacja ta powodowała koniecznośd usprawnienia komunikacji na linii urzędnik-petent dzięki wykorzystaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT). Koniecznośd udawania się petenta z każdą sprawą do Urzędu, niezależnie od jej istotności, była i jest czasochłonna oraz traktowana, jako przykry obowiązek. Dostarczanie przy tym przez interesantów wszystkich dokumentów w formie papierowej wpływa na zwiększanie się biurokracji w administracji samorządowej. Dotychczas stosowane rozwiązania stanowiły również barierę dla osób niepełnosprawnych, które napotykały na trudności związane z dotarciem oraz poruszaniem się pomiędzy wydziałami w celu zgromadzenia niezbędnej dokumentacji 54. Problemem, który stał się podstawą tworzenia części projektów była zbyt mała liczba usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną w urzędach. Przyczyną tego problemu było niedostosowanie systemu informatycznego, który miał ograniczoną funkcjonalnośd. Brak było w nim integralności a baza była bardzo niespójna. Obsługa takiego rodzaju oprogramowania była trudna i bardzo czasochłonna. Również serwery posiadały zainstalowane oprogramowanie, które miało wiele ograniczeo w porównaniu do oprogramowania serwerowego oferowanego i obecnego już wtedy na rynku. Dlatego też na etapie aplikowania o wsparcie definiowano następujące problemy szczegółowe: Problemy społeczne: utrudniony dostęp dla mieszkaoców do usług publicznych świadczonych poprzez przestarzały system informatyczny, Problemy techniczne i organizacyjne: brak narzędzi do świadczenia usług drogą on-line, brak zoptymalizowanych procesów obiegu dokumentów i procesów decyzyjnych, brak wdrożonego zarządzania procesowego, czyli zespołu skoordynowanych działao w konkretnym środowisku prawnym i organizacyjnym, brak pełnego wykorzystania nowoczesnych technologii w administracji publicznej, brak systemu integrującego poszczególne aplikacje dziedzinowe funkcjonujące w strukturach administracji publicznej, problem dostępu do zawartości rejestrów 54 Mimo, że beneficjenci dostrzegali potrzeby osób niepełnosprawnych ruchowo (nie mogących osobiście dotrzed do siedziby urzędu) to zapominali już o innych typach niepełnosprawności (niedowidzący, niedosłyszący) i nie przystosowywali powstających serwisów do ich potrzeb FGI z ekspertami dziedzinowymi.

76 dziedzinowych - każdy z systemów ewidencyjnych posiadał swój własny rejestr i nie było możliwości wymiany/aktualizacji informacji między nimi, Problemy ekonomiczne: wydłużony czas realizacji poszczególnych procedur, wysokie koszty świadczenia usług publicznych, wysokie koszty dla interesantów zarówno w wymiarze poświęcanego czasu jak i pieniędzy na pozyskiwanie wszelkich zaświadczeo w różnych instytucjach. Powyższa identyfikacja jest syntetycznym uzasadnieniem realizacji projektów, pozwala lepiej zrozumied logikę projektów i motywy beneficjentów jakimi mogli się kierowad wybierając dany typ inwestycji. Dalsza analiza pokaże, że realizowane inwestycje mniej lub bardziej, ale wpisywały się w zidentyfikowane powyżej problemy. By jednak dobrze zrozumied charakter faktycznie prowadzonych inwestycji warto wskazad miejsca i obszary, gdzie projekty te były najczęściej realizowane. Tabela 20 Dominujące miejsce i obszar realizowanych inwestycji w ramach Działania 2.2 dominujące miejsce dominujący obszar poniżej 50 tys. powyżej 50 tys górski miejski wiejski Źródło: Dane LSI (wnioski wybrane do dofinansowania) W przeciwieostwie do projektów z Działania zdecydowana większośd projektów dotycząca rozwoju elektronicznych usług publicznych realizowana była/jest w miejscach poniżej 50 tys. mieszkaoców. Dodatkowo projekty te objęły także obszary górskie, a proporcja projektów na obszarach wiejskich do tych miejskich wynosi niemal 1:2 (w przypadku Działania 2.1 ta proporcja wyniosła jak 1:3). To pokazuje, że spora częśd projektów z zakresu front i back office objęła mniejsze miasta i miasteczka a także obszary wiejskie czyli obszary najbardziej tego rodzaju wsparcia potrzebujące. Może to wynikad po prostu z faktu, ze większe miasta województwa tego typu rozwiązania w dużej mierze już posiadały. Na wszystkich obszarach realizowano więcej projektów drugiego niż pierwszego typu (jednak różnice te nie byłe znaczące): na obszarach górskich wszystkie inwestycje zakładały tworzenie usług back office (w 3 realizowano zaś front office), na obszarach miejskich takich inwestycji było 88 (wobec 75, w których tworzono rozwiązania front office), a na obszarach wiejskich było ich 36 (wobec 29 z zakresu front office). Poniżej przedstawiono liczbę poszczególnych typów realizowanych projektów w podziale na powiaty. Tabela ta pokazuje, w których powiatach było najwięcej projektów danego rodzaju. Jak widad każdy powiat realizował obie kategorie operacji. W przypadku typu pierwszego jak i drugiego najwięcej projektów było realizowanych na obszarze powiatów: żywieckiego, zawierciaoskiego i bielskiego. Poniższe dane pokazują też, że w niemal wszystkich powiatach 55 realizowano więcej projektów back office co dowodzi, że dla jednostek administracji publicznej ważniejsze było jednak zapewnienie swoim podmiotom odpowiednich systemów aniżeli dostarczanie usług, platform do użytku obywateli. Takie zjawisko wydaje się jednak naturalne wpierw tworzy się spójny system w instytucji by następnie móc go udostępnid odbiorcom. Można zakładad, że po okresie rozwoju systemów back office nastąpi dopiero sprawniejszy i szybszy proces tworzenia w pełni funkcjonalnych e-usług i innych narzędzi front office kierowanych do mieszkaoców. Dodatkowo w tabeli zaprezentowano dane dotyczące gęstości zaludnienia w poszczególnych powiatach wg stanu na 2007 rok co pozwala ocenid czy faktycznie wsparcie było realizowane na obszarach szczególnie tego potrzebujących (o niskiej gęstości zaludnienia). Powyższa analiza pokazała już, że znaczna częśd projektów obejmowała obszary poniżej 50 tys. mieszkaoców i obszary wiejskie. Zakładając, że instytucje administracji publicznej znajdujące się na tych terenach zazwyczaj sceptyczniej mogą podchodzid do inwestowania znacznych środków własnych w rozwiązania, które (wedle ich mniemania) nie zaspokajają kluczowych potrzeb instytucji czy mieszkaoców, a jednocześnie te jednostki często nie mają odpowiednich środków na pokrycie w całości kosztów tworzenia nowej infrastruktury - można wnioskowad, że również zachodziły tam liczne problemy z rozwijaniem zarówno e-usług jak i systemów SEOD czy innych narzędzi wspomagających zarządzanie podległymi jednostkami. W dodatku - jeśli na danym terenie nie funkcjonowała sprawna sied internetowa (bezpieczna, powszechna, o dobrej prędkości przesyłania danych), to rozwój takich rozwiązao wydawad mógł się na tym etapie 55 Wyjątki: powiat kłobucki, lubliniecki, myszkowski, raciborski.

77 bezcelowy 56. RPO WSL priorytetowo traktowało wspieranie powstawania infrastruktury na takich obszarach. W kontekście tej analizy najbardziej istotne są powiaty o gęstości zaludnienia poniżej średniej dla województwa. Analiza statystyczna polegająca na badaniu korelacji między spadającą gęstością zaludnienia z liczbą projektów w danym powiecie nie wykazała zależności istotnej statystycznej między żadnym typem projektów a gęstością (podobnie jak w Działaniu 2.1). Jednakże - w ocenie Ewaluatora - należy zwrócid uwagę na fakt, że w powiatach o gęstości zaludnienia poniżej średniej wojewódzkiej realizowano w zasadzie średnio tyle samo projektów co w powiatach o gęstości zaludnienia wyższej niż średnia - wsparcie RPO trafiało (w podobnym stopniu) zatem też na obszary faktycznie tego potrzebujące, co jest potwierdzeniem dotychczasowych wyników w tym zakresie. Ponadto należy podkreślid to, że samo umożliwienie wsparcia tych obszarów to jedno, a istotnym czynnikiem decydującym o realizowaniu inwestycji jest też to, że ci beneficjenci chętnie sięgali po środki w ramach tego Działania (jak widad chętniej niż w przypadku Działania 2.1). Taka sytuacja może wynikad chociażby z mniejszej trudności realizacji takich projektów, mniejszych nakładów na wkład własny (projekty te często były taosze niż te z Działania 2.1) jak i mniejszych kosztów utrzymania powstałej infrastruktury. Jednostki samorządowe jakimi są gminy częściej też realizowały tego typu inwestycje w porozumieniu z innymi co powoduje, że w Działaniu tym jest więcej projektów ponadlokalnych (zgodnie z wnioskami z wcześniejszych podrozdziałów). Tabela 21 Liczba poszczególnych typów realizowanych projektów w ramach Działania 2.1 w poszczególnych powiatach Powiat Gęstośd 57 Typ 1 Typ 2 Suma zaludnienia Powiat częstochowski Powiat lubliniecki Powiat kłobucki Powiat zawierciaoski Powiat żywiecki Powiat myszkowski Powiat gliwicki Powiat raciborski Powiat tarnogórski Powiat pszczyoski Powiat cieszyoski Powiat rybnicki Powiat bielski Powiat bieruosko-lędzioski Powiat mikołowski Powiat będzioski Powiat wodzisławski Powiat m. Jaworzno Powiat m. Dąbrowa Górnicza Powiat m. Rybnik Powiat m. Żory Powiat m. Jastrzębie-Zdrój Powiat m. Mysłowice Powiat m. Bielsko-Biała Powiat m. Gliwice Powiat m. Piekary Śląskie Powiat m. Częstochowa Powiat m. Tychy Jak zostało wykazane w poprzednim rozdziale - obszary o niskim poziomie zaludnienia na km 2 nie cieszą się zbytnim zainteresowaniem przedsiębiorców prywatnych w kontekście zapewniania tam infrastruktury szerokopasmowego Internetu ze względu na wysokie koszty w zestawieniu z ograniczonym i niepewnym poziomem przychodów z tego tytułu. 57 Średnia gęstośd zaludnienia dla Polski to 123, podczas gdy dla województwa śląskiego to 377 osoby. Dane według stanu na 2007 rok. Źródło: GUS BDL.

78 Powiat Gęstośd 57 Typ 1 Typ 2 Suma zaludnienia Powiat m. Ruda Śląska Powiat m. Katowice Powiat m. Zabrze Powiat m. Sosnowiec Powiat m. Bytom Powiat m. Siemianowice Śląskie Powiat m. Chorzów Powiat m. Świętochłowice Źródło: Dane LSI By móc rzeczywiście ocenid rezultaty inwestycji odwołano się w dalszej części (podobnie jak w Działaniu 2.1) do oceny stopnia realizacji wskaźników produktu i rezultatu, wyników przeprowadzonych badao terenowych i analiz statystycznych. Wskaźnik Tabela 22 Poziom realizacji wskaźników produktu w ramach Działania 2.2 Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta Liczba rejestrów publicznych udostępnionych online *szt % Liczba uruchomionych aplikacji [szt.] % Liczba uruchomionych portali [szt.] % Liczba uruchomionych serwerów *szt % Liczba uruchomionych systemów archiwizacji danych *szt % Liczba uruchomionych systemów GIS *szt % Liczba uruchomionych usług online na poziomie 1 - Informacja [szt.] % Liczba uruchomionych usług online na poziomie 2 - Interakcja [szt.] % Liczba uruchomionych usług online na poziomie 3 - Dwustronna interakcja [szt.] % Liczba uruchomionych usług online na poziomie 4 - Transakcja [szt.] % % realizacji Liczba wdrożonych kompleksowych systemów zarządzania w jednostkach publicznych (w tym SEOD) [szt.] % Liczba wdrożonych programów antywirusowych *szt % Liczba wdrożonych systemów uwierzytelniania i autoryzacji *szt % Liczba zakupionych urządzeo peryferyjnych *szt % Liczba zakupionych zestawów komputerowych *szt % Źródło: Dane LSI (wartości wskaźników docelowych i osiągniętych obliczone wg wartości zadeklarowanych z aktualnych wniosków o płatnośd) Jak widad - poziom realizacji wskaźników produktu wygląda znacznie lepiej niż w przypadku poprzedniego Działania - w ramach którego żaden wskaźnik jeszcze nie przekroczył 100% realizacji, a tylko 2 z nich osiągnęły poziom 100% realizacji. To dzięki Działaniu 2.2 cały Priorytet był wskazywany już badaniu mid-term Programu jako najbardziej efektywny pod względem osiąganych wskaźników 58. W Działaniu 2.2 niektóre ze wskaźników zostały już znacznie przekroczone. Może to wynikad np. z niedoszacowania poziomu wartości docelowych na etapie projektowania, nieprecyzyjności przyjętej wtedy metodologii lub np. spadku cen określonych rozwiązao co mogło pozwolid na zakup większej liczby np. urządzeo, systemów w tej samej kwocie. Jak widad największy poziom realizacji dotyczy liczby uruchomionych usług online (na każdym poziomie zaawansowania). Łącznie w wyniku inwestycji realizowanych dzięki wsparciu RPO WSL uruchomiono dotychczas usług online wobec liczby usług zakładanych. Poza samymi usługami uruchamiano też rejestry publiczne, aplikacje, portale czy systemy GIS (łącznie oddano do użytku 2315 tego typu rozwiązao). Wszystkie te rozwiązania mogą zostad potraktowane jako usługi publiczne kierowane do mieszkaoców i mające ułatwid im załatwianie wielu z codziennych spraw. Wzrost liczby 58 Wstępna ocena realizacji i efektów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , Katowice 2012.

79 usług publicznych został też potwierdzony w trakcie badao jakościowych i ilościowych (wyniki w dalszej części rozdziału). W tym miejscu warto szczegółowo przedstawid jednak opinie samych beneficjentów w tym zakresie. Jak widad niemal 68% z nich uznało, że projekty miały duży i bardzo duży wpływ na wzrost liczby oferowanych usług publicznych. Odmiennego zdania było zaledwie 8% z nich. Jednak - mimo, że uruchomiono tak dużo usług online (najwyższy poziom realizacji tego typu wskaźników) to badani, pytani o elementy na jakie wpływały realizowane projekty, wskazali wzrost ich liczby dopiero na czwartym miejscu 59. Taka swoista niespójnośd może wskazywad na to, że sami beneficjenci czasem traktowali uruchamiane usługi jako coś dodatkowego i mniej ważnego niż inne elementy realizowanych inwestycji. Wykres 8 Wpływ realizowanych projektów na wzrost liczby oferowanych publicznych e-usług Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=37 Pomimo, iż uruchomiono o 84% więcej, niż zamierzano, usług online na poziomie 4 - to jednak patrząc na liczby bezwzględne (wartości docelowe i osiągnięte) widad, że usług na tym poziomie zaawansowania jest jednak najmniej średnio o połowę mniej niż usług na poziomach 1 i 2 (czyli tych najmniej zaawansowanych) i o kilka tysięcy mniej od usług na poziomie 3. Oznacza to, że w tym zakresie nie został jeszcze wykorzystany potencjał, jaki niosą ze sobą poszczególne e- usługi, bowiem dotychczas sami beneficjenci woleli tworzyd usługi o najmniejszym poziomie zaawansowania czego dowodzą m.in. deklarowane wartości docelowe (jak też przeprowadzone badania jakościowe). W tym miejscu trzeba też zwrócid uwagę na kłopoty niektórych beneficjentów w osiąganiu zakładanej liczby e-usług na poziomie 4. Jak bowiem pokazała analiza danych zastanych (Wniosków o Płatnośd) w niektórych przypadkach nie można było uruchomid wszystkich zaplanowanych usług z powodu stosunkowo niewielkiej liczby usług udostępnianych na platformie SEKAP, będących w kompetencji poszczególnych JST i które mogłyby zostad kompleksowo załatwione online 60. Oznacza to, że gdyby nie te ograniczenia to liczba uruchomionych e-usług byłaby jeszcze większa niż jest już obecnie. Niski poziom realizacji wskaźnika liczba zakupionych urządzeo peryferyjnych związany jest z tym, że zdecydowana większośd tych urządzeo (ponad sztuk) będzie realizowana w ramach jednego projektu, który na obecną chwilę posiada już wielomiesięczne opóźnienia na każdym z 4 etapów realizacyjnych. Ponadto przez dośd długi czas trwała próba uzgodnienia stanowiska między Zamawiającym a Wykonawcą projektu dotyczącego zakresu utrzymania systemu między stronami. W przypadku 3 pozostałych wskaźników (Liczba wdrożonych kompleksowych systemów zarządzania w jednostkach publicznych (w tym SEOD), Liczba uruchomionych portali, Liczba uruchomionych systemów GIS) poziom realizacji jest względnie na dośd wysokim poziomie, jednak niższym niż większośd pozostałych rezultatów - co także wynika przede wszystkim z opóźnieo realizacyjnych projektów. Istotnym powodem jest tu jednak fakt, że często 1 projekt zakładał dużą wartośd docelową określonego wskaźnika i poprzez opóźnienia w realizacji zaniża on mocno całościowy poziom realizacji. Tabela 23 Poziom realizacji wskaźników rezultatu w ramach Działania 2.2 Wskaźnik Ilośd jednostek naukowych korzystających z utworzonych aplikacji [szt.] Ilośd jednostek sektora publicznego korzystających z utworzonych aplikacji [szt.] Wartośd bazowa Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji % % 59 Patrz wykres: Ocena wpływu projektów z Działania Wg zapewnieo Śląskiego Centrum Społeczeostwa Informacyjnego przekazywanych beneficjentom, wiele takich usług zostanie wdrożonych w ramach platformy SEKAP 2.

80 Wskaźnik Ilośd procedur wewnętrznych realizowanych w oparciu o podpis elektroniczny [szt.] Ilośd procedur wewnętrznych realizowanych w oparciu o system GIS [szt.] Liczba obywateli korzystających z udostępnionych rejestrów publicznych [osoby] Liczba osób mających możliwośd używania podpisu elektronicznego [osoby] Liczba przedsiębiorstw korzystających z udostępnionych rejestrów publicznych [szt.] Liczba użytkowników korzystających miesięcznie z uruchomionych usług online *osoby+ Wartośd bazowa Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji % % , % % , % , ,5 7% Skrócenie czasu obsługi klienta *min.+* 14, , , % Skrócenie czasu realizacji procedury [godz.]* 13, , , % Średni czas obsługi klienta *min ,35 0,3% Średni czas realizacji procedury *godz.+ 392,09 234,84 330,4 41% Źródło: Dane LSI (wartości wskaźników docelowych i osiągniętych obliczone wg wartości zadeklarowanych z aktualnych wniosków o płatnośd) * Podane wartości są uśrednione na poziom wszystkich projektów w przypadku wartości bazowej nie wszędzie były tego typu dane dostępne. Poziom realizacji wskaźników rezultatu jest dużo niższy niż wskaźników produktu. Jednak wynika to z tego, że obecnie jest zbyt wcześnie by móc oceniad faktyczne rezultaty wspartych inwestycji, które nierzadko były opóźnione w realizacji co dodatkowo utrudnia proces realizacji tego typu założeo. Rezultaty to ciągły proces związany np. ze wzrostem wiedzy, kompetencji i umiejętności osób, do których konkretne rozwiązania są kierowane. Obecnie najbardziej zaawansowany poziom realizacji (na poziomie powyżej 40%) jest widoczny w przypadku dwóch wskaźników. W przypadku pierwszego z nich (Ilośd jednostek sektora publicznego korzystających z utworzonych aplikacji) można przypuszczad, że jest to wynik tego, iż same instytucje bardzo chętnie korzystają z nowopowstałych rozwiązao i należy uznad to za duży sukces tych inwestycji. Z kolei w przypadku drugiego wskaźnika (średni czas realizacji procedury) wysoki poziom realizacji to najpewniej wynik i tak niewielkiej różnicy między wartością bazową a wartością docelową wskaźnika. Dotychczas prowadzone badania wskazują, że wskaźniki rezultatu zarówno w Działaniu 2.1, jak i 2.2 są ogólnie problemowe w osiąganiu. Czynnikiem, który wpłynął na taką sytuację był nie do kooca odpowiedni dobór kryteriów wyboru projektów. W ramach Działania 2.1 nie odnotowano kryteriów, które premiowałyby liczbę osób, podmiotów gospodarczych i innych instytucji, które uzyskałyby możliwośd podłączenia się do sieci. Podobnie w przypadku Działania 2.2 nie było kryteriów, które premiowałyby liczbę użytkowników korzystających z usług on-line uruchomionych dzięki wsparciu z Programu (tak jak np. premiują liczbę wdrożonych usług on-line) jak też nie premiowano usług na najwyższym poziomie (4) zaawansowania 61. Nie było również kryteriów premiujących liczbę tworzonych miejsc pracy 62. Brak odpowiednich kryteriów to jeden z istotnych powodów, dla którego beneficjenci nie byli zmotywowani do angażowania zasobów w rozwój bardziej zaawansowanych rozwiązao. Mimo, że całościowo licząc powstało dużo usług online, to w obecnej chwili nadal brakuje usług, które pozwoliłyby na załatwianie spraw urzędowych bez konieczności stawiania się przez mieszkaoca w urzędzie 63. Mimo realizacji na dośd wysokim poziomie wskaźników produktu dotyczących liczby powstałych określonych rozwiązao, systemów, aplikacji - nie przekłada się to w zasadzie na liczby osób czy podmiotów z tych narzędzi korzystających, których według wartości docelowych miało byd ponad 800 tysięcy w przypadku liczby korzystających z rejestrów publicznych a jest nieco ponad 180 tysięcy. Podobnie wygląda zestawienie osiągniętych wartości wskaźników produktu dotyczących liczby powstałych usług online (średni poziom osiągnięcia to 141%) z liczbą osób z tych usług korzystających (realizacja na poziomie 7%). Dlatego też można stwierdzid, że ogólnie wsparcie było dobrze zaplanowane, jednak miejscami zabrakło odpowiednich kryteriów premiujących stosowne rozwiązania (o czym wyżej), a z drugiej strony - po stronie beneficjentów zabrakło działao, które spowodowałyby zainteresowanie tego typu tworzonymi rozwiązaniami (o czym szerzej w dalszej części podrozdziału). Dodatkowo warto zwrócid uwagę, że znacznie lepiej wygląda średni poziom realizacji wskaźników rezultatu związanych z projektami back office, mimo że na poziomie tożsamych wskaźników produktu średni poziom realizacji jest z kolei niższy od wskaźników dotyczących rozwiązao front office. Może to 61 Kryterium ma byd rekomendowane do wyboru projektów w przyszłości IDI IZ. 62 Wstępna ocena realizacji i efektów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , Katowice IDI IZ.

81 byd jednak wynik tego, ze osiąganie tych wskaźników nie jest w dużym stopniu uzależnione od czynników zewnętrznych (np. wiedzy czy chęci korzystania). Jak pokazują wyniki badania CATI beneficjenci największy wpływ realizowanych projektów widzą w postaci wzrostu jakości pracy pracowników instytucji, wzrostu bezpieczeostwa przechowywania i udostępniania danych 64 oraz wzrostu zaawansowania i liczby oferowanych e-usług. Czyli dwie pierwsze odpowiedzi są związane raczej ze sferą back office to tu badani dostrzegają największe pozytywne zmiany. Co ciekawe jednak projekty te nie przyczyniają się do spadku liczby pracowników instytucji (sytuacja mająca zazwyczaj miejsce, gdy do obsługi wymagana jest coraz mniejsza liczba pracowników w związku ze świadczeniem usług online) - co jednak może też wynikad z tego, że zaobserwowano niewielki spadek liczby klientów, którzy dotychczas byli obsługiwani bezpośrednio przy okienku. Taka sytuacja może byd w dużej mierze skutkiem braku wiedzy, kompetencji potencjalnych odbiorców, ale też dostatecznej promocji wdrażanych rozwiązao. Badani, którzy wskazywali, że uruchamiane rozwiązania nie spowodowały wzrostu liczby użytkowników/klientów argumentowali to tym, że uruchamiane usługi kierowane były do wąskich grup odbiorców (wspomniane w dalszej części zjawisko usług niszowych) a jednocześnie grupy te nie posiadały wystarczających umiejętności/kompetencji. Innym wskazywanym powodem było to, że jeszcze ludzie nie są przygotowani do wymiany elektronicznej i sami po prostu wolą kontakt z urzędnikiem, nie wierząc, że można tak samo skutecznie załatwid sprawę elektronicznie. Wykres 9 Ocena wpływu projektów z Działania 2.2 Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=37 (średnia w skali 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu a 5 oznacza bardzo duży wpływ) 76% badanych zwracało uwagę, że realizowane inwestycje przyczyniły się w znacznym i bardzo znacznym stopniu do wzrostu zaawansowania oferowanych e-usług (co jednak nie do kooca odnajduje odzwierciedlenie w liczbach bezwzględnych pokazanych w tabeli poświęconej wskaźnikom produktu) a zdaniem 68% respondentów projekty te miały duży i bardzo duży wpływ na wzrost liczby oferowanych publicznych e-usług. Podobnie jak liczby bezwzględne - również prowadzone wywiady jakościowe pokazują, że stan e-usług wcale nie jest zadowalający na tym etapie. Zwracano uwagę, że na początku najwięcej było uruchamianych usług na poziomie 1 i 2, a dopiero z czasem zaczęto wchodzid na poziomy wyższe. Jednakże sytuacja ta była w dużej mierze spowodowana tym, że od niedawna istnieją odpowiednie przepisy prawne pozwalające na kontakt i załatwienie spraw między obywatelem a urzędem publicznym bez konieczności wychodzenia z domu Efekt wskazywany także jako rezultat inwestycji z Działania FGI z ekspertami dziedzinowymi.

82 W Działaniu 2.2 wspierano różnego rodzaju projekty (zarządzanie placówkami, elektroniczny obieg dokumentów - poczynając od wpłynięcia na skrzynkę podawczą, przez dalszy obieg w urzędzie, ale też tworzenie platform front office owych nakierowanych na obywatela, klienta urzędu), które były w różnym stopniu kompleksowe i komplementarne względem systemu regionalnego SEKAP czy krajowego epuap. Projektami najbardziej kompleksowymi były z reguły większe i duże inwestycje oraz te, których realizacja zaczęła się po 2009 roku. Jednakże było bardzo dużo mikro projektów, lokalnych (na obszarze gminy) dotyczących systemu obiegu dokumentów czy zakupu sprzętu komputerowego, które były tworzone w oderwaniu od platform wyżej wspomnianych. Dlatego kluczowe w przyszłości powinno byd z jednej strony - dawanie dowolności w wyborze dostawcy oprogramowania, a z drugiej strony jasne określenie i egzekwowanie od beneficjentów, by te rozwiązania były zintegrowane z SEKAP i epuap 66. Trzeba też zwrócid uwagę, że mimo znaczącego wzrostu dostępnych e-usług beneficjenci niżej ocenili wpływ takich projektów na wzrost liczby użytkowników tych usług online (co zresztą potwierdza też niski poziom realizacji 7% - wskaźnika rezultatu). Ma to duży związek z faktem, że małe projekty i zarazem te wybierane do dofinansowania przed koocem 2009 roku, które z jednej strony nie były kompleksowe wobec systemów wyższego rzędu (co jednak wiązad się może głównie z tym, że w czasie kiedy były planowane i składano wnioski, to sam epuap nie był jeszcze rozpowszechniony) a z drugiej strony - w ich ramach uruchamiano przeważnie usługi publiczne o znaczeniu niszowym, z których w zasadzie nikt nie korzystał - mimo, że zakładały nawet wysoki poziom zaawansowania. Taki stan rzeczy wynikał często z tego, że JST przede wszystkim zamierzały na tamtym etapie zakupid sprzęt komputerowy i stworzyd swój SEOD, a jedynie przy okazji uruchomid jakąkolwiek aplikację dla mieszkaoców oferującą usługę, którą i tak większośd z nich załatwia bezpośrednio. Często więc efektem były usługi rzadko wykorzystane, nieużytkowane już po zakooczonym etapie testów i jednocześnie niezintegrowane z żadnymi innymi platformami (wbrew zapisom RPO WSL ), które jednak są liczone w statystykach i realizowanych wskaźnikach. W tym miejscu warto też wspomnied o dodatkowej przyczynie niekorzystania przez odbiorców z uruchamianych platform i usług, jaką jest często słaba promocja powstałych rozwiązao lub jej zupełny brak 67. Promocja e-usług jest jednym z istotniejszych problemów poruszanych przez badane w 2012 roku podmioty, co w wielu przypadkach zostało potwierdzone częstotliwością zgłaszania zapotrzebowania na daną usługę w formie elektronicznej. Bez poinformowania potencjalnych odbiorców i dostarczenia informacji o potencjalnych korzyściach płynących z korzystania z elektronicznego kanału załatwiania spraw urzędowych, jak również bez poinformowania klientów urzędów nie zostaną osiągnięte korzyści, jakich spodziewano się po wprowadzeniu nowoczesnych form świadczenia e-usług. Ankietowane podmioty zgłaszały koniecznośd dostarczenia informacji o obecnie dostępnych rozwiązaniach, korzyściach i możliwościach płynących z korzystania z e-usług w miejsca, gdzie ta informacja może zostad dostrzeżona przez potencjalnych odbiorców tych usług. Częśd jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego twierdziło, że poinformowanie klientów o nowych możliwościach z wykorzystaniem stron internetowych urzędów nie jest wystarczające i potrzebna jest kampania informacyjna na szeroką skalę - również z wykorzystaniem środków masowego przekazu. Chod takie rozwiązanie może wydawad się kosztowne, to w dłuższej perspektywie utrzymywanie systemów informatycznych, które nie są w pełni wykorzystywane, powielanie prac wykonywanych przez urzędników oraz jednoczesne świadczenie usług w formie tradycyjnej jak również z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi informatycznych, może okazad się droższą alternatywą. Zasadna więc wydaje się możliwośd wykorzystania programów informacyjnych telewizji publicznej do promocji e-usług w regionie 68. Ogólnie rzecz biorąc - celem głównym projektów miało byd poszerzenie zakresu oraz dostępności usług świadczonych drogą elektroniczną jak też usprawnienie pracy całych urzędów/instytucji. Poza nim beneficjenci wskazywali na szereg celów pośrednich: wykorzystanie nowoczesnej infrastruktury informatycznej oraz technologii informacyjnych i komunikacyjnych w administracji publicznej, zwiększenie liczby świadczonych elektronicznie usług publicznych, kompleksowa obsługa indywidualnego i instytucjonalnego petenta, usprawnienie wewnętrznego i zewnętrznego obiegu dokumentów oraz dostępu do informacji, zapewnienie bezpieczeostwa świadczonych usług, 66 IDI IZ. 67 IDI IZ. 68 Wpływ RPOWS na lata na rozwój społeczeostwa informacyjnego w regionie, Katowice 2012.

83 integracja i standaryzacja istniejących oraz nowotworzonych systemów informatycznych, poprawa efektywności i jakości rozwijanych usług publicznych m.in. dzięki szkoleniom dla użytkowników systemupracowników. Z powyższych celów w zasadzie niemal wszystkie znajdują potwierdzenie w realizowanych projektach, za wyjątkiem dwóch ostatnich. Analizowane w trakcie badania dane nie potwierdziły: po pierwsze - istnienia integracji znacznej części powstających rozwiązao z systemami regionalnymi i krajowymi, a po drugie przewagi liczbowej usług o największym poziomie zaawansowania czy znacznej skuteczności - mierzonej liczbą osób korzystających z powstałych usług. Oceniając efekty wsparcia udzielonego w zakresie Działania 2.2 warto zaznaczyd, że zdecydowanym liderem (w kraju) w udostępnianiu usług drogą elektroniczną jest właśnie województwo śląskie, w którym udział urzędów świadczących e-usługi wynosi 65% i jest prawie dwa razy wyższy od średniej krajowej. Niemal wszystkie jednostki umożliwiające wybór drogi elektronicznej przy załatwianiu spraw urzędowych na Śląsku informują i zachęcają obywateli oraz przedsiębiorców do korzystania z tej formy. Mieszkaocy województwa śląskiego mają wiele przesłanek, by sądzid, że administracja w tym regionie Polski czyni duże starania w kierunku budowy społeczeostwa informacyjnego. Od kwietnia 2008 r. w ramach platformy SEKAP uruchomiono online usługi administracji. Od tego momentu pod jednym adresem w Internecie swoje usługi świadczą urzędy z terenu województwa śląskiego, jeszcze nie wszystkie, ale ich lista sukcesywnie się wydłuża. Użytkownikami platformy SEKAP są obywatele zainteresowani e-usługami związanymi z załatwianiem spraw w urzędach, przedsiębiorcy i oczywiście urzędnicy. Dostrzegając trendy rozwojowe, Sejmik Województwa Śląskiego już w 2005 r. powołał Śląskie Centrum Społeczeostwa Informacyjnego (ŚCSI) nie tylko do zarządzania platformą SEKAP, lecz także do rozwijania idei społeczeostwa informacyjnego. Dalekowzrocznośd i determinacja regionu w tym zakresie znalazły odzwierciedlenie w danych statystycznych. Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeostwa informacyjnego dla województwa śląskiego wynosi 32%, czyli ponad 150% średniej krajowej. Pozycji lidera nie zagraża żaden inny region, bowiem drugi w kolejności wynik województwa małopolskiego, wynoszący 24%, jest znacznie niższy 69. Podsumowując - mimo niezaprzeczalnego faktu co do bycia liderem pod względem wspierania rozwoju społeczeostwa informacyjnego w zakresie tworzenia infrastruktury front i back office - region nie osiągnął jeszcze stanu zadowalającego - co jest widoczne w powyższych analizach zarówno danych zastanych jak i opinii beneficjentów, ekspertów i osób zaangażowanych w proces programowania wsparcia. Analiza przestrzenna prowadzonych projektów z Działania 2.2 potwierdziła, że obszary wiejskie, te poniżej 50 tys. mieszkaoców jak i te o średniej gęstości zaludnienia poniżej średniej wojewódzkiej zostały w znacznym stopniu wsparte rozwojem zarówno systemów back jak i front office. Mimo tego wsparcia, te obszary nadal będą wymagały rozwoju w zakresie obu typów projektów 70. Potwierdzają to zresztą badania prowadzone wśród beneficjentów, którzy w większości deklarują realizację tego typu projektów w przyszłości. Może to wynikad m.in. z tego, że częśd z tych systemów będzie wymagała przebudowy celem dostosowania ich do systemu SEKAP czy epuap. Analiza przestrzenna pokazała też, że w ramach Działania 2.2 znacznie częściej realizowano projekty ponadlokalne - co realizuje w tym zakresie zapisy RPO WSL Zrealizowano dotychczas ponad 141 (według danych LSI) inwestycji w Działaniu 2.2 w perspektywie Na obecnym etapie największy rezultat (ilościowo) dotyczy liczby powstałych usług online skierowanych do mieszkaoców. Realizowane inwestycje przyczyniły się już do powstania usług oraz rejestrów publicznych, aplikacji, portali czy systemów GIS co w pełni odpowiada zapisom Programu, którego celem miał byd właśnie wzrost liczby świadczonych e- usług przez administrację publiczną. Mimo jednak powstania tylu usług online ich poziom zaawansowania (jakośd) jest nadal na niskim poziomie najmniej bowiem jest usług na 4 poziomie, który umożliwia zawieranie transakcji (bez potrzeby wychodzenia z domu), a najwięcej usług na poziomach 1 i 2. Problemem znacznej części powstałych usług jest też brak ich integracji z systemem SEKAP czy epuap, co powoduje, że usługi te nie mogą byd w pełni efektywne i skuteczne (nie wykorzystują swojego potencjału), czego dowodem jest nadal niski poziom osób korzystających z powstałych rozwiązao. Niewielka liczba użytkowników to wynik zarówno braku uświadomionej potrzeby korzystania, uruchamiania w ramach projektów usług niszowych, jak i braku działao promujących powstałe usługi. W zakresie powstałych rezultatów (efektów) prowadzonych inwestycji wskazad można, że znacznie lepiej realizowane są wskaźniki dotyczące systemów back office, niż 69 Społeczeostwo Informacyjne w liczbach, Warszawa FGI z ekspertami dziedzinowymi.

84 te dotyczące front office - co pokazuje, że instytucje chętniej korzystają z przyjętych rozwiązao, które odpowiadają ich wewnętrznym potrzebom i optymalizują pracę tych instytucji. Potwierdzają to też wyniki badao ilościowych, gdzie beneficjenci przede wszystkim wskazywali na pozytywny wpływ projektów na obszary związane z ich wewnętrzną działalnością, a dopiero na 3 miejscu wskazali na poprawę obszaru dotyczącego usług dla mieszkaoców. Z drugiej strony trzeba mied na uwadze, że beneficjenci stawiali głównie na rozwiązania w zakresie SEOD i innych systemów zarządzania swoimi jednostkami to tych projektów relatywnie było więcej. Taka sytuacja przyczyni się po 1 do przyłączania się kolejnych jednostek JST do regionalnego SEKAP, a po 2 do przeniesienia uwagi na rozwój e-usług, które czasem były traktowane tylko jako element dodatkowy a nie wiodący w obszarze rozwoju cyfrowego. Nie przywiązywano więc wagi do ich wysokiego poziomu zaawansowania czy skierowania ich do szerokich grup odbiorców. Mimo jednak wskazanych powyżej słabych punktów powstałych rozwiązao - można uznad, że wsparcie RPO WSL w latach przyczyniło się do realizacji głównego celu Działania, jakim był znaczny wzrost liczby publicznych e- usług, które jednak będą wymagały dalszego wsparcia w przyszłości Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego w regionie Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Jakie potrzeby w zakresie stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego w regionie zostały spełnione dzięki wsparciu RPO WSL ? Jakie potrzeby w przedmiotowym zakresie nadal wymagają wsparcia? W celu określenia tego, które z potrzeb zostały spełnione poprzez inwestycje RPO WSL dokonano analizy zapisów tworzonych na okres programowania w dokumentach programowych RPO, w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata " oraz w Strategii Rozwoju Społeczeostwa Informacyjnego Województwa Śląskiego. Poniżej przedstawiono syntetycznie główne wyzwania/potrzeby regionu w zakresie stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego w województwie śląskim zawarte w poszczególnych dokumentach 71, Działania RPO WSL mające im sprostad oraz ocenę tego czy dane potrzeby zostały spełnione dzięki temu wsparciu. W tabeli brak wniosków z analizy dokumentacji projektowej, która została przedstawiona w ramach powyższego rozdziału w rozbiciu na poszczególne Działania i dowodzi, iż beneficjenci w pełni byli świadomi stojących wyzwao w zakresie tworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego i na etapie przygotowywania projektów brali pod uwagę koniecznośd zaspokajania zidentyfikowanych przez siebie potrzeb. W tabeli nie podawano także wartości osiąganych wskaźników, o których szczegółowe informacje także znajdują się w rozdziale powyżej. Tabela 24 Analiza zaspokojenia zidentyfikowanych na etapie programowania RPO WSL potrzeb w zakresie społeczeostwa informacyjnego Lp. Potrzeby/wyzwania w zakresie tworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego Kategorie zaplanowanych interwencji w ramach RPO WSL (typ możliwego do realizowania projektu, przykłady wskaźników produktu i rezultatu) Ocena zaspokojenia potrzeby Infrastruktura 1 Zagrożenie zjawiskiem wykluczenia cyfrowego i informacyjnego mieszkaoców regionu (RPO WSL ) Projekty upowszechniające szerokopasmowy dostęp do Internetu Wskaźniki produktu: Długośd nowo wybudowanej sieci dostępowej *km+, Długośd nowo wybudowanej sieci dostępowej (w tym LAN) *km+, Długośd nowo wybudowanej sieci szkieletowej [km] Wskaźniki rezultatu: Liczba osób fizycznych (użytkowników) podłączonych do szerokopasmowego Internetu [szt.], Liczba osób fizycznych (użytkowników), które uzyskały możliwośd dostępu do szerokopasmowego Internetu [osoby] Mimo, że realizowane projekty spełniają swoją rolę (obejmują zasięgiem regiony dotychczas wykluczone lub o rozproszonej zabudowie), to niestety ich dotychczasowym efektem są sieci zamknięte dla mieszkaoców, w związku z tym zjawisko wykluczenia cyfrowego nie zostało jeszcze rozwiązane. Sytuacja ta jednak w znacznej mierze zmieni się w przyszłości, gdy z jednej strony obecne projekty zamknięte otworzą się na szerokie grono odbiorców, a z drugiej strony z powodzeniem zakooczone zostaną też dofinansowane i rozpoczęte inwestycje zakładające dalsze udostępnienie wybudowanych sieci operatorom telekomunikacyjnym w celu zapewnienia mieszkaocom i przedsiębiorcom dostępu do Internetu (m.in. projekt Śląska Regionalna Sied Szerokopasmowa ). Inaczej rzecz ma się na poziomie jednostek administracji publicznej, które są 71 Należy mied na uwadze fakt, że potrzeby te często miały charakter ogólny/generalny co powoduje, że trudno w sposób precyzyjny i ilościowy określid wpływ RPO na ich realizację.

85 Lp. Potrzeby/wyzwania w zakresie tworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego Kategorie zaplanowanych interwencji w ramach RPO WSL (typ możliwego do Ocena zaspokojenia potrzeby realizowania projektu, przykłady wskaźników produktu i rezultatu) przede wszystkim beneficjentami tworzonej infrastruktury szerokopasmowego Internetu. Na obecnym etapie jednak poziom realizacji wszystkich zakładanych wartości wskaźników jest na niskim poziomie z zastrzeżeniem, że stan ten zmienia się na korzyśd (osiągnięcie wartości uzależnione jest od zakooczenia realizacji 3 dużych projektów). 2 Brak możliwości technicznych świadczenia elektronicznych usług publicznych przez JST (Strategia Rozwoju Społeczeostwa Informacyjnego) 3 Potrzeba intensywnego rozwoju możliwości sieci informatycznych, niezbędnych w przyszłości dla precyzyjnego Projekty upowszechniające tworzenie publicznych punktów dostępu do Internetu. Wskaźniki produktu: Liczba uruchomionych Publicznych Punktów Dostępu do Internetu (PIAP) [szt.], Liczba uruchomionych Publicznych Punktów Dostępu do Internetu (PIAP) przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych *szt.+ Wskaźniki rezultatu: Liczba osób korzystających miesięcznie z uruchomionych PIAP *osoby+, Liczba osób niepełnosprawnych korzystających miesięcznie z uruchomionych PIAP [osoby] Zgodnie z zapisami Strategii należało przede wszystkim poprawid infrastrukturę dostępu do Internetu na terenie województwa. Działania te miały zostad zdywersyfikowane w dwóch kierunkach: - wsparcia budowy infrastruktury na obszarach o niskim stopniu pokrycia, - rozwoju i poprawy jakości infrastruktury na obszarach gdzie ona już istnieje. W związku z powyższym można uznad, że w ramach RPO WSL wspierano te działania poprzez: Projekty upowszechniające szerokopasmowy dostęp do Internetu i Projekty upowszechniające tworzenie publicznych punktów dostępu do Internetu (o czym mowa w pkt. 1) jak też budowę serwerów (wskaźnik: Liczba uruchomionych serwerów *szt.+) i zakup sprzętu komputerowego (wskaźnik: Liczba zakupionych zestawów komputerowych *szt.+) Dodatkowe wskaźniki rezultatu wpisujące się w realizację tego zakresu: Liczba instytucji publicznych podłączonych do szerokopasmowego Internetu (za wyjątkiem szkół) *szt.+, Liczba instytucji publicznych, które uzyskały możliwośd dostępu do szerokopasmowego Internetu (za wyjątkiem szkół) *szt.+ Potrzeba ta miała byd realizowana głównie poprzez Działanie 2.1: Wskaźniki produktu: Długośd nowo wybudowanej sieci dostępowej *km+, Długośd nowo wybudowanej sieci dostępowej (w tym LAN) *km+, Długośd nowo wybudowanej sieci szkieletowej [km]; W tym zakresie wsparte inwestycje już na tym etapie osiągniętych wartości wskaźników realizują swój cel i zaspokajają w znacznej mierze potrzebę dostarczania Internetu mieszkaocom oraz turystom. Zatem minimalizują zjawisko wykluczenia cyfrowego i informacyjnego w regionie ale tylko na poziomie dośd ogólnym, co związane jest z faktem iż możliwości PIAP są ograniczone do niewielkiej ilości czynności 72 i nie dostarczają fizycznie Internetu do gospodarstw domowych. Zidentyfikowane problemy na poziomie JST zostały w znacznej mierze już wyeliminowane lub niebawem zostaną. Dotyczy to znacznej (ale jeszcze nie wszystkich o czym świadczą wypowiedzi samych zainteresowanych na etapie badania CATI) liczby jednostek administracji. Wsparte inwestycje stopniowo przyczyniają się do rozwoju możliwości poszczególnych sieci informatycznych. Głównym bowiem warunkiem sprawnego funkcjonowania tych systemów zarządzających wskazanymi procesami jest dostęp do szerokopasmowej sieci o dużym zasięgu, którą będzie charakteryzowało bezpieczeostwo przesyłania danych, szybkośd i przepustowośd sieci. Na obecnym etapie w 72 PIAP-y najczęściej dają możliwośd zarówno mieszkaocom i turystom dostęp do zasobów Internetu, za ich pomocą można m.in. odwiedzad strony internetowe, przeglądad pocztę , sprawdzid rozkład jazdy autobusów, kalendarz imprez itd.

86 Lp. Potrzeby/wyzwania w zakresie tworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego zarządzania procesami typu: ruch drogowy, transport publiczny, systemy bezpieczeostwa, systemy nadzoru i kontroli infrastruktury. (Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata ) Kategorie zaplanowanych interwencji w ramach RPO WSL (typ możliwego do realizowania projektu, przykłady wskaźników produktu i rezultatu) Wskaźniki rezultatu: Przepustowośd utworzonej sieci szerokopasmowej [Gb/s], Liczba innych instytucji podłączonych do szerokopasmowego internetu [szt.], Liczba innych instytucji, które uzyskały możliwośd dostępu do szerokopasmowego internetu [szt.], Liczba instytucji publicznych podłączonych do szerokopasmowego Internetu (za wyjątkiem szkół) *szt.+, Liczba instytucji publicznych, które uzyskały możliwośd dostępu do szerokopasmowego Internetu (za wyjątkiem szkół) *szt.+ Ocena zaspokojenia potrzeby związku z niskim poziomem realizacji wskaźników (produktu jak i rezultatu) można jednak stwierdzid, że inwestycje w zakresie tworzenia infrastruktury nie zapewniają w pełni precyzyjnego i skoordynowanego działania systemów zarządzających złożonymi procesami. Jest to więc zdecydowanie obszar wymagający wsparcia w przyszłości. 5 Potrzeba zwiększenia zdolności przesyłowych sieci informatycznych. (Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata ) Projekty upowszechniające szerokopasmowy dostęp do Internetu Wskaźniki produktu: Długośd nowo wybudowanej sieci dostępowej *km+, Długośd nowo wybudowanej sieci dostępowej (w tym LAN) *km+, Długośd nowo wybudowanej sieci szkieletowej [km] Wskaźnik rezultatu: Przepustowośd utworzonej sieci szerokopasmowej [Gb/s] Podjęte działania i realizowane projekty przyczyniły się do możliwości i zdolności przesyłowych sieci informatycznych. Na obecnym etapie jednak wartości osiągnięte wskaźników są na niskim poziomie co utrudnia ocenę poziomu zaspokojenia potrzeby. Można jedynie wnioskowad, że tego typu wyzwanie zawsze będzie aktualne i będzie wymagało wsparcia w przyszłości, co wynika z faktu stałego i nadal postępującego rozwoju społeczeostwa informacyjnego. Przenoszenie coraz większej liczby aktywności (np. w postaci udostępnianych usług, wymiany danych czy nawet metadanych) do sieci będzie z pewnością pociągało za sobą koniecznośd zwiększania owych zdolności. Potrzeby w zakresie Back office i front office 6 Niski poziom dostępności w regionie do usług świadczonych w formie elektronicznej zarówno przez sektor publiczny, jak i prywatny (RPO WSL ) Mimo wyraźnej poprawy w upowszechnianiu e-usług administracji publicznej, nadal odbiegają one, zarówno pod względem ilości oraz jakości, od standardu Unii Europejskiej (RPO WSL ) 7 Niski poziom wykorzystywania możliwości komunikacji za pomocą Internetu pomiędzy poszczególnymi jednostkami administracji publicznej (RPO WSL ) Biorąc pod uwagę wszystkie grupy urzędów jedynie 23,1 % jednostek mogło pochwalid się elektronicznym obiegiem w 2007 roku (stanowiło to jednak prawie dwukrotnie więcej niż rok wcześniej). Spośród urzędów, które wprowadziły elektroniczny obieg dokumentów, jedynie 17,4 % stwierdziło, że system ten Wspieranie świadczenia usług publicznych w formie elektronicznej Cel ten był realizowany poprzez następujące wskaźniki produktu: Liczba rejestrów publicznych udostępnionych online *szt.+, Liczba uruchomionych aplikacji [szt.], Liczba uruchomionych portali [szt.], Liczba uruchomionych systemów GIS *szt.+, Liczba uruchomionych usług online na poziomach 1,2,3,4 [szt.], W ramach RPO wspierano rozwiązania typu back office (skierowane wyłącznie na potrzeby urzędów). Cel ten był realizowany poprzez następujące Wskaźniki produktu: Liczba uruchomionych systemów archiwizacji danych *szt.+, Liczba wdrożonych kompleksowych systemów zarządzania w jednostkach publicznych (w tym SEOD) [szt.] Wskaźniki rezultatu: Ilośd jednostek naukowych korzystających z utworzonych aplikacji *szt.+, Ilośd jednostek sektora publicznego W wyniku interwencji RPO WSL wsparto wiele projektów dotyczących przedmiotowych rozwiązao. Na obecnym etapie można uznad, że pod względem liczby dostępnych e-usług potrzeby regionu w znacznej mierze zostały zaspokojone, to jednak pod względem jakości, funkcjonalności i uniwersalności (rozumianej jako kierowanie konkretnego rozwiązania do możliwie szerokiej grupy odbiorców) istniejące rozwiązania nadal wymagają rozwoju, przebudowy lub stworzenia ich od podstaw. Kluczowe z pewnością będzie wykorzystanie rozwiązao już powstałych, jeśli tylko umożliwiad będą to uwarunkowania czysto techniczne tych modułów. Przeprowadzone badania pokazują, że wsparte inwestycje w znacznej mierze przyczyniły się do spełnienia istniejącej, zidentyfikowanej potrzeby, mimo, iż obecnie wskaźniki rezultatu są osiągnięte na dośd niskim poziomie. Zidentyfikowano jednak problem polegający na tym, że częśd wdrażanych rozwiązao nie jest połączona z systemem regionalnym SEKAP czy krajowym epuap co powoduje, że ich użytecznośd jest na niewystarczającym poziomie.

87 Lp. Potrzeby/wyzwania w zakresie tworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego umożliwiał przekazywanie dokumentów/spraw do systemów innych urzędów w sytuacji, kiedy byłoby to konieczne dla załatwienia sprawy. (Strategia Rozwoju Społeczeostwa Informacyjnego) Kategorie zaplanowanych interwencji w ramach RPO WSL (typ możliwego do realizowania projektu, przykłady wskaźników produktu i rezultatu) korzystających z utworzonych aplikacji *szt.+, Ilośd procedur wewnętrznych realizowanych w oparciu o system GIS *szt.+, Ilośd procedur wewnętrznych realizowanych w oparciu o podpis elektroniczny *szt.+, Skrócenie czasu realizacji procedury [godz.] Ocena zaspokojenia potrzeby 8 Zidentyfikowany brak potrzeby korzystania z elektronicznych usług publicznych przez mieszkaoców (Strategia Rozwoju Społeczeostwa Informacyjnego) 9 Potrzeba rozwijania mechanizmów uwierzytelniających. Niewielka liczba urzędów stosowała w latach mechanizmy uwierzytelniania odbiorców. Dosyd wyraźna poprawa nastąpiła w 2007 roku, jednakże nadal aż 70 % urzędów nie stosowało żadnych mechanizmów. (Strategia Rozwoju Społeczeostwa Informacyjnego) 10 Potrzeba rozwijania zaawansowania świadczonych e-usług. Mimo, ze stronę internetową posiadało 90,1 % spośród badanych jednostek i instytucji. Najczęściej jednak były to strony informacyjne, natomiast jedynie nieco ponad połowa stron daje możliwośd pobierania różnego rodzaju formularzy i wniosków. Możliwośd załatwienia spraw urzędowych wyłącznie drogą elektroniczną oferowała na swoich stronach internetowych jedynie 7 % instytucji. (Strategia Rozwoju Społeczeostwa Informacyjnego) 11 Potrzeba zintegrowania technologii w spójne działania mające na celu efektywne zaspokojenie Zgodnie z zapisami Strategii konieczne byłoby pobudzanie zapotrzebowania na usługi komunikacji elektronicznej. W tym wskazano dwa obszary działania. Pierwszy to tworzenie nowych e-usług, które przyczyniłyby się do zwiększenia atrakcyjności Internetu dla osób, które do tej pory z niego nie korzystają. Jednak dalszy rozwój tego typu usług przede wszystkim na styku mieszkaocy administracja publiczna powinien doprowadzid do zwiększenia zapotrzebowania na usługi internetowe. Warunkiem koniecznym takiego efektu jest to, żeby użytkownik korzystający z platformy elektronicznej odczuwał realną korzyśd w porównaniu do tradycyjnego (osobistego lub listowego) trybu załatwiania spraw urzędowych. W tym zakresie RPO WSL wspierało tworzenie nowych e-usług. Poza wskaźnikami mówiącymi o liczbie powstałych usług online (o czym mowa w pkt. 6) potrzeba ta jest mierzona także wskaźnikami rezultatu: Liczba obywateli korzystających z udostępnionych rejestrów publicznych *osoby+, Liczba osób mających możliwośd używania podpisu elektronicznego *osoby+, Liczba użytkowników korzystających miesięcznie z uruchomionych usług online *osoby+, Liczba przedsiębiorstw korzystających z udostępnionych rejestrów publicznych *szt.+ W tym zakresie w RPO WSL realizowano odpowiednie projekty. Świadczą o tym przyjęte wskaźniki Produktu: Liczba wdrożonych systemów uwierzytelniania i autoryzacji [szt.] Rezultatu: Liczba osób mających możliwośd używania podpisu elektronicznego *osoby+ W przypadku realizowanych usług online wyszczególniono 4 poziomy ich zaawansowania: poziom 4 Transakcja, poziom 3 - Dwustronna interakcja, poziom 2 Interakcja, poziom 1 Informacja. W ramach RPO nie wymagano, jako warunku otrzymania dofinansowania projektów, ich kompatybilności z systemami wyższego Przeprowadzone badania wskazują, że w tym obszarze wpływ RPO nadal jest niewielki. O ile liczba e-usług wzrosła, o tyle liczba ich użytkowników już nieznacznie. Może to byd związane między innymi z niewystarczającą promocją powstałych rozwiązao jak i brakiem uświadamiania korzyści płynących z korzystania z publicznych usług online. Konieczne zatem są działania uświadamiające, informacyjno promocyjne i edukacyjne w tym obszarze. Mimo wdrożonych systemów (realizacja na poziomie 80%) nie spowodowało to wzrostu osób mających możliwośd używania podpisu elektronicznego w celu autoryzacji podczas komunikacji z urzędami. Konieczne jest dalsze wspieranie tego typu rozwiązao (nie tylko podpisu elektronicznego, z którego nadal z powodów kosztów korzysta niewielu Polaków) i ich szeroka promocja. Mimo wysokiego poziomu realizacji wskaźników zidentyfikowano nadal dużą potrzebę rozwijania poziomu zaawansowania świadczonych e-usług. Największa liczba usług na poziomie 4 powstawała w ostatnim czasie, co pozwala wnioskowad, że tendencja ta zostanie utrzymana w przyszłości i z tego też powodu nadal wymaga wsparcia Potrzeba ta nie została spełniona. Wynika to z faktu, że spora częśd wdrażanych systemów na poziomach

88 Lp. Potrzeby/wyzwania w zakresie tworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego gospodarczych, społecznych i kulturalnych potrzeb. (Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata ) Budowa systemu przekazu danych połączonego z aktualnie konstruowanym systemem europejskim. (Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata ) Kategorie zaplanowanych interwencji w ramach RPO WSL (typ możliwego do realizowania projektu, przykłady wskaźników produktu i rezultatu) rzędu. Przykładem systemu, który jest zintegrowany z co najmniej poziomem krajowym jest SEKAP Źródło: opracowanie własne Ocena zaspokojenia potrzeby lokalnych była np. realizowana w momencie gdy systemy wyższego rzędu nie były jeszcze rozpowszechnione więc nikt nie zakładał konieczności zagwarantowania kompatybilności. Powyższe wnioski co do realizacji poszczególnych potrzeb znajdują też potwierdzenie w badaniach jakościowych. Istnieje obecnie przekonanie, że zakooczenie realizowanych projektów zaspokoi potrzeby instytucji publicznych w zakresie dostępu do sieci szerokopasmowej i dalszego rozwoju w tym zakresie, co związane jest z faktem, że obecnie powstaje dużo sieci miejskich na obszarze województwa, które spełnią swoją rolę w pełni w momencie ich otwarcia na odbiorców indywidualnych co nastąpi po zakooczeniu okresu trwałości tych projektów i po upływie okresu związanego z pomocą publiczną 73. Sami beneficjenci przyznali w badaniu, że projekty, jakie można było realizowad w ramach II Priorytetu odpowiadały im potrzebom takiego zdania jest aż 90% badanych. Wykres 10 Stopieo dopasowania projektów możliwych do dofinansowania do ówczesnych potrzeb beneficjentów Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=50 Z drugiej jednak strony okazało się, że potrzeby beneficjentów nie były szczególnie pilne dla nich samych o czym świadczy fakt, że 44% wszystkich (i aż 69% beneficjentów Działania 2.1) przyznało, że gdyby nie wsparcie udzielone im z RPO WSL to nie realizowaliby tych inwestycji. 42% badanych (49% beneficjentów Działania 2.2) zaś przyznało, że projekty by zrealizowali, ale w mniejszym zakresie i z opóźnieniem. Wysuwa się z tego wniosek, że jednak dla instytucji publicznych dużo większe znaczenie (bardziej pilne) mają projekty, które nastawione są na tworzenie rozwiązao back i front office, a nie na budowę własnych sieci szerokopasmowych, (które zawsze można kupid na rynku). 73 IDI IZ.

89 Wykres 11 Wpływ wsparcia środkami RPO WSL na skłonnośd do realizacji projektów Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=50 68% badanych przyznało, że planuje (zdecydowanie i raczej tak) dalsze inwestycje w ramach już realizowanych projektów. Zdecydowanie częściej takie plany mają beneficjenci realizujący obecnie projekty z Działania 2.2 (79%) niż z Działania 2.1 (38%). Szczegółowe dane, jakie typy inwestycji są przez nich planowane zamieszczono na poniższych wykresach. Wykres 12 Inwestycje preferowane do realizacji w przyszłości Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=50 Podsumowując uzyskane w badaniu wyniki można wskazad potrzeby województwa śląskiego, które nadal wymagają wsparcia. Analiza ta to wypadkowa przeprowadzonych badao terenowych oraz eksperckiej oceny w oparciu o poziom zaspokojenia dotychczasowych potrzeb. Przeprowadzone modelowanie ekonometryczne wykazało bowiem, że dostępne obecnie wskaźniki nie pozwalają na istotną statystycznie ocenę potrzeb w zakresie stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa informacyjnego w regionie. Do zidentyfikowanych w toku badania potrzeb zaliczyd należy: a) Dalszy rozwój sieci szerokopasmowych oraz PIAP na terenach, gdzie nadal sied ta jest słabo rozwinięta Realizacja tego typu inwestycji jest nadal potrzebna na obszarach, gdzie w dalszym ciągu zgłaszane jest zapotrzebowanie na dostęp do Internetu 74, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów wiejskich, na których obecnie nie było prowadzonych zbyt wielu tego typu działao 75. Zagwarantowanie mieszkaocom powszechnego dostępu do sieci szerokopasmowych jest kluczowe przy realizacji innych celów związanych z rozwojem społeczeostwa informacyjnego. Należy bowiem mied na uwadze, że nawet samo rozwijanie w przyszłości e-usług nie będzie skuteczne, funkcjonalne i w pełni wykorzystywane bez zagwarantowania mieszkaocom możliwości korzystania z nich a jest to możliwe tylko poprzez dostęp do budowanej 74 Zgodnie z Tabelą 9. Zgłoszone zapotrzebowanie na Internet stacjonarny oraz dostęp do Hot Spot w województwie śląskim. 75 Zgodnie z informacją o dominującym obszarze realizacji poszczególnych typów projektów w ramach działania 2.1.

90 infrastruktury szerokopasmowej, która jednocześnie będzie stale zwiększała swoje możliwości przesyłowe (wraz ze wzrostem użytkowników i powstawaniem kolejnych platform oferujących coraz bardziej zaawansowane usługi) 76. Osiągnięcie tego celu może byd zagwarantowane (poza dokooczeniem obecnych projektów w tym zakresie) głównie przez prowadzenie inwestycji uzupełniających mających na celu dostęp mieszkaoców regionu do powstałych już sieci i silną współpracę z przedsiębiorcami w tym obszarze, zainteresowanymi tego typu działalnością. Warto podkreślid, że w znacznie mniejszym zakresie będzie potrzebne dalsze rozwijanie sieci na potrzeby własne JST. b) Dalsze rozwijanie systemów back office w instytucjach publicznych w kierunku integrowania systemów w jedną całośd na obszarach poszczególnych JST (w tym SEOD) Tego typu potrzeby są nadal zgłaszane przez beneficjentów, o czym świadczą zarazem wyniki badania ilościowego (62% badanych widzi potrzebę dalszego wspierania tego typu inwestycji) jak i wyniki badao jakościowych. Zwracano uwagę na szczególną potrzebę łączenia zintegrowanym systemem zarządzania na terenie danych jednostek administracyjnych (gmina, powiat) podmiotów im podległych nie prowadzących działalności stricte gospodarczej (zakłady budżetowe, domy pomocy społecznej, biblioteki gminne itp.) 77. Istnieje nadal przekonanie, że obecnie tego typu projekty nie objęły jeszcze wszystkich jednostek administracyjnych, szczególnie tych na obszarach wiejskich 78 a posiadanie przez dany urząd systemu back office (szczególnie SEOD) jest kluczowe do tego by móc fizycznie włączyd się w regionalny system SEKAP do którego zgodnie z zapisami w dokumentach strategicznych powinno byd podłączone 100% urzędów. Mniejsze gminy (o czym świadczą proporcje liczby projektów na poszczególnych obszarach przedstawione w poprzednim rozdziale) rzadziej korzystały z tego wsparcia zważywszy na fakt, że dysponują mniejszym budżetem i muszą hierarchizowad cele, które chcą w danej chwili finansowad 79 c) Tworzenie nowych i rozwijanie dotychczasowych usług online w kierunku zagwarantowania ich kompatybilności z systemami regionalnymi i krajowymi (SEKAP, epuap) a jednocześnie będących na możliwie wysokim poziomie zaawansowania. W tym obszarze zidentyfikowano nadal duże potrzeby na każdym poziomie administracji, mimo, że w ramach Działania 2.2 stworzono już dużo tego typu rozwiązao. Dotychczas dośd często powstawały jednak usługi niszowe, skierowane do wąskich grup odbiorców i jednocześnie będących w oderwaniu od systemów wyższego rzędu (np. SEKAP, epuap). Bardzo ważne zaś jest tworzenie usług, które będą zintegrowane w pełni z innymi systemami, co zagwarantuje bieżącą aktualizację baz danych, a jednocześnie umożliwi realizację spraw bez konieczności osobistego udawania się przez mieszkaoców do urzędu. Obecnie istnieje świadomośd badanych, że w dalszym ciągu istnieje wiele usług, które mogą byd świadczone drogą elektroniczną, ale nie są - co było m.in. wynikiem obowiązujących do niedawna zapisów prawnych, które nie zezwalały na kompleksowe załatwianie spraw urzędowych drogą wyłącznie elektroniczną 80. Dotychczasowy stan zaawansowania powstających e-usług nie jest zadowalający o czym świadczy fakt, że usług na najniższym poziomie powstało 2 razy więcej niż na poziomie najwyższym. Dopiero od niedawna beneficjenci zaczęli uruchamiad usługi na poziomie 4 co jest też wynikiem zmiany przepisów prawnych w kierunku umożliwienia pełnego załatwiania spraw urzędowych droga elektroniczną. Istotne będzie zatem w pierwszej kolejności unowocześnianie istniejących już usług i wykorzystanie potencjału jaki te rozwiązania mogą mied, a tam gdzie nie będzie to możliwe z powodów technicznych (przyjętych na etapie tworzenia rozwiązao) tworzenie nowych i w pełni funkcjonalnych usług od podstaw. d) Dostosowywanie powstałych serwisów (portali, stron, e-usług) do potrzeb osób niepełnosprawnych zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagao dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagao dla systemów teleinformatycznych z 12 kwietnia 2012 r. 76 FGI z ekspertami dziedzinowymi. 77 IDI IZ. 78 Dotychczas na obszarach wiejskich zrealizowano 36 projektów z zakresu back office, z czego średnio 41% było zrealizowane przez pojedyncze gminy. To pokazuje, że potencjał tych obszarów nadal nie został wykorzystany, czego dowodem może byd np. liczba istniejących w regionie potencjalnych beneficjentów 96 gmin wiejskich i 22 miejsko wiejskich. 79 FGI z ekspertami dziedzinowymi. 80 IDI IZ.

91 Zgodnie z prowadzonymi badaniami przez Fundację Widzialni - jedynie 8% stron internetowych w obszarze administracji jest dostosowanych do minimalnych wymagao dostępności stawianych przez UE. Dostosowanie polskiego prawa do światowych standardów to pierwszy krok na drodze do wkluczenia do społeczności internetowej osób niepełnosprawnych, starszych i niezamożnych. Rozporządzenie zobowiązuje podmioty realizujące zadania publiczne, czyli m.in. ministerstwa, urzędy wojewódzkie, urzędy miast i gmin, policję, straż, szpitale i wiele innych organizacji do dostosowania serwisów www do standardu WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) uznanego w większości krajów Europy. Każdy nowo powstały serwis będzie musiał byd dostosowany już na etapie jego tworzenia a każda większa modernizacja będzie musiała byd przeprowadzona zgodnie z regułami dostępności. Twórcy serwisów i administratorzy będą musieli zwracad uwagę na odpowiednią jakośd czcionki, kontrast strony, opisy elementów graficznych, opisy pól formularzy i wyszukiwarek, poprawny kod źródłowy i wiele innych elementów zawartych w wytycznych WCAG. Zgodnie z rozporządzeniem wszystkie strony muszą byd dostosowane do dnia 30 maja 2015 r. 81. e) Rozwijanie umiejętności, kompetencji, wiedzy z zakresu możliwości wykorzystania Internetu wśród ludzi zagrożonych wykluczeniem cyfrowym czy informacyjnym, a także wśród urzędników w celu przekonywania ich do korzystania z rozwiązao, jakie niosą e-usługi. Można to osiągnąd realizując dla tych grup szkolenia, seminaria czy warsztaty edukacyjne. Badania pokazują, że jeśli skoncentruje się uwagę tylko na części gospodarstw domowych, które nie posiadają dostępu do sieci, to okazuje się, że niemal 60% tej grupy brak dostępu tłumaczy brakiem potrzeby. Na przestrzeni lat udział gospodarstw domowych w kraju bez dostępu do Internetu z braku potrzeby oraz umiejętności wzrósł, podczas gdy zmniejszyły się odsetki gospodarstw, dla których przeszkodą były koszty sprzętu lub dostępu do sieci. Brak technicznych możliwości podłączenia do Internetu stanowił problem tylko dla mniej niż jednego procenta gospodarstw domowych w kraju 82. To pokazuje skalę problemu jakim jest brak odpowiednich działao pokazujących możliwości wykorzystania Internetu do codziennego życia i do czynności, które to życie mogą ułatwid czy usprawnid f) Promocja tworzonych rozwiązao wśród potencjalnych użytkowników W prowadzonym w 2012 roku badaniu pojawiło się wiele wskazówek dotyczących promocji aktualnych usług. Respondenci zwracali szczególną uwagę na koniecznośd promocji obecnie dostępnych e-usług publicznych, co bardzo pozytywnie świadczy o zaadaptowaniu modelu rynkowego w sferze administracji publicznej. Model ten przejawia się w konieczności informowania potencjalnych klientów, obywateli i osób prawnych o produkcie, jakim w analizowanym przypadku jest możliwośd realizowania przynajmniej części spraw urzędowych w wygodny dla obywateli sposób, oraz o korzyściach w postaci między innymi zaoszczędzonego czasu. Promocja usług publicznych dostępnych przez Internet w województwie śląskim jest jednym z głównych obszarów, któremu należy poświęcid dużo uwagi w nadchodzących latach. Efekty tych działao będą miały pozytywny skutek w postaci zmniejszających się kosztów obsługi interesantów w urzędach, zwiększenia dostępności usług świadczonych przez urzędy oraz wykorzystania nowoczesnych kanałów komunikacji w kontaktach z urzędami i większej wygody po stronie osób i podmiotów bezpośrednio zainteresowanych realizacją spraw urzędowych 83. Dodatkowo w ramach badanego obszaru zidentyfikowano wśród wszystkich grup badanych (beneficjentów 84, osób zaangażowanych w tworzenie dokumentów programowych dot. rozwoju społeczeostwa informacyjnego województwa jak i ekspertów dziedzinowych z obszaru społeczeostwa informacyjnego) istotną potrzebę ciągłego wspierania procesu digitalizacji zasobów kulturowych. Stosowna rekomendacja umieszczona została w rozdziale dotyczącym Priorytetu IV. Podsumowanie. Główne wnioski 1. Przeprowadzone w ramach badania analizy przestrzenne prowadzonych inwestycji pokazały, że znacznie częściej realizowano projekty dotyczące front i back office (22%) o zasięgu ponad gminnym (czy też powiatu), niż projekty dotyczące infrastruktury (8%). Fakt ten oznacza, że w tym przypadku nie do kooca wypełniono zapisy RPO WSL , które główny nacisk kładły jednak na projekty ponadlokalne (a takich w ramach Priorytetu było 81 FGI z ekspertami dziedzinowymi; 82 Społeczeostwo Informacyjne w liczbach, Warszawa Wpływ RPOWS na lata na rozwój społeczeostwa informacyjnego w regionie, Katowice Wyniki CATI z beneficjentami priorytetu Społeczeostwo informacyjne.

92 jedynie 42%). Taki stan rzeczy to wynik tego, że beneficjentami rzadko były jednostki większe niż gmina. W toku analiz nie zidentyfikowano też obszarów, które intensywniej niż inne korzystałyby ze wsparcia w ramach Priorytetu czy poszczególnych działao. Można więc powiedzied, że wsparcie było w miarę równomiernie rozłożone i w podobnym zakresie objęło obszary o niskiej (czyli z zasady bardziej tego wsparcia potrzebujące) jak i dużej gęstości zaludnienia. 2. Zakładane w projektach wartości docelowe wskaźników nie zostały jeszcze w większości osiągnięte. Najważniejsze dla celu Działania 2.1 wskaźniki produktu dotyczące nowo wybudowanej sieci dostępowej osiągnięto na średnim poziomie 27% co wprost przekłada się na znikomą realizację wskaźnika rezultatu dotyczącego liczby instytucji, MŚP i osób fizycznych mających dostęp do sieci szerokopasmowej. Prowadzone inwestycje mają jednak szansę zrealizowad swój główny cel - dostarczyd sieci tam, gdzie dotychczas jej nie było (głównie sieci szkieletowe, których według założeo ma byd wybudowane niemal 970 km w województwie - dotychczas utworzono jedynie 170 km). Na obecnym etapie wskazad jednak można na takie pozytywy projektów jak wzrost satysfakcji klientów/użytkowników powstałej usługi/infrastruktury, wzrost bezpiecznego dostępu do Internetu i ograniczenia obszaru zagrożonego wykluczeniem cyfrowym. Oceniając efekty nie można pominąd też faktu, że inwestycje te spowodowały dostarczenie infrastruktury szerokopasmowej do niemal każdego powiatu (a często też gminy) co w przyszłości z pewnością przyczyni się do wzrostu liczby odbiorców indywidualnych, oraz tego, że dotychczas największe korzyści odnoszą poszczególne jednostki administracji publicznej, które są obecnie głównym beneficjentem prowadzonych działao w regionie. 3. Rozwój infrastruktury przyczynił się w dużej mierze do powodzenia rozwoju projektów dotyczących zarówno front jak i back office. W przypadku usług skierowanych do mieszkaoców należy wskazad, że powstało wiele różnego typu aplikacji i platform mających ułatwiad ich życie codzienne - jednak na obecnym etapie większośd z nich nie charakteryzuje się jeszcze wysokim poziomem zaawansowania, a same usługi często są nakierowane na wąskie grupy odbiorców co wprost skutkuje niskim poziomem ich wykorzystywania. W toku badania stwierdzono, że beneficjenci w większej mierze postawili na rozwój systemów wewnętrznych, mających usprawnid ich działania, zarządzanie i procedury związane np. z obiegiem dokumentów. Warto zwrócid tu uwagę na dwie korzyści rozwoju inwestycji w obszarze back office. Po pierwsze - są kluczowe dla przyłączania się i fizycznego korzystania z regionalnego systemu SEKAP, a po drugie - z pewnością w przyszłości spowodują dalszy rozwój usług online kierowanych już dla mieszkaoców, bowiem usługi te będą mogły wykorzystywad powstałe teraz w ich (back office) ramach bazy danych i inne zasoby. 4. Biorąc pod uwagę jedynie cele główne obydwu działao II osi priorytetowej można powiedzied, że pomimo ogólnie niewielkiego na obecną chwilę wpływu wsparcia środkami z Działania 2.1 na zapewnienie powszechnego, szerokopasmowego i bezpiecznego dostępu do Internetu, nastąpił jednak znaczący wpływ na stworzenie ku temu dogodnych warunków. Warunki te z dużym prawdopodobieostwem przełożą się wprost na realizację zakładanego, na etapie programowania RPO WSL , celu Działania. Dodatkowo trzeba podkreślid, że obecnie wpływ RPO jest silny i wyraźny w zakresie zapewnienia powszechnej, bezpiecznej i szerokopasmowej sieci internetowej dla jednostek administracji publicznej i instytucji im podlegających/przez nie zarządzających. Wpływ ten nie jest jeszcze odczuwalny dla mieszkaoców województwa (co jest jednak istotnym warunkiem w pełni funkcjonującego współcześnie społeczeostwa informacyjnego) celu tego nie spełnią utworzone w ramach projektów PIAP, których funkcjonalnośd/możliwości wykorzystywania są wyraźnie ograniczone i powinny stanowid jedynie dodatkowe źródło dostępu do sieci (głównie dla osób chcących pilnie skorzystad z Internetu będąc poza domem). Zdecydowanie korzystniej przedstawia się realizacja założenia zakładanego w ramach Działania 2.2, w którym to wsparcie środkami RPO WSL przyczyniło się już do realizacji głównego celu jakim był wzrost liczby świadczonych publicznych e-usług (mimo wskazanych słabych punktów powstałych rozwiązao). Efektem obydwu działao jest z pewnością wzrost bezpieczeostwa przechowywania i przetwarzania danych, co jest wynikiem zarówno wybudowanej w ramach Działania 2.1 sieci jak i zastosowanych w Działaniu 2.2 rozwiązao back office można więc powiedzied, że w tym zakresie widoczny jest dośd silny efekt synergii realizowanych projektów. 5. Realizowane projekty z pewnością zaspokoiły potrzeby związane ze stworzeniem technicznych możliwości świadczenia elektronicznych usług publicznych przez JST oraz te związane ze stworzeniem warunków by w przyszłości zagwarantowad dostęp do Internetu szerokopasmowego zdecydowanej większości mieszkaocom regionu. Z drugiej strony istnieje jeszcze kilka potrzeb niezbędnych w dalszym rozwoju warunków do tworzenia się

93 społeczeostwa informacyjnego w województwie. W tym celu należy skupid się na dalszym rozwijaniu sieci szerokopasmowych i systemów PIAP, nadal zagwarantowania ich kompatybilności z systemami regionalnymi i krajowymi (SEKAP, epuap) a jednocześnie będących na możliwie wysokim poziomie zaawansowania, dostosowywaniu powstałych serwisów (portali, stron, e-usług) do potrzeb osób niepełnosprawnych, promocji tworzonych rozwiązao wśród potencjalnych użytkowników a także działaniach mających na celu uświadamianie korzyści wynikających z korzystania z Internetu. 6.3 EFEKTY WSPARCIA TURYSTYKI Wstęp W RPO WSL wskazuje się na potencjał regionu - region śląski obejmuje swym zasięgiem jedno z najbardziej atrakcyjnych przyrodniczo obszarów południowej Polski: Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Pogórze Śląskie oraz Beskid Zachodni. W nowych granicach administracyjnych województwo śląskie zyskało na atrakcyjności turystycznej. Cechą regionu jest jego różnorodnośd oraz ogromny jak dotąd niewykorzystany potencjał kulturowy, krajobrazowy oraz przyrodniczy. O urodzie, niezwykłości i unikalności terenów turystycznych stanowi głównie urozmaicona rzeźba terenu. Walory turystyczne regionu obniża jednak znaczna degradacja środowiska. Nową dochodową dziedziną aktywności gospodarczej województwa staje się turystyka. Potencjał regionu sprawia, że jest to miejsce do rozwoju turystyki tranzytowej, gospodarczej, kulturalnej, rekreacyjno-turystycznej oraz agroturystyki (jeszcze słabo rozwiniętej w województwie). Potencjał turystyczny posiadają również obszary wiejskie województwa. Tereny te cieszą się coraz większą popularnością wśród turystów odwiedzających województwo. Zgodnie z treścią RPO WSL celem głównym Priorytetu był wzrost konkurencyjności turystycznej regionu. Cel ten obejmował następujące cele szczegółowe: 1) poprawa jakości infrastruktury turystycznej regionu (poziom całej alokacji to euro dla przedsiębiorców oraz euro dla podmiotów publicznych), 2) tworzenie i rozwój regionalnych produktów turystycznych (poziom całej alokacji to euro dla przedsiębiorców oraz euro dla podmiotów publicznych), 3) zwiększenie dostępu do informacji turystycznej (poziom całej alokacji to euro), 4) wzrost rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej (poziom całej alokacji to euro). W ramach Priorytetu III Turystyka preferowane były projekty kompleksowe o zasięgu ponadlokalnym, przyczyniające się do wzrostu gospodarczego województwa, tworzące nowe produkty turystyczne, uwarunkowane wykorzystaniem elementów regionalnego i lokalnego dziedzictwa kulturowego oraz realizujące założenia wynikające ze Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Śląskim na lata W Priorytecie III. wydzielone zostały działania skierowane do przedsiębiorców oraz podmiotów publicznych. Oprócz działao inwestycyjnych w obszarze turystyki (Działania 3.1 i 3.2) finansowano również tworzenie sprawnego systemu informacji turystycznej (Działanie 3.3) oraz promocję turystyki (Działanie 3.4) Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Analiza poziomu wykorzystania alokacji w Priorytecie III pokazuje, że na koniec roku 2013 zakontraktowano blisko 93% i rozliczono ok. 70% dostępnej alokacji. Wartości te są średnie na tle pozostałych obserwowanych priorytetów RPO (poziom kontraktacji RPO wynosi nieco ponad 96%, a wydatkowania na poziomie ponad 64%). To kluczowa informacja w świetle dalszych analiz - zwłaszcza w obszarze oceny wpływu inwestycji, gdzie pod uwagę brane będą dane nt. wartości osiąganych wskaźników wg ostatnich wniosków o płatnośd.

94 Wykres 13 Poziom wykorzystania alokacji RPO WSL w Priorytecie III - stan na koniec grudnia 2013 roku Źródło: Sprawozdanie okresowe z realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata w II półrocze 2013 Jak pokazuje poniższa tabela wartośd realizowanych projektów obecnie to ponad 900 mln zł, z czego dofinansowanie ze środków UE wynosi prawie ponad 440 mln zł. Tabela 25 Wartości całkowite oraz kwoty dofinansowania projektów w poszczególnych Działaniach Priorytetu IV Wartośd ogółem (zł) Dofinansowanie (zł) Dofinansowanie UE (zł) Działanie , , ,85 Działanie , , ,97 Działanie , , ,63 Działanie , , ,24 Ogółem , , ,69 Źródło: KSI SIMIK Wartośd projektów ogółem w analizowanych Działaniach jest bardzo zróżnicowana. Największa średnia wartośd projektów blisko 2,5 mln zł występuje w Działaniu 3.2. Najmniejsza średnia wartośd projektów została zdiagnozowana w Działaniu 3.4 i wynosi nieco ponad 0,6 mln zł. Najczęściej realizowanym działaniem była budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont bazy okołoturystycznej realizowane w ramach Działania 3.2. W tym obszarze zrealizowano 56 projektów. Równie licznie realizowanym działaniem była budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa i remont infrastruktury aktywnych form turystyki (54). Najwięcej projektów zrealizowano w Działaniu 3.2. W latach w obszarze turystyki zrealizowanych zostało 507 projektów na łączną kwotę dofinansowania ,04 zł, z czego najwięcej w obszarze poprawy jakości infrastruktury turystycznej regionu (244) i tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych (221). Jedynie 9 projektów zostało zrealizowanych w obszarze zwiększenia dostępu do informacji turystycznej; 33 projekty zrealizowano w obszarze wzrostu rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej. Analiza przestrzenna liczby i wartości dofinansowania realizowanych projektów w ramach Działania 3.1 pokazuje, że najwięcej projektów zrealizowano w pow. cieszyoskim (53), pow. bielskim (17) i m. Bielsko Biała (17). Najmniej z kolei na terenie powiatów: m. Mysłowice (1), m. Piekary Śląskie (1) czy m. Siemianowice Śląskie (1). Na terenie pow. cieszyoskiego zrealizowano również projekty o najwyższej wartości dofinansowania powyżej 10 mln zł. Analiza skuteczności realizacji celów Programu ze względu na typ realizowanych projektów wypada pozytywnie z uwagi na realizację w większości projektów infrastrukturalnych. Inwestycje te dają bowiem w ocenie ekspertów największe korzyści

95 zapewnienia realizacji zdiagnozowanego problemu w obszarze turystyki regionu, jakim było niepełne wykorzystanie możliwości turystycznych regionu głównie za sprawą niewystarczającej infrastruktury wypoczynkowo-turystycznej 85. Mapa 7 Rozkład liczby i wartości projektów w powiatach w podziale w ramach Działania 3.1 Źródło: KSI SIMIK Analiza przestrzenna projektów w obszarze tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych wskazuje, że najwięcej projektów zostało zrealizowanych na południu regionu, pow. cieszyoskim (33), pow. żywieckim (24) oraz pow. bielskim (20). Z kolei żaden projekt w ramach Działania 3.2 nie został zrealizowany w pow. rybnickim i pow. m. Siemianowice Śląskie. 85 Por. Strategia rozwoju turystyki w województwie Śląskim na lata (2004).

96 Mapa 8 Rozkład liczby i wartości projektów w powiatach w podziale w ramach Działania 3.2 Źródło: KSI SIMIK Również w obszarze zwiększenia dostępu do informacji turystycznej projekty realizowane były na terenie całego województwa. Pod względem wartości dofinansowania najwięcej środków trafiło od powiatów lokalizowanych na południu regionu, pow. żywiecki, pow. bielski projekty powyżej 1 mln zł dofinansowania.

97 Mapa 9 Rozkład liczby i wartości projektów w powiatach w podziale w ramach Działania 3.3 Źródło: KSI SIMIK , Uwaga: 1 projekt z Działania 3.3 o wartości dofinansowania zł nie został przyporządkowany do konkretnego powiatu Z kolei projekty w obszarze rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej realizowane były głównie na terenie całego regionu. Z tego powodu, że ponad połowa projektów z Działania 3.4 o łącznej wartości dofinansowania ponad 8 mln zł nie została przyporządkowanych do konkretnego powiatu. Mapa 10 Rozkład liczby i wartości projektów w powiatach w podziale w ramach Działania 3.4 Źródło: KSI SIMIK

98 Analizując powyższe mapy trzeba mied na uwadze, że były projekty, które wykraczały swym zasięgiem oddziaływania poza obszar jednego powiatu, co jest naturalne przy projektach turystycznych. W ocenie ponad połowy beneficjentów wsparcia biorących udział w badaniu CATI zrealizowane projekty miały charakter ponadlokalny i wykraczały swoim zasięgiem poza obszar gminy 86. Analiza przestrzenna wspartych inwestycji w obszarze Priorytetu III wskazuje na podobny rozkład realizowanych projektów we wszystkich Działaniach Priorytetu. Większośd beneficjentów pochodziło z górskich obszarów województwa, charakteryzujących się największą atrakcyjnością turystyczną. Wskazuje to na skutecznośd wsparcia w zakresie lokowania inwestycji na obszarach o dużym potencjale endogennym. Wsparte projekty oddziaływały jednak w dużym stopniu lokalnie. W ocenie większości badanych beneficjentów wpływ realizacji projektu na odwiedzających miejscowości i okolice był średni (32%). Wykres 14 Ocena realizacji projektu w obszarze turystyki na odwiedzających miejscowości i okolice Źródło: CATI z beneficjentami projektów Priorytet III. RPO WSL , n=50 W celu oceny efektów wsparcia turystyki dokonano analizy przestrzennej wskaźników produktu 87 i rezultatu 88 osiągniętych w ramach zrealizowanych projektów z Priorytetu III. Analizie podlegały zarówno wskaźniki produktu dotyczące bezpośrednich, materialnych efektów uzyskanych przez beneficjenta wyłącznie podczas realizacji projektu, jak również wskaźniki rezultatu, opisujące wpływ projektu na otoczenie społeczno-ekonomiczne oraz zmiany, jakie realizacja projektu spowodowała. Analiza przestrzenna wykonana została dla wszystkich działao Priorytetu III. Zauważalne są znaczne dysproporcje pomiędzy powiatami, jeżeli chodzi o tempo realizacji różnych wskaźników produktu. Wskazuje to na brak jednoznacznego trendu odnośnie realizacji przestrzennej wskaźników produktu, co bezpośrednio przełożyło się na lokalne efekty realizowanych projektów w obszarze turystyki. Analiza przestrzenna wskaźników produktu wykazała jednak, że najwyższą wartośd oraz tempo realizacji osiągnięto na obszarach górskich regionu i obszarze centralnym (obszar najbardziej zurbanizowany). 86 CATI z beneficjentami projektów Priorytet III. RPO WSL , n= Analiza przestrzenna wskaźników produktu obejmowała wskaźniki: Długośd wybudowanych szlaków turystycznych, Liczba imprez promujących lokalne i regionalne produkty turystyczne, Liczba kampanii promujących lokalne i regionalne produkty turystyczne, Liczba nowo powstałych centrów i punktów informacji turystycznej, Liczba nowych obiektów infrastruktury okołoturystycznej, Liczba obiektów infrastruktury okołoturystycznej przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych, Liczba przebudowanych (wyremontowanych) obiektów bazy noclegowej, Liczba przebudowanych (wyremontowanych) obiektów bazy gastronomicznej, Liczba przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku została przeprowadzona w powiatach, które zadeklarowały realizację tego wskaźnika. 88 Analizie przestrzennej wskaźników rezultatu poddane zostały następujące wskaźniki: Liczba markowych produktów turystycznych objętych programem rozwoju lub promocji, Liczba osób korzystających z nowych obiektów bazy gastronomicznej, Liczba osób korzystających z nowych obiektów bazy noclegowej, Liczba osób korzystających z nowych obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku, Liczba osób korzystających z centrów i punktów informacji turystycznej, Liczba osób korzystających z nowych obiektów infrastruktury rekreacyjno-sportowej oraz Liczba osób korzystających z nowych parków tematycznych.

99 Analiza przestrzenna wskaźników rezultatu wskazuje, że wzrost liczby osób korzystających z nowych obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku odnotowany został na obszarze największej liczby powiatów. W wyniku analizy przestrzennej osiągniętych wartości wskaźników można wskazad, że efekty wsparcia turystyki w postaci zwiększenia liczby osób korzystających z nowych obiektów infrastruktury w najwyższym stopniu odnotowano natomiast na terenie powiatu cieszyoskiego, pszczyoskiego, żywieckiego, bielskiego oraz powiatu częstochowskiego i zawierciaoskiego. Poniżej zaprezentowano wyniki analizy przestrzennej wskaźników rezultatu wskazując obszary, gdzie odnotowano najwyższe wartości wskaźników deklarowane przez wnioskodawców: Tabela 26 Powiaty woj. śląskiego, na terenie których odnotowano najwyższą efektywnośd udzielonego wsparcia w obszarze turystyki Nr działania Wskaźnik rezultatu Powiat z najwyższą wartością wskaźnika Najwyższa wartośd wskaźnika 3.4 Liczba markowych produktów turystycznych objętych programem rozwoju lub promocji Powiat cieszyoski Liczba osób korzystających z nowych obiektów bazy gastronomicznej Powiat pszczyoski Liczba osób korzystających z nowych obiektów bazy noclegowej Powiat zawierciaoski Liczba osób korzystających z nowych obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku Powiat częstochowski Liczba osób korzystających z centrów i punktów informacji turystycznej Powiat żywiecki Liczba osób korzystających z nowych obiektów infrastruktury okołoturystycznej Liczba osób korzystających z nowych obiektów infrastruktury rekreacyjno-sportowej Powiat zawierciaoski Powiat bielski Liczba osób korzystających z nowych parków tematycznych Powiat żywiecki Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji projektowej Analiza przestrzenna wskaźników wskazuje na największy stopieo realizacji wskaźników w powiatach atrakcyjnych turystycznie, czyli na obszarach górskich oraz w Częstochowie. Świadczy to o powiązaniu inwestycji z popytem na oferowaną przez beneficjenta usługę. Wartości osiągane przez poszczególne wskaźniki są zróżnicowane i nieporównywalne pomiędzy działaniami. Zatem można wskazad na właściwe rozdysponowanie środków w ramach Priorytetu III naobszarach o największym potencjale turystycznym w kontekście polityki zrównoważonego rozwoju województwa. Lokalizacja efektów projektów w obszarach silnej koncentracji ruchu turystycznego wspomaga bowiem dywersyfikację i zwiększenie atrakcyjności dla turystów. Efekty wsparcia są najbardziej widoczne na obszarze górskim oraz centralnym regionu Wpływ wsparcia na wzrost konkurencyjności turystycznej regionu Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Czy i w jakim stopniu wsparte inwestycje przyczyniły się do wzrostu konkurencyjności turystycznej regionu, w tym: a) do poprawy jakości infrastruktury turystycznej regionu, b) do tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych, c) do zwiększenia dostępu do informacji turystycznej, d) do wzrostu rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej? Pogłębionej analizy i oceny efektów wsparcia turystyki w ramach RPO WSL dokonano w kontekście: a) poprawy jakości infrastruktury turystycznej regionu; b) tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych; c) zwiększenia dostępu do informacji turystycznej oraz d) wzrostu rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej Wpływ wsparcia na poprawę jakości infrastruktury turystycznej regionu Analiza jakościowa informacji zawartych we wnioskach o dofinansowanie pokazuje, że przedsiębiorcy korzystający ze wsparcia w ramach Priorytetu III w zdecydowanej większości reprezentowali branżę hotelarsko-gastronomiczną. Częstym

100 uzupełnieniem realizowanych inwestycji miało byd atrakcyjne zagospodarowanie przestrzeni wokół nich. Projekty realizowane były zarówno na obszarach poniżej, jak i powyżej 50 tys. mieszkaoców. Należy zauważyd, że w okresie dla beneficjentów z regionu dostępne było komplementarne wsparcie na rozwój infrastruktury turystycznej (w szczególności środki Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Oś priorytetowa III: Jakośd życia na obszarach wiejskich i zróżnicowanie gospodarki wiejskiej). Przyjęte zapisy linii demarkacyjnej Programu powodowały jednak, że wśród realizowanych inwestycji dominował obszar miejski 89. Działania realizowane w obszarze turystyki przyczyniły się do wsparcia infrastruktury turystycznej poprzez rozbudowę bazy gastronomicznej oraz modernizację/budowę obiektów noclegowych. Turystyczna baza uzupełniająca została wsparta poprzez powstanie urządzeo turystycznych i rekreacyjnych, takich jak infrastruktura sportowa i rekreacyjna czy parki tematyczne. Powstała infrastruktura uzupełniająca tworzyd miała zarówno nowe produkty regionalne, jak i dopełnienie dotychczasowej oferty turystycznej. W ocenie ekspertów uczestniczących w FGI zbyt dużo jednak środków RPO WSL przekazano do dyspozycji przedsiębiorców. Zauważono, że tej grupie dano największe możliwości w rozwoju turystyki, tymczasem MŚP w rozwoju turystyki odegrały bardzo niewielką rolę. Należy jednak zaznaczyd, iż to w głównej mierze przedsiębiorcy swoją ofertą napędzają rozwój turystyki, tylko oni poprzez rozbudowę posiadanej bazy są w stanie przyciągnąd większą liczbę turystów. Atrakcyjnośd turystyczna jako taka również ma istotne znaczenie przy czym bez odpowiedniego zaplecza turyści nie będą zostawad w dany miejscu dłużej a co za tym idzie nie będą wydawad pieniędzy. Według uczestników FGI rozwój turystyki powinien byd planowany systemowo i długofalowo przy udziale JST, które mogą zapewnid realizację projektów przez wykwalifikowaną kadrę urzędniczą (Wydziały Promocji i Turystyki). W ocenie badanych projekty turystyczne tj. udrożnienie rzeki, czy zmiany w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego mogłyby osiągnąd o większe efekty w skali regionu niż oddziałujące wyłącznie lokalnie projekty inwestycyjne realizowane przez MŚP. Analiza dokumentacji projektowej nie wykazała, aby beneficjenci mieli problemy podczas realizacji projektu. Z analizy dokumentacji wnioskodawców wynika, że wpływ projektów na realizację celów RPO nie został wystarczająco wykazany przez przedsiębiorców. Częstym przypadkiem był brak zdefiniowania realnych problemów, na jakie projekt miał odpowiadad. W opisie skupiano się przede wszystkim na korzyściach ekonomicznych, natomiast wpływ na turystykę często podsumowany był jednym zdaniem wskazującym, że bezpośrednim efektem realizacji projektu będzie wzrost ruchu turystycznego na obszarze objętym inwestycją bez bliższego sprecyzowania zamierzonych efektów w tym zakresie. Inaczej wygląda sytuacja pośród podmiotów publicznych. W zdecydowanie większej częściej niż w przypadku przedsiębiorstw polegały jednak na adaptacji istniejącej infrastruktury, często zabytkowej i cennej dla danego regionu. Realizacja projektów była rzetelnie uzasadniona; często wykazywano wykorzystanie potencjału obszaru (np. występowanie wód źródlanych, tradycje uzdrowiskowe). Obszar realizacji projektu był dobrze scharakteryzowany. Najczęstsze zidentyfikowane problemy, na jakie odpowiadad miały projekty turystyczne to infrastruktura turystyczna niskiej jakości, brak wykorzystania potencjału obszaru czy brak bazy okołoturystycznej (parkingów, sanitariatów, szatni). Należy uznad, że projekty te były komplementarne do projektów realizowanych przez przedsiębiorców. Odpowiednia bowiem baza gastronomiczna/noclegowa (również z prywatnego sektora) jest niezbędnym elementem wpływającym na wzrost atrakcyjności turystycznej województwa. W ramach Działania 3.1 zrealizowano 244 projekty na łączną kwotę dofinansowania ,61 zł. Oceniając efekty i rezultaty realizowanych inwestycji w obszarze poprawy jakości infrastruktury turystycznej regionu trzeba przede wszystkim szczegółowo przeanalizowad poziom realizowanych wskaźników, zarówno produktu jak i rezultatu. Dzięki jej zastosowaniu zbadano, czy w wyniku interwencji osiągnięto założone na początku wartości wskaźników, odzwierciedlające wyznaczone cele. Wskaźnik stanowi bowiem obiektywny miernik wyznaczonego w projekcie celu, zmobilizowanych zasobów, osiągniętego efektu lub miernik jakości. Poniżej prezentacja wspólna dla wartości wskaźników osiągniętych dla JST, przedsiębiorców i wszystkich pozostałych typów beneficjentów Programu w tym obszarze badawczym. 89 Zgodnie z Uszczegółowieniem Programu, w RPO WSL wsparcie było udzielane dla MŚP poza obszarami wiejskimi zdefiniowanymi w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich bez minimalnej wielkości wsparcia, każda działalnośd, na obszarach wiejskich zdefiniowanych w PROW , w zakresie działalności wykraczającym poza zakres PKD w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi bez minimalnej wielkości wsparcia na obszarach wiejskich, zdefiniowanych w PROW , dla projektów o wartości (kwocie) dofinansowania powyżej 300 tys. zł.

101 Tabela 27 Poziom realizacji wskaźników produktu w ramach Działania 3.1 Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Liczba miejsc noclegowych w nowych obiektach bazy noclegowej [szt.] ,29% Liczba miejsc noclegowych w przebudowanych (wyremontowanych) obiektach bazy noclegowej [szt.] Liczba miejsc noclegowych w zmodernizowanych obiektach bazy noclegowej [szt.] ,60% ,06% Liczba nabytych środków trwałych w ramach projektu *szt ,89% Liczba nabytych wartości niematerialnych i prawnych w ramach projektu [szt.] ,42% Liczba nowych obiektów bazy gastronomicznej *szt ,57% Liczba nowych obiektów bazy noclegowej *szt ,96% Liczba obiektów bazy gastronomicznej przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych w ramach realizacji projektu *szt.+ Liczba obiektów bazy noclegowej przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych [szt.] Liczba obiektów bazy noclegowej przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych w ramach realizacji projektu *szt.+ Liczba przebudowanych (wyremontowanych) obiektów bazy gastronomicznej [szt.] Liczba przebudowanych (wyremontowanych) obiektów bazy noclegowej [szt.] ,70% 5,00 4,00 80,00% ,05% ,66% ,63% Liczba przedsiębiorstw wspartych przez inwestycje *szt ,30% Powierzchnia nowych obiektów bazy gastronomicznej *m 2 ] ,34% Powierzchnia nowych obiektów bazy noclegowe *m 2 ] ,52% Powierzchnia przebudowanych (wyremontowanych) obiektów bazy noclegowej [m 2 ] Powierzchnia przebudowanych (wyremontowanych) obiektów bazy gastronomicznej [m 2 ] Powierzchnia przebudowanych (wyremontowanych) obiektów bazy noclegowej [m 2 ] Powierzchnia utworzonych/rozbudowanych/zmodernizowanych/nabytych nieruchomości budynkowych *m 2 ] ,00% ,34% ,00% ,42% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Dane sprawozdawcze w ujęciu ilościowym dla Działania 3.1 wskazują na średnie tempo realizacji wskaźników produktu (w większości powyżej 50% zakładanych celów, które zostały osiągnięte w zakresie przebudowanych (wyremontowanych) obiektów bazy noclegowej oraz wsparcia przedsiębiorstw. Cele związane z dostosowaniem obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz rozbudowa bazy gastronomicznej zostały osiągnięte na poziomie blisko 50%. Pomimo, że celem Działania nie było samo w sobie wspieranie przedsiębiorczości wskaźnik Liczba wspartych przedsiębiorstw przez inwestycje osiągnięty został na poziomie 125%. Analiza wartościowa danych sprawozdawczych wskazuje na poprawę jakości infrastruktury turystycznej, poprzez powstanie ponad 4 tys. miejsc noclegowych w nowych oraz przebudowanych obiektach bazy noclegowej. Powstało ok. 120 obiektów bazy gastronomicznej. Prawie dwieście obiektów bazy gastronomicznej i noclegowej zostało przystosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych.

102 Synteza wyników Analiza ilościowa oraz wartościowa wskaźników świadczy o tym, że projekty w ramach Działania 3.1 w średnim stopniu przyczyniły się do poprawy jakości infrastruktury turystycznej regionu. Jakośd części infrastruktury turystycznej regionu uległa poprawie, jednakże nie w takim stopniu jaki był zakładany przez wnioskodawców na etapie alokacji o wsparcie. Skierowanie wsparcia dla większej niż zakładano grupy przedsiębiorców nie przyczyniło się natomiast do osiągnięcia założonych wskaźników. Analiza dokumentacji projektowej nie wykazała, aby beneficjenci mieli problemy w realizacji zakładanych celów projektów, jednak osiągnięto jednie 50% zakładanych celów na poziomie produktów powstałych w wyniku realizacji projektu. Tabela 28 Poziom realizacji wskaźników rezultatu w ramach Działania 3.1. Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Liczba osób korzystających z nowych obiektów bazy gastronomicznej *osoby ,99% Liczba osób korzystających z nowych obiektów bazy noclegowej *osoby ,86% Liczba osób korzystających z przebudowanych (wyremontowanych) obiektów bazy gastronomicznej [osoby] Liczba osób korzystających z przebudowanych (wyremontowanych) obiektów bazy noclegowej [osoby] % % Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) oraz ŚCP Analiza wskaźników rezultatu osiągniętych w wyniku realizacji inwestycji RPO WSL w ujęciu ilościowym wskazuje, że realizacja projektów skutkowała osiągnięciem zakładanych przez beneficjentów rezultatów. Tempo realizacji wskaźników było jednak zróżnicowane. Wartości wskaźników odnoszących się do liczby osób korzystających z nowych obiektów są na poziomie poniżej 50%. Natomiast wskaźniki dotyczące liczby osób korzystających z przebudowanych obiektów są na bardzo wysokim poziomie, kilkakrotnie przekraczającym zakładane wartości. Jest to jednak spowodowane tym, że oddziaływanie nowych inwestycji będzie odnotowane z opóźnieniem, a realizacja projektów związanych z budową trwa dłużej. Wnioski z analizy osiągniętych wskaźników produktu i rezultatu zbieżne są w wynikami modelowania ekonometrycznego. Oceniając skutecznośd wsparcia dokonano analizy danych statystycznych dostępnych w statystyce publicznej, które mogą posłużyd do analizy skuteczności wsparcia Analizie poddano wskaźniki: Miejsca noclegowe na 1000 ludności (msc.) (GUS BDL), Udzielone noclegi na 1000 ludności (wskaźnik monitorowany w ramach podgrupy turystyczne obiekty noclegowe wskaźniki (GUS BDL), Korzystający z noclegów na 1000 ludności (os ) (wskaźnik monitorowany w ramach podgrupy turystyczne obiekty noclegowe wskaźniki (GUS BDL), Stopieo wykorzystania miejsc noclegowych (% ) (GUS BDL) oraz Liczba miejsc noclegowych całorocznych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania (msc ) (GUS STRATEG).

103 Tabela 29 Analiza danych statystycznych w obszarze poprawy jakości infrastruktury turystycznej regionu Źródło: GUS BDL Analiza danych statystycznych pokazuje, że inwestycje w zakresie budowy (rozbudowy, przebudowy) infrastruktury turystycznej bezpośrednio wpływają na wzrost konkurencyjności turystycznej regionu, ponieważ powiększają jego doposażenie w infrastrukturę, a tym samym potencjał turystyczny. Wskaźniki mierzące zmiany w liczbie miejsc noclegowych bezpośrednio mierzą efekty interwencji. Poziom wykorzystania miejsc noclegowych w woj. śląskim jest nieznacznie niższy niż w kraju, jednak wskaźnik charakteryzuje się szybszą negatywną zmianą trendu. Wartości powyższych wskaźników świadczą o rozwoju infrastruktury turystycznej i równoczesnym wzroście popytu na usługi noclegowe. Baza noclegowa, rozumiana jako zespół obiektów noclegowych zlokalizowanych na danym obszarze, stanowi podstawowy element zagospodarowania turystycznego. Chod główna funkcja bazy noclegowej związana jest z zaspokajaniem podstawowych potrzeb bytowych turystów, współcześnie zakres działalności obiektów noclegowych obejmowad może m.in. świadczenie usług rozrywkowych, kulturalnych, rekreacyjnych, organizacji spotkao, itd. Stan rozwoju i struktura bazy noclegowej nie tylko warunkują możliwości recepcyjne (umożliwiając pozostawanie w odwiedzanym miejscu dłużej niż jeden dzieo), ale także istotnie wpływają na atrakcyjnośd turystyczną obszaru dla odwiedzających. Analiza ekonometryczna wykazała, że wydawane środki RPO WSL zwiększyły atrakcyjnośd turystyczną powiatów w województwie śląskim. Liczba osób korzystających z noclegów w odniesieniu do liczby mieszkaoców systematycznie rosła w czasie. Wzrost gospodarczy także był zmienną wpływającą na atrakcyjnośd turystyczną jednak nie miało to miejsca w modelu przekrojowym. Jest to wynik zgodny z intuicją: wzrost gospodarczy nie wpływa na to, że jeden region jest atrakcyjniejszy dla drugiego, jednak, wraz z rozwojem, regiony mogą w lepszy sposób wykorzystad swój potencjał, na przykład poprzez lepszą infrastrukturę czy promocję turystyki. Jak wykazał model, wydatek 1 miliona złotych w ramach RPO WSL przekłada się średnio na liczbę osób korzystających z noclegów w przeliczeniu na 1 tys. mieszkaoców większą o 26,85, na najwyższym poziomie istotności. Inwestycje Programu przełożyły się również na rozwój bazy turystycznej. Liczba miejsc noclegowych reaguje przede wszystkim na zmiany popytu, ale jest także zależna od wydatków RPO WSL Z kolei rozwój gospodarczy nie jest czynnikiem istotnym. Bezpośrednio, w latach działania Programu liczba miejsc noclegowych rosła dzięki wydatkom o ok. 8% rocznie. Ponieważ wydatki te wpływają również na liczbę turystów, występuje również efekt pośredni: osoby, które odwiedziły województwo dzięki inwestycjom RPO WSL , zachęcą przedsiębiorców do dodatkowego zwiększania oferty miejsc noclegowych. Jednocześnie w modelu wyjaśniającym liczbę obiektów noclegowych wydatki Programu są nieistotne, co sugeruje, że zazwyczaj przekładają się one nie na nowe hotele czy pensjonaty, ale na rozwój już istniejących.

104 Wpływ wsparcia na stworzenie i rozwój regionalnych produktów turystycznych Analiza jakościowa informacji zawartych we wnioskach o dofinansowanie pokazuje, że jedynie nieznaczna częśd beneficjentów wykazała, że ich projekt tworzy regionalny produkt turystyczny. Jako produkt turystyczny przedsiębiorcy rozumieli m. in. obiekt hotelowy oferujący oryginalne usługi, historyczny kompleks przemysłowy, obiekty sportowe czy unikatowe obiekty gastronomiczne a więc projekty z obszaru wsparcia infrastruktury turystycznej bądź okołoturystycznej. W kontekście przyjętego w RPO WSL założenia, że rozwojowi regionalnych produktów turystycznych będą służyd inicjatywy m. in. w zakresie aktywnych form turystyki (ścieżki rowerowe, trasy narciarskie, ściany wspinaczkowe itd.), bazy okołoturystycznej (parkingi, sanitariaty, przechowywanie sprzętu itp.) i parków tematycznych (historycznych, rekreacyjnych, architektonicznych i innych) należy stwierdzid, że przedsiębiorcy przyczynili się do realizacji tego celu. Przedsiębiorcy wykazywali również, że w wyniku realizacji ich projektu zwiększy się dostęp do informacji o produktach. Beneficjenci będący podmiotami publicznymi, w znacznej części wykazali, że projekty przyczynią się do rozpoznawalności regionu. Jednak zdaniem ekspertów uczestniczących w FGI, efekty wspartych inwestycji w obszarze stworzenia regionalnych produktów turystycznych nie przyniosły zamierzonych rezultatów. W subiektywnej bowiem opinii ekspertów w niewielkim stopniu zrealizowane projekty wpłynęły bezpośrednio na stworzenie i rozwój regionalnych produktów turystycznych. Analiza dokumentacji projektowej nie wykazała, aby beneficjenci mieli problemy podczas realizacji projektu. Analizie danych statystycznych został poddany wskaźnik Liczba tradycyjnych produktów regionalnych. Produkty tradycyjne znajdującą się na Liście Produktów Tradycyjnych tworzonej przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wskaźnik może mierzyd efekty interwencji, której celem było tworzenie i rozwój regionalnych produktów turystycznych, ponieważ produkty tradycyjne stanowią element tworzący produkt turystyczny regionu. Tradycyjne produkty regionalne stanowią atrakcję turystyczną, a tym samym tworzą produkt turystyczny regionu. Mogą byd podstawą do tworzenia unikatowej oferty gastronomicznej regionu. Liczba tradycyjnych produktów regionalnych na wyniosła 136 szt. Przed wpisanych było zaledwie 34 produkty. W pierwszym kwartale 2007 roku wpisane zostało 48 produktów, (co mogło byd częściowo efektem wpływu poprzedniej perspektywy). Wartośd wskaźnika wzrosła ponad czterokrotnie, względem wartości sprzed 2007 roku o 102 produkty. Wsparte inwestycje polegające na tworzeniu unikatowego produktu turystycznego województw śląskiego, w tym zamieszczanie tradycyjnych produktów regionalnych na Liście Produktów Tradycyjnych przyczyniają się do wzrostu konkurencyjności turystycznej regionu, jednak nie ma to związku z oddziaływaniem RPO WSL W ramach Działania 3.2 zrealizowano 221 projektów na łączną kwotę dofinansowania ,56 zł. Oceniając efekty i rezultaty realizowanych inwestycji w obszarze poprawy jakości infrastruktury turystycznej regionu trzeba przede wszystkim szczegółowo przeanalizowad poziom realizowanych wskaźników, zarówno produktu jak i rezultatu. Tabela 30 Poziom realizacji wskaźników produktu w ramach Działania 3.2 Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Długośd przebudowanych szlaków turystycznych/tras aktywnej turystyki *km ,00% Długośd przebudowanych szlaków turystycznych/tras aktywnej turystyki (infrastruktura liniowa) [km] ,71% Długośd wybudowanych szlaków turystycznych/tras aktywnej turystyki *km ,21% Długośd wybudowanych szlaków turystycznych/tras aktywnej turystyki (infrastruktura liniowa) [km] ,47% Liczba nabytych środków trwałych w ramach projektu *szt ,53% Liczba nabytych wartości niematerialnych i prawnych w ramach projektu *szt ,38% Liczba nowych obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku [szt.] ,62% Liczba nowych obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku (infrastruktura punktowa) [szt.] ,00% Liczba nowych obiektów infrastruktury okołoturystycznej *szt ,43% Liczba nowych obiektów infrastruktury rekreacyjno-sportowej [szt.] ,76%

105 Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Liczba nowych parków tematycznych *szt ,87% Liczba obiektów infrastruktury okołoturystycznej przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych *szt.+ Liczba obiektów infrastruktury okołoturystycznej przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych w ramach realizacji projektu *szt.+ Liczba obiektów infrastruktury rekreacyjno - sportowej przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych *szt.+ Liczba obiektów infrastruktury rekreacyjno - sportowej przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych w ramach realizacji projektu *szt.+ Liczba obiektów infrastruktury rekreacyjno-sportowej przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych w ramach realizacji projektu [szt.] Liczba parków tematycznych przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych w ramach realizacji projektu *szt.+ Liczba parków tematycznych przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych *szt.+ Liczba przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku [szt.] Liczba przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku (infrastruktura punktowa) [szt.] Liczba przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury okołoturystycznej *szt.+ Liczba przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury rekreacyjno-sportowej [szt.] ,42% ,02% ,24% ,00% ,03% ,86% ,00% ,25% ,67% ,47% ,66% Liczba przebudowanych (wyremontowanych) parków tematycznych *szt % Liczba przedsiębiorstw wspartych przez inwestycje [szt.] ,70% Liczba wspartych przedsiębiorstw *szt ,88% Powierzchnia nabytych gruntów w ramach projektu *ha % Powierzchnia nowych obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku *m 2 ] ,37% Powierzchnia nowych obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku (infrastruktura punktowa) [m 2 ] ,51% Powierzchnia nowych obiektów infrastruktury okołoturystycznej *m 2 ] ,09% Powierzchnia nowych obiektów infrastruktury rekreacyjno - sportowej ,60% Powierzchnia nowych obiektów infrastruktury rekreacyjno-sportowej [m 2 ] ,36% Powierzchnia nowych parków tematycznych *m 2 ] ,46% Powierzchnia nowych terenów rekreacyjno - sportowych ,00% Powierzchnia przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku [m 2 ] Powierzchnia przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku (infrastruktura punktowa) [m 2 ] Powierzchnia przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury okołoturystycznej *m 2 ] ,83% ,00% ,96%

106 Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Powierzchnia przebudowanych (wyremontowanych) parków tematycznych *m 2 ] % Powierzchnia przebudowanych (wyremontowanych) terenów rekreacyjno - sportowych Powierzchnia utworzonych/rozbudowanych/zmodernizowanych/nabytych nieruchomości budynkowych *m 2 ] ,40% ,62% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Analiza danych sprawozdawczych w ujęciu ilościowym wskazuje, że tempo realizacji wskaźników produktu jest wysokie; wiele wskaźników zostało osiągniętych na poziomie % zakładanych na okres wniosku o płatnośd. Najniższy stopieo realizacji osiągnęły wskaźniki dotyczące budowy lub przebudowy parków tematycznych. Analiza w ujęciu wartościowym wskazuje, że wsparto budowę i przebudowę kilkuset kilometrów szlaków turystycznych, powstało 15 parków tematycznych, obiekty infrastruktury okołoturystycznej (75), obiekty sportowo-rekreacyjne (24), obiekty aktywnego wypoczynku (28). Analiza danych jakościowych (FGI oraz IDI z IZ oraz IP2) pozwala na wskazanie, że projektami najbardziej oddziałującymi na stworzenie i rozwój regionalnych produktów turystycznych były projekty polegające na tworzeniu parków tematycznych. Projekty te w ocenie badanych w największym zakresie służyły rozwojowi usług turystycznych, w tym rozszerzaniu oferty produktów turystycznych. Atrakcje turystyczne stanowią jeden z głównych celów podróży turystycznych. Eksperci uczestniczący w FGI wskazywali, że najsilniejszą stroną projektów polegających na tworzeniu i rozwoju parków tematycznych wydaje się właśnie byd długośd pobytu, na jaki decydują się turyści korzystających z parku tematycznego. Projekty polegające na realizacji przedsięwzięd tematycznych mogą byd bowiem dobrym sposobem na pobudzenie rozwoju obszarów zaniedbanych. Uczestnicy wywiadów pogłębionych wskazywali, że pozostałe inwestycje możliwe do realizacji w ramach działania 3.2. były mniej popularne z uwagi na możliwe problemy z właściwym oszacowaniem wskaźników projektu. Tabela 31 Poziom realizacji wskaźników rezultatu w ramach Działania 3.2 Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Liczba nowych imprez kulturalnych/sportowych [szt.] ,00% Liczba osób korzystających z nowych obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku [osoby] Liczba osób korzystających z nowych obiektów infrastruktury okołoturystycznej *osoby+ Liczba osób korzystających z nowych obiektów infrastruktury rekreacyjnosportowej [osoby] ,06% ,08% 66719, ,00 12,85% Liczba osób korzystających z nowych parków tematycznych *osoby ,54% Liczba osób korzystających z przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury okołoturystycznej *osoby+ Liczba osób korzystających z przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury rekreacyjno-sportowej [osoby] Liczba osób korzystających z przebudowanych (wyremontowanych) parków tematycznych Liczba osób korzystających ze przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku *osoby+ Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z infrastruktury rekreacyjnosportowej po zrealizowaniu projektu [osoby] ,64% ,20% ,48% ,00 11,96% ,53% Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z obiektów infrastruktury ,38%

107 Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji okołoturystycznej po zrealizowaniu projektu *osoby+ Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z parków tematycznych po zrealizowaniu projektu [osoby] ,25% Liczba osób uczestniczących w imprezach kulturalno-sportowych [osoby] ,42% Liczba turystów korzystająca z nowych obiektów infrastruktury okołoturystycznej *osoby+ Liczba turystów korzystająca z przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury okołoturystycznej *osoby+ Liczba turystów korzystających z nowych obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku [osoby] Liczba turystów korzystających z nowych obiektów infrastruktury rekreacyjno-sportowej [osoby] ,99% ,51% ,63% ,53% Liczba turystów korzystających z nowych parków tematycznych *osoby ,16% Liczba turystów korzystających z przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury rekreacyjno-sportowej [osoby] Liczba turystów korzystających ze przebudowanych (wyremontowanych) obiektów infrastruktury aktywnego wypoczynku *osoby+ Liczba turystów uczestniczących w imprezach kulturalno sportowych [osoby] ,29% ,47% ,38% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Określenie rezultatów projektu było wymagane we wniosku projektowym, a zatem element ten znajduje się we wszystkich badanych dokumentach. Analiza osiągniętych na obecnym etapie wartości wskaźników potwierdza, że efekty projektów miały zróżnicowane tempo. Zakładane wartości wskaźników nie zostały osiągnięte w przypadku wykorzystania przez turystów nowopowstałych obiektów okołoturystycznych. W analizowanej dokumentacji projektowej nie wskazywano problemów w realizacji projektów. Oznacza to zatem problem polegający na niewłaściwym oszacowaniu wskaźników na etapie aplikowania o wsparcie. Największą wartośd osiągnął wskaźnik dotyczący dostępu osób niepełnosprawnych do parków tematycznych, świadczy to o tym że nowopowstająca infrastruktura jest dostosowywana do wszystkich grup użytkowników. Analiza jakościowa osiągniętych wartości wskaźników świadczy o tym, że oceniane projekty w zdecydowanej większości powodują wzbogacenie zaplecza usługowego obszarów, na których powstają obiekty objęte inwestycjami. Świadczy o tym wykazany wzrost liczby turystów korzystających z obiektów infrastruktury okołoturystycznej. Wyniki badao terenowych zweryfikowane zostały przy użyciu modelowania ekonometrycznego. Modele ekonometryczne dla powiatów wskazywały na istotnośd wpływu inwestycji finansowanych z RPO WSL w obszarze tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych. Jak wskazują wyniki modelu panelowego dla lat , dzieje się to w dużym stopniu dzięki dostępności obiektów turystycznych. Czynnik ten odgrywa znaczącą rolę w przyciąganiu turystów zagranicznych do konkretnych powiatów województwa. Czynniki takie jak dobre drogi dojazdowe tracą natomiast na znaczeniu. Zgodnie z modelem, każdy wydany 1 mln złotych przekłada się na przyciągnięcie prawie 183 turystów zagranicznych po upływie 2 lat. Bardziej krytycznie oceniali efekty udzielonego wsparcia sami beneficjenci. W badaniu CATI wskazywali oni, że realizacja projektu wpłynęła w niewielkim stopniu na rozwój regionalnych produktów turystycznych 20% respondentów wskazało na brak wpływu, 22% na średni wpływ, a 22%, że ich projekt nie dotyczył tej kwestii. Może to oznaczad jednak problem we właściwym rozumieniu przez beneficjentów celu zrealizowanych przez siebie projektów infrastruktury okołoturystycznej i powiązania ich z zakładanymi w RPO WSL celami tego działania polegającymi na tworzeniu i rozwoju regionalnych produktów turystycznych.

108 Synteza wyników Podsumowując, należy stwierdzid, że oceniane projekty w zdecydowanej większości spowodowały wzbogacenie zaplecza usługowego obszarów, na których powstają obiekty objęte inwestycjami. Pomimo tego, że beneficjenci - uczestnicy badania CATI nie dostrzegają wpływu ich inwestycji na kształtowanie regionalnych produktów turystycznych, jednak przeprowadzona analiza wartości osiągniętych wskaźników rezultatu i produktu, wyniki badao terenowych (FGI i IDI) oraz modelowanie ekonometryczne wskazuje, że inwestycje RPO WSL w znacznym stopniu przyczyniły się do wzrostu konkurencyjności regionu w obszarze tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych. Możliwośd rozwijania turystyki w regionie w dużym stopniu zależy bowiem właśnie od oferty towarzyszącej obiektom noclegowym Wpływ wsparcia na zwiększenie dostępu do informacji turystycznej W ramach Działania 3.3 zrealizowano 9 projektów na łączną kwotę dofinansowania ,63 zł. Analiza dokumentacji projektowej nie wykazała, aby beneficjenci mieli problemy podczas realizacji projektu. Analiza w ujęciu ilościowym realizowanych wskaźników produktu osiągniętych dzięki realizacji projektów wskazuje na osiągnięcie wskaźników produktu na poziomie 76% zakładanych celów. Analiza w ujęciu wartościowym pokazuje tempo realizacji projektów powstały nowe kilometry szlaków turystycznych, prawiono stan systemów oznakowania, powstały punkty informacji turystycznej, uruchomiono serwery oraz zarchiwizowano dokumenty. Najniższe tempo realizacji osiągnęły wskaźniki związane z punktami informacji turystycznej, co związane jest z przeszacowaniem tempa realizacji inwestycji w tym zakresie. Wskaźniki związane z udostępnieniem informacji drogą cyfrową zostały osiągnięte na wysokim poziomie, poza wskaźnikiem dotyczącym dwustronnej interakcji. O nastawieniu na cyfryzację informacji świadczy również niska wartośd powstałych publikacji. Analiza jakościowa i ilościowa wskaźników wskazuje na wpływ wsparcia na zwiększenie dostępu do informacji turystycznej, jednak w mniejszym stopniu niż zakładano na początku perspektywy finansowej Tabela 32 Poziom realizacji wskaźników produktu w ramach Działania 3.3 Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Długośd oznakowanych szlaków turystycznych *km ,00% Ilośd nowopowstałych systemów oznakowania *szt ,86% Ilośd przebudowanych (wyremontowanych) systemów oznakowania *szt ,00% Liczba nowo powstałych centrów i punktów informacji turystycznej [szt.] ,39% Liczba przebudowanych (wyremontowanych) centrów i punktów informacji turystycznej [szt.] Liczba publikacji służących informacji turystycznej (w podziale na rodzaje) [szt.] % ,00% Liczba uruchomionych serwerów *szt ,00% Liczba uruchomionych systemów archiwizacji danych *szt ,00% Liczba uruchomionych systemów informacji turystycznej *szt ,50% Liczba uruchomionych usług on-line na poziomie 1 Informacja [szt.] ,78% Liczba uruchomionych usług on-line na poziomie 2 Interakcja [szt.] ,71% Liczba uruchomionych usług on-line na poziomie 3 Dwustronna interakcja [szt.] ,50% Liczba zakupionych urządzeo peryferyjnych *szt ,00% Liczba zakupionych zestawów komputerowych *szt ,00% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Z kolei analiza w ujęciu ilościowym wartości osiągniętych wskaźników rezultatu wskazuje na realizację jedynie na poziomie 5%. Analiza w ujęciu wartościowym świadczy o wzroście liczby osób korzystających z powstałych inwestycji. Tempo realizacji wskaźników rezultatu zostało przeszacowane. Na obecnym poziomie realizacji należy stwierdzid, że wsparcie w minimalnym

109 stopniu zwiększyło dostęp do informacji turystycznej, skoro tylko niewielki odsetek osób skorzystało ze zrealizowanych inwestycji. Tabela 33 Poziom realizacji wskaźników rezultatu w ramach Działania 3.3 Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Liczba osób korzystających z centrów i punktów informacji turystycznej [osoby] Liczba osób korzystających z nowo powstałych systemów oznakowania [osoby] Liczba użytkowników korzystających miesięcznie z uruchomionych usług online [osoby] ,60% ,87% ,97% Liczba użytkowników systemu informacji turystycznej *osoby ,24% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Ocena skuteczności realizacji celów Priorytetu III została przeprowadzona w oparciu o analizę skuteczności osiągania zakładanych w Programie wartości wskaźników produktu i rezultatu. Analiza postępu realizacji wskaźników produktu i rezultatu wskazuje na ograniczone osiągniecie zakładanych wskaźników w obszarze wzrostu liczby osób korzystających z punktów informacji turystycznej oraz systemów informacji turystycznej. Jedynie w niecałych 2% udało się osiągnąd zakładane cele w obszarze wzrostu liczby korzystających miesięcznie z uruchomionych usług online w obszarze informacji turystycznej. W wyniku realizacji projektów powstało 45 punktów informacji turystycznej, co jest znaczącą liczbą biorąc pod uwagę, że wartośd tego wskaźnika na koniec 2006 roku wyniosła 36 (dane ŚOT). Docelowo zaplanowano 93 punkty. Nowe inwestycje nie pozwoliły jednak dotychczas na osiągnięcie zakładanych przez beneficjentów rezultatów polegających na wzroście liczby osób korzystających z centrów i punktów informacji turystycznej. Oznaczad to może odłożony w czasie efekt realizacji projektów. Wyniki badao terenowych (FGI i IDI) pokazują, że zakresie wzrostu konkurencyjności turystycznej regionu zostały spełnione częściowo potrzeby w zakresie zwiększenia dostępu do informacji turystycznej. Eksperci uczestniczący w FGI wskazywali na pozytywne efekty inwestycji RPO WSL w obszarze zwiększenia dostępu do informacji turystycznej. W ocenie ekspertów na szczególną uwagę zasługuje realizowany z dofinansowaniem w kwocie 12 mln zł projekt zintegrowanego systemu informacji turystycznej (Śląski System Informacji Turystycznej). Jego celem jest dostarczenie kompleksowej i rzetelnej informacji turystycznej o regionie jako elementu aktywnej polityki marketingowej i promocyjnej. Z marketingowego punktu widzenia istotną usługą dla turysty jest informacja turystyczna. Konieczne jest dalsze wsparcie w przedmiotowym zakresie, dopóki punkty informacji turystycznej nie powstaną we wszystkich miejscach, w których jest na nie zapotrzebowanie. Wartośd wskaźnika wynikająca z zapotrzebowania jest trudna do oszacowania. Określono ją w oparciu o listę atrakcji turystycznych na Śląsku ze strony internetowej: Wzrost wartości wskaźnika o 36 (na podstawie danych ŚOT) punktów informacji turystycznej względem 2007 r. przybliżył osiągnięcie wartości wskaźnika wynikającej z zapotrzebowania o 78,83%. W przedmiotowym zakresie, wsparcia wymagają inwestycje, które najbardziej oddziałują na osiąganie wskaźnika. Synteza wyników Realizacja projektów w ramach działania 3.3. przyczyniła się do spełnianie podstawowych założeo Priorytetu III, tj. zwiększenia dostępu do informacji turystycznej. Analiza ilościowa oraz wartościowa realizacji wskaźników produktu i rezultatu Działania 3.3 wskazuje jeszcze na ograniczony wpływ RPO WSL na zwiększenie dostępu do informacji turystycznej wyrażony w postaci zwiększenia liczby turystów lub użytkowników powstałej infrastruktury. Jest to jednak wynikiem odroczonych efektów, które pojawią się w kolejnych latach funkcjonowania centrów i punktów informacji turystycznej. Taką ocenę potwierdzają eksperci uczestniczący w FGI, którzy wskazywali na długofalowe efekty projektów w ramach działania 3.3. Można założyd, że jest to wynikiem niewystarczającej promocji nowych źródeł informacji turystycznej wśród potencjalnych odbiorców.

110 Wpływ wsparcia na wzrost rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej W ramach Działania 3.4 zrealizowano 33 projekty na łączną kwotę dofinansowania ,24 zł. Zrealizowano łącznie 160 projektów służących promocji produktów turystycznych. W wyniku analizy dokumentacji projektowej ustalono, że beneficjenci nie zgłaszali problemów podczas realizacji projektu. Analizując efekty wsparcia w obszarze badawczym dokonano również analizy danych statystycznych poprzez analizę osiągniętych wartości Wskaźnika Indeks liczby krajowych podróży turystycznych 91. Inwestycje polegające na promocji regionu bezpośrednio przełożyły się na wzrost konkurencyjności regionu, zostało to wyrażone wskaźnikiem Indeks liczby krajowych podróży turystycznych. Wartośd wskaźnika w 2007 roku wyniosła 39, natomiast w 2012 roku już 67. Wzrost wartości wskaźnika wyniósł 28 jednostek. Wartośd wskaźnika w latach spadała ze średnim rocznym tempem zmiany -10,25%. W latach średnie roczne tempo zmiany było rosnące i wyniosło 5,65%, jednak z fluktuacjami w latach 2009 i 2011, kiedy wartośd wskaźnika spadła. Indeks dla Polski w 2007 roku osiągnął wartośd 64, natomiast w 2012 roku 75. Wartośd wskaźnika dla kraju jest porównywalna ze wskaźnikiem dla województwa śląskiego, zwłaszcza przy wartości wyjściowej wskaźnika w województwie śląskim, która była znacznie niższa. Średnie roczne tempo zmiany dla kraju w latach wyniosło -7,94%, natomiast w latach wyniosło 2,06%, czyli było niższe 92. Na podstawie analizy danych statystycznych można wskazad, że zmiana wartości wskaźnika Indeks liczby krajowych podróży turystycznych świadczy o wzrastającej rozpoznawalności regionu w kraju. Można wnioskowad, że wpływ RPO w tym zakresie jest niewielki i trudny na tym etapie do oceny. Uczestniczący w FGI eksperci wskazywali na pozytywne efekty wsparcia RPO WSL na wzrost rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej. Przykładem dobrej praktyki w zakresie zrealizowanych projektów, które przełożyły się na wzrost konkurencyjności turystycznej regionu w obszarze rozpoznawalności turystycznej regionu w kraju jest projekt Kryształowy Szlak Zawiercia - stworzenie nowego produktu turystycznego 93. Analiza dotycząca przebiegu projektów, ewentualnych problemów w realizacji w badanym obszarze nie wykazuje problemów w realizacji. Potwierdza to wynik analizy poziomu realizowanych wskaźników produktu w ujęciu ilościowym, która wskazuje na osiągnięcie tempa realizacji wskaźników produktu na bardzo wysokim poziomie. Tabela 34 Poziom realizacji wskaźników produktu w ramach Działania 3.4 Wskaźnik Wartośd Wartośd osiągnięta % realizacji docelowa Liczba imprez promujących lokalne i regionalne produkty turystyczne [szt.] Liczba kampanii promujących lokalne i regionalne produkty turystyczne [szt.] Liczba programów promocji lokalnych i regionalnych produktów turystycznych *szt ,04% ,90% ,00% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Analiza wartościowa realizacji wskaźników w obszarze wzrostu rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej w ujęciu ilościowym wskazuje na znaczne tempo realizacji wskaźników rezultatu ponad 70%. Interwencja w ramach projektów Działania 3.4 przyczyniła się do wzrostu rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej w znacznym stopniu. 91 GUS BDL *dostęp Wskaźnik jest najbardziej adekwatny do pomiaru efektów działao wspierających rozpoznawalnośd regionalnej oferty turystycznej. Indeks liczby krajowych podróży turystycznych obrazuje ile osób odwiedza województwo śląskie, a tym samym oddaje efekty działao z zakresu promocji, wdrażania strategii rozwoju produktów markowych/regionalnych oraz organizacji imprez. 93 Szerzej o projekcie:

111 Tabela 35 Poziom realizacji wskaźników rezultatu w ramach Działania 3.4 Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Liczba markowych produktów turystycznych objętych programem rozwoju lub promocji [szt.] Liczba uczestników imprez promujących lokalne i regionalne produkty turystyczne [osoby] Liczba wypromowanych markowych produktów turystycznych [szt.] Liczba wypromowanych ofert programowych w zakresie turystyki [szt.] ,49% ,55% ,90% ,50% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) W wyniku realizacji RPO WSL powstały 43 turystyczne produkty markowe, ponad 100 produktów wypromowano, a liczba uczestników imprez promujących produkty sięgnęła prawie 50 tys. Mniejsza niż spodziewana skutecznośd markowych produktów turystycznych objętych programem rozwoju lub promocji nie miała jednakże wpływu na ogólną pozytywną ocenę efektów wsparcia w obszarze wzrostu rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej. Przeprowadzona analiza wskaźników rezultatu potwierdza wynik analizy wskaźników produktu znaczny odsetek uczestników imprez, wyprodukowane markowe produkty turystyczne wpłynęły na rozpoznawalnośd regionalnej oferty turystycznej w znacznym stopniu. Badanie CATI wykazało, że projekty w znacznym stopniu przyczyniły się do wzrostu rozpoznawalności oferty turystycznej; łącznie 54% respondentów określiło wpływ jako duży oraz średni. Badania terenowe IDI nie wykazują szczególnej zależności w analizowanym obszarze. Synteza wyników Analiza danych ilościowych oraz jakościowych potwierdza wynik analiz wskaźników produktu znaczny odsetek uczestników imprez, wyprodukowane markowe produkty turystyczne wpłynęły na rozpoznawalnośd regionalnej oferty turystycznej w znacznym stopniu. Wyniki te potwierdzają również analizy będące efektem badao terenowych. Na wysoki poziom osiągnięcia zakładanych celów w obszarze wzrostu rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej wskazywali również eksperci uczestniczący w FGI. Podsumowanie W ramach badania odnotowano pozytywne opinie samych beneficjentów odnośnie efektów wsparcia uzyskanych w ramach pomocy RPO WSL Analizy ilościowe oraz jakościowe wykazały jednak, że poszczególne typy inwestycji przyczyniły się w różnym stopniu do wzrostu konkurencyjności turystycznej regionu. Szczególnie pozytywne efekty miały działania zmierzające do tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych oraz wzrostu rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej, co wynika z analizy wskaźników produktu i rezultatu, badao jakościowych oraz analizy wskaźników ze statystyk publicznych. Natomiast wsparte inwestycje w niewielkim stopniu przyczyniły się do wzrostu konkurencyjności regionu poprzez poprawię jakości infrastruktury turystycznej oraz zwiększenia dostępu do informacji turystycznej, co wynika głównie z analiz wskaźników zakładanych przez beneficjentów. Podkreślenia wymaga komplementarności udzielonego wsparcia w zakresie projektów skierowanych do przedsiębiorców i podmiotów publicznych. Należy zaznaczyd, iż to w głównej mierze przedsiębiorcy swoją ofertą napędzają rozwój turystyki, tylko oni poprzez rozbudowę posiadanej bazy są w stanie przyciągnąd większą liczbę turystów. Atrakcyjnośd turystyczna jako taka również ma istotne znaczenie przy czym bez odpowiedniego zaplecza turyści nie będą zostawad w dany miejscu dłużej, a co za tym idzie nie będą wydawad pieniędzy.

112 6.3.4 Ocena efektów gospodarczych i społecznych uzyskanych dzięki realizacji projektów z zakresu turystyki Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Jakie efekty gospodarcze i społeczne zostały uzyskane dzięki realizacji projektów z zakresu turystyki? W ramach analizy należy również uwzględnid bezpośredni wpływ realizowanych inwestycji na rozwój gospodarczy regionu i tworzenie miejsc pracy (zgodnie ze Strategią EUROPA 2020). Według RPO WSL wsparcie turystyki miało przyczynid się do poprawy jakości życia oraz wzrostu gospodarczego. Turystyka wpływa bezpośrednio na rozwój gospodarczy oraz zatrudnienie. Powstające atrakcje turystyczne przyciągają turystów zwiększając tym samym całkowite dochody w gospodarce lokalnej w wyniku konsumpcji dóbr i usług przez turystów. Przez swoje wydatki wpływają oni zarówno na wielkośd, jak i strukturę branżową miejscowej gospodarki. Masa pieniądza wpływająca do lokalnej gospodarki na skutek wydatków turystów jest uwarunkowana przez ich ilośd, zamożnośd i styl konsumpcji. Łączne efekty gospodarcze wywołane przez inwestycje w zakresie turystyki to przede wszystkim utworzone nowe miejsca pracy w obiektach turystycznych oraz wzrost dochodów. Efekty te przekładają się na dodatkowe korzyści innych podmiotów z otoczenia inwestycji 94. Według respondentów badania CATI projekty turystyczne generowały dodatkowe efekty mnożnikowe, ponieważ przyciągają kolejne inwestycje. Efekty te były jednak ograniczone przez znaczne rozdrobnienie projektów z obszaru turystyki. Analiza przestrzenna w ujęciu wartościowym realizacji projektów w obszarze turystyki wskazuje na powstanie, co najmniej 564 miejsc pracy związanych z obsługą zakupionej lub wytworzonej infrastruktury turystycznej. Kluczową rolę odegrały tu przedsięwzięcia dotyczące Infrastruktury zaplecza turystycznego (391) oraz Infrastruktura okołoturystyczna (170). Należy pozytywnie ocenid efekty inwestycji w obszarze turystyki generujące powstawanie nowych miejsc pracy. Dużo miejsc pracy zostało utworzonych na terenie pow. z najwyższą stopą bezrobocia rejestrowanego powyżej 16% (pow. zawierciaoski (29), pow. m. Piekary Śląskie (16). Jednak najwięcej miejsc pracy zostało utworzonych na terenach powiatów gdzie notowane jest niskie bezrobocie (pow. cieszyoski (90), na terenie którego notuje się bezrobocie na poziomie niższym niż średnia w regionie). Efekty społeczno-gospodarcze Priorytetu III. mogłyby byd większe gdyby stosowano kryterium oceny wniosków wysokości dochodu podatkowego gminy, a znaczenie poziomu bezrobocia było wyższe 95. Niemal wszyscy badani beneficjenci wsparcia deklarowali, że utworzone miejsca pracy w wyniku realizacji projektu (trwały efekt projektu) zostaną utrzymane w okresie trwałości projektu, tj. 5 lat po rozliczeniu oraz 3 lat w przypadku MŚP 96. Pośród dodatkowych efektów mnożnikowych projektów turystycznych był wzrost przychodów społeczności lokalnej, powstawanie nowych miejsc pracy uzyskiwanych w wyniku tworzenia nowych obiektów, zróżnicowanie gospodarki pozwalające na uniezależnienie od wahao koniunktury oraz poprawa wizerunku regionu. Efekty takie postały osiągnięte dzięki realizacji RPO WSL Analiza wpływu inwestycji w infrastrukturę kultury i turystyki dofinansowanych z funduszy strukturalnych. na rozwój społeczno-gospodarczy poszczególnych gmin/powiatów województwa śląskiego, Monika Murzyn-Kupisz, Krzysztof Gwosdz (red.), Uniregio Centrum Studiów Regionalnych, grudzieo 2010, Kraków. 95 Por. kryteria stosowane w projektach wspieranych ze środków PROW Badanie CATI beneficjentów Priorytetu V., n=20.

113 Mapa 11 Rozkład utworzonych miejsc pracy według powiatów w ramach Priorytetu III Źródło: KSI SIMIK Z analizy przestrzennej danych wynika, że najwięcej miejsc pracy zostało utworzonych w powiatach cieszyoskim, bielskim i miasta Bielsko-Biała. Występuje zatem zależnośd pomiędzy generowaniem miejsc pracy a wzrostem atrakcyjności turystycznej rejonu. Odnotowano przyrost miejsc pracy w obszarach górskich regionu, oferujących dostęp do turystyki sportów zimowych. Realizacja projektów z zakresu turystyki przyczyniła się do powstania miejsc pracy zarówno na obszarach z mniejszą stopą bezrobocia (na poziomie 8-12%), jak i na obszarach o znacznej stopie bezrobocia, przekraczającej 16%, takich jak powiat żywiecki i zawierciaoski. Powyższe mapy prezentują zrealizowane w ramach Priorytetu III projekty na tle zmian wskaźników społeczno gospodarczych. Prezentacja przestrzenna projektów na tle zmiany wskaźników ze statystyki publicznej, takich jak saldo migracji oraz zmiana liczby NGO obrazuje efekty społeczne. Mapa 12 Prezentacja przestrzenna projektów, których realizacja przyczyniła się do efektów gospodarczych i społecznych w obszarze migracji i liczby NGO Mapa 13 Prezentacja przestrzenna liczby projektów Priorytetu III a liczby podmiotów gospodarczych z sektora turystyki Źródło: KSI SIMIK oraz GUS Źródło: KSI SIMIK oraz GUS

114 Najwięcej projektów RPO WSL zrealizowane było na obszarach południowych województwa powiecie cieszyoskim, bielskim i żywieckim. W tych rejonach pomiędzy rokiem 2007 a 2013 nastąpił spadek salda migracji oraz wzrost liczby NGO o mniej niż 30%. Są to rejony o negatywnych lub opóźnionych tendencjach zmiany społecznej. Projekty będą miały pozytywny wpływ na sytuację w tych powiatach. Znaczny odsetek projektów realizowany był w powiatach zawierciaoskim i częstochowskim są to obszary o negatywnych tendencjach salda migracji, jednak o rosnącej tendencji liczby NGO. Z obszarem turystyki związana jest działalnośd NGO, takich jak: przedstawicielstwa Polskiego Towarzystwa Turystyczno- Krajoznawczego, Regionalne Organizacje Turystyczne, Lokalne Grupy Działania. Inwestycje RPO WSL w obszarze turystyki mogły wpłynąd na wzrost liczby NGO z obszaru turystyki. Natomiast RPO WSL poprzez inwestycje turystyczne nie wpłynęło na zahamowanie negatywnego trendu migracji. Liczba projektów była zbyt niska, żeby zahamowad negatywny trend migracji, jednak mogła wypłynąd na liczbę organizacji pozarządowych. Analiza liczby projektów Priorytetu III w odniesieniu do liczby podmiotów gospodarczych z sektora turystyki wskazuje na tendencje pozytywną wzrostu liczby podmiotów gospodarczych z sektora turystyki w większości powiatów województwa. Najwyższy wzrost liczby podmiotów z sektora turystyki nastąpił w powiatach, w których zrealizowano średnią liczbę projektów (około kilkanaście projektów). Najwięcej projektów realizowane było w powiatach, gdzie tempo zmiany liczby podmiotów gospodarczych z sektora turystyki było na poziomie 0,01-5%. Na brak powiązania między interwencja RPO a zmianą gospodarczą wskazuje również powiat żywiecki, w którym zrealizowano 42 projekty, a trend był spadający. Liczba projektów realizowana w ramach RPO WSL była zbyt niska, żeby mogła przełożyd się na zmianę liczby podmiotów gospodarczych. Dobrym przykładem osiągniętych efektów społeczno-gospodarczych w obszarze wsparcia turystyki projekt Budowa nowoczesnej wypożyczalni sprzętu zimowego wraz z serwisem i przechowalnią sprzętu przy Kolei Linowej Czantoria w Ustroniu celem podniesienia atrakcyjności turystycznej regionu zrealizowany przez firmę QBL Wojciech Śliwka 97. Kosztem ponad 200 tys. zł dofinansowania zrealizowana została nowoczesna, zarządzana za pomocą specjalnego programu komputerowego wypożyczalnia sprzętu zimowego wraz z serwisem oraz zainstalowanie szafek depozytowych do przechowywania sprzętu. W wyniku realizacji projektu powstał obiekt infrastruktury okołoturystycznej, przystosowany do obsługi osób niepełnosprawnych. Dzięki środkom RPO WSL przedsiębiorca zatrudnił 5 osób. Przy wypożyczalni stworzone zostało spotkao inspirujące do nawiązywania współpracy w zakresie społecznym i gospodarczym (m.in. lokal gastronomiczny). Analizując efekty społeczno-gospodarcze projektów turystycznych dokonano analizy danych statystycznych (Produkt krajowy brutto (ceny bieżące ogółem) (mln zł) oraz Stopa bezrobocia rejestrowanego) 98. Wartośd wskaźnika Produkt krajowy brutto (ceny bieżące ogółem) (mln zł) dla województwa śląskiego systematycznie wzrasta bez znacznych fluktuacji. W 2007 r. wartośd wskaźnika wyniosła mln zł, w 2011 roku mln zł, wskaźnik wzrósł o Średnie roczne tempo zmiany w latach wyniosło 5,59%, natomiast w latach było wyższe i wyniosło 7,52%. Wartośd wskaźnika dla kraju również odnotowuje systematyczny wzrost, średnie roczne tempo zmiany w latach wyniosło 6,09%, a w latach wyniosło 7,61%. Tempo zmiany dla kraju jest porównywalne z tym dla województwa śląskiego. Pomimo uwarunkowao zewnętrznych wpływających dynamicznie na rynek turystyczny, lata to okres wielu pozytywnych wydarzeo w tej branży. W analizowanym okresie udział gospodarki turystycznej w PKB Polski wynosił 5-6%. Z kolei - Wartośd wskaźnika Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2007 roku dla województwa śląskiego wniosła 9,2%, a w 2013 roku 11,2%. Wartośd wskaźnika w latach wzrosła o 2 punkty procentowe, świadczy to negatywnym zjawisku wzrostu liczby osób bezrobotnych. Negatywna tendencja rosnąca jest związana z kryzysem gospodarczym, utrzymywanie się wskaźnika na poziomie 11% w latach 2012 i 2013 świadczy o ustępowaniu negatywnego zjawiska. W latach wskaźnik zmalał z 16,9% w 2004 roku do 12,7 w 2006 roku. Średnia wartośd wskaźnika Stopa bezrobocia 97 Projekt wybrany do szczegółowej analizy w ramach studium przypadku. Wyróżniającą cechą tego projektu, który skłonił ewaluatora do wytypowania projektu do analizy była wysoka liczba utworzonych miejsc pracy w ramach projektu (5 miejsc pracy). Na podkreślenie zasługuje innowacyjnośd projektu projekt odpowiada na konkretny zdefiniowany przez projektodawcę problem rzetelnie rozpoznanych i scharakteryzowanej grupy docelowej. Projekt dotyczył problemu już rozpoznanego, z istniejącymi narzędziami interwencji. Dotychczas stosowana metoda rozwiązania problemu braku dostępu do sprzętu narciarskiego w projekcie została udoskonalona czego efektem jest powstanie wypożyczalni na poziomie porównywalnym z ośrodkami alpejskimi (m.in. poprzez zorganizowany i zaplanowany systemem zarządzania wypożyczaniem sprzętu, zaawansowany serwis narciarski). W wypożyczalnie nie tylko można wypożyczyd sprzęt, można również zapoznad się z najnowszą ofertą producentów sprzętu narciarskiego. 98 GUS BDL *dostęp

115 rejestrowanego w 2007 roku dla kraju wyniosła 11,2%, natomiast w 2013 roku 13,4%, wskaźnik wzrósł o 2,4%. Stopa bezrobocia w województwie śląskim jest niższa niż średnia dla kraju, podobnie jak negatywne tempo zmiany wskaźnika. Wyniki analizy danych statystycznych potwierdzone zostały z badaniu terenowym. Respondenci badania CATI wskazali bowiem, że realizowane przez nich projekty miały znaczny wpływ powstawania nowych miejsc pracy (P 3.3.), średni wpływ na powstawanie nowych miejsc pracy na ternie oddziaływania projektu oraz w znaczny sposób wpłynęły na zwiększenie wypływów z działalności turystycznej. Wsparcie inwestycji w zakresie turystyki miało pozytywny wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą regionu 99. Na podstawie analizy studium przypadku oraz analizy pozostałych badao jakościowych wskazano społeczne i gospodarcze efekty mnożnikowe projektów turystycznych. Odnotowano zwiększenie dostępu do usług turystycznych wszystkim grupom użytkowników przestrzeni, w tym osobom niepełnosprawnym. Nastąpiła poprawa estetyki przestrzeni oraz budowanie konkurencyjności gmin. Wzrost wartości PKB w regionie jest porównywalny do średniej dla kraju, a stopa bezrobocia niższa w województwie śląskim niż średnia dla kraju. Beneficjenci RPO WSL w obszarze turystyki nie wskazywali jednak wpływu projektów na powstawanie innych przedsiębiorstw na terenie oddziaływania projektu. W indywidualnych wywiadach pogłębionych z pracownikami podmiotów odpowiedzialnych za wdrożenie RPO WSL wskazywano natomiast, że wszystkie projekty nastawione były na tworzenie nowych miejsc pracy. Analiza wyników badao terenowych FGI oraz IDI wskazuje na pozytywne oddziaływanie realizowanych projektów na sytuację społeczno-ekonomiczną regionu. Wskazują takie efekty jak stymulowanie rozwoju MŚP, generowanie miejsc pracy, przyciągnie nowych przedsiębiorców. Respondenci wskazują jednak, że efekty mnożnikowe były zahamowane przez zbyt duże rozdrobnienie projektów. Analiza ekonometryczna pozwala również na ocenę, jak wskaźniki dotyczące stanu infrastruktury turystycznej, oferty turystycznej i popytu na usługi turystyczne kształtowałyby się w hipotetycznej sytuacji, gdyby interwencje RPO WSL nie były realizowane (jest to zatem scenariusz kontrfaktyczny) 100. Wiadomo bowiem, że w większości przypadków interwencje RPO WSL okazywały się byd czynnikami wpływającymi pozytywnie i w sposób istotny statystycznie na wielkośd lub dynamikę poszczególnych wskaźników wnioskowanie na temat niższych wartości w scenariuszu kontrfaktycznym jest zatem uprawnione. Po pierwsze, w takim scenariuszu liczba osób korzystających z noclegów w województwie byłaby mniejsza (tzn. rosłaby o ok. 3 p.p. rocznie wolniej niż faktycznie miało to miejsce). Dotyczy to, co oczywiste, również turystów zagranicznych. Zdolnośd województwa do przyciągania turystów byłaby zatem niższa, gdyby nie inwestycje RPO WSL. Po drugie, przy założeniu nieistnienia RPO WSL liczba miejsc noclegowych w województwie byłaby niższa niż faktycznie obserwowana (przekłada się to na średnioroczne tempo wzrostu liczby miejsc noclegowych niższe o ok. 8 p.p.), a zatem stan infrastruktury turystycznych w takiej sytuacji należy ocenid negatywnie. Po trzecie, ponieważ wpływ RPO WSL ma również wymiar przestrzenny (tzn. jest obserwowany w poszczególnych powiatach woj. śląskiego, a modele panelowe wskazują na istotną rolę Programu), jest zatem uprawnionym stwierdzenie, iż w scenariuszu kontrfaktycznym niższa dostępnośd obiektów turystycznych przyczynia się do niższego zainteresowania turystów placówkami położonymi w poszczególnych powiatach województwa. Synteza wyników RPO WSL realizując projekty wpływające na konkurencyjnośd turystyczną regionu wpłynęło na sytuację społeczno-gospodarczą w regionie. Przestrzenna analiza danych oraz badania terenowe w tym badanie beneficjentów CATI wskazują na wpływ realizowanych projektów na powstawanie nowych miejsc pracy, co ma oddziaływanie zarówno społeczne, jaki i gospodarcze. Analiza studium przypadku wykazała dodatkowe oddziaływanie społeczno-gospodarcze realizowanych projektów oraz ich efekty mnożnikowe głównie w postaci wpływu na lokalną gospodarkę Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie wzrostu konkurencyjności turystycznej regionu Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Jakie potrzeby w zakresie wzrostu konkurencyjności turystycznej regionu zostały spełnione dzięki wsparciu RPO WSL ? Jakie potrzeby w przedmiotowym zakresie nadal wymagają wsparcia? W ramach odpowiedzi na powyższy problem 99 Por. Raport o stanie gospodarki turystycznej w latach , Ministerstwo Sportu i Turystyki, Warszawa, (2013) w którym wskazuje się na istotne znaczenie turystyki na rozwój innych sektorów poprzez stymulowanie wzrostu PKB oraz nowych miejsc pracy. 100 I, co należy podkreślid, spekulacyjny, bo o zachowaniu wszystkich wskaźników makroekonomicznych możemy wnioskowad jedynie w sposób przybliżony. Przykładowo, jeżeli model łączy popyt na usługi turystyczne z interwencjami RPO WSL i poziomem PKB w regionie, pełna analiza kontrfaktyczna powinna również uwzględniad pośrednie efekty, np. niższy PKB w regionie za sprawą braku RPO WSL, a także niższy wkład usług turystycznych do regionalnego PKB. Bez modelu równowagi ogólnej te efekty nie mogą byd uwzględnione.

116 badawczy Wykonawca odniesie się do potrzeb w zakresie: a) poprawy jakości infrastruktury turystycznej regionu, b) tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych, c) dostępu do informacji turystycznej, d) wzrostu rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej. W celu określenia tego, które z potrzeb zostały spełnione poprzez inwestycje RPO WSL dokonano analizy zapisów dokumentów strategicznych okresu programowania tj. dokumentów programowych RPO, Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego (2000), Strategii rozwoju turystyki w województwie Śląskim na lata (2004), Strategii Śląskie 2020 (2010), Narodowych Strategicznych Ramy Odniesienia na lata oraz Krajowego Programu Reform na lata Tabela 36 Poziom zaspokojenia potrzeb wykazanych w dokumentach strategicznych Kategorie Lp. Potrzeby/wyzwania w zakresie kultury zaplanowanych interwencji w ramach Ocena zaspokojenia potrzeby RPO WSL Ocena zaspokojenia potrzeb w obszarze a) poprawy jakości infrastruktury turystycznej regionu W wyniku interwencji RPO WSL stopieo wyposażenia w infrastrukturę wypoczynkowo-turystyczną zwiększył się. Potrzeby w tym zakresie zostały zaspokojone w znacznym stopniu w porównaniu do popytu o czym świadczy wskaźnik wykorzystania miejsc noclegowych w województwie śląskim. Ponadto badania jakościowe wskazują na nastawienie dotychczasowych projektów głównie Działanie 3.1. na rozwój infrastruktury. Pomimo to większośd pytanych beneficjentów planuje Niewystarczająca Infrastruktura zaplecza dalsze inwestycje w rozwój infrastruktury sfinansowanej w ramach projektu (74%). Analiza danych statystycznych wskazuje, że doposażenie w infrastrukturę 1 infrastruktura wypoczynkowoturystyczna turystycznego; Poddziałanie Infrastruktura noclegową jest niewspółmierne do stopienia jej wykorzystania. Potwierdzają ten wniosek również eksperci uczestniczący w FGI. Notuje się wzrost liczby korzystających z noclegów, co może świadczyd o poprawie jakości infrastruktury zaplecza turystycznej oraz okołoturystycznej. W wyniku badania ustalono, że wraz ze turystycznego wzrostem miejsc noclegowych (oraz jakości świadczonych usług) nie nastąpił jednak rozwój zintegrowanej oferty turystycznej w regionie. Dalsze wsparcie w obszarze turystyki powinno zostad przeznaczone na infrastrukturę służącą wzrostowi ruchu turystycznego, co przyczyniłoby się do wzrostu stopnia wykorzystania miejsc noclegowych. Infrastruktura wymagająca wsparcia to m. in. obiekty rekreacyjne, obiekty małej architektury, atrakcje turystyczne. 2 Duży stopieo wyeksploatowania bazy turystycznej w szczególności uzdrowiskowej, wczasowej i schronisk górskich Działanie 3.1. Infrastruktura zaplecza turystycznego; Poddziałanie Infrastruktura zaplecza turystycznego Potrzeby związane z dużym stopniem eksploatacji bazy turystycznej zostały zaspokojone na średnim poziomie w wyniku interwencji RPO WSL Analiza wskaźników produktu wskazuje, że liczba przebudowanych i wyremontowanych obiektów zrealizowana została na poziomie 40-60%, przy czym liczba osób korzystających z tej infrastruktury jest na minimalnym poziomie. Poprawa jakości infrastruktury wypoczynkowo-turystycznej zgodnie z założeniem Mała liczba turystów RPO WSL miała zwiększyd liczbę turystów korzystających z 3 korzystających z infrastruktury Działanie 3.1 infrastruktury noclegowej, jednak nastąpiło to w ograniczonym stopniu. W wyniku interwencji RPO WSL potrzeby związane z małą liczbą turystów noclegowej korzystających z infrastruktury noclegowej zostały zaspokojone w organicznym stopniu.

117 Ocena zaspokojenia potrzeb w obszarze b) tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych 4 Niepełne wykorzystanie możliwości turystycznych regionu 101 Działanie 3.2 RPO WSL nie zaspokoiło potrzeb w zakresie wykorzystania możliwości turystycznych regionu. Potwierdzają to głównie badania jakościowe. Według uczestników FGI potrzeby w zakresie tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych zostały zaspokojone w niewielkim stopniu. Jednak wsparte inwestycje przyczyniły się do tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych, co zostało odzwierciedlone wzrostem wartości wskaźników produktu i rezultatu. Rekomenduje się realizację systemowych projektów wsparcia regionalnych produktów turystycznych łączących w sobie wiele cech produktu turystycznego. Projekt systemowy w rozumieniu uczestników badao jakościowych jest to projekt łączący wsparcie infrastrukturalne z dodatkowymi działaniami, takimi jak np. unikatowe usługi okołoturystyczne. Projekty realizowane wspólnie tworzą konkurencyjną, nową wartośd. 5 Niewystarczająca liczba szlaków turystycznych Działanie 3.2. Infrastruktura okołoturystyczna; Poddziałanie Infrastruktura okołoturystyczna Według danych diagnostycznych Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie 2020, w 2010 roku na obszarze województwa śląskiego wyznaczono i oznakowano 4670 km pieszych szlaków turystycznych oraz utworzono liczne szlaki rowerowe. Interwencje w ramach RPO WSL spowodowały wzrost liczby szlaków turystycznych (według danych monitoringowych wybudowanych zostało 385 km szlaków turystycznych/tras aktywnej turystyki), co wpłynęło na zaspokojenie potrzeby w zakresie powstawania szlaków turystycznych. Ocena zaspokojenia potrzeb w obszarze c) dostępu do informacji turystycznej 6 Brak sprawnego i efektywnego regionalnego i lokalnego systemu informacji turystycznej Działania 3.3. Systemy informacji turystycznej RPO WSL w średnim stopniu przyczyniło się do poprawy sprawności regionalnego i lokalnego systemu informacji turystycznej, potwierdza to analiza wskaźników produktu, gdzie realizacja projektów jest na średnim poziomie. Poprawiła się sprawnośd systemu informacji jednak nie jego efektywnośd. Analiza wskaźników rezultatu wskazuje, że w niewielkim stopniu wzrosła liczba użytkowników systemu informacji turystycznej. 7 Złe oznakowanie miejsc i obszarów atrakcyjnych turystycznie Działania 3.3. Systemy informacji turystycznej RPO WSL w znacznym stopniu przyczyniło się do zaspokojenia potrzeb w zakresie złego oznakowania miejsc i obszarów atrakcyjnych turystycznie. Jedną z interwencji było wprowadzenie oznakowania, a złożone cele zostały osiągnięte w ponad 90%. Ocena zaspokojenia potrzeb w obszarze d) wzrostu rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej. 8 Niewystarczająca promocja Działanie 3.4. Promocja turystyki RPO WSL w znacznym stopniu przyczyniło się do poprawy jakości promocji regionu, świadczą o tym wartości wskaźników rezultatu. Badanie jakościowe wskazuje jednak na dalszą potrzebę zaspokajania potrzeb w tym zakresie oraz innego ukierunkowania interwencji, na obiekty unikatowe regionu. Źródło: opracowanie własne Analiza dokumentów strategicznych poparta została wynikami badania CATI. Beneficjenci przyznali w badaniu CATI, że projekty, jakie można było realizowad w ramach Priorytetu III odpowiadały ich potrzebom. Z drugiej jednak strony okazało się, że potrzeby beneficjentów nie były szczególnie pilne dla nich samych o czym świadczy fakt, że 32% wszystkich przyznało, że gdyby nie wsparcie udzielone im w ramach RPO WSL to nie realizowaliby tych inwestycji; 30% badanych zaś przyznało, że projekty by zrealizowali, ale w mniejszym zakresie i z opóźnieniem. 101 Por. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego (2000), Strategia rozwoju turystyki w województwie Śląskim na lata (2004) oraz Strategii Śląskie 2020 (2010).

118 Wykres 15 Wpływ wsparcia Priorytetu III na skłonnośd do realizacji projektów Źródło: CATI z beneficjentami projektów Priorytet III. RPO WSL , n=50 W badaniu CATI beneficjenci zostali poproszeni o wskazanie działao, które chcieliby realizowad w przyszłości w obszarze turystyki. Beneficjenci projektów wskazywali w pierwszej kolejności na potrzeby dotyczące przebudowy bazy turystycznej (24%). Kolejnym oczekiwanym obszarem wsparcia były projekty z zakresu promocji turystyki. Z wywiadów grupowych z ekspertami dziedzinowymi wynika, że w dalszym ciągu należy wspierad rozwój turystyki biznesowej, turystyki przemysłowej oraz turystyki rekreacyjnej górskiej. Wspieranie turystyki biznesowej jest bowiem istotne w kontekście społecznogospodarczym. Turystyka przemysłowa, posiada bazę i potencjał do dalszego rozwoju, natomiast rozwój turystyki górskiej związany jest z uwarunkowaniami krajobrazowymi województwa. Wykres 16 Ocena dostosowania zakresu projektów, które mogły zostad dofinansowane z RPO WSL do potrzeb beneficjentów Źródło: CATI z beneficjentami projektów Priorytet III. RPO WSL , n=49 W ocenie beneficjentów zakres realizowanych projektów był dostosowany do ich potrzeb w bardzo wysokim stopniu. 46% respondentów wskazało, że zakres projektów był dostosowany w najwyższym stopniu do ich potrzeb, a 36%, że w wysokim. Wywiady z przedstawicielami instytucji zarządzającej RPO WSL wskazały natomiast na dalszą koniecznośd wsparcia infrastruktury turystycznej, jednak z nastawieniem na większą promocję. Natomiast zdaniem ekspertów z dziedziny turystyki, wsparte przedsięwzięcia nie przyczyniły się jednak do powstania rozpoznawalnej oferty turystycznej regionu śląskiego, które wciąż jest postrzegane jako tzw. Czarny Śląsk (Działanie 3.3). W większości zatem takie skojarzenia są dalekie od podróżniczego entuzjazmu, który zaprowadziłby w te strony łakomych na turystyczne atrakcje Polaków 102. Według uczestników FGI, dalszego wsparcia wymaga tworzenie produktów turystycznych oraz stworzenie alternatywnych form uprawiania turystyki. Konieczne jest promowanie powstałych produktów turystycznych. W wyniku analiz zebranych danych można wskazad, że potrzeby w obszarze turystyki zostały w znacznym stopniu zaspokojone. Dalszego wsparcia wymaga promocja i tworzenie unikatowych produktów turystycznych wykorzystujących specyfikę województwa. Synteza wyników 102 Por. Metamorfoza czarnego Śląska. Tu zrobiło się jasno, *dostęp:

119 W wyniku realizacji RPO WSL na średnim poziomie zaspokojone zostały potrzeby w zakresie doposażenia w infrastrukturę wypoczynkowo-turystyczną oraz poprawy jej stanu, doposażenia w szlaki turystyczne, poprawy oznakowania miejsc oraz promocji. Za nie w pełni zaspokojone potrzeby należy uznad natomiast nadal małą liczbę turystów korzystających z infrastruktury noclegowej, niepełne wykorzystanie możliwości turystycznych regionu oraz brak efektywnego systemu informacji turystycznej. Wnioski oparte są na analizie danych jakościowych, ilościowych oraz wskaźników. Podsumowanie. Główne wnioski. 1. Poszczególne typy inwestycji przyczyniły się w różnym stopniu do wzrostu konkurencyjności turystycznej regionu. Analiza ekonometryczna wykazała, że wydawane środki RPO WSL zwiększyły atrakcyjnośd turystyczną powiatów w województwie śląskim. Liczba osób korzystających z noclegów w odniesieniu do liczby mieszkaoców systematycznie rosła w czasie. Pozytywne efekty miały działania zmierzające do tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych oraz wzrostu rozpoznawalności regionalnej oferty turystycznej, co wynika z analizy wskaźników produktu i rezultatu, badao jakościowych oraz analizy wskaźników ze statystyk publicznych. Analiza wskazuje jeszcze na ograniczony wpływ RPO WSL na zwiększenie dostępu do informacji turystycznej wyrażony w postaci zwiększenia liczby turystów lub użytkowników powstałej infrastruktury. Jest to jednak wynikiem odroczonych efektów, które pojawią się w kolejnych latach funkcjonowania centrów i punktów informacji turystycznej. 2. W wyniku analizy przestrzennej osiągniętych wskaźników wskazad można na właściwe rozdysponowanie środków w ramach Priorytetu III w obszarach o największym potencjale turystycznym w kontekście polityki zrównoważonego rozwoju województwa. Lokalizacja efektów projektów w obszarach silnej koncentracji ruchu turystyczne wspomaga dywersyfikację i zwiększenie atrakcyjności dla turystów. 3. Dzięki realizacji projektów z zakresu turystyki osiągnięto pozytywne efekty gospodarcze i społeczne, takie jak: wzrost zatrudnienia, pozytywny wpływ na gospodarkę lokalną oraz pobudzanie przedsiębiorczości wśród społeczeostwa. Utworzono co najmniej 564 miejsc pracy związanych z obsługą zakupionej lub wytworzonej infrastruktury turystycznej. Przestrzenna analiza danych oraz badania terenowe w tym badanie beneficjentów CATI wskazują na wpływ realizowanych projektów na powstawanie nowych miejsc pracy, co ma oddziaływanie zarówno społeczne, jaki i gospodarcze. Analiza dokumentacji projektowej nie wykazała, aby beneficjenci mieli problemy podczas realizacji projektu. Analiza projektu wybranego do studium przypadku wykazała dodatkowe oddziaływanie społeczno-gospodarcze realizowanych projektów środowiskowych oraz ich efekty mnożnikowe głównie w postaci wpływu na lokalną gospodarkę. Wnioski poparte są głównie analizą jakościową, wynikają z indywidualnych wywiadów pogłębionych, zogniskowanych wywiadów grupowych oraz studium przypadku. 4. RPO WSL odpowiedział pozytywnie na zdiagnozowane potrzeby w obszarze turystyki. W wyniku jego realizacji zaspokojone zostały na średnim poziomie potrzeby w zakresie: doposażenia w infrastrukturę wypoczynkowo-turystyczną oraz poprawy jej stanu, doposażenia w szlaki turystyczne, poprawy oznakowania miejsc oraz promocji. Za nie w pełni zaspokojone należy uznad niepełne wykorzystanie możliwości turystycznych regionu oraz brak efektywnego systemu informacji turystycznej. 5. W kolejnych latach pozostaną do zrealizowania następujące aspekty wsparcia: koniecznośd dalszego wsparcia infrastruktury turystycznej, jednak z nastawieniem na większą promocję oferty turystycznej regionu skutkującej rozwojem turystyki rekreacyjnej górskiej oraz turystyki przemysłowej związanej z licznymi w regionie zabytkami techniki (wykorzystanie potencjału kulturowego na cele turystyki szklaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego). Dalsze działania w celu powstania rozpoznawalnej oferty turystycznej regionu śląskiego i realizację systemowych projektów wsparcia regionalnych produktów turystycznych łączących w sobie wiele cech produktu turystycznego. Zasadne wydaje się również wsparcie w zakresie wzrostu konkurencyjności turystycznej regionu, odnoszące się do promocji, organizacji imprez oraz przygotowania strategii marketingowych. Typy interwencji, które powinny byd priorytetowe w przyszłości to: wspieranie tworzenia i rozwoju regionalnych produktów turystycznych i ich promowanie, wykorzystujących unikatowe zasoby regionu oraz wspieranie tworzenia regionalnego i lokalnego systemu informacji turystycznej.

120 6.4 EFEKTY WSPARCIA KULTURY Wstęp Zgodnie z treścią RPO WSL celem głównym Priorytetu IV Kultura był wzrost znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społeczno gospodarczego. Realizacja celu głównego osiągnięta miała zostad przez realizację następujących celów szczegółowych: 1. zachowanie dla przyszłych pokoleo dziedzictwa kulturowego (alokacja finansowa ogółem na Działanie realizujące ten cel EUR), 2. zwiększenie dostępu do informacji o zasobach i wydarzeniach kulturalnych w regionie (alokacja finansowa ogółem na Działanie realizujące ten cel EUR), 3. wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu (alokacja finansowa ogółem na Działanie realizujące ten cel EUR). Zgodnie z RPO WSL , podniesienie jakości oferty kulturalnej województwa miało przyczynid się do zmiany jego wizerunku wśród pozostałych regionów kraju oraz poza jego granicami. Wsparciem objęte miały zostad także projekty służące tworzeniu sprawnego systemu informacji kulturalnej (Działanie 4.2) oraz działania w ramach promocji kultury (Działanie 4.3) Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Analiza poziomu wykorzystania alokacji w Priorytecie IV pokazuje, że na koniec roku 2013 zakontraktowano blisko 99% i rozliczono ponad 89% dostępnej alokacji. Wartości te są wyższe, niż średnie obserwowane dla wszystkich Priorytetów RPO (poziom kontraktacji RPO wynosi nieco ponad 96%, a wydatkowania na poziomie ponad 64%). To kluczowa informacja w świetle dalszych analiz - zwłaszcza w obszarze oceny wpływu inwestycji, gdzie pod uwagę brane będą dane nt. wartości osiąganych wskaźników wg ostatnich wniosków o płatnośd. Wykres 17 Poziom wykorzystania alokacji RPO WSL w Priorytecie IV - stan na koniec grudnia 2013 Źródło: Sprawozdanie okresowe z realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata w II półrocze 2013 Jak pokazuje poniższa tabela wartośd realizowanych projektów obecnie to ponad 300 mln zł, z czego dofinansowanie ze środków UE wynosi prawie ponad 220 mln zł. Tabela 37 Wartości całkowite oraz kwoty dofinansowania projektów w poszczególnych Działaniach Priorytetu IV Wartośd ogółem (zł) Dofinansowanie (zł) Dofinansowanie UE (zł) Działanie , , ,79 Działanie , , ,59 Działanie , , ,28 Ogółem , , ,66 Źródło: KSI SIMIK

121 Analizując liczbę zrealizowanych projektów, można zauważyd, że na koniec 2013 roku zakooczonych zostało 140 projektów na łączną kwotę dofinansowania ,22 zł. Najwięcej projektów zostało zrealizowanych w ramach Działania 4.1 Infrastruktura kultury, najmniej w Działaniu 4.2 Systemy informacji kulturalnej. Największa średnia wartośd projektów (blisko 3,6 mln zł) występuje w Działaniu 4.1. W Działaniu 4.2 wartośd ta jest już znacznie mniejsza; wyniosła ok. 1 mln zł. Najmniejsza średnia wartośd projektów została zdiagnozowana w Działaniu 4.3 i wynosi nieco ponad 0,5 mln zł. Analiza skuteczności wsparcia w odniesieniu do typów operacji ich celowości w związku ze zdefiniowanymi celami Priorytetu IV. wskazuje na priorytetyzacją projektów dotyczących infrastruktury kultury. W ramach Działania 4.1 najczęściej realizowanymi typami projektów były te w zakresie rewitalizacji, konserwacji, renowacji, rewaloryzacji, remontu, przebudowy, adaptacji historycznej i zabytkowych obiektów wraz z ich otoczeniem na cele kulturalne (51% typów projektów w Działaniu). Równie często (45%) realizowanym typem projektu był analogiczne do powyższych działania w obiektach poprzemysłowych. W Działaniu % projektów stanowiły inwestycje na rzecz tworzenia i rozwoju systemów e-informacji kulturalnej. W ramach Działania 4.3 najczęściej realizowanymi typami projektów były te w zakresie organizacji wydarzeo kulturalnych, mających wpływ na wzrost znaczenia kultury jako czynnika stymulującego rozwój społeczno gospodarczy (89% projektów w Działaniu). Wartośd projektów ogółem w analizowanych Działaniach jest bardzo zróżnicowana. Taką strukturę wsparcia w obszarze kultury należy uznad za optymalną w świetle zdiagnozowanych w dokumentach strategicznych wyzwaniach rozwojowych województwa tj. przede wszystkim zły stan techniczny i wyposażenia obiektów kultury, co bezpośrednio wpływa na zachowanie dla przyszłych pokoleo dziedzictwa kulturowego. Tabela 38 Liczba poszczególnych typów projektów w podziale na Działania Działanie Typ projektu Liczba zrealizowanych projektów 1. Rewitalizacja, konserwacja, renowacja, rewaloryzacja, remont, przebudowa, adaptacja historycznych i zabytkowych obiektów wraz z ich otoczeniem na cele kulturalne. 2. Rewitalizacja, konserwacja, renowacja, rewaloryzacja, remont, przebudowa, adaptacja publicznych obiektów poprzemysłowych wraz z ich otoczeniem oraz ich przystosowanie na cele kulturalne Działanie 4.1. Infrastruktura kultury 3. Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa, remont, a także niezbędne wyposażenie publicznej infrastruktury kulturalnej Zabezpieczenie obiektów dziedzictwa kulturowego na wypadek zagrożeo, 3 6. Digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego pod warunkiem powszechnego ich udostępnienia. 7. Usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych w istniejących obiektach kultury Ogółem Tworzenie i rozwój sieci punktów informacji kulturalnej (w tym także przygotowanie i dystrybucja nieodpłatnych publikacji służących informacji kulturalnej, tylko jako element większego projektu). 9 Działanie 4.2. Systemy informacji kulturalnej 2. Tworzenie i rozwój systemów e-informacji kulturalnej Tworzenie i rozwój systemów oznakowania obszarów i obiektów atrakcyjnych kulturowo. 6 Ogółem 23 Działanie 4.3. Promocja kultury 1. Organizacja wydarzeo kulturalnych, mających wpływ na wzrost znaczenia kultury jako czynnika stymulującego rozwój społeczno gospodarczy. 2. Kampanie promocyjne w kraju i za granicą, których celem jest promocja kultury regionu, w tym udział w wystawach i imprezach kulturalnych. 41 9

122 3. Przygotowanie programów rozwoju i/ lub promocji lokalnych i regionalnych produktów kulturowych, w tym przede wszystkim wykonanie analiz. 2 Ogółem 46 Źródło: dane LSI (wartości ogółem nie są sumą wartości z powyższych typów, bowiem jeden projekt mógł realizowad jednocześnie więcej niż tylko 1 typ) Szczegółową analizę przestrzenną zróżnicowania inwestycji kultury w ramach działania 4.1 dokonano w kontekście potencjału dziedzictwa historycznego regionu. Analiza przestrzenna liczby i wartości dofinansowania realizowanych projektów w ramach Działania 4.1 pokazuje, że najwięcej projektów zrealizowano w powiatach: żywieckim i cieszyoskim (po 9) oraz tarnogórskim (7). Powiat żywiecki i cieszyoski są to obszary atrakcyjne turystycznie ze względu na ukształtowanie terenu. Projekty infrastrukturalne w obszarze kultury są w tych obszarach uzupełnieniem infrastruktury turystycznej. Odbiorami infrastruktury są nie tylko mieszkaocy regionu, ale również turyści przyjeżdżający do tych powiatów. Liczna realizacja projektów w powiecie tarnogórskim może wynikad z bliskiego sąsiedztwa miast Bytomia, Gliwic, Piekar Śląskich oraz Zabrza. Jest to wynikiem tego, że bliskośd ośrodków silnie zaludnionych tworzy potencjalny popyt na usługi kulturalne oferowane w powiecie tarnogórskim. Silna urbanizacja oraz zaludnienie sprzyja rozwojowi usług kulturalnych, poprzez tworzenie popytu. Mapa 12 Rozkład liczby i wartości projektów w podziale na powiaty w ramach Działania 4.1 Źródło: KSI SIMIK Z kolei - analiza przestrzenna liczby i wartości dofinansowania realizowanych projektów w ramach Działania 4.2 pokazuje, że najwięcej projektów zrealizowano w Zabrzu i Bytomiu (po 3 projekty) oraz w powiecie tarnogórskim (3 projekty). Powiaty te posiadają zasoby cenne kulturowo warte objęcia informatyzacją. Ponadto największa liczba zrealizowanych projektów właśnie w tych powiatach świadczy o ich innowacyjności oraz dostrzeganiu potrzeb popularyzacji dostępu do informacji o kulturze.

123 Mapa 13 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 4.2 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK Natomiast analiza przestrzenna liczby i wartości dofinansowania realizowanych projektów w ramach Działania 4.3 pokazuje, że najwięcej projektów zrealizowano w powiecie m. Częstochowa, m. Katowice oraz powiecie tarnogórskim (po 4 projekty). Największa liczba projektów zrealizowana została w największych miastach regionu. Wskazuje to, że wydarzenia kulturalne i promocja jest istotna w obszarach gdzie jest duży popyt na usługi kulturalne oraz zlokalizowane jest dużo atrakcyjnych kulturalnie obiektów. Mapa 14 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 4.3 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK

124 Analiza przestrzenna interwencji w ramach Priorytetu IV. wskazuje na zróżnicowanie lokalizacji realizacji projektów w regionie. Na uwagę zasługuje, że wsparciem w ramach Działania 4.1 nie objęty został istotny obszar Subregionu centralnego - Zagłębie. Obszar Zagłębia sąsiadujący terytorialnie z Katowicami, na który składają się takie miasta, jak Sosnowiec czy Dąbrowa Górnicza nie skorzystał w ogóle z dostępnych w latach środków na poprawę infrastruktury kulturalnej. Większośd projektów z obszaru kultury realizowanych było w obszarach zurbanizowanych o wysokiej gęstości zaludnienia oraz z potencjałem dla rozwoju turystyki. Świadczy to o tym, że interwencja przyczyniła się do wsparcia głównie ośrodków wzrostu, w których istnieje potencjał dla rozwoju konkurencyjnych usług z zakresu kultury. Przy dobrym skomunikowaniu województwa wsparcie może wystąpid efekt dyfuzji i zaspokoid potrzeby wszystkich mieszkaoców regionu. W celu oceny efektów wsparcia turystyki dokonano analizy przestrzennej wskaźników produktu 103 i rezultatu 104 osiągniętych w ramach zrealizowanych projektów z Priorytetu IV. Analiza przestrzenna wskaźników produktu wykazała, że w najwyższym stopniu efekty projektów kulturowych osiągnięte zostały w głównych miastach regionu Katowicach, Gliwicach, Bytomiu, Chorzowie, Rybniku oraz powiecie cieszyoskim, żywieckim oraz bielskim, jeżeli chodzi o tempo oraz wartośd osiąganą poprzez wskaźniki. Tempo realizacji oraz wartości wskaźników były zróżnicowane i zależały od indywidualnych potrzeb beneficjenta i obszaru. Z kolej - analiza przestrzenna osiągniętych wartości wskaźników rezultatu wykazała, że efekty wsparcia kultury w postaci zwiększenia liczby uczestników wydarzeo kulturalnych oraz użytkowników systemu informacji turystycznej odnotowano w równomiernym stopniu na terenie obszarów realizacji projektów kulturowych. Siłą rzeczy efekty w postaci zwiększenia liczby osób korzystających z nowych punktów informacji kulturalnej oraz osób korzystających z obiektów infrastruktury kulturalnej objętej wsparciem zanotowano jedynie na obszarze realizacji projektów. Analiza przestrzenna wskaźników rezultatu wskazuje największą efektywnośd projektów kulturowych w głównych miastach regionu, gdzie realizowane były największe inwestycje. Poniżej zaprezentowano wyniki analizy przestrzennej wskaźników rezultatu wskazując obszary, gdzie odnotowano najwyższe wartości wskaźników deklarowane przez wnioskodawców. Tabela 39 Powiaty woj. śląskiego, na terenie których odnotowano najwyższą efektywnośd udzielonego wsparcia w obszarze kultury Nr działania Wskaźnik Powiat z najwyższą wartością wskaźnika Najwyższa wartośd Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających z nowych punktów informacji kulturalnej Liczba osób korzystających z obiektów infrastruktury kulturalnej objętej wsparciem Liczba osób korzystających z oznakowanych obiektów atrakcyjnych kulturowo Liczba osób korzystających z oznakowanych obszarów atrakcyjnych kulturowo Powiat m. Katowice Powiat m. Zabrze Powiat częstochowski Powiat raciborski Powiat m. Chorzów Liczba osób korzystających z punktów informacji kulturalnej objętych wsparciem Powiat zawierciaoski Liczba osób korzystających ze zmodernizowanej Powiat mikołowski Analiza przestrzenna wskaźników produktu obejmowała wskaźniki: Liczba przystosowanych obiektów infrastruktury kulturalnej dla potrzeb osób niepełnosprawnych, Liczba publikacji służących informacji kulturalnej, Liczba uruchomionych systemów e-informacji kulturalnej, Liczba wybudowanych obiektów infrastruktury kulturalnej, Liczba zmodernizowanych obiektów infrastruktury kulturalnej oraz Liczba wydarzeo kulturalnych wpływających na rozwój społeczno gospodarczy. 104 Analizie przestrzenna wskaźników rezultatu poddane zostały następujące wskaźniki: Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej, Liczba osób korzystających z nowych punktów informacji kulturalnej, Liczba osób korzystających z obiektów infrastruktury kulturalnej objętej wsparciem, Liczba osób korzystających z oznakowanych obiektów atrakcyjnych kulturowo, Liczba osób korzystających z oznakowanych obszarów atrakcyjnych kulturowo, Liczba osób korzystających z punktów informacji kulturalnej objętych wsparciem, Liczba osób korzystających ze zmodernizowanej bazy kulturalnej, Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z budynków kultury, Liczba uczestników imprez promujących lokalne i regionalne produkty kulturowe, Liczba uczestników wydarzeo kulturalnych oraz Liczba użytkowników systemu informacji turystycznej.

125 Nr działania bazy kulturalnej Wskaźnik Powiat z najwyższą wartością wskaźnika Najwyższa wartośd 4.1 Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z budynków kultury Powiat żywiecki Liczba uczestników imprez promujących lokalne i regionalne produkty kulturowe Powiat m. Bytom Liczba uczestników wydarzeo kulturalnych Powiat m. Rybnik W ramach badania dokonano również oceny wpływu wszystkich zrealizowanych projektów kulturowych RPO WSL w kategoriach skuteczności i efektywności projektu. Skalą projektu była jego wartośd dofinansowania. Analizie poddane zostały wszystkie projekty zrealizowane w ramach Programu w tym obszarze. Wskaźniki Liczba osób korzystających ze zmodernizowanej bazy kulturalnej oraz Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej miały różny stopieo realizacji, niezależny od wielkości projektu. Średnia wartośd projektów realizujących wskazane wskaźniki wynosła blisko 2,1 mln zł. Tabela 40 Efektywnośd i skutecznośd projektów z obszaru kultury ze względu na skalę na podstawie wskaźników rezultatu Tytuł projektu Remont Muzeum Ustrooskiego Remont i wyposażenie Filii nr 2 Żywieckiej Biblioteki Samorządowej Wykonanie platformy widokowej wraz ze schodami w wieży bramnej Zamku w Siewierzu Modernizacja infrastruktury transportu pionowego Zabytkowej Kopalni Srebra celem rozpowszechnienia dziedzictwa kulturowego regionu Modernizacja budynku po byłym Dworcu Kolejowym w Radzionkowie dla stałej ekspozycji pn, Deportacja Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku Rewitalizacja MDK "Prażakówka" drugi etap Rewitalizacja Pałacu Kępioskich w Żywcu - Moszczanicy Nazwa beneficjenta Miasto Ustroo Wartośd wsparcia *zł ,32 Gmina Żywiec ,30 Gmina Siewierz Stowarzyszen ie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej Gmina Radzionków Miasto Ustroo Powiat Żywiecki , , , , ,10 Nazwa wskaźnika rezultatu Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan Wartośd bazowa wskaźnika Wartośd docelowa wskaźnika Wartośd osiągnięta wskaźnika % realizacji % % ,00 163% % % % %

126 Modernizacja Muzeum "Stara Chałupa" w Milówce Modernizacja Muzeum "Stara Chałupa" w Milówce Przebudowa budynku użyteczności publicznej w Międzybrodziu Bialskim na potrzeby działalności Centrum Kultury wraz z niezbędnym wyposażeniem Modernizacja budynku kina w Buczkowicach Centrum kreatywnokulturalne w Kozach - Fabryka Inicjatyw Renowacja gmachu Bytomskiego Centrum Kultury przy ul, Żeromskiego 27 W trosce o przyszłe pokolenia - kompleksowa rewitalizacja Starochorzowskiego Domu Kultury istotnym czynnikiem wzrostu atrakcyjnosci regionu Poprawa infrastruktury kulturalnej w Gminach Hażlach i Dębowiec Poprawa infrastruktury kulturalnej w Gminach Hażlach i Dębowiec Muzeum kultury przeworskiej i Izba Pamięci Bitwy pod Mokrą Przebudowa dawnej Synagogi w Żarkach na potrzeby Ośrodka Kultury etap I Biblioteka bez barier przebudowa i wyposażenie Biblioteki Publicznej w Gmina Milówka Gmina Milówka Gmina Czernichów Gmina Buczkowice , , , ,00 Gmina Kozy ,30 Bytomskie Centrum Kultury Miasto Chorzów Gmina Hażlach Gmina Hażlach Gmina Miedźno , , , , ,99 Gmina Żarki ,99 Gmina i Miasto Czerwionka- Leszczyny ,27 ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan % % % % % % % % % % % %

127 Czerwionce- Leszczynach Zachowanie dziedzictwa kulturowego Jeleśni dzięki wykonaniu renowacji zabytkowego kościoła parafialnego p,w,św,wojciecha Wykooczenie Wnętrza Sali Widowiskowej w budynku Gminnego Ośrodka Kultury we Wręczycy Wielkiejetap I Wzmocnienie roli regionalnych ośrodków kultury - rozbudowa Samorządowego Ośrodka Kultury i Sportu w Janowie Adaptacja budynku byłej remizy strażackiej na Dom Kultury w Kroczycach Modernizacja Sali Widowiskowej w Pruchnej Gminne Centrum Integracji Wsi Dziedzictwo Śląska Cieszyoskiego - Enklawa Budownictwa Drewnianego przy Muzeum Beskidzkim w Wiśle Dziedzictwo Śląska Cieszyoskiego - Enklawa Budownictwa Drewnianego przy Muzeum Beskidzkim w Wiśle Konserwacja i restauracja historycznego obiektu urbanistycznego Parafii Ewangelicko- Augsburskiej w Jaworzu celem zachowania dziedzictwa kulturalnego Śląska Cieszyoskiego, Renowacja elewacji oraz wymiana stolarki okiennej zabytkowego Kościoła Ewangelicko- Augsburskiego w Wiśle Centrum Renowacja i rewaloryzacja Kościoła Parafialnego p,w, Świętego Mikołaja, Sanktuarium Matki Bożej Rychwałdzkiej celem uzyskania statusu bazyliki Kompleksowe prace budowlano - konserwatorskie na Parafia Rzymsko- Katolicka p,w, św, Wojciecha Gmina Wręczyca Wielka , ,99 Gmina Janów ,25 Gmina Kroczyce Gmina Strumieo Powiat Cieszyoski Powiat Cieszyoski Parafia Ewangelicko- Augsburska w Jaworzu Parafia Ewangelicko- Augsburska w Wiśle Parafia Rzymsko- Katolicka p,w, Św, Mikołaja w Rychwałdzie Gmina Siewierz , , , , , , , ,80 ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze % % % % % % % % % % ,00 104%

128 Zamku w Siewierzu - etap II Rewitalizacja Pałacu w Rybnej wraz z otoczeniem na cele kulturalne Kalwaria w Pszowie - kompleksowe prace konserwatorskie i remontowe Przebudowa Gminnego Centrum Zachowania Dziedzictwa Kulturowego w Wilamowicach Przebudowa Miejskiego Domu Kultury Zawodzie przy ul, Marcinkowskiego 13 Przebudowa sceny i widowni Teatru Nowego w Zabrzu Przebudowa istniejącego kina w Skoczowie na Miejski Dom Kultury w starym kinie Serce Nikiszowca,Rewitalizacj a budynku Muzeum Historii Katowic przy ul, Rymarskiej 4 Przebudowa budynku Domu Muzyki i Taoca w Zabrzu Przebudowa dawnej Synagogi w Żarkach na potrzeby Ośrodka Kultury etap II Adaptacja budynku kina na potrzeby Miejskiej Biblioteki Publicznej wraz z kinem studyjnym i sceną kameralną w Mikołowie Budowa Parku Etnograficznego Ziemi Żywieckiej w Ślemieniu Przebudowa Miejskiego Domu Kultury w Czechowicach- Gmina Tarnowskie Góry Parafia Rzymsko- Katolicka pod Wezwaniem Narodzenia NMP w Pszowie Gmina Wilamowice Miasto Katowice Gmina Zabrze Gmina Skoczów Miasto Katowice Dom Muzyki i Taoca w Zabrzu Gmina Żarki Gmina Mikołów Gmina Ślemieo Gmina Czechowice- Dziedzice , , , , , , , , , , , ,46 zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze % % % % % % % % % % % %

129 Dziedzicach Ekumenizm nośnikiem kultury, Rewaloryzacja i konserwacja obiektów zabytkowych Kościoła Rzymskokatolickiego św, Klemensa i Kościoła Ewangelickiego Apostoła Jakuba Starszego w Ustroniu Adaptacja budynku Teatru Śląskiego tzw, Malarni i zaplecza magazynowo warsztatowego dla potrzeb kulturalnych i turystycznych, Renowacja i konserwacja XVIIwiecznego Zespołu Klasztornego o, Paulinów w Częstochowie przy ul, św, Barbary 51 Przystanek Kultura Dom Kultury w Żorach jako Regionalne Centrum Inicjatyw i Informacji Kulturalnej, Modernizacja infrastruktury kultury, Budowa obiektu wielofunkcyjnego (ekspozycyjnoszkoleniowego) na terenie GPE w Chorzowie Centrum Kultury Śląskiej Wzrost znaczenia atrakcyjności kulturalnej Raciborza poprzez rozwój infrastruktury Raciborskiego Centrum Kultury Adaptacja budynku biblioteki Donnersmarcków dla potrzeb Filharmonii Zabrzaoskiej, Zamek Tarnowice Stare - centrum sztuki i rzemiosła dawnego, Rekonstrukcja Pocysterskiego Zespołu Klasztorno - Pałacowego w Rudach - Etap II Parafia Rzymskokatol icka Świętego Klemensa w Ustroniu Teatr Śląski im, Stanisława Wyspiaoskieg o Klasztor Ojców Paulinów Miejski Ośrodek Kultury w Żorach Górnośląski Park Etnograficzny Powiat Tarnogórski Miasto Racibórz Gmina Zabrze Fundacja Kompleks Zamkowy Tarnowice Stare Diecezja Gliwicka , , , , , , , , , ,41 zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej % % % % % % % % % %

130 Rewitalizacja X Muzy w Lubliocu, Zachowanie dziedzictwa kulturowego i osiągnięd kulturalnych Zagłębia Gmina Lubliniec Gmina Będzin , ,29 Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej Liczba osób korzystających ze zmodernizowan ej bazy kulturalnej % % Źródło: Opracowanie własne na podstawie KSI SIMIK Dzieląc projekty na dwie grupy, powyżej i poniżej średniej sprawdzono, jaki jest średni poziom realizacji wskaźników. W grupie projektów poniżej średniej poziom realizacji wyniósł 44%, natomiast w grupie projektów droższych - 39%. Potwierdza to tezę, iż wielkośd projektu zrealizowanego w wyniku wsparcia RPO WSL nie wpłynęła na efektywnośd. Skutecznośd mierzona tym, ile projektów nie zostało zakooczonych, wskazuje że więcej projektów nie zostało zakooczonych w grupie projektów mniej kosztowych niż w tych bardziej kosztowych. Wynika to jednak z liczby projektów o niższej kwocie dofinansowania, których jest więcej w grupie wszystkich dofinansowanych projektów. W wyniku analizy dokumentacji projektowej i osiągniętych wskaźników wskazano, że koszt jednej jednostki wskaźnika uzyskanego przez beneficjenta projektu w obszarze kultury zależny był od liczby realizowanych w ramach projektu sztuk/hektarów wskaźnika, natomiast nie od całkowitej wartości projektu. Wniosek ten jest istotny dla późniejszej oceny wpływu wsparcia na wzrost znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego. Zakładając, że założone wskaźniki projektowe zostaną zrealizowane po zakooczeniu inwestycji, można przewidzied skuteczne realizowanie zdefiniowanych przez poszczególnych beneficjentów celów, które z kolei przełożą się na osiąganie celów Priorytetu (analiza osiągania celów została przedstawiona w kolejnych podrozdziałach) Wpływ wsparcia na wzrost znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Czy i w jakim stopniu wsparte inwestycje przyczyniły się do wzrostu znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społecznogospodarczego, w tym: a) do zachowania dla przyszłych pokoleo dziedzictwa kulturowego, b) do wzrostu rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu? Pogłębionej analizy i oceny efektów wsparcia kultury w ramach RPO WSL dokonano w kontekście: a) zachowania dla przyszłych pokoleo dziedzictwa kulturowego 105 ; b) wzrostu rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu Wpływ wsparcia na zachowanie dla przyszłych pokoleo dziedzictwa kulturowego Do kooca 2013 roku w ramach Działania 4.1. zrealizowanych zostało 71 projektów o łącznej wartości dofinansowania ze środków RPO ,35 zł. Analiza dokumentacji projektowej nie wykazała, aby beneficjenci mieli problemy podczas realizacji projektu. Oceniając efekty i rezultaty realizowanych inwestycji w obszarze zachowania dla przyszłych pokoleo dziedzictwa kulturowego trzeba przede wszystkim szczegółowo przeanalizowad poziom realizowanych wskaźników, zarówno produktu jak i rezultatu: 105 W rozumieniu ratyfikowanej w 1972 roku Konwencji UNESCO w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego - dziedzictwo to zabytki, zespoły i miejsca zabytkowe wyróżniające się uniwersalną, wyjątkową wartością z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki. Wykonawca w ramach obszaru badawczego opierał się na szerokiej definicji dziedzictwa obejmującej pełny katalog obiektów bądź miejsc, śladów działalności człowieka, jak również niematerialnej spuścizny narodowej w formie myśli, biografii postaci historycznych, tradycji i przekazów, zgodnie z nią, dziedzictwem będzie ten element przeszłości, którego zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartośd.

131 Tabela 41 Poziom realizacji wskaźników produktu w ramach Działania 4.1. Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Ilośd odrestaurowanych obiektów dziedzictwa kulturowego [szt.] Ilośd zdigitalizowanych zasobów dziedzictwa kulturalnego [szt.] Liczba nowych urządzeo (wyposażenia) infrastruktury kulturalnej [szt.] Liczba obiektów dziedzictwa kulturowego poddanych procesom: rewitalizacji, konserwacji, renowacji, rewaloryzacji, modernizacji, adaptacji [szt.] Liczba obiektów dziedzictwa kulturowego zaadaptowanych na cele kulturalne [szt.] Liczba obiektów dziedzictwa kulturowego zapewniających dostęp dla osób niepełnosprawnych *szt.+ Liczba obiektów poprzemysłowych zaadaptowanych na cele kulturalne Liczba przystosowanych obiektów infrastruktury kulturalnej dla potrzeb osób niepełnosprawnych *szt.+ Liczba wybudowanych obiektów infrastruktury kulturalnej [szt.] Liczba zainstalowanych systemów zabezpieczeo przed zagrożeniami w obiektach dziedzictwa kulturowego *szt.+ Liczba zmodernizowanych obiektów infrastruktury kulturalnej [szt.] Powierzchnia nowych obiektów infrastruktury kulturalnej [m 2 ] Powierzchnia obiektów dziedzictwa kulturowego poddanych procesom: rewitalizacji, konserwacji, renowacji, rewaloryzacji, modernizacji, adaptacji [m 2 ] Powierzchnia obiektów infrastruktury kulturalnej objętych projektem [m 2 ] Powierzchnia odrestaurowanych obiektów dziedzictwa kulturowego [m 2 ] Powierzchnia terenów zagospodarowanych na cele kulturalne [m 2 ] Powierzchnia zmodernizowanych obiektów infrastruktury kulturalnej objętych projektem *m 2 ] Powierzchnia zrewitalizowanych obiektów poprzemysłowych na cele kulturalne *m 2 ] ,62% ,00% ,24% ,74% ,00% ,00% 1 0 0% ,19% ,78% ,00% ,67% ,98% 37137, ,00 87,70% ,26% ,00% ,40% ,07% % Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Jak widad poziom realizacji wskaźników na poziomie produktów jest na dośd wysokim poziomie. Zakładane cele zostały osiągnięte w zakresie od 80% do 100%. Zakładane cele zostały osiągnięte w obszarach digitalizacji zasobów, rozwoju infrastruktury, adaptacji obiektów na cele kulturowe, odrestaurowania obiektów. Jedynie wskaźnik Powierzchnia zrewitalizowanych obiektów poprzemysłowych na cele kulturalne zostało osiągnięte w 0%. Świadczy to problemach z realizacją projektów, a tym samym przeszacowaniu tempa osiągania wartości wskaźnika. Stopieo osiągniętych wskaźników

132 świadczy o wpływie RPO WSL na zachowanie obiektów dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleo. Wsparte inwestycje polegające na poprawie stanu obiektów przyczynią się do opóźnienia ich degradacji, a tym samym zachowania dla przyszłych pokoleo, jednak jedynie w mikro skali, skali lokalnej. Wartośd wsparcia jest zbyt mała, żeby przekładało się to na efekty w skali regionalnej. Tabela 42 Poziom realizacji wskaźników rezultatu w ramach Działania 4.1 Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Liczba nowych ofert programowych w zakresie kultury [szt.] ,08% Liczba obiektów zabezpieczonych przed zagrożeniami *szt ,00% Liczba osób korzystających miesięcznie ze zdigitalizowanych zasobów dziedzictwa kulturowego *osoby ,44% Liczba osób korzystających z nowej bazy kulturalnej *osoby ,19% Liczba osób korzystających z obiektów infrastruktury kulturalnej objętej wsparciem *osoby+ Liczba osób korzystających z obiektów zaadaptowanych na cele kulturalne [osoby] Liczba osób korzystających ze zmodernizowanej bazy kulturalnej [osoby] Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z budynków kultury [osoby] Liczba osób niepełnosprawnych uczestniczących w imprezach kulturalnych [osoby] Liczba osób odwiedzających obiekty dziedzictwa kulturowego objęte wsparciem *osoby+ Liczba zorganizowanych imprez/wydarzeo kulturalnych w nowowybudowanych obiektach infrastruktury kulturalnej [szt.] Liczba zorganizowanych imprez/wydarzeo kulturalnych w obiektach dziedzictwa kulturowego objętych wsparciem [szt.] Liczba zorganizowanych imprez/wydarzeo kulturalnych w obiektach infrastruktury kulturalnej objętych wsparciem *szt.+ Liczba zorganizowanych imprez/wydarzeo kulturalnych w odrestaurowanych obiektach dziedzictwa kulturowego [szt.] Liczba zorganizowanych imprez/wydarzeo kulturalnych w zaadaptowanych obiektach poprzemysłowych *szt.+ Liczba zorganizowanych imprez/wydarzeo kulturalnych w zmodernizowanych obiektach infrastruktury kulturalnej [szt.] ,18% ,84% ,37% ,25% ,38% % % % ,42% ,13% 4 0 0,00% ,97% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Ocena skuteczności interwencji jest niekorzystna. Analiza wartości osiągniętych wskaźników rezultatu wskazuje, że jedynie w niewielkim stopniu udało się osiągnąd zakładane wartości na etapie realizacji projektów. Wskaźniki dotyczące liczby osób odwiedzających nowo wybudowane obiekty oraz liczby organizowanych imprez nie zostały osiągnięte w ogóle. Może wynikad to z niedawnego zakooczenia realizacji projektów. Znaczny odsetek osób zaczęło korzystad ze zdigitalizowanych zasobów oraz obiektów zaadaptowanych na cele kulturalne, co wskazuje na łatwy dostęp do tego typu interwencji. W znacznym stopniu z infrastruktury kulturalnej zaczęły korzystad również osoby niepełnosprawne. Wskaźniki rezultatu osiągają zróżnicowane wartości co wynika z niedostosowania szacunkowych wartości do tempa realizacji projektów, dlatego należy stwierdzid, że RPO WSL w średnim stopniu wpłynęło na zachowanie dziedzictwa kulturowego dla

133 przyszłych pokoleo. Wskazane powyżej rezultaty odnoszą się w przeciwieostwie do wskaźników produktu głównie do sfery niematerialnej 106 zachowania dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleo. Oceniając efekty zrealizowanych projektów należy wskazad, że w RPO WSL brak jest wskaźników pozwalających na dokonanie pomiaru bezpośredniego oddziaływania udzielonego wsparcia na wzrost znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego. Posiłkowad się zatem trzeba wskaźnikami pozwalającymi wskazad udzielone wsparcie w szczerszym kontekście (Liczba zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (szt.) 107. Analiza wartości wskaźnika Liczba zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków może posłużyd do oceny efektów wpływu inwestycji w kulturę na rozwój sytuacji społeczno-ekonomicznej. Wynika to z zależności polegającej na ochronie obiektów oraz dodatkowej promocji poprzez wpis do rejestru, a tym samym utrzymaniu i tworzeniu miejsc pracy oraz rozwoju turystyki. Analiza liczby obiektów w ewidencji zabytków z podziałem na poszczególne kategorie obiektów nie umożliwiła wskazania trendów zmiany, ze względu na brak dostępu do danych historycznych 108. Aktualne dane wskazują, że w województwie śląskim największą grupę obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków stanowią obiekty mieszkalne (prawie 1600 obiektów), co świadczy o industrialnym charakterze regionu. Znaczny jest również udział obiektów sakralnych w województwie prawie 600, co również stanowi unikatowy zasób województwa 109. W ramach RPO WSL możliwe było wsparcie takich historycznych i zabytkowych obiektów polegające na rewitalizacji (konserwacji, renowacji, rewaloryzacji, remoncie, przebudowie, adaptacji). Wskaźnik Liczba zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków pod koniec 2006 roku wynosił dla woj. śląskiego, pod koniec 2013 r Wskaźnik wzrósł o 120 obiektów. Średnie roczne tempo zmiany wyniosło 0,46%. Wartośd wskaźnika dla Polski w 2006 roku wyniosła , natomiast w 2013 roku Średnie roczne tempo zmiany było wyższe niż dla województwa śląskiego i wyniosło 0,69% 110. Można wnioskowad, że wpływ RPO w tym zakresie jest niewielki i trudny na tym etapie do oceny. Skutecznośd efektów inwestycji w obszarze zachowania dziedzictwa dla przyszłych pokoleo potwierdzona została przez ekspertów w ramach FGI, gdzie wskazywano na widoczną poprawę stanu obiektów nieruchomych objętych nadzorem konserwatorskim. Podkreślono jednak zbytnią koncentrację działao projektów na zabytkach techniki, wskazują tymczasem na potrzebę wsparcia również bogatego dziedzictwa architektury drewnianej 111. Wyniki badao terenowych potwierdza analiza wyników badania CATI pośród beneficjentów Priorytetu IV. W ocenie przeważającej części badanych zrealizowane projekty miały bardzo duży wpływ na zachowanie dla przyszłych pokoleo dziedzictwa kulturowego w regionie. 106 Niematerialne dziedzictwo kulturowe (ang. Intangible Cultural Heritage) to przekazywane z pokolenia na pokolenie praktyki, wiedza, wyobrażenia, idee i wartości, umiejętności, tradycje, przekazy, ale też związane z nimi artefakty, przedmioty i miejsca. Tworzy naszą grupową, narodową, etniczną bądź religijną tożsamośd. Wzmacnia poczucie przynależności do grupy, społeczności czy wspólnoty Dane dotyczące liczby obiektów w ewidencji zabytków z podziałem na poszczególne kategorie obiektów dostępne są jedynie dla stanu obecnego. W statystyce publicznej nie ma dostępu do danych sprzed 2007 roku, dlatego analiza została przeprowadzona w ograniczonym zakresie. 109 Obiekty nieruchome wpisane do rejestru zabytków na podstawie danych NID, stan na Analiza wskaźnika Liczba zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków została zrealizowana w ramach kroku 3 obszaru badawczego IV problemu badawczego 1. W RM założono przyjęcie danych z rejestru zabytków na podstawie danych NID, a zmiana liczby obiektów miała stanowid efekt zachowania dla przyszłych pokoleo dziedzictwa kulturowego. Badanie zakłada uwzględnienie danych ze statystyk publicznych, które są obrazem efektów różnych interwencji, częściowo również RPO WSL Wskaźnik Liczba zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków jest najbardziej adekwatny do pomiaru efektów w obszarze zachowania dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleo. Wpis do rejestru zabytków zapewnia ochronę i opiekę obiektu. Obiekty wpisane do ewidencji mają zidentyfikowane zagrożenia i łatwiej można podejmowad decyzje, co do ich renowacji, dlatego szanse, że obiekty zostaną zachowane dla przyszłych pokoleo wzrasta. 111 Pośród niewątpliwych atrakcji kulturowych regionu należy wskazad zespół około siedemdziesięciu drewnianych kościołów, kaplic i dzwonnic, które tworzą Szlak Architektury Drewnianej o długości 335 km. Wśród wielu obiektów sakralnych znalazły się też cerkwie i synagogi z powstającymi przy nich miejscami pochówku wiernych wyznania rzymskokatolickiego, a także prawosławnego, ewangelickoaugsburskiego (np. Cieszyn, Jasienica, Katowice, Molna) oraz żydowskiego (np. Gliwice, Katowice, Krzepice, Kromołów, Zawiercie), świadczące o wielokulturowej historii regionu.

134 Wykres 18 Ocena wpływu realizowanych projektów na zachowanie dla przyszłych pokoleo dziedzictwa kulturowego Źródło: CATI z beneficjentami projektów Priorytet IV. RPO WSL , n=50 W świetle przeprowadzonych analiz ekonometrycznych, na szczeblu regionalnym nie można zaobserwowad mierzalnego wpływu RPO WSL na żaden wymiar infrastruktury kulturalnej. Nieistotny wpływ wykazały wskaźniki takie jak: liczba miejsc na widowniach teatrów i przedstawienia w nich odgrywanych, miejsca w filharmoniach oraz liczba placówek muzealnych i liczba odwiedzających, a także liczba bibliotek oraz ich czytelników. Paradoksalnie, w formalnym zapisie, RPO WSL ma negatywny wpływ na roczną dynamikę liczby widzów w teatrach (nawet gdy uwzględnid, że podobny trend obserwujemy w całym kraju). Może to byd jednak konsekwencją innego czynnika, który nie został uwzględniony w modelu, a jednocześnie niemożliwego do ujęcia w sposób ilościowy, np. jakości oferty, atrakcyjności dóbr substytucyjnych (takich, jak usługi telewizji kablowej i satelitarnej, dostępnośd wypożyczeo na żądanie, itp.), cen biletów, etc. W przypadku pozostałych wskaźników opisujących infrastrukturę kulturalną najważniejsze znaczenie ma trend ogólnokrajowy: zmiany wartości dla województwa śląskiego idą w parze ze zmianami dla Polski. Oznacza to, że duży wpływ ma polityka na szczeblu centralnym, a także prawdopodobnie ogólne zmiany przyzwyczajeo społeczeostwa. Braku wpływu RPO można szukad właśnie w tym, że korzystanie z kultury nie zależy wyłącznie od jej finansowania, ale także od popytu wśród ludności. Możliwe, że lepsze efekty zostałyby osiągnięte, gdyby większa kwota została przeznaczona na promocję kultury na ten cel przewidziano 24 mln złotych, co stanowi niewiele ponad 7% wydatków w ramach Priorytetu IV. Z tego powodu wsparcie skierowane było w większym stopniu na instytucje związane z kulturą, a nie przełożyło się na zainteresowanie wśród społeczeostwa. Ograniczony zakres zmiennych dotyczących poszczególnych elementów infrastruktury kulturalnej, a także brak porównywalności (proste sumowanie liczebności w poszczególnych kategoriach, czyli dodawanie liczby bibliotek, teatrów, filharmonii, etc. jest metodologicznie niepoprawne ze względu na ich częściową substytucyjnośd) i zróżnicowany zasięg czasowy sprawiają, że systematyczna dekompozycja wpływu RPO WSL tam, gdzie on występuje, nie jest zasadna. Wyniki modelowania ekonometrycznego wskazują na ograniczone efekty projektów kulturowych w skali regionalnej. Wartośd bowiem wsparcia jest zbyt mała, żeby przekładało się to na efekty w skali regionalnej, co jednak nie zmienia pozytywnej oceny efektów projektów dokonanej przez ekspertów z obszaru kultury uczestniczących w badaniach terenowych. Łączna wartośd zrealizowanych projektów obejmujących całkowitą dostępną alokację nie przekroczyła 220 mln zł. Nie są to jednak duże środki w porównaniu z budżetami największych miast województwa śląskiego przeznaczanych na kulturę. Dla zobrazowania skali problemu dokonano analizy budżetu w obszarze kultury 14 największych miast woj. śląskiego: Bielsko-Biała, Częstochowa, Chorzów, Katowice, Mysłowice, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Świętochłowice, Jastrzębie-Zdrój, Rybnik, Żory, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Sosnowiec i Tychy wydatkowały na kulturę łącznie w latach w latach ponad 1,5 mld zł 112. Jest to zatem 7-krotnie więcej, niż wyniosło dofinansowanie ze środków RPO WSL Samo miasto Katowice w latach wydatkowo z kasy miejskiej ponad 355 mln zł, czyli o 30% więcej niż środki RPO WSL w ramach Priorytetu IV, natomiast jedynie w 2014 roku miasto zamierza wydad na kulturę miejską 46 mln zł. Analiza dotycząca przebiegu projektów, ewentualnych problemów w realizacji w badanym obszarze wskazała na niskie zainteresowanie realizacją projektów dotyczących: rewitalizacji (konserwacji, renowacji, rewaloryzacji, remontu, 112 Opracowanie na podstawie danych GUS BDL, *dostęp

135 przebudowy lub adaptacji) publicznych obiektów poprzemysłowych wraz z ich otoczeniem oraz ich przystosowaniem na cele kulturalne, zabezpieczenia obiektów dziedzictwa kulturowego na wypadek zagrożeo, tworzenia i rozwoju szlaków dziedzictwa kulturowego, digitalizacji zasobów dziedzictwa kulturowego. Niewielkie zainteresowania pierwszym typem projektów wynikało przede wszystkim z braku wizji funkcjonowania takich obiektów, zbyt wysokich kosztów bieżących powodujących problemy z utrzymaniem, nieuregulowane sprawy własnościowe, zbyt skomplikowanych projektów oraz ważniejszych potrzeb w innych obszarach. Synteza wyników Wsparte inwestycje w obszarze infrastrukturalnym przyczyniły się do zachowania dla przyszłych pokoleo dziedzictwa kulturowego, o czym świadczy analiza wskaźników produktu, jednak tylko w mikroskali oddziaływania poszczególnych projektów. Realizacja projektów kulturalnych dla zachowania dziedzictwa niematerialnego RPO WSL przyczyniła się w o wiele mniejszym stopniu niż zasobów materialnych, co obrazuje analiza wskaźników rezultatu. Podejmowane działania wpłynęły na zmianę stanu zachowania dziedzictwa kulturowego, jednak w skali regionu nie można zaobserwowad mierzalnego wpływu RPO WSL na żaden wymiar infrastruktury kulturalnej, co potwierdza analiza ekonometryczna oraz wyniki przeprowadzonych badao terenowych Wpływ wsparcia na wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu Oceniając efekty i rezultaty realizowanych inwestycji w obszarze wzrostu rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu trzeba przede wszystkim szczegółowo przeanalizowad poziom realizowanych wskaźników, zarówno produktu jak i rezultatu. Analiza dokumentacji projektowej nie wykazała, aby beneficjenci mieli problemy podczas realizacji projektu. Wnioski z analizy wskaźników mogą zatem pokazad realne efekty zaplanowanych przez beneficjentów projektów w badanym obszarze. Tabela 43 Poziom realizacji wskaźników produktu w ramach Działania 4.2 i 4.3 Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Liczba nowopowstałych sieci punktów informacji kulturalnej [szt.] ,00% Liczba nowopowstałych systemów oznakowania *szt ,00% Liczba oznakowanych obiektów atrakcyjnych kulturowo [szt.] ,00% Liczba publikacji służących informacji kulturalnej *szt ,87% Liczba uruchomionych serwerów [szt.] ,00% Liczba uruchomionych systemów e-informacji kulturalnej [szt.] Liczba zmodernizowanych systemów e-informacji kulturalnej [szt.] Liczba zmodernizowanych/przebudowanych systemów oznakowania [szt.] Powierzchnia oznakowanych obszarów atrakcyjnych kulturowo [szt.] Liczba kampanii promujących lokalne i regionalne produkty kulturowe [szt.] Liczba programów rozwoju i/lub promocji lokalnych i regionalnych produktów kulturowych *szt.+ Liczba wydarzeo kulturalnych wpływających na rozwój społeczno gospodarczy [szt.] ,33% ,00% ,00% ,00% ,95% ,00% ,66% Liczba wydarzeo kulturalnych wpływających na rozwój ,00%

136 społeczno gospodarczy*szt.+ Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Jak widad poziom realizacji wskaźników jest dośd wysoki. Zakładane cele zostały osiągnięte w zakresie od 80% do 100%. Jedynie wskaźnik Liczba kampanii promujących lokalne i regionalne produkty krajowe został osiągnięty zaledwie w ok. 30%. Realizowane typy interwencji w ramach RPO WSL w przyczyniły się do wzrostu rozpoznawalności kulturalnej regionu. Tabela 44 Poziom realizacji wskaźników rezultatu w ramach Działania 4.2 i 4.3 Wskaźnik Wartośd docelowa Wartośd osiągnięta % realizacji Liczba osób korzystających z nowych punktów informacji kulturalnej [osoby] Liczba osób korzystających z oznakowanych obiektów atrakcyjnych kulturowo [osoby] Liczba osób korzystających z oznakowanych obszarów atrakcyjnych kulturowo [osoby] Liczba osób korzystających z punktów informacji kulturalnej objętych wsparciem *osoby+ Liczba osób odwiedzających miesięcznie uruchomione domeny o tematyce kulturalnej [osoby] ,33% ,22% ,29% ,74% ,11% Liczba nowych ofert programowych w zakresie kultury [szt.] ,00% Liczba uczestników imprez promujących lokalne i regionalne produkty kulturowe [osoby] ,47% Liczba uczestników wydarzeo kulturalnych *osoby ,24% Liczba wypromowanych produktów kulturowych [szt.] ,00% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Wskaźnik stanowi obiektywny miernik wyznaczonego w projekcie celu, zmobilizowanych zasobów, osiągniętego efektu lub miernik jakości. Analiza wartości osiągniętych wskaźników rezultatu wskazuje, że zakładane wartości osiągnięto w średnim stopniu. Większośd wskaźników osiąga poziom realizacji od 50 do 70%. Dwa wskaźniki osiągnęły poziom 100% są to: Liczba nowych ofert programowych w zakresie kultury oraz Liczba wypromowanych produktów kulturowych. Świadczy to o silniejszym wpływie działao z zakresu promocji na kształtowanie produktów kulturowych oraz poszerzanie oferty programowej niż działao infrastrukturalnych. Liczba osób korzystających z informacji kulturalnej jest mniejsza, niż osób uczestniczących w imprezach. Analiza wartości wskaźników rezultatu świadczy o tym, że RPO WSL w przyczyniło się do wzrostu rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu w skali lokalnej. Analiza ekonometryczna nie wykazuje pozytywnego lub istotnego statystycznie wpływu RPO WSL na wzrost rozpoznawalności kulturalnej regionu 113. Analiza dokumentacji projektowej beneficjentów Działao 4.2 i 4.3 pozwala na weryfikację tematyki realizowanych projektów oraz wskazanie ewentualnych przyczyn nieosiągnięcia zaplanowanych efektów projektów. Analiza dokumentacji projektowej nie wykazała, aby beneficjenci mieli problemy podczas realizacji projektów. W wyniku interwencji osiągnięto założone na początku wartości wskaźników, odzwierciedlające wyznaczone przez wnioskodawców cele. Oznacza to, że w ocenie beneficjentów projekty przyczyniły się do wzrostu rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu w skali poszczególnych projektów. Wyniki analizy dokumentacji projektowej potwierdzają wyniki badania CATI z beneficjentami 113 W ramach badania zastosowano modelowanie ekonometryczne, które na bazie zbioru historycznych danych statystycznych udziela precyzyjnej odpowiedzi na pytanie o wpływ interwencji na kształtowanie się wskaźników odzwierciedlających rozwój województwa śląskiego ogółem oraz w wybranych obszarach interwencji, które pozostają szczególnie istotne z perspektywy polityki publicznej oraz niniejszego badania, m.in. efekty wsparcia kultury. Do modelowania w tym obszarze badawczym zaczerpnięto wartości wskaźników: liczba miejsc na widowniach teatrów i przedstawienia w nich odgrywanych, miejsca w filharmoniach oraz liczba placówek muzealnych i liczba odwiedzających, a także liczba bibliotek oraz ich czytelników.

137 działania 4.2 i 4.3. Prawie połowa beneficjentów Priorytetu IV (46%) ocenia, że wpływ na wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu jest bardzo duży, natomiast 38% ocenia wpływ jako duży. Wykres 19 Ocena wpływu realizowanych projektów na wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu Źródło: CATI z beneficjentami projektów Priorytet IV. RPO WSL , n=50 Oceniając efekty zrealizowanych projektów w Działaniach 4.2 i 4.3 dokonano analizy danych statystycznych (wskaźniki: Ludnośd na 1 miejsce w teatrach i instytucjach muzycznych (os.), Widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 ludności (os.), Liczba osób zwiedzających muzea i oddziały muzealne na 10 tys. mieszkaoców (os.) oraz Liczba imprez objęta honorowym patronatem Prezydenta RP w województwie (szt.) 114 ). Wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu jest niezbędny, aby osiągnąd efekty społeczno-gospodarcze, na które wypływ ma kultura i związane z nią usługi. Efekty społeczno-gospodarcze w obszarze kultury takie jak: wzrost atrakcyjności osiedleoczej, rozwój turystyki, nowe miejsca pracy, wykreowanie przemysłu kulturowego zostaną osiągnięte jedynie w sytuacji, kiedy oferta kulturowa regionu stanie się rozpoznawalna na rynku krajowym oraz zagranicznym. Wskaźniki mierzące zainteresowanie ludności ofertą kulturową, wynikające częściowo z promocji i obiegu informacji to: Ludnośd na 1 miejsce w teatrach i instytucjach muzycznych, Widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 ludności, Liczba osób zwiedzających muzea i oddziały muzealne na 10 tys. mieszkaoców. Powyższe wskaźniki mierzą efekty w zakresie rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu poprzez zmiany zainteresowania ludności usługami z zakresu kultury. Zmiana liczby osób korzystających z usług danej instytucji kultury jest efektem promocji oraz odpowiednio przekazanej informacji. Wskaźnik Ludnośd na 1 miejsce w teatrach i instytucjach muzycznych w województwie śląskim w 2007 roku osiągnął wartośd 484,10, a w roku ,97, co świadczy o jego wzroście o 19,87 jednostek. Średnie roczne tempo zmiany wskaźnika w latach było ujemne i wyniosło -4,68%, natomiast w latach było dodatnie i wyniosło 1,81%. Wskaźnik dla kraju w 2007 roku wyniósł 550,33, a w 2012 roku spadł do 494,67. Świadczy to o tym, że wartośd początkowa w województwie śląskim była niższa, jednak w wyniku interwencji w obszarze kultury wskaźnik wzrósł i przewyższa obecnie średnią dla kraju. Średnie roczne tempo zmiany wskaźnika dla Polski w latach wyniosło - 1,67%, a w latach ,43%. Roczne tempo zmiany wskaźnika dla kraju charakteryzuje się tendencją ujemną, w przeciwieostwie do województwa śląskiego. Wskaźnik Widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 ludności dla województwa śląskiego w 2007 roku wyniósł 276,09, a w roku ,76, co świadczy o jego wzroście o 9,67 jednostek. Średnie roczne tempo zmiany w latach wyniosło 2,86%, natomiast w latach było niższe i wyniosło 2,22%. Wskaźnik dla Polski w 2007 roku osiągnął wartośd 258,25, a w 2012 roku 277,19, czyli zarówno początkowo jak i obecnie był niższy niż w województwie śląskim. Tempo zmiany wskaźnika w latach dla kraju wniosło -0,54%, natomiast w latach było już dodatnie i wyniosło 1,87%. W wyniku analizy danych statystycznych wykazano, że tempo zmiany wskaźnika makroekonomicznego jest pozytywne, jednak zgodnie z przeprowadzoną analizą ekonometryczną wpływ RPO WSL na roczną dynamikę liczby widzów jest negatywny. Analiza wskaźników ze statystyki publicznej oraz analiza ekonometryczna potwierdzają tezę braku wpływu RPO WSL na wzrost rozpoznawalności regionalnej oferty kulturalnej. 114 Wskaźniki rezultatu - osiągnięcia celu operacyjnego D.2. Atrakcyjny wizerunek województwa śląskiego w Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie (2013). Wskaźnik przyjęty z aktualnej Strategii z uwagi na brak adekwatnych wskaźników oddziaływania do pomiaru efektów wsparcia w obszarze wzrostu rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu we wcześniej obowiązujących dokumentach strategicznych dla regionu.

138 Wskaźnik Liczba osób zwiedzających muzea i oddziały muzealne na 10 tys. mieszkaoców w 2007 roku w województwie śląskim osiągnął wartośd 2 505, a w roku , czyli wzrósł zaledwie o 8 jednostek. Wskaźnik charakteryzuje się niejednostajnym trendem, z fluktuacjami w 2009 roku. Średnie roczne tempo zmiany w latach wyniosło 6,69%, a w latach ,82%. Wartośd wskaźnika dla kraju w 2007 roku wyniosła 5 362, a w 2012 roku , czyli wzrost był znaczny - o jednostek. Średnie tempo zmiany w latach wyniosło 2,63%, a w latach ,54%. Przeprowadzona analiza ekonometryczna wykazała również brak istotnego statystycznie wpływu RPO WSL na liczbę odwiedzających muzea. Wskaźnik Liczba imprez objęta honorowym patronatem Prezydenta RP w województwie w 2006 r. wyniósł 6, natomiast w 2013 r. tylko 4. Wskaźnik osiągnął najwyższą wartośd 13 w 2012 roku. Wskaźnik nie charakteryzuje się jednoznacznym trendem. Świadczy to o niekonsekwencji i nieciągłości działao podejmowanych w zakresie promocji oferty kulturowej regionu. Wartośd wskaźnika dla kraju w 2006 roku wyniosła 161, natomiast w 2013 roku 188, wskaźnik wzrósł o 27 jednostek. Udział imprez z województwa śląskiego w imprezach objętych honorowym patronatem Prezydenta RP wyniósł średnio w latach ok. 5%. Wskaźnik ogólnodostępny ze statystyk publicznych również obrazuje brak pozytywnego wpływu interwencji na wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu. Analiza danych z wywiadów IDI z ekspertami w obszarze kultury wskazuje na znikome znaczenie Programu na poprawę rozpoznawalności oferty kulturalnej. Przyczyną tego stanu jest brak nastawienia na najcenniejsze dla województwa zabytki oraz niewystarczająca promocja. Synteza wyników Ocena skuteczności inwestycji w obszarze wzrostu rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu wypada pozytywnie z uwagi na stopieo realizacji zakładanych wartości wskaźników przez beneficjentów oraz ocenę ekspertów uczestniczących w FGI, jednak tylko w skali lokalnej oddziaływania projektu na co wskazuje analiza ekonometryczna. W świetle przeprowadzonych analiz ekonometrycznych, na szczeblu regionalnym nie można zaobserwowad bowiem mierzalnego wpływu RPO WSL na żaden wymiar infrastruktury kulturalnej. Nieistotny wpływ wykazały wskaźniki takie jak: liczba miejsc na widowniach teatrów i przedstawienia w nich odgrywanych, miejsca w filharmoniach oraz liczba placówek muzealnych i liczba odwiedzających, a także liczba bibliotek oraz ich czytelników. Na lokalny wpływ realizowanych projektów kulturowych do wzrostu znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego wskazują beneficjenci Priorytetu IV. W ich ocenie inwestycje RPO WSL przyczyniły się do poprawy rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu.pozytywna zmiana wskaźnikami popytu na usługi kulturowe wyrażone wartościami wskaźników ze statystyki publicznej mierzących zainteresowanie ludności ofertą kulturową była wynikiem znacznych środków przeznaczonych na kulturę przez JST. Pod względem wykorzystania oferty kulturowej województwo wypada bowiem lepiej niż średnia dla kraju, także tempo zmiany jest szybsze i bardziej pozytywne w tym obszarze, jednak nie jest to efekt RPO WSL Ocena efektów gospodarczych i społecznych uzyskanych dzięki realizacji projektów z zakresu kultury Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Jakie efekty gospodarcze i społeczne zostały uzyskane dzięki realizacji projektów z zakresu kultury? W ramach analizy należy również uwzględnid bezpośredni wpływ realizowanych inwestycji na rozwój gospodarczy regionu i tworzenie miejsc pracy (zgodnie ze Strategią EUROPA 2020). W wyniku realizacji projektów z zakresu kultury powstało co najmniej 37 miejsc pracy związanych z obsługą zakupionej lub wytworzonej infrastruktury. Kluczową rolę odegrały tu przedsięwzięcia dotyczące Infrastruktury kultury (26). W skali całego wsparcia udzielonego ze środków RPO WSL Wpływ wsparcia kultury na generowanie miejsc pracy jest niewielki. W Priorytecie tym nie wskaźniki ilościowe mają jednak największe znaczenie; szczególnie istotne jest wsparcie obiektów dziedzictwa kulturowego, które należy zachowad bez względu na liczbę miejsc pracy, które mogą tam powstad. Analiza przestrzenna realizacji wskaźników utworzenia nowych miejsc pracy wskazuje, że miejsca pracy powstawały w obszarach największych miast regionu oraz otaczających je powiatach. Generowanie miejsc pracy w kulturze zależne było zatem od popytu na usługi kultury oraz przedsiębiorczości beneficjentów. Najwięcej miejsc pracy powstało w powiecie m. Katowice (7) oraz w powiatach mikołowskim oraz m. Żory po 5. Są to jednak obszary o najmniejszym w województwie poziomie bezrobocia, wynoszącym od 8 do 12%. W powiecie częstochowskim powstało również 6 miejsc pracy, stopa bezrobocia w powiecie to powyżej 16,01%.

139 Mapa 15 Prezentacja przestrzenna projektów Priorytetu IV, których realizacja przyczyniła się do utworzenia nowych miejsc pracy w regionie Źródło: KSI SIMIK Jednym z efektów społeczno-gospodarczych wsparcia kultury jest wpływ na konkurencyjnośd obszaru jako miejsca zamieszkania. Eksperci z obszaru kultury uczestniczący w FGI wskazywali na problem wyludniania się miast i upatrują w rozwoju kultury szansę na ograniczenie procesu depopulacji. Tabela 45 Stan liczby ludności największych miast województwa śląskiego w latach Jednostka terytorialna faktyczne miejsce zamieszkania stan na 31 XII ogółem w latach osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba Częstochowa Katowice Sosnowiec Źródło: GUS BDL, dostęp * Prezentacja przestrzenna projektów zrealizowanych w ramach Priorytetu IV na tle zmiany wskaźników ze statystyki publicznej, takich jak saldo migracji oraz zmiana liczby NGO obrazuje zmiany społeczne (Mapa).

140 Mapa 16 Prezentacja przestrzenna projektów Priorytetu IV, których realizacja przyczyniła się do efektów społecznych w obszarze migracji i liczby NGO Źródło: KSI SIMIK oraz GUS Częśd obszarów województwa śląskiego charakteryzuje się dodatnim, a częśd ujemnym saldem migracji, podczas gdy liczba NGO wzrasta we wszystkich powiatach. Inwestycje w obszarze kultury mają pozytywny wpływ na w kształtowaniu kapitału społecznego w mikroskali. Kultura i rozrywka jest jednym bowiem jednym z ważniejszych czynników atrakcyjności osiedleoczej 115. Dzięki realizacji projektów w m. Katowice, Bytomiu, Chorzowie poszerzyła się oferta kulturalna tych miast. Natomiast realizacja znacznej liczby projektów w powiecie żywieckim i tarnogórskim może wpłynąd na zatrzymanie negatywnego trendu salda migracji. Podobnie odnotowano wpływ projektów Priorytetu IV na efekty gospodarcze. Prezentacja przestrzenna projektów zrealizowanych w ramach Priorytetu IV na tle zmiany wskaźnika liczby podmiotów gospodarczych z sektora kultury obrazuje zmiany gospodarcze. 115 Studium przypadku miasta Katowice,

141 Mapa 17 Prezentacja przestrzenna liczby projektów Priorytetu IV a liczby podmiotów gospodarczych z sektora kultury Źródło: KSI SIMIK oraz GUS W województwie śląskim w większości powiatów przybywa podmiotów gospodarczych związanych z kulturą. Liczba zrealizowanych projektów oraz trend zmiany liczby podmiotów gospodarczych nie wykazuje zależności. Powiaty realizujące znaczną liczbę projektów lub też niewielką wykazują podobną zmianę wskaźnika. Alokacja na działania związane z kulturą była zbyt niska, żeby mogła realnie wypłynąd na zmiany gospodarcze w skali całego regionu. Natomiast bez wątpienia poszczególne inwestycje wywarły pozytywne oddziaływanie gospodarcze w mikroskali, budując m. in. konkurencyjnośd gmin. Podczas FGI eksperci dziedzinowi wskazywali na konkretne efekty społeczno-gospodarcze wsparcia kultury. Dobrym przykładem projektów kultury generujących efekty społeczno-gospodarcze w postaci tworzenia pozytywnego wizerunku miejscowości oraz większej integracji mieszkaoców był projekt Serce Nikiszowca. Rewitalizacja budynku Muzeum Historii Katowic oraz projekt Stworzenie i oznakowanie Szlaku Moderny w Katowicach. Oba projekty realizowane były przez m. Katowice. Uczestnicy wywiadów wskazywali również na efekty mnożnikowe projektów kultury głównie w postaci wpływu na lokalną gospodarkę. Efekty wsparcia kultury są długofalowe i oddalone w czasie, ponieważ wymagają wychowania odbiorców kultury. Natomiast efektów gospodarczych nie można dopatrywad się bezpośrednio w formie generowania nowych miejsc pracy 116. Dlatego pozytywnie należy ocenid efekty gospodarcze i społeczne RPO WSL obszarze kultury. W ocenie badanych zrealizowane projektu kulturowe miały wpływ na przyhamowanie procesu depopulacji w m. Katowice. Dobrym przykładem osiągniętych efektów społeczno-gospodarczych w obszarze wsparcia kultury jest wybranych do analizy w studium przypadku projekt Adaptacja budynku Teatru Śląskiego tzw. Malarni i zaplecza magazynowo warsztatowego dla potrzeb kulturalnych i turystycznych 117. W wyniku realizacji projektu utworzonych zostało 7 nowych miejsc pracy. Stymulantem pozytywnych efektów był klimat inwestycyjny, przez który rozumie się całokształt działao miasta Katowic w obszarze kultury, które zachęcały do realizacji takich projektów. Dodatkowym stymulantem była lokalizacja inwestycji w Katowicach, ośrodku kulturowym aglomeracji górnośląskiej, które to miasto w okresie realizacji projektu ubiegało się o status Europejskiej Stolicy Kultury w 2016 roku. Projekt zgodny był z celem głównym RPO WSL w obszarze kultury, zapisanym jako potrzeba stymulowania dynamicznego rozwoju, przy wzmocnieniu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu. Realizacja zamierzenia wypełniła założenia celu szczegółowego dla Priorytetu Kultury, zakładającego 116 Wywiad pogłębiony z przedstawicielami Urzędu m. Katowice. 117 Dobór projektu do studium przypadku jest wynikiem analizy danych z LSI (liczba utworzonych miejsc pracy) oraz analizy wyników badao terenowych wywiadów z przedstawicielami IZ/IP2, które zostały zrealizowane w dniach maja 2014 roku.

142 wzrost znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społeczno - gospodarczego" i wpłynęła na wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu. Dodatkowym efektem realizacji projektu było zapewnienie dostępu wszystkich grup użytkowników przestrzeni, w tym osób niepełnosprawnych. W ocenie ekspertów z obszaru kultury projekt ten może byd przykładem inwestycji w funkcje o charakterze centralnym, które są typowe dla miast. Funkcje centralne wyższego rzędu zlokalizowane w ośrodkach miejskich służą nie tylko zaspokojeniu potrzeb ich mieszkaoców, ale również mieszkaoców otaczających je obszarów wiejskich oraz mniejszych sąsiednich miast. W ramach badania przeprowadzona została również analiza zrealizowanych projektów w kontekscie pobudzenia przez nie realizacji kolejnych inwestycji (finansowanych ze środków publicznych i/lub prywatnych) na danym obszarze (efekt mnożnikowy). W badaniu CATI oraz podsczas wywiadów terenowych zweryfikowano istnienie jedynie efektu mnożnikowego inwestycyjnego. W ocenie badanych uzyskane efekty mnożnikowe projektów kultury dotyczyły głównie inwestycji o podobnym charakterze i polegały na realizacji inwestycji w infrastrukturę kulturową. W ocenie badanych powstające inwestycje były również komplementarne z projektami, co może powodowad w przszłości dodatkowe efekty synergii. Dobrym przykładem uzyskanych efektów mnożnikowych w obszarze kultury jest projekt zrealizowany przez Teatr Śląski, gdyż przyczynił się do realizacji kolejnego projektu w ramach działania 4.3. Projekt dotyczy promocji działalności Teatr Śląski w Twoim domu - promocja kultury do masowego odbiorcy 118. Projektodawca wielokrotnie realizował również przedsięwzięcia w oparciu o środki pomocowe w ramach innych funduszy m.in. Programów MKiDN. Analizując efekty społeczno-gospodarcze projektów w obszarze kultury dokonano analizy danych statystycznych. Dla analizy osiągniętych efektów gospodarczych przeanalizowano wskaźniki Produkt krajowy brutto (ceny bieżące ogółem) (mln zł), Stopa bezrobocia rejestrowanego, Pracujący ogółem wg płci (tys. os.) oraz Ludnośd aktywna zawodowo wg typu aktywności, wieku produkcyjnego i płci (aktywni zawodowo ogółem) (tys. os ) 119. Analiza wartości wskaźnika produktu krajowego brutto wykazała, że w latach tempo wzrostu PKB było zróżnicowane. Wskaźnik odnotował systematyczny wzrost bez znacznych fluktuacji. W 2007 r. wartośd wskaźnika wyniosła mln zł, w 2011 roku mln zł, wskaźnik wzrósł o zł. Średnie roczne tempo zmiany w latach wyniosło 5,59%, natomiast w latach było wyższe i wyniosło 7,52%. Wartośd wskaźnika dla kraju również odnotowuje systematyczny wzrost, średnie roczne tempo zmiany w latach wyniosło 6,09%, a w latach wyniosło 7,61%. Tempo zmiany dla kraju było porównywalne z tym dla województwa śląskiego. Analiza stopy bezrobocia rejestrowanego wykazała, że stopa bezrobocia w województwie śląskim była niższa niż średnia dla kraju, podobnie jak negatywne tempo zmiany wskaźnika. Wartośd wskaźnika w 2007 roku wniosła 9,2%, a w 2013 roku - 11,2%. Wartośd wskaźnika w latach wzrosła o 2 punkty procentowe, świadczy to o negatywnym zjawisku wzrostu liczby osób bezrobotnych. Roczne tempo zmiany wskaźnika dla Polski było niższe i w latach wyniosło 1,46%, a w latach ,13%. Negatywna tendencja rosnąca jest związana z kryzysem gospodarczym, utrzymywanie się wskaźnika na poziomie ok. 11% w latach 2012 i 2013 świadczy o ustępowaniu negatywnego zjawiska. W latach wskaźnik spadł z 16,9% w 2004 roku do 12,7 w 2006 roku. Średnia wartośd wskaźnika stopa bezrobocia rejestrowanego w 2007 roku dla kraju wyniosła 11,2%, natomiast w 2013 roku - 13,4%, zatem wskaźnik wzrósł o 2,4%. Podobną tendencję zaobserwowano analizując wartości wskaźnika pracujący wg płci ogółem (tys. os.). Średnie roczne tempo zmiany w latach wyniosło 2,67%, a w latach było niższe i wyniosło 1,94%. Wskaźnik charakteryzuje się stałym, pozytywnym trendem dodatnim. Średnie roczne tempo zmiany wskaźnika dla Polski było niższe i w latach wyniosło 1,46%, a w latach ,13%. Udział w życiu kulturalnym może mied pozytywny wpływ na aktywnośd zawodową, poprzez budowę kapitału społecznego, ponieważ jest formą współuczestnictwa w życiu publicznym. Wskaźnik dla województwa śląskiego w 2007 roku wyniósł tys. os., a w roku 2012 już tys. os., co świadczy o zmianie wskaźnika o 185 tys. os. Średnie roczne tempo zmiany w latach wyniosło 0,83%, a w latach ,04%. Średnie roczne tempo zmiany wskaźnika dla kraju w latach było ujemne i wyniosło -0,40%, a w latach wyniosło 0,40%. Tempo zmiany wartości wskaźnika jest szybsze w woj. śląskim niż w kraju. Przeprowadzona analiza wskaźników strategicznych pokazuje, że projekty z zakresu kultury miały pozytywny wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą regionu, jednak jedynie w skali mikro. RPO WSL nie miało wpływu na zmianę wskaźników ze statystyki publicznej, ze względu na zbyt małą alokację. Wpływ RPO WSL nie wykazuje istotnego statystycznie oddziaływania na sytuację gospodarczą regionu. Jednak realizowane 118 Przedmiotem projektu jest nagranie i emisja 10 spektakli teatralnych przez stację telewizyjną o zasięgu co najmniej regionalnym, więcej o projekcie na stronie projektu GUS BDL *dostęp

143 projekty oddziaływały pozytywnie w skali lokalnej, o czym świadczą badania terenowe IDI. W ramach obszaru badawczego poświęconego pozarynkowemu oddziaływaniu efektów wsparcia z RPO WSL projektów w obszarze kultury (efekty społeczne) szczególna uwaga zwrócona zostanie na społeczny wpływ, w tym jego możliwości w zakresie budowania kapitału społecznego oraz tworzenia warunków dla zwiększania poziomu i jakości życia. W literaturze przedmiotu 120 wskazuje się, że ten kapitał społeczny jest niezbędny dla budowy gospodarki opartej na współpracy, kreatywności i innowacyjności oraz konieczny dla dalszego rozwoju Polski. Miarodajnym parametrem poziomu aktywności społecznej jest liczba organizacji pozarządowych. Przeprowadzono zatem analizę efektów społecznych w oparciu o wskaźniki: Liczba zarejestrowanych fundacji, stowarzyszeo i organizacji społecznych (szt.) 121. Analiza danych statystycznych wartośd wskaźnika Liczba zarejestrowanych fundacji, stowarzyszeo i organizacji społecznych systematycznie wzrasta, z w 2007 r. do w 2013 r. Wzrost wartości wskaźnika wyniósł Wskaźnik charakteryzuje się stałym wzrostem bez znacznych fluktuacji. Średnie roczne tempo zmiany w latach wyniosło 7,49%, natomiast w latach zmalało do 6,38%. Średnie roczne tempo zmiany wartości wskaźnika dla kraju w latach wyniosło 8,98%, a w latach wyniosło 6,74%. Liczba organizacji pozarządowych w perspektywie finansowej znacznie wzrosła, jednak na tym etapie nie można określid, czy wpływ na to miała interwencja z RPO. Wskaźnik wykazuje pozytywny trend zmiany, jednak jak wykazała analiza ekonometryczna nie jest to zależne od wpływu RPO WSL Analiza danych z dokumentów strategicznych wskazuje na brak kompetencji oraz świadomości kulturowej, wzrost liczby zarejestrowanych organizacji pozarządowych świadczy o poprawie tej sytuacji, jednak jest to niezależne względem oddziaływania RPO. Przeprowadzone analizy wykazały osiągniecie społecznych i gospodarczych efektów mnożnikowych projektów zrealizowanych w obszarze kultury na poziomie lokalnym. Pośród społecznych efektów mnożnikowych zaznaczyd należy przede wszystkim kształtowanie świadomości kulturalnej w środowisku otaczającym projekt oraz możliwy wzrost zatrudnienia na skutek rewitalizacji przestrzeni miejskiej. Synteza wyników W ramach analizy ustalono, że projekty z zakresu kultury miały pozytywny wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą regionu, jednak jedynie w skali mikro. Wpływ RPO WSL nie wykazuje istotnego statystycznie oddziaływania na sytuację społeczno-gospodarczą regionu. Pozytywne efekty poszczególne projekty wywarły na swoje bezpośrednie otoczenie lokalną społecznośd i gospodarkę. Miernikiem efektów inwestycji kultury może byd nie tylko liczba utworzonych miejsce pracy (37), gdyż ta wydaje się ograniczona biorąc pod uwagę kwotę wydatkowanych środków (przeszło 220 mln zł) która to kwota jednak nie duża w stosunku do wydatków z budżetów miejskich największych miast regionu na kulturę. W ocenie ekspertów z obszaru kultury, podczas badao terenowych, istotniejszym elementem oceny efektów inwestycji w obszarze kultury powinien byd wpływ na społecznośd lokalną szczególnie dużych miast (wyludnianie się regionu i wzrost aktywności społecznej mieszkaoców). Inwestycję w kulturę ponoszą bowiem podniesienie jakośd życia i podnoszą konkurencyjnośd miejsc w których są lokowane, co w dłuższej perspektywie może oddziaływad na poprawę konkurencyjności regionu Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie wzrostu znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społecznogospodarczego Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Jakie potrzeby w zakresie wzrostu znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego zostały spełnione dzięki wsparciu RPO WSL ? Jakie potrzeby w przedmiotowym zakresie nadal wymagają wsparcia? Województwo śląskie jest istotnym ośrodkiem kultury w Polsce. Charakteryzuje się bogatą i zróżnicowaną bazą instytucji i organizacji kultury. Jednocześnie w województwie występuje znaczne zróżnicowanie terytorialne i demograficzne, z nierównomiernym rozmieszczeniem profesjonalnych instytucji kultury. Zakres oferowanych usług kultury jest różny w poszczególnych obszarach województwa. Istotną kwestią w analizowaniu wsparcia kultury jest popyt ludności na uczestnictwo w imprezach kulturalnych. Udział, zarówno bierny jak i czynny, w wydarzeniach kulturalnych stanowi przejaw realizacji potrzeb wyższego rzędu. Duża ilośd i różnorodnośd imprez i wydarzeo w województwie (od instytucji i imprez najbardziej masowych do wydarzeo o charakterze ekskluzywnym i selektywnym), pozwala na uczestnictwo w kulturze szerokiej i zróżnicowanej publiczności Por. Raport Dziedzictwo kulturowe w oczach Polaków - raport z badao społecznych, NID, Warszawa GUS BDL *dostęp Strategia Rozwoju Kultury w Województwie Śląskim na lata

144 Województwo śląskie jest obszarem wielkokulturowym. Materialne bogactwo regionu, to zabytki związane z kulturą przemysłową, sakralną oraz architekturą militarną. Obszar województwa można podzielid na cztery regiony kultury: Śląsk, Zagłębie, Galicja oraz dawna Małopolska 123. Flagowym produktem turystycznym województwa śląskiego jest Szlak Zabytków Techniki. Jest to jedyna tego typu trasa w Europie Środkowo-Wschodniej należąca do Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego. W ciągu trzech lat Szlak Zabytków Techniki przyciągnął 3 mln turystów. Głównym wydarzeniem go promującym jest INDUSTRIADA najważniejszy w Polsce jednodniowy festiwal dziedzictwa przemysłowego. W 2013 r. w wydarzeniu wzięło udział 75 tys. osób. Zarówno Szlak Zabytków Techniki, jak i Industriada są laureatami wielu nagród, wśród których można wymienid Złoty Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej oraz Złoty Medal Targów Poznaoskich dla Szlaku Zabytków Techniki, a także Grand Prix Welcome Festival oraz Golden Arrow dla Industriady. Projekt był wspierany ze środków regionalnych zarówno w perspektywie finansowej , jak i Istotnym elementem materialnego dziedzictwa kulturowego są drewniane kościoły o konstrukcji zrębowej, które tworzą Szlak architektury drewnianej. Zabytki szlaku architektury drewnianej również wspierane były ze środków RPO WSL Kolejną grupą cennych kulturowo zabytków są zabytki architektury militarnej zamki, warownie usytuowane na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Tworzą one jeden z najstarszych polskich szlaków Szlak Orlich Gniazd - po śląski obszar warowny z lat 30. XX wieku. Zabytki tworzące szlak również zostały wsparte ze środków RPO WSL W celu określenia tego, które z potrzeb zostały spełnione poprzez inwestycje RPO WSL dokonano analizy zapisów tworzonych na okres programowania w dokumentach programowych RPO, Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego (2000) oraz Strategii Rozwoju Kultury w Województwie Śląskim na lata (2006). Analizie poddano również dokumenty o zasięgu krajowym określających pożądany kierunek kultury Narodowa strategia rozwoju kultury na lata (2004), Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata i Krajowy Program Reform na lata na podstawie których wyznaczono priorytety rozwoju województwa w obszarze kultura. W Narodowej strategii rozwoju kultury na lata wskazywano na potrzeby w obszarze zbierania informacji o sztuce oraz na brak spójnego systemu pozyskiwania dzieł i tworzenia baz danych o artystach. W Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego jednym z priorytetów była poprawa jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata wskazują natomiast na problem niskiej dostępności usług kultury na obszarach wiejskich oraz niski poziom wydatków na kulturę. Potrzebą zdiagnozowaną w NSRO był również zły stan zabytków i duże zróżnicowanie w dostępie do infrastruktury kultury. Krajowy Program Reform na lata wskazuję na potrzebę promowania kultury w większym stopniu opartej na przedsiębiorczości. Analiza wyników badao terenowych ekspertów dziedzinowych pokazuje, że zbyt dużo środków przeznaczone jest na zabytki industrialne wsparcie obiektów. Tym samym RPO WSL ograniczone są efekty wsparcia projektów, których przedmiotem byłaby cenna dla regionu i mieszkaoców sakralna infrastruktura drewniana. W tabeli poniżej przedstawione zostały potrzeby w badanym obszarze, wynikające z dokumentów strategicznych i wniosków beneficjentów. Tabela 46 Poziom zaspokojenia potrzeb wykazanych w dokumentach strategicznych i wnioskach beneficjentów Lp. Potrzeby/wyzwania w zakresie kultury Kategorie zaplanowanych interwencji w ramach RPO WSL Ocena zaspokojenia potrzeby Ocena zaspokojenia potrzeb b) wzrost rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu 1 Niedostateczna informacja o ofercie kulturalnej 1. Tworzenie i rozwój sieci punktów informacji kulturalnej (w tym także przygotowanie i dystrybucja nieodpłatnych publikacji służących informacji kulturalnej, tylko jako element większego projektu). 2. Tworzenie i rozwój systemów e-informacji kulturalnej. 3. Tworzenie i rozwój systemów Przyjęte działania polegające na zastosowaniu różnych form komunikacji oraz ich zasięg przyczyniły się w bezpośredni sposób do zwiększenia informacji o ofercie kultury w skali lokalnej. RPO WSL nie zaspokoiło potrzeb w zakresie wzrostu rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu ze względu na brak istotnego statystycznie wpływu Programu na kulturę. Potrzeby zostały niezaspokojone. 123 Wywiad pogłębiony z przedstawicielem Urzędu m. Katowice.

145 oznakowania obszarów i obiektów atrakcyjnych kulturowo. (4.2) 2. Kampanie promocyjne w kraju i za granicą, których celem jest promocja kultury regionu, w tym udział w wystawach i imprezach kulturalnych. (4.3) 2 Niskie kompetencje kulturowe Brak bezpośrednio odpowiadających działao w RPO WSL Brak działao związanych z edukacją, które zwiększyłyby kompetencje kulturowe mieszkaoców regionu. W wyniku interwencji RPO WSL potrzeby nie zostały zaspokojone. 3 Zbyt mało kulturalnych wydarzeo ogólnopolskich 4 Nieumiejętnośd nowoczesnej promocji kultury 5 Nieelastycznośd instytucji kultury 1. Organizacja wydarzeo kulturalnych, mających wpływ na wzrost znaczenia kultury jako czynnika stymulującego rozwój społeczno gospodarczy. 2. Kampanie promocyjne w kraju i za granicą, których celem jest promocja kultury regionu, w tym udział w wystawach i imprezach kulturalnych. 3. Przygotowanie programów rozwoju i/ lub promocji lokalnych i regionalnych produktów kulturowych, w tym przede wszystkim wykonanie analiz. (4.3) 2. Kampanie promocyjne w kraju i za granicą, których celem jest promocja kultury regionu, w tym udział w wystawach i imprezach kulturalnych. (4.3) Brak bezpośrednio odpowiadających działao. Przyjęte działania w sposób kompleksowy przyczyniły się do stworzenia i wypromowania wydarzeo kulturowych i wzrostu rozpoznawalności oferty kulturalnej jednak w skali lokalnej. W wyniku RPO WSL potrzeby nie zostały zaspokojone. Tworzenie kampanii promocyjnych we wsparciu ze środków unijnych, mogło przyczynid się do wytworzenia kompetencji beneficjentów w problemowym obszarze. Jednak RPO WSL nie miało istotnego statystycznie wpływu na zaspokojenie potrzeby. RPO WSL nie zaspokoiło potrzeb w tym obszarze. Problemy zgłaszane przez beneficjentów 6 Problemy finansowe mieszkaoców, brak środków na korzystanie z usług kultury Brak bezpośrednio odpowiadających działao. Zwiększenie dostępu do zasobów kultury za pomocą nowych środków przekazu oraz organizacja ogólnodostępnych wydarzeo kulturalnych zwiększa dostęp osób o ograniczonych środkach finansowych do kultury. Jednak RPO WSL nie miało istotnego wpływu na zaspokojenie potrzeb w tym zakresie. 7 Przemysłowy wizerunek JST Kampanie promocyjne w kraju i za granicą, których celem jest promocja kultury regionu, w tym udział w wystawach i imprezach kulturalnych. (4.3) Kampanie promocyjne wydarzeo kulturalnych przyczyniają się do zmiany wizerunku regionu, jednak w mikroskali. Potrzeba nie została zaspokojona w wyniku realizacji RPO WSL Ocena zaspokojenia potrzeb a) zachowanie dla przyszłych pokoleo dziedzictwa kulturowego 8 Niewystarczająca świadomośd konieczności ochrony zabytków Brak bezpośrednio odpowiadających działao. Brak działao związanych z edukacją, które zwiększyłyby świadomośd konieczności ochrony. Potrzeby w tym zakresie nie zostały zaspokojone przez RPO WSL Brak inwentaryzacji obiektów cennych kulturowo 6. Digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego pod warunkiem powszechnego Digitalizacja przyczyniła się do inwentaryzacji obiektów cennych kulturowo, jednak nie w skali 124 Strategia Rozwoju Kultury w Województwie Śląskim na lata (2006).

146 10 Dysproporcje w rozmieszczeniu instytucji kultury ich udostępnienia. (4.1) 3. Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa, nadbudowa), przebudowa, remont, a także niezbędne wyposażenie publicznej infrastruktury kulturalnej. (4.1) Źródło: Opracowanie własne regionalnej. RPO WSL nie zaspokoiło potrzeb w tym obszarze. Typ interwencji mógłby przyczynid się do odpowiedzi na problem, jednak jedynie w sytuacji, w której dodatkowo punktowane byłyby wnioski z obszarów o niższym dostępie do instytucji kultury. Jednak większośd projektów realizowana była w ośrodkach miejskich z popytem na usługi kultury. Potrzeba nie została zaspokojona. Analiza danych statystycznych przeprowadzonych na wcześniejszych etapach (liczby obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz liczba imprez pod honorowym patronatem Prezydenta RP) i zestawienie ich z danymi z dokumentów strategicznych, wskazuje, że zakładano wzrost wartości wskaźników. Liczba imprez objęta honorowym patronatem Prezydenta RP w 2011 r. wyniosła 8 (według danych Strategii Rozwoju Województwa Śląskie Podczas gdy w 2012 r. wskaźnik osiągnął wartośd 4. Wskazuje to na nieosiągnięcie celów strategicznych województwa. Wskaźnik Liczby obiektów wpisanych do rejestru zabytków, wzrósł zgodnie z założeniami Strategii Rozwoju Kultury w Województwie Śląskim na lata (2006). Beneficjenci Priorytetu IV. przyznali w badaniu, że projekty, jakie można było realizowad w ramach Priorytetu IV odpowiadały ich potrzebom. 62% respondentów wskazało, że zakres projektów był dostosowany do ich potrzeb w najwyższym stopniu. Z drugiej jednak strony okazało się, że potrzeby beneficjentów nie były szczególnie pilne dla nich samych o czym świadczy fakt, że 56% wszystkich respondentów przyznało, że gdyby nie wsparcie udzielone im w ramach RPO WSL to nie realizowaliby tych inwestycji. 22% badanych zaś przyznało, że projekty by zrealizowali, ale w mniejszym zakresie i z opóźnieniem. Wykres 20 Wpływ wsparcia Priorytetu IV na skłonnośd do realizacji projektów Źródło: CATI z beneficjentami projektów Priorytet IV. RPO WSL , n=50 W badaniu CATI beneficjenci zostali poproszeni o wskazanie działao, które chcieliby realizowad w przyszłości w obszarze kultury. Beneficjenci projektów wskazywali w pierwszej kolejności na potrzeby dotyczące organizacji wydarzeo kulturalnych (46), kampanie promocyjne w kraju i za granicą (36), przygotowanie programów rozwoju i/lub promocji lokalnych i regionalnych produktów kulturowych (34) oraz usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych (34). Są to przede wszystkim działania miękkie, wizerunkowe. Nie wskazuje się potrzeb w zakresie dalszego rozwoju infrastruktury kultury, co może świadczyd raczej o braku zainteresowania realizacją takich projektów niż o zaspokojeniu problemów w tym obszarze, gdyż te są wciąż konieczne z uwagi na bogaty zasób dziedzictwa materialnego i niematerialnego regionu. Beneficjenci w przeprowadzonym badaniu wskazują na zaspokojenie potrzeb w zakresie budowy inwestycji polegających na adaptacji obiektów na cele kulturalne, zabezpieczenia obiektów przed zagrożeniami. Natomiast respondenci zgłosili zapotrzebowanie na realizację projektów związanych z promocją - organizacją wydarzeo kulturalnych, kampanii promocyjnych w kraju i zagranicą, programów rozwoju.

147 Wykres 21 Potrzeby dalszych działao w obszarze kultury w opinii beneficjentów Priorytetu IV Źródło: CATI z beneficjentami projektów Priorytet IV. RPO WSL , n=50 Analiza badao terenowych FGI oraz IDI wskazuje na nieznaczne zaspokojenie potrzeb w obszarze tematycznym. W największym stopniu wskazuje się zaspokojenie potrzeb z zakresu dostępu do informacji. Respondenci podkreślają również niewielki poziom alokacji, który wpłynął na niski poziom zaspokojenia potrzeb. W perspektywie finansowej wsparcie kultury nie będzie realizowane poprzez osobną oś priorytetową, a jako interwencja osi priorytetowej Ochrona środowiska i efektywne wykorzystanie zasobów. Alokacja na interwencję będzie na podobnym poziomie, jak w perspektywie , a realizowane działania ograniczają się do wsparcia głównie infrastruktury kultury. Kwestie budowy kapitału społecznego i wyrównywania dostępu do usług kultury realizowane będą za pomocą innych osi priorytetowych. Synteza wyników Przeprowadzone badania terenowe polegające na wywiadach z ekspertami dziedzinowymi oraz badanie ankietowe CATI wskazuje na główne potrzeby, które powinny byd dalej zaspokajane. Odpowiadają one następującym zdiagnozowanym w dokumentach strategicznych potrzebom: nieumiejętności stosowania nowoczesnej promocji, nierównego dostępu do usług kultury oraz braku informacji. Analiza jakościowa oraz ilościowa dokumentów systemowych wskazuje na brak zaspokojenia zdiagnozowanych przed 2007 r. potrzeb przez RPO WSL Alokacja na obszar kultury była zbyt niska, żeby istotnie wpłynąd na poprawę sytuacji w obszarze kultury. Poszczególne projekty wywarły jednak pozytywne efekty zarówno w kwestii zaspokajania potrzeb, jak i oddziaływania na sytuację społeczno-ekonomiczną, jednak jedynie w skali lokalnej. Podsumowanie. Główne wnioski. 1. W świetle przeprowadzonych analiz ekonometrycznych, na szczeblu regionalnym nie można zaobserwowad mierzalnego wpływu RPO WSL na żaden wymiar infrastruktury kulturalnej. Nieistotny wpływ wykazały

148 wskaźniki takie jak: liczba miejsc na widowniach teatrów i przedstawieo w nich odgrywanych, miejsca w filharmoniach oraz liczba placówek muzealnych i liczba odwiedzających. 2. Ocena skuteczności inwestycji w obszarze wzrostu rozpoznawalności oferty kulturalnej regionu wypada pozytywnie z uwagi na stopieo realizacji zakładanych wartości wskaźników przez beneficjentów oraz ocenę ekspertów uczestniczących w FGI, jednak tylko w skali lokalnej oddziaływania projektu na co wskazuje analiza ekonometryczna. 3. Analiza przestrzenna interwencji w ramach Priorytetu IV. zrealizowanych w regionie w podziale na powiaty wskazuje na zróżnicowanie lokalizacji realizacji projektów w regionie. Na uwagę zasługuje, że wsparciem w ramach Działania 4.1 nie objęty został istotny obszar Subregionu centralnego - Zagłębie. Obszar Zagłębia sąsiadujący terytorialnie z Katowicami, na który składają się takie miasta, jak Sosnowiec czy Dąbrowa Górnicza nie skorzystał w ogóle z dostępnych w latach środków na poprawę infrastruktury kulturalnej. 4. Pozytywnym miernikiem efektów inwestycji kultury może byd jednie lokalne oddziaływanie, na powstawanie nowych miejsc pracy, ograniczanie depopulacji gmin. Inwestycję w kulturę wpływają bowiem na podniesienie jakośd życia i podnoszą konkurencyjnośd regionu, a tym samym przyczyniają się do poprawy sytuacji społecznoekonomicznej mieszkaoców jednak jedynie w skali lokalnej. 5. Dalszego wsparcia wymagają problemy zidentyfikowane w ramach badania, tj. nieumiejętnośd stosowania nowoczesnej promocji oraz nierówny dostęp do usług kultury oraz braku informacji o realizowanych projektach kulturalnych. Typy interwencji, które powinny byd priorytetowe w przyszłości to również wzrost kompetencji kulturowych mieszkaoców województwa śląskiego, czego efektem powinno byd zwiększenie świadomości konieczności ochrony zabytków cennych kulturowo. 6.5 EFEKTY WSPARCIA INWESTYCJI ŚRODOWISKOWYCH Wstęp Zgodnie z treścią RPO WSL celem głównym Priorytetu V była ochrona oraz poprawa jakości środowiska. Realizacja celu głównego osiągnięta została przez realizację następujących celów szczegółowych: poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych (alokacja finansowa ogółem na Działanie realizujące ten cel EUR), ograniczenie ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku (alokacja finansowa ogółem na Działanie realizujące ten cel EUR), poprawa jakości powietrza (alokacja finansowa ogółem na Działanie realizujące ten cel EUR), doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem (alokacja finansowa ogółem na Działanie realizujące ten cel EUR), ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kształtowanie postaw ekologicznych społeczeostwa (alokacja finansowa ogółem na Działanie realizujące ten cel EUR). Inwestycje w zakresie środowiska w V Priorytetu wspierane były w ramach następujących Działao: Gospodarka wodnościekowa (Działanie 5.1), Gospodarka odpadami (Działanie 5.2), Czyste powietrze i odnawialne źródła energii (Działanie 5.3), Zarządzanie środowiskiem (Działanie 5.4) oraz Dziedzictwo przyrodnicze (5.4) Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Analiza poziomu wykorzystania alokacji w Priorytecie V pokazuje, że na koniec roku 2013 zakontraktowano ponad 96% i rozliczono blisko 71% dostępnej alokacji. Wartości te są zbliżone dla średnich obserwowanych dla wszystkich Priorytetów RPO (poziom kontraktacji RPO wynosi nieco ponad 96%, a wydatkowania na poziomie ponad 64%).

149 Wykres 22 Poziom wykorzystania alokacji RPO WSL w Priorytecie II - stan na koniec grudnia 2013 Źródło: Sprawozdanie okresowe z realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata w II półrocze 2013 Jak pokazuje poniższa tabela, wartośd realizowanych obecnie projektów to ponad 1,1 mld zł, z czego dofinansowanie ze środków UE wynosi prawie 740 mln zł. Tabela 47 Wartości całkowite oraz kwoty dofinansowania projektów w poszczególnych działaniach Priorytetu V Wartośd ogółem (zł) Dofinansowanie (zł) Dofinansowanie UE (zł) Działanie , , ,18 Działanie , , ,18 Działanie , , ,21 Działanie , , ,62 Działanie , , ,95 Ogółem , , ,14 Źródło: KSI SIMIK Wartośd projektów ogółem w analizowanych Działaniach jest bardzo zróżnicowana. Największa średnia wartośd projektów występująca w Działaniu 5.1 wynosi blisko 13,5 mln zł. W Działaniach 5.2, 5.3 i 5.5 wynosi odpowiednio ok. 3,8 mln zł, 3,9 mln zł oraz 4,1 mln zł. Najniższa średnia wartośd projektów występuje w Działaniu 5.4 (1,3 mln zł). W ramach Działania 5.1 najczęściej realizowanymi typami projektów była budowa sieci kanalizacyjnych (86% projektów w Działaniu). W Działaniu 5.2 najczęściej realizowanymi typami projektów była budowa i rozwój zakładów odzysku i unieszkodliwiania odpadów (72% projektów w Działaniu). W Działaniu % projektów stanowiły inwestycje na rzecz kompleksowej termomodernizacji obiektów użyteczności publicznej. W Działaniu % projektów stanowiły inwestycje na rzecz tworzenia map akustycznych dla obszarów określonych w ustawie Prawo ochrony środowiska. W ramach Działania 5.5 najczęściej realizowanymi typami projektów były rozbudowa i doposażenie ośrodków prowadzących działalnośd w zakresie edukacji ekologicznej o znaczeniu ponadlokalnym wraz z kampaniami promocyjno-edukacyjnymi (75% projektów w Działaniu). Tabela 48 Liczba poszczególnych typów projektów w podziale na Działania Priorytetu V Działanie Typ projektu Liczba zrealizowanych projektów Działanie 5.1. Gospodarka wodnościekowa 1. Budowa sieci kanalizacyjnych dla ścieków komunalnych oraz budowa sieci kanalizacji deszczowej, o ile przyczyni się do wdrożenia dyrektywy 91/271/EWG 2. Budowa (w tym rozbudowa) i modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych

150 Działanie Typ projektu Liczba zrealizowanych projektów 3. Budowa (w tym rozbudowa) i modernizacja elementów systemów zaopatrzenia w wodę. 4 Ogółem Rozwój selektywnej zbiórki odpadów wraz z akcją promocyjno-edukacyjną. 4 Działanie 5.2. Gospodarka odpadami 2. Budowa i rozwój zakładów odzysku i unieszkodliwiania odpadów (za wyjątkiem składowisk odpadów). 3. Kompleksowe oczyszczanie terenu z odpadów zawierających azbest, a także usuwanie azbestu z budynków użyteczności publicznej wraz z zapewnieniem bezpiecznego unieszkodliwiania odpadów 4. Rekultywacja obszarów zdegradowanych oraz likwidacja składowisk odpadów, w tym dzikich wysypisk na cele przyrodnicze Ogółem 40 Działanie 5.3. Czyste powietrze i odnawialne energii źródła 1. Budowa (w tym rozbudowa, odbudowa), przebudowa i remont elementów systemów ciepłowniczych, a także wyposażenie systemów ciepłowniczych w instalacje ograniczające emisje zanieczyszczeo pyłowych i gazowych do powietrza. 2. Kompleksowa termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej, w szczególności ograniczenie niskiej emisji 3. Budowa infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych energia słoneczna 4. Budowa infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych pozostałe (np. energetyka geotermalna, biogaz, energetyka wodna) Ogółem Tworzenie i rozwój regionalnych systemów informacji i baz danych dotyczących stanu środowiska, pod warunkiem powszechnego do nich dostępu. 5 Działanie 5.4. Zarządzanie środowiskiem 2. Tworzenie map akustycznych dla obszarów określonych w ustawie Prawo ochrony środowiska. 3. Tworzenie map zalewowych dla obszarów określonych w ustawie Prawo wodne Ogółem 17 Działanie 5.5. Dziedzictwo przyrodnicze 1. Budowa niezbędnej infrastruktury dla przywracania i utrzymania właściwego stanu siedlisk przyrodniczych oraz remont i rozbudowa ośrodków rehabilitacji zwierząt, wraz z kampaniami promocyjno-edukacyjnymi. 2. Budowa i remont małej infrastruktury służącej ochronie obszarów przyrodniczych na terenach objętych ochroną prawną, wraz z kampaniami promocyjnoedukacyjnymi 3. Rozbudowa i doposażenie ośrodków prowadzących działalnośd w zakresie edukacji ekologicznej o znaczeniu ponadlokalnym, wraz z kampaniami promocyjnoedukacyjnymi Ogółem 8 Źródło: dane LSI(wartości ogółem nie są sumą wartości z powyższych typów, bowiem jeden projekt mógł realizowad jednocześnie więcej niż tylko 1 typ)

151 Analiza przestrzenna liczby i wartości dofinansowania realizowanych projektów w ramach Działania 5.1 pokazuje, że najwięcej projektów zrealizowano w powiatach: tarnogórskim i częstochowskim (po 4). Liczba projektów nie zawsze jest skorelowana z wartością udzielonego dofinansowania (co w przypadku typologii wdrażanych w ramach tego Działania projektów jest w pełni uzasadnione). Projekty w ramach Działania 5.1 nie były realizowane ze środków RPO w centralnych powiatach województwa, które są najbardziej zurbanizowane i zaludnione. Inwestycje związane z poprawą jakości wód, poprzez budowę oczyszczalni ścieków oraz kanalizacji są istotne, zarówno na terenach o cennych przyrodniczo zasobach, jak i tych silnie zurbanizowanych. Wyłączenie ze wsparcia najbardziej zurbanizowanych obszarów może świadczyd o wsparciu tych obszarów ze środków krajowych, ze względu na znaczne koszty. Najwięcej projektów zrealizowanych zostało w powiatach sąsiadujących z obszarami najbardziej zurbanizowanymi, co świadczy o słusznym podejściu do planowania ograniczania negatywnych skutków wpływu na środowisko. Mapa 18 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 5.1 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK Analiza przestrzenna liczby i wartości dofinansowania realizowanych projektów w ramach Działania 5.2 pokazuje, że najwięcej projektów zrealizowano w powiecie zawierciaoskim (5 projektów) oraz w Katowicach, Rybniku i Bytomiu (po 4). Liczba projektów nie zawsze jest skorelowana z wartością udzielonego dofinansowania (co w przypadku typologii wdrażanych w ramach tego Działania projektów jest w pełni uzasadnione). Projektami nie zostały objęte powiaty z zachodniej części regionu, w tym powiat cieszyoski. Sprawna gospodarka odpadami jest niezwykle istotna na obszarach turystycznych, gdzie produkcja odpadów ma zmienną częstotliwośd. Najwięcej projektów zrealizowanych zostało na obszarach najbardziej zurbanizowanych, czyli w mieście Katowice, Bytomiu, powiecie tarnogórskim.

152 Mapa 19 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 5.2 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK Analiza przestrzenna liczby i wartości dofinansowania realizowanych projektów w ramach Działania 5.3 pokazuje, że najwięcej projektów zrealizowano w powiecie myszkowskim (13 projektów), w Katowicach (10 projektów) oraz powiecie cieszyoskim i bielskim (po 8). Liczba projektów nie zawsze jest skorelowana z wartością udzielonego dofinansowania (co w przypadku typologii wdrażanych w ramach tego Działania projektów jest w pełni uzasadnione). Projekty realizowane były w większości powiatów, poza dwoma: m. Mysłowice oraz m. Rybnik. Projekty realizowane były zarówno na obszarach gęsto zurbanizowanych, jak i tych o cennych zasobach przyrodniczych. Znaczny udział powiatów w realizacji działao zmierzających do poprawy jakości powietrza jest istotny ze względu na specyfikę województwa śląskiego, charakteryzującego się znacznym zanieczyszczeniem powietrza.

153 Mapa 20 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 5.3 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK Analiza przestrzenna liczby i wartości dofinansowania realizowanych projektów w ramach Działania 5.4 pokazuje, że najwięcej projektów zrealizowano w mieście Częstochowa i mieście Katowice (po 2 projekty). Liczba projektów nie zawsze jest skorelowana z wartością udzielonego dofinansowania (co w przypadku typologii wdrażanych w ramach tego Działania projektów jest w pełni uzasadnione). Projekty z zakresu zarządzania środowiskiem realizowane były głównie w zurbanizowanym obszarze centralnym województwa oraz na południu, w powiecie Żywieckim oraz m. Bielsko-Biała. Zauważalny jest brak realizacji projektów w innych powiatach górskich oraz tych, przez które przepływają główne rzeki. W ramach interwencji wspierane były systemy monitorowania środowiskiem, istotne jeżeli chodzi o ochronę przeciwpowodziową.

154 Mapa 21 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 5.4 wg powiatów 125 Źródło: KSI SIMIK Analiza przestrzenna liczby i wartości dofinansowania realizowanych projektów w ramach Działania 5.5 pokazuje, że najwięcej projektów zrealizowano w powiecie mikołowskim (3 projekty). Liczba projektów nie zawsze jest skorelowana z wartością udzielonego dofinansowania (co w przypadku typologii wdrażanych w ramach tego Działania projektów jest w pełni uzasadnione). Projekty realizowane były tylko w 4 powiatach: zawierciaoskim, tarnogórskim, mikołowskim oraz cieszyoskim. Należy zwrócid uwagę na brak realizacji projektów w powiecie żywieckim, w którym występują cenne przyrodniczo obszary m. in. Babiogórskiego Parku Narodowego. Analiza przestrzenna wskazuje na niepełne wykorzystanie potencjału zasobów przez region projekty z Działania 5.4 o wartości dofinansowania ,06 zł nie zostały przyporządkowane do konkretnego powiatu.

155 Mapa 22 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 5.5 wg powiatów 126 Źródło: KSI SIMIK W celu oceny efektów wsparcia turystyki dokonano analizy przestrzennej wskaźników produktu i rezultatu 127 osiągniętych w ramach zrealizowanych projektów z Priorytetu V. Analiza przestrzenna wskaźników produktu wykazała, że największe efekty projektów środowiskowych w zakresie wybudowanej sieci kanalizacji sanitarnej odnotowano w powiatach będzioskim, bieruosko-lędzioskim oraz żywieckim. Efekty w postaci budowy zakładów odzysku i unieszkodliwienia odpadów, zakładów segregacji odpadów zostały osiągnięte głównie w powiatach miejskich, na terenie których zrealizowano inwestycje. Najwięcej wybudowanych jednostek wytwarzania energii cieplnej, przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego, zostało na terenie powiatów miejskich oraz górskich. Wskaźniki dotyczące zarządzania środowiskiem (Liczba wdrożonych systemów monitorowania stanu środowiska, Liczba utworzonych systemów monitorowania stanu środowiska, Liczba stworzonych map akustycznych, Liczba stworzonych map zalewowych) realizowane były głównie w powiatach miejskich oraz górskich, wskaźniki osiągnęły zakładany poziom realizacji - jednak są to pojedyncze przypadki wdrażania projektów. Analiza pokazała dominację dużych miast regionu oraz powiatów górskich, jeżeli chodzi o tempo oraz wartośd efektów inwestycji środowiskowych osiąganą poprzez wskaźniki. Tempo realizacji oraz wartości wskaźników były zróżnicowane i zależały od indywidualnych potrzeb beneficjenta i obszaru. Analiza przestrzenna wskaźników rezultatu wskazuje, że częśd z nich realizowana była tylko w pojedynczych powiatach, zwłaszcza te w obszarze badawczym, dotyczącym zarządzania środowiskiem i zachowania go dla przyszłych pokoleo. Analiza przestrzenna nie wykazuje zależności terytorialnej w skuteczności realizacji wskaźników. Poniżej zaprezentowano wyniki analizy przestrzennej wskaźników rezultatu, wskazując obszary, gdzie odnotowano najwyższe wartości wskaźników deklarowane przez wnioskodawców: projekt z Działania 5.5 o wartości dofinansowania ,17 zł nie został przyporządkowany do konkretnego powiatu. 127 Analizie przestrzennej wskaźników rezultatu poddane zostały następujące wskaźniki: Ilośd nieposegregowanych odpadów komunalnych trafiających na składowiska, Ilości odpadów poddawanych segregacji, Ilośd energii wytworzonej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego, Ilośd oczyszczonych ścieków, Ilośd ścieków odprowadzanych kanalizacją będącą przedmiotem wniosku, Ilośd unieszkodliwionego azbestu/materiału zawierającego azbest, Powierzchnia obszarów/siedlisk zabezpieczonych wskutek realizacji projektu, Powierzchnia ochronionych lub zrenaturyzowanych ekosystemów, Powierzchnia terenów objętych mapami akustycznymi, Powierzchnia terenów objętych mapami zalewowymi, Powierzchnia terenów objętych systemem monitoringu stanu środowiska oraz Zmniejszenie emisji do atmosfery CO 2.

156 Tabela 49 Powiaty woj. śląskiego na terenie których odnotowano najwyższą efektywnośd udzielonego wsparcia w obszarze środowiska Nr działania Wskaźnik Powiat z najwyższą wartością wskaźnika Najwyższa wartośd 5.2 Ilośd nieposegregowanych odpadów komunalnych trafiających na składowiska Powiat będzioski Ilości odpadów poddawanych segregacji Powiat m. Świętochłowice Ilośd energii wytworzonej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego Powiat m. Ruda Śląska Ilośd oczyszczonych ścieków Powiat raciborski Ilośd ścieków odprowadzanych kanalizacją będącą przedmiotem wniosku 6.2 Ilośd unieszkodliwionego azbestu/materiału zawierającego azbest 5.5 Powierzchnia obszarów/siedlisk zabezpieczonych wskutek realizacji projektu 5.5 Powierzchnia ochronionych lub zrenaturyzowanych ekosystemów 5.4 Powierzchnia terenów objętych mapami akustycznymi 5.4 Powierzchnia terenów objętych mapami zalewowymi 5.4 Powierzchnia terenów objętych systemem monitoringu stanu środowiska Powiat pszczyoski 261 Powiat m. Gliwice 283 Powiat zawierciaoski 54 Powiat tarnogórski 2 Powiat m. Dąbrowa Górnicza Powiat żywiecki Powiat m. Katowice Zmniejszenie emisji do atmosfery CO 2 Powiat m. Piekary Śląskie Źródło: Opracowanie własne na podstawie KSI SIMIK Wpływ wsparcia na ochronę oraz poprawę jakości środowiska w województwie śląskim Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Czy i w jakim stopniu wsparte inwestycje przyczyniły się do ochrony oraz poprawy jakości środowiska w województwie śląskim, w tym: a) do poprawy jakości wód powierzchniowych i podziemnych, b) do ograniczenia ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku, c) do poprawy jakości powietrza, d) do doskonalenia systemu zarządzania środowiskiem, e) do ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kształtowania postaw ekologicznych społeczeostwa. Analizując liczbę zrealizowanych projektów można zauważyd, że na koniec 2013 roku, spośród 583 wniosków o dofinansowanie, zakooczonych zostało 214 projektów na łączną kwotę dofinansowania ,14 zł. Najwięcej projektów zostało zrealizowanych w ramach Działania 5.3 (112), najmniej w Działaniu 5.5 (9). Wyniki badania beneficjentów Priorytetu V. wskazują, że zrealizowane projekty oddziaływały głównie bezpośrednio na teren gminy (52%). Pogłębionej analizy i oceny efektów wsparcia środowiska w ramach RPO WSL dokonano w kontekście: a) poprawy jakości wód powierzchniowych i podziemnych; b) ograniczenia ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku; c) poprawy jakości powietrza; d) doskonalenia systemu zarządzania środowiskiem oraz e) ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kształtowania postaw ekologicznych społeczeostwa.

157 Wpływ wsparcia na poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych Analiza dokumentacji projektowej beneficjentów pozwala na stwierdzenie, że projekty z zakresu ochrony środowiska dotyczące poprawy jakości wód polegały głównie na budowie sieci kanalizacji oraz oczyszczalni ścieków. Beneficjenci wskazywali na koniecznośd realizacji projektu ze względu na występowanie powiązania wód powierzchniowych i poziemnych z ważnymi ciekami wodnymi, takimi jak m.in. Warta czy Pilica. Wskazywano również zagrożenie przedostawania się zanieczyszczeo komunalnych do wód powierzchniowych i podziemnych. Oczekiwanymi efektami projektów miała byd poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych oraz ograniczenie ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku, ograniczenie marginalizacji niektórych obszarów, spełnienie wymogów dyrektywy 91/271/EWG (dot. oczyszczania ścieków komunalnych z dnia 21 maja 1991 r.), poprawa jakości życia mieszkaoców. Analiza dokumentacji projektowej nie wykazała, aby beneficjenci mieli problemy podczas realizacji projektu. W celu oceny efektów projektów środowiskowych na poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych dokonano analizy osiągniętych wartości wskaźników produktu i rezultatu w tym obszarze. Efektem wsparcia było wybudowanie oraz zmodernizowanie 515 km sieci kanalizacji sanitarnej oraz 31 km sieci wodociągowej, jak też przebudowano, wybudowano lub zmodernizowano 11 oczyszczalni ścieków komunalnych 128. Przepustowośd nowej lub zmodernizowanej oczyszczalni ścieków wyniosła 7621 m 3 /doba, natomiast ilośd ścieków odprowadzanych kanalizacją, co było przedmiotem wniosku, wyniosła 841 m 3 /doba. Tabela 50 Poziom realizacji wskaźników produktu Działania 5.1 Wskaźnik Jednostka Wartośd zakładana Wartośd osiągnięta % realizacji Długośd wybudowanej sieci kanalizacji deszczowej km ,67% Długośd wybudowanej sieci kanalizacji sanitarnej (łącznie z przyłączami) km ,29% Długośd wybudowanej sieci wodociągowej km ,88% Liczba wybudowanych oczyszczalni ścieków szt ,50% Liczba wybudowanych przepompowni ścieków szt ,73% Liczba zmodernizowanych oczyszczalni ścieków szt ,71% Przepustowośd nowej lub zmodernizowanej oczyszczalni ścieków m3/doba ,64% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Analiza wartości osiągniętych przez wskaźniki wskazuje na niepełne osiągnięcie założonych celów. Jednak stopieo realizacji wskaźników jest na dośd wysokim poziomie od 70 do prawie 100%. Na obecnym etapie można stwierdzid, że po zakooczeniu wszystkich projektów wskaźniki zostaną osiągnięte. Tempo realizacji wskaźników zostało jednak błędnie oszacowane. 128 Opracowanie własne na podstawie danych historycznych KSI SIMIK dla województwa śląskiego.

158 Tabela 51 Poziom realizacji wskaźników rezultatu Działania 5.1 Wskaźnik Jednostka Wartośd zakładana Wartośd osiągnięta % realizacji Ilośd oczyszczonych ścieków m3/doba ,05% Ilośd ścieków odprowadzanych kanalizacją będącą przedmiotem wniosku Liczba budynków użyteczności publicznej obsługiwanych przez sied będącą przedmiotem projektu Liczba gospodarstw domowych obsługiwanych przez oczyszczalnię ścieków w wyniku realizacji projektu Liczba gospodarstw domowych obsługiwanych przez system kanalizacji będącej przedmiotem wniosku Liczba gospodarstw domowych podłączonych do nowego wodociągu Liczba przedsiębiorstw obsługiwanych przez sied będącą przedmiotem projektu m3/doba ,07% szt ,33% szt ,79% szt ,23% szt ,15% szt ,77% Liczba zlikwidowanych zbiorników bezodpływowych szt ,35% Powierzchnia terenów inwestycyjnych dostępnych w wyniku realizacji przedsięwzięcia Powierzchnia terenów inwestycyjnych mogących w wyniku realizacji projektu korzystad z sieci kanalizacyjnych dla ścieków komunalnych Powierzchnia terenów inwestycyjnych mogących w wyniku realizacji projektu korzystad z sieci kanalizacyjnych dla wody deszczowej Powierzchnia terenów inwestycyjnych objętych działaniem oczyszczalni dostępnych w wyniku realizacji projektu Stopieo wykorzystania przepustowości wybudowanej/zmodernizowanej oczyszczalni ścieków ha 6 0 0,00% ha ,88% ha ,00% ha ,01% % ,13% Wzrost RLM obsługiwanej przez oczyszczalnię RLM ,36% Zmniejszenie ładunku zanieczyszczeo: BZT5, azot, fosfor, zawiesina Mg/doba ,00% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Analiza osiągniętych przez wskaźniki rezultatów wartości wykazuje na bardzo zróżnicowany stopieo ich realizacji. W największym stopniu osiągnięto wskaźniki dotyczące budynków użyteczności publicznej oraz ograniczenia ładunku zanieczyszczeo. Najniższy poziom realizacji osiągnęły wskaźniki dotyczące powierzchni terenów inwestycyjnych powstających w wyniku inwestycji środowiskowych. Wynika to z niskiego popytu na tego typu inwestycje. Tempo realizacji wskaźników rezultatu zostało przeszacowane, realizowane projekty są czasochłonne, a ich efekty będą widoczne później. Analiza wartości wskaźników produktu i rezultatu wykazuje, iż realizowane w ramach RPO WSL projekty będą miały pozytywne oddziaływanie na stan wód powierzchniowych i poziemnych w skali lokalnej. Oceniając efekty zrealizowanych projektów dokonano oceny realności i weryfikacji wartości docelowych wskaźników oddziaływania projektów za pomocą analizy danych statystycznych wskaźnika Odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków (%). Wartości wskaźnika odnotowują stały i systematyczny trend rosnący. W 2007 r., kiedy rozpoczęła się perspektywa finansowa , wskaźnik był na poziomie 69,25%. W roku 2012 wskaźnik był na poziomie 76,20%, odnotowując największy wzrost w latach 2011/2012, bo aż o 3,4 punkty procentowe. W perspektywie finansowej 2007-

159 2013 wskaźnik Odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków (%) wzrósł łącznie o 6,25 punktów procentowych, a średnie roczne tempo zmiany wyniosło 1,94%. W perspektywie finansowej wskaźnik wzrósł o 2,81 punktów procentowych, a średnie roczne tempo zmiany wyniosło 1,88%. Ze względu na długośd trwania obu perspektyw, tempo zmiany jest porównywalne i znacznie wyższe niż przed interwencją publiczną ze środków unijnych na ten typ działao, gdzie średnie tempo zmiany wynosiło 0,77% 129. Wartośd wskaźnika dla całego kraju w 2007 r. wyniosła 62,20%, a w 2012 r. 68,6% (o 7,6% mniej niż w woj. śląskim). Wskaźnik w latach wzrósł o 6,4 punktów procentowych (o 0,15 punktu procentowego więcej niż w woj. śląskim). Średnie roczne tempo zmiany w latach wyniosło 1,99% (o 0,05 punktu procentowego więcej niż w woj. śląskim). Odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków (%) w woj. śląskim jest wyższy niż średnia wartośd wskaźnika dla kraju. Tempo zmiany wskaźnika w woj. śląskim jest na podobnym poziomie, jednak nieznacznie niższe niż średnia dla kraju. Wzrost wartości wskaźnika o 6,25 punktów procentowych względem 2007 r. przybliżył osiągnięcie wartości wskaźnika wynikającej z zapotrzebowania o 20,33%. W wyniku analizy danych statystycznych można wskazad, że wsparcia wymagają inwestycje, które najbardziej oddziałują na osiąganie wskaźnika, czyli budowa i przebudowa oczyszczalni ścieków. Analiza wskaźników makroekonomicznych wykazała pozytywne zmiany, jednak RPO WSL nie miało na nie bezpośrednio wpływu. W wyniku modelowania ekonometrycznego ustalono, że wpływ środków RPO WSL na redukcję emisji ścieków wymagających oczyszczenia oraz wielkośd emisji ścieków nieoczyszczonych w skali regionalnej pozostaje nieistotny, podobnie jak i wpływ wydatków rządowych na poziomie centralnym. Najsilniejsze znaczenie dla realizacji tej zmiennej mają trendy obserwowane na poziomie kraju, ale jest to istotnośd przy niezbyt restrykcyjnych założeniach. Nie zaobserwowano również istotnego trendu w czasie. Z powodu krótkich szeregów czasowych wyniki modeli dotyczących produkcji ścieków są mało informacyjne i nie powinno się na ich podstawie wyciągad poważnych wniosków. Również przeprowadzona analiza w ujęciu panelowym (poziom powiatów) wskazuje podobnie, jak w przypadku wspomnianych wyżej modeli szeregów czasowych na brak istotnego wpływu RPO WSL na jakośd wód powierzchniowych i gruntowych (jako zmienną zależną przyjęto udział ścieków poddanych oczyszczaniu). Lokalne oddziaływanie zrealizowanych projektów wykazało tymczasem badania terenowe. Eksperci uczestniczący w FGI oraz biorący udział w wywiadach IDI ocenili, że dotychczas prowadzone działania w ramach RPO WSL w obszarze poprawy jakości wód powierzchniowych i podziemnych były efektywne. Efekty działao miały w ocenie badanych oddziaływanie lokalne na terenie realizacji projektu. Wyniki badania CATI pośród beneficjentów Priorytetu V. potwierdzają wyniki przeprowadzonych analiz FGI i IDI. W ocenie przeważającej części badanych w CATI zrealizowane projekty miały bardzo duży wpływ na poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych w regionie. Wykres 23 Ocena wpływu realizowanych projektów na poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych Źródło: CATI z beneficjentami projektów Priorytet V. RPO WSL , n= Opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL, stan na

160 Synteza wyników Analiza ilościowa oraz wartościowa wskaźników, badao jakościowych i ilościowych świadczą o tym, że projekty w ramach Działania 5.1. miały istotny wpływ na poprawę stanu wód powierzchniowych i podziemnych dla lokalnych społeczności będących bezpośrednim beneficjentem projektów. Analiza dokumentacji projektów potwierdza istotny lokalny wpływ realizowanych projektów. Wpływ środków RPO WSL na redukcję emisji ścieków wymagających oczyszczenia oraz wielkośd emisji ścieków nieoczyszczonych w skali regionu i kraju pozostaje jednak nieistotny. Na koniec 2013 roku nie można bowiem wskazad, że projekty w ramach Działania 5.1. spowodowały zmiany, które mogłyby istotnie oddziaływad na trendy regionalne Wpływ wsparcia na ograniczenie ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku Analiza dokumentacji projektowej beneficjentów Działania 5.2 pozwala na stwierdzenie, że beneficjenci pozytywnie ocenili cele RPO WSL sformułowane w obszarze ograniczenia ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku. Najczęstszymi problemami, na które oddziaływad miały projekty środowiskowe była redukcja odpadów potencjalnie biodegradowalnych, antropogeniczne zagrożenie środowiska naturalnego, degradacja ekologiczna i przyrodnicza obszarów, zagrożenie walorów krajobrazowych, chorobotwórcze działanie azbestu, zbyt mała wydajnośd obecnej infrastruktury oraz koniecznośd dostosowania do regulacji prawnych. Efekty zakładane przez beneficjentów do osiągnięcia w wyniku realizacji inwestycji obejmowały poprawę systemu zarządzania środowiskiem, dostosowanie do wymagao przepisów UE i prawa polskiego z zakresu ochrony środowiska i gospodarki odpadami, poprawę jakości środowiska naturalnego i kulturowego oraz zwiększenie atrakcyjności przestrzeni publicznej, ograniczenie ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku, przywrócenie funkcji przyrodniczych, renaturyzacji oraz zminimalizowanie zagrożenia wystąpienia awarii przemysłowej. Analiza dokumentacji projektowej nie wykazała, aby beneficjenci mieli problemy podczas realizacji projektu. Analiza osiągniętych wartości wskaźników produktu i rezultatu obrazuje wpływ RPO WSL na ograniczenie ilości zdeponowanych w środowisku odpadów. Efektem wsparcia w ramach Działania 5.2 była budowa 2 kompostowni, 4 zakładów odzysku i unieszkodliwiania odpadów oraz 2 zakładów segregacji odpadów. Zrekultywowano 1 składowisko odpadów. Przebudowano lub wyremontowano 3 zakłady odzysku i unieszkodliwiania odpadów oraz przebudowano lub wyremontowano 2 zakłady segregacji odpadów. W efekcie wsparcia 117 km terenów poprzemysłowych oraz powojskowych poddanych zostało rekultywacji, utworzono 301 nowych punktów selektywnej zbiórki odpadów, natomiast łączna przepustowośd punktów selektywnej zbiórki odpadów wyniosła Mg/rok. Realizacja projektów pozwoliła na objęcie gospodarstw selektywną zbiórką odpadów. W ograniczonym stopniu osiągnięto redukcję z azbestu/materiałów zawierających azbest, gdyż dzięki wsparciu środków RPO WSL jedynie o 2 ha zmniejszyła się powierzchnia na 7 obiektach pokrytych dotychczas azbestem. Tabela 52 Poziom realizacji wskaźników produktu Działania 5.2 Wskaźnik Jednostka Wartośd zakładana Wartośd osiągnięta % realizacji Ilośd odpadów usuniętych w wyniku likwidacji dzikich wysypisk Ilośd usuniętego w ramach projektu azbestu/materiału zawierającego azbest Mg ,00% Mg ,51% Ilośd usuniętych odpadów Mg ,96% Liczba nowych punktów selektywnej zbiórki odpadów szt ,08% Liczba oczyszczonych obiektów z azbestu/materiałów zawierających azbest Liczba pojemników zakupionych w ramach projektu i zastosowanych do selektywnej zbiórki odpadów Liczba przebudowanych/wyremontowanych zakładów odzysku i unieszkodliwiania odpadów szt ,00% szt ,26% szt ,00%

161 Wskaźnik Jednostka Wartośd zakładana Wartośd osiągnięta % realizacji Liczba przebudowanych/wyremontowanych zakładów segregacji odpadów szt ,00% Liczba wybudowanych kompostowni szt ,00% Liczba wybudowanych zakładów odzysku i unieszkodliwiania odpadów szt ,00% Liczba wybudowanych zakładów segregacji odpadów szt ,67% Liczba zrekultywowanych składowisk szt ,00% Łączna przepustowośd punktów selektywnej zbiórki odpadów Łączna przepustowośd wybudowanych zakładów odzysku i unieszkodliwiania odpadów Łączna wydajnośd przebudowanych/wyremontowanych zakładów odzysku i unieszkodliwiania odpadów Łączna wydajnośd przebudowanych/wyremontowanych zakładów segregacji odpadów Łączna wydajnośd wybudowanych zakładów odzysku i unieszkodliwiania odpadów Łączna wydajnośd wybudowanych zakładów segregacji odpadów Powierzchnia terenu oczyszczonego z azbestu/materiałów zawierających azbest Mg/rok ,90% Mg/doba ,00% Mg/doba ,00% Mg/doba ,00% Mg/doba ,00% Mg/doba ,95% ha ,00% Powierzchnia zrekultywowanego terenu ha ,64% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Analiza realizacji wskaźników produktu obrazuje znaczny stopieo osiągnięcia wskaźników, jednak nie w stopniu zakładanym na początku programowania. Wskaźniki dotyczące wydajności i przepustowości zakładów zagospodarowania odpadów osiągnęły najwyższe wartości. Tempo realizacji wskaźników zostało niedoszacowane. Jednak na obecnym etapie nie można wyciągnąd wniosków, ze względu na niezakooczenie wszystkich projektów. Tabela 53 Poziom realizacji wskaźników rezultatu Działania 5.2 Wskaźnik Jednostka Wartośd zakładana Wartośd osiągnięta % realizacji Ilośd nieposegregowanych odpadów komunalnych trafiających na składowiska Mg/rok ,07% Ilości odpadów poddawanych segregacji Mg/rok ,74% Ilośd odpadów objętych programem selektywnej zbiórki Mg/rok ,81% Ilośd odpadów poddawanych odzyskowi Mg/rok ,09% Ilośd odpadów przekazanych do odzysku Mg/rok ,35% Ilośd przetworzonych odpadów Mg/rok ,13% Ilośd unieszkodliwionych odpadów zawierających azbest Liczba gospodarstw domowych objętych selektywną zbiórką odpadów Mg ,51% szt ,01%

162 Wskaźnik Jednostka Wartośd zakładana Wartośd osiągnięta % realizacji Liczba osób objętych akcją promocyjną osoby ,41% Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów Powierzchnia terenów atrakcyjnych przyrodniczo powstałych w wyniku realizacji projektu osoby ,00% ha ,01% Przepustowośd zakładów odzysku odpadów Mg/doba ,70% Przepustowośd zakładów segregacji odpadów Mg/doba ,05% Przepustowośd zakładów unieszkodliwiania odpadów Mg/doba ,00% Wydajnośd zakładów odzysku odpadów Mg/doba 1 0 0,00% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Poziom realizacji wskaźników rezultatu jest zróżnicowany, częśd wskaźników osiągnęła wartośd 100% i więcej Przepustowośd zakładów unieszkodliwiania odpadów, Ilośd unieszkodliwionych odpadów zawierających azbest, Ilośd odpadów objętych programem selektywnej zbiórki oraz Ilośd nieposegregowanych odpadów komunalnych trafiających na składowiska. Najniższy stopieo realizacji osiągnęły wskaźniki - Ilości odpadów poddawanych segregacji, Ilośd odpadów poddawanych odzyskowi, Ilośd przetworzonych odpadów, Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów. Wskaźniki te osiągnęły tak niskie wartości, ponieważ rezultaty działao pojawią się z opóźnieniem. Tempo realizacji części wskaźników zostało błędnie oszacowane. Analiza wskaźników produktu i rezultatu wskazuje, że realizowane projekty wywarły pozytywny wpływ na ilośd odpadów zdeponowanych w środowisku lokalnym danej inwestycji. Oceniając efekty projektów, dokonano oceny realności i weryfikacji wartości docelowych wskaźników oddziaływania projektów za pomocą analizy danych statystycznych: wskaźnika Udział masy składowanych odpadów komunalnych w masie zebranych odpadów komunalnych (%) 130. Wskaźnik ten charakteryzuje ilośd odpadów, jaka jest składowana, a tym samym spadek wartości wskaźnika, świadczy o zwiększeniu ilości odpadów ponownie wykorzystywanych. Wskaźnik w 2003 r. wynosił 96,80%. Wartośd ta systematycznie spadała aż do 2010 roku, kiedy osiągnęła najniższy wynik, czyli 63,20%. W 2011 r. wartośd wskaźnika wzrosła do 86,10%. Zmiana między rokiem 2003 a 2010 wyniosła aż 33,60 punktów procentowych, natomiast między 2003 a 2011 rokiem 10,7 punktów procentowych. Wartośd wskaźnika charakteryzuje się znacznymi fluktuacjami, z przewagą tendencji malejącej. Średnie roczne tempo zmiany w latach wyniosło -0,43%, natomiast w latach ,49%. W wyniku analizy ustalono, że tempo zmiany wskaźnika było niskie ze względu na niejednoznaczny trend. Pozytywny trend zmiany wskaźnika nie jest jednak wynikiem wpływu RPO WSL Z perspektywy analiz ekonometrycznych, modelowanie odpadów pozostaje dosyd ryzykowne z uwagi na krótki szereg czasowy ( ), na podstawie którego trudno o w pełni wiarygodne wyniki. Model dotyczący wielkości odpadów komunalnych wskazuje na nieistotnośd RPO WSL Wpływ na zmiany tego wskaźnika mają natomiast wydatki rządowe (im wyższe wydatki rządowe na ochronę środowiska, tym mniejsza produkcja odpadów komunalnych), przy czym zjawisko to wpisuje się w trend obserwowany na poziomie kraju. Drugim istotnym czynnikiem jest wzrost gospodarczy. W przypadku analiz odpadów składowanych tendencja jest zbliżona województwo podąża za trendem krajowym, a RPO WSL nie ma wpływu na tempo redukcji udziału odpadów składowanych (przejście na poziom powiatów również nie daje podstaw do stwierdzenia istotnego wpływu RPO WSL tu również okazał się on byd nieistotny). Analogiczne wnioski płyną z oceny wpływu odpadów tworzonych w ciągu roku. Wyniki badania CATI pośród beneficjentów Priorytetu V. wskazują, że blisko połowa badanych (44%) beneficjentów wsparcia realizowała projekty, które w bardzo dużym, bądź dużym stopniu wpłynęły na ograniczenie ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku. Taka ocena świadczyd może o subiektywnym odbiorze efektów zrealizowanych projektów środowiskowych, które mogły mied lokalne oddziaływanie. 130 GUS STRATEG, dostęp z

163 Wykres 24 Ocena wpływu realizowanych projektów na ograniczenie ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku Źródło: CATI z beneficjentami projektów Priorytet V. RPO WSL , n=50 Analiza wyników FGI z ekspertami oraz IDI z osobami odpowiedzialnymi za wdrożenie RPO WSL wskazała na dodatkowy problem związany z prowadzonymi inwestycjami w ramach Działania 5.2. polegający na konieczności właściwego zagospodarowania odpadów ściekowych. Synteza wyników Analiza ilościowa oraz wartościowa wskaźników jakościowych i ilościowych badania świadczy o tym, że projekty realizowane w ramach Działania 5.2. miały lokalny wpływ na ograniczenie ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku. Wpływ środków RPO WSL na redukcję emisji ścieków wymagających oczyszczenia oraz wielkośd emisji ścieków nieoczyszczonych w skali regionu i kraju pozostaje jednak nieistotny. Na koniec 2013 roku nie można bowiem wskazad, że projekty w ramach Działania 5.2. spowodowały zmiany, które mogłyby istotnie oddziaływad na trendy regionalne. Wpływ projektów na poprawę jakości środowiska w skali całego regionu ujawni się dopiero w 2016 r., na co wskazuje analiza ekonometryczna Wpływ wsparcia na poprawę jakości powietrza W ramach badania przeprowadzono analizę dokumentacji projektowej. Analiza dokumentacji projektowej oraz wartości wskaźników osiągniętych w wyniku realizacji projektów obrazuje efekty wpływu RPO WSL na poprawę jakości powietrza w województwie. Z analizy dokumentacji projektowej wynika, że projekty z obszaru poprawy jakości powietrza miały dotyczyd termomodernizacji, zastosowania energii z OZE oraz wspomagania systemu ogrzewania. Analiza dokumentacji projektowej nie wykazała, aby beneficjenci mieli problemy podczas realizacji projektu. Zakładane przez beneficjentów efekty inwestycji znalazły odzwierciedlenie w osiągniętych wartościach wskaźników produktu i rezultatu. Efektem wsparcia w ramach Działania 5.3 była budowa (przebudowa) 12 km sieci ciepłowniczej oraz termomodernizacja 118 budynków. Wybudowanych zostało 1349 jednostek wytwarzania energii cieplnej lub elektrycznej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego. Moc zainstalowanych urządzeo umożliwiających pozyskanie energii z OZE, wybudowanych lub zmodernizowanych w ramach RPO WSL wyniosła 8 MW energii cieplnej, natomiast 8 MW wyniosła moc nowego systemu grzewczego. W wyniku wsparcia zlikwidowano 33 źródła niskiej emisji. W kontekście wpływu na poprawę jakości powietrza należy negatywnie ocenid osiągnięte efekty, szczególnie w zakresie mocy zainstalowanej energii w powiązaniu z kwotą wydatkowaną w ramach Działania 5.3 (tj. ponad 260 mln zł). Uzyskaną moc w ramach energii cieplnej i energii elektrycznej ze środków RPO WSL można było osiągnąd, na poziomie porównywalnym, wielokrotnie taoszym kosztem, za pomocą energii ze źródeł konwencjonalnych (przykładowo, poprzez zakup i instalację dwóch kotłów węglowych WR10, z których każdy może zostad dostosowany do 10 MW (używany ok. 9 tyś. godzin rocznie). Efekt energii ze źródeł konwencjonalnych na porównywalnym poziomie z instalacją dwóch kotłów zostanie uzyskany za łączną kwotę 5 mln zł netto, czyli istotnie mniej niż koszt energii ze źródeł odnawialnych.

164 Tabela 54 Poziom realizacji wskaźników produktu Działania 5.3 Wskaźnik Jednostka Wartośd zakładana Wartośd osiągnięta % realizacji Długośd przebudowanej sieci ciepłowniczej km ,89% Długośd przebudowanej zewnętrznej instalacji odbiorczej lub przyłącza km 0 0 0,00% Długośd wybudowanej sieci ciepłowniczej km ,00% Liczba obiektów objętych termomodernizacją szt ,73% Liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii cieplnej i elektrycznej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego Liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii cieplnej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego Liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej z energii wodnej, geotermicznej i pozostałych Liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii elektrycznej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego Liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii elektrycznej przy wykorzystaniu energii wodnej, geotermicznej i pozostałych szt ,00% szt ,50% szt ,00% szt ,33% szt ,00% Liczba wybudowanych węzłów cieplnych szt ,00% Liczba wymienionych źródeł ciepła/wymienników Liczba zamontowanych instalacji ograniczających emisję zanieczyszczeo pyłowych i gazowych szt ,80% szt ,00% Liczba zmodernizowanych węzłów cieplnych szt ,09% Łączna kubatura budynków poddanych termomodernizacji m ,93% Moc nowego systemu grzewczego MW ,39% Moc zainstalowana energii cieplnej MW ,00% Moc zainstalowana energii elektrycznej MW 0,0000 0,0000 0,00% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Wskaźniki produktu zostały osiągnięte w zróżnicowanym stopniu, od 0 do 100% realizacji. W największym stopniu osiągnięte zostały wskaźniki - Liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii cieplnej i elektrycznej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego, Liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej z energii wodnej, geotermicznej i pozostałych, Liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii elektrycznej przy wykorzystaniu energii wodnej, geotermicznej i pozostałych oraz Liczba wybudowanych węzłów cieplnych. Są to projekty polegające na zbudowaniu infrastruktury, a nie podłączeniu do niej użytkowników, dlatego osiągnęły wyższy stopieo realizacji. W najmniejszym stopniu zrealizowane zostały wskaźniki Długośd przebudowanej zewnętrznej instalacji odbiorczej lub przyłącza, Moc nowego systemu grzewczego oraz Moc zainstalowana energii elektrycznej. Tempo realizacji części wskaźników zostało niedoszacowane.

165 Tabela 55 Poziom realizacji wskaźników rezultatu Działania 5.3 Wskaźnik Jednostka Wartośd zakładana Wartośd osiągnięta % realizacji Ilośd energii wytworzonej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego Ilośd energii wytworzonej z energii wodnej, geotermicznej i pozostałych Ilośd zaoszczędzonej energii pierwotnej w wyniku realizacji projektu Ilośd zaoszczędzonej energii w wyniku realizacji projektów termomodernizacyjnych MWh/rok ,92% MWh/rok ,55% GJ/rok ,88% MWh/rok ,06% Liczba zlikwidowanych źródeł niskiej emisji szt ,74% Moc zainstalowana dla energii słonecznej MW 2 0 0,00% Moc zainstalowana dla energii wodnej, geotermicznej i pozostałych Roczna emisja równoważna na jednostkę wyprodukowanej energii MWh/rok 1 0 0,00% kg/gj/rok ,05% Straty ciepła na przesyłach GJ/rok ,57% Zapotrzebowanie budynku na energię cieplną MWh/rok ,57% Zmniejszenie emisji do atmosfery CO 2 t/rok ,61% Zmniejszenie emisji do atmosfery NOx t/rok ,63% Zmniejszenie emisji do atmosfery pyłów t/rok ,52% Zmniejszenie emisji do atmosfery SO2 t/rok ,21% Zmniejszenie zapotrzebowania na energię cieplną budynku MWh/rok ,69% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Stopieo realizacji wskaźników rezultatu również jest zróżnicowany. Wskaźniki: Roczna emisja równoważna na jednostkę wyprodukowanej energii, Straty ciepła na przesyłach oraz Zapotrzebowanie budynku na energię cieplną osiągnęły wartości znacznie przewyższające wartości zakładane. Natomiast wskaźniki: Moc zainstalowana dla energii słonecznej, Moc zainstalowana dla energii wodnej, geotermicznej i pozostałych zostały osiągnięte w 0%. Na obecnym etapie wskaźniki nie zostały osiągnięte ze względu na niezakooczenie realizacji wszystkich projektów. Tempo realizacji wskaźników zostało źle oszacowane, częśd wskaźników została niedoszacowana, a częśd przeszacowana. Analiza wskaźników produktu i rezultatu wskazuje na pozytywny wpływ RPO WSL na poprawę jakości powietrza w lokalnym środowisku. Na podstawie wniosków o płatnośd można wskazad, że efektem wsparcia w ramach Działania 5.3. było zmniejszenie emisji zanieczyszczeo do atmosfery (CO 2 o t/rok, NOx 0 6 t/rok, pyłów 36 t/rok oraz SO2 41 t/rok). Analiza dotycząca przebiegu projektów wskazuje, że w ramach Działania 5.3 złożono niewiele wniosków dotyczących: elementów systemów ciepłowniczych, a także wyposażenia systemów ciepłowniczych w instalacje ograniczające emisje zanieczyszczeo pyłowych i gazowych do powietrza, budowy infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych energii z biomasy (tu nie złożono żadnego projektu) i pozostałych źródeł (np. energetyki geotermalnej, biogazu, energetyki wodnej). Przyczyną niewielkiego zainteresowania pierwszym typem projektu były wysokie koszty w stosunku do możliwych korzyści, brak korzyści finansowych z montażu instalacji filtrów do oczyszczania powietrza, a także brak takich systemów, albo brak prawa własności do sieci. Oceniając efekty zrealizowanych projektów dokonano oceny realności i weryfikacji wartości docelowych wskaźników oddziaływania projektów za pomocą analizy danych statystycznych wskaźnika: Emisja zanieczyszczeo gazowych ogółem t/rok. Wartośd wskaźnika: Emisja zanieczyszczeo gazowych charakteryzuje się trendem malejącym, ze znacznymi

166 fluktuacjami, polegającymi na wzroście wartości w niektórych latach. W 2007 r. wskaźnik był na poziomie t/rok, natomiast w 2012 r. wyniósł już tylko t/rok, co świadczy o spadku emisji zanieczyszczeo gazowych o ok. 5 mln ton 131. Należy jednak zwrócid uwagę, że wartośd wskaźnika w latach 2002 i 2003 była niższa niż obecnie, a w latach wzrastała. Świadczy to o szybkiej i efektywnej reakcji na niekorzystne zjawisko, jakim jest emisja zanieczyszczeo pochodzenia antropogenicznego. W latach wskaźnik systematycznie rósł, średnio w roku o 4,72%, natomiast w latach tempo było już malejące i rocznie wyniosło średnio -1,31%. Wartośd wskaźnika dla Polski również rosła w latach , a średnie roczne tempo wzrostu wynosiło 1,75%. W latach średnie roczne tempo wyniosło - 0,438%, czyli wskaźnik charakteryzował się trendem malejącym, z nieznacznymi fluktuacjami w roku 2010 i Pomimo pozytywnego trendu polegającego na spadku emisji zanieczyszczeo gazowych mierzonych przez GUS, eksperci podczas wywiadu grupowego podkreślali koniecznośd zwrócenia uwagi na brak ograniczenia zanieczyszczeo powietrza mierzonych przez stacje pomiaru jakości powierza według Śląskiego monitoringu powietrza 132. Wartości wskaźników emisji zanieczyszczenia pyłowego (wskaźnik emisji PM10 Mg/rok oraz wskaźnik emisji PM2,5 Mg/rok) i zanieczyszczenia gazowego (wielkośd emisji SO2 oraz wielkośd emisji NOx) w latach nie uległy znaczącej poprawie. Wskaźniki emisji pyłu zawieszonego (PM2,5) we wszystkich latach przekroczyły normy o 100%. Eksperci uczestniczący w FGI wskazali również brak pozytywnego wpływu RPO WSL na poprawę jakości powietrza. Przyczyną braku oczekiwanych efektów jest zorientowanie działao na termomodernizację, montaż paneli słonecznych oraz poprawę efektywności systemu ciepłowniczego, podczas gdy największym źródłem zanieczyszczeo jest niska emisja z lokalnych kotłowi węglowych oraz domowych pieców grzewczych. Realizowane działania nie przyczyniły się do zmniejszenia liczby głównych, źródeł zanieczyszczenia powietrza w regionie śląskim. W ocenie badanych beneficjentów projektów Priorytetu V., wyrażonej w badaniu CATI, zrealizowane 38% badanych wskazało, że projekty miały bardzo duży wpływ na jakośd powietrza. Na uwagę zasługuje jednak opinia beneficjentów RPO WSL Priorytetu V. (12% badanych), że realizowane projekty miały bardzo mały wpływ na jakośd powietrza. Wykres 25 Ocena wpływu realizowanych projektów na poprawę jakości powietrza Źródło: CATI z beneficjentami projektów Priorytet V. RPO WSL , n=50 Analiza ilościowa oraz wartościowa wskaźników określa, że inwestycje realizowane w ramach RPO WSL przyczyniły się jedynie w ograniczonym stopniu do poprawy jakości powietrza w województwie śląskim. Potwierdzają to wyniki analiz danych statystycznych oraz wyniki badao terenowych. Analiza badao terenowych FGI oraz IDI wskazała, że efekty w obszarze ochrony powietrza są bardzo ograniczone, ponieważ wspierane były głównie inwestycje, które nie powodują wprost redukcji zanieczyszczeo pyłowych i gazowych. Według ekspertów uczestniczących w FGI, wpływ RPO WSL na poprawę jakości powietrza był niewielki. Większośd gmin wykonała bardzo małe działania, przez co ich efekty są mało widoczne. Rozmówcy zauważyli także, że wiele działao w tym zakresie było skierowanych do sektora przemysłowego, a widzą dużą potrzebę kierowania ich także do ośrodków niskiej emisji komunalnej. W ujęciu ilościowym, zmienną opisującą jakośd powietrza są emisje gazowe oraz pyłowe z zakładów szczególnie uciążliwych. W świetle analiz ekonometrycznych sam fakt wydatków RPO WSL wiązał się z obniżeniem emisji zanieczyszczeo gazowych o ponad 177 tys. ton rocznie średnio w każdym z powiatów woj. śląskiego, chod skala redukcji emisji nie zależy w 131 GUS BDL

167 sposób istotny od wydatkowania środków RPO WSL na terenie danego powiatu (nie można jednak wykluczyd obecności efektów zewnętrznych interwencji, które z konieczności pomijane są modelach ekonometrycznych). Z kolei wzrost gospodarczy powodował zwiększenie emisji, co wynikało ze zwiększenia aktywności ekonomicznej, w tym przemysłu, w czasie dobrej koniunktury. W przypadku zanieczyszczeo pyłowych, inwestycje RPO WSL były zatem zmienną istotną. Nie można zatem wskazad wpływu projektów zrealizowanych w ramach Działania 5.3. RPO WSL na poziomie regionu na poprawę jakości powietrza. Analiza dokumentacji projektowej beneficjentów również wskazuje na realizację tych projektów, których nie można zaliczyd do najbardziej efektywnych w obszarze poprawy jakości powietrza. W celu poprawy jakości powietrza należy bowiem wspierad w większym stopniu projekty, dzięki którym osiągnięty zostanie efekt ekologiczny i bezpośrednia redukcja zanieczyszczeo pyłowych i gazowych. Zgodnie z Programem Ochrony Powietrza, największe efekty ekologiczne i ich relację do nakładów w ramach tak wyróżnionych kierunków działao wykazują następujące kierunki dofinansowania: Programy Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE), przemysł/instalacja, sied cieplna, solary, termomodernizacja 133. Zasadne będzie zatem przeznaczenie w przyszłości większych środków wsparcia na ograniczenie niskiej emisji poprzez podłączanie mieszkaoców do systemy sieci ciepłowniczej (wsparcie w postaci dotacji na rozwój sieci ciepłowniczej). Synteza wyników Analiza ilościowa oraz wartościowa wskaźników, analiza dokumentacji projektowej oraz analiza ekonometryczna wskazują na ograniczone efekty projektów RPO WSL na poprawę jakości powietrza w regionie. Respondenci FGI podczas badania zwrócili uwagę na nieefektywnośd oferowanego w ramach RPO WSL wsparcia, rekomendując jednak skierowane większych środków na konwencjonalne projekty mające na celu poprawę jakości powietrza Wpływ wsparcia na doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem Analizując dokumentację beneficjentów można zwrócid uwagę, że projekty z zakresu doskonalenia systemu zarządzania środowiskiem polegały na tworzeniu map akustycznych, doskonaleniu systemu monitorowania środowiska oraz tworzeniu baz GIS. Tworzenie map akustycznych polegało na opisie stanu akustycznego na warstwach informacyjnych. Monitorowanie środowiska zostało wsparte poprzez zakup i modernizację wyposażenia pomiarowego i laboratoryjnego. Bazy GIS przysłużyły się do utworzenia nieodpłatnej, kompleksowej bazy danych dostępnej dla użytkowników sieci internetowej. Efekty zrealizowanych projektów zakładane przez beneficjentów polegały na dostosowaniu do wymogów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, zwiększenia informacji o środowisku, stworzeniu systemu zarządzania hałasem, udoskonaleniu systemu kontroli i monitoringu, zwiększeniu dostępu do kompleksowych baz danych. Analiza dokumentacji projektowej nie wykazała, aby beneficjenci mieli problemy podczas realizacji projektu. Na potrzeby badania przeprowadzono również analizę danych statystycznych 134, która jednak została wyłączona z badania, po uwzględnieniu opinii ekspertów uczestniczących w FGI. W obszarze: doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem, dofinansowane projekty pozwoliły na opracowanie 18 map akustycznych, 2 map zalewowych, zakupiono 26 jednostek sprzętu - aparatury badawczej, ha powierzchni pokrytych zostało mapami akustycznymi, natomiast ha mapami zalewowymi. Mapy te mają pomóc gminom przy tworzeniu planów zagospodarowania przestrzennego. Dzięki nim łatwiejsze ma byd też przeciwdziałanie ewentualnej fali powodziowej. Analiza wskaźników obrazuje zakres wpływu RPO WSL na doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem. Należy pozytywnie ocenid skalę tych efektów, zrealizowano bowiem wszystkie zakładane na etapie aplikowania o środki pomocowe efekty projektów. Ocena wpływu zrealizowanych projektów jest jednak ograniczona z 133 Program ochrony powietrza dla stref gliwicko mikołowskiej i częstochowsko-lublinieckiej województwa śląskiego, w których stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu, Katowice 2005, str Oceniając efekty zrealizowanych projektów planowano dokonad oceny realności i weryfikacji wartości docelowych wskaźników oddziaływania projektów za pomocą analizy danych statystycznych wskaźnika: Udział interwencji, w których czas przybycia pierwszego podmiotu ratowniczego od zgłoszenia do przybycia na miejsce zdarzenia nie przekroczył 5 minut w liczbie zdarzeo ogółem. Wartośd wskaźnika w 2007 roku wyniosła 33,62%, natomiast w 2012 roku 28,12% - wskaźnik uległ pogorszeniu o 5,49 punktu procentowego. Od 2007 roku wskaźnik notował stały trend malejący, bez znacznych fluktuacji, a średnie roczne tempo zmiany w latach wyniosło 1,06%. W latach średnie roczne tempo zmiany było znacznie wyższe, wynosiło -7,68%, ze względu na to, że wartośd wskaźnika w tamtym okresie była korzystniejsza. Obecnie wskaźnik utrzymuje się na niższym, negatywnym poziomie, jednak z wolniejszym niekorzystnym trendem zmiany. Realizowane w ramach interwencji działania RPO WSL nie miały jednak wpływu na zmianę wartości wskaźnika, obejmowały bowiem inny zakres tematyczny.

168 uwagi na fakt, że działania związane z tworzeniem map akustycznych są zobowiązaniem ustawowym, więc większośd powiatów regionu już je posiadała. Tabela 56 Poziom realizacji wskaźników produktu Działania 5.4 Wskaźnik Jednostka Wartośd zakładana Wartośd osiągnięta % realizacji Liczba stworzonych map akustycznych szt ,00% Liczba stworzonych map zalewowych szt ,00% Liczba utworzonych systemów monitorowania stanu środowiska Liczba wdrożonych systemów monitorowania stanu środowiska szt ,09% szt ,00% Liczba zakupionego sprzętu - aparatury badawczej szt ,59% Liczba zmodernizowanych stacji kontrolnopomiarowych szt ,33% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Wskaźniki produktu zostały osiągnięte w zróżnicowanym stopniu. Wskaźniki - Liczba stworzonych map akustycznych, Liczba zmodernizowanych stacji kontrolno-pomiarowych oraz Liczba stworzonych map zalewowych zostały zrealizowane w 100%, ponieważ były to działania zaplanowane. W najmniejszym stopniu zrealizowany został wskaźnik: Liczba utworzonych systemów monitorowania stanu środowiska. Tempo realizacji wskaźników zostało niedoszacowane. Tabela 57 Poziom realizacji wskaźników rezultatu Działania 5.4 Wskaźnik Jednostka Wartośd zakładana Wartośd osiągnięta % realizacji Powierzchnia terenów objętych mapami akustycznymi ha ,34% Powierzchnia terenów objętych mapami zalewowymi ha ,00% Powierzchnia terenów objętych systemem monitoringu stanu środowiska ha ,94% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Poziom realizacji wskaźników rezultatu jest wysoki w przypadku tworzenia map akustycznych i zalewowych, jednak niski w przypadku monitoringu stanu środowiska. Analiza wskaźników rezultatu i produktu wskazuje na pozytywne efekty interwencji w skali lokalnej. Pozytywną oceną projektów w ramach Działania 5.4 potwierdzają badania terenowe. W ocenie badanych w CATI beneficjentów Priorytetu V., 36% osób wskazało, że projekty miały bardzo duży wpływ na doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem. W wyniku zrealizowanych analiz można zatem wnioskowad, że inwestycje w zakresie doskonalenia systemu zarządzania środowiskiem, polegające na wdrożeniu systemów monitoringu środowiska, przyczyniły się bezpośrednio do ochrony i poprawy jakości środowiska w województwie śląskim.

169 Wykres 26 Ocena wpływu realizowanych projektów na doskonalenia systemu zarządzania środowiskiem Źródło: CATI z beneficjentami projektów Priorytet V. RPO WSL , n=50 Podczas FGI eksperci wskazali na szczególnie istotny z punktu widzenia uzyskanych efektów projekt: Doskonalenie Systemu Zarządzania Ochrony Środowiskiem Poprzez Modernizację i Zakup Nowego Sprzętu Pomiarowo-Badawczego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach. W ramach tego projektu wymieniono stare urządzenia pomiarowo-badawcze na nowe. Efektem tego działania była wyraźna poprawa otrzymywanych danych i pokrycie czasowe, które pozwala na ocenę poprawy jakości powietrza. Zauważono w tym obszarze pośrednie i bezpośrednie efekty działao, które wpływają na poprawę zarządzania środowiskiem. Dzięki temu zabiegowi dane wytwarzane w ramach Paostwowego Monitoringu Środowiska są przekazywane do administracji publicznej poprzez stronę internetową. W ten sposób przekazywane są również informacje o zagrożeniach zanieczyszczenia powietrza. Synteza wyników Analiza ilościowa i wartościowa wskaźników oraz analiza dokumentacji projektowej wskazują na ograniczony wpływ RPO WSL na doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem. Dodatkowo, eksperci dziedzinowi uczestniczący w FGI zwracali uwagę, że udoskonalając system zarządzania środowiskiem nie uzyska się bezpośrednio efektów poprawy jakości i warunków środowiska, nie da się tego przełożyd na tego typu efekty Wpływ wsparcia na ochronę dziedzictwa przyrodniczego i kształtowania postaw ekologicznych społeczeostwa Wynik analizy dotyczącej przebiegu projektów RPO WSL w ramach Działania 5.5 wskazuje, że projekty z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kształtowania postaw ekologicznych społeczeostwa polegały głównie na budowie centrów edukacyjnych (m.in. Mobilne Centrum Edukacji Ekologicznej kształtowanie postaw ekologicznych w województwie śląskim lub Rozbudowa Centrum Edukacji Przyrodniczej i Ekologicznej Śląskiego Ogrodu Botanicznego w Mikołowie etap I), a w mniejszym stopniu ochronie siedlisk (tj. Ochrona i racjonalne udostępnienie Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Natura 2000, Ostoja Kroczycka, w tym rezerwatu przyrody Góra Zborów). Projekty dotyczące budowy ośrodków edukacji ekologicznej wykazują wpływ na ochronę bioróżnorodności, jednak jest to stwierdzenie przewartościowujące ich wpływ. Projekty dotyczące ochrony siedlisk były skomplikowane i dostosowane do specyfiki obszaru. Problemy na jakie odpowiadały projekty to: zanikanie bioróżnorodności i krajobrazu kulturowego, niewystarczające wykorzystanie walorów przyrodniczych, brak systematycznych zajęd edukacji ekologicznej. Analiza dokumentacji projektowej nie wykazała, aby beneficjenci mieli problemy podczas realizacji projektu. Analiza dokumentacji projektowej wskazuje, że w ramach Działania 5.5 nie odnotowano natomiast zainteresowania projektami dotyczącymi przywracania drożności korytarzy ekologicznych wraz z kampaniami promocyjno-edukacyjnymi. Zdaniem beneficjentów, tego typu projektów było zdecydowanie mniej w stosunku do innych projektów były to bowiem działania specjalistyczne i bardzo skomplikowane, a przez to budzące mniejsze zainteresowanie. Na potrzeby badania przeprowadzona została również analiza danych statystycznych, która jednak po uwzględnieniu opinii ekspertów uczestniczących w FGI nie została włączona do Raportu koocowego z niniejszego badania Oceniając efekty zrealizowanych projektów dokonano oceny realności i weryfikacji wartości docelowych wskaźników oddziaływania projektów za pomocą analizy danych statystycznych wskaźnika: Udział powierzchni obszarów chronionych, jest adekwatny dla pomiaru

170 W obszarze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kształtowania postaw ekologicznych społeczeostwa, dofinansowane projekty pozwoliły na wybudowanie 4 obiektów infrastruktury służącej przywracaniu i utrzymaniu właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, 3 ośrodków edukacji ekologicznej przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych, 777 wybudowanych, przebudowanych lub wyremontowanych obiektów małej infrastruktury, 5 rozbudowanych lub doposażonych ośrodków. Powierzchnia wybudowanych obiektów infrastruktury służącej przywracaniu i utrzymaniu właściwego stanu siedlisk przyrodniczych wyniosła m 2, natomiast powierzchnia wyremontowanych lub rozbudowanych obiektów wyniosła m 2. Wartości obrazują skalę i zakres wsparcia RPO WSL Zrealizowano bowiem wszystkie zakładane na etapie aplikowania o środki pomocowe efekty projektów. Tabela 58 Poziom realizacji wskaźników produktu Działania 5.5 Wskaźniki Jednostka Wartośd zakładana Wartośd osiągnięta % realizacji Ilośd wybudowanych obiektów infrastruktury służącej przywracaniu i utrzymaniu właściwego stanu siedlisk przyrodniczych Liczba ośrodków edukacji ekologicznej przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych Liczba przebudowanych/wyremontowanych obiektów małej infrastruktury szt ,00% szt ,00% szt ,66% Liczba rozbudowanych/doposażonych ośrodków szt ,50% Liczba wybudowanych obiektów małej infrastruktury szt ,23% Powierzchnia wybudowanych obiektów infrastruktury służącej przywracaniu i utrzymaniu właściwego stanu siedlisk przyrodniczych m ,41% Powierzchnia obiektów wyremontowanych/rozbudowanych m ,94% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Poziom realizacji wskaźników przedstawia się na poziomie średnim - od 40 do 60%. Projekty nie zostały jeszcze zakooczone, dlatego ocena stopnia ich realizacji jest niemożliwa. Tempo realizacji wskaźników zostało błędnie oszacowane. Tabela 59 Poziom realizacji wskaźników rezultatu Działania 5.5 Wskaźniki Jednostka Wartośd zakładana Wartośd osiągnięta % realizacji Liczba gatunków wyprowadzonych z regionalnego stanu zagrożenia wyginięciem szt ,00% Liczba gatunków zabezpieczonych wskutek realizacji projektu szt ,20% Liczba obszarów/siedlisk/gatunków zabezpieczonych wskutek realizacji projektu szt ,00% Liczba osób korzystających z ośrodków edukacji osoby ,96% Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z ośrodków osoby ,78% efektów w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kształtowania postaw ekologicznych społeczeostwa. Wykazuje stały, powolny trend rosnący. W 2007 roku wyniósł 22,09%, a w 2012 roku 22,18%. Średnie roczne tempo zmiany w latach wynosiło 0,09%, natomiast w latach już 0,14%. RPO WSL nie miało wypływu na pozytywną zmianę wskaźnika z uwagi na inny zakres zrealizowanych projektów RPO WSL w działaniu 5.5. Przedmiotowa analiza została wyłączona z badania, ponieważ wartości osiągane przez wskaźnik nie mają związku z oddziaływaniem RPO WSL Nie odpowiadają żadnej realizowanej w RPO interwencji. Brak jest w statystyce publicznej wskaźników odpowiadających interwencji.

171 Wskaźniki Jednostka Wartośd zakładana Wartośd osiągnięta % realizacji edukacji ekologicznej objętych wsparciem Liczba osób objętych projektem promocyjno-edukacyjnym osoby ,78% Liczba siedlisk przywróconych do właściwego stanu funkcjonowania Powierzchnia obszarów/siedlisk zabezpieczonych wskutek realizacji projektu Powierzchnia ochronionych lub zrenaturyzowanych ekosystemów szt ,00% ha ,00% ha ,00% Źródło: Dane LSI (wg ostatnich wniosków o płatnośd) Rezultatem udzielonego wsparcia były 3 gatunki wyprowadzone z regionalnego stanu zagrożenia wyginięciem oraz 5 gatunków zabezpieczonych wskutek realizacji projektu. Blisko 5 tys. osób skorzystało ze ośrodków edukacji, 40 osób niepełnosprawnych skorzystało ze ośrodków edukacji ekologicznej objętych wsparciem, osób objętych zostało projektem promocyjno-edukacyjnym. Powierzchnia obszarów/siedlisk zabezpieczonych wskutek realizacji projektu wyniosła 54 ha, a powierzchnia ochronionych lub zrenaturyzowanych ekosystemów wyniosła 2 ha. Wskaźniki rezultatu zostały osiągnięte na zróżnicowanym poziomie. W 100% uzuskane zostały wskaźniki: Liczba gatunków wyprowadzonych z regionalnego stanu zagrożenia wyginięciem, Liczba obszarów/siedlisk/gatunków zabezpieczonych wskutek realizacji projektu, Liczba siedlisk przywróconych do właściwego stanu funkcjonowania oraz Powierzchnia ochronionych lub zrenaturyzowanych ekosystemów. Wskaźniki takie jak: Liczba gatunków zabezpieczonych wskutek realizacji projektu oraz Liczba osób korzystających z ośrodków edukacji zostały osiągnięte w niewielkim stopniu. Analiza wskaźników rezultatu i produktu wskazuje zatem na pozytywne efekty interwencji w skali lokalnej oddziaływania projektów w obszarze Działania 5.5. Podobnie oceniają efekty wsparcia sami beneficjenci RPO WSL w obszarze środowiska. Projekty głównie odpowiadały na potrzeby dotyczące kształtowania postaw ekologicznych społeczeostwa. Badani beneficjenci wsparcia metodą CATI wysoko oceniali efekty zrealizowanych projektów w Działaniu 5.5. Wykres 27 Ocena wpływu realizowanych projektów na ochronę dziedzictwa przyrodniczego i kształtowanie postaw ekologicznych społeczeostwa Źródło: CATI z beneficjentami projektów Priorytet V. RPO WSL , n=50 Analiza badao terenowych FGI oraz IDI z osobami odpowiedzialnymi za wdrożenie RPO WSL wskazuje, że w ramach tego obszaru zrealizowano jedynie 8 projektów, co jest niewielką liczbą, biorąc pod uwagę potrzeby całego województwa. W ocenie rozmówców, realizowane projekty nie do kooca dotyczyły również najbardziej cennych przyrodniczo obszarów regionu. Były to projekty poświęcone wspieraniu dziedzictwa przyrodniczego postrzeganego wyłącznie lokalnie bez znacznego wpływu w skali regionalnej. Zauważono jednocześnie, że projekty miały mied

172 oddziaływanie regionalne. Realizację jedynie niewielkich działao w ramach RPO uzasadniono niewielkimi możliwościami spowodowanymi ograniczonymi środkami finansowymi przeznaczonymi na ten cel w ramach programu regionalnego oraz możliwością realizacji inwestycji obejmujących obszary kluczowe np. te z Programu Natura 2000 w ramach zasobniejszych programów krajowych. Synteza wyników Analiza ilościowa i wartościowa wskaźników oraz analiza dokumentacji projektowej wskazuje na ograniczone efekty interwencji w ramach Działania 5.5. w odniesieniu do potrzeb całego regionu. Ukierunkowanie interwencji nie dotyczyło obszarów najcenniejszych przyrodniczo. Wniosek ten potwierdzają wyniki uzyskane z badao terenowych, FGI i IDI z ekspertami z obszaru kultury oraz IDI z osobami odpowiedzialnymi za wdrażanie RPO WSL Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie ochrony oraz poprawy jakości środowiska Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Jakie potrzeby w zakresie ochrony oraz poprawy jakości środowiska zostały spełnione dzięki wsparciu RPO WSL ? Jakie potrzeby w przedmiotowym zakresie nadal wymagają wsparcia? W ramach odpowiedzi na powyższy problem badawczy Wykonawca odniesie się do potrzeb w zakresie: a) poprawy jakości wód powierzchniowych i podziemnych, b) ograniczenia ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku, c) poprawy jakości powietrza, d) doskonalenia systemu zarządzania środowiskiem, e) ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kształtowania postaw ekologicznych społeczeostwa? W celu określenia tego, które z potrzeb zostały spełnione poprzez inwestycje RPO WSL dokonano analizy zapisów tworzonych na okres programowania dokumentów programowych RPO WSL , Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego (2000), Wytycznych dotyczących zasad i zakresu uwzględniania zagadnieo ochrony środowiska w programach sektorowych, RM (2002), Polityki ekologicznej Paostwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , RM (2002), Programu Ochrony Środowiska (2013) oraz Programu ochrony powietrza dla stref gliwicko-mikołowskiej i częstochowsko-lublinieckiej województwa śląskiego, w których stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu (2011). Tabela 60 Poziom zaspokojenia potrzeb wykazanych w dokumentach strategicznych Lp. Potrzeby/wyzwania Kategorie zaplanowanych interwencji Ocena zaspokojenia potrzeby w zakresie ochrony środowiska w ramach RPO WSL Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie a) poprawy jakości wód powierzchniowych i podziemnych 1 Zła jakośd wód powierzchniowych 2 Znaczna ilośd odpadów ściekowych Działanie 5.1. Gospodarka wodno-ściekowa Działanie 5.1. Gospodarka wodno-ściekowa Ze względu na przemysłowy charakter województwa oraz wysoką gęstośd zaludnienia region zajmował w 2010 roku pierwsze miejsce w kraju pod względem ilości wytwarzanych ścieków przemysłowych i komunalnych 136. RPO WSL przyczyniło się do zaspokojenia potrzeb związanych z gospodarką wodno-ściekową na skalę lokalną. RPO WSL przyczyniło się do zaspokojenia potrzeb związanych z gospodarką wodno-ściekową na skalę lokalną. Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie b) ograniczenia ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku 136 Por. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie 2020 (2010), Aneks I. Szczegółowa diagnoza strategiczna.

173 Lp. Potrzeby/wyzwania w zakresie ochrony środowiska Kategorie zaplanowanych interwencji w ramach RPO WSL Ocena zaspokojenia potrzeby 3 Znaczna ilośd produkowanych odpadów, brak segregacji Działanie 5.2. Gospodarka odpadami RPO WSL nie przyczyniło się do zaspokojenia potrzeb związanych z gospodarką odpadami. Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie c) poprawy jakości powietrza 4 Wysoki poziom niskiej emisji, miejscowe i okresowe wysokie stężenie pyłów i zanieczyszczeo gazowych Działanie 5.3. Czyste powietrze i odnawialne źródła energii RPO WSL przyczyniło się do zaspokojenia potrzeb w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeo. Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie d) doskonalenia systemu zarządzania środowiskiem 5 Wysoki poziom hałasu Działanie 5.4. Zarządzanie środowiskiem Działania odpowiadające na problem wysokiego hałasu realizowane w ramach RPO WSL były znikome, dlatego RPO WSL nie przyczyniło się do zaspokojenia potrzeb w tym obszarze. Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie e) ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kształtowania postaw ekologicznych społeczeostwa 6 Znaczna antropopresja na środowisko Działanie 5.5. Dziedzictwo przyrodnicze Działania odpowiadające na problem antropopresji na środowisko realizowane w ramach RPO WSL były znikome, dlatego RPO WSL nie przyczyniło się do zaspokojenia potrzeb w tym obszarze. Źródło: Opracowanie własne Realizacja inwestycji środowiskowych w obszarze wodno-kanalizacyjnym i w obszarze gospodarki odpadami w powiatach o największych potrzebach w tych dziedzinach musi zostad oceniona pozytywnie. Dzięki wsparciu RPO WSL częściowo zaspokojone zostały potrzeby w zakresie ochrony środowiska dotyczące jakości zmniejszenia ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku. Dzięki realizacji interwencji RPO mniej odpadów jest składowane na składowiskach odpadów, więcej natomiast jest wykorzystywane ponownie. Potrzeby w zakresie zmniejszenia ilości składowanych odpadów nie zostały jednak w pełni zaspokojone, ponieważ nie wszystkie odpady wytwarzane przez mieszkaoców regionu, które się do tego nadają są poddawane recyklingowi i selektywnej zbiórce. Konieczne jest dalsze wsparcie w przedmiotowym zakresie dopóki wskaźnik: Udział masy składowanych odpadów komunalnych w masie zebranych odpadów komunalnych nie osiągnie wartości 60% zakładanej w KPZO. Podkreślenia wymaga jednak, że na terenie dużych ośrodków miejskich aglomeracji, takich jak: Sosnowic, Tychy, Chorzów, Gliwice nie został zrealizowany żaden projekt z obszaru gospodarki odpadami. Należy oczekiwad dalszej konieczności zaspokojenia potrzeb w tym obszarze z uwagi na wysoki stopieo zaludnienia i generowane odpady do środowiska na tym terenie. Udział energii z odnawialnych źródeł (OZE) 137 w ogólnym bilansie energii w Polsce do 2020 roku powinien osiągnąd poziom 15% 138. Udział energii elektrycznej wytworzonej ze źródeł odnawialnych w krajowym zużyciu energii brutto wyniósł w 2012 r. ok. 10,5 proc. Pięd lat wcześniej było to zaledwie ok. 2,5 proc. w skali kraju. W województwie śląskim, gdzie skupia się duża częśd polskiej energetyki opartej na węglu, udział energii odnawialnej w całości produkcji prądu jest o połowę mniejszy niż średnio w Polsce 139. W zakresie poprawy jakości powietrza można wskazad, że projekty zrealizowane w ramach Działania 5.3 miały niewielki wpływ na zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych. Pozytywnie należy jednak ocenid regionalizację pomocy w ramach Działania 5.3 ponieważ najwięcej projektów w obszarze poprawy jakości powietrza zrealizowanych zostało w m. Katowice (10), m. Sosnowcu (4). Poczynione analizy w obszarze doskonalenia systemu zarządzania środowiskiem oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kształtowania postaw ekologicznych pozwoliła na zaspokojenie lokalnych potrzeb. Analiza zrealizowanych projektów wskazuje jednak, że projekty te nie dotyczyły najważniejszego zidentyfikowanego problemu w obszarze środowiska w 137 Wśród odnawialnych źródeł energii wyróżnid można: energię słoneczną, biomasę, w tym biogaz, energię wiatru, energię geotermalną oraz energię wodną. 138 Zgodnie z Polityką energetyczną Polski do 2030 roku, która została przyjęta przez RM w dniu 10 listopada 2009 roku. 139 Por. Raport dotyczący rynku odnawialnych źródeł energii (OZE) w woj. śląskim, który przygotowali eksperci z Parku Naukowo- Technologicznego Euro-Centrum w Katowicach, specjalizującego się m.in. w sprawach wykorzystania OZE oraz energooszczędnego budownictwa.

174 regionie, tj. wysokiego poziomu niskiej emisji, miejscowych i okresowych wysokich stężeo pyłów i zanieczyszczeo gazowych. W ocenie ekspertów dziedzinowych, uczestniczących w FGI, wskazuje się jednak na koniecznośd działao systemowych w formie projektów kluczowych dotyczących promocji ograniczenia niskiej emisji. W wyniku realizacji projektów środowiskowych powstało co najmniej 40 miejsc pracy związanych z obsługą zakupionej lub wytworzonej infrastruktury, co daje 38,75 etatów w przeliczeniu na ekwiwalent pełnego czasu pracy. Kluczową rolę odegrały tu przedsięwzięcia dotyczące gospodarki wodno-ściekowej (18) oraz gospodarki odpadami (12). Należy pozytywnie ocenid efekty inwestycji środowiskowych, generujące powstawanie nowych miejsc pracy. Zostały one zrealizowane w powiatach o najwyższej stopie rejestrowanego bezrobocia powyżej 16% (tj. pow. zawierciaoski, pow. częstochowski). Mapa 23 Rozkład utworzonych miejsc pracy według powiatów w ramach Priorytetu V Źródło: KSI SIMIK Dobrym przykładem efektów środowiskowych, ale również społeczno-gospodarczych związanych z inwestycjami środowiskowymi jest projekt miasta Łazy (powiat zawierciaoski) polegający na budowie oczyszczalni ścieków dla miasta Łazy wraz z I etapem sieci kanalizacyjnej. Inwestycja odpowiedziała na potrzeby związane z zagrożeniem marginalizacją ekonomiczną i społeczną uboższych grup ludności 140. Zły stan infrastruktury komunalnej, przede wszystkim sanitarnej, był znaczną przeszkodą w rozwoju miasta. Spośród 71 miast województwa śląskiego, tylko w 9 miastach regionu kanalizacja miała mniejszy zasięg. W wyniku realizacji projektu zwiększona została przepustowośd oczyszczalni. Powstało także 16,3 km kanalizacji, w tym 2,9 km 410 szt. przyłączy umożliwiających podłączenie 1640 mieszkaoców miasta. Przebudowano istniejącą kanalizację ogólnospławną na deszczową. Dzięki realizacji projektu poprawił się stan infrastruktury sanitarnej obszaru zagrożonego marginalizacją ekonomiczną i społeczną. W efekcie realizacji projektu nastąpił wzrost stopnia skanalizowania miasta Łazy z 43,0% do 66,0%. Zaspokojone zostały również częściowo potrzeby z zakresu ochrony środowiska poprzez ograniczenie emisji zanieczyszczeo do cennych przyrodniczo obszarów, takich jak sied Natura 2000 oraz Jura Krakowsko-Częstochowska. Projekt wpłynął na zwiększenie zatrudnienia. Długofalowe oddziaływanie projektu obejmowało poprawę warunków umożliwiających rozwój przedsiębiorczości na terenie gminy i powstawanie nowych podmiotów gospodarczych. Już sama inwestycja stanowi potencjalną możliwośd dla lokalnych firm i tworzy koniunkturę na 140 Pod uwagę wzięto nowo utworzone miejsca pracy, których w tym projekcie było najwięcej. W sumie, w wyniku realizacji projektów środowiskowych RPO WSL powstało co najmniej 40 miejsc pracy związanych z obsługą zakupionej lub wytworzonej infrastruktury, co daje 38,75 etatów w przeliczeniu na ekwiwalent pełnego czasu pracy. Natomiast projekt zrealizowany przez gm. Łazy przyczynił się do utworzenia 10 nowych miejsc pracy.

175 rynku usług budowlanych. W ocenie beneficjenta projektu, uczestniczącego w wywiadzie TDI, wymiernym efektem projektu jest wzrost szansy na rozwój lokalnych firm w dziedzinach, w których do tej pory jej brak był najważniejszą barierą (np. branża spożywcza, turystyka i rekreacja, rolnictwa ekologicznego). Beneficjenci projektów w obszarze środowiska wskazywali w pierwszej kolejności na potrzeby w przedmiotowym zakresie, które nadal wymagają wsparcia. Na pierwszym miejscu pośród projektów, które beneficjenci wsparcia chcieliby realizowad w przyszłości znalazły się inwestycje z obszaru kanalizacji (19%) i zaopatrzenia w wodę (8%). Równie istotne wydaje się zapewnienie w kolejnym okresie programowania wsparcia projektów oczyszczalni ścieków (11%). Najmniej popularnym obszarem wsparcia środowiskowego uznano projekty edukacji ekologicznej (3%) oraz obszar likwidacji zagrożeo ekologicznych generowanych przez tereny przemysłowe (4%). Opinie respondentów z badania CATI wskazują na niezaspokojenie potrzeb w obszarze poprawy jakości wód, gospodarki odpadami oraz edukacji ekologicznej. Jest to spójne z potrzebami wynikającymi z dokumentów strategicznych, w których braki we wskazywanych obszarach były znaczne i nie zostały całkowicie zaspokojone. Dalsze potrzeby w zakresie edukacji ekologicznej potwierdzają również opinie ekspertów dziedzinowych. Najmniejsze zapotrzebowanie zgłaszane jest w obszarze ochrony stanu siedlisk przyrodniczych, co potwierdzają również zapisy dokumentów strategicznych. Wykres 28 Potrzeby w obszarze efektów wsparcia inwestycji środowiskowych w opinii beneficjentów Priorytetu V Źródło: CATI z beneficjentami projektów Priorytet V. RPO WSL , n=50 Wyniki FGI wskazują, że głównym niezaspokojonym problemem w obszarze ochrony oraz poprawy jakości środowiska jest wciąż nadmierne zanieczyszczenie środowiska. Zidentyfikowano problem z przedostawaniem się osadów ściekowych do środowiska oraz brakiem kompostowni. Rozmówcy zauważyli koniecznośd uruchomienia większej liczby kompostowni i sprawniejszej utylizacji odpadów ściekowych. Respondenci wskazali potrzebę dofinansowania działao związanych z koniecznością podłączenia do sieci zakładów ciepłowniczych jak największej liczby osób, ponieważ potrzebne jest skierowanie działao nie tylko do sektora przemysłowego. Wskazano potrzebę kontynuacji sporządzania map akustycznych i map terenów zalewowych. Ponadto środki powinny zostad przeznaczone na dalszą edukację ekologiczną. Synteza wyników Analiza ilościowa oraz wartościowa wskaźników osiągniętych przez beneficjentów Priorytetu V, analiza ekonometryczna, a w największym stopniu badania terenowe wskazują, że RPO WSL w niewielkim stopniu przyczyniło się do zaspokojenia potrzeb w obszarze gospodarki wodno-ściekowej, odpadów oraz ograniczenia emisji zanieczyszczeo. Dlatego wskazuje się na koniecznośd dalszego wspierania tego typu inwestycji, gdyż wciąż pozostają liczne potrzeby regionu w tym zakresie. Na pierwszym miejscu konieczna jest kontynuacja działao skierowanych na poprawę jakości powietrza. W dalszej kolejności dalszego wsparcia wymaga obszar dotyczący poprawy jakości stanu wód powierzchniowych i podziemnych, poprzez budowę sieci kanalizacji oraz oczyszczalni ścieków. W najmniejszym stopniu RPO WSL przyczyniło się do poprawy zarządzania środowiskiem oraz zachowania dziedzictwa przyrodniczego. W tych obszarach zarówno analiza wskaźników, analiza jakościowa oraz ilościowa wskazują na potrzebę dalszej efektywnośd interwencji oraz wpłyniecie na zwiększenie zainteresowania beneficjentów. Z uwagi na brak bezpośrednich efektów środowiskowych obszary te powinny byd wspierane w dalszej kolejności.

176 6.5.5 Analiza efektywności kosztowej zrealizowanych inwestycji środowiskowych Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Jak była efektywnośd kosztowa zrealizowanych inwestycji środowiskowych? Które typy projektów okazały się najbardziej efektywne i szczególnie wpłynęły na wzrost wartości wskaźników w obszarze inwestycji środowiskowych? W ramach realizacji dodatkowego obszaru badawczego przeprowadzona została analiza średniej wartości jednostki wskaźników produktu i rezultatu w obszarze inwestycji środowiskowych na podstawie danych z LSI. Metodologia bazowała na danych historycznych średniego kosztu jednej jednostki wskaźnika. Średnia wartośd jednej jednostki wskaźnika w RPO WSL porównna została ze średnimi wartościami osiąganymi w innych województwach referencyjnych w latach Ocena efektywności kosztowej zrealizowanych inwestycji przeprowadzona została w oparciu o analizę porównawczą średniego kosztu jednostkowego referencyjnych wskaźników produktu (relacja nakłady/efekty rzeczowe) w województwie śląskim oraz w województwach: małopolskim, mazowieckiem, zachodniopomorskim, lubelskim i lubuskim. Województwa dla analizy benchmarkowej zostały wybrane w oparciu o zróżnicowane obrazowane indeksem konkurencyjności 142 oraz znacznym zróżnicowaniem obrazującym różne zjawiska i problemy społeczno-gospodarcze. Wskaźnik ten jest monitorowany dla wszystkich regionów NUTS 2, obejmuje jedenaście filarów opartych na 69 wskaźnikach podzielonych na trzy grupy. Wskaźniki te obejmują szerszy zakres niż tylko wąskie aspekty gospodarcze i uwzględniają wiele wskaźników odnoszących się do jakości życia, średniej długości życia skorygowanej o percepcję zdrowia i zaufania. Wskaźnik publikowany jest w Raporcie na temat spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Dane do wyboru województw pochodzą z 5 Raportu na temat spójności z listopada 2010 (wskaźnik konkurencyjności w 2010 r. s. 69) oraz są porównywane z wartościami z materiału opracowywanego na potrzeby 6 Raportu na temat spójności (wskaźnik Score distribution of RCI 2013 s. 148). W projekcie RPO WSL na lata wskazuje się, że istotną kwestią dla ochrony środowiska w województwie śląskim jest m.in. problem występowania dużej ilości odpadów wytworzonych i nagromadzonych, co wynika z wysokiego stopnia zurbanizowania i uprzemysłowienia regionu. Silnie zurbanizowany i z dużą koncentracją przemysłu obszar woj. śląskiego rodzi wiele problemów w zakresie odprowadzania i oczyszczania środków oraz problemy ochrony powietrza. Analizie porównawczej poddano zatem wybrane wskaźniki produktu we wskazanych obszarach. 1. Wskaźnik produktu: Masa wycofanych z użytkowania i unieszkodliwionych wyrobów zawierających azbest *Mg+ Województwo Śląskie, jako jedyne z województw referencyjnych, monitorowało wskaźnik: Masa wycofanych z użytkowania i unieszkodliwionych wyrobów zawierających azbest, dlatego analiza efektywności kosztowej oparta będzie na danych rynkowych. Koszt jednej jednostki wskaźnika wg Działania 5.2 RPO WSL wyniósł ,35 zł, a wartośd docelowa wskaźnika wyniosła 335,875 ton 143. Koszty historyczne zostały poddane analizie na podstawie danych rynkowych. Z informacji udzielonych przez kierownika Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej w Sierpcu wynika, że koszt utylizacji 1 tony azbestu w ZGM w Sierpcu wynosi 360 zł netto. Do kosztu utylizacja należy doliczyd koszty zdejmowania azbestu z dachu i koszty transportu odpadów samochodami posiadającymi odpowiednie certyfikaty ADR. Koszt utylizacji 1 tony azbestu wskazany przez firmę RAMID Sp. j. świadczącą usługi w zakresie utylizacji azbestu wynosi od 490 zł do 990 zł. Cena obejmuje transport i utylizację na składowisku (bez demontażu). Na podstawie powyższych danych przyjąd można, że łączny koszt demontażu, zabezpieczenia, transportu oraz utylizacji na składowisku 1 tony azbestu wynosie średnio 1500 zł, z czego ok. 500 zł stanowid będzie sama utylizacja w specjalistycznym zakładzie utylizacji odpadów. Wartośd ta znacząco odbiega od wartości historycznej. Wysokie koszty kompleksowego zagospodarowania odpadów azbestu wahające się jak wskazuje analiza kosztów historycznych od 1,5 tys. zł do 20 tys. zł za utylizację 1 tony odpadów. Wyższe koszty kompleksowej utylizacji związane są bowiem z poniesieniem kosztu odtworzenia pokrycia dachu wcześniej zawierającego azbest. Przy dachu średniej wielkości domu jednorodzinnego o 141 Przy ocenie średniej wartośd jednej jednostki wskaźnika wzięta pod uwagę została bieżąca sytuacja społeczno-gospodarcza wraz z prognozami oraz historyczne tendencje i problemy powstające przy realizacji adekwatnych wskaźników. 142 Indeks konkurencyjności regionalnej (RCI) służy do pomiaru różnych wymiarów konkurencyjności na szczeblu regionalnym. 143 Średni koszt jednostkowy wskaźników produktu na podstawie opracowania własnego danych historycznych KSI SIMIK dla województwa śląskiego.

177 powierzchni około 200 m 2, gdzie znajduje się ponad 3 tony eternitu, będą to więc koszty około 5 tys. zł za usunięcie azbestu. Natomiast wykonanie nowego dachu, w zależności od użytych materiałów i powierzchni dachu to koszt około 30 tys. zł 144. Inwestycje w zakresie unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest były efektywne kosztowo. Uwzględniały zarówno koszt usunięcia niebezpiecznych substancji, jak i odtworzenie obiektu. Przy założeniu, że jeden dom jednorodzinny ma 3 tony eternitu, w wyniku wsparcia niebezpieczna substancja została usunięta z ponad 100 budynków. Szacuje się, że nadal w regionie jest ok. 150 tys. ton azbestu Wskaźnik produktu: Liczba wspartych zakładów zagospodarowania odpadów *szt.+ Efektywnośd kosztową wsparcia zakładu zagospodarowania odpadami można ocenid porównując średni koszt wsparcia, takich obiektów jak: kompostownie, sortownie, składowiska oraz spalarnie. W województwie śląskim w latach powstały: 2 kompostownie, 3 sortownie oraz zmodernizowano: 2 sortownie oraz 3 spalarnie. Średni koszt zmodernizowanej lub nowej inwestycji wyniósł ,37 zł 146. W referencyjnych województwach średni koszt jednej jednostki wskaźnika wyniósł: w małopolskim: ,00 zł, w mazowieckim: ,30 zł, w zachodniopomorskim: ,25 zł, w lubelskim: ,11 zł, w lubuskim: ,40 zł 147. Najniższą efektywnośd kosztową miały inwestycje w województwie mazowieckim, natomiast największą w województwie zachodniopomorskim. Średni koszt jednej jednostki wskaźnika we wszystkich województwach wyniósł ,93 zł, natomiast mediana ,88 zł. Podsumowując, można wskazad, że inwestycje w zakresie wsparcia zakładów zagospodarowania odpadów są efektywne kosztowo w województwie śląskim. Świadczy o tym porównanie kosztu jednej jednostki z województwami referencyjnymi, który jest przybliżony do mediany wartości. 3. Wskaźnik produktu: Długośd wybudowanej sieci kanalizacji sanitarnej *km.+ W województwie śląskim w perspektywie finansowej wybudowano 698,27 km sieci kanalizacji sanitarnej, najwięcej spośród województw referencyjnych: województwa małopolskiego (501,06 km), mazowieckiego (480,06 km), zachodniopomorskiego (129,17 km), lubelskiego (653,03 km), lubuskiego (194,69 km). Koszt jednej jednostki wskaźnika w województwie śląskim wyniósł ,17 zł 148. W województwach referencyjnych był następujący: małopolskie ,00 zł, mazowieckie ,04 zł, zachodniopomorskie ,24 zł, lubelskie ,08 zł, lubuskie ,62 zł 149. Z analizy wynika, że najwyższą efektywnośd kosztową miało województwo małopolskie, najniższą natomiast lubuskie. W województwie lubuskim nieefektywnośd kosztowa pogłębiona jest ponadto przez mały zasięg zrealizowanych inwestycji. Analiza wartości wskaźników ukazuje, że mediana wartości wynosi ,71 zł, a średnia ,53 zł, co świadczy o efektywności kosztowej inwestycji realizowanych w województwie śląskim, których koszt nie odbiega od wartości średnich. 4. Wskaźnik produktu: Długośd wybudowanej sieci wodociągowej *km.+ Długośd wybudowanej sieci wodociągowej w województwie śląskim wyniosła 34,58 km. Średni koszt budowy jednego kilometra sieci wodociągowej wyniósł ,04 zł 150. Wskaźnik w województwach referencyjnych kształtuje się następująco: małopolskie, koszt jednej jednostki wskaźnika: ,00 zł, wartośd docelowa: 91,44 km, mazowieckie, koszt jednej jednostki wskaźnika: ,60 zł, wartośd docelowa: 141,57 km, zachodniopomorskie, koszt jednej jednostki wskaźnika: ,45 zł, wartośd docelowa: 16,48 km, lubelskie, koszt jednej jednostki wskaźnika: ,51 zł, wartośd docelowa: 452,98 km, lubuskie, koszt jednej jednostki wskaźnika: ,91, wartośd docelowa: 7,42 km 151. Najwyższą Średni koszt jednostkowy wskaźników produktu na podstawie opracowania własnego danych historycznych KSI SIMIK dla województwa śląskiego. 147 Średni koszt jednostkowy wskaźników produktu na podstawie opracowania własnego danych historycznych KSI SIMIK dla poszczególnych województw. 148 Średni koszt jednostkowy wskaźników produktu na podstawie opracowania własnego danych historycznych KSI SIMIK dla województwa śląskiego. 149 Średni koszt jednostkowy wskaźników produktu na podstawie opracowania własnego danych historycznych KSI SIMIK dla województw. 150 Średni koszt jednostkowy wskaźników produktu na podstawie opracowania własnego danych historycznych KSI SIMIK dla województwa śląskiego. 151 Średni koszt jednostkowy wskaźników produktu na podstawie opracowania własnego danych historycznych KSI SIMIK dla województw.

178 efektywnośd kosztową miało województwo lubelskie, które nie tylko osiągnęło najniższy koszt, ale też wybudowało najwięcej kilometrów sieci wodociągowej. Najniższą efektywnośd kosztową wartości wskaźnika spośród analizowanych regionów referencyjnych miało województwo lubuskie, w którym zarówno był najwyższy koszt, jak i najsłabsze efekty. Analizując wartości wskaźników można wskazad, że mediana wartości wynosi ,52 zł, a średnia ,28 zł, co świadczy o efektywności kosztowej inwestycji realizowanej w województwie śląskim, której koszt nie odbiega od wartości średniej. 5. Liczba jednostek wytwarzania energii cieplnej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego *szt.+ W województwie śląskim powstało jednostek wytwarzania energii cieplnej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego. Średni koszt jednej jednostki wskaźnika wyniósł ,65 zł 152. Średni koszt jednej jednostki w województwach referencyjnych był następujący: małopolskie, wartośd docelowa: 4 851, koszt jednej jednostki wskaźnika: ,00 zł, mazowieckie, wartośd docelowa: 6 331, koszt jednej jednostki wskaźnika: ,31 zł, zachodniopomorskie, wartośd docelowa: 61, koszt jednej jednostki wskaźnika: 5 170,83, lubelskie, wartośd docelowa: 5 195, koszt jednej jednostki wskaźnika: 7 424,40 zł, lubuskie, wartośd docelowa: 296, koszt jednej jednostki wskaźnika: ,48 zł 153. Województwo śląskie miało najwyższy koszt jednej jednostki wskaźnika, przy liczbie powstałych obiektów na średnim poziomie. Natomiast najmniejszy koszt osiągnęło województwo zachodniopomorskie, przy niewielkiej liczbie powstałych obiektów. Za najbardziej efektywne kosztowo województwo można uznad województwo lubelskie, w którym powstało dużo obiektów przy stosunkowo niskim koszcie. Mediana wartości wynosi ,66, a średnia ,95, jest to dwukrotnie mniej niż w województwie śląskim. W wyniku analizy wartości wskaźników można wskazad, że projekty z zakresu wsparcia jednostek wytwarzania energii cieplnej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego w województwie śląskim są nieefektywne kosztowo. 6. Liczba jednostek wytwarzania energii elektrycznej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego *szt.+ W województwie śląskim w perspektywie finansowej powstało 245 jednostek wytwarzania energii cieplnej i elektrycznej, przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego (nie ma wskaźnika mierzącego tylko koszt jednostek wytwarzających energie elektryczną), a koszt jednej jednostki wskaźnika wyniósł ,22 zł 154. W referencyjnym województwie małopolskim również nie było osobnego wskaźnika, a ten odnoszący się zarówno do energii elektrycznej jak i cieplnej, przy wartości docelowej 4 851, osiągnął koszt jednej jednostki wskaźnika w wysokości zł. W pozostałych województwach referencyjnych wskaźnik: Liczba jednostek wytwarzania energii elektrycznej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego osiągnął następujące wartości: mazowieckie, wartośd docelowa: 13, koszt jednej jednostki wskaźnika: ,98 zł, lubelskie, wartośd docelowa: 1 995, koszt jednej jednostki wskaźnika: ,25 zł, lubuskie, wartośd docelowa: 40, koszt jednej jednostki wskaźnika: ,42 zł. Najniższą efektywnośd kosztową ma województwo mazowieckie, natomiast najwyższą województwo lubuskie. Województwo śląskie jest medianą wartości i jest dwukrotnie niższe niż średnia, która wynosi ,37 zł 155. Projekty z zakresu wsparcia jednostek wytwarzania energii elektrycznej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego w województwie śląskim są efektywne kosztowo. Podsumowując analizę kosztów wskaźników w obszarze wsparcia środowiska RPO WSL można wskazad, że wszystkie projekty, oprócz tych wspierających jednostki wytwarzania energii cieplnej w województwie śląskim, można uznad za efektywne kosztowo. Znaczna wartośd wskaźnika przy wysokiej efektywności kosztowej została osiągnięta w następujących obszarach: wsparcia zakładów zagospodarowania odpadów oraz budowie sieci kanalizacji sanitarnej. W tych obszarach zrealizowano wysoką liczbę inwestycji przy stosunkowo niskich kosztach. Obszary, które zostały wsparte najbardziej efektywnie mają pozytywny wpływ na ograniczanie przedostawania się substancji szkodliwych do środowiska naturalnego. 152 Średni koszt jednostkowy wskaźników produktu na podstawie opracowania własnego danych historycznych KSI SIMIK dla województwa śląskiego. 153 Średni koszt jednostkowy wskaźników produktu na podstawie opracowania własnego danych historycznych KSI SIMIK dla województw. 154 Średni koszt jednostkowy wskaźników produktu na podstawie opracowania własnego danych historycznych KSI SIMIK dla województwa śląskiego. 155 Średni koszt jednostkowy wskaźników produktu na podstawie opracowania własnego danych historycznych KSI SIMIK dla województw.

179 Synteza wyników W wyniku przeprowadzonej analizy efektywności kosztowej zrealizowanych inwestycji środowiskowych można wskazad, że większośd realizowanych w regionie projektów była efektywna kosztowo. Dzięki efektywności kosztowej wycofania odpadów szkodliwych, takich jak azbest, zrealizowano większą liczbę projektów na szerszą skalę. Efekty projektów zostały spotęgowane również w obszarach wsparcia zakładów zagospodarowania odpadami, budowy kanalizacji sanitarnej, sieci wodociągowej oraz pozyskania energii elektrycznej z OZE. Jedynymi nieefektywnymi kosztowo typami projektów okazały się projekty związane z wytwarzaniem energii cieplej z OZE. Wniosek ten pokrywa się z wnioskami z przeprowadzonych analiz ilościowych oraz wartościowych wskaźników osiągniętych przez beneficjentów Działania 5.3. Koszt jednostek wytwarzających energię cieplną z promieniowania słonecznego był wyższy niż w województwach referencyjnych przyjętych do badania. Ponadto, zidentyfikowane przez beneficjentów potrzeby związane z ograniczeniem niskiej emisji nie zostały zaspokojona poprzez realizację projektów w tym obszarze. Podsumowanie. Główne wnioski 1. Analiza poziomu wykorzystania alokacji w Priorytecie V pokazuje, że na koniec roku 2013 zakontraktowano niemal całą dostępną alokację. Natomiast rozliczono ponad 87% dostępnej alokacji. To wyniki lepsze niż średnie wartości dla całego RPO, gdzie poziom kontraktacji był w analogicznym okresie na poziomie nieco ponad 96%, a wydatkowania na poziomie ponad 64%. Skutecznośd wydatkowania środków w ramach Priorytetu VII należy więc uznad za wysoką. 2. Analiza przestrzenna w regionie wskazuje na zróżnicowane zainteresowanie beneficjentów realizacją projektów. Największe efekty projektów środowiskowych odnotowano na terenach zurbanizowanych oraz bezpośrednio graniczącymi ze zurbanizowanymi obszarami. Często projekty realizowane były w obszarach atrakcyjnych przyrodniczo. Wyniki przeprowadzonych analiz pokazały na koniecznośd realizacji projektów z zakresu ochrony jakości powietrza, oddziałujących bezpośrednio na główny problem regionu, jakim jest potrzeba ograniczenia emisji. 3. RPO WSL wywarło niewielki wpływ, a tym samym nie przyczyniło się do zaspokojenia potrzeb na skalę regionalną w zakresie: poprawy jakości wód oraz ograniczenia ilości odpadów. Osiągnięte efekty w tym obszarze miały skalę lokalną. W ograniczonym stopniu skutkiem projektów zrealizowanych w ramach RPO WSL była poprawa jakości powietrza. W najmniejszym stopniu Program przyczynił się do poprawy zarządzania środowiskiem oraz zachowania dziedzictwa przyrodniczego. W tych obszarach zarówno analiza wskaźników, analiza jakościowa oraz ilościowa wskazują na słabą efektywnośd interwencji oraz brak zainteresowania beneficjentów realizacją projektów. Głównym efektem gospodarczym inwestycji środowiskowych było powstanie co najmniej 40 miejsc pracy związanych z obsługą zakupionej lub wytworzonej infrastruktury. 4. Większośd projektów realizowanych w obszarze środowiska była efektywna kosztowo. Jedynie wskaźnik: Liczba jednostek wytwarzania energii cieplnej przy wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego został oceniony negatywnie. Realizowane projekty miały pozytywny wpływ na lokalną społecznośd oraz gospodarkę poprzez poprawę jakości życia mieszkaoców, a tym samym zrost konkurencyjności obszarów. 5. W obszarze ochrony środowiska wciąż pozostają liczne potrzeby wymagające wsparcia. Na pierwszym miejscu konieczna jest kontynuacja działao skierowanych na poprawę jakości powietrza. W dalszej kolejności dalszego wsparcia wymaga obszar poprawy jakości stanu wód powierzchniowych i podziemnych poprzez budowę sieci kanalizacji oraz oczyszczalni ścieków. Z uwagi na brak bezpośrednich efektów środowiskowych, obszary dotyczące poprawy zarządzania środowiskiem oraz zachowania dziedzictwa przyrodniczego powinny byd wspierane w dalszej kolejności. Ocenę te potwierdza badanie beneficjentów CATI. Problem ten zauważyli również uczestnicy FGI, wskazując na przedostawanie się zanieczyszczeo ściekowych do wód. W obszarze gospodarki odpadami zgłoszone zostały potrzeby dotyczące braku składowisk odpadów oraz kompostowni (FGI). Wywiady indywidualne z instytucjami zarządzającymi Programem wskazują na potrzeby w usuwaniu odpadów szkodliwych, takich jak azbest. Wnioski z analizy dokumentów strategicznych oraz analiza ilościowa osiągniętych, w wyniku realizacji projektów RPO WSL , wskaźników ukazuje, że dalszego wsparcia wymagają również kampanie edukacyjne, zwłaszcza dotyczące poprawy stanu powietrza. Eksperci uczestniczący w FGI podnosi również koniecznośd realizacji w przyszłości projektów mających na celu modernizację systemu ciepłowniczego budynków oraz wsparcia przyłączenia mieszkaoców regionu.

180 6.6 EFEKTY WSPARCIA ROZWOJU MIAST Wstęp Celem Priorytetu jest wzrost konkurencyjności przestrzeni miejskiej województwa śląskiego. Realizacja celu głównego Priorytetu osiągnięta została przez realizację następujących celów szczegółowych (informacje o alokacji na realizację poszczególnych celów pochodzą ze Szczegółowego Opisu Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , Kwiecieo 2014): wzrost konkurencyjności ośrodków metropolitalnych (alokacja finansowa ogółem na Działanie realizujące ten cel EUR), wielofunkcyjne wykorzystanie obszarów zdegradowanych (alokacja finansowa ogółem na Działanie realizujące ten cel w Poddziałaniu 6.2.1, EUR w Poddziałaniu oraz EUR w Poddziałaniu 6.2.1). W ramach Priorytetu wspierane były działania w zakresie wzmacniania regionalnych ośrodków wzrostu i rewitalizacji terenów zdegradowanych. Rewitalizacja zdegradowanych terenów poprzemysłowych, powojskowych i popegeerowskich kładła główny nacisk na przywracanie ładu przestrzeni publicznej. Projekty w ramach rewitalizacji obejmowały zagospodarowanie przestrzeni miejskich, uzupełnienie istniejącej zabudowy, przygotowanie terenów inwestycyjnych z dostępem do krajowej lub międzynarodowej sieci drogowej jako element kompleksowego projektu rewitalizacyjnego. Uzupełnieniem tych działao zmierzających do kompleksowej rewitalizacji obszarów zdegradowanych były również inwestycje w zakresie tkanki mieszkaniowej, w odniesieniu do Poddziałania i 6.2.2, związane tylko z usuwaniem azbestu. Priorytetowo miały byd także traktowane projekty mające wpływ na ożywienie gospodarcze, rozwój nowych form aktywności gospodarczej oraz tworzenie nowych miejsc pracy. Cel szczegółowy Wielofunkcyjne wykorzystanie obszarów zdegradowanych był realizowany również poprzez Inicjatywę JESSICA, mającą na celu wspieranie trwałych i zrównoważonych inwestycji, rozwoju i zatrudnienia na obszarach miejskich. Działania w zakresie rewitalizacji zostały podzielone osobno dla jednostek administracyjnych o różnym potencjale ludnościowym. W ramach Osi Priorytetowej nr 6 Zrównoważony Rozwój Miast zrealizowano następujące działania: 1. Działanie 6.1. Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu, 2. Poddziałanie Rewitalizacja Duże miasta, 3. Poddziałanie Rewitalizacja Małe miasta, 4. Poddziałanie Rewitalizacja JESSICA Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Analiza poziomu wykorzystania alokacji w Priorytecie VI pokazuje, że na koniec roku 2013 zakontraktowano niemal całą dostępną alokację (ponad 95% alokacji). Natomiast rozliczono ponad 62% dostępnej alokacji. To wynik zbliżony do średniej wartości dla całego RPO, gdzie poziom kontraktacji był w analogicznym okresie na poziomie nieco ponad 96%, a wydatkowania na poziomie ponad 64%.

181 Wykres 29 Poziom wykorzystania alokacji RPO WSL w Priorytecie VI - stan na koniec grudnia 2013 Źródło: Sprawozdanie okresowe z realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata w II półroczu 2013 Zaprezentowane wyżej dane wskazują na wysoką skutecznośd wydatkowania środków w ramach RPO WSL Wzrost konkurencyjności ośrodków metropolitarnych Kolejny aspekt skuteczności realizacji celów RPO WSL dotyczy kierunkowości przestrzennej wsparcia zgodnie z celem Priorytetu, jakim jest, odpowiednio dla Działania 6.1. Wzmocnienie regionalnych ośrodków wzrostu oraz dla Działania 6.2. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych. Analiza przestrzenna wskazuje na adekwatnośd i skutecznośd wsparcia w skali przestrzennej. Najwięcej projektów o najwyższej wartości zrealizowano w centrum regionu, w zajmującej największą powierzchnię Aglomeracji Górnośląskiej w Katowicach, odpowiednio też wzmocniono potencjał rozwojowy pozostałych ośrodków wzrostu: Częstochowy i Bielsko Białej. W przypadku subregionu zachodniego nie zrealizowano żadnego projektu w głównym ośrodku miejskim Rybniku. Zrealizowano natomiast po jednym projekcie w Jastrzębiu Zdroju i Raciborzu. W przypadku tego subregionu jednak, taki rozkład przestrzenny jest uzasadniony ze względu na policentryczny rozwój obszaru, bez dominującego ośrodka wzrostu. W ramach Działania 6.1. Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu zrealizowano 8 projektów. Mapa 24 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 6.1 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK

182 Wielofunkcyjne wykorzystanie terenów zdegradowanych W ramach Działania 6.2. zakontraktowano łącznie 107 projektów. W ramach Poddziałania Rewitalizacja - Duże miasta realizowano 56 projektów, zaś w ramach Poddziałania Rewitalizacja Małe miasta realizowano 51 projektów. Najwięcej projektów rewitalizacyjnych, mających na celu rewitalizację obszarów zdegradowanych zrealizowano w powiecie żywieckim (Poddziałanie projektów), powiecie m. Katowice (Poddziałanie projektów), powiecie m. Bytom (Poddziałanie projektów), powiecie m. Chorzów (Poddziałanie projektów), powiecie cieszyoskim (Poddziałanie projektów). Wsparcie w zakresie rewitalizacji obszarów zdegradowanych koncentrowało się w ujęciu ilościowym głównie w subregionie centralnym oraz w subregionie południowym. W ujęciu wartościowym najwyższe było w subregionie centralnym oraz w subregionie zachodnim. Najwyższy strumieo finansowy wsparcia został skierowany punktowo do powiatów z największą powierzchnią obszarów poprzemysłowych i pokopalnianych. Adekwatnośd wsparcia w ujęciu przestrzennym należy więc ocenid pozytywnie. Mapa 25 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 6.2 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK Kolejnym aspektem oceny skuteczności RPO WSL w obszarze polityki miejskiej jest stopieo odpowiedniości typów projektów realizowanych w ramach poszczególnych działao do zakładanych celów: wzrostu konkurencyjności, rewitalizacji obszarów zdegradowanych z priorytetyzacją typów interwencji mających wpływ na ożywienie gospodarcze, rozwój nowych form aktywności gospodarczej oraz tworzenie nowych miejsc pracy.

183 Tabela 61 Liczba poszczególnych typów projektów w podziale na Działania Działanie Działanie 6.1. Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu Typ projektu 1. Budowa (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa), przebudowa i remont istniejących obiektów użyteczności publicznej kształtujących metropolitalny wizerunek regionu. 2. Tworzenie i przekształcanie reprezentacyjnych przestrzeni publicznych o wysokiej jakości rozwiązao urbanistyczno-architektonicznych, o znaczeniu ponadregionalnym. 3. Budowa (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa), przebudowa i remont obiektów infrastruktury około akademickiej. 4. Budowa (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa), przebudowa i remont obiektów kultury, turystyki, sportu i rekreacji o znaczeniu ponadregionalnym, związanych z organizacją międzynarodowych spotkao, kongresów, targów, wystaw, imprez sportowych i artystycznych. Liczba zrealizowanych projektów Ogółem 8 Działanie 6.2. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych; Poddziałanie Rewitalizacja - duże miasta 1. Przebudowa i remont obiektów poprzemysłowych/ powojskowych/ popegeerowskich, łącznie z adaptacją na cele: gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym). 2. Zagospodarowywanie przestrzeni miejskich, w tym budowa, przebudowa i remont obiektów na cele gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym). 3. Uzupełnienie i remont istniejącej zabudowy, w tym zabudowa plomb, remont użytkowanych oraz niezagospodarowanych budynków na cele: gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym). 4. Tworzenie i rozbudowa systemów monitoringu w celu podniesienia bezpieczeostwa w przestrzeniach publicznych. 5. Zastępowanie azbestowych elementów budynków wielorodzinnych mieszkalnych materiałami mniej szkodliwymi dla zdrowia człowieka, tylko wraz z utylizacją azbestu Ogółem 56 Działanie 6.2. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych; Poddziałanie Rewitalizacja małe miasta 1. Przebudowa i remont obiektów poprzemysłowych/ powojskowych/ popegeerowskich, łącznie z adaptacją na cele: gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym). 2. Zagospodarowywanie przestrzeni miejskich, w tym budowa, przebudowa i remont obiektów na cele gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub 8 31

184 społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym). 3. Uzupełnienie i remont istniejącej zabudowy, w tym zabudowa plomb, remont użytkowanych oraz niezagospodarowanych budynków na cele: gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym). 4. Kompleksowe przygotowanie terenu przeznaczonego pod działalnośd gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkaocom. 5. Tworzenie i rozbudowa systemów monitoringu w celu podniesienia bezpieczeostwa w przestrzeniach publicznych. 6. Zastępowanie azbestowych elementów budynków wielorodzinnych mieszkalnych materiałami mniej szkodliwymi dla zdrowia człowieka, tylko wraz z utylizacją azbestu Ogółem 51 Źródło: dane LSI (wartości ogółem nie są sumą wartości z powyższych typów, bowiem jeden projekt mógł realizowad jednocześnie więcej niż tylko 1 typ) W ramach Działania 6.1. najczęściej realizowanym typem interwencji była Budowa (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa), przebudowa i remont obiektów kultury, turystyki, sportu i rekreacji o znaczeniu ponadregionalnym, związanych z organizacją międzynarodowych spotkao, kongresów, targów, wystaw, imprez sportowych i artystycznych. Wskazany typ projektu realizowany w 60% projektów odpowiadał założonym celom Działania 6.1. Można więc mówid o skuteczności wsparcia w ramach Działania 6.1., ze względu na typ projektu. W ramach Poddziałania Duże miasta najczęściej realizowanymi typami projektów było Zastępowanie azbestowych elementów budynków wielorodzinnych mieszkalnych materiałami mniej szkodliwymi dla zdrowia człowieka wraz z utylizacją azbestu (39% projektów w Działaniu) oraz Zagospodarowywanie przestrzeni miejskich, w tym budowa, przebudowa i remont obiektów na cele gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym (30%). Wysoki udział projektów, w ramach których zastępowano azbestowe elementy budynków wielorodzinnych mieszkalnych materiałami mniej szkodliwymi należy uznad za problematyczny. Zgodnie z zapisami Programu, ten typ operacji miał mied charakter uzupełniający, natomiast przyjął on charakter dominujący w częściej niż co trzecim projekcie. Co więcej, ten typ projektu uzasadniał społeczny wymiar rewitalizacji w większości z projektów realizujących głównie ten typ operacji. Analiza pozostałych projektów Poddziałania wskazuje na niskie oddziaływanie prowadzonych działao na priorytetowo wskazywane ożywienie gospodarcze czy likwidacje problemów społecznych. Wyjątki stanowią projekty: Rewitalizacja terenów po byłej KWK Rozbark - realizowany przez miasto Rybnik; Zagospodarowanie terenu wokół Radiostacji w Gliwicach - zadanie w ramach projektu Rewitalizacja Radiostacji Gliwice EU, Zmiana funkcji dworca kolejowego Będzin Miasto na administracyjno-handlową wraz z pełną modernizacją budynku, czy też 5 projektów adaptacji obiektów poprzemysłowych na potrzeby podmiotów reintegracji społeczno-zawodowej: CIS i ZAZ. W większości przypadków realizowano projekty rewitalizujące dany obszar poprzez nadanie mu nowych funkcji edukacyjnych, kulturalnych i turystycznych. Należy podkreślid, iż w ramach Poddziałania żaden z projektów nie realizował typu operacji: kompleksowe przygotowanie terenu przeznaczonego pod działalnośd gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkaocom. Tereny poprzemysłowe zostały zrewitalizowane zaledwie w 5 projektach realizowanych w Bytomiu (2 projekty), Zabrzu (2 projekty) i powiecie tarnogórskim (1 projekt). Najwięcej projektów realizujących typ operacji Zagospodarowywanie przestrzeni miejskich, w tym budowa, przebudowa i remont obiektów na cele gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) zrealizowano w mieście Chorzów. Ten typ operacji realizowany był głównie (90%) w subregionie centralnym i subregionie zachodnim.

185 Należy przy tym podkreślid, iż projekty te obejmowały przede wszystkim inwestycje na terenie obszarów głównych ulic miast, okolic obiektów zabytkowych, bądź o dużej funkcji kulturalno-edukacyjnej. Wzmacniały one głównie edukacyjny i turystyczny potencjał rewitalizowanych miejsc, nie przyczyniając się do zwiększenia spójności obszaru rewitalizowanego z resztą miasta. Dobrą praktyką może byd projekt Rewitalizacja obszarów problemowych Chorzowa Batorego - I etap od ul. Piekarskiej do ul. Skrajnej, który realizował kompleksową rewitalizację, skierowaną na 7 obszarów rozwojowych. Był przy tym elementem kompleksowego planu rewitalizacji, finansowanego również poza RPO WSL w zakresie zwiększenia spójności osiedla Chorzów-Batory z resztą miasta. Wskazany projekt zrealizował kompleksową, wielofunkcyjną rewitalizację obszaru postindustrialnego, z uwzględnieniem zarówno funkcji mieszkalnej, socjalnej jak i gospodarczej. Przyczynił się także do zwiększenia spójności obszaru z pozostała częścią miasta, zapobiegając jego gettoizacji. W ramach projektu zrealizowano następujące cele: gospodarczy (budowa drogi wewnętrznej przyczyni się do podniesienia atrakcyjności terenów inwestycyjnych pod działalnośd gospodarczą), edukacyjny (zagospodarowanie zieleni na terenie obszaru IV pozwoli na urządzenie przyrodniczej ścieżki dydaktycznej, zawierającej opisy systematyki okazów flory), rekreacyjny (oświetlone boisko sportowe o nawierzchni syntetycznej i plac zabaw są atrakcyjnymi miejscami aktywnej rekreacji, dzięki którym dzieci i młodzież mogą bawid się, uprawiad sport, grad w gry, spotykad się i budowad więzi międzyludzkie), społeczny (poprawa wizerunku tej części miasta, zmiana postrzeganie dzielnicy Chorzów Batory w oczach mieszkaoców i osób przyjezdnych, wzrost poczucia bezpieczeostwa, poprawa jakości życia). Realizacja ww. celów stworzyła alternatywną formę spędzania wolnego czasu, co sprzyja ograniczeniu problemów społecznych i zapobieganiu patologii w tej dzielnicy miasta (dzieci i młodzież zamiast uczestniczyd w przestępczych procederach, czy bezmyślnie oglądad telewizję, spędzają aktywnie czas na świeżym powietrzu). Wszystko to było możliwe dzięki m.in.: uporządkowaniu poszczególnych obszarów (likwidacja dzikich wysypisk śmieci, plantowanie terenu), licznym nasadzeniom drzew, krzewów, kwiatów, zastosowaniu elementów małej architektury, doświetleniu ulic, wybudowaniu nowych chodników, położeniu nowej nawierzchni i stworzeniu miejsc parkingowych (także dla osób niepełnosprawnych). Okoliczni pracodawcy mogą dojeżdżad do klientów i dostawców wybudowaną drogą łącznikową, stanowiącą przejazd do trasy szybkiego ruchu Katowice Chorzów. Kolejny typ operacji Uzupełnienie i remont istniejącej zabudowy, w tym zabudowa plomb, remont użytkowanych oraz niezagospodarowanych budynków na cele: gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) realizowany był w następujących lokalizacjach: Bielsko-Biała, Chorzów, Częstochowa (2 projekty), Ruda Śląska, Rybnik, Świętochłowice (2 projekty), Zabrze. Projekty te również realizowały głównie cele kulturalno-edukacyjne oraz turystyczne. Wyjątki mogą stanowid projekty realizowane w Świętochłowicach, Rudzie Śląskiej, Chorzowie, w których celem rewitalizacji było utworzenie Centrum Integracji Społecznej na potrzeby osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Systemy monitoringu, podnoszące poziom bezpieczeostwa w przestrzeniach publicznych zamontowano w 9 lokalizacjach: Bytom, Częstochowa (2 projekty), Jaworzno, Katowice, Rybnik, Sosnowiec, powiat tarnogórski. Inwestycje te należy uznad za szczególnie uzasadnione w przypadku Sosnowca, Katowic, Bytomia, w których odnotowad można najwyższe statystyki przestępstw kryminalnych i drogowych w regionie. W mieście Jaworznie i powiecie tarnogórskim można natomiast stwierdzid, iż przeprowadzone inwestycje przyczyniły się do utrzymania poziomu bezpieczeostwa publicznego 156. Najliczniej reprezentowany typ projektu Zastępowanie azbestowych elementów budynków wielorodzinnych mieszkalnych materiałami mniej szkodliwymi dla zdrowia człowieka, tylko wraz z utylizacją azbestu realizowany był niemal wyłącznie (95%) w miastach subregionu centralnego i zachodniego. Podsumowując, skutecznośd realizacji celu wielofunkcyjnego rozwoju obszarów zdegradowanych w ramach Poddziałania należy ocenid jako niską. Projekty nie realizowały de facto celu gospodarczego, nie zapewniały także spójności 156 Bezpieczeostwo publiczne. Województwo śląskie, podregiony, powiaty i gminy Brak danych dla Częstochowy i Rybnika.

186 rewitalizowanego obszaru z resztą miast. Koncentrowały się na poprawie jakości spędzania czasu wolnego, nadaniu obszarowi nowych funkcji kulturalnych i edukacyjnych. W Poddziałaniu Małe miasta najczęściej realizowanymi typami projektów było Zagospodarowywanie przestrzeni miejskich, w tym budowa, przebudowa i remont obiektów na cele gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) - ponad 61% projektów w Działaniu. Analiza wniosków o dofinansowanie projektów wskazuje jednak na ograniczenie przestrzeni objętej rewitalizacją do tzw. rynków i parków oraz budowaniu ładu publicznego jedynie poprzez tworzenie wspólnej przestrzeni publicznej dla imprez integrujących akcydentalnie lokalną społecznośd oraz podnoszącej atrakcyjnośd obszaru. Sporadycznie rewitalizowano przestrzeo miejską poprzez Kompleksowe przygotowanie terenu przeznaczonego pod działalnośd gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkaocom (zaledwie 1 projekt), czy też Przebudowa i remont obiektów poprzemysłowych/ powojskowych/popegeerowskich, łącznie z adaptacją na cele: gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym (zaledwie 8 projektów). Skutecznośd realizowania celów w ramach Poddziałania należy więc ocenid jako niską ze względu na odpowiedniośd struktury typów operacji do celów Działania, jakim jest Wielofunkcyjne wykorzystanie obszarów zdegradowanych. W ramach Poddziałania , tereny poprzemysłowe zrewitalizowano w 4 lokalizacjach: powiecie będzioskim (gmina Żarki, gmina Czeladź), myszkowskim, raciborskim (Pietrowice Wielkie) i żywieckim (gmina Ujsoły, Węgierska Górka, Żywiec, Międzybrodzie Żywieckie, gmina Czernichów). Najwięcej projektów zrealizowano wiec w subregionie południowym. Miały one na celu głównie zmianę funkcji rewitalizowanego obszaru - obiektu poprzemysłowego na cele edukacyjne, kulturalne, rekreacyjne, podnoszące atrakcyjnośd turystyczną miasta. Najliczniej realizowany typ projektu Zagospodarowywanie przestrzeni miejskich, w tym budowa, przebudowa i remont obiektów na cele gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) wdrażany był głównie w powiatach subregionu południowego (powiat cieszyoski, powiat żywiecki, powiat bielski) oraz w powiecie wodzisławskim. Realizowano głównie cele rekreacyjne i turystyczne. Typ operacji Uzupełnienie i remont istniejącej zabudowy, w tym zabudowa plomb, remont użytkowanych oraz niezagospodarowanych budynków na cele: gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) realizowany był w równej częstotliwości na terenie całego regionu. Dotyczyły one głównie remontu i renowacji zabytkowych obiektów, którym nadawano funkcje edukacyjno-kulturalne. W ramach Poddziałania tylko jeden projekt, realizowany przez powiat myszkowski, realizował typ operacji Kompleksowe przygotowanie terenu przeznaczonego pod działalnośd gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkaocom. Przedmiotem projektu jest rewitalizacja tzw. pól będuskich, stanowiących własnośd pow. myszkowskiego, polegająca na kompleksowym przygotowaniu terenu pod działalnośd gospodarczą. Kompleksowe przygotowanie terenu pod działalnośd gospodarczą obejmowało wykonanie: dróg wewnętrznych wraz z jednostronnym chodnikiem i odwodnieniem rowów przydrożnych oraz zieleni w pasach rozgraniczających, drogi dojazdowej, uzbrojenia terenu (sieci wodne, kanalizacji sanitarnej), oświetlenia dróg wraz z zasilaniem elektrycznym - słupów oświetleniowych. Kluczowym problemem powiatu jest niski poziom rozwoju gospodarczego powiatu oraz wysoka stopa bezrobocia - jedna z najwyższych w województwie. W 2008r. stopa bezrobocia zarejestrowanego na terenie powiatu wynosiła 15,1%, przy średniej województwa śląskiego 6.9%. Problem ten dotyka praktycznie całą społecznośd powiatu, która w coraz większym zakresie jest narażona na zjawiska wykluczenia społecznego. Na terenie powiatu zdiagnozowano brak jakiejkolwiek infrastruktury sprzyjającej rozwojowi gospodarki. Przeprowadzone analizy i wyliczenia kubaturowe dla obiektów, jakie mogą powstad na przygotowanych terenach, wskazują, iż na obszarze objętym zakresem projektu maksymalnie może zostad zatrudnionych 740 osób. Projekt ten realizował cele środowiskowe, gospodarcze i społeczne. Systemy monitoringu zwiększające poziom bezpieczeostwa wewnętrznego zrealizowano w następujących lokalizacjach: powiat będzioski, cieszyoski, mikołowski, myszkowski, wodzisławski, zawierciaoski. Powiat myszkowski, mikołowski,

187 zawierciaoski należą do obszarów o najniższej stopie przestępstw kryminalnych i drogowych. Biorąc jednak pod uwagę, iż inwestycje miały charakter punktowy trudno jest, na podstawie statystyk publicznych, określid trafnośd przedsięwzięd. Ostatni typ projektu Zastępowanie azbestowych elementów budynków wielorodzinnych mieszkalnych materiałami mniej szkodliwymi dla zdrowia człowieka, tylko wraz z utylizacją azbestu realizowany był realizowany niemal wyłącznie (95%) w miastach subregionu centralnego i zachodniego. Wystąpił również punktowo w powiatach: bielskim, bieruosko-lędzioskim, mikołowskim, rybnickim, zawierciaoskim, na obszarach o dużym zanieczyszczeniu środowiska. Skutecznośd realizacji celów na poziomie regionu można również ocenid biorąc pod uwagę stopieo osiągnięcia wskaźników programowych na poziomie Priorytetu VI. Skutecznośd realizacyjną mierzoną stopniem osiągnięcia wartości docelowej wskaźników produktu można uznad za wysoką, biorąc pod uwagę fakt, iż nie wszystkie projekty zostały jeszcze zrealizowane. Przekroczono wartośd docelową wskaźnika rezultatu Liczba osób korzystających z infrastruktury objętej wsparciem, Liczba imprez organizowanych z wykorzystaniem infrastruktury objętej wsparciem w ramach Priorytetu co wynika z koncentracji typów operacji Poddziałania na rozwiązaniach typu rynek, park, skierowanych do wszystkich mieszkaoców danego miasta. W przypadku pozostałych wskaźników rezultatu najmniejsza skutecznością charakteryzuje się wskaźnik Liczba utworzonych przedsiębiorstw 60%. Osiągnięcie wartości docelowej wydaje się byd zagrożone ze względu na brak projektów ukierunkowanych na adaptację infrastruktury wymagającej rewitalizacji na cele gospodarcze. Wyniki te wskazują na tendencję niepełnej realizacji celu zwiększenia spójności i konkurencyjności województwa w wyniku zrealizowanych interwencji. Wzmocniono potencjał kulturotwórczy i edukacyjny miast, zwiększono znaczenie miast jako centrum integracji wokół sposobów spędzania czasu wolnego. Nie wyrównano jednak, w sposób wystarczający, deficytów i problemów społecznych, środowiskowych i gospodarczych. Tabela 62 Skutecznośd realizacji wskaźników programowych Priorytetu VI Nazwa wskaźnika Stopieo zrealizowania wartości docelowej Szacowana realizacja Wskaźniki produktu Liczba projektów zapewniających zrównoważony rozwój oraz poprawiających atrakcyjnośd miast Liczba projektów dot. Infrastruktury społeczeostwa informacyjnego Liczba projektów promujących biznes, przedsiębiorczośd i nowe technologie 33% 91% 10% 140% 7% 3,5% Wskaźniki rezultatu Liczba imprez organizowanych z wykorzystaniem infrastruktury objętej wsparciem w ramach Priorytetu Liczba osób korzystających z infrastruktury objętej wsparciem Powierzchnia terenów zrewitalizowanych w wyniku realizacji projektów 670% 1400% 86% 288% 9% 84% Liczba utworzonych przedsiębiorstw 11% 55% Liczba bezpośrednio utworzonych etatów (EPC) 19% 109% Źródło: sprawozdanie z realizacji RPO WSL za II półrocze 2013 Biorąc pod uwagę typ beneficjenta można stwierdzid, iż cele społeczne (włączenia społecznego) najskuteczniej realizowały partnerstwa wspólnota samorządowa gmina, wspólnota samorządowa powiat oraz fundacje i stowarzyszenia (powiat żywiecki, Bytom, Chorzów, Ruda Śląska, Rybnik). Najmniej skuteczne w realizacji celu zapewnienia wielofunkcyjności obszarów zrewitalizowanych były wspólnoty samorządowe i spółdzielnie realizujące głównie projekty z zakresu usuwania azbestu. Miasta na prawach powiatu oraz gminy realizowały najwięcej projektów realizujących cele rekreacyjne, turystyczne i kulturalne (ze szczególnym uwzględnieniem subregionu południowego i zachodniego). Cele edukacyjne (łączone z

188 kulturalnymi) były równie skutecznie realizowane przez stowarzyszenia (Bytom, Chorzów), gminy jak i kościół katolicki (Bielsko Biała, Bytom, Częstochowa) Wpływ wsparcia na wzrost konkurencyjności przestrzeni miejskiej województwa śląskiego Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Czy i w jakim stopniu wsparte inwestycje przyczyniły się do wzrostu konkurencyjności przestrzeni miejskiej województwa śląskiego, w tym: a) do wzrostu konkurencyjności ośrodków metropolitalnych, b) do wielofunkcyjnego wykorzystania obszarów zdegradowanych? Wpływ wsparcia na wzrost konkurencyjności ośrodków metropolitalnych Zgodnie z zapisami Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego do roku 2020 oraz zgodnie z Planem Zagospodarowania Przestrzennego do ośrodków metropolitarnych województwa śląskiego zaliczyd można główne ośrodki miejskie następujących aglomeracji: 1. Aglomerację Górnośląską, która stanowi centrum wiodącego obszaru metropolitalnego o znaczeniu europejskim, 2. Aglomerację Bielską, którą tworzy miasto na prawach powiatu Bielsko-Biała, liczące 175 tys. mieszkaoców i będące miastem węzłowym strefy transgranicznej, 3. Aglomerację Częstochowską, którą tworzy miasto na prawach powiatu Częstochowa, liczące ok. 240 tys. Mieszkaoców, 4. Aglomerację Rybnicką, którą tworzą miasta na prawach powiatu: Rybnik, Jastrzębie Zdrój i Żory oraz miasto powiatowe Wodzisław Śląski i przyległe gminy miejskie: Pszów, Radlin i Rydułtowy. Aglomeracja liczy ok. 400 tys. mieszkaoców oraz wykazuje tendencje do rozwoju policentrycznego z ośrodkiem w Rybniku i do wzrostu liczby mieszkaoców aglomeracji. W ramach Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata nie sformułowano celów w zakresie polityk miejskich i metropolizacji regionu. Zdiagnozowano jednak w analizie SWOT słabą stronę regionu w zakresie słabo rozwiniętych funkcji metropolitarnych w miastach Aglomeracji Śląskiej i w ośrodkach regionalnych. W ramach Strategii sformułowano także następujące zagrożenie rozwojowe województwa: Wysoka pozycja konkurencyjna metropolii: Warszawy, Krakowa, Poznania i Wrocławia, m.in. w dziedzinie szkolnictwa wyższego i nauki, napływu kapitału zagranicznego, współpracy międzynarodowej i pozyskiwania środków pomocowych dla macierzystych regionów. Odpowiedzią na tak zdefiniowane zagrożenie rozwojowe utrata funkcji metropolitarnych miast Śląska w zakresie ośrodka wiedzy, nauki i napływu kapitału zagranicznego są bez wątpienia projekty realizowane w ramach Działania 6.1. w mieście Katowice: Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka beneficjent Uniwersytet Śląski, Budowa nowej siedziby Muzeum Śląskiego w Katowicach beneficjent Muzeum Śląskie w Katowicach, Międzynarodowe Centrum Kongresowe w Katowicach beneficjent M. Katowice. Ocena jakościowa charakteru i zakresu zrealizowanych inwestycji w mieście Katowice wskazuje na wzmocnienie konkurencyjności metropolii, raczej poprzez limitacje barier i ograniczeo rozwojowych, niż wykorzystywanie potencjału endogennego regionu. Działania skoncentrowano - zgodnie ze zdiagnozowanymi w dokumentach strategicznych regionu deficytami na niwelowaniu luki metropolitarnej w obszarze wiedzy i nauki, niż na budowaniu przewagi konkurencyjnej wobec innych miast. Można więc wyciągnąd wniosek, iż zrealizowane inwestycje raczej wzmacniają konkurencyjnośd Katowic w odniesieniu do własnych mieszkaoców (zapobieganie drenażu mózgów, migracji młodzieży akademickiej), niż budują przewagę konkurencyjną Katowic wobec Warszawy, Krakowa, Poznania i Wrocławia. Dla przykładu, projekt Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka realizuje cel przygotowania Uniwersytetu Śląskiego i Uniwersytetu Ekonomicznego do odgrywania kluczowej roli w procesie budowy konkurencyjnej, innowacyjnej i dynamicznie rozwijającej się gospodarki regionalnej. Cel ten odpowiada bezpośrednio na wyzwanie rozwoju konkurencyjności województwa, wzmiankowane w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata Kolejny projekt: Budowa nowej siedziby Muzeum Śląskiego w Katowicach ma na celu poszerzenie oferty kulturalnej i edukacyjnej muzeum; podniesienie atrakcyjności miasta i regionu, tworzenie ośrodka regionalnego o takim właśnie ograniczonym do regionu - oddziaływaniu.

189 Inny cel strategiczny realizuje projekt Międzynarodowe Centrum Kongresowe w Katowicach polegający na rewitalizacji śródmiejskich terenów Katowic w celu trwałej poprawy konkurencyjności przestrzeni miejskiej. Zagospodarowane zostają tereny poprzemysłowe Kopalni Węgla Kamiennego Katowice-Kleofas leżące w sąsiedztwie hali Spodek. W ich miejsce budowany jest reprezentacyjny obiekt miasta Międzynarodowe Centrum Kongresowe. Zgodnie z uzasadnieniem prowadzonych działao kluczowym, problemem uzasadniającym potrzebę realizacji projektu jest brak na terenie województwa śląskiego nowoczesnej infrastruktury wystawienniczo-kongresowej. Miasto Katowice nie posiada żadnego obiektu wystawienniczo-kongresowego mogącego pomieścid imprezę rangi krajowej czy międzynarodowej, a jedynymi liczącymi się obiektami w regionie są hala EXPO SILESIA oraz Hala Sportowo-Widowiskowa Spodek. W przypadku tego projektu można stwierdzid, iż buduje on przewagę konkurencyjną miasta wobec innych ośrodków metropolitarnych kraju ze względu na braki powierzchni kongresowej w całym kraju. Realizacja projektu może przyczynid się do wykorzystania potencjału Katowic jako siły napędowej rozwoju regionalnego (poprzez przyciąganie inwestorów, zwiększenie udziału usług rynkowych w stosunku do usług nierynkowych). Lokalizacja projektu (na terenach poprzemysłowych w centrum miasta) wskazuje na realizację celu tworzenia wewnętrznej spójności w Katowicach, zmierzającej do ograniczenia wysokiej koncentracji problemów gospodarczych, ekologicznych oraz społecznych wewnątrz dużego obszaru miejskiego. Kolejny projekt, zrealizowany w ramach Działania 6.1. Wzmocnienie znaczenia Centrum Pielgrzymkowego poprzez modernizację Alei Najświętszej Maryi Panny w Częstochowie realizuje Inicjatywę Strategiczną, sformułowaną w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata , polegającą na włączeniu regionu do przestrzeni europejskiej, również poprzez wzmożenie ruchu turystycznego i pielgrzymkowego. Projekt obejmuje swym zakresem przebudowę Alei NMP na odcinku od Placu Daszyoskiego do Placu Biegaoskiego wraz z Placem Biegaoskiego. Jego cel i zakres wskazuje na budowanie przewagi konkurencyjnej ośrodka metropolitarnego w oparciu o potencjał endogenny. Wskazuje na przyjęcie strategii polegającej nie tyle na limitacji barier, ile na pozycjonowaniu Częstochowy jako siły napędowej rozwoju w obszarze przemysłu turystycznego i pielgrzymkowego. Kolejne projekty, realizowane w ramach Działania 6.1. odnoszą się do Inicjatywy trzeciej strategii polegającej na niwelowaniu słabych stron obszaru poprzez rozwój funkcji metropolitalnych miast Aglomeracji Górnośląskiej oraz Bielska- Białej, Częstochowy i Rybnika. Projekt Budowa hali wielofunkcyjnej - sportowo, widowiskowo, wystawienniczej w Bielsku Białej obejmuje: - budowę budynku hali o pow. użytkowej ok. 9,7 tys. m², przystosowanej do organizowania imprez sportowych, kulturalnych i wystawienniczych wraz z częścią podziemną budynku, zagospodarowanie terenu wokół obiektu hali, z elementami małej architektury i zielenią. Wśród celów szczegółowych niniejszego projektu należy wymienid: zwiększenie dostępu do infrastruktury imprez sportowych i kulturalnych dla mieszkaoców Bielska-Białej oraz okolicznych gmin, promocję Bielska- Białej oraz całego województwa śląskiego wśród mieszkaoców innych regionów Polski dzięki realizacji znaczących wydarzeo sportowych i kulturalnych. Realizacja projektu odpowiada na bariery rozwojowe zdiagnozowane w Strategii Rozwoju Subregionu Południowego. Stopieo i zakres wzmocnienia funkcji metropolitarnej regionu i budowania jego konkurencyjności zmierza jednak raczej w stronę promowania wewnętrznej spójności w obszarach miejskich oraz wzmocnienia związków między metropolią i terenami zurbanizowanymi a otaczającymi je obszarami, w tym małymi i średnimi miastami, jak i obszarami wiejskimi. W dużo mniejszym stopniu dąży do budowania przewagi konkurencyjnej wobec innych metropolii poza regionem śląskim. Analiza Strategii Rozwoju Bielsko-Białej do roku 2020 wskazuje na niski efekt zrealizowanych działao w stosunku do takich kierunków rozwojowych Bielska-Białej - jako ośrodka metropolitarnego, jak: Waloryzacja historycznej zabudowy i przestrzeni publicznych stanowiących o tożsamości miasta, Kreowanie nowych miejsc centralnych i wizytówek miasta ; Wzmocnienie międzynarodowej atrakcyjności oferty edukacyjnej bielskiego ośrodka akademickiego, Wykreowanie cyklicznych imprez kulturowych i biznesowych o zasięgu europejskim. Zakres projektu należy więc uznad jako niepełnie realizujący potrzeby miasta. Kolejny projekt Modernizacja i nadbudowa Hali Widowiskowo-Sportowej przy ul. Leśnej w Jastrzębiu Zdroju - obejmuje przeprowadzenie prac budowlano-remontowych, które skutkowad mają inicjowaniem spektakularnych imprez sportowych (także międzynarodowych) i kulturalnych dla mieszkaoców całego subregionu. W tym przypadku również można mówid o kierunku budowania konkurencyjności ośrodka metropolitarnego raczej w skali regionu dla zmniejszenia salda migracji, wzmocnienia związków między metropolią i terenami zurbanizowanymi a otaczającymi je obszarami w tym małymi i średnimi miastami, jak i obszarami wiejskimi. Projekt może byd także siłą napędową rozwoju, poprzez zwiększenie nadwyżki operacyjnej budżetu na mieszkaoca, poprzez przyciągnięcie inwestorów i sponsorów planowanych przedsięwzięd. Analiza

190 Strategii Rozwoju Jastrzębia Zdroju do roku 2020 wskazuje na wykorzystanie potencjału endogennego ośrodka miejskiego, jakim jest wysoki poziom rozwoju sportu wyczynowego (sukcesy drużyn siatkarskich i hokejowych i ich znaczny udział w promocji miasta). Projekt Utworzenie Centrum Dziedzictwa Kulturowego Bramy Morawskiej na Zamku Piastowskim w Raciborzu to rewaloryzacja obiektów Zamku Piastowskiego w Raciborzu na cele utworzenia Centrum Dziedzictwa Kulturowego Bramy Morawskiej, służące szeroko pojętej edukacji kulturowej. Projekt ten realizuje cel Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata Zwiększenie uczestnictwa mieszkaoców regionu w kulturze. Odpowiada także na zdiagnozowaną w Strategii Rozwoju Raciborza do roku 2015 szansę, jaką jest rozwój turystyki sentymentalnej. Projekt wykorzystuje potencjał endogenny regionu. Nie buduje jednak jego przewagi konkurencyjnej w kierunku wzmocnienia inwestycji i rozwoju gospodarczego, budowania nadwyżki operacyjnej budżetu na mieszkaoca czy też oddziaływania na pobliskie obszary miejskie i wiejskie, poprzez generowanie nowych funkcji publicznych. Hala sportowa wielofunkcyjna przy ul. Żużlowej w Częstochowie Przedmiotem projektu jest zaprojektowanie oraz wybudowanie wielofunkcyjnej hali sportowej w Częstochowie, przy ul. Żużlowej oraz zagospodarowanie terenu wokół budynku hali. Hala pełnid będzie funkcje: sportowe, targowo-wystawiennicze, kulturalne, rekreacyjne. Obiekt w swoim zamyśle spełni wszelkie wymogi i normy w zakresie organizacji oraz transmisji telewizyjnych imprez sportowych na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Będzie to jeden z najnowocześniejszych obiektów tego typu w Polsce. W pierwszym roku funkcjonowania hali przewiduje się frekwencję osób oraz organizację co najmniej 4 imprez o zasięgu międzynarodowym. Projekt realizuje cel szczegółowy Strategii Rozwoju Miasta Częstochowa 2025 w zakresie rozbudowy infrastruktury sportowej. Zrealizowana inwestycja nie została jednak wskazana w dokumentach strategicznych, jako inwestycja wzmacniająca potencjał endogenny miasta. Można jednak wnioskowad o wpływie zrealizowanej inwestycji na zwiększenie udziału usług rynkowych, zwiększenie nadwyżki operacyjnej w budżecie na mieszkaoca. Wspomniane wyżej dokumenty strategiczne: Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego , Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego do 2020 roku, Plan Zagospodarowania Przestrzennego - nie formułują celów polityki miejskiej w metropoliach śląskich w sposób umożliwiający precyzyjny pomiar efektów interwencji zrealizowanych w ramach RPO WSL Przyjmując natomiast jako punkt odniesienia wyzwania stojące przed polityką miejską w skali ogólnopolskiej, sformułowane w ramach KPZK 2030, należy przyjąd, iż inwestycje dofinansowane w ramach Działania 6.1. odpowiedziały na cel: Wykorzystanie potencjału głównych ośrodków miejskich w zakresie funkcji symbolicznych (kultura i nauka), kreowania nowych funkcji gospodarczych (Międzynarodowe Centrum kongresowe), zwiększenia dostępu do usług publicznych (projekty realizowane w Częstochowie, Raciborzu, Jastrzębiu Zdroju). Projekty wsparte w ramach Działania 6.1. odpowiedziały także na problem przywracania nowych funkcji zdegradowanym obszarom śródmiejskim (Międzynarodowe Centrum Kongresowe). Projekt Budowa hali wielofunkcyjnej - sportowo, widowiskowo, wystawienniczej w Bielsku Białej był odpowiedzią na zdiagnozowany w Programie Rozwoju Subregionu Południowego deficyt w zakresie zbyt małej ilośd rozpoznawalnych w otoczeniu wizytówek miasta oraz niski standard lub brak infrastruktury sportowej, kulturalnej, turystycznej, wystawienniczej i akademickiej nadającej Bielsku Białej charakter metropolii. Oba projekty realizowane w Częstochowie odpowiadały na zdiagnozowane w Programie Rozwoju Subregionu Północnego szanse rozwojowe: 1. Wzrost metropolitalnych funkcji Częstochowy - reprezentacyjnej wizytówki subregionu, 2. Aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów objętych programami rewitalizacji miasta, 3. Poprawa dostępności do wielofunkcyjnej infrastruktury widowiskowo-sportowej, 4. Wzbogacenie oferty imprez sportowo-rekreacyjnych i kulturalnych miasta o zasięgu regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Projekty realizowane na terenie Raciborza i Jastrzębia Zdroju realizowały cele strategiczne dla subregionu zachodniego w obszarze: turystyki rekreacyjnej, aktywnej i specjalistycznej - organizowanej w otoczeniu miast i aglomeracji ( Modernizacja i nadbudowa Hali Widowiskowo-Sportowej przy ul. Leśnej w Jastrzębiu Zdroju ), turystyki miejskiej kulturowej - organizowanej ze szczególnym uwzględnieniem dziedzictwa kulturowego ( Utworzenie Centrum Dziedzictwa Kulturowego Bramy Morawskiej na Zamku Piastowskim w Raciborzu ). Realizowały one cele strategiczne Lokalnych Planów Rewitalizacji. Inny natomiast był ich efekt oddziaływania na obszar funkcjonalny. Projekt realizowany w Jastrzębiu Zdroju wykazuje duży potencjał dyfuzyjny, podczas gdy projekt zrealizowany w Raciborzu nie odpowiada na zdiagnozowane w Lokalnym Planie Rewitalizacji główne deficyty w dostępie do usług publicznych w subregionie.

191 Analiza zakładanych wartości docelowych wskaźników, wybranych przez samych beneficjentów, jako mierniki celów realizowanych projektów wskazuje na koncentrowanie przez beneficjentów spodziewanych efektów na oddziaływaniu ponadregionalnym realizowanych przedsięwzięd oraz na objęciu oddziaływaniem inwestycji użytkowników pochodzących z subregionu lub nawet całego regionu. W ramach zrealizowanych projektów utworzono łącznie 40 miejsc pracy. Zdaniem przedstawiciela IZ RPO WSL realizacja projektów przyniosła też inne, niemonitorowane w systemie KSI SIMIK efekty mnożnikowe. Na przykład, inwestycje zrealizowane w Katowicach w ramach tzw. Osi Kultury pociągnęły za sobą inne inwestycje, finansowane ze środków prywatnych, na przykład budowę biurowca. Zdaniem przedstawicieli środowisk eksperckich, przedsięwzięcia wsparte w ramach Działania 6.1. przyczyniają się do zmniejszenia procesów migracyjnych, zatrzymania procesu drenażu mózgów, migracji młodzieży do ośrodków akademickich Krakowa, Wrocławia lub Warszawy oraz do zwiększenia potencjału turystyki jednodniowej we wspartych ośrodkach metropolitarnych. Podsumowując, należy stwierdzid, że wpływ projektów realizowanych w ramach Działania 6.1. na wzrost konkurencyjności przestrzeni miejskiej metropolii województwa śląskiego jest istotny. Zrealizowane inwestycje wzmocniły metropolitarny charakter ośrodków miejskich w zakresie: funkcji publicznej oddziaływującej na subregion, zwiększenia atrakcyjności inwestycyjnej wspartych ośrodków, limitację barier hamujących konkurencyjnośd wspartych ośrodków metropolitarnych wobec innych miast regionu oraz ośrodków miejskich województw ościennych. Ocena jakościowa charakteru i zakresu zrealizowanych inwestycji w mieście Katowice wskazuje na wzmocnienie konkurencyjności metropolii, raczej poprzez limitacje barier i ograniczeo rozwojowych, niż wykorzystywanie potencjału endogennego regionu. Działania skoncentrowano - zgodnie ze zdiagnozowanymi w dokumentach strategicznych regionu deficytami na niwelowaniu luki metropolitarnej w obszarze wiedzy, nauki, niż na budowaniu przewagi konkurencyjnej wobec innych miast. Można więc wyciągnąd wniosek, iż zrealizowane inwestycje raczej wzmacniają konkurencyjnośd Katowic w odniesieniu do własnych mieszkaoców (zapobieganie drenażu mózgów, migracji młodzieży akademickiej), niż budują przewagę konkurencyjną Katowic wobec Warszawy, Krakowa, Poznania i Wrocławia. Z kolei, projekty realizowane w ramach Działania 6.1. w Częstochowie, Jastrzębiu Zdroju, Bielsku-Białej budują przewagę konkurencyjną ośrodków miejskich, w oparciu o potencjał endogenny regionu. Wspomniane projekty mogą byd także siłą napędową rozwoju, poprzez zwiększenie nadwyżki operacyjnej budżetu na mieszkaoca, poprzez przyciągniecie inwestorów i sponsorów planowanych przedsięwzięd. Najwiekszą powierzchnię zrewitalizowanych (wybudowanych bądź przebudowanych) obiektów, spełniających funckję metropolitarne oddano do użytkowania w Częstochowie i Katowicach (odpowiednio m 2 i m 2 ). Relatywnie najmniejszą powierzchnię zrewitalizowano w Bielsku Białej ( m 2 ) i powiecie raciborskim (4184 m 2 ). Efekt ten ilustruje prawidłowości dotyczące liczby i celu zrealizowanych inwestycji w poszczególnych lokalizacjach. Efekty mnożnikowe dla realizacji celu gospodarczego mogą też wystąpid w mieście Jastrzębie Zdrój, gdzie przewidziano najwięcej ( m 2 ) powierzchni targowo-wystawienniczej w ramach modernizacji Hali Widowiskowo-Sportowej. Analiza przestrzenna wskaźników wskazuje na najmniejszy efekt mnożnikowy celu gospodarczego w tym obszarze projektów realizowanych w Częstochowie i Raciborzu, w których nie odnotowano wskaźnika powierzchni targowo-wystawienniczej Wpływ wsparcia na wielofunkcyjne wykorzystanie obszarów zdegradowanych W Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata kwestię degradacji obszarów regionu wskazano jako główną słabośd i barierę rozwojową województwa śląskiego. Występowanie obszarów stagnacji, w tym w centrach miast Aglomeracji Górnośląskiej i w ośrodkach regionalnych, degradacja starych dzielnic przemysłowych przy niedostatecznej ochronie zabytków kultury przemysłowej, poszerzanie się powierzchni terenów porzuconych i postępująca degradacja infrastruktury przemysłowej, duża koncentracja terenów i odpadów poprzemysłowych oraz odpadów szczególnie niebezpiecznych definiowane są jako obszar wymagający interwencji w ramach RPO WSL Województwo śląskie w 2011 r. zajmowało trzecie miejsce w kraju pod względem ilości gruntów wymagających rekultywacji ogółem, w tym ha wśród powierzchni gruntów zdewastowanych (8. miejsce w kraju) oraz ha w powierzchni gruntów zdegradowanych 157. W latach powierzchnia gruntów zdewastowanych w województwie śląskim spadła z do ha. Powierzchnia terenów zdegradowanych wzrosła natomiast w przedmiotowym okresie z 789 ha do ha. Duże miasta borykają się głównie z problemem zniszczonej infrastruktury komunalnej degradacji śródmieśd i zdegradowanych terenów przemysłowych. Małe miasta oraz gminy wiejskie w dużej części upatrują problemów w 157 GUS, 2012.

192 degradacji ścisłego centrum miasta, budynków użyteczności publicznej, dewastacji terenów zielonych oraz zachwianiu ładu przestrzennego. Ocena wpływu projektów realizowanych w ramach Działania 6.2. na wielofunkcyjne wykorzystanie obszarów zdegradowanych odnosid się więc będzie również do aspektu zmniejszania skali degradacji przestrzeni miejskiej we wskazanych wyżej obszarach. Zgodnie z zapisami Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego do roku 2020 główne cele rozwojowe regionu w zakresie rewitalizacji i zapobiegania degradacji obszarów województwa śląskiego obejmują: rekultywację terenów i obiektów zdegradowanych z przeznaczeniem na realizację funkcji kulturalno-edukacyjnych oraz rekreacyjnych i gospodarczych, wzmocnienie współpracy na zasadzie partnerstwa prywatno-publicznego w procesie zagospodarowania terenów zdegradowanych, opracowanie i wdrożenie systemu monitoringu i rewitalizacji terenów zdegradowanych, w tym m.in. poprzemysłowych, pogórniczych i powojskowych, przeznaczenie do pełnienia funkcji ekologicznej terenów zdegradowanych, na których dzięki samoistnej rewitalizacji wykształciły się cenne przyrodniczo ekosystemy. Projekty realizowane w ramach Działania 6.2. wdrażały jednak głównie typy operacji zmierzające do poprawy jakości życia mieszkaoców, związane z zagospodarowaniem przestrzeni publicznej centrów miast, nadawaniem tym terenom funkcji integracyjnych w skali miasta. Biorąc pod uwagę enumerowane wyżej cele Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego do roku 2020, można stwierdzid, że interwencje RPO WSL realizowały cel pierwszy rekultywacja terenów i obiektów zdegradowanych z przeznaczeniem na realizację funkcji kulturalno-edukacyjnych oraz rekreacyjnych. Systemy monitoringu realizowane były punktowo z pominięciem terenów poprzemysłowych, pogórniczych i powojskowych (z wyjątkiem radiostacji Gliwice). Jak wspomniano we wcześniejszym rozdziale, największą popularnością cieszyły się projekty usuwające azbest z budynków mieszkalnych, wpływające na poprawę zdrowia publicznego. Beneficjenci RPO WSL nie dążyli do nadawania obszarom zdegradowanym, poprzemysłowym, nowych funkcji gospodarczych. Były to projekty głównie modernizacyjne, renowacyjne, dążące do przywracania funkcji centralnych wybranym punktom przestrzeni publicznej miasta. Zdaniem ekspertów, wspomniany zakres projektów rewitalizacyjnych, które otrzymały wsparcie w ramach RPO WSL wynikał z następujących przesłanek: bardzo drogich kosztów rekultywacji terenów poprzemysłowych (finansowanych zresztą w ramach Funduszu Ochrony Środowiska FOŚ), nie rozwiązanej kwestii własności tych terenów (brak możliwości włączenia tego obszaru do projektów realizowanych przez JST), stawiania wyżej korzystnych politycznie rozwiązao wspierających bieżącą jakośd życia mieszkaoców niż działania inwestycyjne, wspierające rozwój gospodarczy tych obszarów. Ten typ projektu nie wpływał również w żadnym stopniu na wzmocnienie związków między wspartym obszarem a okolicznymi miastami i obszarami wiejskimi. Nie generował impulsów rozwojowych dla terenów nie objetych bezpośrednią inwestycją. Sami beneficjenci Działania 6.2. podkreślali przede wszystkim takie efekty wsparcia jak: rewitalizacja społeczna 97% wskazao), rewitalizacja kulturalna 51%, rewitalizacja rekreacyjna 43%. Efekty gospodarcze wskazało zaledwie 36% beneficjentów. Niemal wszyscy podkreślali wpływ projektu na poprawę jakości życia mieszkaoców, sposób spędzania czasu wolnego, poprawienie spójności obszaru z reszta miasta, ożywienie kulturalne (wzrost liczby imprez) na danym obszarze.

193 Wykres 30 Ocena efektów projektu (duży, bądź bardzo duży wpływ projektu) Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów Działania 6.2. (n=51) Plany zagospodarowania przestrzennego oraz Lokalne Plany Rewitalizacji wszystkich miast beneficjentów Działania 6.2. wskazywały na duże potrzeby w zakresie dalszego usuwania azbestu, rewitalizacji ciągów ulic i osiedli mieszkaniowych (ze szczególnym uwzględnieniem osiedli robotniczych), dalszych inwestycji w rekultywację i rewitalizację publicznych terenów zielonych, rewitalizację obszarów poprzemysłowych, z ukierunkowaniem ich na cele głównie gospodarcze, w dalszej już kolejności na cele społeczne i kulturalne, rewitalizację centrów miast ze szczególnym uwzględnieniem obiektów zabytkowych. Obszary te określono na podstawie analizy Lokalnych Planów Rewitalizacji następujących beneficjentów Poddziałania : Mysłowice, Rybnik, Bielsko-Biała, Katowice, Chorzów, Ruda Śląska, Gliwice, Zabrze, Dąbrowa Górnicza, Tychy, Będzin, Częstochowa, Jastrzębie Zdrój. Analizując wskaźniki realizacji celów z bazy LSI należy podkreślid, iż wskazują one przede wszystkim na przystosowanie zabudowy oraz terenów zielonych do przywracania funkcji miejskich. Biorąc pod uwagę przestrzenny rozkład wskaźników produktu można stwierdzid, iż w ramach projektów Działania 6.2. najwięcej dróg dojazdowych do rewitalizowanych obszarów wybudowano/przebudowano w subregionie zachodnim Rybnik, Jastrzębie Zdrój, powiat wodzisławski) oraz w subregionie północnym (powiat kłobucki, powiat myszkowski). Inwestycje te należy uznad za trafione, biorąc pod uwagę najmniejszą gęstośd dróg gminnych na tych obszarach. Wsparto łącznie budowę m infrastruktury technicznej (ze szczególnym uwzględnieniem powiatu myszkowskiego). Przebudowano, poddano renowacji 36 budynków, z czego najwięcej w Chorzowie (7), Zabrzu (5) i w Częstochowie (5). Projekty, w ramach których dokonywano przebudowy, renowacji budynków, koncentrowały się głównie w subregionie centralnym. Wybudowano 46 nowych budynków, z czego najwięcej w powiecie wodzisławskim i powiecie cieszyoskim (subregion południowy). W wyniku interwencji RPO WSL usunięto azbest ze 116 budynków, z tego 71 budynków w subregionie centralnym i 24 budynki w subregionie zachodnim. Biorąc pod uwagę, iż miasta realizujące ten typ projektu należą do najgęściej zaludnionych w regionie, ten typ projektu należy uznad za adekwatnie zlokalizowany, chod nie realizujący celów wielofunkcyjnego rozwoju obszarów rewitalizowanych. Łącznie usunięto azbest z powierzchni m 2, z czego najwięcej w Dąbrowie Górniczej, Gliwicach i Żorach.

194 Łącznie objęto monitoringiem wizyjnym 9 dzielnic, z czego 2 w Częstochowie. Zainstalowano 4 systemy monitoringowe w Katowicach, Rybniku, powiecie mikołowskim i powiecie wodzisławskim. Zainstalowano 134 urządzenia monitoringu wizyjnego, z czego najwięcej w Częstochowie, Katowicach, Rybniku i Bytomiu (a więc na terenach o największej stopie przestępstw kryminalnych i drogowych). Objęto monitoringiem powierzchnię m 2. Powstało łącznie 1369 miejsc parkingowych, z czego najwięcej w powiecie wodzisławskim, Katowicach i Siemianowicach Śląskich. Łącznie objęto parkingiem m 2 powierzchni, z czego najwięcej w powiecie wodzisławskim, powiecie rybnickim, Katowicach, Siemianowicach Śląskich. Wskaźniki rezultatu, wybierane przez beneficjentów jako mierniki realizowanych działao odnoszą się natomiast do monitorowania efektów zwiększenia dostępności rewitalizowanych obiektów dla mieszkaoców. Beneficjenci RPO WSL sporadycznie sięgali po wskaźniki rezultatu obrazujące efekty gospodarcze prowadzonej rewitalizacji. W ramach Działania 6.2. beneficjenci założyli uzyskanie liczby nowych przedsiębiorstw zlokalizowanych na zrewitalizowanych obszarach jedynie w wartości 14 (efekt bezpośredni nadania funkcji gospodarczej w powiecie mikołowskim), liczba nowych punktów usługowych nie będzie przekraczad 33 sztuk). Ten wskaźnik rezultatu realizowany jest głównie na obszarze subregionu centralnego. Biorąc powyższe pod uwagę nie można odnotowad znacznego wpływu zrealizowanych projektów na zwiększenie związku między wspartymi miastami a ich obszarami funkcjonalnymi. Wyjątek stanowi wspomniany wyżej projekt rewitalizacyjny, realizowany przez powiat myszkowski, w ramach którego przygotowano teren inwestycyjny, który potencjalnie przyczyni się do generowania miejsc pracy również dla mieszkaoców okolicznych terenów wiejskich. Także i projekty rewitalizujące budynki i obiekty publiczne i poprzemysłowe na cele aktywizacji zawodowej przyczyniają się bezpośrednio do wytworzenia nowej funkcji publicznej wspartych lokalizacji, która będzie oferowad usługi szerszemu obszarowi funkcjonalnemu, ze szczególnym uwzględnieniem gmin wiejskich i miejsko-wiejskich, których mieszkaocy sa zagrożeni wykluczeniem społecznym. W ramach projektów rewitalizacyjnych Działania 6.2. łącznie utworzono 72 miejsca pracy, z czego najwięcej w powiecie m. Rybnik (20 miejsc pracy), powiecie wodzisławskim (14 miejsc pracy) i powiecie m. Zabrze (13 miejsc pracy). Należy podkreślid, że miejsca pracy powstawały na terenach o ujemnym saldzie migracji, wysokiej stopie bezrobocia, niskich nakładach inwestycyjnych, a więc na obszarach o relatywnie niskim poziomie rozwoju gospodarczego, co jest tendencją zgodną z celami Działania 6.2. Wpływ dyfuzyjny jest jednak znikomy. Wygenerowane miejsca pracy absorbowały głównie lokalną siłą roboczą. Nie można zatem odnotowad oddziaływania na otaczające obszary miejskie i wiejskie. W ramach inicjatywy JESSICA priorytet nadawano między innymi projektom z zakresu rewitalizacji starych i zdegradowanych obszarów, charakteryzujących się brakiem dostępu do:-wysokiej jakości usług, powierzchni przeznaczonej dla MŚP, infrastruktury rekreacyjno- sportowej. Jako warunek konieczny stosowano zasadę, iż projekty muszą generowad dochód pozwalający na zwrot zainwestowanego kapitału oraz odsetek. Wszystkie projekty musiały także wykazad efekt społeczny, z uwzględnieniem takich problemów, jak m.in. wykluczenie społeczne, wysoki poziom przestępczości oraz ogólne pogarszanie się jakości życia. Co prawda, niemal wszystkie projekty, współfinansowane w ramach programu JESSICA są jeszcze w toku, stąd wyciąganie wniosków na temat ich efektywności jest przedwczesne, niemniej jednak, na podstawie opisu projektów oraz zasad przyznawania wsparcia (w odróżnieniu od unijnych dotacji, z JESSICA pod pewnymi warunkami mogą byd finansowane przedsięwzięcia komercyjne) można przedstawid następujące potencjalne kierunki oddziaływania: 1. Projekty realizowane są na obszarach poprzemysłowych, nie w centrum miast, co zakłada rekultywację terenów zdegradowanych, zgodnie z celem Działania 6.2. (adaptacja dawnej kopalni Porąbka-Klimontów w Sosnowcu na centrum kulturalno-sportowo-rekreacyjne, modernizacja targowiska w ścisłym centrum Zabrza, wybudowanie pasażu Andromeda w Tychach, Mediateka XXI w Tychach, rewitalizacja budynku byłego hotelu Śląskiego w Katowicach, Multicentrum Stara Kablownia w Czechowicach Dziedzicach, rewitalizacja kąpieliska miejskiego na terenie OSIR Skałka w Świętochłowicach), 2. Projekty na ogół (w 80%) zakładają generowanie efektu gospodarczego głównie poprzez przeznaczenie części przebudowanego/wybudowanego obiektu na cele handlowo-usługowe, 3. Projekty mogą skutkowad efektem dźwigni poprzez zakładane pokrycie części wydatków z kapitału inwestycyjnego firm prywatnych, np. Centrum Medyczne w Chorzowie, projekt Andromeda w Tychach, Galeria Galena w Jaworznie, rozbudowa budynku w Dąbrowie Górniczej,

195 4. Projekty najczęściej zakładają realizację celów edukacyjnych, kulturalnych, gospodarczych i społecznych. W projektach uwzględniono typy operacji: Kompleksowe przygotowanie terenu przeznaczonego pod działalnośd gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkaocom (80%), Przebudowa i remont obiektów poprzemysłowych/ powojskowych/popegeerowskich, łącznie z adaptacją na cele: gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) - 70%, Uzupełnienie i remont istniejącej zabudowy, w tym zabudowa plomb, remont użytkowanych oraz niezagospodarowanych budynków na cele: gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) - 70%, 5. Projekty, w ramach których nie jest planowane osiągnięcie efektu gospodarczego zakładają realizację celów rekreacyjnych, społecznych, kulturalnych i edukacyjnych, które w zamierzeniach projektodawców przyczyniają do zwiększenia spójności obszaru zdegradowanego z resztą miast np. rewitalizacja trzech placów zabaw wraz z budową parkingów oraz instalacją monitoringową na terenie GSM Jastrzębie Zdrój, czy też 2 projekty Rybnickiej Spółdzielni Mieszkaniowej lub Centrum Inicjatyw Społecznych i Wsparcia Rodziny w Częstochowie, 6. Projekty nie zakładają wyższego EPC niż projekty dotacyjne, niemniej jednak, poprzez planowane nadawanie nowych funkcji gospodarczych rewitalizowanym terenom, mogą potencjalnie przyczyniad się do wzrostu miejsc pracy na danym obszarze. Biorąc pod uwagę, iż zdecydowana większośd projektów nie wykazuje jeszcze realizacji wskaźników (umowy zostały podpisane w roku) analiza skuteczności osiągania wartości docelowej wskaźników produktu i rezultatu nie znajduje zastosowania. Projekty współfinansowane w ramach inicjatywy JESSICA realizowane są głównie w subregionie centralnym w podregionach: katowickim, gliwickim, sosnowieckim i tyskim. Sporadycznie realizowane są projekty w subregionie zachodnim i południowym (Rybnik, Jastrzębie Zdrój) - głównie w ich funkcji społecznej i rekreacyjnej. Odnotowano jeden projekt o celach społecznych i rekreacyjnych w Częstochowie. Projekt ten odpowiada na problemy związane z wysoką stopą bezrobocia i zagrożeniem wykluczeniem społecznym rodzin. Projekty realizowane w subregionie centralnym mają na celu wzmocnienie gospodarczego potencjału endogennego Tychów, Katowic, Gliwic, Dąbrowy Górniczej, przy zwiększeniu także jakości życia mieszkaoców. Projekty realizowane w Rybniku, Zabrzu, Chorzowie, Jastrzębiu Zdroju, Jaworznie mają na celu m.in. podniesienie jakości usług publicznych, zwiększenie potencjału rekreacyjnego obszarów zdegradowanych. Analizując kierunek interwencji zrealizowanych w ramach Poddziałao i należy podkreślid, iż efekty koncentrujące się głównie na efektach: bezpieczeostwo publiczne, usługi czasu wolnego, mieszkalnictwo (usuwanie azbestu), jakośd życia, integracja i aktywnośd społeczna. oraz sporadycznie realizujące efekty w obszarze infrastruktury społecznej i infrastruktury technicznej, a także rozwoju gospodarczego i atrakcyjności inwestycyjnej, nie odpowiedziały na wszystkie wyzwania strategiczne związane z rewitalizacją. Projekty wdrażane w ramach JESSICA, oprócz celów społecznych i rekreacyjnych, realizują na ogół cele gospodarcze, skutkujące potencjalnym wzrostem inwestycji na rewitalizowanym obszarze. Można więc postawid wniosek, że projekty realizowane w ramach inicjatywy JESSICA w większym stopniu niż projekty realizowane w systemie dotacyjnym wykazują większy potencjał realizacji celu zwiększenia wielofunkcyjności obszaru zdegradowanego ze względu na łączenie celów społecznych, edukacyjnych, kulturalnych z celami gospodarczymi. Skutecznośd realizacji tego celu jest jednak na obecnym etapie realizacji projektów, wdrażanych w inicjatywie JESSICA niemożliwa do oszacowania. Projekty realizowane w inicjatywie JESSICA mogą potencjalnie wzmacniad związki między wspartymi metropoliami a terenami zurbanizowanymi i obszarami wiejskimi ze względu na zakładany efekt gospodarczy. Biorąc pod uwagę, iż realizowane są na obszarach o niskim bezrobociu, mogą generowad miejsca pracy dla mieszkaoców obszaru funkcjonalnego. Należy nadmienid, iż wszystkie lokalizacje projektów realizowanych w tym trybie charakteryzują się

196 dodatnim ilorazem przepływów pracy. Dodatkowe funkcje publiczne, kulturalne i wystawiennicze stwarzają też pole do promocji przedsiębiorstw z terenów obszaru funkcjonalnego, w tym obszarów wiejskich Analiza efektów wsparcia w kontekście rozwoju i wzmocnienia funkcji miejskich oraz dyfuzji procesów rozwojowych Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: a) Jakie były efekty wsparcia w ramach RPO WSL w kontekście rozwoju i wzmocnienia funkcji miejskich oraz dyfuzji procesów rozwojowych? Cele krajowej polityki miejskiej, określone w KPZK 2030 określają kierunek dyfuzji procesów rozwojowych w stronę realizacji następujących działao: 1. Podwyższenie zdolności miast do kreowania rozwoju, wzrostu i zatrudnienia, 2. Wspomaganie rozwoju obszarów problemowych (w tym niektórych obszarów wiejskich) polityki regionalnej poprzez wzmacnianie funkcji miast małych i średnich oraz przeciwdziałanie upadkowi ekonomicznemu miast, 3. Odbudowa zdolności do rozwoju poprzez rewitalizację zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie obszarów miejskich, 4. Wspieranie zrównoważonego rozwoju ośrodków miejskich. Przeciwdziałanie zjawiskom suburbanizacji, 5. Stworzenie warunków dla skutecznego, efektywnego i partnerskiego zarządzania rozwojem na obszarach miejskich, w tym w szczególności na obszarach metropolitarnych. Wspieranie procesów dyfuzji rozwojowej w polityce miejskiej powoduje następujące efekty: wzmocnienie związków między metropoliami i terenami zurbanizowanymi a otaczającymi je obszarami, w tym małymi i średnimi miastami, jak i obszarami wiejskimi, promowanie wewnętrznej spójności w obszarach miejskich, zmierzającej do ograniczenia wysokiej koncentracji problemów gospodarczych, ekologicznych oraz społecznych wewnątrz dużych ośrodków miejskich, jak i wzmacnianie procesu odbudowy gospodarczego potencjału małych miast i miasteczek. Zgodnie z teoriami dyfuzji rozwojowych, duże miasto może stanowid biegun rozwoju regionu, co związane jest z transferami kapitałowymi i rozprzestrzenianiem inwestycji w jego otoczeniu, ale też mied negatywny wpływ w postaci wymywania zasobów ludzkich z regionu, poprzez koncentrację usług publicznych oraz rynku pracy. Przesłanki pozwalające określid zakres, kierunek i siłę wzajemnych powiązao między miastem i jego otoczeniem można odnaleźd w typie inwestycji realizowanych w ramach Działania 6.1. i Działania 6.2. Analiza typów interwencji i projektów realizowanych w ramach Działania 6.1. wskazuje na ich wysoki potencjał dyfuzyjny, ze względu na regionalne i ponadregionalne oddziaływanie inwestycji, podnoszących konkurencyjnośd miast. Szczególnie wysoki potencjał dyfuzyjny reprezentują: - projekt realizowany w Częstochowie: Hala sportowa wielofunkcyjna przy ul. Żużlowej w Częstochowie, - projekt: Budowa hali wielofunkcyjnej sportowo-, widowiskowo-, wystawienniczej w Bielsku Białej, - oraz projekt realizowany w Jastrzębiu Zdroju: Modernizacja i nadbudowa Hali Widowiskowo-Sportowej przy ul. Leśnej. Efekty tych inwestycji, zwiększenie dostępności mieszkaoców do imprez sportowych i kulturalnych będą oddziaływad również na obszar funkcjonalny ośrodków metropolitarnych subregionu południowego, zachodniego i północnego. We wspomnianym wyżej obszarze zwiększenia dostępności usług publicznych będą zwiększad związki pomiędzy metropolią, ośrodkami miejskimi i obszarami wiejskimi tych subregionów. Nie należy jednak zakładad, iż zmniejszą one problemy gospodarze czy też demograficzne obszaru funkcjonalnego, ze względu na relatywnie niski efekt gospodarczy, realizowanych inwestycji ograniczony do efektu lokalnego. W przypadku beneficjentów Poddziałania kierunek i potencjał dyfuzji został określony na podstawie analizy tempa zmian w obszarze wskaźników statystycznych, na które dany projekt oddziaływał w obszarze funkcjonalnym beneficjenta Poddziałania (powiecie) oraz na podstawie analiz przedstawionych we wcześniejszym rozdziale. Rewitalizacja terenów po byłej KWK Rozbark - Etap I Budynek cechowni i administracyjny; przebudowa, rozbudowa i nadbudowa budynku biurowego na zakład aktywności zawodowej o profilu restauracyjnym wraz ze zmianą sposobu jego użytkowania w Bytomiu; rewitalizacja poprzemysłowych dzielnic Bytomia - utworzenie nowoczesnego centrum rekreacyjnego,

197 edukacyjnego i kulturalnego na Rozbarku; przebudowa, rozbudowa i nadbudowa budynku biurowego na zakład aktywności zawodowej o profilu restauracyjnym wraz ze zmianą sposobu jego użytkowania w Bytomiu; Atelier rzemiosła ośrodek dydaktyczno-szkoleniowy z praktycznymi warsztatami rzemiosła w Tarnowskich Górach; rewitalizacja obszarów problemowych Chorzowa Batorego - I etap od ul. Piekarskiej do ul. Skrajnej; adaptacja budynku przy ul. Sądowej 1 na Centrum Integracji Społecznej w Świętochłowicach; adaptacja budynku przy ulicy 11 Listopada 15a na Centrum Inicjatyw Społecznych na terenie Miasta Ruda Śląska; adaptacja budynku na Centrum Inicjatyw Społecznych na terenie Miasta Chorzów - to przykłady projektów, które realizują cel Promowanie wewnętrznej spójności w obszarach miejskich, zmierzającej do ograniczenia wysokiej koncentracji problemów gospodarczych, ekologicznych oraz społecznych wewnątrz dużych ośrodków miejskich. Należy nadmienid, iż projekt Przebudowa, rozbudowa i nadbudowa budynku biurowego na zakład aktywności zawodowej o profilu restauracyjnym wraz ze zmianą sposobu jego użytkowania w Bytomiu odpowiada na zdiagnozowaną wyższą niż w regionie stopę bezrobocia rejestrowanego (odpowiednio 15% i 10.2%). Podobna funkcje dyfuzyjna w podregionie bytomski pełni projekt Atelier rzemiosła ośrodek dydaktyczno-szkoleniowy z praktycznymi warsztatami rzemiosła w Tarnowskich Górach. Dostarcza dostęp do usług publicznych aktywizujących społecznie i zawodowo na obszarze o dodatnim saldzie migracji, relatywnie przeciętnej stopie bezrobocia, ale o niskich nakładach inwestycyjnych w obszarze przemysłu i wydatków JST oraz niskiej produkcji sprzedanej ze szczególnym uwzględnieniem produktów/usług istotnie ulepszonych. Wszystkie powyższe projekty niosły za sobą zmniejszenie skali wykluczenia społecznego oraz zwiększenie zatrudnialności klientów pomocy społecznej z obszaru szerszego niż obszar jednej gminy. Skala projektów wskazuje na 1-5% wpływ na zmniejszenie liczby osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w danym obszarze funkcjonalnym, poprzez zapewnienie usług aktywizacji społeczno-zawodowej. Ten typ interwencji oddziałuje na problemy społeczne obszarów wiejskich oraz małych miast stanowiących obszar funkcjonalny realizowanych inwestycji. Silny potencjał dyfuzyjny reprezentuje także projekt powiatu myszkowskiego: Kompleksowe przygotowanie terenu przeznaczonego pod działalnośd gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkaocom. Zakładający wygenerowanie 740 miejsc pracy na obszarze o wysokim poziomie bezrobocie, jednej z najniższych w regionie liczbie podmiotów gospodarczych. Projekt ten niesie za sobą efekty wzrostu zatrudnienia, podwyższenia zdolności okolicznych miast do kreowania rozwoju, wzrostu i zatrudnienia; wspomagania rozwoju obszarów problemowych (w tym niektórych obszarów wiejskich) polityki regionalnej, poprzez wzmacnianie funkcji miast małych i średnich oraz przeciwdziałanie upadkowi ekonomicznemu miast. O występowaniu procesów dyfuzyjnych nie można mówid w przypadku dominującej formy projektów, jakim jest likwidacja azbestu jako pokrycia budynków mieszkalnych. Korzyści z realizacji tego typu interwencji są bowiem punktowe. Analiza danych statystycznych w skali powiatu w obszarze nakładów inwestycyjnych, wartości brutto środków trwałych, udział produkcji sprzedanej wyrobów nowych/istotnie ulepszonych w wartości sprzedaży ogółem, saldo migracji, wskaźnik zatrudnienia (BAEL), współczynnik bezrobocia (GUS), wskazują na nieistotny wpływ projektów realizujących typ operacji Przebudowa i remont obiektów poprzemysłowych/ powojskowych/popegeerowskich, łącznie z adaptacją na cele: gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) na sytuację obszarów funkcjonalnych: bytomskiego i zabrzaoskiego. W przypadku powiatu bytomskiego realizowane projekty nie odpowiadają na wyzwanie związane z najniższymi w skali regionu nakładami inwestycyjnymi przedsiębiorstw w podregionie bytomskim oraz najniższą wartością brutto środków trwałych przy niskiej wartości udziału produkcji sprzedanej wyrobów istotnie ulepszonych w wartości sprzedaży ogółem. Realizowane projekty nie przyczynią się do zwiększenia nadwyżki operacyjnej w budżecie na mieszkaoca. Nie odpowiedzą one także na blisko dwukrotnie niższy niż w regionie przyrost naturalny czy też ujemne saldo migracji. W przypadku obszaru zabrzaoskiego również nie można odnotowad wpływu dyfuzyjnego na okoliczne obszary w zakresie oddziaływania na poziom nakładów inwestycyjnych, bezrobocia, wskaźnika zatrudnienia i pozostałych mierników. Zabrze charakteryzuje się większym bezrobociem niż reszta obszaru (podregionu gliwickiego), charakteryzuje się niższą wartością produkcji sprzedanej (w tym produktów/usług istotnie ulepszonych), niższymi nakładami przedsiębiorstw i ujemnym, najniższym saldem migracji w podregionie. Potencjał dyfuzyjny projektów realizujących typ interwencji: Zagospodarowywanie przestrzeni miejskich, w tym budowa, przebudowa i remont obiektów na cele gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) jest ograniczony. Projekty te obejmowały rewitalizację lokalnych obiektów zabytkowych, rewitalizację lokalnych rynków, głównych placów miejskich

198 oraz terenów zielonych. Można nawet zaryzykowad stwierdzenie, że wymywały one potencjał okolicznych miejscowości, poprzez konkurencyjne obniżenie atrakcyjności turystycznej, rekreacyjnej okolicznych małych miast i obszarów wiejskich, nie przyczyniając się do rozwoju obszaru funkcjonalnego. Najczęściej reprezentowane projekty Poddziałania obejmowały przede wszystkim inwestycje na terenie obszarów głównych ulic miast, okolic obiektów zabytkowych bądź o dużej funkcji kulturalno-edukacyjnej. Realizowane były głównie na terenie subregionu centralnego i subregionu zachodniego, obejmując miasta charakteryzujące się wyższą niż w odpowiadających podregionach stopa bezrobocia, zróżnicowanej wysokości nakładów inwestycyjnych w stosunku do odpowiadających podregionów oraz zróżnicowanej wysokości produkcji sprzedanej, wartości brutto środków trwałych i o zazwyczaj ujemnym saldzie migracji. Wzmacniały one przede wszystkim edukacyjny i turystyczny potencjał rewitalizowanych miejsc, nie przyczyniając się do zwiększenia spójności obszaru rewitalizowanego z resztą miasta. Projekty realizujące typ interwencji Uzupełnienie i remont istniejącej zabudowy, w tym zabudowa plomb, remont użytkowanych oraz niezagospodarowanych budynków na cele: gospodarcze, edukacyjne, turystyczne, rekreacyjne, społeczne i kulturalne, wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym (za wyjątkiem budynków o charakterze mieszkalnym) w niewielkim stopniu przyczyniały się do generowania procesów rozwojowych w obszarze funkcjonalnym. Wyjątek stanowid może projekt Dokooczenie budowy krytej pływalni w Rybniku przy ul. Jastrzębskiej dostarczający usługę publiczną dla okolicznych miejscowości subregionu zachodniego oraz Adaptacja budynku na Centrum Inicjatyw Społecznych na terenie Miasta Chorzów, Adaptacja budynku przy ulicy 11 Listopada 15a na Centrum Inicjatyw Społecznych na terenie Miasta Ruda Śląska, Adaptacja budynku przy ul. Sądowej 1 na Centrum Integracji Społecznej w Świętochłowicach. Projekty te sprzyjały reintegracji społeczno-zawodowej mieszkaoców całego powiatu, oddziaływały więc na problemy społeczne całego obszaru funkcjonalnego. Należy tu nadmienid, iż w tych właśnie lokalizacjach stopa bezrobocia jest wyższa niż w całym regionie, wartośd brutto środków trwałych, nakłady inwestycyjne na jednego mieszkaoca oraz produkcja sprzedana, osiąga wartości najniższe w podregionie katowickim, zaś saldo migracji jest ujemne. Potencjał dyfuzyjny projektu realizującego typ operacji Kompleksowe przygotowanie terenu przeznaczonego pod działalnośd gospodarczą, z wyłączeniem infrastruktury służącej mieszkaocom jest bezsprzeczny. Powiat myszkowski z 18% stopa bezrobocia, jednymi z najniższych nakładami inwestycyjnymi na mieszkaoca, wartością brutto środków trwałych i niską wartością produkcji sprzedanej przy dodatnim saldzie migracji może poprzez rewitalizację obszarów popegeerowskich na potrzeby terenów inwestycyjnych przyczynid się do procesu odbudowy gospodarczego potencjału oraz do zwiększenia zatrudnienia na obszarze funkcjonalnym. Generalnie rzecz ujmując, większośd beneficjentów Działania 6.2. nie widzi efektu realizowanego projektu w kategoriach zwiększenia dyfuzji procesów rozwojowych. Zaledwie 35% respondentów twierdzi, że realizowana inwestycja przyczynia się do zwiększenia dostępności usług publicznych dla miast i wsi obszaru funkcjonalnego. Wykres 31 Ocena wpływu na osiąganie efektu poprawienia dostępności usług publicznych dla miast i wsi obszaru funkcjonalnego Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI n=51 Uczestnicy wywiadu eksperckiego twierdzą, iż największy potencjał dyfuzyjny mają projekty realizowane w ramach Działania 6.1. w związku z realizowaniem zadao kluczowych w skali całego regionu lub subregionu. W ich opinii, projekty

199 rewitalizacyjne Działania 6.2. nie miały potencjału budowania procesów dyfuzyjnych, ze względu na nadmiar lokalnych problemów obszarów zdegradowanych i deficyty w zakresie funkcji publicznych wpływających na poziom życia własnych mieszkaoców. W ramach studium przypadku, projektu Rewitalizacja obszarów problemowych Chorzowa Batorego - I etap od ul. Piekarskiej do ul. Skrajnej potwierdzono tę tezę. Projekt skupiony był bardziej na niwelowaniu deficytów rozwojowych i zagrożeo w skali obszaru rewitalizowanego niż budowania oddziaływania rozwojowego na sąsiednie tereny. Analiza danych statystycznych wskazuje na deficyty rozwojowe całego obszaru funkcjonalnego, nie tylko osiedla Chorzów- Batory. Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw są tu najniższe w całym podregionie katowickim, przy relatywnie przeciętnej wartości brutto środków trwałych i średnim poziomie sprzedaży produkcji. Współczynnik przestępstw na ludności należy do najwyższych w regionie. Saldo migracji jest jednak dodatnie, mimo relatywnie wysokiej stopy bezrobocia. Realizacja projektu podniosła jakośd życia mieszkaoców obszaru o wyższej niż dla całego miasta stopie bezrobocia, wyższym poziomie przestępczości, zwiększyła ich dostęp do usług czasu wolnego, obszarów rekreacyjnych. W zamierzeniu realizatorów projekt miał spowodowad otwarcie osiedla na sąsiednie okolice o wyższym potencjale społecznym. Miał umożliwid dyfuzję rozwojowa dla obszaru objętego rewitalizacją z obszarów o wyższych wskaźnikach rozwoju społecznego. Niestety mieszkaocy innych obszarów jak wynika z wywiadów TDI z przedstawicielami lokalnych liderów nie mieli ochoty korzystad ze wspartej infrastruktury, mimo, iż odznaczała się wysoką jakością. Podczas postępowania ewaluacyjnego wykazano, iż dla zapewnienia efektu dyfuzyjnego, w rozumieniu wewnętrznej spójności w obszarach miejskich, zmierzającej do ograniczenia wysokiej koncentracji problemów gospodarczych, ekologicznych oraz społecznych wewnątrz dużych ośrodków miejskich, przyszłości konieczne jest realizowanie w przyszłości tzw. projektów pogranicza, w celu niwelowania barier wynikających z otoczenia zewnętrznego 158. Podsumowując, analizy efektów wsparcia w kontekście rozwoju i wzmocnienia funkcji miejskich oraz dyfuzji procesów rozwojowych należy odnotowad wysoki potencjał dyfuzyjny projektów Działania 6.1. oraz relatywnie rzadko występujący potencjał dyfuzyjny projektów Poddziałania Projekty były w większym stopniu zorientowane na rozwiązywanie problemów lokalnych niż stwarzanie instrumentów rozwoju obszaru funkcjonalnego. Efekt dyfuzyjny dotyczy w głównej mierze udostępnienia deficytowych usług publicznych dla mieszkaoców całego obszaru funkcjonalnego, oraz w mniejszym stopniu wpływu na problemy społeczne związane z wykluczeniem mieszkaoców małych miast i wsi obszaru Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie wzrostu konkurencyjności przestrzeni miejskiej województwa Analizując zapisy programów rozwoju subregionów można stwierdzid, iż projekty, wspierane w ramach RPO WSL w ograniczonym stopniu odpowiadały na ogromne potrzeby poszczególnych subregionów. W ramach Programu Rozwoju Subregionu Południowego zidentyfikowano następujące bariery rozwoju wynikające z dużej powierzchni obszarów zdegradowanych: 1. Duży stopieo degradacji terenów poprzemysłowych, 2. Postępująca degradacja zabytkowych obiektów architektonicznych, 3. Degradacja zabytkowych centrów miast, 4. Niskie nakłady na rekultywację terenów zdegradowanych, 5. Brak kompleksowych koncepcji zagospodarowania terenów zdegradowanych. Projekty realizowane w subregionie południowym odpowiadały jedynie na potrzeby związane z postępującą degradacją zabytkowych obiektów architektonicznych oraz degradacją zabytkowych centrów miast, abstrahując od pozostałych zdiagnozowanych deficytów w obszarze polityki miejskiej. Z kolei projekty realizowane w subregionie północnym w ograniczonym zakresie odpowiedziały na szanse rozwojowe związane z realizacją projektów rewitalizacyjnych, takie jak: Wzbogacenie lokalnych ofert inwestycyjnych, Poprawa wizerunku subregionu jako obszaru atrakcyjnego dla potencjalnych inwestorów oraz turystów, Zagospodarowanie terenów poprzez tworzenie obiektów z przeznaczeniem na cele gospodarcze, kulturalne i edukacyjne, Napływ kapitału inwestycyjnego tworzącego nowe miejsca pracy dla osób odchodzących z rolnictwa, Wzrost roli i znaczenia mniejszych ośrodków miejskich i powstawanie lokalnych ośrodków wzrostu, 158 Województwo śląskie. Podregiony, powiaty, gminy 2012, Województwo śląskie. Podregiony, powiaty, gminy Przedstawiono tendencje dynamiczne.

200 Uwalnianie potencjału rozwojowego poprzez tworzenie stref aktywności gospodarczej. Realizowały one bowiem, głównie projekty miejskie podnoszące jakośd życia mieszkaoców oraz projekty usuwania azbestu z obiektów mieszkalnych. Projekty wdrażane w subregionie zachodnim w największym stopniu realizowały cele wskazane w Programie Rozwoju Subregionu Zachodniego. Odpowiadały na większośd zdefiniowanych szans rozwojowych, takich jak: Wykorzystanie istniejącej infrastruktury przemysłowej na cele społeczne, kulturalne i gospodarcze, Włączenie obszarów zdegradowanych do tkanki miejskiej, Modernizacja struktury urbanistycznej, Rewitalizacja centrów miast i dzielnic o zabudowie historycznej. Strategia rozwoju subregionu centralnego odnosi się do rewitalizacji obszaru w ramach przywracania funkcji gospodarczych obszarom zdegradowanym, poprzez odtwarzanie tkanki przemysłowo-usługowej przez przygotowanie terenów inwestycyjnych oraz ich udostępnianie pod nowe działalności. W szczególności cel ten dotyczy przywrócenia do życia terenów niejednokrotnie znajdujących się na obszarach centralnych miast lub w bezpośredniej bliskości dzielnic mieszkaniowych. Cele strategiczne realizowane były w ramach Działania 6.2. wybiórczo rewitalizacja terenów miast obejmowała głównie inwestycje w usuwanie azbestu z budynków mieszkalnych oraz budowanie obiektów użyteczności publicznej na rewitalizowanych obszarach z ignorowaniem aspektu pobudzania funkcji gospodarczej obszaru. Biorąc pod uwagę ośrodki metropolitarne, należy stwierdzid, iż pozostał jeszcze do zrealizowania szereg potrzeb, przyporządkowanych poszczególnym ośrodkom metropolitarnym w ramach Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie Ośrodkom metropolitarnym Aglomeracji górnośląskiej przyporządkowano następujące problemy wymagające działao rewitalizacyjnych, podnoszących konkurencyjnośd metropolii: duże zróżnicowanie poziomu bezrobocia na tym obszarze, sięgające w niektórych miastach aglomeracji na początku 2009 roku powyżej 10%, starzenie się społeczeostwa i rozwarstwienie ekonomiczne, ujemne saldo migracji oraz ujemny przyrost naturalny, mała liczba mieszkao, najniższa wśród innych metropolii w przeliczeniu na mieszkaoców, co potęguje zjawisko depopulacji, niezbędna jest promocja nowego wizerunku przestrzeni Aglomeracji Górnośląskiej, a także zintegrowanie działao wielu ośrodków władzy w obrębie metropolii. Program Rozwoju Subregionu Centralnego nie definiuje szczegółowych wyzwao w obszarze rewitalizacji. Strategia rozwoju subregionu centralnego wskazuje jednak na koniecznośd wskazania preferencji rozwoju funkcji gospodarczych na rewitalizowanych terenach oraz na koniecznośd integracji tych działao z rozwojem szkolnictwa zawodowego na obszarze. Potrzeby subregionu centralnego są bardzo zróżnicowane w poszczególnych podregionach: bytomskim, gliwickim, katowickim, sosnowieckim i tyskim, biorąc pod uwagę analizowane wyżej w niniejszym rozdziale parametry: nakłady inwestycyjne na mieszkaoca, wartośd środków trwałych, udział produkcji sprzedanej wyrobów ulepszonych, zatrudnienie i bezrobocie, saldo migracji. Wspólne są jedynie problemy związane z rekultywacją obszarów poprzemysłowych i ochroną środowiska. Podregion bytomski: charakteryzuje się jednymi z najniższych wartości wskazanych wyżej wskaźników rozwojowych w regionie. Zarówno Bytom, jak i Piekary Śląskie mają jeden z najniższych sald migracji i niski przyrost naturalny. Potrzeby rewitalizacyjne podregionu bytomskiego dotyczą więc głównie projektów nastawionych na zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej podregionu, podwyższenie zdolności miast do kreowania rozwoju, wzrostu i zatrudnienia, promowania wewnętrznej spójności w obszarach miejskich, zmierzającej do ograniczenia wysokiej koncentracji problemów gospodarczych, ekologicznych oraz społecznych wewnątrz dużych ośrodków miejskich, jak i wzmacnianie procesu odbudowy gospodarczego potencjału małych miast i miasteczek. W mniejszym stopniu potrzebne są projekty zwiększające jakośd spędzania czasu wolnego, czy też nakłady na rewitalizację obiektów na cele edukacyjne i kulturalne. Potrzebne są także inwestycje w infrastrukturę społeczną, ze szczególnym uwzględnieniem aktywizacji społeczno-zawodowej oraz przyciąganie inwestorów na tereny poprzemysłowe. Podregion gliwicki charakteryzuje się niską stopa bezrobocia. Występuje jednak różnica miedzy stopą bezrobocia w Gliwicach (niskie) i w Zabrzu (wysokie). Główne miasta podregionu różnią się także skalą nakładów inwestycyjnych, produkcji sprzedanej i wartości brutto środków trwałych (Gliwice powyżej średniej regionalnej, Zabrze poniżej średniej).

201 Oba te miasta charakteryzują się wysokim saldem migracji w skali województwa i ujemnym przyrostem naturalnym. W podregionie gliwickim niezbędne są inwestycje wspierające oddziaływanie Gliwic na obszary sąsiednie, zwiększanie potencjału Gliwic jako ośrodka kulturotwórczego, zwiększanie dostępności usług publicznych oraz zapobieganie procesom suburbanizacji poprzez poprawę jakości spędzania czasu wolnego. Podregion katowicki również jest bardzo zróżnicowany: z bogatymi Katowicami (najwyższe nakłady inwestycyjne, produkcja sprzedana i wartośd brutto środków trwałych), rozwijającymi się Mysłowicami (relatywnie wysokie nakłady inwestycyjne na jednego mieszkaoca i wartośd brutto środków trwałych) i problemowymi Chorzowem, Świętochłowicami i Siemianowicami Śląskimi (wysoki poziom bezrobocia, niskie nakłady inwestycyjne na mieszkaoca, niska wartośd produkcji sprzedanej, niska wartośd brutto środków trwałych). Cały podregion z wyjątkiem Chorzowa charakteryzuje przy tym ujemne saldo migracji. W subregionie katowickim występuje potrzeba zintegrowania metropolii, poprawa jakości życia, zapobieganie niekorzystnym tendencjom demograficznym, dalsze przyciąganie inwestorów na obszary poprzemysłowe. Występuje potrzeba rozwijania projektów wspomagających rozwój obszarów problemowych polityki regionalnej poprzez wzmacnianie funkcji miast małych i średnich oraz przeciwdziałanie upadkowi ekonomicznemu miast, odbudowujących zdolności do rozwoju poprzez rewitalizację zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie obszarów miejskich. Podregion sosnowiecki charakteryzuje się ujemnym saldem migracji, wyższą niż w skali całego regionu stopą bezrobocia, średnimi w skali regionu nakładami inwestycyjnymi na jednego mieszkaoca i wysoką produkcją sprzedaną (z dominacją Dąbrowy Górniczej), relatywnie wysoką wartością brutto środków trwałych. Występuje potrzeba projektów rewitalizujących zapobiegających niekorzystnym tendencjom migracyjnym, zwiększających jakośd życia, ale teżpodnoszących poziom inwestycji, z silnym efektem gospodarczym. Projekty rewitalizacyjne powinny integrowad miasta podregionu z dominującą Dąbrową Górniczą. Podregion tyski należy do jednych z najlepiej rozwiniętych podregionów województwa śląskiego, najwyższych nakładach inwestycyjnych na mieszkaoca, wysokiej produkcji sprzedanej, wartości brutto środków trwałych, najniższej stopie bezrobocia rejestrowanego i dodatnim saldem migracji (z wyjątkiem miasta Tychy). Występuje potrzeba projektów rewitalizacyjnych zwiększających jakośd życia w Tychach oraz projektów inwestycyjnych, budujących potencjał dyfuzyjny Tychów na okoliczne powiaty. W subregionie północnym, w podregionie częstochowskim z ujemnym saldem migracji z wyjątkiem powiatu częstochowskiego (bez Częstochowy) występuje potrzeba realizacji projektów rewitalizujących funkcje publiczne Częstochowy, zapobiegające dalszej suburbanizacji. Wysoki poziom bezrobocia, również w mieście Częstochowie, pociąga za sobą potrzebę realizacji projektów inwestycyjnych, rewitalizujących obszary poprzemysłowe i popegeerowskie głównie na potrzeby gospodarcze. Skłania do tego również relatywnie niski poziom nakładów inwestycyjnych na mieszkaoca oraz niska produkcja sprzedana, ze szczególnym uwzględnieniem produktów ulepszonych oraz jedna z najniższych w regionie wartości brutto środków trwałych na mieszkaoca. Program Rozwoju Subregionu Północnego wskazuje na niezaspokojona w ramach RPO WSL potrzebę zmniejszenia skali utraty przez Częstochowę walorów regionotwórczych powodującą zwiększenie migracji. W ramach RPO WSL nie wykorzystano także szans rozwoju miasta, takich jak: aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów objętych programami rewitalizacji miasta, z wyjątkiem projektu Poddziałania zrealizowanego w powiecie myszkowskim. W subregionie południowym, podregionie bielskim można odnotowad wyższe niż przeciętnie w regionie wskaźniki gospodarcze (tendencja wzrostowa od 2009 roku), niższą stopę bezrobocia, wysoki poziom bezpieczeostwa publicznego, dodatnie saldo migracji. Ze względu na głównie turystyczny i rekreacyjny walor obszaru występuje potrzeba realizacji projektów polegających na przeznaczeniu do pełnienia funkcji ekologicznej terenów zdegradowanych, na których dzięki samoistnej rewitalizacji wykształciły się cenne przyrodniczo ekosystemy, rekultywacji obszarów zdegradowanych na cele kulturalne, rekreacyjne, turystyczne i gospodarcze. Projekty rewitalizacyjne, realizowane w ramach Działania 6.2. nie odpowiedziały na wszystkie zdiagnozowane w Programie Rozwoju Subregionu Południowego deficyty rozwojowe metropolii Bielska Białej. Nadal występuje potrzeba zapobiegania postępującej degradacji zabytkowych obiektów architektonicznych, niewydolności systemu komunikacyjnego, wysokiemu poziomowi zanieczyszczeo i hałasu. Subregion zachodni (podregion rybnicki) charakteryzuje się ujemnym saldem migracji (najmniejszym w Jastrzębiu Zdroju i Żorach), tendencjami suburbanizacji w kierunku powiatu wodzisławskiego i rybnickiego, przeciętną stopą bezrobocia, niższą niż średnia dla regionu wysokością wskaźników gospodarczych, takich jak: wysokośd nakładów inwestycyjnych na jednego mieszkaoca, poziom produkcji sprzedanej, wartośd brutto środków trwałych. Po analizie Programu Rozwoju Subregionu Zachodniego można postawid tezę, iż nie zrealizowano do kooca potrzeby rekultywacji i rewitalizacji terenów

202 poprzemysłowych i obszarów zdegradowanych wymagających rekultywacji. Znaczący procent powierzchni nieużytków oraz terenów zdewastowanych i zdegradowanych w subregionie stanowią tereny poprzemysłowe powstałe na skutek eksploatacji węgla kamiennego. Występuje potrzeba nadawania rewitalizowanym obiektom funkcji publicznych i gospodarczych oraz zwiększenie liczby inwestorów na obszarach poprzemysłowych. Należy stwierdzid, że, mimo iż zarówno w ramach Działania 6.1., jak i w ramach Działania 6.2. wykonano na obszarach metropolitarnych szereg inwestycji odbudowania zdolności rozwojowych, poprzez rewitalizację degradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie obszarów miejskich, zwiększenie jakości życia i jakości usług publicznych, to jednak jedynie sporadycznie przedstawiają one potencjał efektu ekonomicznego, mierzonego nadwyżką operacyjną w budżecie na mieszkaoca w wyniku zrealizowanych inwestycji. Wzmocnienie funkcji metropolitarnych ośrodków regionalnych Rekapitulując wyniki badania dotyczące efektów wsparcia funkcji metropolitarnych beneficjentów Działania 6.1. należy stwierdzid, iż spełniły one najpilniejsze potrzeby w zakresie wzmacniania konkurencyjności Katowic w obrębie funkcji ośrodka nauki i wiedzy, potrzeby Częstochowy w zakresie budowania potencjału rozwojowego miasta w myśl hasła Częstochowa miasto z Jasną Górą, wzmocnienia potencjału endogennego Bielska Białej w obszarze sukcesów sportowych. Projekty realizowane w ramach Poddziałania odpowiedziały dodatkowo na potrzeby rewitalizacji miejsc historycznych o zabytkowych walorach w Katowicach i Bielsku Białej oraz infrastruktury naukowej, sportowej i rekreacyjnej w poszczególnych ośrodkach metropolitarnych regionu. Nadal pozostały jednak niezrealizowane plany rozwoju metropolii w następujących obszarach: Metropolia Katowice Bielsko-Biała Częstochowa Jastrzębie Zdrój Niezrealizowane potrzeby wzmacniania funkcji metropolitarnej Budowa Teatru Wielkiego Opery i Baletu Przebudowa Centrum Kultury Katowice im. Krystyny Bochenek Rewitalizacja Nikiszowca. Zagospodarowanie obiektów KWK Wieczorek Centrum Nauki w Katowicach Wykreowanie cyklicznych imprez kulturalnych i biznesowych o zasięgu europejskim Lokowanie w mieście siedzib międzynarodowych instytucji kultury i biznesu Opracowanie i wdrożenie programu rozwoju dzielnicowych ośrodków sportu wykorzystujących głównie szkolną bazę rekreacyjno-sportową Wspieranie dążeo do budowy częstochowskiego parku wodnego Rewitalizacja społeczno-gospodarcza obszarów miejskich w Jastrzębiu-Zdroju (Ośrodek Wypoczynku Niedzielnego) Wielofunkcyjne wykorzystanie terenów zdegradowanych Biorąc pod uwagę niezaspokojone potrzeby w obszarze wielofunkcyjnego wykorzystania terenów zdegradowanych (cel Działania 6.2.) należy mied na względzie, iż analiza dokumentów strategicznych na poziomie regionu wskazuje na niepełne zaspokojenie potrzeb w obszarze rekultywacji i rewitalizacji obszarów zdegradowanych (których powierzchnia wzrosła w latach ), szczególnie pogórniczych i powojskowych. Problemem będzie jednak struktura własnościowa tych terenów. Procesy rewitalizacyjne, leżące w kompetencjach jednostek samorządu terytorialnego, nadal wykazują szerokie pole deficytów w poszczególnych obszarach objętych dofinansowaniem w ramach RPO WSL Plany zagospodarowania przestrzennego oraz Lokalne Plany Rewitalizacji wszystkich miast beneficjentów Poddziałania wskazują na duże potrzeby w zakresie dalszego usuwania azbestu, rewitalizacji ciągów ulic i osiedli mieszkaniowych (ze szczególnym uwzględnieniem osiedli robotniczych), dalszych inwestycji w rekultywację i rewitalizacje publicznych terenów zielonych, rewitalizację obszarów poprzemysłowych z ukierunkowaniem ich na cele głównie gospodarcze, w dalszej już kolejności na cele społeczne i kulturalne, rewitalizację centrów miast ze szczególnym uwzględnieniem obiektów zabytkowych. Obszary te określono na podstawie analizy Lokalnych Planów Rewitalizacji następujących beneficjentów Poddziałania : Mysłowice, Rybnik, Bielsko-Biała, Katowice, Chorzów, Ruda Śląska, Gliwice, Zabrze, Dąbrowa Górnicza, Tychy, Będzin, Częstochowa, Jastrzębie Zdrój. Analiza danych i planów rewitalizacyjnych beneficjentów Poddziałania wskazuje na szerokie potrzeby rewitalizacji. Niestety brak wskaźników monitorowania odnoszących się do kontekstu, planowanego oddziaływania projektów rewitalizacyjnych uniemożliwia oszacowanie potrzeb w kategoriach makroekonomicznych. Wadą LPR jest bowiem

203 posługiwanie się wyłącznie wskaźnikami produktu przyporządkowanymi do poszczególnych inwestycji, nie monitorowanych zresztą i nie ewaluowanych na bieżąco. W ramach studium przypadku dokonano oceny kierunków pogłębiania efektów kompleksowego projektu rewitalizacyjnego Rewitalizacja obszarów problemowych Chorzowa Batorego - I etap od ul. Piekarskiej do ul. Skrajnej. Projekt realizował kompleksowe wsparcie dla społeczności osiedla poprzemysłowego, o wysokiej stopie bezrobocia, ulegającego powolnej gettoizacji. W ramach projektu zastosowano w porozumieniu z lokalnymi przedsiębiorcami instrumenty rewitalizacji przestrzeni publicznej oraz infrastruktury łączącej rewitalizowany obszar z innymi dzielnicami Chorzowa. Niestety nie nadano temu obszarowi nowych funkcji gospodarczych. Efekty społeczne będą więc trudne do utrzymania, zwłaszcza w obliczu największego na terenie Chorzowa salda migracji na tym obszarze. W opinii samych beneficjentów Działania 6.2. dalsze potrzeby są rozległe i nie ograniczają się do jednego obszaru. Beneficjenci nie priorytetyzują wyraźnie jednej linii projektów rewitalizacyjnych, nadal jednak stawiając na podniesienie jakości życia mieszkaoców. Wykres 32 Potrzeby dalszych rewitalizacji w opinii beneficjentów Działania 6.2. Źródło: opracowanie własne Generalnie, należy stwierdzid wiele potrzeb rewitalizacyjnych w poszczególnych subregionach województwa śląskiego, których zaspokojenie nie było możliwe w bieżącym okresie programowania. Najczęściej występuje potrzeba rekultywacji terenów zdegradowanych, nadanie im funkcji przyrodniczej, kulturalnej i przede wszystkim gospodarczej, ze szczególnym priorytetem dla zwiększenia liczby inwestycji na zdegradowanych terenach. Podsumowanie. Główne wnioski 1. Wsparcie realizowane w ramach Działania 6.1. zlokalizowane było w subregionalnych ośrodkach wzrostu. Dominujący typ operacji w sposób adekwatny realizuje cele wzmocnienia metropolitarnej funkcji ośrodków subregionalnych. Zrealizowano większośd potrzeb wynikających z dokumentów strategicznych, również w ramach komplementarnych projektów z obszaru infrastruktury naukowej, sportowej, rekreacyjnej, realizowanych w ramach RPO WSL i POIiŚ. Projekty realizowane w ramach Działania 6.1. wzmacniały konkurencyjnośd ośrodków metropolitarnych poprzez niwelowanie deficytów rozwojowych oraz wzmocnienie potencjału endogennego ośrodków. Wykazały one duży potencjał dyfuzyjny poprzez udostepnienie deficytowych usług publicznych o charakterze metropolitarnym mieszkaocom całego subregionu. Projekty realizowane w Częstochowie, Bielsku-Białej i Jastrzębiu Zdroju mogą byd także siłą napędową rozwoju, poprzez zwiększenie nadwyżki operacyjnej budżetu na mieszkaoca, poprzez przyciągniecie inwestorów i sponsorów realizowanych przedsięwzięd. 2. W ramach Działania 6.2, realizującego cel wielofunkcyjnego wsparcia obszarów zdegradowanych, najwyższy strumieo finansowy został skierowany punktowo do powiatów z najwyższą powierzchnią obszarów

204 poprzemysłowych i pokopalnianych. Adekwatnośd wsparcia w ujęciu przestrzennym należy więc ocenid pozytywnie. Skutecznośd realizacji celu wielofunkcyjnego rozwoju obszarów zdegradowanych w ramach Poddziałania i ze względu na dominujący typ operacji należy ocenid jednak jako niską. Projekty nie realizowały de facto celu gospodarczego, nie zapewniały także spójności rewitalizowanego obszaru z resztą miast. Koncentrowały się na poprawie jakości spędzania czasu wolnego, nadaniu obszarów nowych funkcji kulturalnych i edukacyjnych, bez generowania efektów mnożnikowych w skali poza lokalnej. Nieliczne wyjątki stanowią inwestycje w stworzenie infrastruktury aktywizacji społeczno-zawodowej na terenach o wysokim poziomie bezrobocia oraz inwestycje zwiększające dostępnośd usług publicznych o zasięgu szerszym niż rynek lokalny. Oddziaływają one na potencjał okolicznych miast i obszarów wiejskich poprzez zmniejszenie skali wykluczenia społecznego. 3. Projekty wdrażane w ramach JESSICA wykazują większy potencjał dyfuzyjny oraz większy potencjał realizacji celu Priorytetu, jakim jest wielofunkcyjny rozwój obszarów zdegradowanych niż projekty wdrażane w systemie dotacyjnym, głównie ze względu na łączenie celów edukacyjnych, kulturalnych, społecznych z efektem gospodarczym. Mogą przyczynid się do zwiększenia nadwyżki operacyjnej budżetu na mieszkaoca w związku z generowaniem napływu inwestycji i kapitału na obszary zdegradowane. Ich realizacja zakłada udostępnienie usług publicznych dla mieszkaoców subregionu oraz zwiększenie miejsc pracy w wyniku wzbudzonych inwestycji. Na obecnym etapie realizacji Programu nie jest jednak możliwa ocena skuteczności realizacji tych założeo. 4. Projekty wdrażane w ramach JESSICA oprócz celów społecznych i rekreacyjnych realizowały na ogół cele gospodarcze, skutkujące wzrostem inwestycji na rewitalizowanym obszarze. Ich skutecznośd w realizacji celu wielofunkcyjnego rozwoju obszarów zdegradowanych należy ocenid wysoko. 5. Analizy efektów wsparcia w kontekście rozwoju i wzmocnienia funkcji miejskich oraz dyfuzji procesów rozwojowych należy odnotowad wysoki potencjał dyfuzyjny projektów Działania 6.1. oraz relatywnie rzadko występujący potencjał dyfuzyjny projektów Poddziałania W drugim przypadku najsilniejszy efekt wystąpił w projektach wspierających powstawanie podmiotów reintegracyjnych ekonomii społecznej (oddziaływanie na obszar funkcjonalny) oraz projektach wdrażających infrastrukturę sportową. 6. Projekty Działania 6.1. zaspokoiły w większości potrzeby wynikające z Lokalnych Planów Rewitalizacji i Strategii subregionów. W subregionie katowickim występuje dalsza potrzeba zintegrowania metropolii, poprawa jakości życia, zapobieganie niekorzystnym tendencjom demograficznym, dalsze przyciąganie inwestorów na obszary poprzemysłowe. Występuje potrzeba rozwijania projektów wspomagających rozwój obszarów problemowych polityki regionalnej poprzez wzmacnianie funkcji miast małych i średnich oraz przeciwdziałanie upadkowi ekonomicznemu miast, odbudowujących zdolności do rozwoju poprzez rewitalizację zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie obszarów miejskich. 7. W podregionie sosnowieckim zdiagnozowano potrzebę projektów zapobiegających niekorzystnym tendencjom migracyjnym, zwiększających jakośd życia, ale też podnoszących poziom inwestycji, z silnym efektem gospodarczym. Projekty rewitalizacyjne powinny integrowad miasta podregionu z dominującą Dąbrową Górniczą. 8. W podregionie tyskim występuje potrzeba projektów rewitalizacyjnych zwiększających jakośd życia w Tychach oraz projektów inwestycyjnych, budujących potencjał dyfuzyjny Tychów na okoliczne powiaty. 9. Wysoki poziom bezrobocia, również w Częstochowie, pociąga za sobą potrzebę realizacji projektów inwestycyjnych, rewitalizujących obszary poprzemysłowe i popegeerowskie w subregionie północnym, głównie na potrzeby gospodarcze. Skłania do tego również relatywnie niski poziom nakładów inwestycyjnych na mieszkaoca oraz niska produkcja sprzedana, ze szczególnym uwzględnieniem produktów ulepszonych oraz jedna z najniższych w regionie wartośd brutto środków trwałych na mieszkaoca. Program Rozwoju Subregionu Północnego wskazuje na niezaspokojona w ramach RPO WSL potrzebę zmniejszenia skali utraty przez Częstochowę walorów regionotwórczych, powodującą zwiększenie migracji. W ramach RPO WSL nie wykorzystano także szans rozwoju miasta, takich jak: aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów objętych programami rewitalizacji miasta, z wyjątkiem projektu Poddziałania zrealizowanego w powiecie myszkowskim. 10. W subregionie południowym, ze względu na głównie turystyczny i rekreacyjny walor obszaru, występuje potrzeba realizacji projektów polegających na przeznaczeniu do pełnienia funkcji ekologicznej terenów zdegradowanych, na których dzięki samoistnej rewitalizacji wykształciły się cenne przyrodniczo ekosystemy, rekultywacji obszarów

205 zdegradowanych na cele kulturalne, rekreacyjne, turystyczne i gospodarcze. Projekty rewitalizacyjne, realizowane w ramach Działania 6.2. nie odpowiedziały na wszystkie zdiagnozowane w Programie Rozwoju Subregionu Południowego deficyty rozwojowe metropolii Bielska Białej. Nadal występuje potrzeba zapobiegania postępującej degradacji zabytkowych obiektów architektonicznych, niewydolności systemu komunikacyjnego, wysokiemu poziomowi zanieczyszczeo i hałasu. 11. Po analizie Programu Rozwoju Subregionu Zachodniego można postawid tezę, iż nie zrealizowano do kooca potrzeby rekultywacji i rewitalizacji terenów poprzemysłowych i obszarów zdegradowanych wymagających rekultywacji. Znaczący procent powierzchni nieużytków oraz terenów zdewastowanych i zdegradowanych w subregionie stanowią tereny poprzemysłowe powstałe na skutek eksploatacji węgla kamiennego. Występuje potrzeba nadawania rewitalizowanym obiektom funkcji publicznych i gospodarczych oraz zwiększenie liczby inwestorów na obszarach poprzemysłowych. 6.7 EFEKTY WSPARCIA INFRASTRUKTURY TRANSPORTOWEJ Wstęp Zgodnie z RPO WSL celem realizacji Priorytetu jest ukształtowanie efektywnego i zintegrowanego systemu transportowego poprzez wsparcie skierowane na rozwój infrastruktury drogowej oraz transportu publicznego. Realizacja celu głównego Priorytetu osiągnięta została przez realizację następujących celów szczegółowych: modernizacja i rozbudowa kluczowych elementów sieci drogowej (alokacja finansowa ogółem na Działanie realizujące ten cel EUR), modernizacja i rozbudowa infrastruktury uzupełniającej kluczową sied drogową (alokacja finansowa ogółem na Działanie realizujące ten cel EUR), wsparcie transportu publicznego (alokacja finansowa ogółem na Działanie realizujące ten cel EUR). Projekty wspierane w ramach Priorytetu VII obejmują poprawę jakości infrastruktury drogowej, ze szczególnym uwzględnieniem kluczowej sieci drogowej, stanowiącej połączenia z drogami wyższej kategorii, zmniejszenie zagrożeo dla uczestników ruchu drogowego oraz wprowadzanie nowoczesnych systemów sterowania ruchem drogowym 159. Poprawa transportu publicznego dotyczyła inwestycji w infrastrukturę liniową, oraz inwestycje i wdrażanie zintegrowanych systemów elektronicznej obsługi w transporcie publicznym. Oddziaływanie Priorytetu obejmuje szerokie spektrum życia społecznogospodarczego i pozostaje komplementarne do projektów realizowanych w ramach innych Priorytetów RPO WSL oraz innych programów operacyjnych Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Analiza poziomu wykorzystania alokacji w Priorytecie VII pokazuje, że na koniec roku 2013 zakontraktowano niemal wszystkie dostępne środki finansowe. Rozliczono natomiast ponad 87% dostępnej alokacji. To wyniki lepsze niż średnie wartości obserwowane dla całego RPO, gdzie poziom kontraktacji był w analogicznym okresie na poziomie nieco ponad 96%, a wydatkowania na poziomie ponad 64%. Skutecznośd wydatkowania środków w ramach Priorytetu VII należy więc uznad za wysoką. 159 Dodatkowo na podstawie Uchwały nr 87 Rady Ministrów z dnia 27 maja 2011 r. w ramach RPO WSL na lata realokowano dodatkową pule środków na projekty z zakresu usuwania skutków powodzi, na terenie gmin: Bieruo i Czechowice Dziedzice. Wnioskowane dofinansowanie na projekty ww. gmin zostało pokryte ze środków EFRR w ramach dostosowania technicznego, w kwocie euro oraz ze środków budżetu paostwa w kwocie euro. Dokonano wyboru do dofinansowania 11 projektów w statusie projektów kluczowych.

206 Wykres 33 Poziom wykorzystania alokacji RPO WSL w Priorytecie VII - stan na koniec grudnia 2013 Źródło: Sprawozdanie okresowe z realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata w II półrocze 2013 Wartośd projektów ogółem w analizowanych Działaniach jest bardzo zróżnicowana. Największa średnia wartośd projektów ponad 40,8 mln zł występuje w Działaniu 7.2. W Działaniu 7.1 wartośd ta wynosi 12,9 mln zł. Udrożnienie sieci drogowej regionu Analiza przestrzenna liczby i wartości dofinansowania realizowanych projektów w ramach Działania 7.1 pokazuje, że najwięcej projektów zrealizowano w subregionie południowym i subregionie centralnym. Najmniej zaś w subregionie północnym. Najwięcej projektów zrealizowano w ramach projektów przewidzianych dla Działania Budowa i przebudowa dróg powiatowych niekwalifikujących się do wsparcia w ramach Poddziałania i dróg gminnych. Mapa 26 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 7.1 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK

207 Analiza przestrzenna wskazuje na koncentrację wsparcia na obszarach o największej gęstości dróg. Wsparcie realizowane było głównie na obszarach, na których w związku z produkcją przemysłową na drogach pojawiają się liczne samochody ciężarowe, które wymagają odpowiednich warunków technicznych dróg (subregion centralny). Analiza przestrzenna wskazuje również na uwzględnienie w ramach RPO WSL specyficznych potrzeb subregionu południowego związanych ze zróżnicowanym ukształtowaniem terenu województwa, szczególnie w południowo-wschodniej jego części co ogranicza możliwości przeprowadzenia nowych szlaków transportowych, a także utrudnia komunikację w miesiącach zimowych. Analiza przestrzenna wskazuje, iż uwzględniono także ryzyka związane ze spadkiem liczby ludności na terenie subregionu północnego, co przy relatywnie niskim udziale przemysłu, generującego masę towarową może zmniejszyd ruch na drogach obszaru. Zwiększenie udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób W ramach Działania 7.2. realizowano łącznie 16 projektów, z czego zdecydowana większośd obejmowała inwestycje w zakup i modernizacja taboru na potrzeby transportu publicznego (tabor tramwajowy, trolejbusowy, autobusowy). Mapa 27 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 7.2 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK Analiza układu przestrzennego projektów Działania 7.2. wskazuje na koncentrację wsparcia na obszarze o największych potrzebach w zakresie komunikacji miejskiej. Lokalizacja wsparcia uwzględniała następujące aspekty: starzenie się społeczeostwa może przyczynid się do rozwoju transportu publicznego dostosowanie taboru do osób starszych i niepełnosprawnych przyczyni się do zwiększenia mobilności ludzi w wieku poprodukcyjnym, problemy z płynną komunikacją mogą się nasilid w miejscach o największej gęstości zaludnienia oraz najwyższym poziomie urbanizacji (subregionie centralnym). Podsumowując należy stwierdzid, iż skutecznośd Priorytetu VII mierzona adekwatnością przestrzennej lokalizacji projektów w stosunku do priorytetów i potrzeb rozwojowych województwa jest wysoka. Podobnie też analiza struktury typów

208 operacji, realizowanych we wdrażanych projektach wskazuje na uwzględnienie priorytetów rozwojowych województwa w zakresie modernizacji dróg oraz zakupu taboru w ośrodkach, wymagających największego wsparcia. Tabela 63 Liczba poszczególnych typów projektów w podziale na Działania Działanie Typ projektu Liczba zrealizowanych projektów Działanie 7.1. Modernizacja i rozbudowa sieci drogowej; Poddziałanie Modernizacja i rozbudowa kluczowych elementów sieci drogowej 1. Przebudowa dróg krajowych w zakresie zaakceptowanym przez Komisję Europejską. 2. Budowa i przebudowa dróg wojewódzkich i wybranych dróg powiatowych stanowiących jednolite ciągi drogowe łączące dwie drogi krajowe, dwie drogi wojewódzkie lub drogę krajową z drogą wojewódzką. 3. Budowa i przebudowa obiektów poprawiających bezpieczeostwo uczestników ruchu drogowego zlokalizowanych w ramach ciągów drogowych określonych w pkt Budowa i przebudowa obiektów inżynierskich zlokalizowanych w ramach ciągów drogowych określonych w pkt Tworzenie obszarowych systemów sterowania ruchem drogowym obejmujące ciągi drogowe określone w pkt 2. Ogółem Działanie 7.1. Modernizacja i rozbudowa sieci drogowej; 1. Budowa i przebudowa dróg powiatowych nie kwalifikujących się do wsparcia w ramach Poddziałania i dróg gminnych 125 Poddziałanie Modernizacja i rozbudowa infrastruktury uzupełniającej kluczową sied drogową Działanie 7.2. Transport publiczny 2. Budowa i przebudowa obiektów poprawiających bezpieczeostwo uczestników ruchu drogowego zlokalizowanych w ramach ciągów drogowych określonych w pkt 1 3. Budowa i przebudowa obiektów inżynierskich zlokalizowanych w ramach ciągów drogowych określonych w pkt Tworzenie obszarowych systemów sterowania ruchem drogowym obejmujące ciągi drogowe określone w pkt 1 Ogółem Budowa, przebudowa i remont liniowej infrastruktury transportu publicznego (infrastruktura tramwajowa, trolejbusowa) Budowa, przebudowa i remont liniowej i punktowej infrastruktury transportu publicznego (infrastruktura kolejowa). 3. Budowa, przebudowa i remont punktowej infrastruktury transportu publicznego, służącej obsłudze pasażerów (dworce za wyjątkiem kolejowych, terminale przesiadkowe, węzły komunikacyjne), za wyjątkiem obiektów kwalifikujących się do wsparcia w ramach Priorytetu VI. Zrównoważony rozwój miast. 4. Zakup i modernizacja taboru na potrzeby transportu publicznego (tabor tramwajowy, trolejbusowy, autobusowy). 5. Zakup i modernizacja taboru na potrzeby transportu kolejowego Wdrażanie zintegrowanych systemów elektronicznej obsługi w transporcie 7 publicznym (m.in. bilety elektroniczne, dyspozytorskie systemy pozycjonowania pojazdów, elektroniczna informacja pasażerska, monitoring wizyjny). Ogółem 16 Źródło: dane LSI (wartości ogółem nie są sumą wartości z powyższych typów, bowiem jeden projekt mógł realizowad jednocześnie więcej niż tylko 1 typ) Wysoko należy też ocenid skutecznośd realizacyjną Priorytetu VII, biorąc pod uwagę, iż nie wszystkie projekty zostały jeszcze zakooczone. Większośd programowych wskaźników produktu osiągnęła zakładaną wartośd docelową w II półroczu 2013 roku. Na podstawie postępów realizacji projektów prognozowane jest przekroczenie zakładanej wartości docelowej wskaźników produktu i rezultatu z wyjątkiem wskaźnika Długośd nowych dróg. Interwencje RPO WSL skupione były bowiem na modernizacji dróg w celu zwiększenia ich przepustowości. Ten kierunek wsparcia należy uznad za adekwatny ze względu na wysoka gęstośd dróg w regionie, co zostanie opisane w rozdziale poniżej

209 Tabela 64 Wskaźniki Priorytetu VII Wskaźnik Stopieo osiągnięcia wartości docelowej Szacowana realizacja Liczba projektów z zakresu transportu 187% 233% Liczba projektów dot. infrastruktury społeczeostwa informacyjnego 90% 110% Długośd nowych dróg Liczba zakupionego taboru komunikacji miejskiej 38% 86% 200% 399% Liczba miejsc w zakupionym taborze komunikacji miejskiej 153% 236% Liczba zakupionego taboru kolejowego Liczba miejsc w zakupionym taborze kolejowym Oszczędnośd czasu na nowych i zrekonstruowanych drogach w przewozach pasażerskich i towarowych 130% 130% 246% 172% 55% 143% Źródło: Sprawozdanie z realizacji RPO WSL za II półrocze 2013 roku Wpływ wsparcia na ukształtowanie efektywnego i zintegrowanego systemu transportowego w województwie śląskim Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Czy i w jakim stopniu wsparte inwestycje przyczyniły się do ukształtowania efektywnego i zintegrowanego systemu transportowego w województwie śląskim, w tym: a) do udrożnienia sieci drogowej województwa, b) do zwiększenia udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób? Analizując wpływ wsparcia na ukształtowanie efektywnego i zintegrowanego systemu transportowego w województwie śląskim należy w pierwszym rzędzie odwoład się do zdiagnozowanych w dokumentach strategicznych regionu deficytów w obszarze dostępności transportowej, przepustowości ruchu oraz potrzeb w zakresie transportu publicznego Wpływ wsparcia na udrożnienie sieci drogowej województwa Mapa projektów oraz analiza wniosków o dofinansowanie projektów i danych sprawozdawczych w połączeniu z wynikami wywiadów eksperckich i wynikami badania CATI pozwala na dokonanie oceny: efektu likwidacji komunikacyjnych wąskich gardeł, ograniczania lub eliminacji kongestii, efektu połączeo aglomeracji z ich strefami ekonomicznymi, efektu komplementarności inwestycji, efektu zmniejszenia kosztów dostępu dla inwestorów, efektu stymulacji rozwoju nowych funkcji gospodarczych. Ocena wpływu inwestycji Działania 7.1. na udrożnienie sieci drogowej województwa powinna wziąd pod uwagę następujące czynniki wpływające na dostępnośd potencjałową transportu drogowego w regionie 160 : 160 Diagnoza systemu transportu województwa śląskiego, na potrzeby Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego do 2020 roku.

210 Spadek liczby ludności województwa, co może prowadzid do spadku natężenia ruchu na drogach zwłaszcza na terenie subregionów północnego i centralnego, gdzie z roku na rok liczba ludności sukcesywnie maleje. Założenia te zostały uwzględnione w RPO WSL w następującym wymiarze, liczba projektów zrealizowanych w subregionie północnym jest relatywnie niewielka. Liczba 13 projektów dotyczących głównie powiatowych i gminnych dróg powiatu częstochowskiego odpowiada na zjawisko suburbanizacji Częstochowy i dodatnie saldo migracji w powiecie. Problemy z płynną komunikacją mogą się nasilid w miejscach o największej gęstości zaludnienia oraz najwyższym poziomie urbanizacji (subregionie centralnym). Na obszarze subregionu centralnego zlokalizowano wiele inwestycji drogowych w obszarze zarówno dróg wojewódzkich jak i powiatowych. Inwestycje te zwiększyły dostępnośd głównych dróg krajowych oraz DTŚ dla obszaru Aglomeracji Górnośląskiej. Specyfika regionu, opierająca się głównie na przemyśle wpływa znacząco na rodzaj wykorzystywanego transportu. W związku z produkcją przemysłową na drogach pojawiają się liczne samochody ciężarowe, które wymagają odpowiednich warunków technicznych dróg. W ramach RPO WSL zmodernizowano 56 km dróg powiatowych i gminnych, mostów, wiaduktów, tuneli na terenie subregionu centralnego, na którym zdiagnozowano dokumentach strategicznych największe natężenie ruchu towarowego. Zróżnicowane ukształtowanie terenu województwa, szczególnie w południowo-wschodniej jego części, ogranicza możliwości przeprowadzenia nowych szlaków transportowych, a także utrudnia komunikację w miesiącach zimowych. Ponadto na terenach pogórniczych występuje znaczna antropogeniczna degradacja powierzchni wymagająca m.in. zastosowania droższych technologii budowy infrastruktury. Na terenach powiatów południowych (subregion południowy) zrealizowano większośd interwencji Działania 7.1. Łącznie wybudowano 6 km dróg, mostów, tuneli oraz przebudowano 69 km dróg powiatowych, gminnych. Gęstośd dróg o twardej nawierzchni w województwie śląskim należy do najwyższej w kraju. W 2009 r. wśród dróg o nawierzchni twardej 27% stanowiły drogi dwujezdniowe (najwyższy odsetek wśród wszystkich województw). Inwestycje, zrealizowane w ramach RPO WSL w niewielkim więc stopniu mogły przyczynid się do zwiększenia wskaźnika gęstości dróg publicznych. W województwie śląskim w roku śród okresu dla programowania liczba kilometrów dróg publicznych o utwardzonej, ulepszonej nawierzchni wyniosła km. Inwestycje drogowe przeprowadzone w ramach RPO WSL przyczyniły się do zwiększenia tego wskaźnika zaledwie w ujęciu dwóch promili, ze względu na koncentrację inwestycji na budowie obwodnic oraz dróg łączących sieci transportowe wpływając na udrożnienie sieci transportu drogowego. Również najwyższa w kraju jest wysokośd nakładów inwestycyjnych ponoszonych w regionie na inwestycje w zakresie infrastruktury drogowej. Porównując wysokośd nakładów RPO WSL na budowę i modernizację dróg z wysokością nakładów na infrastrukturę drogową ogółem w latach można stwierdzid, iż łącznie wydatki RPO WSL stanowiły 21% nakładów inwestycyjnych na infrastrukturę drogową, poniesionych w województwie śląskim w latach W skali lat wdrażania RPO WSL udział nakładów inwestycyjnych na infrastrukturę drogową ogółem wyniósł 9%. Już pobieżne spojrzenie na dane statystyczne pozwala stwierdzid, że infrastruktura drogowa w województwie śląskim przyrastała szybciej niż przeciętnie w kraju, mierząc długośd dróg zarówno w przeliczeniu na 100 km 2, jak i mieszkaoców). Przyrost infrastruktury przyspieszył w okresie wydatkowania środków RPO WSL , nawet po uwzględnieniu podobnego trendu krajowego. Z uwagi na krótki szereg czasowy ( ), przy tej tendencji można spodziewad się wzrostu istotności RPO w kolejnych latach. Mimo stałego rozwoju infrastruktury drogowej w województwie występują tzw. wąskie gardła. W zakresie dróg wojewódzkich wąskie gardła zidentyfikowano na obszarze: gmina Pszczyna, gmina Pawłowice, gmina Sośnicowice, gmina Myszków. Analiza przestrzenna projektów RPO WSL wskazuje na wysoką skutecznośd inwestycji w obszarze zmniejszenia wąskich gardeł transportu drogowego, identyfikowanych w dokumentach strategicznych. Interwencje drogowe realizowane były we wszystkich wyżej wskazanych lokalizacjach. Mimo dobrej infrastruktury drogowej województwo śląskie boryka się z 161 Transport drogowy w Polsce w latach , US Szczecin 2012.

211 niską drożnością sieci związaną z dużym natężeniem ruchu. W 2010 r. natężenie na drogach regionu wyniosło ok. 18,3 tys. pojazdów na dobę i było wyższe od średniej krajowej prawie dwukrotnie. W ramach dróg wojewódzkich największy względny wzrost ruchu wystąpił na drodze DW911, która łączy Bytom i Świerklaniec, komunikuje Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice w Pyrzowicach i także stanowi jedną z arterii wylotowych Aglomeracji Górnośląskiej. Analiza przestrzenna inwestycji drogowych zrealizowanych w ramach RPO WSL wskazuje na lokalizacje inwestycji na obszarach, niwelujących wskazane wyżej deficyty. Przy ocenie efektów RPO WSL na udrożnienie sieci drogowej regionu należy też odnieśd się do kwestii wewnętrznej dostępności potencjałowej transportu drogowego, wskaźnika mierzącego drożnośd sieci w ujęciu czasu przejazdu. Województwo śląskie charakteryzuje się przy tym najwyższą dostępnością potencjałową transportu drogowego w kraju. Z badao IGiPZ PAN 162 wynika, iż przyjęta w RPO WSL strategia realizacji inwestycji drogowych wykazała się jednym z najwyższych przyrostów wewnętrznej dostępności potencjałowej transportu drogowego w Polsce w wysokości 1%. Biorąc pod wagę ograniczony zakres finansowy projektów wziętych do analizy w ramach niniejszego badania i ekstrapolując zdiagnozowane tendencje na całą wartośd inwestycji drogowych zrealizowanych w ramach RPO WSL można określid przyrost wewnętrznej dostępności potencjałowej w regionie na poziomie 1.3%. Można więc stwierdzid, że interwencje RPO WSL przyczyniły się do zmniejszenia skali wąskich gardeł, wystąpił też efekt zmniejszenia kongestii. Zdaniem ekspertów jednak, projekty realizowane w ramach Działania 7.1. nie spełniły swojej funkcji udrożnienia sieci drogowej województwa (mimo realizacji projektów DTS) ze względu na niedostateczne inwestycje w obszarze transportu publicznego w obrębie Aglomeracji Górnośląskiej. Zwiększenie przepustowości modernizowanych dróg, może ich zdaniem spowodowad wzrost natężenia ruchu i zmniejszyd w efekcie drożnośd ciągów komunikacyjnych. Należy jednak podkreślid, iż projekty drogowe realizowane w ramach subregionu centralnego były komplementarne do projektów realizowanych w POIiŚ zwiększających jakośd i dostępnośd transportu zbiorowego w Aglomeracji Górnośląskiej: System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej na obszarze działalności KZK GOP, Modernizacja infrastruktury tramwajowej i trolejbusowej w Aglomeracji Górnośląskiej wraz z infrastrukturą towarzyszącej, stworzeniem Centrum Przesiadkowego w Katowicach. Analiza przestrzenna projektów zrealizowanych w ramach Działania 7.1. wskazuje również na dużą komplementarnośd inwestycji drogowych z inwestycjami realizowanymi na poziomie krajowym. Inwestycje drogowe, realizowane w subregionie centralnym i zachodnim były komplementarne do projektów drogowych realizowanych w ramach POIiŚ Drogowej Trasy Średnicowej (ze szczególnym uwzględnieniem odcinka G2/G2-4 w Tychach). Projekty przyczyniły się do polepszenia jakości usług przewozowych poprzez poprawę stanu technicznego linii kolejowej nr 1, 33, 160, 186 na odcinku Zawiercie - Dąbrowa Górnicza Ząbkowice - Jaworzno Szczakowa, Przebudowa drogi krajowej nr 1 i 86 Gdaosk - Cieszyn w granicach miasta Tychy, Budowa autostrady A1, odcinek Pyrzowice - Maciejów Sośnica. Projekty realizowane w ramach RPO WSL przyczyniły się do większej dostępności dróg krajowych i wojewódzkich oraz do skrócenia czasu jazdy. Inwestycje zrealizowane w ramach Działania 7.1. przyczyniły się do terytorialnej i funkcjonalnej komplementarności inwestycji z projektami POIiŚ, realizowanymi na terenie województwa śląskiego. Zdaniem beneficjentów, interwencje RPO WSL były też komplementarne do innych przedsięwzięd, realizowanych na ich terenie. Az 73% respondentów badania CATI twierdzi, że w okresie poczyniło jeszcze inne dodatkowe inwestycje w obszarze infrastruktury transportowej. Większośd z nich (8350) uważa, że inwestycje te wzmocniły efekt oddziaływania projektów RPO WSL Biorąc pod uwagę rozległośd obszaru KSSE, można stwierdzid, że poprzez udrożnienie sieci drogowej na obszarach największej kongestii, z uwzględnieniem masy towarowej, inwestycje RPO WSL przyczyniły się do zwiększenia atrakcyjności terenów inwestycyjnych i do lepszego połączenia aglomeracji ze strefami ekonomicznymi. Należy jednak podkreślid, iż interwencje RPO WSL nie były ukierunkowane na zwiększenie dostępności do lokalnych terenów inwestycyjnych. Analiza wniosków o dofinansowanie projektu wskazuje także, że nie były one także ukierunkowane na uzyskanie efektu zmniejszenia kosztów dostępu dla inwestorów ani na uzyskanie efektu stymulacji rozwoju nowych funkcji gospodarczych. Analiza zakładanych wartości docelowych wskaźników produktu, zgłaszanych przez beneficjentów Działania 7.1. wskazuje na duży udział interwencji zwiększających bezpieczeostwo użytkowników dróg związanych z przebudową i modernizacją infrastruktury drogowej. 162 Wpływ RPO na zwiększenie wewnętrznej dostępności potencjałowej województw, IGIPZ PAN 2011.

212 W ramach wskaźników rezultatu wykazano w projektach RPO WSL przede wszystkim oszczędnośd czasu przewozów ruchu pasażerskiego oraz zwiększenie nośności przebudowanej infrastruktury drogowej. Stosunkowo niewielki efekt prognozowany jest przez beneficjentów Działania 7.1. w obszarze oszczędności czasu przewozu masy towarowej, co wskazuje na nie uwzględnianie w planowanych inwestycjach funkcji gospodarczej w sposób wystarczający. Sami beneficjenci Działania 7.1. dostrzegają następujące efekty swoich interwencji: zwiększenie bezpieczeostwa ruchu i skrócenie czasu podróży. Relatywnie rzadko wskazują na zwiększenie dostępu do obszarów atrakcyjnych inwestycyjnie jako efekt swoich interwencji. Wykres 34 Ocena efektów projektu Działania 7.1. (duży, bądź bardzo duży wpływ projektu) Źródło: wyniki badania CATI (n=49) Analiza skali projektu i lokalizacji inwestycji (droga wojewódzka, powiatowa, gminna) wskazuje na silną zależnośd efektywności kosztowej od typu projektu. Zdecydowanie wyższy jest koszt wybudowania/przebudowania 1 km drogi wojewódzkiej od kosztu wybudowania/przebudowania 1 km drogi powiatowej czy gminnej. Średni koszt jednostkowy zależy jednak w największym stopniu od lokalizacji przestrzennej pociągającej za sobą na terenach miejskich wysoki koszt zakupu gruntu pod inwestycję. Zależnośd kosztu od efektu skali nie jest jednak taka oczywista. Przyczyną jest niska skala realizowanych projektów w zakresie budowy dróg od 1 do 4 km, z wyjątkiem dróg wojewódzkich, gdzie można odnotowad pozytywną korelację między liczbą wybudowanych kilometrów a kosztem jednostkowym inwestycji. W obszarze przebudowy dróg zaobserwowano jednak silną zależnośd kosztu jednostkowego od efektu skali bez względu na lokalizacje projektu. Tabela 65 Efektywnośd kosztowa ze względu na typ lokalizacji (droga powiatowa, gminna, wojewódzka) Lokalizacja Średni koszt 1 km Maksymalny koszt 1 km Minimalny koszt 1 km Wybudowana droga gminna , , ,82 Przebudowana droga gminna , , ,50 Wybudowana droga powiatowa , , ,91 Przebudowana droga powiatowa , , ,19 Wybudowana droga wojewódzka , , ,92 Przebudowana droga wojewódzka , , ,50

213 Źródło: dane KSI SIMIK Podczas badao terenowych (CATI, wywiad ekspercki) nie stwierdzono zagrożeo dla trwałości organizacyjnej i finansowej zrealizowanych inwestycji. Beneficjenci Działania 7.1., środki, uwolnione poprzez dotacje na inwestycje przeznaczyli na dalsze inwestycje związane z niezbędna infrastrukturą towarzyszącą: świetlną, chodnikową, parkingi, pobocza. Środki na kosztotwórcze działania dodatkowe, niesfinansowane w ramach RPO WSL zostały pokryte ze środków własnych. Poziom zadłużenia bieżącego beneficjentów nie wzrósł po zakooczeniu realizacji inwestycji. Ze względu na to, iż projekty realizowane były wyłącznie przez jednostki samorządu terytorialnego, trwałośd organizacyjna i finansowa inwestycji jest zabezpieczona. Zdaniem uczestników wywiadu eksperckiego problemem zachowania trwałości przedsięwzięcia może byd zwiększone, w wyniku modernizacji dróg natężenie ruchu towarowego, co nawet przy wysokich parametrach dróg może powodowad koniecznośd nieplanowanych remontów, obarczających budżet beneficjentów Wpływ wsparcia na zwiększenie udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób Biorąc pod uwagę wpływ wsparcia z RPO na zwiększenie udziału transportu publicznego należy zwróci uwagę na przestarzały i wymagający modernizacji tabor przewozowy w województwie śląskim. Łącznie długośd sieci komunikacji miejskiej w województwie śląskim w 2010 r. wynosiła km, na co oprócz linii autobusowych złożyło się 346 km linii tramwajowych oraz 72 km linii trolejbusowych. Linie komunikacyjne miejskie zlokalizowane na terenie województwa charakteryzowały się największą długością wśród regionów kraju. W przypadku tramwajów najczęściej wybierane przez pasażerów są linie łączące Katowice z Bytomiem lub Chorzowem, (co częściowo łączy się z natężeniem ruchu na liniach tramwajowych), natomiast w przypadku autobusów linie łączące Gliwice z Zabrzem i komunikujące Bytom. Największe natężenie ruchu występuje jednak w skali regionu w całej Aglomeracji Górnośląskiej. Inwestycje w zakresie wsparcia taboru tramwajowego zostały jednak wsparte ze środków POIiŚ, a nie RPO WSL w tej lokalizacji. W roku 2007, czyli roku rozpoczęcia realizacji inwestycji z RPO całkowita wielkośd taboru liczyła 886 autobusów (razem z autobusami będącymi w rezerwie u przewoźników), wśród których prawie 46% stanowiły autobusy niskopodłogowe dostosowane do osób niepełnosprawnych. Średni wiek autobusów niskopodłogowych wynosił prawie 8 lat, a pozostałych ponad 16 lat. Województwo śląskie charakteryzuje się przy tym najwyższym w kraju odsetkiem ludności miast obsługiwanych przez komunikację miejską, który wynosi niecałe 94% i kształtuje się mniej więcej na tym samym poziomie w ostatnich latach. Biorąc pod uwagę, iż w ramach RPO WSL szacowany - na podstawie danych LSI - jest zakup 198 jednostek taboru komunikacji miejskiej, co stanowi 22% obecnego taboru, potencjalny wpływ RPO WSL na unowocześnienie taboru komunikacji miejskiej w regionie należy uznad za znaczący. W ramach badania nie zidentyfikowano ryzyka nieosiągnięcia zakładanej wartości docelowej wskaźnika. Najbardziej przestarzały w okresie objętym ewaluacja był tabor KZK GOP. Średni wiek tramwajów przekroczył 26 lat. Równie przestarzały i niedostosowany do potrzeb przewozu osób niepełnosprawnych był tabor przewozowy Częstochowy. Relatywnie wysoką jakością charakteryzował się tabor MZK Bielsko-Biała i ZTZ Rybnik. Należy podkreślid, że inwestycje w tabor komunikacji miejskiej zrealizowane w ramach RPO WSL nie odpowiadały w pełni na zdiagnozowane zależności. Co prawda w Częstochowie wybudowano 4km nowych linii tramwajowych oraz zakupiono 7 jednostek taboru tramwajowego. Inwestycje te wpłynęły bezpośrednio na zwieszenie udziału transportu publicznego w przewozie pasażerów (nowe połączenia). Podobnie też inwestycje w podregionie sosnowieckim (powiat będzioski, zawierciaoski) oraz w Jaworznie obejmowały inwestycje w tabor komunikacji. W powiecie będzioskim zakupiono 58 autobusów o łącznej pojemności 2550 pasażerów. W powiecie zawierciaoskim zakupiono 7 autobusów o łącznej pojemności 700 osób. W Jaworznie zakupiono łącznie 30 jednostek taboru autobusowego. Inwestycje te wpłynęły jednak głównie na jakośd podróży, bezpieczeostwo pasażerów i dostępnośd taboru dla osób niepełnosprawnych. W niewielkim stopniu przyczyniły się do zwiększenia udziału transportu publicznego w przewozie pasażerów ze względu na wymianę przestarzałego taboru w wyniku realizacji projektu. Tabor komunikacji miejskiej zakupiony został najliczniej w powiatach południowych i zachodnich województwa powiat bielski, Bielsko Biała, Rybnik, powiat raciborski łącznie 96 jednostek taboru autobusowego). W tej lokalizacji można również mówid o dodatnim wpływie inwestycji na zwiększenie udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób ze względu na dołączenie tych jednostek do taboru, a nie wymianę taboru w wyniku inwestycji. Jak wynika ze Wstępnej wersji projektu planu transportowego województwa śląskiego na terenie województwa znajduje się ponad 100 funkcjonujących przystanków i stacji kolejowych. Według danych otrzymanych z w/w badao ponad 16% gospodarstw domowych województwa śląskiego znajduje się w obszarach, z których odległośd do funkcjonującego

214 przystanku kolejowego jest mniejsza niż 1 km. Około 8,5% badanych mieszkaoców musi pokonad około 1 km w celu dotarcia do dworca kolejowego. W odległości do 5 km od przystanku zlokalizowanych jest prawie 60% gospodarstw domowych. Należy podkreślid, iż udział transportu kolejowego w przewozie pasażerów w obrębie Aglomeracji Górnośląskiej systematycznie maleje. Wpływ RPO WSL był jednak znikomy w zakresie zwiększenia dostępności transportu kolejowego w ramach transportu publicznego. Zakupiono jedynie 13 sztuk taboru, planowana jest budowa zaledwie 3 obiektów infrastruktury kolejowej służącej mieszkaocom. Generalnie należy stwierdzid, iż lokalizacja inwestycji w zakresie transportu publicznego odpowiadała na potrzeby, wynikające z analiz natężenia ruchu, dostępności komunikacji oraz stopnia zużycia infrastruktury komunikacyjnej. Analiza przyjętych przez beneficjentów wskaźników produktu, wraz z zakładaną wartością docelową pozwala na postawienie tezy, że inwestycje wsparły przede wszystkim zdekapitalizowany tabor autobusowy. Nie zrealizowano jednak potrzeb związanych ze zwiększeniem dostępności komunikacji kolejowej w wystarczający sposób odpowiadający na potrzeby zdiagnozowane w dokumentach strategicznych. Podobną opinię przedstawiają uczestnicy wywiady eksperckiego, utrzymujący, że kwestia udrożnienia transportu w województwie śląskim powinna w większym stopniu niż w ramach RPO WSL realizowad potrzeby transportu zbiorowego na obszarze Aglomeracji Górnośląskiej, pozwalające nie tylko na wymianę taboru ale również tworzenie nowych połączeo z uwzględnieniem różnych lokalizacji Aglomeracji. Analiza wskaźników rezultatu i ich zakładanej wartości docelowej pozwala natomiast na postawienie stwierdzenia, że główne efekty wsparcia transportu publicznego dotyczą zwiększenia dostępności i jakości usług komunikacyjnych w ramach transportu publicznego, ze szczególnym uwzględnieniem osób niepełnosprawnych oraz do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych do środowiska. Należy podkreślid, że inwestycje RPO WSL w nieznacznym stopniu przyczyniły się do zwiększenia udziału transportu publicznego w przewozie pasażerów ze względu na głównie wymianę zdekapitalizowanego taboru komunikacyjnego na nowy. Największa skutecznością w realizacji celu Priorytetu charakteryzują się projekty zrealizowane w Częstochowie, Rybniku oraz Zabrzu. Ankietowani w badaniu CATI beneficjenci Działania 7.2. również podkreślają takie efekty zrealizowanych projektów jak: oszczędnośd czasu, jakośd podróżowania, dostęp dla osób niepełnosprawnych, zmniejszenie emisji spalin do środowiska. Nie wskazują jednak na takie korzyści jak: obniżenie kosztów transportu, zwiększenie bezpieczeostwa ruchu. Zdaniem respondentów realizowane projekty nie wpłynęły też na upowszechnienie transportu publicznego w wyniku spadku cen biletów. Analiza struktury beneficjentów dla poszczególnych typów operacji wskazuje na brak wystąpienia ryzyka niskiej trwałości organizacyjnej i finansowej projektu. Projekty, w ramach których zakupiono tabor kolejowy realizowane były głównie (80%) przez miejskie przedsiębiorstwa komunalne, dysponujące potencjałem organizacyjnym oraz rentownością inwestycji, zwłaszcza w obliczu gwałtownego wzrostu liczby pasażerogodzin w latach Projekty, których przedmiotem był typ operacji: Wdrażanie zintegrowanych systemów elektronicznej obsługi w transporcie publicznym (m.in. bilety elektroniczne, dyspozytorskie systemy pozycjonowania pojazdów, elektroniczna informacja pasażerska, monitoring wizyjny) realizowane były przez jednostki samorządu terytorialnego. Zdaniem ekspertów, uczestników wywiadu grupowego inwestycje w inteligentne systemy transportu raczej redukują niż zwieszają poziom obciążenia finansowego samorządów Wpływ wsparcia na zwiększenie spójności terytorialnej regionu oraz spójności terytorialnej subregionu Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: W jakim zakresie wsparcie infrastruktury transportowej przyczyniło się do zwiększenia spójności terytorialnej regionu oraz spójności terytorialnej subregionu? Inwestycje drogowe, przyczyniły się do nieznacznego wzrostu wartości wskaźnika oddziaływania Liczba dróg o twardej nawierzchni na 100 km ze względu na lokalizację inwestycji drogowych na obszarach o największej gęstości zaludnienia i największej gęstości dróg. Realizowane projekty wpływały przede wszystkim na zwiększenie przepustowości modernizowanych dróg powiatowych i wojewódzkich. Budowa nowych obwodnic służyła zwiększeniu bezpieczeostwa ruchu i zmniejszenia efektu kongestii, co nie oddziaływało na przywoływany wskaźnik kontekstowy. Wpływ realizowanych interwencji na zwiększenie spójności terytorialnej regionu jest więc nieduży. Zdaniem uczestników wywiadu eksperckiego niskie oddziaływanie na spójnośd terytorialną regionu wynikało z dwóch faktów: wysokiej gęstości dróg w województwie śląskim oraz z niewłaściwego ich zdaniem lokalizowaniem inwestycji transportu publicznego na obszarach, na których nie występują główne potrzeby komunikacyjne Aglomeracji Śląskiej. Brak zintegrowania międzygałęziowego systemu

215 transportu publicznego również nie wpłynął na zwiększenie spójności terytorialnej regionu. Priorytetem jest zintegrowanie transportu publicznego dla zwiększenia spójności społecznej w ramach subregionów i w ramach regionu. Beneficjenci Priorytetu VII najczęściej deklarowali lokalne oddziaływanie przeprowadzonych inwestycji. Wykres 35 Deklarowane przez beneficjentów Priorytetu VII oddziaływanie inwestycji Źródło: wyniki badania CATI wśród beneficjentów Priorytetu VII n=49 Model ekonometryczny wykazał brak wpływu, zarówno w zakresie zwiększenia spójności terytorialnej regionu, jak i subregionu. Chod długośd dróg w przeliczeniu na liczbę mieszkaoców systematycznie rosła w czasie, model ekonometryczny nie wykazał, aby te zmiany były związane z wydatkami pochodzącymi z RPO WSL Podobne wnioski płyną z analiz długości dróg przypadających na jednostkę powierzchni. Rezultaty modelu sugerują mocne powiązanie rozwoju sieci dróg na Śląsku oraz w Polsce. Najprawdopodobniej jest to spowodowane ogólnokrajowymi, rządowymi programami budowy dróg, także finansowanych z funduszy unijnych, ale bez udziału regionalnych programów operacyjnych. Wynik taki jest również związany z niemożliwością wyodrębnienia w ramach statystyki publicznej tylko dróg zbudowanych w ramach Priorytetu VII, a także z brakiem informacji na temat ich jakości (z wyłączeniem najbardziej podstawowych, dotyczących istnienia utwardzonej nawierzchni lub nie). W szczególności, brak dostatecznie dobrych danych statystycznych na temat części rezultatów projektów RPO (np. tabor komunikacji miejskiej) w tym obszarze uniemożliwia bardziej szczegółowe omówienie struktury wpływu Działao RPO WSL Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie ukształtowania efektywnego i zintegrowanego systemu transportowego Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Jakie potrzeby w zakresie ukształtowania efektywnego i zintegrowanego systemu transportowego zostały spełnione dzięki wsparciu RPO WSL ? Jakie potrzeby w przedmiotowym zakresie nadal wymagają wsparcia? Udrożnienie sieci drogowej województwa Interwencje zrealizowane w ramach RPO WSL zaspokoiły najpilniejsze potrzeby w zakresie udrożnienia sieci drogowej w subregionie centralnym i południowym, w których lokalizowana była większośd inwestycji. Analiza przestrzenna projektów zrealizowanych w ramach Działania 7.1. wskazuje na dużą komplementarnośd inwestycji drogowych z inwestycjami realizowanymi na poziomie krajowym. Inwestycje drogowe, realizowane w subregionie centralnym i zachodnim były komplementarne do projektów drogowych realizowanych w ramach POIiŚ Drogowej Trasy Średnicowej (ze szczególnym uwzględnieniem odcinka G2/G2-4 w Tychach). Projekty przyczyniły się do polepszenia jakości usług przewozowych poprzez poprawę stanu technicznego linii kolejowej nr 1, 33, 160, 186 na odcinku Zawiercie - Dąbrowa Górnicza Ząbkowice - Jaworzno Szczakowa, Przebudowa drogi krajowej nr 1 i 86 Gdaosk - Cieszyn w granicach miasta Tychy, Budowa autostrady A1, odcinek Pyrzowice - Maciejów Sośnica. Projekty realizowane w ramach RPO WSL zaspokoiły w dużym stopniu potrzebę większej dostępności dróg krajowych i wojewódzkich oraz skrócenia czasu jazdy. Zmniejszono skalę kongestii i wąskich gardeł, zwiększono nośnośd dróg na obszarze realizacji inwestycji.

216 Zgodnie z Diagnozą sytuacji transportu w województwie śląskim 163, w kolejnych latach wystąpi potrzeba zlikwidowania następujących wąskich gardeł w regionalnym transporcie drogowym: budowa obwodnicy Węgierskiej Górki w ciągu drogi ekspresowej S69, budowa drogi ekspresowej S1 Kosztowy - Bielsko-Biała, wiadukt kolejowy w zarządzie PKP w Pyskowicach, budowa drogi krajowej nr 78 z obwodnicami Zawiercia, Poręby, Kroczyc, budowa nowej obwodnicy miejscowości Woźniki, włączenie w istniejącą drogę wojewódzką nr 791 w rejonie skrzyżowania z ul. Koziegłowską, przebieg nowym śladem, do włączenia w istniejącą drogę wojewódzką nr 791 w rejonie węzła autostradowego Woźniki ; przewidywane sumaryczna długośd obwodnicy ok. 5 km. Planowane działania strategiczne w skali całego regionu obejmują następujące inwestycje: węzeł S11 Pyrzowice Podwarpie Dąbrowa Górnicza, Mysłowice Bielsko-Biała, węzeł A4 węzeł A1 Tarnowskie Góry (Poznao), droga ekspresowa S69 Bielsko-Biała Zwardoo, Beskidzka Droga Integracyjna Bielsko-Biała (węzeł Głogoczów (DK7), DTŚ - Katowice Dąbrowa Górnicza/Jaworzno, Droga wojewódzka - Racibórz Pszczyna, Droga główna południowa Rydułtowy Pawłowice, Przebudowa i remont dróg wojewódzkich i krajowych, Przebudowa i remont dróg dojazdowych/wyjazdowych z autostrad i dróg ekspresowych, Budowa obwodnicy autostradowej Metropolii Górnośląskiej (A4). Według planów GDDKiA w latach planowane jest zmodernizowanie ponad 286 km dróg krajowych w regionie. W ramach subregionu południowego występuje potrzeba dalszej modernizacji dróg na trudnym terenie (ukształtowanie przyrodnicze), modernizacja stanu technicznego, zwiększenie parametrów eksploatacyjnych dróg, zwiększenie liczby ogólnodostępnych publicznych miejsc parkingowych, ze szczególnym uwzględnieniem miejsc atrakcyjnych turystycznie. W Programie Rozwoju Subregionu Zachodniego zdiagnozowano potrzebę wybudowania obwodnicy Wodzisławia Śląskiego jako priorytetowe zadanie w obszarze wsparcia sieci drogowej. W subregionie północnym zdiagnozowano potrzebę dalszej redukcji barier rozwojowych takich jak: niska przepustowośd i zły stan techniczny sieci drogowej subregionu (degradacja nawierzchni, jezdni i obiektów inżynierskich/wiaduktów, mostów i przepustów/wywołana wzrastającym natężeniem ruchu drogowego, w tym pojazdów ciężkich), niedostatek środków finansowych na rozbudowę, modernizację i bieżące utrzymanie sieci drogowej subregionu; brak sprawnego systemu wewnętrznych subregionalnych powiązao drogowych łączących centra, sieci osadniczej oraz zapewniających powiązania z planowaną autostradą A1 i Międzynarodowym Portem Lotniczym Katowice w Pyrzowicach, niska dostępnośd transportowa potencjalnych terenów inwestycyjnych subregionu, brak dopasowania parametrów dróg, a zwłaszcza ich nośności do zalecanych standardów dla poszczególnych kategorii dróg i pełnionych przez nie funkcji, niski poziom bezpieczeostwa uczestników ruchu drogowego - kierujących pojazdami, rowerzystów i pieszych; obciążenie ruchem tranzytowym. Projekty RPO WSL odpowiedziały w dużym stopniu na potrzebę zwiększenia bezpieczeostwa ruchu drogowego na obszarach objętych inwestycją. Zrealizowano także potrzebę dopasowania parametrów głównych dróg oraz ich nośności. Zrealizowane inwestycje zwiększyły dostępnośd terenów inwestycyjnych subregionu. Nadal jednak występuje potrzeba dalszych inwestycji w tym obszarze. W najmniejszym stopniu interwencje RPO WSL przyczyniły się do utworzenia sprawnego systemu subregionalnych powiązao drogowych. Program Rozwoju Subregionu Centralnego nie formułuje problemów związanych z infrastrukturą drogową i transportem publicznym. W Strategii Rozwoju subregionu centralnego można jednak znaleźd następujące wyzwania: 163 Diagnoza systemu transportu województwa śląskiego, Załącznik do Założeo Strategii Rozwoju Systemu Transportu Województwa Śląskiego, 2012.

217 ukształtowany tylko częściowo układ tras dla ruchu tranzytowego, omijających Metropolie Górnośląska, miasta położone w jej bezpośrednim otoczeniu funkcjonalnym oraz miasta będące lokalnymi ośrodkami rozwoju, nieuporządkowany przebieg tras na kierunku północ-południe. Analiza danych statystycznych wskazuje także na koniecznośd dalszego zwiększenia bezpieczeostwa ruchu. W porównaniu z innymi regionami województwo śląskie charakteryzuje się największą bezwzględną liczbą wypadków, zaraz po województwie mazowieckim (województwo śląskie 5015 a mazowieckie 5190 wypadków). Podsumowując dalsze potrzeby udrożniania sieci drogowej województwa należy podkreślid koniecznośd dalszej modernizacji i przebudowy dróg powiatowych i gminnych, w celu zwiększenia ich przepustowości. Występuje także potrzeba zwiększenia dostępności transportowej terenów atrakcyjnych inwestycyjnie. Mimo, iż przyrost dróg o ulepszonej nawierzchni był w województwie śląskim jednym z najszybszych w kraju w latach , najszybciej też przyrastała długośd i gęstośd dróg, występuje potrzeba dalszego udrożnienia dróg ze względu na jeden z najwyższych w kraju przyrost natężenia ruchu towarowego na drogach krajowych oraz wzrastający ruch osobowy na drogach wojewódzkich, powiatowych i gminnych. Efektem tych uwarunkowao jest wysoki przewóz ładunków oraz związana z tym duża liczba firm sektora TSL (transportspedycja-logistyka). Aby wpłynąd na zmniejszenie kongestii na drogach należy dążyd do maksymalnego rozwoju systemów intermodalnych. W ewaluowanym okresie potrzeba ta nie została w wystarczający sposób zrealizowana. Odciążenie dróg powinno stad się jednym z priorytetów rozwoju systemu transportowego. Dalszy wzrost natężenia ruchu na drogach będzie prowadził do zmniejszenia dostępności komunikacyjnej całego regionu. Zwiększenie przepustowości dróg bez przesunięcia ruchu osobowego i towarowego w kierunku transportu publicznego i transportu kolejowego może spowodowad wzrost natężenia ruchu i dalszą degradację sieci drogowej. Zwiększenie udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób W ramach interwencji RPO WSL zrealizowano najpilniejsze potrzeby w obszarze unowocześnienia taboru autobusowego, zwiększenia bezpieczeostwa przewozu, jakości podróży oraz zwiększenia dostępu transportu publicznego dla osób niepełnosprawnych. W wyniku Programu zrealizowano potrzebę zwiększenia połączeo transportu publicznego w Częstochowie, Rybniku oraz Zabrzu. Wpływ na zwiększenie udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób był jednak niewielki poza tymi lokalizacjami. Interwencje RPO WSL skoncentrowane były głównie na wymianie taboru nie na dostarczaniu nowych jednostek, zwiększających przepustowośd transportu publicznego. Nadal występuje potrzeba unowocześnienia reszty taboru. W trakcie badania zidentyfikowano także potrzebę integrowania transportu publicznego wokół centrów przesiadkowych oraz zwiększenia liczby połączeo między miastami Aglomeracji Górnośląskiej. Zdiagnozowana w niniejszym raporcie potrzeba integracji systemów transportu została też uwypuklona w dokumencie strategicznym województwa śląskiego. Jako przedsięwzięcia strategiczne uznano: stworzenie szybkiej kolei regionalnej, stworzenie północnej obwodnicy kolejowej Metropolii Górnośląskiej, budowa i remont infrastruktury tramwajowej. W skali całego regionu pakiet potrzeb inwestycyjnych obszarze transportu zbiorowego 165 obszarach: określono w następujących ochrony środowiska naturalnego poprzez przestrzeganie standardów technicznych dla paliw i pojazdów, poprawy dostępu do transportu zbiorowego dla osób o ograniczonej mobilności, niedowidzących i niedosłyszących, warunków podróży, systemu pobierania opłat za bilety, dostępności podróżnych do infrastruktury przystankowej, integracji przestrzennej i funkcjonalnej. Wyniki badania wskazują na zaspokojenie części potrzeb w obszarze wprowadzenia norm przewozu chroniących środowisko (w wyniku modernizacji taboru), poprawę warunków podróży i zwiększenia dostępności podróżnych do infrastruktury 164 Transport. Wyniki działalności 2013, Wyniki działalności GUS. 165 Wstępna wersja Projektu Planu Transportowego Województwa Śląskiego 2014, Sejmik Województwa Śląskiego.

218 przystankowej. Nie wprowadzono jednak systemowych zmian w zakresie systemu opłat za bilety oraz nie zaspokojono w całości potrzeb związanych z integracja przestrzenna i funkcjonalną obszaru Aglomeracji Górnośląskiej. W cytowanych wcześniej dokumentach strategicznych 166 jako pożądane kierunki rozwoju transportu publicznego wskazano także: zwiększenie udziału kolejowego transportu zbiorowego poprzez wzmocnienie ilości połączeo na kierunkach: pomiędzy głównymi ośrodkami aglomeracyjnymi takimi jak Bielsko-Biała, Częstochowa, Rybnik i Konurbacja Górnośląska, na których zdefiniowano potencjał w zakresie przemieszczania się osób. realizację węzłów integracyjnych łączących różne środki transportu, ze szczególnym uwzględnieniem transportu kolejowego, współpracę z innymi organizatorami transportu zbiorowego w powiatach, gminach, związkach międzygminnych oraz na stykach z sąsiednimi województwami a także przewoźnikami komercyjnymi, działania na rzecz poprawy efektywności finansowej funkcjonowania systemu transportowego poprzez dostosowanie środków transportu do popytu, działania na rzecz ograniczenia negatywnego wpływu transportu na środowisko i warunki życia poprzez podjęcie działao na rzecz zwiększenia roli transportu kolejowego (jako transportu o znacznie mniejszym negatywnym oddziaływaniu na środowisko niż transport drogowy) w przewozie osób w korytarzach, charakteryzujących się znacznym popytem transportowym, działania na rzecz integracji taryfowej komunikacji kolejowej z komunikacją miejską w dużych aglomeracjach. Potrzeby te nie zostały zaspokojone w okresie programowania Nie prowadzono bowiem działao integrujących środki transportu publicznego. Wyniki badania przeprowadzonego na potrzeby niniejszej ewaluacji wskazują przede wszystkim na koniecznośd zwiększenia zmodernizowanego taboru komunikacji miejskiej z uwzględnieniem komunikacji autobusowej w Aglomeracji Górnośląskiej. Analiza danych statystycznych w ujęciu dynamicznym wskazuje na gwałtowny wzrost w latach przewozu pasażerów w województwie śląskim w ramach komunikacji miejskiej (z 461 mln w 2010 do 586 mln w 2012), przy jednoczesnym niewielki spadku miejsc w wozach. Wzrost ten jest jednak, jak wynika z badania, rezultatem nie tyle inwestycji polegających na wymianie taboru czy też wydłużeniem linii komunikacji miejskiej, współfinansowanych w ramach RPO WSL , ile wynikiem inwestycji zrealizowanych w Aglomeracji Górnośląskiej w ramach POIiŚ oraz zmianą stylu podróżowania obserwowaną w całym kraju. Wzrost ten zwiększa rentownośd inwestycji związanych z uzupełnianiem taboru. Zgodnie ze Strategią Transportu Województwa Śląskiego planowane jest do kooca 2030 roku utrzymanie tendencji wzrostowej udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób. Niemniej jednak zdaniem ekspertów, uczestniczących w wywiadzie grupowym mimo znaczących inwestycji ze środków miejskich w zakresie zakupu nowoczesnego taboru autobusowego i tramwajowego, potrzeby w tym zakresie nie zostały jeszcze do kooca zaspokojone. Nadal należy odnotowad: zły stan linii kolejowych obsługujących przewozy pasażerskie na obszarze subregionu centralnego, nieodpowiadającą potencjałowi przewozowemu i jego lepszemu wykorzystaniu liczbę przystanków, brak infrastruktury kolejowej ułatwiającej pasażerom przesiadanie i kontynuacje podróży. Podsumowując typologię potrzeb w polaczeniu z efektami zrealizowanych interwencji można przedstawid następującą priorytetyzację potrzeb: udrożnienie sieci drogowej województwa modernizacja dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych ze szczególnym uwzględnieniem dojazdu do trasy A1 i DTŚ, dalsza instalacja, w szerszym zakresie niż w ramach RPO WSL systemów zwiększających bezpieczeostwo ruchu drogowego, koncentracja inwestycji w zakresie dróg gminnych i powiatowych na obszarach suburbanizacji dużych ośrodków. zwiększenie udziału transportu publicznego w przewozie osób 166 Diagnoza systemu transportu województwa śląskiego, 2012, Strategia Rozwoju Transportu, SRWSL do 2020.

219 integracja systemów transportu ze szczególnym uwzględnieniem systemu przewozowego osób pomiędzy miastami i lokalnymi ośrodkami wzrostu danych subregionów, koncentracja inwestycji na obszarze Aglomeracji Górnośląskiej, zwiększenie taboru komunikacji miejskiej (w latach można odnotowad spadek miejsc w wozach przy gwałtownym wzroście liczby pasażerów, co może skutkowad obniżeniem jakości podróżowania i zmniejszonym udziałem transportu publicznego), dalsza wymiana, modernizacja taboru, zintegrowanie komunikacji miejskiej z transportem kolei regionalnych. Przedstawiciele IZ RPO WSL zwracają uwagę na koniecznośd dalszych inwestycji poprawiających stan dróg w województwie oraz koniecznośd zintegrowania systemu transportu publicznego i zwiększenie jego udziału w przewozie osób poprzez poprawę jakości taboru. Beneficjenci RPO WSL wskazują jako najpilniejsze potrzeby w zakresie infrastruktury transportowej dalsze inwestycje w modernizację dróg powiatowych i gminnych. Inwestycje w transport publiczny oraz modernizację kluczowych elementów sieci drogowej cieszą się relatywnie mniejszym popytem. Wykres 36 Planowane inwestycje w latach Podsumowanie. Główne wnioski Udrożnienie sieci drogowej województwa Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów Działania 7.2. RPO WSL (n=49) Interwencje zrealizowane w ramach RPO WSL zaspokoiły najpilniejsze potrzeby w zakresie udrożnienia sieci drogowej w subregionie centralnym i południowym. Nadal jednak, jak wynika z dokumentów strategicznych na poziomie regionu, występuje potrzeba modernizacji i przebudowy dróg powiatowych i gminnych, w celu zwiększenia ich przepustowości oraz wprowadzenie systemów intermodalnych. Zwiększenie udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób Analiza układu przestrzennego projektów Działania 7.2. wskazuje na koncentrację wsparcia na obszarze o największych potrzebach w zakresie komunikacji miejskiej. Tabor komunikacji miejskiej zakupiony został najliczniej w powiatach południowych i zachodnich województwa (powiat bielski, Bielsko Biała, Rybnik, powiat raciborski łącznie 96 jednostek taboru autobusowego). W tej lokalizacji można mówid o dodatnim wpływie inwestycji na zwiększenie udziału transportu publicznego w przemieszczaniu osób ze względu na dołączenie tych jednostek do taboru, a nie wymianę taboru w wyniku inwestycji. Inwestycje, zrealizowane w ramach RPO WSL na terenie Aglomeracji Górnośląskiej nie wykazują bezpośredniego wpływu na zwiększenie udziału transportu publicznego w przewozie osób ze względu na wymianę taboru. Wpływ był pośredni ze względu na zwiększenie jakości przewozów i podniesienie poziomu bezpieczeostwa oraz umożliwienie podróżowania osobom niepełnosprawnym. Generalnie należy stwierdzid, iż lokalizacja inwestycji w zakresie transportu publicznego odpowiadała na potrzeby, wynikające z analiz natężenia ruchu, dostępności komunikacji oraz stopnia zużycia infrastruktury komunikacyjnej. Analiza przyjętych przez beneficjentów wskaźników produktu, wraz z zakładaną wartością docelową pozwala na postawienie tezy, że inwestycje wsparły przede wszystkim zdekapitalizowany tabor autobusowy. Nie zrealizowano jednak potrzeb związanych

220 ze zwiększeniem dostępności komunikacji w sposób w wystarczający sposób odpowiadający na potrzeby zdiagnozowane w dokumentach strategicznych. Zdiagnozowano niezrealizowane, ani w ramach projektów POIiŚ, ani w ramach środków miejskich potrzeby związane z: integracją systemów transportu ze szczególnym uwzględnieniem systemu przewozowego osób pomiędzy miastami i lokalnymi ośrodkami wzrostu danych subregionów, koncentracją inwestycji na obszarze Aglomeracji Górnośląskiej, zwiększeniem taboru komunikacji miejskiej (w latach można odnotowad spadek miejsc w wozach przy gwałtownym wzroście liczby pasażerów, co może skutkowad obniżeniem jakości podróżowania i zmniejszonym udziałem transportu publicznego), dalszą wymianą, modernizacją taboru, zintegrowania komunikacji miejskiej z transportem kolei regionalnych. Model ekonometryczny wykazał brak wpływu, zarówno w zakresie zwiększenia spójności terytorialnej regionu, jak i subregionu, ze względu na relatywne rozdrobnienie inwestycji. Wpływ makroekonomiczny na przyrost sieci drogowej jest nieistotny statystycznie. Należy jednak podkreślid, że poprzez inwestycje drogowe łączące drogi gminne, powiatowe z infrastruktura dróg krajowych i wojewódzkich lokalnie realizowane projekty przyczyniały się do zwiększenia wewnętrznej dostępności potencjałowej województwa (w skali 1,3% w latach , co jest jednym z najwyższych wyników w kraju). Projekty infrastrukturalne realizowane w powiecie częstochowskim realizowały cel zwiększenia spójności subregionu w wyniku suburbanizacji Częstochowy. 6.8 EFEKTY WSPARCIA INFRASTRUKTURY EDUKACYJNEJ Wstęp Zgodnie z treścią RPO WSL celem głównym Priorytetu VIII Infrastruktura edukacyjna jest stworzenie warunków do rozwoju społeczeostwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych, poszukiwanych na rynku pracy. Cel główny realizowano w oparciu o realizację 3 celów szczegółowych: wzrost dostępności i poprawa warunków kształcenia na poziomie wyższym, wzrost dostępności i poprawa warunków kształcenia na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym, wzrost dostępności i poprawa warunków kształcenia ustawicznego. Realizacja projektów we wskazanych wyżej obszarach miała przyczynid się do wzmocnienia roli edukacji na wszystkich szczeblach w regionie, wykreowania społeczeostwa opartego na wiedzy oraz stworzenia konkurencyjnej gospodarki regionalnej Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia Skutecznośd wydatkowania środków w ramach Priorytetu VIII należy uznad za wysoką. Dane dotyczące poziomu wykorzystania alokacji w Priorytecie VIII pokazują, że na koniec 2013 roku zakontraktowano ponad 98% i rozliczono blisko 88% dostępnej alokacji. Są to wartości wyższe niż średnie wyniki dla całego RPO (kontraktacja 96,15%; wydatkowanie 64,36%). Wykres 37 Poziom wykorzystania alokacji RPO WSL w Priorytecie VIII - stan na koniec grudnia 2013

221 Źródło: Sprawozdanie okresowe z realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata w II półroczu Wartośd projektów realizowanych w ramach Priorytetu VIII wynosi ponad 455 mln zł. Dofinansowanie ze środków UE równe jest 341 mln zł, co stanowi 75% wartości projektów. Tabela 66 Wartości całkowite oraz kwoty dofinansowania projektów w poszczególnych Działaniach priorytetu VIII Wartośd ogółem (zł) Dofinansowanie (zł) Dofinansowanie UE (zł) Działanie , , ,79 Działanie , , ,69 Działanie , , ,03 Ogółem , , ,51 Źródło: KSI SIMIK Analiza najczęściej realizowanych typów projektów wskazuje na priorytetyzację infrastruktury obiektów dydaktycznych i ich wyposażenia w urządzenia dydaktyczne oraz inne pomoce naukowe. Mniej więcej połowa projektów, niezależnie od Działania, uwzględniała likwidację barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych. W przypadku Działania 8.2 co drugi projekt dotyczył przyszkolnych obiektów sportowych. Analiza ta pokazuje, że główną potrzebą placówek są inwestycje w budynki i wyposażenie, co będzie stanowiło punkt wyjścia do oceny stopnia zaspokojenia potrzeb oraz identyfikacji zapotrzebowania na inwestycje w kolejnych latach. Tabela 67 Liczba poszczególnych typów projektów w podziale na Działania Działanie Typ projektu Liczba zrealizowanych projektów Działanie 8.1. Infrastruktura szkolnictwa wyższego 1. Budowa (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa), przebudowa i remont istniejących obiektów dydaktycznych, w tym także laboratoriów dydaktycznych, pracowni komputerowych, bibliotek w szkołach wyższych. 2. Budowa (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa), przebudowa i remont obiektów sportowych w szkołach wyższych. 3. Zagospodarowanie otoczenia obiektów w powiązaniu z projektami wymienionymi w pkt Wyposażenie obiektów wymienionych w pkt. 1-2 w urządzenia dydaktyczne oraz inne pomoce naukowe. 5. Tworzenie lub modernizacja zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania w szkołach wyższych, w tym zakup niezbędnego sprzętu i oprogramowania. 6. Usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych wyłącznie w przypadku realizacji projektów wymienionych w pkt 1-2 oraz ich otoczeniu Ogółem 31 Działanie 8.2. Infrastruktura placówek 1. Budowa (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa), przebudowa, remont i wyposażenie istniejących obiektów dydaktycznych (np. budynków szkolnych, laboratoriów dydaktycznych, sal do praktycznej nauki zawodu w szkołach 31

222 oświaty ponadgimnazjalnych). 2. Budowa (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa) przebudowa, remont i wyposażenie bibliotek przyszkolnych. 3. Budowa (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa) lub przebudowa, remont i wyposażenie przyszkolnych obiektów sportowych (wyposażenie tylko jako integralna częśd projektu). 4. Budowa (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa) lub przebudowa i kompleksowe wyposażenie obiektów infrastruktury społeczno - edukacyjnej (w szczególności burs, internatów, stołówek). 6. Zagospodarowanie otoczenia obiektów wyłącznie w przypadku realizacji projektów wymienionych w pkt 1-4 realizowanych w ramach Działania. 7. Usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych wyłącznie w przypadku realizacji projektów wymienionych w pkt 1-4 oraz ich otoczeniu Ogółem 48 Działanie 8.3. Infrastruktura kształcenia ustawicznego 1. Budowa (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa), przebudowa, remont i kompleksowe wyposażenie obiektów dydaktycznych kształcenia ustawicznego. 2. Usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych w obiektach pkt Ogółem Źródło: dane LSI (wartości ogółem nie są sumą wartości z powyższych typów, bowiem jeden projekt mógł realizowad jednocześnie więcej niż tylko 1 typ) Analiza przestrzenna realizacji projektów w ramach Działania 8.1 wskazuje na kumulację przedsięwzięd w powiatach położonych w centralnej części województwa, tj. tam gdzie zlokalizowanych jest najwięcej uczelni wyższych. Najwięcej projektów (po 8) zrealizowano w Katowicach i w Częstochowie (gdzie dofinansowano dwie spośród 6 uczelni). Rozmieszczenie projektów, chod nierównomierne w skali województwa, odzwierciedla koncentrację uczelni w poszczególnych powiatach. Mapa 28 Liczba uczelni wyższych oraz liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 8.1 wg powiatów

223 Źródło: KSI SIMIK oraz *data dostępu ; 1 projekt z Działania 8.1 o wartości dofinansowania ,14 zł nie został przyporządkowany do konkretnego powiatu Projekty realizowane w ramach Działania 8.2 są zdecydowanie bardziej równomiernie rozłożone na obszarze województwa. Najwięcej projektów zrealizowano w powiatach: cieszyoskim (5), żywieckim (5) oraz mikołowskim (3). W powiecie raciborskim zrealizowano 1 projekt, ale jego wartośd była wysoka - ponad 5 mln zł.

224 Mapa 29 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 8.2 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK ; * 1 projekt z Działania 8.2 o wartości dofinansowania ,89 zł nie został przyporządkowany do konkretnego powiatu. W sumie w regionie wsparciem objęto 1,4% wszystkich szkół kształcących na poziomie ogólnym w 2007 roku 167. Liczba projektów nie jest proporcjonalna do liczby placówek w poszczególnych powiatach, np. w powiecie mikołowskim, który znajduje się na 29 pozycji pod względem liczby szkół, zrealizowano aż 3 projekty, co stanowi prawie 5% ogółu. Z drugiej strony mamy miasto Częstochowę ze 160 szkołami, z czego dofinansowanie otrzymała jedna. Biorąc dodatkowo pod uwagę ograniczone środki na Działanie i ogromne potrzeby w regionie (dofinansowanie otrzymał jedynie co piąty aplikujący patrz rozdział 7.3.3) można ocenid, że w ujęciu przestrzennym skala interwencji nie jest duża i nie zaspokoiła potrzeby placówek. 167 Po uwagę wzięto: szkoły podstawowe, gimnazja, licea ogółem, szkoły zawodowe, zasadnicze szkoły zawodowe, szkoły artystyczne (dane GUS BDL, 2007).

225 Tabela 68 Liczba szkół kształcenia ogólnego objęta wsparciem na tle wszystkich placówek w województwie śląskim Powiat Liczba szkół - ogółem Liczba szkół wspartych w ramach 8.2 Odsetek szkół wspartych w ramach 8.2 Liczba pomieszczeń - ogółem Liczba uczniów - ogółem ŚLĄSKIE ,4% Powiat będziński ,0% Powiat bielski ,0% Powiat bieruńsko-lędziński ,0% Powiat cieszyński ,3% Powiat częstochowski ,8% Powiat gliwicki ,4% Powiat kłobucki ,3% Powiat lubliniecki ,0% Powiat m.bielsko-biała ,7% Powiat m.bytom ,9% Powiat m.chorzów ,4% Powiat m.częstochowa ,6% Powiat m.dąbrowa Górnicza ,0% Powiat m.gliwice ,6% Powiat m.jastrzębie-zdrój ,0% Powiat m.jaworzno ,6% Powiat m.katowice ,5% Powiat m.mysłowice ,2% Powiat m.piekary Śląskie ,0% Powiat m.ruda Śląska ,4% Powiat m.rybnik ,1% Powiat m.siemianowice Śl ,0% Powiat m.sosnowiec ,5% Powiat m.świętochłowice ,0% Powiat m.tychy ,0% Powiat m.zabrze ,7% Powiat m.żory ,3% Powiat mikołowski ,9% Powiat myszkowski ,6% Powiat pszczyński ,5% Powiat raciborski ,9% Powiat rybnicki ,3% Powiat tarnogórski ,7% Powiat wodzisławski ,9% Powiat zawierciański ,9% Powiat żywiecki ,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS BDL 2007 oraz KSI SIMIK

226 Projekty realizowane w ramach Działania 8.3 skumulowane są w południowo-zachodniej części województwa. Najwięcej, po 2 projekty, zrealizowano w powiecie pszczyoskim oraz Zabrzu i Bielsku Białej. Dane o liczbie projektów nałożono na liczbę placówek kształcenia ustawicznego. Wzięto pod uwagę dane liczbowe o CKP, CKU ze szkołami, CKU bez szkół, Ośrodkach Dokształcania i Szkolenia Zawodowego, niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego na terenie woj. śląskiego wg powiatów w podziale na placówki publiczne i niepubliczne 168. Mapa 30 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 8.3 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK oraz dane MEN wg SIO, stan na Na obszarze województwa śląskiego istnieją białe plamy powiaty, w których nie zrealizowano żadnego projektu w ramach Priorytetu VIII. Do takich obszarów należą powiaty: lubliniecki, będzioski, bieruosko-lędzioski oraz miasta: Świętochłowice, Siemianowice, Piekary Śląskie, Jastrzębie Zdrój. Należy mied na uwadze, że częśd projektów obejmuje swoim zasięgiem więcej niż jeden powiat. Obrazują to wyniki zrealizowanego na potrzeby ewaluacji badania ilościowego wśród beneficjentów. W ramach Działania 8.1 połowa projektów miała oddziaływanie w skali regionu a kolejna ¼ na obszarze całego kraju (co można tłumaczyd tym, iż na uczelniach wyższych kształcą się studenci z całego regionu a nawet kraju. Podobnie w przypadku projektów Działania % beneficjentów zadeklarowało, że projekt ma znaczenie w skali regionu. W przypadku Działania 8.2 jest to jedynie 9,7% - co można tłumaczyd specyfiką poziomów szkolnictwa wspartego w tym Działaniu, które rzadko wykracza poza lokalny wymiar. 168 Dane udostępnione na wniosek Wykonawcy przez MEN wg SIO, stan na

227 Wykres 38 Zasięg oddziaływania realizowanych inwestycji Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=49. Beneficjenci Priorytetu VIII wysoko ocenili trafnośd zakresu wsparcia, które mogło byd realizowane w ramach projektów (średnia ocena 4,59, przy skali 1-5, gdzie 1 oznacza najniższą a 5 najwyższą ocenę). Jedynie dwóch respondentów na 49 wystawiło ocenę średnią, przy czym wpływ na tę ocenę nie miało to, że mieli potrzebę realizacji projektu w tematyce, której nie uwzględniał RPO WSL , ale to, że zakres projektu był mniejszy niż ich potrzeby (cytat: projekt był realizowany w dużo mniejszym zakresie niż mógłby byd). Wysoko należy ocenid skutecznośd realizacyjną Priorytetu VIII RPO WSL mierzoną stopniem osiągnięcia zakładanych wskaźników produktu i rezultatu dla Działao. Jedynie wskaźnik Liczba projektów dot. infrastruktury społeczeostwa informacyjnego stanowi, niezależnie od Działania, obszar problematyczny. Tabela 69 Stopieo osiągnięcia zakładanych wskaźników produktu i rezultatu w Priorytecie VIII Działanie 8.1. Infrastruktura szkolnictwa wyższego realizacja Wskaźniki produktu Liczba projektów z zakresu edukacji 110% Liczba projektów z zakresu edukacji, w tym infrastruktury szkolnictwa wyższego 110% Liczba obiektów dydaktycznych objętych wsparciem 223% Liczba obiektów dydaktycznych objętych wsparciem dot. szkolnictwa wyższego 223% Liczba projektów dot. infrastruktury społeczeostwa informacyjnego 17% Wskaźniki rezultatu Liczba studentów korzystających ze wspartej infrastruktury edukacyjnej 31% Działanie 8.2. Infrastruktura placówek oświaty Wskaźniki produktu Liczba projektów z zakresu edukacji 82% Liczba obiektów dydaktycznych objętych wsparciem 111% Liczba projektów dot. infrastruktury społeczeostwa informacyjnego 0% Wskaźniki rezultatu Liczba uczniów korzystających ze wspartej infrastruktury edukacyjnej 141% Działanie 8.3. Infrastruktura kształcenia ustawicznego Wskaźniki produktu

228 Liczba projektów z zakresu edukacji 70% Liczba projektów z zakresu edukacji, w tym infrastruktury kształcenia ustawicznego i zawodowego 70% Liczba obiektów dydaktycznych objętych wsparciem 123% Liczba obiektów dydaktycznych objętych wsparciem dot. kształcenia ustawicznego 123% Liczba projektów dot. infrastruktury społeczeostwa informacyjnego 0% Wskaźniki rezultatu Liczba osób korzystających ze wspartej infrastruktury kształcenia ustawicznego 246% Źródło: dane IZ RPO WSL na koniec 2013 roku Podsumowując, wysoko należy ocenid skutecznośd wdrażania Priorytetu VIII wartości związane z kontraktowaniem i wydatkowaniem środków są wyższe niż w innych Priorytetach. Ponadto stopieo osiągnięcia zakładanych wskaźników produktu i rezultatu dla poszczególnych Działao również wskazuje na skuteczną i zgodną z założeniami realizację wsparcia. Rozmieszczenie terytorialne projektów biorąc pod uwagę liczbę potencjalnych beneficjentów nie zawsze jest równomierne, co oznacza, że interwencje nie przyczyniają się do równomiernego rozwoju całego Województwa Śląskiego pod kątem infrastruktury edukacyjnej, a rozmieszczenie przestrzenne projektów nie jest proporcjonalne do zasobów edukacyjnych regionu Wpływ wsparcia na stworzenie warunków do rozwoju społeczeostwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Czy i w jakim stopniu wsparte inwestycje przyczyniły się do stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych, poszukiwanych na rynku pracy, w tym: a) do wzrostu dostępności i poprawy warunków kształcenia na poziomie wyższym b) do wzrostu dostępności i poprawy warunków kształcenia na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym, c) do wzrostu dostępności i poprawy warunków kształcenia ustawicznego? Wpływ wsparcia na wzrost dostępności i poprawy warunków kształcenia na poziomie wyższym Głównie projekty realizowane w ramach Działania 8.1 dotyczyły inwestycji w obiekty dydaktyczne, w tym także laboratoria dydaktyczne, pracownie komputerowe, biblioteki. Analiza zakresu projektów pokazuje, że zazwyczaj były to przedsięwzięcia kompleksowe, obejmujące zarówno inwestycje w budynki, jak też ich otoczenie i wyposażenie. Większośd projektów była realizowana w dużych ośrodkach akademickich: Katowice, Gliwice, Bielsko, Częstochowa, Bytom, Zabrze, Sosnowiec. Zdarzały się jednak projekty, które były realizowane w miastach, gdzie uczelnie mają swoje ośrodki zamiejscowe. Zdaniem ekspertów - w przypadku filii uczelni pojawia się ryzyko utraty trwałości inwestycji, ze względu na to, że od 2015 roku nowe prawo będzie uczelniom nakazywało prowadzenie u siebie kierunków macierzystych, a w przypadku ośrodków zamiejscowych będą musiały byd osobne wydziały. Uczelnie mogą mied problem ze znalezieniem wydziałów, które mogłyby tam prowadzid, np. Uniwersytet Śląski już zrezygnował z prowadzenia oddziału zamiejscowego w Rybniku. Zasady wyboru projektów dawały preferencję uczelniom o profilu technicznym i prowadzącym kształcenie w kierunku nauk ścisłych. W efekcie wszystkie aplikujące uczelnie tego typu otrzymały dofinansowanie, aczkolwiek - ze względu na to, ze nie ma ich w regionie tak dużo - stanowią mniejszośd wśród wszystkich beneficjentów. Analiza zakresów projektów pozwala stwierdzid, iż w przypadku 13 projektów na 28 (nie licząc projektów w zakresie systemów wspomagania zarządzania uczelnią) wspierane są zasoby dydaktyczne na kierunkach ścisłych i technicznych. Jest to zdecydowanie pozytywne zjawisko, biorąc pod uwagę przewagę liczby uczelni nie-technicznych w regionie.

229 Wykres 39 Efekty projektów Działania 8.1 Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=8 (średnia w skali 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu a 5 oznacza bardzo duży wpływ) Beneficjenci bardzo wysoko ocenili wpływ projektów na lepsze przygotowanie studentów do wymogów rynku pracy. Ze względu na znaczące inwestycje w TIK - również wysoko oceniono wpływ projektów na zwiększenie wykorzystania TIK w procesie kształcenia. W efekcie poprawy bazy dydaktycznej i sportowej uczelni rozszerzyła się oferta uczelni oraz zwiększyła liczba studentów. Projekty dotyczące inwestycji w infrastrukturę i wyposażenie Projekty dotyczące inwestycji w infrastrukturę i wyposażenie uczelni wyższych w dużym stopniu przyczyniły się do poprawy warunków i jakości kształcenia. Na taki wniosek pozwala analiza zakresu projektów, które w dużym stopniu nie ograniczały się do podstawowych inwestycji w budynki, ale obejmowały wyposażenie pracowni i laboratoriów, co sprzyja rozwojowi bardziej dostępnego systemu kształcenia o wysokiej jakości i efektywności. To z kolei jest kluczowym warunkiem rozwoju społeczeostwa, a także drogą do podnoszenia jakości życia. Dzięki realizacji projektów nastąpiło lub nastąpi poszerzenie i polepszenie oferty edukacyjnej. W konsekwencji, dzięki podniesieniu konkurencyjności doinwestowanych uczelni, można spodziewad się wzrostu liczby studentów, co z kolei odnosi się do realizacji celu, jakim jest poprawa dostępności edukacji wyższej. Jednocześnie projekty przyczyniły się w niewielkim stopniu do poprawy dostępności uczelni dla osób niepełnosprawnych. Niewielka częśd powstałej infrastruktury została dostosowana do potrzeb tych osób. Ponad połowa (55%) projektów uwzględniała w swym zakresie zastosowanie udogodnieo dla osób niepełnosprawnych 169. Jednocześnie jednak analiza wskaźników realizowanych w projektach pokazuje, że budowane/przebudowywane obiekty nie zawsze realizują ten cel. Obydwa obiekty sportowe wsparte w ramach Działania zostały dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Ale już liczba projektów, w których dokonano przebudowy/remontu budynków przystosowanych dla osób niepełnosprawnych stanowi jedynie 38% wszystkich projektów, w których wybrano wskaźnik przebudowanych/wyremontowanych budynków szkolnych. Podobnie jest w przypadku pozostałych wskaźników. Tabela 70 Projekty, w których zrealizowano udogodnienia dla osób niepełnosprawnych na tle wszystkich projektów Wskaźnik Liczba projektów % Liczba przebudowanych/wyremontowanych obiektów sportowych przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych 2 100% 169 Na podstawie wypełnienia pola we wniosku o dofinansowanie C.8. Usuwanie barier funkcjonalnych dla osób niepełnosprawnych.

230 Liczba przebudowanych/wyremontowanych sal dydaktycznych przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych 5 38% Liczba przebudowanych/wyremontowanych budynków szkolnych przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych 6 38% Liczba wybudowanych budynków szkolnych przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych Liczba przebudowanych/wyremontowanych laboratoriów dydaktycznych przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych Liczba wybudowanych sal dydaktycznych przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych 1 33% 4 31% 1 25% Liczba obiektów sportowych przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych 2 18% Źródło: analizy własne na podstawie danych LSI. Terytorialne rozmieszczenie projektów uwzględniających udogodnienia dla osób niepełnosprawnych pokazuje, że największy efekt nastąpi w powiecie cieszyoskim (największa liczba obiektów i budynków przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych), na Politechnice Śląskiej w Gliwicach oraz na uczelniach w Katowicach. Jedynie w Sosnowcu, Chorzowie i Dąbrowie Górniczej brak jest takich projektów. Na koniec 2013 roku wartości wskaźników produktu zostały niemal osiągnięte. Jedynie dwa, liczba obiektów sportowych przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych oraz liczba przebudowanych/wyremontowanych budynków szkolnych przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych, osiągnęły 67% i 73%. Z kolei wskaźniki rezultatu określające liczbę osób niepełnosprawnych korzystających z powstałej infrastruktury osiągnięto na średnim poziomie 29%. Dla porównania - dla pełnosprawnych użytkowników jest to 41%. Projekty dotyczące tworzenia lub modernizacji zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania oświatą Spośród 31 projektów, które w okresie były realizowane w zakresie Działania 8.1, tylko trzy projekty dotyczyły tworzenia lub modernizacji zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania oświatą. Działania o takim charakterze do kooca 2013 roku zrealizowały jedynie dwie uczelnie wyższe, tj. Uniwersytet Śląski w Katowicach (dwa projekty) oraz Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej. W przypadku obu uczelni realizowano projekty polegające na zakupie i wdrożeniu oprogramowania oraz sprzętu komputerowego w celu zbudowania systemu wsparcia w zarządzaniu uczelniami. Ponadto, na Uniwersytecie Śląskim zrealizowano projekt, którego celem była poprawa jakości kształcenia, integracja systemu i przyspieszenie przepływu danych oraz dostosowanie systemu do standardów światowych. Projekt polegał na konwersji i uzupełnieniu baz danych, zaopatrzeniu egzemplarzy w system identyfikacji, zaprogramowaniu elementów identyfikujących oraz wykonaniu prac technicznych, a także zakupie sprzętu skanującego. Na koniec 2013 roku wskaźnik Liczba projektów dot. infrastruktury społeczeostwa informacyjnego został osiągnięty w 16,7%. Docelowo zaplanowano realizację 12 projektów dotyczących budowania systemów wspomagania zarządzania oświatą, natomiast w sprawozdaniu za 2013 rok szacuje się, że liczba tych projektów na koniec okresu programowania osiągnie wartośd 4 (tj. 33,33% zakładanej). Analiza ta pokazuje, że główne potrzeby infrastrukturalne w szkolnictwie wyższym dotyczą przede wszystkim budynków i wyposażenia, a w dużo mniejszym stopniu usprawnienia zarządzania i informatyzacji. Projekty ukierunkowane na powstanie systemów wspomagania oświatą nie mają bezpośredniego przełożenia na zwiększenie dostępności do edukacji wyższej, ale w sposób znaczący przyczyniają się do usprawnienia zarządzania placówką oraz poprawy warunków kształcenia. Może to byd jednym z elementów przesądzających o konkurencyjności tych uczelni w oczach studentów, co dodatkowo może zachęcad do wyboru danej uczelni. Z kolei projekt ukierunkowany na rozwój systemu zarządzania zbiorami w Bibliotece Uniwersytetu Śląskiego i Bibliotece Głównej Akademii Ekonomicznej w Katowicach ma bezpośrednie przełożenie na poprawę warunków i jakości kształcenia, a także dostępu do danych (usunięcie bariery czasu i przestrzeni w uzyskiwaniu informacji naukowej przez studentów, pracowników nauki).

231 Z perspektywy analiz ekonometrycznych, jakośd kształcenia na poziomie wyższym jest trudno mierzalnym zjawiskiem. Optymalnie byłoby prowadzid pomiar przez pryzmat powodzenia absolwentów na rynku pracy takie dane jednak nie istnieją. W tej sytuacji pozostaje porównywanie wskaźników związanych np. z kadrą akademicką przypadającą na studenta. Zasadniczo nie ma dowodów na to, że RPO WSL wpłynęło na jakośd kształcenia na poziomie wyższym. W szczególności, faktyczne rezultaty kształcenia (w tym ich poprawa) nie różniły się znacząco od trendów obserwowanych na poziomie kraju. Innymi słowy, żaden z czynników nie okazał się byd na tyle silny, by oprzed się ogólnokrajowym trendom, co oznacza, że w zakresie szkolnictwa wyższego czynniki ogólnokrajowe przeważają nad tymi specyficznymi dla województwa. Brak wpływu w tym zakresie wynika również z odroczonego oddziaływania projektów poprawa wyników w edukacji może byd odczuwalna kilka lat po zakooczeniu inwestycji. Dodatkowo, brak wpływu może również wynikad z faktu, że jedynym kanałem oddziaływania, jaki mógł funkcjonowad w okresie wydatkowania środków RPO WSL , był kanał bezpośredniego oddziaływania, tj. związanego z wydatkami ponoszonymi w ramach Działania 8.1 ( Infrastruktura szkolnictwa wyższego ). Działania ukierunkowane na kształcenie na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym nie mogły wpłynąd na szkolnictwo wyższe m.in. ze względu na to, że uczniowie nimi objęci w większości jeszcze nie ukooczyli edukacji na niższych poziomach. Podsumowując, wpływ wsparcia w ramach RPO na wzrost dostępności i poprawy warunków kształcenia na poziomie wyższym należy ocenid pozytywnie, z zaznaczeniem, że w niewystarczającym stopniu inwestycje uwzględniały potrzebę dostępności obiektów dla osób niepełnosprawnych. Duży nacisk położony na wsparcie uczelni i kierunków technicznych oraz kompleksowośd projektów (ukierunkowanie nie tylko na remonty i modernizacje, ale również wyposażenie laboratoriów i pracowni) pozwala stwierdzid, iż wsparte inwestycje przyczyniły się w znacznym stopniu do stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych, poszukiwanych na rynku pracy. Dodatkowym elementem wzmacniającym efekty projektów jest duża liczba komplementarnych, tj. realizowanych przez tę samą uczelnię (Politechnika Śląska w Gliwicach 5 projektów, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, Politechnika Częstochowska, Uniwersytet Śląski w Katowicach po 3 projekty, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Uniwersytet Śląski (Sosnowiec), Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej po 2 projekty) Wpływ wsparcia na wzrost dostępności i poprawy warunków kształcenia na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym W ramach Działania 8.2 zrealizowano 48 projektów. Łączna wartośd wszystkich przedsięwzięd wyniosła ,88 zł. Projekty dofinansowano w kwocie równej ,10 zł, co stanowi 70% ich wartości. Projekty realizowane w ramach Działania 8.2 dotyczyły głównie inwestycji w obiekty dydaktyczne, w tym także laboratoria dydaktyczne i pracownie, a także obiekty sportowe. W większości projektów uwzględniono również zagospodarowanie otoczenia budynków. W mniejszym stopniu inwestowano w infrastrukturę społeczno-edukacyjną (tj. stołówki, bursy, internaty), biblioteki i pracownie komputerowe. Poniżej przedstawiono rozmieszczenie głównych produktów osiągniętych w ramach projektów: liczba zmodernizowanych, wyremontowanych lub nowopowstałych obiektów sportowych, laboratoriów dydaktycznych, budynków społeczno-edukacyjnych, bibliotek i pracowni komputerowych. Tabela 71 Osiągnięte wskaźniki produktu rozmieszczenie w powiatach Podregion Powiat Typ infrastruktury biblioteki obiekty dydaktyczne infrastruktur a społecznoedukacyjna obiekty sportowe budynki szkolne laboratoria dydaktyczne pracownie komputero we bielski bielski 1 cieszyoski 1 7 żywiecki Bielsko-Biała 2 bytomski lubliniecki tarnogórski 6 Bytom 2 Piekary Śląskie częstochow częstochowski 4

232 Podregion Powiat Typ infrastruktury biblioteki obiekty dydaktyczne infrastruktur a społecznoedukacyjna obiekty sportowe budynki szkolne laboratoria dydaktyczne pracownie komputero we ski kłobucki 2 myszkowski 2 2 Częstochowa gliwicki gliwicki Gliwice Zabrze katowicki Chorzów 4 Katowice Mysłowice Ruda Śląska 3 1 Siemianowice Śląskie Świętochłowice rybnicki raciborski rybnicki wodzisławski Jastrzębie-Zdrój Rybnik Żory 3 sosnowiecki będzioski zawierciaoski Dąbrowa Górnicza Jaworzno 2 Sosnowiec tyski bieruosko-lędzioski mikołowski 3 1 pszczyoski Tychy 1 13 SUMA ziemskie 36% 20% 71% 57% 100% 17% 15% SUMA grodzkie 64% 80% 29% 43% 0% 83% 85% Źródło: dane LSI, wnioski o płatnośd W mniejszych miejscowościach, tj. w powiatach ziemskich głównie inwestowano w obiekty sportowe oraz infrastrukturę społeczno-edukacyjną, co można tłumaczyd deficytami w zakresie infrastruktury sportowej oraz gorszym stanem budynków okołoszkolnych niż w miastach. Z kolei w powiatach grodzkich w znacznie większym stopniu inwestowano w laboratoria dydaktyczne oraz pracownie komputerowe i biblioteki. Można zatem ocenid, że terytorialnie różne typy infrastruktury szkolnej rozwijały się niejednorodnie. Nie należy takiego zjawiska oceniad negatywnie pokazuje ono, że potrzeby wśród placówek szkolnych są zróżnicowane. Pod względem rozmieszczenia inwestycji w poszczególnych podregionach nie ma większych różnic w odniesieniu do inwestycji w biblioteki, obiekty dydaktyczne i infrastrukturę społeczno-edukacyjną. Obiekty sportowe skoncentrowane zostały w podregionach bielskim, częstochowskim i tyskim, a z kolei laboratoria dydaktyczne i pracownie komputerowe w dwóch centralnych podregionach: katowickim i gliwickim oraz podregionie częstochowskim. Edukacja na poziomie podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym

233 Najwięcej projektów (10) zrealizowano na rzecz zespołów szkół, co nie pozwala jasno ocenid, który poziom edukacji uzyskał największe wsparcie. Na projekty realizowane przez zespoły szkół przeznaczono ,53 zł, co stanowi 28% całej kwoty dofinansowania w ramach Działania 8.2 Priorytetu VIII. Średnia wartośd dofinansowania projektu realizowanego na rzecz zespołów szkół równa była ,35 zł i była najwyższa na tle pozostałych typów placówek edukacyjnych. Kolejne pod względem wartości przekazanej dotacji są szkoły gimnazjalne i specjalne, które otrzymały wsparcie w wysokości odpowiednio ,85 zł (17%) oraz ,27 zł (16%). Tabela 72 Projekty zrealizowane w województwie śląskim w ramach Działania 8.2 Poziom edukacji Liczba projektów Liczba placówek w Wartośd dofinansowania Średnia wartośd Poziom dofinansowania Udział dofinansowania województwie dofinansowania projektów w ogóle (2007) środków Zespół szkół 10 b.d , ,35 74,6% 28% Edukacja gimnazjalna , ,14 67,2% 17% Szkoły specjalne 7 b.d , ,18 60,6% 16% Edukacja przedszkolna , ,24 67,3% 14% Edukacja podstawowa , ,71 74,6% 13% Szkolnictwo zawodowe , ,52 76,3% 6% Edukacja ponadgimnazjalna , ,81 83,9% 4% Edukacja artystyczna , ,00 71,1% 3% Suma , ,63 70,0% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie LSI. Żaden z poziomów edukacji i kierunków kształcenia nie został wsparty w znaczącym stopniu. Można ocenid, że wzrost dostępności i poprawa warunków kształcenia na poziomie podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym w skali regionu w wyniku realizacji Działania 8.2 jest znikomy. Natomiast analiza wniosków projektowych oraz, co pokazano w dalszej części rozdziału, wyniki badania wśród beneficjentów, pokazują, że punktowo, tj. w skali poszczególnych placówek, inwestycje miały bardzo duże znaczenie i przyniosły wymierne efekty. Analiza wniosków projektowych pokazuje, iż zakres projektów w Działaniu 8.2 w największej części dotyczył inwestycji w budynki, remonty, modernizacje, budowę nowych, a także w obiekty sportowe sale gimnastyczne, boiska. Wyposażenie placówek w nowoczesny sprzęt dydaktyczny miał miejsce sporadycznie, głównie były to podstawowe elementy wyposażenia, takie jak krzesła, stoły, sprzęt sportowy. Najmniej środków przeznaczano na edukację artystyczną zrealizowano 1 projekt o wartości ,11 zł (Szkoła Muzyczna w Żorach). Warto podkreślid, że wartośd tego projektu należy do najwyższych na tle wartości wszystkich realizowanych przedsięwzięd, gdyż jest to projekt zakładający duże inwestycje w rozbudowę i modernizację budynków. W całym województwie jest 69 szkół artystycznych, zatem nie można powiedzied, że ten kierunek edukacji został wsparty w znaczącym stopniu. Podobnie jest w przypadku pozostałych poziomów i kierunków kształcenia. Należy zwrócid uwagę na niskie koszty realizowania projektów na rzecz szkół podstawowych średnia wartośd dofinansowania projektu wyniosła ,71 zł. Świadczy to o stosunkowo małej złożoności projektów oraz mniejszych wydatkach ponoszonych na wyposażenie (zakup materiałów dydaktycznych dla szkół podstawowych nie jest tak kosztowny jak np. wyposażenie pracowni zawodowych). W przypadku 9 projektów realizowanych na rzecz szkół podstawowych w ramach jednego wspierano zakup nowoczesnych pomocy naukowych (zakup wyposażenia pracowni: komputerowej, technicznej, biblioteki szkolnej, doposażenie w sprzęt i pomoce naukowe).

234 Podobnie jest w przypadku kształcenia na poziomie gimnazjalnym tu również projekty dotyczą przede wszystkim inwestycji w budynki. Na 6 projektów realizowanych w gimnazjach tylko jeden był w dużym stopniu ukierunkowany na utworzenie sieci nowoczesnych pracowni przedmiotowych i specjalistycznych a w ramach jednego zakupiono sprzęt audiowizualny. Jeden projekt dotyczył wybudowania gimnazjum na terenie wiejskim. Inaczej jest w obszarze wsparcia edukacji ponadgimnazjalnej i zawodowej. Obydwa projekty skierowane do placówek kształcenia ponadgimnazjalnego zakładały rozwój bazy edukacyjnej - polegający na utworzeniu pracowni przedmiotowych i specjalistycznych oraz wyposażeniu ich w odpowiedni sprzęt i pomoce dydaktyczne. Wśród 5 projektów szkół o profilu zawodowym jedynie jedna nie wykorzystała wsparcia na unowocześnienie pracowni, przeznaczając środki na budowę boiska szkolnego wielofunkcyjnego. Szkoły specjalne oraz zespoły szkół inwestowały głównie w infrastrukturę sportową. Ponad połowę projektów skierowanych do edukacji gimnazjalnej i poniżej, zrealizowano w miejscowościach poniżej 50 tys. mieszkaoców, w tym 8 na obszarach wiejskich. Sprzyja to wyrównywaniu szans w dostępie do edukacji. Wykres 40 Efekty projektów Działania 8.2 Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=31 (średnia w skali 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu a 5 oznacza bardzo duży wpływ) Najczęściej wskazywanym efektem realizacji projektów była, zdaniem beneficjentów, poprawa dostępności infrastruktury dla osób niepełnosprawnych. Potwierdza to analiza wniosków o dofinansowanie projektów. W 92% projektów uwzględniono zastosowanie udogodnieo dla takich osób 170. Analiza wskaźników produktu również pokazuje, że budowane/ modernizowane/ remontowane budynki w większości zostały odpowiednio przystosowane. Dzięki realizacji projektów rozszerzono również ofertę edukacyjną i sportową, co również jest zgodne z analizą wniosków o dofinansowanie, gdzie aż w 24 z nich wskazano na inwestycje w tym zakresie. Nowoczesna infrastruktura sportowa sprzyja między innymi aktywności pozaszkolnej - przy odpowiednim zarządzaniu stwarzając warunki do korzystania z zajęd pozalekcyjnych i rozwijania zainteresowao dzieci i młodzieży. W przypadku jednego projektu zbudowano np. świetlicę środowiskową, co będzie miało wpływ na zagospodarowanie czasu poza lekcjami dla dzieci i młodzieży, w tym też dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Słusznie we wniosku o dofinansowanie zwrócono uwagę na długofalowe cele projektu w postaci zapewnienia właściwego rozwoju dzieci i młodzieży co przyczyni się do zapobiegania patologiom społecznym, likwidowania degradacji społeczno ekonomicznej, przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, zmniejszeniu bezrobocia. 84% respondentów wskazało na efekt projektu w postaci zwiększenia liczby uczniów, w tym 35% oceniło ten wpływ jako bardzo duży. Realizacja inwestycji w 71% placówek, zdaniem respondentów, miała znaczenie dla lepszego przygotowania osób korzystających z placówki do wymogów rynku pracy. Szczególnie w przypadku wsparcia szkolnictwa zawodowego wsparcie ma znaczenie dla dostosowania kształcenia do potrzeb rynku pracy, poprzez wyposażenie pracowni przedmiotowych i specjalistycznych w nowoczesny sprzęt dydaktyczny. Analiza zakresu projektów wskazuje na zależnośd - im wyższy poziom edukacji, w tym większym stopniu inwestycje dotyczyły utworzenia pracowni i ich wyposażenia w nowoczesne pomoce 170 Na podstawie wypełnienia pola we wniosku o dofinansowanie C.8. Usuwanie barier funkcjonalnych dla osób niepełnosprawnych.

235 dydaktyczne, przez co wsparcie przyczynia się bezpośrednio do stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa o wysokich kwalifikacjach. W przypadku placówek niższego szczebla realizowane były głównie podstawowe potrzeby w zakresie infrastruktury sportowej oraz budynków szkolnych, co jest również istotnym elementem budowania kapitału społecznego. Jakośd kształcenia zależy między innymi od warunków lokalowych oraz wyposażenia placówek, w których są prowadzone zajęcia dydaktyczne. Pozytywnym przykładem projektu, który w wyniku trafnej koncepcji oraz efektywnego wykorzystania, przyniósł wymierne korzyści w postaci zwiększenia liczby uczniów, jest projekt Przebudowa z remontem Szkoły Podstawowej nr 38 przy ul. Sikorskiego 56 w Częstochowie, objęty w badaniu studium przypadku. Projekt wyróżnia się na tle pozostałych pod względem kompleksowości uwzględnił bowiem inwestycje w: pomieszczenia sanitarne, socjalne, szatnie szkolne, pomieszczenia kuchni i jadalni, części socjalne dla personelu, zaplecze sali gimnastycznej, termomodernizację obiektu oraz zagospodarowanie i uporządkowanie terenu. W wyniku oddziaływania realizacji projektu poszerzyła się oferta edukacyjno- wychowawcza szkoły, co wymagało utworzenia nowych miejsc pracy. Utworzono klasy sportowe, o profilu tanecznym, które cieszą się wyjątkowym powodzeniem. Szkoła przyjmuje uczniów spoza rejonu. Zdaniem beneficjenta projekt pośrednio wpłynął na poprawę stanu zdrowia dzieci, gdyż w utworzonych klasach sportowych, jak pokazały okresowe badania uczniów, prawie nie ma przypadków skrzywieo kręgosłupa. Polepszenie stanu technicznego placówki przyczyniło się do zwiększenia bezpieczeostwa uczniów oraz zatrudnionego personelu. Infrastruktura ujęta w ramach projektu jest wykorzystywana poza godzinami pracy szkoły, aczkolwiek pewną barierą jest brak możliwości odpłatnego użyczania obiektów. Szkoła użycza zatem obiekty bezpłatnie, w zamian za usługi świadczone na jej rzecz, np. instalację oświetlenia boiska, prace porządkowe, pielęgnację zieleni. Brak możliwości odpłatnego wykorzystywania infrastruktury objętej projektem ma swoje przełożenie na dośd niskie wykorzystanie infrastruktury edukacyjnej do kształcenia ustawicznego. Zwracają na to uwagę zarówno beneficjenci, jak też przedstawiciele IZ RPO WSL oraz eksperci. Wykres 41 Czy dzięki wsparciu infrastruktura edukacyjna zaczęła lub zacznie byd wykorzystywana również jako infrastruktura kształcenia ustawicznego? Źródło: CATI z beneficjentami Inwestycje, tam gdzie obejmowały termomodernizację budynków, również w znaczący sposób przyczyniają się do wprowadzenia oszczędności. Zdaniem przedstawiciela jednego z samorządów inwestycja w termomodernizację daje wymierne korzyści w postaci mniejszych rachunków za prąd i ogrzewanie. Typowa inwestycja w termomodernizację zwraca się po około 10 latach, a sama inwestycja ma trwałośd około 20 lat. W przeciwieostwie do edukacji akademickiej, w przypadku edukacji podstawowej, gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej znacznie łatwiej o mierzalne rezultaty za zmienną objaśnianą przyjmujemy każdorazowo rezultaty z egzaminów paostwowych: sprawdzianów po szkole podstawowej, testów gimnazjalnych i matury obowiązkowej. Analizy ekonometryczne w tym obszarze jednak nie dostarczają twardych dowodów na wpływ RPO WSL na jakośd kształcenia wszystkie analizowane modele sygnalizują nieistotnośd RPO WSL Ponieważ za każdym razem kontrolowano wyniki egzaminów na poziomie kraju, które zawierają w sobie informację zarówno o stopniu trudności testu, jak i np. średnim przygotowaniu danego rocznika, model sprawdzał czy wydatki RPO WSL wpłynęły na poprawę wyników w nauce uczniów w woj. śląskim w porównaniu z poziomem krajowym. Nie stwierdzono takiej zależności. Bardzo wysoki poziom istotności dotyczył zmiennej opisującej wyniki na szczeblu krajowym. Oznacza to, że najważniejszymi determinantami wyników testów w woj. śląskim były czynniki ogólnokrajowe, prawdopodobnie między innymi wymienione wcześniej poziom trudności testu oraz ogólny poziom wiedzy rocznika. Ponieważ edukacja jest jednak procesem

236 długotrwałym, powinno się spodziewad efektów raczej w dłuższym horyzoncie czasu 171. Dodatkowo pod uwagę należy wziąd niewielką skalę wsparcia poszczególnych poziomów edukacji w ramach RPO WSL , co dodatkowo wyjaśnia brak mierzalnego wpływu na poziomie regionu. Przedszkola Odsetek dzieci w wieku 3 6 lat korzystających z opieki przedszkolnej w 2012 r. dla województwa śląskiego był równy 76,1%. Wskaźnik ten jest o 8 pp. wyższy niż w 2007 r., kiedy wynosił 68%. Wartośd wskaźnika na poziomie gmin była niezwykle zróżnicowana w 2012 r. największy udział dzieci objęto opieką przedszkolną w miastach Koziegłowy (169% 172 ) i Pilica (168,9%), zaś najmniejszy w Koniecpolu (36,6%) i Żarkach (37,2%). Obydwie gminy znajdują się na obszarach wiejskich. Projekty przyczyniły się do poprawy dostępności do edukacji, szczególnie na poziomie wychowania przedszkolnego, dzięki nowoutworzonym placówkom. W Działaniu 8.2 zrealizowano 10 projektów dotyczących wychowania przedszkolnego, w tym większośd (8) dotyczyło powstania nowej placówki. W 3 projektach, dzięki dofinansowaniu, będą stworzone oddziały dla dzieci niepełnosprawnych. Analiza ta pokazuje, że przy stosunkowo niewielkiej skali wsparcia w tym obszarze z RPO WSL w obszarze edukacji przedszkolnej (potrzeby w zakresie tworzenia nowych miejsc opieki nad dziedmi były i są niewątpliwie większe), udało się poprzez dobór projektów zagwarantowad jak największy wpływ na zwiększenie dostępności przedszkoli. Projekty ukierunkowane na powstanie nowych przedszkoli zrealizowano w gminach, w których występowały rzeczywiste potrzeby w tym zakresie. W 6 gminach odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w 2007 r. był zdecydowanie niższy niż średnia dla województwa. W gminie Ujsoły zaledwie co czwarte dziecko w wieku 3 6 lat uczęszczało na zajęcia do przedszkola. Gmina ta zajmowała 204 pozycję wśród wszystkich gmin województwa śląskiego. Najwyższą pozycję (wyłączając Katowice) 75 miejsce - zajmowała gmina Skoczów. W tej gminie odsetek dzieci objętych opieką przedszkolną był zbliżony do średniej wartości dla całego województwa (68,7% wobec średniej na poziomie 68%). Tabela 73 Zestawienie gmin, w których zrealizowano projekty infrastrukturalne na poziomie edukacji przedszkolnej Gmina Typ gminy Wartośd projektu Wartośd dofinansowania Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w wieku 3-6 lat w 2007 (%) Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w wieku 3-6 lat w 2012 (%) Katowice miejska , ,66 78,8 (20 pozycja 173 ) 85,6 Skoczów wiejska , ,97 68,7 (75) 63,8 Rybnik miejska , ,96 66,8 (88) 72,5 Żory miejska , ,57 64,9 (100) 77,5 Zawiercie miejska , ,80 64,6 (102) 81,1 Imielin miejska , ,89 59,8 (142) 74,9 Wilamowice wiejska , ,69 55,9 (160) 65,0 Ujsoły wiejska , ,36 37 (204) 68,8 SUMA , , ,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS BDL oraz LSI. Jedynie w Katowicach w 2007 r. odsetek dzieci korzystających z opieki przedszkolnej był wyższy od średniej dla województwa i wynosił blisko 79%. Wartośd ta jest zdecydowanie wyższa od wartości w pozostałych gminach objętych 171 W szczególności, w dłuższym horyzoncie czasu wpływ RPO WSL na kształcenie na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym będzie zachodził również pośrednimi kanałami, np. poprzez podniesienie jakości szkolnictwa wyższego (lepiej wykształceni rodzice, a przede wszystkim nauczyciele). 172 W 8 gminach odsetek dzieci objętych opieką przedszkolną jest wyższy niż 100% - Skolaryzacja przedszkolna to stosunek liczby wychowanków przedszkoli do ogólnej liczby dzieci, wskaźnik nie uwzględnia migracji dzieci pomiędzy gminami, to znaczy sytuacji, kiedy dziecko zamieszkałe w jednej gminie uczęszcza do przedszkola w gminie sąsiedniej. Dlatego też wartośd wskaźnika przewyższa 100%. 173 Pozycja zajmowana wśród wszystkich gmin województwa śląskiego pod względem odsetka dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w wieku 3 6 lat w 2007 r.

237 wsparciem. Jednak należy mied na uwadze, że potrzeby w zakresie dostępności do infrastruktury edukacyjnej na najniższych szczeblach w ośrodkach miejskich mają odmienny charakter. Z uwagi na charakter pracy rodziców, możliwośd posłania dziecka do przedszkola jest zdecydowanie bardziej istotna w miastach należy mied to na uwadze, porównując wartości wskaźnika odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym. Dlatego też relatywnie wysoki na tle całego województwa udział dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w miastach należy rozpatrywad w kontekście potrzeb w tym zakresie. O rosnącym zapotrzebowaniu na przedszkola w miastach świadczy także rozkład typów gmin objętych wsparciem 5 z 8 gmin to gminy miejskie. Budowa nowych placówek w miastach, czyli rozbudowa istniejącej infrastruktury odpowiada na potrzebę rozszerzania dostępu do opieki na poziomie przedszkolnym. Natomiast na obszarach wiejskich w wielu przypadkach w ogóle nie funkcjonują placówki oświatowe na takim poziomie, zatem wsparcie pozwoliło na wybudowanie przedszkoli i zapewnienie opieki dzieciom, które były jej pozbawione w miejscu zamieszkania. W odniesieniu do przedszkoli, w których mierzono odsetek dzieci objętych opieką, co odzwierciedla dostępnośd tego typu placówek na podstawie modelu ekonometrycznego wnioskowad można, iż trudno jest mówid o jakości wychowania przedszkolnego, a z uwagi na deficyty dostępności tych instytucji w kraju, wskaźnik ten oddaje zjawisko ważne z punktu widzenia społeczeostwa. Model wskazuje na bezwzględnie istotną pozytywną rolę RPO WSL , jednak znacznie większego wpływu należy upatrywad w poprawie sytuacji na szczeblu krajowym. Dzięki RPO WSL , w każdym roku działania programu notowano wzrost liczby przedszkoli o ok. 2% rocznie, ten wynik jest istotny na najwyższym poziomie. Podsumowując, projekty w ramach RPO WSL przyczyniają się do: poprawy dostępności edukacji, szczególnie przedszkolnej, poprzez tworzenie nowych placówek, ale również na innych poziomach edukacji, co odzwierciedlone jest poprzez wzrost liczby uczniów w doinwestowanych szkołach, poprawy warunków kształcenia, poprzez realizację zarówno inwestycji podstawowych (budynki, zaplecze techniczne i sanitarne, obiekty sportowe) szczególnie na niższych poziomach edukacji, jak też wyposażenia w nowoczesne pomoce dydaktyczne, sprawiające, że nauka staje się atrakcyjniejsza, poszerzenia oferty szkoły, zarówno sportowej (dzięki licznym inwestycjom w tym obszarze), jak i edukacyjnej (dzięki możliwości wprowadzenia klas o nowych profilach, a w przypadku szkolnictwa zawodowego nowych pracowni), wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży na obszarach wiejskich, dzięki proporcjonalnej realizacji projektów na różnych obszarach, dostosowania kształcenia do potrzeb rynku pracy, poprzez wyposażenie pracowni przedmiotowych i specjalistycznych szkolnictwa zawodowego i ponadgimnazjalnego w nowoczesny sprzęt dydaktyczny. Wpływ RPO WSL na powyższe elementy, biorąc pod uwagę liczbę wspartych placówek edukacyjnych na tle wszystkich funkcjonujących w województwie, nie jest duży, co pokazały zarówno badania terenowe, analiza wniosków o dofinansowanie, danych zastanych, jak też analizy makroekonomiczne. Natomiast w skali lokalnej, poszczególnych placówek i ich otoczenia, inwestycje miały znaczące efekty. Przyczyniły się do poprawy jakości kształcenia i dostępności edukacji, co wyraża się między innymi zwiększeniem liczby uczniów Wpływ wsparcia na wzrost dostępności i poprawy warunków kształcenia ustawicznego Analiza wniosków o dofinansowanie projektów wskazuje na w pełni uzasadnioną potrzebę realizacji inwestycji. W większości projekty odpowiadały na problem słabej jakości kształcenia wynikającej z jednej strony ze złych warunków lokalowych (budynki niedostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, wymagające remontów i modernizacji pracownie), a z drugiej z niskiego standardu istniejących pracowni dydaktycznych wyposażonych w przestarzały sprzęt, nieadekwatny do zmieniających się potrzeb rynku pracy. W zdecydowanej większości beneficjentami projektów były samorządy prowadzące placówki kształcenia ustawicznego, które - zdaniem uczestników wywiadu eksperckiego - podobnie jak edukacja szkolna, borykają się ze znaczącymi problemami finansowymi. Projekty w obszarze edukacji ustawicznej, zdaniem beneficjentów, w wysokim stopniu przyczyniły się do poprawy przygotowania uczestników do wymogów rynku pracy. Potwierdza to analiza wniosków o dofinansowanie projektów wszystkie zawierają szczegółową diagnozę potrzeb lokalnego lub regionalnego rynku pracy oraz uzasadnienie dla realizacji poszczególnych inwestycji. W większości projektów (poza jednym ukierunkowanym głównie na remont budynków) szczególny nacisk położono na unowocześnienie istniejących i otwieranie nowych pracowni, zgodnie z zapotrzebowaniem rynku (między innymi wnioskodawcy powoływali się na istniejące zawody deficytowe, takie jak pracownicy branży

238 budowlanej, elektryczno-elektronicznej, lub operatorów maszyn numerycznych). Właśnie te pracownie zawodowe, na co zwrócili z kolei uwagę uczestnicy wywiadu eksperckiego, oprócz tego, że są najbardziej potrzebne z punktu widzenia popytu na rynku pracy, wymagają największych kosztów unowocześnienia sprzętu (ich wyposażenie jest droższe niż np. dla zawodów usługowych), który jednocześnie szybko się starzeje. Dzięki realizacji projektów rozszerzono ofertę edukacyjną (100% respondentów oceniło wpływ jako duży, bądź bardzo duży). W wyniku realizacji inwestycji zaplanowano powstanie pracowni do nauki zawodu w następujących branżach: A. Górnicza (m.in. eksploatacja złóż), B. Budowlana (m.in. spawalnictwo), C. Elektryczno-elektroniczna, D. Samochodowa, E. Mechatroniczna i obrabiarek CNC (obsługa i programowanie), F. Architektoniczna - architektura krajobrazu, G. Mechanizacja rolnictwa (kursy kombajnistów), H. Usługowa (zawody związane ze świadczeniem usług i opieką nad osobami starszymi i dziedmi, tj. opiekun medyczny, opiekun w domu pomocy społecznej, asystent osoby niepełnosprawnej, opiekunka środowiskowa oraz opiekunka dziecięca, a także zawody z branży gastronomicznej, fryzjerskiej, krawieckiej i handlowej - sprzedawcy). W dwóch przypadkach na 15 nie utworzono nowych pracowni, ale zakupiono do nich nowoczesne wyposażenie, w tym w jednym - przenośny sprzęt dydaktyczno multimedialny, mający zasadniczy wpływ na rozwój nowych form działalności takich jak szkolenia i kursy poza siedzibą ośrodka. Kolejnym efektem realizacji projektów była poprawa jakości nauczania osób ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i dostępnośd placówek dla osób niepełnosprawnych 174. Wszystkie projekty uwzględniały inwestycje w budynki (remonty lub adaptację do nowych celów), w tym 2/3 projektów uwzględniły usuwanie barier funkcjonalnych dla osób niepełnosprawnych, dzięki czemu równy dostęp do oferty szkoleniowej będą mieli wszyscy zainteresowani. Wykres 42 Efekty projektów Działania 8.3 Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=10 (średnia w skali 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu a 5 oznacza bardzo duży wpływ) Niemal wszystkie wskaźniki produktu zostały osiągnięte w 100%, poza wskaźnikami dotyczącymi wybudowania nowych obiektów i ich wyposażenia. Wskaźniki rezultatu osiągnięto średnio w 34%, co wskazuje na to, że nie wszystkie zmodernizowane budynki oraz wyposażone pracownie są już wykorzystywane w pełni swoich możliwości. Jednocześnie 174 Na podstawie wypełnienia pola we wniosku o dofinansowanie C.8. Usuwanie barier funkcjonalnych dla osób niepełnosprawnych.

239 niemal wszyscy respondenci (80%) wskazali na wpływ realizacji projektów na wzrost liczby uczniów, w tym co trzeci ocenił go jako bardzo duży. Podsumowując, projekty zrealizowane w ramach Działania 8.3 w dużym stopniu przyczyniły się do wzrostu dostępności i poprawy warunków kształcenia ustawicznego, a tym samym do stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych, poszukiwanych na rynku pracy. Analiza wniosków projektowych wskazuje na kompleksowośd projektów, co pozwala dodatkowo potwierdzid ten wpływ. Przedstawiciele IZ również wskazywali na znaczące korzyści z realizacji projektów, do czego przyczynił się między innymi wybór projektów, których beneficjentami są w większości (11/15) jednostki samorządu terytorialnego. Placówki przez nie prowadzone są najbardziej niedoinwestowane, co sprawia, że remonty i unowocześnienie wyposażenia ma szczególne przełożenie na poprawę warunków nauczania. Jednocześnie w niewielkim stopniu projekty wpłynęły na wzrost dostępności do edukacji ustawicznej na obszarach najbardziej potrzebujących, tj. w mniejszych miejscowościach. Jedynie 3 projekty były realizowane w miejscowościach poniżej 50 tys. mieszkaoców, a 2 na obszarach wiejskich. Prawie połowa projektów była realizowana w aglomeracji śląskiej. Potrzeby infrastrukturalne placówek nie zostały zaspokojone w 100%. Siedmiu na dziesięciu respondentów planuje dalsze inwestycje w rozwój infrastruktury sfinansowanej w ramach projektu. Warto zaznaczyd, że koniecznośd dostosowania wyposażenia pracowni do wyzwao rynku pracy oraz wysoka konkurencyjnośd innych placówek kształcenia ustawicznego zmusza beneficjentów do ciągłego unowocześniania wyposażenia, zatem potrzeby te będą cały czas aktualne Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Jakie potrzeby w zakresie stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych, poszukiwanych na rynku pracy zostały spełnione dzięki wsparciu RPO WSL ? Jakie potrzeby w przedmiotowym zakresie nadal wymagają wsparcia? Realizacja projektów na pewno nie zaspokoiła potrzeb potencjalnych beneficjentów. Biorąc pod uwagę liczbę złożonych wniosków o dofinansowanie oraz liczbę podpisanych umów, widad, że potrzeby były znacząco większe niż możliwości finansowe Programu. Tabela 74 Porównanie liczby złożonych wniosków o dofinansowanie i podpisanych umów Liczba złożonych wniosków o dofinansowanie Liczba podpisanych umów o dofinansowanie % projektów, dla których podpisano umowy 8.1 Infrastruktura szkolnictwa wyższego 8.2 Infrastruktura placówek oświaty 8.3 Infrastruktura kształcenia ustawicznego % % % Źródło: dane IZ RPO WSL Istotną cechą Priorytetu VIII jest szerokie spektrum operacji. Można cechę tę postrzegad w kategoriach pozytywnych dzięki temu w różnych polach następuje rozwój. Z drugiej strony, takie rozproszenie działao (zarówno w wymiarze terytorialnym, jak i w odniesieniu do sfery inwestycji) może powodowad, że potrzeby żadnego poziomu edukacji nie zostały znacząco zaspokojone. W celu określenia tego, które z potrzeb zostały spełnione poprzez inwestycje RPO WSL dokonano analizy zapisów tworzonych na okres programowania w dokumentach programowych RPO oraz Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata ". Poniżej przedstawiono syntetycznie główne wyzwania/potrzeby regionu w zakresie stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych, poszukiwanych na rynku pracy zawarte w poszczególnych dokumentach oraz ocenę tego czy dane potrzeby zostały spełnione dzięki temu wsparciu.

240 Tabela 75 Re-diagnoza potrzeb w obszarze edukacji zawartych w dokumentach programowych RPO oraz Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata " oraz ocena stopnia ich spełnienia Potrzeby zdefiniowane w RPO WSL oraz SRWŚ Ocena wpływu RPO WSL oraz stopnia zaspokojenia potrzeb Ogólne niezadawalający stan techniczny i wyposażenie placówek edukacyjnych, niedoinwestowanie infrastruktury dydaktycznej (RPO WSL ) niedostosowanie oferty kształcenia do rynku pracy w szczególności w zakresie kierunków technicznych i ścisłych (RPO WSL ) Realizacja Priorytetu VIII odpowiedziała w bezpośredni sposób na problem niezadowalającego stanu technicznego i potrzebę wyposażenie placówek edukacyjnych w sprzęt techniczny i dydaktyczny. Analiza uzasadnieo dla realizacji projektów zawarta we wnioskach o dofinansowanie pozwala stwierdzid, że w części przypadków niedoinwestowanie infrastruktury przekładało się nie tylko na brak komfortu użytkowników, ale także bezpieczeostwa. Potrzeby infrastrukturalne placówek edukacyjnych w regionie nie zostały zaspokojone i wymagają dalszego wsparcia. Świadczy o tym liczba projektów, które, z braku środków, nie otrzymały dofinansowania. Badanie ilościowe wśród beneficjentów pokazuje, że wsparcie z RPO WSL jest kluczowe dla realizacji inwestycji duża ich częśd bez tych środków nie zostałaby zrealizowana. Można zakładad, że podobnie jest w przypadku wnioskodawców, którzy nie otrzymali dofinansowania ich projekty nie zostaną zrealizowane bez wsparcia zewnętrznego. Dodatkowym argumentem wzmacniającym tę tezę jest słaba kondycja finansowa samorządów, będących organami zarządzającymi oświatą. W przypadku Działania 8.1 zastosowane zapisy konkursowe preferowały projekty składane przez uczelnie techniczne i kształcące na kierunkach ścisłych, co bezpośrednio odpowiada na problem niedostosowania oferty kształcenia do rynku pracy we wszystkich tych projektach unowocześniano i wyposażano pracownie i laboratoria. W przypadku Działania 8.2 taki bezpośredni efekt jest widoczny w przypadku edukacji na poziomie ponadgimnazjalnym oraz zawodowym, gdzie niemal wszystkie placówki w ramach projektów były wyposażone w nowoczesny sprzęt dydaktyczny. Efektem projektów jest lepsze dostosowanie edukacji do potrzeb rynku pracy i jednocześnie rozszerzenie oferty edukacyjnej placówek. Można zatem uznad, iż wsparcie w dużym stopniu odpowiedziało na zdefiniowany obok problem. Jednocześnie biorąc pod uwagę niewielki zakres wsparcia w skali całego regionu oraz deklaracje beneficjentów i ekspertów, należy ocenid, iż potrzeby w zakresie inwestycji sprzyjających dostosowaniu oferty kształcenia do rynku pracy pozostają nadal aktualne. Z jednej strony ma związek z wciąż niedoinwestowanym szkolnictwem, a z drugiej z postępem technologicznym, który sprawia, że wyposażenie placówek, szczególnie zawodowych, wymaga ciągłego unowocześniania. Kształcenie na poziomie wyższym niski udział liczby studentów na 10 tysięcy osób niższy niż średnia dla kraju, (negatywny wpływ złego stanu infrastruktury dydaktycznej i badawczej na zainteresowanie potencjalnych studentów kształceniem w tych placówkach (specjalizacjach) oraz możliwości rozwojowe/ modernizacyjne uczelni) (RPO WSL ) udział liczby studentów na 1000 mieszkaoców niższy niż średnia dla kraju (28/1000, podczas, gdy dla kraju 33/1000) (SRWŚ ) Efekty projektów, jakimi było unowocześnienie wyposażenia oraz modernizacje i poprawa komfortu dla studentów uczelni wyższych w regionie, sprawia, że uczelnie te stają się bardziej konkurencyjne na tle innych uczelni w kraju. Zachęcad to będzie absolwentów szkół średnich do wybierania śląskich uczelni. Niż demograficzny, coraz większa konkurencja między uczelniami o studentów, powoduje, że potrzeba dalszego inwestowania w śląskie szkoły wyższe pozostaje aktualna. silna konkurencja w postaci ośrodków naukowych zlokalizowanych poza regionem (RPO WSL )

241 Potrzeby zdefiniowane w RPO WSL oraz SRWŚ niski udział studentów kształcących się w wyższych szkołach zawodowych w ogóle studentów (6,8%) (RPO WSL ) niski dostęp do edukacji na poziomie wyższym w północnej części województwa (SRWŚ ) wyższa niż dla kraju liczba studentów przypadająca na jednego nauczyciela akademickiego (SRWŚ ) braki w zakresie infrastruktury edukacyjnej, obejmujące campusy uniwersyteckie, centra kongresowe, parki technologiczne (SRWŚ ) Ocena wpływu RPO WSL oraz stopnia zaspokojenia potrzeb W województwie śląskim funkcjonuje jedna wyższa szkoła zawodowa - Paostwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Raciborzu, która nie jest beneficjentem RPO WSL Należy zatem ocenid, iż brak jest wpływu Programu w obszarze kształcenia w wyższych szkołach zawodowych. Działanie 8.1 odpowiada na potrzebę niskiego dostępu do edukacji na poziomie wyższym w północnej części województwa poprzez wsparcie oferty tamtejszych uczelni. W ramach 6 projektów zrealizowano inwestycje w 2 uczelniach na kwotę 56,6 mln zł, co świadczy o kompleksowym wsparciu tych szkół. Jednocześnie problem niskiej dostępności do edukacji na poziomie wyższym w północnej części województwa dotyczy faktu, iż wszystkie uczelnie zlokalizowane w tej części regionu mają siedziby w Częstochowie. Powoduje to nierównomierny dostęp do uczelni z poszczególnych powiatów podregionu. Problemu takiego nie mają powiaty w innych częściach województwa tam uczelnie są bardziej równomiernie rozłożone terytorialnie. Zatem problem zdefiniowany obok pozostaje nadal aktualny i odnosi się do potrzeby powstawania uczelni w regionie północnym poza Częstochową. Wpływ projektów z Działania 8.1 nie będzie widoczny w obszarze zwiększenia zatrudnienia nauczycieli akademickich. Można zakładad, iż dzięki podniesieniu atrakcyjności uczelni dzięki lepszej infrastrukturze, wzrośnie liczba studentów, ale już wzrost zatrudnienia nauczycieli to kwestia zależna głównie od czynników finansowych a nie wyposażeniowych. Realizacja Działania 8.1 bezpośrednio odpowiada na potrzebę wyposażenia uczelni wyższych w zakresie infrastruktury campusów uniwersyteckich takie inwestycje zrealizowano w 7 projektach, co jednak nie zaspokoiło potrzeb uczelni w tym zakresie. Zwraca się na to uwagę w SRWŚ do 2020 roku, wskazując na brak odpowiednio zintegrowanych kampusów studenckich z uczelniami wyższymi. Brak jest w ramach projektów dotyczących centrów kongresowych i parków technologicznych, które z założenia miały byd przedmiotem wsparcia w ramach Priorytetu I. Analizy projektów w tym Priorytecie wskazują jednak na małe znaczenie RPO WSL na ten obszar - parki nie były wspierane w swojej masie w ramach Programu. Jedynie Sosnowiecki Park Technologiczny uzyskał wysoka skutecznośd mierzoną liczba inwestorów. niski poziom współpracy międzyuczelnianej oraz niski stopieo komercjalizacji badao naukowych (SRWŚ ) Efektem realizacji inwestycji w Działaniu 8.1 ukierunkowanych na unowocześnienie pracowni i laboratoriów jest wzrost potencjału uczelni, który może zostad wykorzystany do zawiązania współpracy międzyuczelnianej. Co prawda we wnioskach o dofinansowanie nie pojawia się takie uzasadnienie dla realizacji projektów, ale z pewnością nie stanowi to bariery dla tego typu działao. Z kolei specyfika projektów współfinansowanych ze środków unijnych nie pozwala na komercyjne wykorzystanie obiektów, tj. dochodowe wykorzystywanie powstałej infrastruktury, zatem Działanie to nie ma wpływu na zwiększenie stopnia komercjalizacji badao naukowych. Taki zakaz obowiązuje przez pięd lat od zakooczenia inwestycji. Kształcenie na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym deficyt specjalistów z zakresu budownictwa, operatorów sprzętu, spawaczy, kierowców, a także na poziomie wykształcenia średniego: kasjer handlowy, agent ubezpieczeniowy, pracownik biurowy, przedstawiciel handlowy, telemarketer, opiekunka środowiskowa (RPO WSL ) Zakres dostępnych danych do badania uniemożliwia ocenę, na ile Priorytet VIII wpłynął na zwiększenie na rynku specjalistów wymienionych jako zawody deficytowe w RPO WSL Wnioski o dofinansowanie nie zawierają tak szczegółowych danych. W 2013 roku na liście zawodów deficytowych znalazły się następujące profesje: pracownicy usług ochrony, pozostali pracownicy obsługi biura, ładowacze nieczystości i inni pracownicy przy pracach prostych, sekretarki, operatorzy urządzeo biurowych i pokrewni, robotnicy pomocniczy w rolnictwie, leśnictwie i

242 Potrzeby zdefiniowane w RPO WSL oraz SRWŚ duże zróżnicowanie w zakresie liczby szkół podstawowych w poszczególnych powiatach oraz duża rozpiętośd liczby uczniów przypadających na jednego nauczyciela w odniesieniu do liceów ogólnokształcących oraz techników (SRWŚ ) Ocena wpływu RPO WSL oraz stopnia zaspokojenia potrzeb rybołówstwie, pracownicy pomocniczy przygotowujący posiłki oraz kierowcy i operatorzy pojazdów 175. Działanie 8.2 nie odpowiadało na problem dużego zróżnicowania w zakresie liczby szkół podstawowych w poszczególnych powiatach, gdyż dofinansowanie otrzymały już istniejące placówki ich liczba nie uległa zmianie w wyniku realizacji RPO WSL Również kwestia liczby uczniów przypadających na jednego nauczyciela jest obszarem, na który mają decydujący wpływ inne czynniki niż poprawa infrastruktury możliwości finansowe samorządów, sytuacja demograficzna. Kształcenie ustawiczne potrzeba usprawnienia funkcjonowania regionalnego systemu kształcenia ustawicznego i doskonalenia zawodowego umożliwiającego podnoszenie posiadanych kwalifikacji oraz reorientację zawodową mieszkaoców (SRWŚ ; RPO WSL ) Realizacja projektów w ramach Działania 8.3 miała znaczenie punktowe, tj. istotne w skali poszczególnych placówek. Osiągnięto w nich w dużym stopniu efekt w postaci stworzenia warunków do podnoszenia posiadanych kwalifikacji oraz reorientacji zawodowej mieszkaoców (głównie w większych miejscowościach), natomiast inwestycje nie miały wpływu na usprawnienie funkcjonowania regionalnego systemu kształcenia ustawicznego i doskonalenia zawodowego (NP. wspierania tworzenia sieci współpracy ośrodków i placówek kształcenia ustawicznego). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych RPO WSL oraz SRWŚ Zachodzące zmiany społeczne oraz postęp technologiczny wymuszają adaptację metod nauczania do nowych warunków i wyzwao. W przypadku projektów infrastrukturalnych w obszarze edukacji, stworzenie warunków do rozwoju społeczeostwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych i poszukiwanych na rynku pracy będzie oznaczad: wyposażenie placówek edukacyjnych w nowoczesny sprzęt dydaktyczny - nie ma możliwości odpowiedniego przygotowania absolwentów (o wysokich kwalifikacjach zawodowych) bez nowocześnie urządzonych pracowni i laboratoriów, szczególnie w przypadku edukacji zawodowej i wyższej technicznej, wyposażenie placówek edukacyjnych w komputery, jako niezbędny element do budowania kompetencji kluczowych uczniów/studentów, inwestycje w placówkach kształcących w kierunkach ścisłych i technicznych oraz szkołach o profilu zawodowym, których absolwenci są najbardziej pożądani przez pracodawców (jak zdiagnozowano w RPO WSL obserwuje się niedostosowanie oferty kształcenia do rynku pracy, zwłaszcza w zakresie kierunków technicznych i ścisłych), umożliwienie korzystania z placówek/budynków osobom niepełnosprawnym (posiadane wykształcenie różnicuje aktywnośd zawodową osób niepełnosprawnych istnieje powiązanie: im wyższy poziom wykształcenia posiadanego przez osoby niepełnosprawne, tym wyższy współczynnik aktywności zawodowej tych osób, jak też wskaźnik zatrudnienia. Najwyższą aktywnością zawodową cechują się osoby z wyższym i średnim poziomem wykształcenia 176 ), inwestycje w edukację na wszystkich poziomach. Podsumowanie. Główne wnioski W toku modelowania ekonometrycznego dotyczącego efektów wsparcia infrastruktury edukacyjnej stwierdzono brak istotnego wpływu interwencji realizowanych w ramach RPO WSL na jakośd kształcenia na poziomie wyższym oraz na poziomie podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym. Wynika to przede wszystkim ze zbyt krótkiego oddziaływania 175 Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie śląskim w 2013 roku; Wojewódzki Urząd Pracy - Obserwatorium Rynku Pracy Wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2007 roku wskaźnik zatrudnienia dla osób z wykształceniem gimnazjalnym i niższym wyniósł 8,0%, z zasadniczym zawodowym 15,9%, średnim ogólnokształcącym 12,0%, średnim zawodowym 19,6%, z wyższym 26,1% (Aktywnośd ekonomiczna ludności Polski - I-IV kwartał 2007 r.; dane GUS).

243 RPO, które uniemożliwia wystąpienie efektów pośrednich i interakcji pomiędzy poszczególnymi kategoriami interwencji. Jednocześnie, oznacza to, że zidentyfikowane potrzeby w zakresie szkolnictwa wyższego i pozostałych, wymienionych wyżej szczebli, nie zostały zaspokojone w sposób istotny. W przeciwieostwie do powyższych obszarów, stwierdzono równocześnie pozytywny wpływ interwencji RPO WSL na szkolnictwo na poziomie przedszkolnym w tym wypadku odpowiada to zaspokojeniu fundamentalnej potrzeby, jaką jest popyt na opiekę przedszkolną (w stosunku do liczby dostępnych miejsc). Jednocześnie, ze względu na krótki czas oddziaływania, nie należy oczekiwad zaspokajania potrzeb w zakresie jego jakości (kształcenie wychowawców i nauczycieli). Działanie 8.1 Edukacja wyższa W Działaniu 8.1 niemal wszystkie projekty (poza trzema inwestującymi w systemy wspomagania zarządzania placówką) uwzględniały wyposażenie placówek edukacyjnych w nowoczesny sprzęt dydaktyczny. Analiza wniosków projektowych pozwala stwierdzid, iż wyposażenie pracowni i laboratoriów realizuje potrzebę, jaką jest unowocześnienie zaplecza dydaktycznego, które ze względu na postęp technologiczny szybko się starzeje. Równolegle zaspokojone zostały potrzeby kadry akademickiej można się spodziewad, że nowoczesne laboratoria i pomoce naukowe będą się przekładad na osiągnięcia naukowe i rozwój zawodowy dzięki wyższej motywacji do pracy dydaktyczno-naukowej, co jest warunkiem koniecznym w procesie realizacji polityki rozwoju społeczeostwa opartego na wiedzy. W 19 projektach założono zakup zestawów komputerowych, w 7 przebudowę/ remont pracowni komputerowych a w 2 powstanie nowych. Wskaźniki produktu zostały niemal osiągnięte, zakupiono 1595 zestawów komputerowych (94%), wybudowano 14 z 16 zakładanych pracowni komputerowych, a także wyremontowano 24 z 27 już istniejących. Jednocześnie wskaźnik rezultatu Liczba osób korzystających z wybudowanych/przebudowanych/wyremontowanych pracowni komputerowych osiągnięto jedynie na poziomie 16%. Dzięki odpowiednim warunkom konkursowym zaspokojona została potrzeba wsparcia kierunków kształcenia najbardziej istotnych z punktu widzenia rynku pracy. W przypadku 4 projektów wsparto zaplecze dydaktyczne w dziedzinach kluczowych dla gospodarki województwa śląskiego, takich jak: technologie informatyczno-telekomunikacyjne, nanotechnologia, biotechnologia, inżynieria biomedyczna, automatyka i robotyka, energetyka, ochrona środowiska, metalurgia i inżynieria materiałowa, przemysł samochodowy i maszynowy, elektronika. Odpowiada to na potrzebę regionu wynikającą ze zmian spowodowanych restrukturyzacją tradycyjnych gałęzi przemysłu, w wyniku których dojrzewają nowoczesne gałęzie gospodarki i specjalizacje. Biorąc pod uwagę potrzeby dostosowania uczelni wyższych do potrzeb osób niepełnosprawnych można ocenid, że nie zostały zaspokojone w wysokim stopniu. Niewielka częśd powstałej infrastruktury została dostosowana do potrzeb tych osób. Dodatkowo, w projektach, które zakładały takie cele, infrastruktura nie jest wykorzystywana w takim stopniu, jak zakładali beneficjenci we wnioskach o dofinansowanie. Działanie 8.1 odpowiada przede wszystkim na problem negatywnego wpływu złego stanu infrastruktury dydaktycznej i badawczej na zainteresowanie potencjalnych studentów kształceniem w tych placówkach (specjalizacjach) oraz na możliwości rozwojowe/ modernizacyjne uczelni. W efekcie poprawy bazy dydaktycznej i sportowej uczelni rozszerzyła się oferta uczelni oraz zwiększyła liczba studentów. Biorąc pod uwagę koniecznośd ciągłego budowania konkurencyjności śląskich uczelni wobec innych ośrodków akademickich w kraju, potrzeby inwestycyjne placówek wciąż pozostają aktualne. Wsparcia wymagają przede wszystkim kierunki techniczne, których prowadzenie wymaga największych nakładów, a zatem: pracownie techniczne, rozwój laboratoriów, wysokie technologie, biotechnologia i połączenie wdrażania z biznesem, komercjalizacja. Zwiększeniu potencjału uczelni wyższych powinna służyd intensyfikacja ich współpracy z ośrodkami badawczymi, jak również gospodarczymi. Województwo powinno wykorzystad doświadczenie do kreowania kierunków specjalizacji regionu, zwłaszcza w ich aspektach naukowych czy badawczych. Działanie 8.2 Zakres projektów pozwala ocenid, iż realizowały one potrzebę odpowiedniego przygotowania absolwentów o wysokich kwalifikacjach zawodowych poprzez wyposażenie placówek w nowoczesny sprzęt dydaktyczny, tam, gdzie profil placówki na to pozwalał. W przypadku szkolnictwa zawodowego i ponadgimnazjalnego beneficjenci postawili właśnie na te cele. Można zakładad, iż efektem długofalowym będzie zwiększenie konkurencyjności absolwentów na rynku pracy, poprzez dostosowane do potrzeb rynku kształcenie zawodowe, a więc i wzrost zatrudnienia wykwalifikowanych pracowników. Analiza wniosków o dofinansowanie projektów oraz deklaracji beneficjentów wskazują, że efekty te w skali lokalnej są znaczne, tj. w dużym stopniu inwestycje wpłynęły na poprawę jakości kształcenia, rozszerzenie oferty edukacyjnej oraz

244 wzrost liczby uczniów. Jednakże w skali regionu wpływ Programu nie jest znaczący, ze względu na ograniczone środki w stosunku do potrzeb wnioskodawców. Analizując inwestycje w placówkach kształcących w kierunkach ścisłych i technicznych oraz szkołach o profilu zawodowym, których absolwenci są najbardziej pożądani przez pracodawców, należy stwierdzid, iż projektów skierowanych do szkolnictwa o profilu zawodowym nie ma na tle wszystkich projektów wiele (5 na 48), ale, co zostało opisane wyżej, ich zakres sprzyja zaspokojeniu potrzeby, jaką jest unowocześnienie pracowni i dostosowanie ich do potrzeb rynku pracy. Działanie 8.2 w przeciętnym stopniu wpłynęło na komputeryzację szkół. Jedynie w 4 projektach wybudowano nowe pracownie komputerowe (7 sztuk, 100% zakładanej liczby), a w 3 projektach przebudowano bądź zmodernizowano istniejące (6 sztuk, 100% zakładanej liczby). W sumie w 11 projektach zakupiono sprzęt komputerowy i/lub oprogramowanie. Na tle wszystkich projektów są to liczby niewielkie. Realizacja projektów w Działaniu 8.2 w bardzo dużym stopniu przyczyniła się do zaspokojenia potrzeby zwiększenia dostępności placówek dla osób niepełnosprawnych. Wszystkie poziomy edukacji otrzymały dofinansowanie co realizuje potrzebę, jaką jest wsparcie edukacji na wszystkich poziomach, łącznie z edukacją przedszkolną, która ma wpływ na późniejsze osiągnięcia dziecka. Wiek przedszkolny jest momentem, kiedy najskuteczniej i najłatwiej jest niwelowad różnice wynikające z wpływu środowiska rodzinnego. Edukacja przedszkolna W Strategii Lizbooskiej kraje należące do Unii Europejskiej zadeklarowały zapewnienie wychowania przedszkolnego do kooca 2013 r. dla 90% dzieci. Celem realizacji ww. zobowiązania w ustawie o systemie oświaty wprowadzono urozmaicenie form wychowania przedszkolnego poprzez możliwośd tworzenia tzw. innych form, tj. zespołów wychowania przedszkolnego i punktów przedszkolnych. Zwiększenie w skontrolowanym okresie liczby miejsc w przedszkolach nadal nie zaspokajało rosnących potrzeb na edukację przedszkolną, o czym świadczy szybko zwiększająca się skala odmów przyjęd do przedszkoli z powodu braku miejsc 177. Problemem jest także nieprzestrzeganie limitu 25 dzieci w grupie mimo tego, iż zgodnie z ustawą o systemie oświaty grupy przedszkolne nie mogą przekraczad tej liczby 178. Konieczne jest dalsze zwiększenie liczby miejsc w przedszkolach oraz wypracowanie nowego, bardziej elastycznego modelu finansowania i prowadzenia wychowania przedszkolnego w różnych formach organizacyjnych. Edukacja ogólna W obszarze edukacji bieżąca perspektywa finansowa pozwoliła na zaspokojenie części potrzeb związanych z przebudową i modernizacją budynków szkół, jednakże to czego zabrakło to inwestycji w nowoczesne wyposażenie, sprzęt dydaktyczny, laboratoryjny, warsztatowy. W szkołach podstawowych, gimnazjach, szkołach ponadgimnazjalnych potrzeby inwestycyjne są ogromne, o czym świadczy zainteresowanie aplikowaniem do Działania 8.2. Mimo stałej poprawy sytuacji konieczne są modernizacje i remonty budynków, wymiana i uzupełnienie przestarzałego wyposażenia, inwestycje w pracownie komputerowe. Zdaniem ekspertów, częśd budynków szkolnych jest w tak złym stanie, ze zagraża bezpieczeostwu uczniów. Edukacja zawodowa Wszystkie szkoły o profilu zawodowym, poza jedną, objęte wsparciem w ramach Priorytetu VIII ukierunkowały swoje projekty na unowocześnienie pracowni, co pozwoliło zaspokoid ich potrzeby w zakresie tworzenia warunków do kształtowania wysokich kwalifikacji zawodowych. Ze względu na małą skalę wsparcia w stosunku do liczby szkół zawodowych, inwestycje powinny byd nadal ukierunkowane przede wszystkim na unowocześnienie pracowni, tak, aby jak najpełniej pozwalały uczniom na praktyczne poznanie zawodu i późniejsze lepsze odnalezienie się na rynku pracy. Jednocześnie, zdaniem uczestników wywiadu eksperckiego, kluczowe w rozwoju edukacji zawodowej powinna byd większa współpraca z pracodawcami, tak aby praktyka w szkolnej pracowni nie była jedyną. Zdaniem jednego z ekspertów, mniej nowoczesne wyposażenie pracowni szkolnej przestanie mied w takim wypadku znaczenie, gdyż uczeo i tak będzie mógł mied praktyki w przedsiębiorstwie. Działanie 8.3 Kształcenie ustawiczne 177 Informacja o wynikach kontroli wychowania przedszkolnego, NIK Za raportem NIK: W 62,5% ogółu skontrolowanych gmin burmistrzowie (wójtowie) zatwierdzali arkusze organizacji placówek wychowania przedszkolnego, w których przekraczano normę 25 dzieci w oddziale.

245 Projekty Działania 8.3 w bezpośredni sposób realizują potrzebę stworzenia warunków do rozwoju społeczeostwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych. Projekty obejmowały, poza inwestycjami w budynki, także wyposażenie pracowni - w efekcie czego w niemal wszystkich projektach powstały nowe pracownie odpowiadające profilem, na co wskazują pogłębione diagnozy i uzasadnienia we wnioskach projektowych, na potrzeby regionalnego i lokalnego rynku pracy. Potrzeby zostały zaspokojone w skali poszczególnych placówek, jednak niewielka liczba wspartych podmiotów wskazuje na niedostateczne zaspokojenie potrzeb regionalnych. Dodatkowo Działanie nie realizuje potrzeby, jaką jest rozwój edukacji ustawicznej na obszarach o najmniejszej dostępności, tj. w mniejszych miejscowościach i na obszarach wiejskich. Zdaniem ekspertów oraz przedstawicieli IZ RPO WSL , zapotrzebowanie na realizację projektów w obszarze infrastruktury kształcenia ustawicznego jest cały czas wysokie, gdyż jest to obszar niedoinwestowany i borykający się z ciągłymi brakami środków. Problemem pozostaje niski odsetek dorosłych uczestniczących w różnych formach dokształcania. Udział osób w wieku lata uczących się i dokształcających się w ludności ogółem w województwie śląskim w 2013 roku wyniósł 4,3%, podczas gdy średnia dla Polski to 4,5%. Problemem pozostaje także utrudniony dostęp do edukacji ustawicznej na obszarach wiejskich i w mniejszych miejscowościach. Kluczowe zatem staje się wspieranie efektywności systemu kształcenia ustawicznego poprzez tworzenie nowych placówek, wykorzystując dostępną infrastrukturę szkolnictwa ogólnego na obszarach, gdzie występuje deficyt. Kolejnym wyzwaniem dla systemu edukacji ustawicznej jest poszerzenie grupy odbiorców usług o osoby starsze, które z racji wydłużenia wieku emerytalnego, będą dłużej pozostawały aktywne zawodowo. To z kolei wymaga mobilności zawodowej i ciągłego podnoszenia kwalifikacji bądź ich zmiany. Konieczne jest zatem, aby system kształcenia ustawicznego zorientowany był na potrzeby i oczekiwania różnych grup wiekowych ludności. W tym obszarze największym wyzwaniem dla kształcenia ustawicznego nie jest niedoinwestowana infrastruktura, ale realizacja działao, które jak najlepiej będą przygotowywad uczestników do podjęcia pracy. Szansą na rozwój placówek kształcenia ustawicznego i praktycznego może stad się wprowadzanie nowoczesnych metod i technik nauczania, takich jak e-learning lub blended learning EFEKTY WSPARCIA INFRASTRUKTURY ZDROWOTNEJ Wstęp Zgodnie z treścią RPO WSL głównym celem realizacji Priorytetu IX Zdrowie i rekreacja jest poprawa stanu zdrowia mieszkaoców regionu. Cel zamierzano realizowad poprzez 3 cele szczegółowe: wzrost dostępności i poprawa jakości usług medycznych lecznictwa zamkniętego, wzrost dostępności i poprawa jakości usług medycznych lecznictwa otwartego, poprawa warunków aktywnego sposobu spędzania czasu wolnego. W ramach Priorytetu IX wspierano działania w zakresie lecznictwa zamkniętego i otwartego oraz lokalnej infrastruktury sportowej. Wsparcie lecznictwa otwartego i zamkniętego dotyczyło modernizacji obiektów związanych z infrastrukturą ochrony zdrowia (w tym sal zabiegowych i operacyjnych), obejmującej przebudowy i remonty, dostosowanie obiektów do wymogów i regulacji krajowych oraz wyposażenie ich w odpowiedni sprzęt. Dofinansowanie otrzymały także projekty budowy kompleksowych systemów zarządzania służbą zdrowia, przez które rozumie się informatyzację obiektów, realizowaną za pomocą wdrożenia systemów poprawiających zarządzanie służbą zdrowia, budowę sieci teleinformatycznych, zakup oprogramowania, w tym oprogramowania medycznego oraz komputeryzację usług świadczonych w zakresie lecznictwa. Inwestycje w obszarze ochrony zdrowia miały służyd poprawie jakości i dostępności świadczeo zdrowotnych. Przejawem kompleksowego podejścia do zagadnienia zdrowia jest wsparcie również przedsięwzięd prowadzących do tworzenia nowych oraz poprawy jakości istniejących obiektów o charakterze sportowym i rekreacyjnym, dostępnych dla wszystkich mieszkaoców regionu. Budując i modernizując obiekty sportowe, takie jak: boiska, korty, ścieżki zdrowia, baseny i hale sportowe stworzono warunki do podjęcia zwiększonej aktywności fizycznej sprzyjającej poprawie zdrowia mieszkaoców - szczególnie na terenach, na których do tej pory nie istniała możliwośd aktywnego spędzania czasu wolnego. 179 Blended learning - mieszana (zintegrowana) metoda kształcenia, łącząca tradycyjne metody nauki (bezpośredni kontakt z prowadzącym) z aktywnościami prowadzonymi zdalnie przy pomocy komputera (M-learning).

246 Dlatego też podstawowym kryterium przy wyborze lokalizacji wspomnianych inwestycji było rzeczywiste zapotrzebowanie lokalnej społeczności mierzone niewystępowaniem w bliskim otoczeniu ogólnodostępnych obiektów infrastruktury sportowej i rekreacyjnej. W ramach Priorytetu preferowano przedsięwzięcia uwzględniające swoim zakresem przystosowanie budynków do potrzeb osób niepełnosprawnych, w tym usuwanie barier architektonicznych Dotychczasowe wdrażanie i analiza przestrzenna wsparcia 180 Skutecznośd wydatkowania środków w ramach Priorytetu IX należy uznad za wysoką. Analiza poziomu wykorzystania alokacji przeznaczonej na ten Priorytet wskazuje, że na koniec 2013 r. zakontraktowano blisko 113% dostępnej alokacji. Jest to wartośd zdecydowanie wyższa niż na poziomie całego RPO (96%). Rozliczono blisko 90% dostępnej alokacji (na poziomie całości nieco ponad 64%). Wykres 43 Poziom wykorzystania alokacji RPO WSL w Priorytecie II - stan na koniec grudnia 2013 Źródło: Sprawozdanie okresowe z realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata w II półrocze 2013 Zgodnie z danymi zawartymi w poniższej tabeli wartośd projektów zrealizowanych w ramach IX Priorytetu wynosi ,86 zł. Kwota dofinansowania UE równa jest ,81 zł, co stanowi 51% poniesionych kosztów. Tabela 76 Wartości całkowite oraz kwoty dofinansowania projektów w poszczególnych Działaniach osi II Wartośd ogółem (zł) Dofinansowanie (zł) Dofinansowanie UE (zł) Działanie , , ,46 Działanie , , ,34 Działanie , , ,59 Ogółem , , ,39 Źródło: KSI SIMIK Analiza najczęściej realizowanych typów projektów w obszarze zdrowia wskazuje na priorytetyzację dla zakupu i modernizacji sprzętu medycznego (80% projektów uwzględniało takie inwestycje), w mniejszym stopniu dla inwestycji w budynki (co drugi projekt). Inwestycje w infrastrukturę sportową i rekreacyjną dotyczyły głównie otwartych obiektów sportowych (84%). Tabela 77 Liczba poszczególnych typów projektów w podziale na Działania Działanie Typ projektu Liczba zrealizowanych projektów Działanie 9.1. Infrastruktura lecznictwa zamkniętego 1. Przebudowa, rozbudowa i remont obiektów oraz pomieszczeo infrastruktury ochrony zdrowia, wraz z zakupem niezbędnego wyposażenia, w tym również w celu dostosowania ich do wymogów prawnych, przede wszystkim Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagao, jakim powinny odpowiadad pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej Brak jest danych dotyczących infrastruktury sportowej i rekreacyjnej w ujęciu powiatowym GUS prowadzi analizy dla poziomu regionu. Dodano tę informację w rozdziale Dodatkowo w tym kontekście istotnymi informacjami są: w miarę równomierne rozłożenie projektów w regionie oraz to, że w ich wyniku wsparto ogółem niewielki % istniejących obiektów.

247 Działanie Typ projektu Liczba zrealizowanych projektów 2. Modernizacja sprzętu medycznego, zakup nowej aparatury medycznej oraz prace remontowe wynikające z konieczności dostosowania pomieszczeo do użytkowania zakupionego sprzętu. 3. Kompleksowe projekty informatyzacji ZOZ-ów, polegające na zakupie i wdrożeniu systemów poprawiających zarządzanie służbą zdrowia i jakośd usług medycznych; wsparcie udzielane będzie w szczególności na inwestycje polegające na budowie sieci teleinformatycznych (także na potrzeby monitoringu wizyjnego) wraz z zakupem niezbędnego sprzętu teleinformatycznego i oprogramowania, a także specjalistycznego oprogramowania medycznego Ogółem 41 Działanie 9.2. Infrastruktura lecznictwa otwartego 1. Przebudowa, rozbudowa i remont obiektów oraz pomieszczeo infrastruktury ochrony zdrowia, wraz z zakupem niezbędnego wyposażenia, w tym również w celu dostosowania ich do wymogów prawnych, przede wszystkim Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagao, jakim powinny odpowiadad pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej. 2. Modernizacja sprzętu medycznego, zakup nowej aparatury medycznej oraz prace remontowe wynikające z konieczności dostosowania pomieszczeo do użytkowania zakupionego sprzętu. 3. Kompleksowe projekty informatyzacji ZOZ-ów, polegające na zakupie i wdrożeniu systemów poprawiających zarządzanie służbą zdrowia i jakośd usług medycznych; wsparcie udzielane będzie w szczególności na inwestycje polegające na budowie sieci teleinformatycznych (także na potrzeby monitoringu wizyjnego) wraz z zakupem niezbędnego sprzętu teleinformatycznego i oprogramowania, a także specjalistycznego oprogramowania medycznego Ogółem 67 Działanie 9.3. Lokalna Infrastruktura sportowa 1. Budowa (rozbudowa, przebudowa) i remont otwartych obiektów sportowych niepowiązanych z infrastrukturą szkolną (np. boiska, korty, ścieżki zdrowia oraz inne obiekty dla potrzeb aktywnego trybu życia) oraz zakup niezbędnego wyposażenia powiązanego z projektem. 2. Budowa (rozbudowa, przebudowa) i remont zamkniętych obiektów sportowych, niepowiązanych z infrastrukturą szkolną (np. baseny, hale sportowe) oraz zakup niezbędnego wyposażenia powiązanego z projektem Ogółem 64 Źródło: dane LSI (wartości ogółem nie są sumą wartości z powyższych typów, bowiem jeden projekt mógł realizowad jednocześnie więcej niż tylko 1 typ) Przestrzenne rozłożenie realizacji projektów w ramach IX Priorytetu wskazuje na w miarę równomierne objęcie województwa śląskiego przedsięwzięciami z zakresu rozwoju infrastruktury zdrowia i rekreacji, chod występują powiaty, w których nie zrealizowano żadnej inwestycji. W ramach Działania 9.1 większośd projektów zrealizowano w południowej części województwa. Najwięcej działao podjęto w powiecie cieszyoskim zrealizowano tam 7 projektów o łącznej wartości ponad 10 mln zł. Więcej niż 1 projekt zrealizowano w powiatach: myszkowskim (2), bielskim (2), pszczyoskim (2) oraz miastach: Częstochowie (4), Bielsku Białej (4), Bytomiu (3), Zabrzu (2), Chorzowie (2), Piekarach Śląskich (2), Jaworznie (2), Katowicach (2). Nałożenie tych danych na liczbę potencjalnych beneficjentów pokazuje, że liczba projektów w powiecie jest proporcjonalna do liczby placówek, co wskazuje na adekwatnośd ukierunkowania wsparcia. Przykładem może byd powiat cieszyoski, w którym duża liczba projektów współgra z dużą liczbą szpitali i ośrodków rehabilitacji. Na tym tle jedynie miasto Katowice wypada negatywnie, gdyż przy zlokalizowaniu tam aż 10 publicznych ZOZ, zrealizowano tam jedynie 2 projekty.

248 Mapa 31 Liczba placówek lecznictwa zamkniętego oraz liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 9.1 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK , stan na dzieo 31 maja 2014 oraz Rejestr Podmiotów Wykonujących Działalnośd Leczniczą Projekty realizowane w ramach Działania 9.2 są bardziej równomiernie rozłożone w regionie. Tylko w dwóch powiatach nie zrealizowano żadnego projektu: kłobuckim, tarnogórskim oraz 4 miastach na prawach powiatu: Świętochłowicach, Siemianowicach Śląskich, Żorach i Jastrzębiu Zdroju. Najwięcej projektów zrealizowano w powiatach zawierciaoskim (7), będzioskim (7), żywieckim (6) oraz częstochowskim (7). We wszystkich, poza powiatem częstochowskim, gdzie wydano ponad 5 mln zł, wartości zrealizowanych projektów wahają się od 2 do 5 mln zł. Podmiotów oferujących ambulatoryjne świadczenia zdrowotne jest w regionie 2707, w tym 177 publicznych, mających formę SPZOZ lub jednostki budżetowej. Prawie połowa projektów jest realizowana przez podmioty mające taką formę organizacyjną, co zdaniem ekspertów, świadczy o adekwatności wsparcia, gdyż takie placówki są najbardziej niedoinwestowane.

249 Mapa 32 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 9.2 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK W przypadku projektów realizowanych w ramach Działania 9.3 wraz ze wzrostem liczby przedsięwzięd wzrasta kwota poniesiona na ich realizację. Projekty realizowano niemal na obszarze całego województwa śląskiego. Najwięcej z nich zrealizowano w powiatach: żywieckim (6), cieszyoskim (5), Bytomiu (5), częstochowskim (4), tarnogórskim (4) oraz mikołowskim.

250 Mapa 33 Liczba i wartośd dofinansowania umów zawartych w ramach Działania 9.3 wg powiatów Źródło: KSI SIMIK Należy mied na uwadze, że częśd projektów swoim oddziaływaniem obejmuje więcej niż jeden powiat. W przypadku Działania 9.1 niemal co czwarty projekt miał znaczenie na terenie całego województwa, a kolejne 15% obejmowało zasięgiem kraj. W Działaniu 9.2 inwestycje miały znaczenie przede wszystkim w skali lokalnej. Podobnie było w Działaniu 9.3, chod tutaj 17% przedsięwzięd dotyczyło regionu. Wskazania te odzwierciedlają charakter wspartych placówek. W Działaniu 9.1 były to podmioty często mające znaczenie wojewódzkie szpitale specjalistyczne i wojewódzkie. W Działaniu 9.2 wspierano najczęściej ośrodki zdrowia o znaczeniu lokalnym np. przychodnie rejonowe. W przypadku Działania 9.3 o zasięgu decydował typ inwestycji jako znaczące w skali regionu wskazano duże obiekty kubaturowe oraz zagospodarowanie terenów po górniczych na cele rekreacyjne. Znaczenie w skali lokalnej miały z kolei przede wszystkim boiska. Wykres 44 Zasięg oddziaływania realizowanych inwestycji Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=51.

251 Wysoko należy ocenid skutecznośd realizacyjną Priorytetu IX mierzoną stopniem osiągnięcia zakładanych wskaźników produktu i rezultatu dla Działao 9.2 oraz 9.3. Osiągnięcie wskaźników dla Działania 9.2 jest niemal na ukooczeniu, poza wskaźnikiem Liczba projektów dot. infrastruktury społeczeostwa informacyjnego. Niemal wszystkie wskaźniki są na poziomie 100% realizacji (średnia 99,5%). Dla Działania 9.3 wskaźniki produktu zakładane w projektach zostały osiągnięte średnio w 77%. Liczba wybudowanych, wyremontowanych, czy zmodernizowanych obiektów jest zbliżona do zakładanej (między 60% a 100%, średnia dla wskaźników 83%). To samo dotyczy zakupu sprzętu i wyposażenia wskaźniki niemal osiągnięto, poza jednym, który ze względu na stan zaawansowania inwestycji jeszcze nie został zrealizowany (Liczba urządzeo infrastruktury technicznej (w tym sanitarnej) w zamkniętych obiektach sportowych 3%). Tabela 78 Stopieo osiągnięcia zakładanych wskaźników produktu i rezultatu w Priorytecie IX Działanie 9.1. Infrastruktura lecznictwa zamkniętego Realizacja Wskaźniki produktu Liczba projektów z zakresu ochrony zdrowia, w tym: 30% dotyczących wyłącznie zakupu aparatury i sprzętu medyczne 41% Liczba projektów dot. infrastruktury społeczeostwa informacyjnego 0% Liczba ośrodków zdrowia, w których przeprowadzono prace remontowe / modernizacyjne lub zakupiono/zmodernizowano sprzęt medyczny 39% Wskaźniki rezultatu Liczba porad udzielonych z wykorzystaniem infrastruktury ochrony zdrowia objętej wsparciem w ramach programu Potencjalna liczba badao specjalistycznych przeprowadzonych z wykorzystaniem infrastruktury ochrony zdrowia objętej wsparciem w ramach programu 47% 72% Działanie 9.2. Infrastruktura lecznictwa otwartego Wskaźniki produktu Liczba projektów z zakresu ochrony zdrowia, w tym: 103% dotyczących wyłącznie zakupu aparatury i sprzętu medycznego 115% Liczba projektów dot. infrastruktury społeczeostwa informacyjnego 71% Liczba ośrodków zdrowia, w których przeprowadzono prace remontowe / modernizacyjne lub zakupiono/zmodernizowano sprzęt medyczny 116% Wskaźniki rezultatu Liczba porad udzielonych z wykorzystaniem infrastruktury ochrony zdrowia objętej wsparciem w ramach programu Potencjalna liczba badao specjalistycznych przeprowadzonych z wykorzystaniem infrastruktury ochrony zdrowia objętej wsparciem w ramach programu 204% 114% Działanie 9.3 Lokalna infrastruktura sportowa Wskaźniki rezultatu Liczba osób korzystających z infrastruktury sportowej objętej wsparciem 320% Źródło: dane IZ RPO WSL na koniec 2013 roku W przypadku Działania 9.1 stopieo zaawansowania projektów powoduje, że skutecznośd jest znacznie niższa. Stopieo osiągniecia zakładanych wartości wskaźników produktu dla Działania 9.1 był zróżnicowany. Pod względem liczby wybudowanych, wyremontowanych, czy zmodernizowanych budynków szpitalnych i przyszpitalnych wskaźniki osiągnięto średnio w 60% (od 50% dla wskaźnika Liczba budynków poddanych termomodernizacji do 85% dla Liczba przebudowanych/ wyremontowanych instytucji ochrony zdrowia ). W przypadku wskaźników dotyczących inwestycji wewnątrz budynków, tj. bloków operacyjnych,

252 gabinetów, pracowni etc. realizacja wskaźników jest bardzo zróżnicowana. Niemal osiągnięto wskaźnik Liczba przebudowanych/ rozbudowanych/ wyremontowanych gabinetów (92,3%), ale już wskaźnik Liczba przebudowanych/ rozbudowanych/ wyremontowanych pracowni zrealizowano w 22%. Powodem tego jest niezakooczenie bądź nierozliczenie części inwestycji. Należy mied na uwadze, że częśd projektów ma charakter rozbudowany. Podsumowując, wysoko należy ocenid skutecznośd wdrażania Priorytetu IX wartości związane z kontraktowaniem i wydatkowaniem środków są wyższe niż w innych Priorytetach. Ponadto stopieo osiągnięcia zakładanych wskaźników produktu i rezultatu dla poszczególnych Działao również wskazuje na skuteczną i zgodną z założeniami realizację wsparcia, za wyjątkiem Działania 9.1, którego realizacja jest mniej zaawansowana. Rozmieszczenie terytorialne projektów, biorąc pod uwagę liczbę potencjalnych beneficjentów w Działaniu 9.1 jest w miarę równomierne. Podobnie jest w przypadku pozostałych dwóch Działao - co oznacza, że interwencje przyczyniają się do równomiernego rozwoju Województwa Śląskiego pod kątem infrastruktury zdrowotnej oraz sportowo-edukacyjnej Wpływ wsparcia na poprawę stanu zdrowia mieszkaoców regionu Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Czy i w jakim stopniu wsparte inwestycje przyczyniły się do poprawy stanu zdrowia mieszkaoców regionu, w tym: a) do wzrostu dostępności i podniesienia jakości usług medycznych lecznictwa zamkniętego, b) do wzrostu dostępności i podniesienia jakości usług medycznych lecznictwa otwartego, c) do poprawy warunków aktywnego sposobu spędzania wolnego czasu? Wpływ wsparcia na wzrost dostępności i podniesienie jakości usług medycznych lecznictwa zamkniętego Celem głównym Priorytetu jest poprawa stanu zdrowia mieszkaoców regionu. W przypadku Działania 9.1 cel ten ma byd realizowany poprzez wzrost dostępności i poprawę jakości usług medycznych lecznictwa zamkniętego. Analiza przestrzennego rozmieszczenia projektów w Działaniu 9.1 pokazuje, że w podobnym stopniu wsparciem objęto placówki w mniejszych, jak i większych miejscowościach. Pod względem liczby projektów nie ma właściwie różnic, natomiast pod względem ich wartości korzystniej wypadają miejscowości powyżej 50 tysięcy mieszkaoców. Warto mied na względzie, że beneficjenci w większych miastach to często wysoko specjalistyczne placówki, których wyposażenie jest droższe. Tabela 79 Dominujące miejsce realizacji projektów w Działaniu 9.1 Dominujące miejsce realizacji Liczba projektów Wartośd projektów poniżej 50 tys ,83 zł powyżej 50 tys ,92 zł Źródło: dane LSI Bardziej szczegółowa analiza z wykorzystaniem wskaźników produktu pokazuje, iż aktualnie, zgodnie z rozliczonymi wnioskami o płatnośd, największe efekty widad w powiatach ziemskich. Tam osiągnięto wyższe wskaźniki odnoszące się zarówno do liczby zakupionego sprzętu, jak też budynków i pomieszczeo. Rozmieszczenie różnych typów inwestycji w powiatach jest nierównomierne. Aktualnie największe efekty pojawiły się w podregionie bielskim, gdzie, szczególnie w powiatach cieszyoskim i bielskim, wystąpiły produkty w postaci zarówno zmodernizowanej infrastruktury, jak też bloków operacyjnych i zakupionego sprzętu. Również pod względem wskaźników rezultatu (Liczba pacjentów korzystających z infrastruktury ochrony zdrowia objętej projektem, liczba porad, zabiegów, operacji przeprowadzonych w pomieszczeniach objętych projektem) podregion ten wypada najlepiej.

253 Tabela 80 Osiągnięte wskaźniki produktu dla Działania 9.1 rozmieszczenie w powiatach Podregion Powiat Typ infrastruktury Budynki wyposażone w nową infr. techniczną (w tym sanitarną) Liczba obiektów przystosowan ych dla ON Liczba gabinetów Liczba bloków operacyjnych i diagnostyczn ych Liczba budynków ochrony zdrowia Liczba zakupionego/ zmodernizow anego sprzętu medycznego bielski bielski cieszyoski żywiecki 55 Bielsko-Biała bytomski lubliniecki tarnogórski 114 Bytom 226 Piekary Śląskie 1 częstochowski częstochowski kłobucki 18 myszkowski 17 Częstochowa gliwicki gliwicki 193 Gliwice Zabrze katowicki Chorzów Katowice Mysłowice Ruda Śląska Siemianowice Śląskie Świętochłowic e rybnicki raciborski rybnicki wodzisławski 47 Jastrzębie- Zdrój Rybnik Żory sosnowiecki będzioski zawierciaoski Dąbrowa 1 Górnicza Jaworzno 22 Sosnowiec tyski bieruoskolędzioski mikołowski 1 pszczyoski Tychy SUMA ziemskie 56% 69% 92% 0% 64% 55% SUMA grodzkie 44% 31% 8% 100% 36% 45% Źródło: dane LSI, wnioski o płatnośd Rozmieszczenie łóżek w powiatach i miastach na prawach powiatu jest zróżnicowane według stanu na dzieo 31 XII 2012 r. Wskaźnik zaopatrzenia ludności w łóżka szpitalne liczony na ludności jest najwyższy w Katowicach (115,1), powiecie cieszyoskim (93,3), powiecie tarnogórskim (86,7), Bytomiu (84,6), gdzie zlokalizowane są również łóżka w szpitalach klinicznych i oddziałach udostępnionych klinikom oraz wielospecjalistyczne szpitale wojewódzkie. Najniższe wartości wskaźnika zaopatrzenia ludności w łóżka szpitalne odnotowano w powiecie bieruosko - lędzioskim (6,9), powiecie częstochowskim (11,5), powiecie kłobuckim (14,0) 181. Pozytywnie należy ocenid realizację projektów właśnie w tych powiatach, w których zaopatrzenie w łóżka szpitalne jest niskie, np. bieruosko lędzioskim i kłobuckim, ale też żywieckim (24,4), czy myszkowskim (34,7). Co prawda sama realizacja projektów nie wpływa na zwiększenie ich liczby, natomiast, jak przedstawiono w dalszej części rozdziału, usprawnia proces diagnozy i leczenia, co powoduje, że skraca się pobyt w szpitalu. 181 Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie woj. śląskiego częśd I, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2013.

254 Inwestycje w obszarze ochrony zdrowia miały służyd poprawie jakości i dostępności świadczeo zdrowotnych, a nie powiększaniu ilościowemu zasobów infrastrukturalnych sektora, tj. tworzeniu nowych jednostek ochrony zdrowia, oddziałów, zwiększaniu ilości łóżek szpitalnych. Zdaniem ekspertów takie podejście było słuszne, zważywszy na najwyższą w kraju liczbę szpitali oraz to, że często na terenie jednego miasta znajdują się placówki oferujące usługi w tych samych dziedzinach, stanowiąc dla siebie konkurencję. Analizy badao jakościowych i ilościowych wskazują jednoznacznie, iż realizacja projektów przyniosła korzyści w postaci poprawy jakości usług medycznych. Na ten cel można spojrzed z trzech punktów widzenia: pacjenta, personelu medycznego oraz samej placówki (osób zarządzających) uwzględniając również dwa typy interwencji inwestycje w budynki oraz wyposażenie w sprzęt medyczny. Inwestycje w budynki, urządzenia techniczne i podstawowe wyposażenie placówek Inwestycje w budynki, urządzenia techniczne i podstawowe wyposażenie placówek były przedmiotem 21 projektów. W zdecydowanej większości były to projekty kompleksowe, o czym może świadczyd średnia wartośd takich projektów ,12 zł (dla projektów realizujących wyłącznie typ interwencji nr 1), a także opisy przedsięwzięd zawarte we wnioskach o dofinansowanie. W zdecydowanej większości przypadków inwestycje w budynki wynikały z konieczności dostosowania warunków przyjmowania i leczenia pacjentów do wymogów prawa. W innym wypadku, co zaznaczali wnioskodawcy, placówkom groziłaby utrata kontraktu z NFZ na dotychczasowym poziomie. Jedynie w przypadku placówek sanatoryjnych nie pojawia się taki argument. Świadczy to o wysokiej użyteczności projektów wybranych do dofinansowania, gdyż dofinansowano podmioty szczególnie tego wymagające. Stopieo osiągnięcia wskaźników produktu i rezultatu wskazuje na wysoki stan zaawansowania projektów ukierunkowanych na przebudowę i remonty budynków (wskaźniki produktu osiągnięto w 80%) i jednocześnie niewielki stan zaawansowania wskaźników związanych z inwestycjami w bloki operacyjne, diagnostyczne, pracownie, sale operacyjne (średnio 28%). Jedynie wskaźnik Liczba przebudowanych/ rozbudowanych/ wyremontowanych gabinetów osiągnięto w 92%. Oznacza to, że korzyści z tych inwestycji nie są jeszcze widoczne. Niemal wszyscy ankietowani respondenci (poza jednym) ocenili wpływ na polepszenie warunków leczenia pacjentów jako bardzo duży. Inwestycje wpłynęły na poprawę nie tylko komfortu diagnozowania i leczenia pacjentów (na co wpływ miały np. montaż wind, połączenie budynków szpitalnych ciągami komunikacyjnymi, większa przestrzeo na jednego pacjenta), ale również ich bezpieczeostwa. W trzech przypadkach we wniosku o dofinansowanie wskazano, że efektem projektów będzie modernizacja infrastruktury, która ze względu na niedoinwestowanie stwarza zagrożenie dla bezpieczeostwa pacjentów (np. system komunikacyjny niezgodny z przepisami przeciwpożarowymi). Poprawa bezpieczeostwa wiąże się również ze zmianami standardów opieki nad chorymi w przypadku zmodernizowanych bloków operacyjnych oznacza to np. wybudowanie śluz dla pacjentów w obszarach operacyjnych, sal przygotowania pacjenta przed zabiegiem, rozdziału ruchu czystego od brudnego. Te inwestycje a także np. zmniejszenie zagęszczenia łóżek w pomieszczeniach i dobudowa węzłów sanitarnych mają wpływ na zmniejszenie ryzyka wystąpienia zakażeo wewnątrz szpitalnych. W ramach 76% projektów, w których przeprowadzono przebudowę, rozbudowę i remont obiektów oraz pomieszczeo usuwane były bariery funkcjonalne dla osób niepełnosprawnych.

255 Wykres 45 Efekty projektów Działania 9.1. Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=13 (średnia w skali 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu a 5 oznacza bardzo duży wpływ) Z punktu widzenia personelu nastąpiło wyraźne polepszenie warunków ich pracy (niemal wszyscy respondenci ocenili ten wpływ jako duży i bardzo duży). Większośd inwestycji obejmowała powstanie pomieszczeo dla pracowników z węzłami sanitarnymi. Na efektywnośd i komfort pracy wpłynęły także pozostałe inwestycje, gdyż, jak podkreślali autorzy wniosków o dofinansowanie, dzięki nim skróci się np. proces przygotowania pacjentów do diagnozy lub zabiegu, przygotowania sal przed i po operacjach. Z punktu widzenia prowadzących placówki, korzyścią wynikającą z remontu jest obniżenie kosztów bieżącego funkcjonowania np. dzięki przeprowadzonej termomodernizacji. Poprawa efektywności energetycznej w modernizowanych budynkach nastąpiła w 55% placówek, w których realizowano przebudowę, rozbudowę i remont obiektów oraz pomieszczeo infrastruktury ochrony zdrowia. Dodatkowo w dwóch projektach dzięki inwestycjom zniwelowano potrzebę przewożenia pacjentów między budynkami szpitalnymi (w jednym były oddziały szpitalne, w drugim sprzęt diagnostyczny). Pacjentów przewożono karetkami, co zmniejszało efektywnośd pracy szpitala a znacząco podnosiło koszty. Warto podkreślid, iż otrzymane dofinansowanie pociągnęło za sobą możliwośd kolejnych inwestycji. Respondenci zapytani, na co ich placówki przeznaczyły środki, które zostały zrefundowane ze środków RPO WSL , w większości wskazali dalsze inwestycje w nieruchomości (remonty i modernizacje) oraz inwestycje w sprzęt i urządzenia medyczne. Inwestycje w sprzęt medyczny Zakup wyposażenia medycznego był elementem 33 projektów. Średnia wartośd projektu to ,31 zł (pod uwagę wzięto wyłącznie projekty realizujące typ interwencji nr 2). W ich wyniku zakupiono 1864 sztuki sprzętu, osiągając zakładany wskaźnik w 95%. W najbardziej kompleksowych projektach liczba sprzętu wyniosła od 100 do prawie 300. Średnio zakupiono 48 sztuk w ramach jednego projektu. W przypadku 6 projektów celem był zakup pojedynczych urządzeo, np. rezonansu lub tomografu komputerowego, mammografu, aparatu UKG z Dopplerem kolorowym. Z punktu widzenia potrzeb pacjenta, poprawa jakości usług medycznych wiąże się ze zwiększeniem bezpieczeostwa, gdyż zakupiony sprzęt jest nowoczesny, mniej awaryjny, a przez to bezpieczniejszy. Uzupełnienie wyposażenia szpitali w sprzęt medyczny poprawia dostęp do pełnej diagnostyki pacjentów oraz przyspiesza proces diagnozowania a zarazem leczenia chorych (wydłużenie czasu badania może powodowad powikłania w zdrowiu pacjenta), co ma przełożenie na osiąganie celu Priorytetu IX, jakim jest poprawa stanu zdrowia mieszkaoców regionu. Analiza wniosków o dofinansowanie wskazuje na to, iż w 21 projektach efektem będzie poprawa diagnostyki, a w 15 poprawa leczenia. Przykładem mogą byd placówki, które nie dysponowały rezonansem magnetycznym, a diagnostyka opierała się na bazie aparatów rentgenowskich, które są mniej precyzyjne. Wynikiem oddziaływania projektów będzie zatem zwiększenie wskaźnika wykrywalności chorób w ich wczesnym stadium, oszczędności z tytułu uniknięcia choroby, w tym hospitalizacji i rekonwalescencji, a w dalszej kolejności niższe straty dla pacjentów dzięki mniejszej liczbie utraconych dni roboczych.

256 Pośrednią korzyścią dla pacjentów jest oszczędnośd czasu w sytuacji, kiedy szpital (lub poradnie) zostały wyposażone w sprzęt wcześniej niedostępny, przez co przed realizacją projektu, pacjenci byli zmuszeni jeździd do innych miejscowości. Przykładem może byd szpital powiatowy w Myszkowie, gdzie zakup sprzętu medycznego sprawił, że pacjenci już nie muszą na bardziej specjalistyczne badania jeździd do Częstochowy lub Katowic, jak to dotychczas miało miejsce. Analiza wniosków o dofinansowanie pokazuje, że w 12 projektach na 33 efektem doposażenia w sprzęt medyczny jest zaoferowanie pacjentom nowych usług w obszarze diagnozy lub leczenia, co wymiernie świadczy o wpływie inwestycji na poprawę dostępności usług medycznych. W pozostałych przypadkach zwiększenie ilości sprzętu medycznego w ramach jednostki głównie prowadziło do wymiany sprzętu na nowy (ilośd sprzętu w ramach jednostki pozostaje niezmienna), co prowadzi do wzrostu jakości badao medycznych, ale nie przyczynia się w dużym stopniu do zwiększenia obsługiwanych pacjentów. Ma to miejsce w sytuacjach, kiedy stary sprzęt był awaryjny, co powodowało koniecznośd przekładania badao na inne terminy. Z punktu widzenia personelu medycznego, co podkreślano zarówno we wnioskach o dofinansowanie, jak też podczas dyskusji eksperckiej, realizacja projektów wpływa przede wszystkim na komfort pracy, a także bezpieczeostwo rozumiane jako ograniczenie możliwości popełnienia błędu. Dla lekarzy, którzy mają do dyspozycji nowoczesny sprzęt, który umożliwia np. rejestrowanie i wielokrotne odtwarzanie obrazu z badania, ryzyko nieprawidłowej interpretacji wyników badania jest dużo mniejsze, niż w przypadku wnioskowania bezpośrednio na podstawie obrazu w mikroskopie lub na analogowym zdjęciu rentgenowskim. Komfort pracy jest także efektem wynikającym zarówno z zakupionego sprzętu - mniej awaryjnego, nowoczesnego i łatwiejszego w obsłudze - jak też z modernizacji i remontu budynków i pomieszczeo. Dzięki temu personel nie pracuje w przepełnionych salach, nie przeszkadza sobie wzajemnie. Poprawa warunków pracy wpływa też pozytywnie na podejście personelu do pacjentów. Z punktu widzenia zarządzających placówką, efektem zakupu sprzętu są oszczędności finansowe. Źródłem takich oszczędności jest w przypadku zakupu nieposiadanego wcześniej sprzętu diagnostycznego, brak konieczności zlecania na zewnątrz badao diagnostycznych, co powodowało wcześniej wydłużony czas diagnostyki pacjentów i zwiększony koszt świadczenia usługi medycznej poprzez między innymi dodatkowy koszt związany z transportem pacjenta. Realizacja projektów z punktu widzenia osób nimi zarządzających miała również wpływ na wysokośd kontraktu. Doposażenie w sprzęt i aparaturę medyczną wynikało często z konieczności spełnienia wymagao stawianych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Brak wymaganego sprzętu i aparatury medycznej mógł skutkowad podpisaniem warunkowej umowy lub jej brakiem. W 12 wnioskach o dofinansowanie, gdzie założono zakup sprzętu, wskazano na problem niedostosowania sprzętu do norm. Inwestycje w systemy poprawiające zarządzanie służbą zdrowia i jakośd usług medycznych Podpisano jedną umowę o dofinansowanie projektu polegającego na wdrożeniu Zintegrowanego Systemu Zarządzania Służbą Zdrowia (wartośd ,23 zł). Wskaźniki dla tego projektu nie zostały jednak jeszcze osiągnięte. Celem realizacji projektu jest poprawa jakości usług medycznych, jakości pracy personelu medycznego i administracyjnego, obsługi pacjenta i bezpieczeostwa jego danych. Dzięki inwestycji możliwa będzie archiwizacja danych w postaci cyfrowej a nie papierowej, możliwe będzie także połączenie systemów gromadzących różne dane. Podsumowując, korzyści w postaci poprawy jakości usług medycznych lecznictwa zamkniętego są bezsprzeczne. Również poprawiła się ich dostępnośd (77% respondentów oceniło wpływ projektu na objęcie większej liczby pacjentów usługami medycznymi jako duży i bardzo duży). Dodatkowo 54% respondentów wskazało na duży i bardzo duży wpływ inwestycji na zwiększenie zasięgu terytorialnego świadczonych usług, a warto przypomnied, że jednocześnie oceniono, iż co czwarty projekt miał znaczenie w skali regionu, a 15% - w skali kraju. Wszystkie elementy, takie jak jakośd, dostępnośd, poprawa diagnostyki i leczenia, mają istotne znaczenie dla poprawy stanu zdrowia mieszkaoców regionu. Można ocenid, że w przypadku lecznictwa zamkniętego wpływ na osiąganie celu głównego Priorytetu będzie wysoki, chod na chwilę obecną, jak pokazują wyniki modelowania ekonometrycznego (rozdz ), nie jest on mierzalny. W połowie projektów ich realizacja była niezbędna, aby nie utracid kontraktu z NFZ. Jednocześnie eksperci wskazują, iż nie można mówid o znaczącym bezpośrednim wpływie inwestycji na zwiększenie dostępności do usług medycznych mierzonych zwiększeniem liczby pacjentów oraz usług ogółem. Zwiększenie dostępności usług w jednej placówce oznacza, że jej pacjenci nie muszą już korzystad z usług innej placówki, natomiast suma pacjentów pozostaje ta sama. Fakt zmodernizowania budynków lub posiadania przez podmioty lecznicze specjalistycznego sprzętu i aparatury medycznej nie przesądza o możliwości poprawy dostępu do świadczeo, gdyż ten jest zależny przede wszystkim od wielkości kontraktu z NFZ.

257 Tym samym efekt zwiększenia dostępności usług medycznych nie jest adekwatny do potencjału, jaki niosą ze sobą inwestycje. Zdaniem ekspertów, problem z dostępnością do usług medycznych nie wynika z przestarzałego sprzętu lub jego braku, gdyż posiadane zasoby sprzętowe są wystarczające do obsłużenia zakładanej liczby pacjentów, a nawet pozostawiają wolne moce przerobowe. Konsultanci wojewódzcy wskazują na fakt, że niedobory środków finansowych rzutują niekorzystnie na funkcjonowanie podmiotów prowadzących działalnośd leczniczą województwa śląskiego. Niskie kontrakty z NFZ powodują przede wszystkim wydłużanie się kolejek pacjentów do specjalisty oraz na planowe zabiegi operacyjne. Prowadzą także do sytuacji, w której potencjał ludzki oraz sprzęt nie jest w pełni niewykorzystywany. Dużym problemem dla podmiotów prowadzących działalnośd leczniczą jest brak refundacji przez NFZ świadczeo medycznych udzielanych już po wyczerpaniu kontraktu lub wypłaty z bardzo dużym opóźnieniem. Wiele oddziałów szpitalnych oraz poradni ogranicza w czwartym kwartale roku, a często już nawet w trzecim, przyjmowanie chorych ze względu na przekroczenie limitów. Taka sytuacja może stanowid zagrożenie dla życia lub zdrowia pacjentów 182. W przypadku środków unijnych problem z mniejszym, niż można, wykorzystaniem zakupionego sprzętu wynika z braku możliwości prowadzenia działao komercyjnych. Aparatura zakupiona w ramach projektów dofinansowanych ze środków UE mogła byd wykorzystywana wyłącznie do udzielania świadczeo w ramach kontraktu z NFZ. Problem dostrzegli także autorzy raportu NIK, którzy w czterech podmiotach z 33 skontrolowanych stwierdzili wydłużenie średniego czasu oczekiwania na badania diagnostyczne mimo zakupu specjalistycznej aparatury medycznej. Ponad 30% z 33 skontrolowanych szpitali nie osiągnęło zaplanowanych rezultatów, przede wszystkim przewidywanej liczby udzielanych świadczeo, realizując przyjęte założenia na poziomie od 3,1% do 90,7%. Przyczyną tego stanu było ograniczenie wysokości kontraktów zawartych z NFZ 183. Brak osiągnięcia wskaźników oznacza w niektórych przypadkach koniecznośd zwrotu środków z RPO WSL Taka sytuacja wystąpiła w jednym z projektów, którego realizacja została zakooczona w 2012 roku. Korzyści dla pacjentów i personelu medycznego są olbrzymie (projekt ma drugą co do wielkości wartośd wśród wszystkich projektów), ale ze względu na niższy kontrakt beneficjent został obciążony korektą. Eksperci wskazują, że takie sytuacje są najczęściej niezależne od prowadzących placówkę, gdyż poza działaniami formalnymi, na które ma wpływ szpital, np. skompletowanie dokumentów i danych, dalsze decyzje są wyłącznie po stronie Narodowego Funduszu Zdrowia, a sposoby tworzenia rankingów placówek zakontraktowanych przez NFZ nie są do kooca transparentne. Dodatkowym czynnikiem, który zagraża wielkości kontraktu i jest poza wpływem szpitali, jest pojawianie się na rynku nowych podmiotów świadczących te same usługi, co powoduje, że kontrakt jest dzielony między większą liczbę usługodawców. Na problem ten zwrócili już autorzy raportu z badania Badanie poziomu świadczonych usług zdrowotnych w wybranych jednostkach ochrony zdrowia w kontekście diagnozy poziomu rozwoju regionalnych usług publicznych oraz prognozy ich zapotrzebowania i wpływu na sytuację rynku pracy w świetle tendencji demograficznych oraz społeczno-gospodarczych, rekomendując stworzenie zabezpieczeo dla placówek publicznych przed konkurencją ze strony placówek sprywatyzowanych, których celem nie jest zabezpieczenie szerokiego spektrum potrzeb zdrowotnych społeczeostwa, ale przede wszystkim najbardziej atrakcyjne procedury (dobrze opłacane przez NFZ) Wpływ wsparcia na wzrost dostępności i podniesienie jakości usług medycznych lecznictwa otwartego Pod względem wartości projektów najbardziej skuteczne pod względem aplikowania o środki do Działania 9.2 okazały się placówki z powiatu częstochowskiego. Zrealizowano tam 6 projektów na kwotę ,31 zł (w tym jeden ponad 2,5 mln zł, dane KSI SIMIK ). Rozmieszczenie terytorialne projektów jest dośd równomierne, chod w 6 powiatach w regionie nie zrealizowano żadnego projektu. Najwięcej w powiatach południowych i północnych (poza powiatem kłobuckim). 182 Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie woj. śląskiego częśd I, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice Zakup i wykorzystanie aparatury medycznej współfinansowanej ze środków Regionalnych Programów Operacyjnych, Informacja o wynikach kontroli, NIK 2013, Str. 10. Kontrolą objęto 4 placówki w województwie śląskim, brak jest bezpośrednich wskazao, w jakim stopniu placówki te osiągnęły zaplanowane rezultaty. 184 Badanie poziomu świadczonych usług zdrowotnych w wybranych jednostkach ochrony zdrowia w kontekście diagnozy poziomu rozwoju regionalnych usług publicznych oraz prognozy ich zapotrzebowania i wpływu na sytuację rynku pracy w świetle tendencji demograficznych oraz społeczno-gospodarczych, na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, 2012.

258 Tabela 81 Dominujące miejsce realizacji projektów w Działaniu 9.2 Dominujące miejsce realizacji Liczba projektów Wartośd projektów poniżej 50 tys ,13 zł powyżej 50 tys ,30 zł Źródło: dane LSI Większośd projektów, zarówno pod względem liczby jak i wartości, zrealizowano w miejscowościach o liczbie mieszkaoców poniżej 50 tys. Na obszarach wiejskich i górskich zlokalizowano 24 projekty. Zdaniem przedstawicieli IZ RPO WSL , taki układ projektów odzwierciedla zapotrzebowanie na inwestycje, gdyż potrzeby były szczególnie widoczne w mniejszych ośrodkach. Bardziej szczegółowa analiza pokazuje zróżnicowanie wewnątrz regionu pod względem typów inwestycji. W mniejszych miejscowościach (powiatach ziemskich) częściej podejmowano realizację inwestycji w budynki i wyposażenie w nową infrastrukturę techniczną (przystosowując je jednocześnie do potrzeb osób niepełnosprawnych), a w mniejszym stopniu w przebudowę, rozbudowę, remont i wyposażenie gabinetów, punktów ambulatoryjnych i sal zabiegowych. Jak wskazywali eksperci, jest to wynikiem zróżnicowania potrzeb w placówkach zlokalizowanych w różnych miejscowościach infrastruktura w mniejszych jest bardziej niedoinwestowana i wymaga podstawowych inwestycji w remonty. Pod tym względem wysoko należy ocenid adekwatnośd projektów do lokalnych potrzeb. Tabela 82 Osiągnięte wskaźniki produktu dla Działania 9.2 rozmieszczenie w powiatach Podregion Powiat Typ infrastruktury (w szt.) Budynki wyposażone w nową infr. techniczną (w tym sanitarną) Liczba obiektów przystosowa nych dla ON Liczba gabinetów Liczba punktów ambulatoryjn ych Liczba sal zabiegowych Liczba budynków ochrony zdrowia Liczba zakupionego /zmodernizo wanego sprzętu medycznego bielski bielski cieszyoski żywiecki Bielsko-Biała bytomski lubliniecki tarnogórski Bytom Piekary Śląskie częstochow ski częstochowski kłobucki myszkowski Częstochowa 10 gliwicki gliwicki 14 Gliwice Zabrze katowicki Chorzów 1 Katowice Mysłowice Ruda Śląska 1 Siemianowice Śląskie Świętochłowice

259 Podregion Powiat Typ infrastruktury (w szt.) Budynki wyposażone w nową infr. techniczną (w tym sanitarną) Liczba obiektów przystosowa nych dla ON Liczba gabinetów Liczba punktów ambulatoryjn ych Liczba sal zabiegowych Liczba budynków ochrony zdrowia Liczba zakupionego /zmodernizo wanego sprzętu medycznego rybnicki raciborski rybnicki 5 wodzisławski 2 Jastrzębie-Zdrój Rybnik Żory sosnowieck i będzioski zawierciaoski Dąbrowa Górnicza Jaworzno Sosnowiec 15 tyski bieruoskolędzioski mikołowski pszczyoski 23 Tychy SUMA ziemskie 68% 61% 68% 45% 46% 72% 68% SUMA grodzkie 32% 39% 32% 55% 54% 28% 32% Źródło: dane LSI, wnioski o płatnośd Analiza wg podregionów wskazuje na dużą niejednorodnośd w ulokowaniu wsparcia. Najwięcej zróżnicowanych inwestycji zrealizowano w podregionie bielskim, a następnie sosnowieckim i częstochowskim - pojawił się tam każdy typ inwestycji. Najgorzej wypadł podregion rybnicki, gdzie wsparto placówki jedynie w 3 powiatach, w tym w dwóch dotyczyły one wyłącznie wyposażenia. Skutecznośd realizacji Działania 9.2 jest wysoka wszystkie projekty niemal osiągnęły swoje cele mierzone wskaźnikami produktu (100% poza wskaźnikiem dotyczącym systemów zarządzania placówką Liczba zakupionych urządzeo peryferyjnych, który osiągnięto w 84%). Średnia wartośd projektu ukierunkowanego na przebudowę, rozbudowę i remont obiektów oraz pomieszczeo infrastruktury ochrony zdrowia wraz z zakupem niezbędnego wyposażenia jest wysoka i wynosi ,55 zł. Dla niemal wszystkich projektów tego typu we wnioskach o dofinansowanie wskazano jako uzasadnienie dla realizacji koniecznośd dostosowania infrastruktury do wymogów prawnych. Dotyczyło to 28 projektów na 34. Dodatkowo analiza wniosków o dofinansowanie wskazuje, iż w większości były to projekty kompleksowe. Pozwala to na postawienie tezy, iż w dużym stopniu zaspokoiły potrzeby inwestycyjne placówek. Efektem tych przedsięwzięd jest unowocześnienie obiektów i zwiększenia ich wartości użytkowej. Na polepszenie warunków leczenia pacjentów wskazało 100% respondentów (w tym 85% oceniło ten wpływ jako bardzo duży). Niemal wszystkie projekty (90%) realizujące inwestycje typu nr 1 uwzględniały usuwanie barier funkcjonalnych dla osób niepełnosprawnych, co poprawiło dostępnośd placówek dla tych osób. Poprawiła się również efektywnośd i komfort pracy personelu medycznego (95% wskazao na wpływ duży i bardzo duży). Ma to związek zarówno z powstaniem wygodnych pomieszczeo socjalnych i sanitarnych dla pracowników, jak też poprawą warunków pracy w poczekalniach i gabinetach. Dzięki większym pomieszczeniom, rozdzieleniu pomieszczeo (np. przebieralni od gabinetu zabiegowego lub diagnostycznego) zwiększa się efektywnośd pracy i szybkośd obsługi pacjenta.

260 Wykres 46 Efekty projektów Działania 9.2. Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=20 (średnia w skali 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu a 5 oznacza bardzo duży wpływ) Uczestnicy wywiadu eksperckiego zwrócili uwagę na dodatkowe korzyści wynikające z realizacji inwestycji w placówkach lecznictwa otwartego. Ich zdaniem, placówki te są pierwszym miejscem, do którego trafia pacjent z dolegliwościami i od wrażenia, jakie wywrze na pacjencie takie miejsce, często zależy jego decyzja i motywacja do dalszego leczenia. Pod względem liczby zakupionego sprzętu przedsięwzięcia są bardzo zróżnicowane i wahają się od 1 do 91. W dwunastu projektach na 45 (w tylu wybrano wskaźnik Liczba zakupionego sprzętu medycznego ) kupiono nie więcej niż 2 szt. sprzętu, a średnio w projekcie jest to 13 szt. Średnia wartośd projektu typu nr 2 jest wysoka i wynosi ,51 zł. Tabela 83 Liczba zakupionego sprzętu medycznego Liczba zakupionego sprzętu medycznego Liczba projektów Średnia 1-3 szt szt szt szt. 9 Źródło: LSI, wnioski o płatnośd Niezależnie od liczby zakupionego sprzętu analiza wniosków dla takich projektów wskazuje, że inwestycje te w dużym stopniu zaspokajają bieżące potrzeby placówek. Efekty unowocześnienia wyposażenia placówek lecznictwa otwartego są podobne jak w przypadku lecznictwa zamkniętego: poprawa diagnostyki i jakości leczenia, poprawa bezpieczeostwa dla pacjentów oraz poprawa dostępności usług medycznych. W co drugim projekcie odnotowano duży i bardzo duży wpływ na zwiększenie liczby usług medycznych oferowanych przez placówkę, a w 75% projektów zwiększyła się liczba pacjentów objętych usługami medycznymi. Dzięki projektom poprawiły się nie tylko warunki leczenia, ale też bezpieczeostwo, mają też dostęp do mniej awaryjnego i nowoczesnego sprzętu. Trzeci typ inwestycji to projekty informatyzacji ZOZ-ów, polegające na zakupie i wdrożeniu systemów poprawiających zarządzanie służbą zdrowia i jakośd usług medycznych. Dzięki nim nastąpiła poprawa zarządzania służbą zdrowia, realizowana za pomocą wdrożenia systemów poprawiających zarządzanie służbą zdrowia, budowy sieci teleinformatycznych, zakupu oprogramowania, w tym oprogramowania medycznego oraz komputeryzacji usług świadczonych w zakresie lecznictwa. W tym przypadku nie można mówid o znaczącym wpływie wsparcia ze względu na

261 niewielką liczbę projektów 5, aczkolwiek analiza wniosków projektowych wskazuje, że w odniesieniu do poszczególnych placówek zakres projektów zaspokaja ich potrzeby. Podsumowując, wpływ Działania 9.2 na wzrost dostępności i podniesienie jakości usług medycznych lecznictwa otwartego jest wysoki, a tym samym przyczyni się w dużym stopniu do poprawy stanu zdrowia mieszkaoców regionu. Zapotrzebowanie na wsparte inwestycje zostało w pogłębiony sposób uzasadnione we wnioskach o dofinansowanie wnioskodawcy wskazywali zarówno korzyści krótkoterminowe (poprawa jakości i dostępności usług medycznych), jak też długoterminowe (wpływ na stan zdrowia mieszkaoców z uwzględnieniem specyfiki regionu, stanu lokalnej infrastruktury medycznej i sytuacji demograficznej). Potrzeba ich realizacji jest w pełni uzasadniona. Projekty w dużym stopniu zaspokoiły potrzeby poszczególnych placówek, chod, biorąc pod uwagę liczbę potencjalnych beneficjentów w regionie (2707) oraz ogromne zainteresowanie aplikowaniem o środki RPO WSL , potrzeby te nie zostały zaspokojone w skali regionu 185. Skala oddziaływania projektu (głównie pojedynczych gmin lub w skali powiatu) odzwierciedla charakter placówek. O zwiększeniu dostępności świadczy również to, iż 40% respondentów oceniło jako duży i bardzo duży wpływ inwestycji na zwiększenie zasięgu terytorialnego świadczonych usług. W przypadku sformalizowanej ekonometrycznej analizy RPO WSL na stan zdrowia mieszkaoców, zweryfikowano szereg wskaźników mogących obrazowad to zjawisko. Weryfikacja oczekiwanego dalszego trwania życia, nawet po wprowadzeniu opóźnieo, nie dostarczyła istotnego wpływu RPO WSL , co z jednej strony świadczy o odroczonym wpływie poprawy warunków leczenia i diagnostyki na stan zdrowia mieszkaoców, a z drugiej na stosunkowo niewielki zakres wsparcia w skali wszystkich placówek w regionie. Uwzględnienie zgonów łącznie oraz przy wyodrębnieniu najczęściej spotykanych kategorii chorób (nowotwory, choroby układu krążenia, choroby zakaźne) pozwala jednak wysnud kilka wniosków. Przede wszystkim, najważniejszym czynnikiem wpływającym na ewolucję zgonów w województwie śląskim są trendy krajowe w każdym przypadku jest to zmienna istotna. Widad również, że krótkoterminowe zmiany poziomu rozwoju (wzrost PKB) ma niewielkie znaczenie (istotnośd chorób zakaźnych jest skutkiem niewielkiej próby). Wydatkowanie w ramach RPO wydaje się mied istotne znaczenie tylko w przypadku nowotworów, co stanowi istotną wskazówkę dla decydentów w obszarze polityki zdrowotnej, bo tu znaczenie ma jakośd służby zdrowia, dostępnośd technologii i technik leczenia itp. W szczególności, wymienione czynniki są względem siebie komplementarne, a inwestycje w ochronę zdrowia charakteryzują silne efekty zewnętrzne. Oznacza to, że rozróżnienie pomiędzy wpływem inwestycji w lecznictwo otwarte i lecznictwo zamknięte jest tutaj drugorzędne, a żaden z nich nie powinien byd rozpatrywany w izolacji od drugiego. W odniesieniu do stanu infrastruktury zdrowotnej, zweryfikowano hipotezy o pozytywnym wpływie środków RPO WSL na liczbę dostępnych łóżek w szpitalach oraz na stan personelu służby zdrowia (lekarze, pielęgniarki i położne). We wszystkich przypadkach weryfikacja przebiegła negatywnie: w odniesieniu do liczby łóżek odnotowano trend spadkowy, a RPO WSL nie wpłynęło na zmiany w tym zakresie, w analizie personelu kluczowe znaczenie mają trendy krajowe, które odzwierciedlają prowadzoną politykę zdrowotną 186. Analizy te są spójne z zakresem realizowanych projektów w swoim założeniu nie miały one na celu zwiększanie liczby łóżek ani liczby zatrudnionego personelu medycznego. Co więcej, w trzech wnioskach o dofinansowanie pojawia się informacja o efekcie projektu, jakim będzie wzrost wydajności pracy szpitala, co pozwoli na zmniejszenie zatrudnienia Wpływ wsparcia na poprawę warunków aktywnego sposobu spędzania wolnego czasu Analiza danych ogólnodostępnych wskazuje na stosunkowo dobrą sytuację województwa śląskiego pod względem dostępności do infrastruktury sportowo-rekreacyjnej dla mieszkaoców. Na 100 km 2 podmiotów w 2010 roku 187 było więcej niż średnio w Polsce. 185 Patrz kolejny rozdział. 186 Zawężenie analizy do środków RPO WSL wydatkowanych w ramach Działania 9.1 (infrastruktura lecznictwa zamkniętego, a więc obejmująca wspomniane wyżej elementy infrastruktury zdrowotnej, na temat której Wykonawca dysponował dostatecznie kompletnymi danymi), a więc tych, które jako jedyne bezpośrednio oddziałują na stan infrastruktury zdrowotnej lecznictwa zamkniętego, nie zmienia tych wniosków. 187 Brak jest danych na rok rozpoczęcia okresu programowania

262 Tabela 84 Liczba i stopieo wykorzystania infrastruktury sportowo-rekreacyjnej 2010 roku 188 Liczba obiektów w woj. śląskim Liczba obiektów na 100 km 2 - woj. śląskie Stopieo wykorzystania (%) w woj. śląskim Liczba obiektów na 100 km 2 - Polska Stopieo wykorzystania (%) w Polsce stadiony 170 1,38 79% 0,72 72% boiska do gier wielkich 546 4,43 76% 1,75 65% boiska do gier małych 127 1,03 83% 0,44 71% boiska wielofunkcyjne i korty tenisowe 133 1,08 91% 0,70 77% hale sportowe 44 0,36 92% 0,15 91% sale gimnastyczne 51 0,41 0,15 pływalnie kryte 56 0,45 98% 0,14 96% pływalnie otwarte 48 0,39 88% 0,08 89% lodowiska 30 0,24 97% 0,05 94% skateparki 8 0,06 94% 0,07 90% aquaparki 4 0,03 74% 0,01 87% Źródło: dane GUS, Kultura fizyczna w Polsce w latach Jednocześnie stopieo wykorzystania obiektów jest zdecydowanie wyższy niż średnia dla Polski (z wyjątkiem pływalni odkrytych oraz aquaparków). Dane te są istotne dla oceny, w jakim stopniu wsparto istniejącą infrastrukturę oraz dla wskazania potrzeb. Rozmieszczenie terytorialne projektów w zakresie infrastruktury sportowo-rekreacyjnej jest dośd równomierne, chod w 6 powiatach w regionie nie zrealizowano żadnego projektu. Stopieo osiągnięcia wskaźników produktu i rezultatu świadczy o skutecznej realizacji przedsięwzięd. Średnio w projektach zakładających inwestycje w obiekty otwarte, wskaźniki produktu osiągnięto w 78%, a rezultatu w 17% (ze względu na trudnośd w zrealizowaniu wskaźnika Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z otwartych obiektów sportowych po zrealizowaniu projektu niecałe 3%). W przypadku obiektów zamkniętych jest to odpowiednio 73% i 59%. Pod względem rozmieszczenia osiągniętych wartości wskaźników w ujęciu przestrzennym widad nierównomiernośd w liczbie infrastruktury w poszczególnych podregionach pod względem liczby wybudowanych/ przebudowanych/ wyremontowanych otwartych obiektów sportowych. Najwięcej powstało w podregionie katowickim (19), a najmniej rybnickim (4), gdzie z kolei jednak zrealizowano najwięcej inwestycji w obiekty zamknięte (3). Tabela 85 Osiągnięte wskaźniki produktu dla Działania 9.3 rozmieszczenie w powiatach Podregion Powiat Typ infrastruktury Liczba otwartych obiektów sportowych Liczba zamkniętych obiektów sportowych Liczba zakupionego sprzętu/wyposażenia w otwartych obiektach sportowych bielski bielski 7 4 cieszyoski 4 20 Liczba zakupionego sprzętu/wyposażenia w zamkniętych obiektach sportowych żywiecki Bielsko-Biała bytomski lubliniecki 1 tarnogórski Bytom Brak jest danych w ujęciu powiatowym.

263 Podregion Powiat Typ infrastruktury Piekary Śląskie Liczba otwartych obiektów sportowych Liczba zamkniętych obiektów sportowych Liczba zakupionego sprzętu/wyposażenia w otwartych obiektach sportowych Liczba zakupionego sprzętu/wyposażenia w zamkniętych obiektach sportowych częstochowski częstochowski kłobucki myszkowski 1 5 Częstochowa 7 14 gliwicki gliwicki Gliwice 6 Zabrze 1 katowicki Chorzów 2 60 Katowice Mysłowice 8 35 Ruda Śląska 1 Siemianowice Śląskie Świętochłowice rybnicki raciborski 1 rybnicki wodzisławski Jastrzębie-Zdrój 1 Rybnik Żory sosnowiecki będzioski 5 24 zawierciaoski 2 20 Dąbrowa Górnicza 1 Jaworzno Sosnowiec 1 1 tyski bieruosko-lędzioski mikołowski pszczyoski 2 Tychy 2 50 SUMA ziemskie 48% 64% 67% 99% SUMA grodzkie 52% 36% 33% 1% Źródło: dane LSI, wnioski o płatnośd Sposób wyboru projektów priorytetowo traktował mniejsze miejscowości ze względu na zdiagnozowane tam największe deficyty, co okazało się skutecznym rozwiązaniem, gdyż większośd projektów zlokalizowano w miejscowościach poniżej 50 tysięcy mieszkaoców (27% projektów zlokalizowano na obszarach wiejskich). Potwierdza to również analiza wskaźników produktu i rezultatu, które osiągają wyższe wartości w powiatach ziemskich, a więc w mniejszych miejscowościach, niż w miastach na prawach powiatu.

264 Tabela 86 Dominujące miejsce realizacji projektów Dominujące miejsce realizacji Liczba projektów Wartośd projektów poniżej 50 tys ,85 zł powyżej 50 tys ,94 zł Źródło: dane LSI Głównie inwestowano w obiekty sportowe otwarte (50 projektów), aczkolwiek wartośd tych projektów jest tylko nieco wyższa niż dla obiektów zamkniętych, których jest 5 razy mniej. Wynika to ze znacznie wyższych kosztów budowy obiektów kubaturowych. Analiza zakresu projektów pokazuje, że głównie beneficjenci budowali i modernizowali boiska sportowe (do piłki nożnej lub wielofunkcyjne, np. do koszykówki). Na drugim miejscu znalazły się tereny rekreacyjne i szeroko rozumiana infrastruktura sportowa, np. remont basenu odkrytego, remont stadionu sportowego z kompleksem boisk, modernizacja terenu imprez sezonowych wraz z budową placu zabaw sportowych, budowę kortów tenisowych, zakup ławek parkowych, wielofunkcyjne sieci ścieżek przeznaczonych do aktywnego spędzania wolnego czasu (między innymi jazda na rowerze, biegi rekreacyjne, jazda na rolkach, nordic walking i innych), ścianka wspinaczkowa. Na kolejnym miejscu pod względem liczby projektów znalazły się hale sportowe. W kategorii inne zaliczono np. tor kajakowy, skatepark, tor motocrossowy, kort tenisowy. Najmniej projektów dotyczyło pływalni i ścieżek rowerowych. Biorąc pod uwagę ogólną liczbę obiektów sportowych w województwie skala Działania 9.3 nie jest wysoka. Wsparto niewielki odsetek istniejącej infrastruktury, w przypadku boisk i stadionów jest to niewiele ponad 1,5%, a w przypadku krytych pływalni 3,5%. Tabela 87 Zakres projektów dziedzina sportu Zakres projektów dziedzina sportu Liczba projektów boiska, stadiony 39 tereny rekreacyjne, lokalna infrastruktura sportowa 9 hale sportowe 7 inne (tor kajakowy, skatepark, tor motocrossowy, kort tenisowy) 5 pływalnie zakryte 3 ścieżki rowerowe 1 Źródło: dane LSI, typologia własna na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie Analiza wniosków projektowych wskazuje na wysoką adekwatnośd inwestycji do lokalnych potrzeb. Głównym powodem ich realizacji jest zły stan infrastruktury (dotyczy 34 otwartych i 5 zamkniętych obiektów sportowych objętych przebudową lub remontem) oraz chęd zwiększenia oferty sportowej lub rekreacyjnej. Efektem modernizacji infrastruktury jest poprawa bezpieczeostwa uprawiania sportu, co potwierdzają wyniki badania ilościowego 89% respondentów oceniło wpływ projektów na ten element jako duży i bardzo duży. Na osiągnięcie celu drugiego - rozszerzenie oferty sportoworekreacyjnej, wskazało 100% respondentów.

265 Wykres 47 Efekty projektów Działania 9.3. Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów, n=18 (średnia w skali 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu a 5 oznacza bardzo duży wpływ) W ocenie respondentów widad efekty w postaci zwiększenia liczby uprawiających sport i rekreację. Efekty te dostrzegają przedstawiciele IZ, oceniając dodatkowo, iż zwiększenie aktywności sportowej przełoży się na efekty zdrowotne w dalszej perspektywie. Projekty mają charakter kompleksowy, co oznacza, że w wyniku realizacji projektu powstały obiekty wysokiej jakości gotowe do użytkowania. Zdaniem uczestników wywiadu eksperckiego, typologia projektów odzwierciedla stereotypowe myślenie decydentów o masowym uprawianiu sportów, które najczęściej kojarzą się z graniem w piłkę nożną, koszykówkę i siatkówkę. Najbliżej celu Działania 9.3, jakim jest tworzenie nowych oraz poprawa jakości istniejących lokalnych obiektów o charakterze sportowym i rekreacyjnym, dostępnych dla wszystkich mieszkaoców są projekty z kategorii tereny rekreacyjne, lokalna infrastruktura sportowa, których jest niewiele. Jak pokazano w kolejnym rozdziale, projekty, które rzeczywiście realizują cel dostępności dla wszystkich mieszkaoców to projekty kompleksowe: zapewniające dostęp do sportów różnych dyscyplin, siedzących i aktywnych (boiska, ścieżki biegowe i rowerowe, ale również miejsca do odpoczynku, grillowania, opalania się), skierowanych do różnych grup wiekowych jednocześnie (dla dzieci, młodzieży, dorosłych oraz seniorów), sprzyjających integracji społecznej, pozwalających na podejmowanie gier grupowych, dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych (z uwzględnieniem nie tylko dostępności budynku czy terenu, ale odpowiedniej oferty programowej), odpowiadających na aktualne potrzeby społeczności lokalnych (w sposób sensowny podążające na aktualną modą, np. na uprawianie wspinaczki, nordic-walkingu, jazdy na rolkach, otwarte siłownie), całorocznych pozwalających na uprawianie sportów zimowych i letnich (wielofunkcyjnośd obiektu), gwarantujących bezpieczeostwo (odpowiednie oświetlenie, nadzór, monitoring). Pozytywnym przykładem projektu łączącym w sobie wymienione wyżej cechy, a dodatkowo - o czym wspomina się w kolejnym rozdziale - realizuje potrzebę udostępniania mieszkaocom terenów poprzemysłowych, jest projekt Dostosowanie terenu pogórniczego parku Księża Góra dla potrzeb rekreacyjno-sportowych mieszkaoców Gminy Radzionków, powiatu tarnogórskiego oraz miast na prawach powiatu: Bytom i Piekary Śląskie. Przedmiotem projektu było wykonanie ogólnodostępnych wielofunkcyjnych sieci ścieżek przeznaczonych do aktywnego spędzania wolnego czasu (między innymi jazda na rowerze, biegi rekreacyjne, jazda na rolkach, nordic walking i innych) w kompleksie rekreacyjno sportowym, jakim jest teren Księżej Góry w Radzionkowie. W wyniku projektu powstał otwarty obiekt sportowy w postaci wielofunkcyjnych, ogólnodostępnych i bezpłatnych ścieżek rekreacyjno sportowych. W ramach projektu wykonano oświetlenie ścieżek i utworzenie miejsc rekreacyjno postojowych, wyposażonych w zestawy do dwiczeo siłowych, ławki, miejsca do gry w szachy i inne niezbędne urządzenia do sportu i rekreacji. Nie można jednoznacznie przesądzid o braku użyteczności projektów boiska, stadiony dla różnych typów odbiorców, albowiem nawet drobne udogodnienia (np. mniejsze bramki dla młodszych dzieci, niższe kosze dla niepełnosprawnych), sprawiają, że dostępnośd ich wzrasta. Również nie można zakładad, iż zbudowane i wyremontowane boiska nie będą mogły byd wykorzystywane w okresie zimowym jako lodowisko, ale z opisów we wnioskach o dofinansowanie takie stwierdzenia pada jedynie w 6 projektach. Podsumowad można, iż różnorodnośd projektów jest niska.

266 Jak wynika z badao, wbrew utartym opiniom, powodem rezygnacji mieszkaoców z rekreacji codziennej nie jest deficyt wolnego czasu. Małe zainteresowanie terenami rekreacyjnymi blisko domu wynikało z braku możliwości atrakcyjnego dla nich spędzania wolnych chwil 189. Problem leży w dużej mierze w zagospodarowaniu terenów i ich ofercie programowej, nieprzystającej do rzeczywistych potrzeb i oczekiwao potencjalnych użytkowników. Dlatego, mimo małej różnorodności, projekty z pewnością stwarzają warunki do podjęcia zwiększonej aktywności fizycznej sprzyjającej poprawie zdrowia mieszkaoców, szczególnie na terenach, na których do tej pory nie istniała możliwośd aktywnego spędzania czasu wolnego. Zdaniem ekspertów w zbyt małym stopniu beneficjentami Działania były spółdzielnie mieszkaniowe i wspólnoty mieszkaniowe. Diagnoza pokazuje, że na terenach zarządzanych przez te podmioty zapotrzebowanie na przedsięwzięcia w obszarze sportu i rekreacji jest bardzo duże. Głównie chodzi o potrzebę modernizacji już istniejących terenów rekreacyjnych, które z racji wieku i wyeksploatowania są mało przyjazne i bezpieczne dla mieszkaoców. Eksperci podkreślają, że istnieje tendencja do budowania spektakularnych obiektów kubaturowych lub zagospodarowywania terenów nowych pod działania sportowe i rekreacyjne, a największe potrzeby są znacznie bliżej mieszkaoca na osiedlach. Podsumowując, wysoko należy ocenid wpływ Działania 9.3 na poprawę warunków aktywnego sposobu spędzania wolnego czasu. Jednocześnie analiza ekspercka zakresu projektów wskazuje, że w niewystarczającym stopniu osiągnięto założenie, jakim jest zwiększenie dostępności tej infrastruktury dla wszystkich mieszkaoców regionu Ocena zaspokojenia potrzeb w zakresie poprawy stanu zdrowia mieszkaoców regionu Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Jakie potrzeby w zakresie poprawy stanu zdrowia mieszkaoców regionu zostały spełnione dzięki wsparciu RPO WSL ? Jakie potrzeby w przedmiotowym zakresie nadal wymagają wsparcia? Infrastruktura zdrowotna Realizacja projektów na pewno nie zaspokoiła potrzeb placówek lecznictwa zamkniętego i otwartego w skali regionu. Biorąc pod uwagę liczbę złożonych wniosków o dofinansowanie oraz liczbę podpisanych umów, widad, że potrzeby były znacząco większe niż możliwości finansowe Programu. Szczególnie dotyczy to Działania 9.2, gdzie zainteresowanie było prawie dwukrotnie większe niż dostępne środki. Tabela 88 Porównanie liczby złożonych wniosków o dofinansowanie i podpisanych umów Liczba złożonych wniosków o dofinansowanie Liczba podpisanych umów o dofinansowanie % projektów, dla których podpisano umowy 9.1 Infrastruktura lecznictwa zamkniętego % 9.2 Infrastruktura lecznictwa otwartego % Źródło: dane IZ RPO WSL Analiza niezbędnych nakładów finansowych potrzebnych do poniesienia przez wojewódzkie samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej wykazuje, że zakłady nie byłyby w stanie samodzielnie wygospodarowad wystarczających środków na dostosowanie infrastruktury zdrowotnej. Jak oceniono w 2009 roku, niekorzystna sytuacja finansowa wielu jednostek, zwłaszcza strategicznych, nie pozwala na odtwarzanie majątku, co związane jest z potrzebą ponoszenia wysokich nakładów na zakup aparatury i sprzętu medycznego, na infrastrukturę techniczną, w tym na renowację budynków 191. Również przedstawiciele lecznictwa zamkniętego z poziomu powiatu ocenili podczas wywiadów pogłębionych, iż bez środków zewnętrznych - w tym RPO WSL ich placówki nie byłyby w stanie w takim terminie i zakresie ponieśd kosztów inwestycji infrastrukturalnych. Potwierdza to również badanie ilościowe wśród beneficjentów Działania 9.1 i 9.2. Większośd inwestycji nie zostałaby zrealizowana w ogóle, lub byłaby zrealizowana w mniejszym zakresie i z opóźnieniem. 189 Kształtowanie przestrzeni sportowo-rekreacyjnych w mieście ewolucja problemu; K. Ujma-Wąsowicz, Gliwice Uszczegółowienie RPO WSL , str. 257, wersja z kwietnia Kierunki restrukturyzacji samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, dla których organem założycielskim jest województwo śląskie na lata Zarząd Województwa Śląskiego, Katowice, grudzieo 2009 r.

267 Wykres 48 Odpowiedź na pytanie, czy bez wsparcia z RPO WSL projekt ( ) Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów (pokazano liczebności) W przypadku lecznictwa otwartego wysoka liczba odpowiedzi zostałby zrealizowany w takim samym zakresie, ale z opóźnieniem wskazuje na to, że realizacja inwestycji była koniecznością wynikającą gdyż - jak sugerują wypowiedzi uczestników wywiadu eksperckiego - stan budynków, pomieszczeo i sprzętu wymagał bezwzględnej interwencji. Odwołując się ponownie do informacji o kompleksowym charakterze inwestycji, można ocenid, że w przypadku takich projektów ich realizacja w dużym stopniu zaspokoiła potrzeby placówek. Potrzebą, dla której realizowano taki a nie inny zakres projektów była koniecznośd dostosowania placówek do przepisów prawa. Ograniczony dostęp do środków finansowych na odtworzenie posiadanej aparatury i dostosowanie urządzeo szpitalnych do przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. (wcześniej rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r.) w sprawie wymagao, jakim powinny odpowiadad pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 31, poz uchylone z dniem 1 lipca 2012 r.) oraz wymogów określonych przez Narodowy Fundusz Zdrowia był istotnym problemem, na który odpowiedział RPO WSL Dla takich placówek inwestycje w remonty są koniecznością, aby spełnid wymogi prawne, zapewnid np. właściwy proces przebiegu procesu operacyjnego, zmniejszyd ryzyko wystąpienia zakażeo wewnątrz szpitalnych. W uzasadnieniu dla realizacji projektów w 41% wniosków o dofinansowanie pojawia się kwestia dostosowania do wymogów prawnych, a zdecydowana większośd tych wniosków dotyczy placówek powiatowych. W przypadku tych wszystkich placówek realizacja projektów z RPO WSL była istotnym wkładem w zaspokojenie ich potrzeb. Z kolei zakup aparatury medycznej był konieczny ze względu na jego eksploatację. Analiza zasobów aparaturowych podmiotów leczniczych w podziale na grupy wiekowe, w zależności od roku ich wyprodukowania wskazuje, że większośd aparatów była użytkowana powyżej ośmiu lat. Stan techniczny tych aparatów, wynikający z wieloletniego użytkowania, nie zapewniał prowadzenia właściwej diagnostyki (wysoka awaryjnośd, niska powtarzalnośd uzyskanych wyników, zagrożone bezpieczeostwo pacjenta podczas wykonywania badao diagnostycznych, przestarzałe oprogramowanie) 192. Zakup wyposażenia medycznego, na co wskazują opisy diagnozy sytuacji w poszczególnych placówkach zawarte we wnioskach o dofinansowanie, w dużym stopniu zaspokoił ich potrzeby. Działania 9.1 oraz 9.2 odpowiedziały na wyzwanie, jakie niesie ze sobą postęp technologiczny. Postęp ten w dziedzinie budowy urządzeo medycznych jest porównywalny do postępu w informatyce. Rozwój technologii medycznych, zwłaszcza w zakresie diagnostyki obrazowej sprawia, że zużycie aparatury medycznej dokonuje się obecnie w tempie wielokrotnie szybszym niż jeszcze 10 lat temu. Zużycie ekonomiczne oznacza utratę ich wartości użytkowych na skutek postępu technicznego. W konsekwencji, potrzeby inwestycyjne podmiotów leczniczych są wyższe od możliwości finansowych zarówno własnych, jak i ich podmiotów tworzących. W tej sytuacji szczególnie istotna jest kwestia właściwej identyfikacji potrzeb inwestycyjnych w zakresie aparatury oraz określenie priorytetów w tym zakresie. Aplikowanie o fundusze UE przez podmioty wykonujące działalnośd leczniczą stwarza szanse na 192 Zakup i wykorzystanie aparatury medycznej współfinansowanej ze środków regionalnych programów operacyjnych - Informacja o wynikach kontroli, NIK 2012.

268 rozwój i podnoszenie ich konkurencyjności pod warunkiem, że pozyskane środki zostaną efektywnie wykorzystane 193. Przyjmuje się, że czas efektywnego użytkowania aparatu medycznego wynosi 8 lat. Stanowi to również wyznacznik potrzeb placówek zdrowia na przyszłośd. Podsumowując, projekty zrealizowane w ramach Działania 9.1 i 9.2 obejmujące budynki wraz z wyposażeniem oraz sprzęt medyczny w dużym stopniu odpowiedziały na potrzeby beneficjentów oraz potrzeby mieszkaoców. Ze względu na zakres i kompleksowośd większości projektów korzyści dla pacjentów oraz personelu medycznego są wyraźne. Jednocześnie biorąc pod uwagę liczbę potencjalnych beneficjentów i zainteresowanie aplikowaniem o środki, potrzeby inwestycyjne w obszarze zdrowia w skali regionu pozostały niezaspokojone. Ze względu na małą liczbę projektów - Działania 9.1 i 9.2 nie opowiedziały w pełni na potrzebę budowy kompleksowych systemów zarządzania służbą zdrowia, przez które rozumie się informatyzację obiektów, realizowaną za pomocą wdrożenia systemów poprawiających zarządzanie służbą zdrowia, budowę sieci teleinformatycznych, zakup oprogramowania, w tym oprogramowania medycznego oraz komputeryzację usług świadczonych w zakresie lecznictwa. Takie projekty zostały jednak ujęte w Priorytecie II. W 6 projektach w ramach Działania 2.1 zaplanowano tworzenie publicznych punktów dostępu do Internetu (PIAP). W Działaniu 2.2 w 25 projektach zaplanowano budowę zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania w administracji publicznej na poziomie regionalnym, ponadlokalnym i lokalnym (back office) a w 23 tworzenie i wdrażanie systemów informatycznych na poziomie regionalnym, ponadlokalnym i lokalnym w zakresie e-government zwiększających zakres oraz dostępnośd usług świadczonych drogą elektroniczną (front office), przy czym aż w 20 z nich oba typy interwencji występowały równocześnie. W przypadku projektów z Działania 2.1 nie można powiedzied, aby realizowały one podstawowe potrzeby infrastrukturalne służby zdrowia. Ich celem jest zmniejszenie wykluczenia cyfrowego wśród pacjentów szpitali (wszyscy beneficjenci to placówki leczenia zamkniętego). Analiza wniosków projektowych wskazuje na całkowite zaspokojenie potrzeb placówek w zakresie powszechnego udostępniania sieci Internet. Nie mają wpływu na poprawę zdrowia mieszkaoców, a jedynie w jednym przypadku wskazano we wniosku wpływ projektu na korzyśd w postaci usprawnienia wymiany danych medycznych i wsparcia procesu leczenia. W przypadku Działania 2.2 realizacja projektów, zarówno skierowanych na systemy back-, jak i front office, przyczyniają się do poprawy jakości usług medycznych. Systemy back office usprawniają wymianę danych zarządczych o pacjencie, odciążają personel medyczny poprzez likwidację konieczności sporządzania papierowych wersji dokumentów, zwiększając wydajnośd pracy. Z kolei dla pacjenta korzyścią jest możliwośd skrócenia czasu oczekiwania na wyniki badao i ewentualnego procesu konsultacji z zewnętrznymi specjalistami. Z kolei rozwój e-usług to korzyści w postaci poprawy jakości świadczonych usług poprzez umożliwienie np. rejestracji on-line, elektronicznego udostępniania wyników badao, czy też zdalnej opieki nad pacjentem. Chod w niewielu projektach wspomniano o poprawie komunikacji z innymi placówkami zdrowia, można zakładad, że temu również służą realizowane inwestycje, jako, że w większości przypadków ich celem jest spełnienie wymogów postawionych w ustawie 194. W niewielkiej liczbie wniosków o dofinansowanie (w 4) pojawia się informacja o możliwości wykorzystania inwestycji do dalszego rozwoju/ rozbudowy systemów administracyjno-medycznych w służbie zdrowia. Np. umożliwienie dalszego rozwoju platform (skalowalnośd) realizowanego poprzez kolejne przedsięwzięcia - o nowe cele, jakimi mogą byd m.in. telemedycyna, elektroniczny rekord pacjenta czy elektroniczne zlecanie badao, elektroniczny transfer recept. Są to nie tyle potrzeby placówek leczniczych, co wyzwania stojące przed nimi (wymagające jednakże wpierw zmian legislacyjnych). Projekty w dużym stopniu zaspokoiły potrzeby placówek w zakresie systemów front- i back office. Wskazuje na to m.in. ich kompleksowośd (realizacja typów interwencji 1 i 2 jednocześnie), analiza uzasadnieo dla realizacji projektów, jak też wypowiedzi przedstawicieli zakładów leczniczych uczestników dyskusji eksperckiej. Niewątpliwie potrzeby w tym zakresie będą nadal istnied, gdyż informatyzacja i rozwój e-usług to obszary, w których następują w ostatnich latach wielkie zmiany. Wyzwaniem będzie tworzenie usług elektronicznych na poziomach wyższych niż 1 i 2. W celu określenia tego, które z potrzeb zostały spełnione poprzez inwestycje RPO WSL dokonano analizy zapisów tworzonych na okres programowania w dokumentach programowych RPO oraz Strategii Rozwoju 193 Zakup i wykorzystanie aparatury medycznej współfinansowanej ze środków regionalnych programów operacyjnych - Informacja o wynikach kontroli, NIK Ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia. Jednym z jej celów jest poprawa funkcjonowania opieki zdrowotnej w Polsce poprzez zapewnienie kompleksowości, aktualności, niesprzeczności norm, procesów, systemów i zasobów informacyjnych ochrony zdrowia mających wpływ na zachowanie spójności ładu informacyjnego w ochronie zdrowia, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb informacyjnych obywateli.

269 Województwa Śląskiego na lata ". Poniżej przedstawiono syntetycznie główne wyzwania/potrzeby regionu w obszarze zdrowia mieszkaoców oraz ocenę tego czy dane potrzeby zostały spełnione dzięki temu wsparciu. Tabela 89 Re-diagnoza potrzeb w obszarze zdrowia zawartych w dokumentach programowych RPO oraz Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata " oraz ocena stopnia ich spełnienia Potrzeby zdefiniowane w RPO WSL oraz SRWŚ nierównomierne rozmieszczenie infrastruktury ochrony zdrowia (RPO WSL ) dysproporcja występowania ośrodków zdrowia i szpitali oraz ich wyposażenia w łóżka szpitalne między miastami i wsiami, lokalizacja ok. 70% placówek w miastach na prawach powiatu (SRWŚ 2015) znacznie gorszy stan zdrowia społeczeostwa niż w pozostałej części kraju, wyższa zachorowalnośd i krótszy średni okres życia mieszkaoców (RPO WSL ) niezadawalający stan zdrowia mieszkaoców regionu (SRWŚ 2015) wyższa od średniej dla kraju (213 osób) liczba osób przypadająca na jedno łóżko szpitalne w północnej (241 osób) i zachodniej części województwa (228 osób) (RPO WSL ) wysoki udział osób niepełnosprawnych w odniesieniu do kraju (10,3% osób niepełnosprawnych) (RPO WSL ) wysoki odsetek osób niepełnosprawnych powstałych w wyniku wypadku przy pracy (ok. 10% osób niepełnosprawnych), wyższy od średniej dla kraju o 4,7% (SRWŚ 2015) systematyczny wzrost liczby osób niepełnosprawnych oraz zapadalnośd na choroby zawodowe (SRWŚ 2015) Ocena wpływu RPO WSL oraz stopnia zaspokojenia potrzeb RPO WSL nie zakładał inwestycji w powstanie nowych placówek ochrony zdrowia, zatem ta potrzeba nie została zaspokojona i pozostaje aktualna. Natomiast inwestycje w istniejących placówkach pozwoliły w części projektów na zwiększenie dostępności do usług medycznych poprzez zakup wyposażenia medycznego niedostępnego wcześniej w danej placówce, co zmuszało mieszkaoców do podróżowania do innych miejscowości. Inwestycje w placówki lecznictwa zamkniętego nie są równomiernie rozłożone w regionie - większośd projektów zrealizowano w południowej części województwa. Projekty realizowane w ramach Działania 9.2 są bardziej równomiernie rozłożone w regionie. Warto również podkreślid, iż większośd projektów z Działania 9.2, zarówno pod względem liczby jak i wartości, zrealizowano w miejscowościach o liczbie mieszkaoców poniżej 50 tys. Na obszarach wiejskich i górskich zlokalizowano 36% projektów. Podobnie jest w w przypadku Działania 9.1, gdzie prawie 50% projektów dotyczy placówek w miejscowościach poniżej 50 tysięcy mieszkaoców, chod jedynie 4 projekty zlokalizowano na obszarach wiejskich. W przypadku tego Działania jest to jednak oczywiste, gdyż placówki lecznictwa zamkniętego znajdują się zazwyczaj na obszarach miejskich. Projekty RPO WSL przyczyniają się pośrednio do poprawy stanu zdrowia społeczeostwa, gdyż uzupełnienie wyposażenia szpitali w sprzęt medyczny poprawia dostęp do pełnej diagnostyki pacjentów oraz przyspiesza proces diagnozowania a zarazem leczenia chorych. Potrzeba poprawy stanu zdrowia mieszkaoców regionu pozostaje aktualna, co oznacza koniecznośd nie tylko realizacji dalszych inwestycji w budynki i wyposażenie szpitali i przychodni, ale także realizacji programów profilaktycznych dot. chorób będących istotnym problemem zdrowotnym regionu. Projekty RPO WSL w niewielkim stopniu przyczyniły się do poprawy dostępności do usług medycznych, co oznacza, że nie miały wpływu na czas oczekiwania na wizytę/ zabieg, ani na zwiększenie liczby miejsc w szpitalach. Potrzeba pozostaje nadal aktualna. Odpowiedź na problem wysokiej liczby osób niepełnosprawnych w regionie można w przypadku Priorytetu IX rozpatrywad dwojako: Jako dostosowanie inwestycji do potrzeb osób niepełnosprawnych ta potrzeba w projektach została zrealizowana (w Działaniu 9.1 na 21 projektów zakładających inwestycje w budynki, w 11 przypadkach dostosowano je do potrzeb osób niepełnosprawnych, w Działaniu 9.2 było to 26 na 34, a w 9.3 było to 28 na 54), Jako inwestowanie szczególnie w infrastrukturę przeznaczoną do rehabilitacji w ramach RPO WSL nie wyszczególniono takich kierunków wsparcia, ale zakres projektów pozwala na stwierdzenie, że ta potrzeba była realizowana w minimum 15 projektach w Działaniu 9.1, a także 8 w Działaniu 9.2 (zakupiono sprzęt do rehabilitacji bądź inwestowano w cały oddział/przychodnię rehabilitacyjną). Obie wyżej wymienione potrzeby, tj. koniecznośd dostosowania inwestycji do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz inwestowanie w infrastrukturę przeznaczoną do rehabilitacji pozostają aktualne w świetle wciąż niedoinwestowanych placówek służby zdrowia oraz problemów zdrowotnych społeczeostwa wynikającego m.in. ze starzenia się społeczeostwa. silne starzenie się społeczeostwa (SRWŚ RPO WSL nie odpowiadało w bezpośredni sposób na problem starzenia się

270 Potrzeby zdefiniowane w RPO WSL oraz SRWŚ Ocena wpływu RPO WSL oraz stopnia zaspokojenia potrzeb 2015) społeczeostwa. Analiza zakresu projektów pokazuje, że, poza omówionymi wyżej projektami w infrastrukturę przeznaczoną do rehabilitacji, co jest ważne w kontekście zdiagnozowanego problemu, jedynie w 2 projektach w Działaniu 9.1 inwestycje dotoczyły oddziałów geriatrycznych i opiekuoczo-pielęgnacyjnych dla osób starszych. Potrzeba odpowiedzi na problem starzenia się społeczeostwa pozostaje aktualna. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych RPO WSL oraz SRWŚ Niedoinwestowanie placówek leczenia zamkniętego i otwartego wymaga dalszych interwencji. Wskazują na to wyniki zarówno analizy danych zastanych (sprawozdania konsultantów wojewódzkich w obszarze zdrowia), wywiadów jakościowych (wśród beneficjentów i ekspertów), a także badania ankietowego wśród beneficjentów RPO WSL Warto rozróżnid potrzeby realizacji projektów w dwóch grupach placówek leczenia zamkniętego. Jak wskazywali uczestnicy wywiadu eksperckiego oraz beneficjenci, inne potrzeby mają szpitale powiatowe a inne o charakterze regionalnym i specjalistycznym. Szpitale powiatowe częściej zajmują stare, zniszczone budynki, tak wyeksploatowane, że częśd pomieszczeo czasem nie może byd użytkowana ze względów bezpieczeostwa. Wynika to z uwarunkowao historycznych, np. szpital utworzony został na bazie dostępnych obiektów, często zabytkowych, zaniedbanych, niedostosowanych do potrzeb współczesnej służby zdrowia oraz wymogów prawa. W przypadku szpitali o charakterze regionalnym i specjalistycznym infrastruktura jest często w lepszym stanie i nie wymaga aż tak pilnego remontu. Wykres 49 Plany inwestycyjne beneficjentów Działania 9.1 i 9.2 Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów (pokazano liczebności) Większośd respondentów widzi potrzebę dalszych inwestycji, przede wszystkim w zakresie modernizacji i zakupu sprzętu medycznego. W przypadku lecznictwa zamkniętego priorytetem będzie również inwestowanie w infrastrukturę technicznosanitarną placówek. Zdaniem ekspertów właśnie takie działania, a nie np. unowocześnianie aparatury medycznej, jest z punktu widzenia pacjentów najbardziej istotne w przypadku mniej specjalistycznych placówek. Jak opisał to jeden z przedstawicieli placówki lecznictwa zamkniętego i otwartego, dla pacjenta kluczowe jest, aby miejsce, do którego trafia było przyjazne, czyste i jasne. Pokazują to badania satysfakcji pacjentów, których opinie dotyczą przede wszystkim kwestii komfortu i wygody. Kolejną ważną potrzebą są inwestycje w budynki dalsze remonty i modernizacje, również te wpływające na poprawę efektywności energetycznej. W odniesieniu do wyposażenia sprzętowego, potrzeby placówek lecznictwa zamkniętego i otwartego są, zdaniem ekspertów, podobne. Znaczące różnice występują w przypadku inwestycji w budynki, które w przypadku szpitali mogą byd bardziej kosztochłonne, ze względu na koniecznośd zapewnienia takiej infrastruktury, jak zbiorniki na wodę, awaryjne zasilanie, zaplecze bytowe dla pacjentów (kuchnia). W podobnym stopniu placówki lecznictwa zamkniętego i otwartego widzą potrzebę zakupu i wdrożenia systemów poprawiających zarządzanie i jakośd usług medycznych. Również ważne, z punktu widzenia beneficjentów, co potwierdzają też inne źródła, jest podnoszenie kwalifikacji personelu. Dotyczy to zarówno kwalifikacji zawodowych, ale również miękkich, dotyczących komunikacji, współpracy z pacjentem,

271 kwestii psychologicznych, a także radzenie sobie ze stresem i wypaleniem zawodowym. Służba zdrowia boryka się z istotnym problemem niewystarczających kadr. Sytuacja ta wynika między innymi z braku zainteresowania lekarzy podjęciem specjalizacji w niektórych dziedzinach (m. in. diagnostyka laboratoryjna, mikrobiologia lekarska, analityka farmaceutyczna, medycyna sądowa, choroby zakaźne, otorynolaryngologia dziecięca, medycyna rodzinna, patomorfologia, transfuzjologia kliniczna oraz ortodoncja). Konsultanci wojewódzcy zwracają również uwagę na strukturę wiekową specjalistów. Duża grupa specjalistów jest w wieku przedemerytalnym, co wkrótce spowoduje powstanie tzw. luki pokoleniowej zarówno w grupie lekarzy, jak i pielęgniarek. Od kilku lat obserwuje się również znaczący brak pielęgniarek w województwie śląskim. Wynika on z faktu zamknięcia szkół pielęgniarskich, odchodzenia pielęgniarek i położnych na emeryturę oraz znaczącej liczby pielęgniarek wyjeżdżających do pracy za granicę. Jednocześnie słaba kondycja finansowa publicznych jednostek służby zdrowia doprowadza do filtracji tego środowiska i odpływu średniego i wyższego personelu pielęgniarskiego do jednostek niepublicznych 195. Podsumowując, jeśli chodzi o aktualne potrzeby placówek, jak podkreślili uczestnicy wywiadu eksperckiego, nie wykraczają one poza to, co dotychczas oferował RPO WSL Bardziej pogłębione analizy wskazują jednak na koniecznośd ukierunkowania wsparcia na zaspokojenie potrzeb wynikających z czynników demograficznych i cywilizacyjnych. Leczenie osób starszych Na podstawie analiz prowadzonych przez konsultantów wojewódzkich w obszarze zdrowia, największe wyzwania w obszarze zdrowia będą wynikały z problemu starzejącego się społeczeostwa 196. Na podstawie analizy raportów rocznych stwierdzid należy, iż bardzo dużym problemem jest obecnie zapewnienie osobom starszym oraz przewlekle chorym kompleksowej opieki specjalistycznej. Dane demograficzne wskazują, że do 2030 roku województwo śląskie będzie najstarszym demograficznie województwem w kraju. W związku z wydłużeniem życia mieszkaoców województwa śląskiego oraz ciągłym postępem medycyny występują bardzo duże braki miejsc w nielicznie obecnie funkcjonujących oddziałach geriatrycznych oraz w placówkach opiekuoczoleczniczych. Praktycznie nie funkcjonuje system zintegrowanej opieki paliatywnej nad przewlekle chorymi. Liczba placówek geriatrycznych jest ciągle za mała w stosunku do potrzeb województwa. Oddziały chorób wewnętrznych w dużym stopniu muszą przejmowad zadania oddziałów geriatrycznych, oddziałów opieki długoterminowej oraz zakładów pielęgnacyjnoopiekuoczych. Opieka domowa Średnia długośd pobytu pacjentów w szpitalach ogólnych ulega systematycznemu skracaniu - w roku 2011 wynosiła 6,8 dnia a w roku 2012 zmniejszyła się do poziomu 6,5 dnia. Średnia długośd pobytu chorego w szpitalach uwarunkowana jest profilem danego oddziału (oddziały typu zabiegowego, oddziały typu zachowawczego) 197. Zdaniem ekspertów, w tym kierunku powinny iśd działania poprawiające efektywnośd służby zdrowia skróceniu pobytu pacjenta w szpitalu na rzecz rozwoju usług opieki domowej. Tutaj pojawiają się konkretne potrzeby w zakresie profilaktyki: szkolenia dla rodzin i opiekunów w zakresie opieki nad pacjentem w domu. Leczenie paliatywne oraz usługi pielęgnacyjno-opiekuocze Kolejną dziedziną, w której dostępnośd leczenia jest niewystarczająca, jest leczenie paliatywne oraz usługi pielęgnacyjnoopiekuocze. Liczba zakładów pielęgnacyjno opiekuoczych, opiekuoczo leczniczych spadła w stosunku do 2011 roku (w 2011 r. 63 placówki, w 2012 r. 60). Również miejsc w zakładach stacjonarnej opieki hospicyjnej jest znacząco mniej niż w 2011 roku (z 7 zakładów w 2011 roku oferujących 110 miejsc w 2012 roku funkcjonuje jeden z 24 miejscami) 198. Warto zaznaczyd, że pobyty pacjentów w takich oddziałach są bardzo długie, trwają zwykle nawet kilkanaście lat, a czasami pacjent zostaje umieszczony w placówce zaraz po urodzeniu, wypis pacjenta kooczy się zwykle jego zgonem. 195 Zakup i wykorzystanie aparatury medycznej współfinansowanej ze środków regionalnych programów operacyjnych - Informacja o wynikach kontroli, NIK Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie woj. śląskiego częśd I, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie woj. śląskiego częśd I, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie woj. śląskiego częśd I, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2013.

272 Rehabilitacja i profilaktyka Rehabilitacja jest kolejnym obszarem, na które będzie coraz większe zapotrzebowanie. Ma to związek nie tylko z coraz większą liczbą osób starszych, ale także z wydłużeniem wieku emerytalnego, co sprawia, że osoby coraz dłużej pozostają w wieku produkcyjnym. Z jednej strony potrzebne są zatem programy profilaktyczne pozwalające zachowad sprawnośd i możliwośd pracy, a z drugiej usługi rehabilitacyjne, które pozwolą na ponowne podjęcie zatrudnienia. O skali problemu świadczą twarde dane przywołane przez jednego z ekspertów podczas wywiadu. Polska znajduje się w światowej czołówce pod względem efektywności leczenia kardiologicznego (niska umieralnośd podczas leczenia), natomiast bardzo niskie efekty osiągane są po zakooczeniu leczenia szpitalnego: 18% osób nie przeżywa roku po interwencji kardiologicznej, a 50% nie przezywa 3 lat, właśnie dlatego, że pacjent ma niewystarczające wsparcie ze strony profesjonalnej opieki rehabilitacyjnej. Psychiatria Obecnośd problemu potwierdzili uczestnicy wywiadu grupowego, a ponadto wskazali również kolejne kierunki, na które będzie coraz większe zapotrzebowanie. Obok poradni i oddziałów geriatrycznych wskazane jest zwiększenie liczby placówek świadczących usługi pielęgniarsko-opiekuocze, w tym również w domach pacjentów, co również jest pochodną starzejącego się społeczeostwa. Również potrzeby zdrowotne populacji śląskiej w dziedzinie psychiatrii będą wzrastad, ze względu na coraz większą liczbę pacjentów z depresją, w tym, co podkreślali eksperci osób młodych, a nawet dzieci. Na chwilę obecną nie zdiagnozowano wysokiego deficytu liczby miejsc w placówkach lecznictwa zamkniętego, ani otwartego w tej dziedzinie, ale, zdaniem ekspertów, sytuacja ta zmieni się w najbliższych latach. O tym świadczą m.in. dane o wysokim stopniu wykorzystania łóżek w oddziałach psychiatrycznych. Rozmieszczenie zakładów psychiatrycznej opieki stacjonarnej w poszczególnych powiatach i miastach na prawach powiatu na terenie województwa śląskiego jest zróżnicowane, największa liczba łóżek tego typu zlokalizowana jest w powiatach: gliwickim, lublinieckim i mieście Rybnik (miejsca położenia zakładów psychiatrycznej opieki stacjonarnej). Wskaźnik średniego wykorzystania łóżek w zakładach psychiatrycznej opieki stacjonarnej w województwie śląskim w roku 2012 wynosił 331,2 dni (w skali roku), czyli łóżka były wykorzystane w 90,7%. W najwyższym stopniu wykorzystywane były łóżka zlokalizowane w oddziałach psychiatrycznych dla dzieci (106,3%) i w ośrodkach leczenia uzależnieo (102,8%) zlokalizowane w oddziałach psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży (114,5%), psychiatrii sądowej (103,5%) i detoksykacyjne (narkotyki, inne substancje) - 101,3% 199. Średni czas pobytu pacjentów hospitalizowanych w szpitalach psychiatrycznych i oddziałach psychiatrycznych szpitali ogólnych w województwie śląskim w 2012 roku wyniósł 48,4 (czas ten wydłużył się w stosunku do 2011 roku z 47,3 dnia). Najdłuższy średni czas pobytu jest w poniższych oddziałach: zakładu opiekuoczo leczniczego psychiatrycznego (1231,5 dnia), oddziału psychiatryczny dla przewlekle chorych (718 dni), a także oddziału psychiatrii sądowej o wzmocnionym zabezpieczeniu (714,4). Telemedycyna Zdaniem ekspertów telemedycyna jest obszarem, w który szczególnie należy inwestowad i rozwijad. Termin telemedycyna oznacza zastosowanie technologii teletransmisyjnych do przekazywania wszelkich danych medycznych do celów profilaktyki, diagnostyki, terapii, rehabilitacji, nauki i dydaktyki oraz zabezpieczenia logistycznego. W zastosowaniu rozwiązao telemedycznych upatruje się szansę na poprawę opieki nad pacjentem i zwiększenie efektywności systemu opieki zdrowotnej 200. Co więcej, Komisja Europejska zwraca uwagę na znaczenie telemedycyny dla rozwoju gospodarczego paostw członkowskich 201. Warunkiem upowszechnienia rozwiązao telemedycznych są: regulacje prawne; zapewnienie bezpieczeostwa danych; możliwości techniczne; efekty; merytoryczne uzasadnienie; ekonomiczne uzasadnienie; akceptacja przez płatnika; akceptacja przez pacjentów oraz akceptacja przez środowisko medyczne. Zdaniem ekspertów w sensie medycznym i technicznym placówki są na to przygotowane, natomiast niewątpliwie występują bariery prawne. 199 Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie woj. śląskiego I, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice Piotrowicz R, Rużyłło W. Telekardiologia, Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyoskiego, Warszawa Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-społecznego oraz komitetu regionów w sprawie korzyści telemedycyny dla pacjentów, systemów opieki zdrowotnej i społeczeostwa, Bruksela, dnia , KOM(2008)689.

273 Jedną z podstawowych barier w rozwoju telemedycyny w Polsce jest brak jasności przepisów prawa. Potrzebne są zmiany obowiązujących przepisów, nie tylko umożliwiające świadczenie porad medycznych na odległośd, ale też jasno rozstrzygające problem odpowiedzialności za porady telemedyczne i gwarantujące ochronę danych osobowych. Możliwości techniczne, wraz z postępującą cyfryzacją społeczeostwa i zwiększającym się dostępem do technologii teletransmisyjnych, stale rosną. Mimo to kwestie techniczne w dalszym ciągu stanowią barierę, ze względu na brak systemowego wsparcia finansowego dla rozwoju telemedycyny oraz brak wspólnych standardów, w tym sprzętu i formatu danych 202. Poniżej, bazując na danych Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach (na podstawie raportów rocznych konsultantów wojewódzkich w wybranych dziedzinach medycznych za rok 2012) oraz opiniach zgłoszonych przez ekspertów, przedstawiono dziedziny medycyny, w których istnieją deficyty pod względem liczby placówek oraz wyposażenia. Geriatria Lecznictwo zamknięte: niewystarczająca liczba placówek Lecznictwo otwarte: niewystarczająca liczba placówek W województwie śląskim w 2012 r. funkcjonowało 287 łóżek w oddziałach geriatrycznych (zmniejszenie w stosunku do 2011 r.) oraz 24 poradnie. W ciągu najbliższych 15 lat zapotrzebowanie na świadczenia z geriatrii wzrośnie 4-krotnie. W związku z tym wzrośnie też zapotrzebowanie na lekarzy specjalistów oraz ilośd oddziałów geriatrycznych i poradni. Należy więc inwestowad w rozwój geriatrii. Nadal istnieje brak oddziałów geriatrycznych na terenie Bielska-Białej, Żywca, Gliwic, Myszkowa, Zawiercia, Kłobucka, Lublioca, Szczekocin oraz Jastrzębia Zdrój. Anestezjologia i intensywna terapia Lecznictwo zamknięte: niewystarczająca liczba stanowisk intensywnej terapii Lecznictwo otwarte: n.d. W województwie śląskim nadal brakuje stanowisk intensywnej terapii. Liczba stanowisk intensywnej terapii, która powinna odpowiadad 4-10% łóżek szpitalnych, jest w chwili obecnej nieosiągnięta. Angiologia Lecznictwo zamknięte: niewystarczająca liczba placówek Lecznictwo otwarte: n.d. Brak oddziału angiologicznego lub chirurgii naczyniowej w Częstochowie i okolicy skutkuje małą liczbą specjalistów i gorszą opieką angiologiczną dla mieszkaoców tego regionu. Chirurgia plastyczna Lecznictwo zamknięte: niewystarczająca liczba placówek Lecznictwo otwarte: n.d. Dostępnośd do świadczeo z zakresu chirurgii rekonstrukcyjnej dla mieszkaoców województwa jest niewystarczająca. Ponadto zapotrzebowanie na świadczenia medyczne chirurgii plastycznej, a w szczególności na zabiegi rekonstrukcyjne, w województwie z roku na rok ciągle wzrasta Hipertensjologia Lecznictwo zamknięte: niewystarczająca liczba placówek Lecznictwo otwarte: niewystarczająca liczba placówek Potrzeby zdrowotne populacji śląskiej w dziedzinie nadciśnienia tętniczego są bardzo duże i będą wzrastad. Według badao ok. 32% dorosłej populacji kraju cierpi na nadciśnienie. W województwie śląskim nie działa jednostka medyczna, która zajmuje się tylko i wyłącznie diagnostyką i leczeniem nadciśnienia tętniczego. Zdecydowana większośd chorych na nadciśnienie tętnicze hospitalizowana jest w licznych oddziałach chorób wewnętrznych. Liczba poradni nadciśnienia tętniczego jest niewystarczająca. Koniecznym jest również otwarcie poradni nadciśnienia tętniczego dla dzieci. Diabetologia Lecznictwo zamknięte: niewystarczająca liczba łóżek Lecznictwo otwarte: niewystarczająca liczba placówek W związku z ogłoszoną przez WHO epidemią cukrzycy i społecznym charakterem choroby potrzeby zdrowotne są znacznie wyższe i o szerszym zakresie od obecnie proponowanych w regionie. Konieczne jest zwiększenie liczby łóżek diabetologicznych dziecięcych i internistycznych oraz przygotowanie projektu programu zdrowie dla śląska cukrzyca. Medycyna paliatywna Lecznictwo zamknięte: niewystarczająca liczba placówek Lecznictwo otwarte: niewystarczająca liczba placówek 202 Telemedycyna w Polsce bariery rozwoju w opinii lekarzy, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013, Tom 19, Nr 4,

274 Liczba podmiotów świadczących usługi z zakresu medycyny paliatywnej oraz poradni specjalistycznych jest niewystarczająca. Rehabilitacja medyczna Lecznictwo zamknięte: niewystarczająca liczba placówek Lecznictwo otwarte: niewystarczająca liczba placówek Zapotrzebowanie na świadczenia rehabilitacyjne w województwie śląskim stale wzrasta, jednak dostępnośd pacjentów do leczenia wyraźnie się obniża. Największy procent leczonych stacjonarnie stanowią pacjenci starsi, z przewlekłymi schorzeniami narządu ruchu oraz współistniejącymi chorobami utrudniającymi rehabilitację. Priorytetem powinno byd więc włączanie istniejących i tworzenie nowych oddziałów geriatrycznych do leczenia i usprawniania tej grupy wiekowej. Przyszłością dla rehabilitacji jest świadczenie usług rehabilitacyjnych on-line, tzw. telerehabilitacja. Obecnie stan prawny nie pozwala na rozwój tej dziedziny medycyny, Choroby płuc Lecznictwo zamknięte: niedostateczny poziom wyposażenia Lecznictwo otwarte: n.d. Potrzeby z zakresu chorób płuc w populacji są i będą coraz większe. Wzrasta ilośd chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc oraz raka płuc. Na terenie województwa działa 17 placówek pulmonologicznych, w tym 6 szpitali. Niedobory kadrowe występują w 6 placówkach i szacowane są na 10 lekarzy specjalistów chorób płuc. Istnieje pilna koniecznośd doposażenia oddziałów sprzęt diagnostyczny oraz wymiany zużytego sprzętu. Alergologia Lecznictwo zamknięte: n.d. Lecznictwo otwarte: nierównomierne rozmieszczenie Baza szpitalna oraz ilośd personelu medycznego zabezpiecza potrzeby zdrowotne ludności, jednak potrzeby te będą sukcesywnie wzrastad. Na obszarze województwa działa 287 poradni alergologicznych, świadczeo ambulatoryjnych udziela 201 lekarzy, w tym 60 specjalistów alergologów. Ilośd poradni jest wystarczająca, natomiast obserwuje się ich nierównomierne rozmieszczenie, grupują się głównie w dużych miasta województwa. Chirurgia onkologiczna Lecznictwo zamknięte: brak zidentyfikowanych potrzeb infrastrukturalnych Lecznictwo otwarte: niewystarczająca liczba placówek Baza szpitalna jest wystarczająca, jednak należy zwiększyd ilośd specjalistycznych poradni chirurgii onkologicznej. Ginekologia onkologiczna Lecznictwo zamknięte: n.d. Lecznictwo otwarte: niewystarczająca liczba placówek Zachorowalnośd na nowotwory narządów płciowych kobiet wzrasta 2-4 % rocznie. Tendencja wzrostowa utrzyma się przez najbliższe 10 lat. Występuje całkowity brak poradni specjalistycznych na terenie województwa. Psychiatria Lecznictwo zamknięte: niewystarczające wyposażenie, niewłaściwe rozmieszczenie łóżek Lecznictwo otwarte: brak zidentyfikowanych potrzeb infrastrukturalnych Ilośd łóżek jest wystarczająca, jednak rozmieszczenie jest niewłaściwe zbyt mało jest miejsc w oddziałach psychiatrycznych przy szpitalach ogólnych. Najważniejszym problemem w lecznictwie zamkniętym jest zdekapitalizowana baza szpitali, w znacznej części wymagająca remontów. Psychiatria dzieci i młodzieży Lecznictwo zamknięte: niewystarczająca liczba placówek Lecznictwo otwarte: niewystarczająca liczba placówek Na terenie województwa zwiększa się zapotrzebowanie na usługi medyczne i terapeutyczne w zakresie psychiatrii dzieci i młodzieży. Nadal utrzymuje się dysproporcja pomiędzy zapotrzebowaniem a dostępnością konsultacji specjalisty psychiatry dzieci i młodzieży. Na obszarze Bielska-Białej i Podbeskidzia w dalszym ciągu brak jest całodobowego oddziału psychiatrii dzieci i młodzieży. Onkologia i hematologia dziecięca Lecznictwo zamknięte: duże rozproszenie Lecznictwo otwarte: niewystarczająca liczba placówek Baza szpitalna uległa dużemu rozproszeniu, docelowo powinna byd jedna silna pełnoprofilowa jednostka szpitalna z oddziałem hematologii i onkologii dziecięcej, oddziałem przeszczepiania szpiku kostnego. Istnieje potrzeba zwiększenia liczby poradni specjalistycznych. Otorynolaryngologia dziecięca Lecznictwo zamknięte: brak Lecznictwo otwarte: niewystarczająca liczba

275 zidentyfikowanych potrzeb infrastrukturalnych placówek Liczba poradni w województwie śląskim (31) jest niewystarczająca dla istniejących potrzeb zdrowotnych. Rozmieszczenie specjalistów jest nierównomierne, północna oraz południowa częśd województwa nie posiada wystarczającej liczby specjalistów. Audiologia i foniatria Lecznictwo zamknięte: n.d. Lecznictwo otwarte: niewystarczająca liczba placówek Ilośd poradni audiologicznych i foniatrycznych jest zdecydowanie za mała w stosunku do potrzeb regionu śląskiego. W związku ze stałym wzrostem liczby pacjentów z zaburzeniami słuchu oraz schorzeniami narządu głosu i mowy należy spodziewad się dalszego znacznego wzrostu zapotrzebowania na świadczenia z zakresu audiologii i foniatrii. Stomatologia Lecznictwo zamknięte: n.d. Lecznictwo otwarte: niewystarczająca liczba placówek Potrzeby zdrowotne z zakresu stomatologii są duże i wymagają zwiększenia dostępności do świadczeo. Ilośd poradni świadczących usługi medyczne jest niedostateczna. Choroby przyzębia zaliczane są do chorób społecznych, w związku z tym należy położyd większy nacisk na profilaktykę (usuwanie złogów nazębnych oraz instruktaż higieny). Ilośd poradni specjalistycznych jest niewystarczająca, co utrudnia chorym dostęp do specjalisty. Zdrowie publiczne Lecznictwo zamknięte: n.d. Lecznictwo otwarte: n.d. Liczba placówek opiekuoczo-leczniczych jest zdecydowanie za mała w stosunku do potrzeb województwa. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach (raporty roczne konsultantów wojewódzkich za rok 2012) Podsumowanie oraz opiniach zgłoszonych przez ekspertów na wywiadzie grupowym Podsumowując, w obszarze zdrowia zrealizowane projekty w dużym stopniu zaspokoiły potrzeby placówek wynikające z przestarzałego sprzętu, a także konieczności dostosowania placówek do przepisów prawa. Biorąc pod uwagę liczbę placówek w regionie oraz zainteresowanie aplikowaniem o środki, potrzeby inwestycyjne w regionie, szczególnie w obszarze lecznictwa otwartego, nie zostały zaspokojone. Ze względu na częste umiejscowienie szpitali i przychodni w starych i niedoinwestowanych budynkach, nadal istnieje potrzeba ich remontowania i modernizacji, szczególnie w mniejszych miejscowościach. Z kolei zapotrzebowanie na zakup sprzętu medycznego będzie utrzymywał się na podobnym poziomie, ze względu na szybkie starzenie się sprzętu, postęp technologiczny i potrzebę zakupu coraz bardziej nowoczesnych urządzeo. W toku modelowania ekonometrycznego dotyczącego efektów wsparcia infrastruktury zdrowotnej stwierdzono brak istotnego wpływu interwencji realizowanych w ramach RPO WSL na stan infrastruktury zdrowotnej województwa śląskiego. W szczególności, nie znaleziono dostatecznych argumentów, by stwierdzid, że RPO w sposób istotny przyczynił się do podniesienia liczby dostępnych miejsc (łóżek) w szpitalach, a także do złagodzenia braków w zakresie personelu (liczba lekarzy, pielęgniarek i położnych). Tym samym, postrzegane z perspektywy makroekonomicznej, potrzeby w zakresie personelu i podstawowej infrastruktury nie zostały zaspokojone. W obszarze usług zdrowotnych, analizy wskazują na koniecznośd ukierunkowania wsparcia na zaspokojenie potrzeb wynikających z czynników demograficznych i cywilizacyjnych: leczenie osób starszych, rozwijanie usług opieki domowej, leczenie paliatywne oraz usługi pielęgnacyjno-opiekuocze, rehabilitacja i profilaktyka, psychiatria, a także telemedycyna Infrastruktura sportowa i rekreacyjna Realizacja projektów nie zaspokoiła potrzeb w zakresie infrastruktury sportowej i rekreacyjnej w skali regionu. Biorąc pod uwagę liczbę złożonych wniosków o dofinansowanie oraz liczbę podpisanych umów, widad, że potrzeby były znacząco większe niż możliwości finansowe Programu. W Działaniu 9.3 zainteresowanie było ponad dwukrotnie większe niż dostępne środki.

276 Tabela 90 Porównanie liczby złożonych wniosków o dofinansowanie i podpisanych umów Liczba złożonych wniosków o dofinansowanie Liczba podpisanych umów o dofinansowanie % projektów, dla których podpisano umowy 9.3 Lokalna Infrastruktura sportowa % Źródło: dane IZ RPO WSL W głównej mierze dotychczasowi beneficjenci Działania 9.3 deklarują potrzebę inwestowania w kolejnych latach w budowę i remont otwartych obiektów sportowych niepowiązanych z infrastrukturą szkolną (np. boiska, korty, ścieżki zdrowia oraz inne obiekty dla potrzeb aktywnego trybu życia) oraz ich wyposażenie. Mniej chętnie będą podejmowad inwestycje w obiekty zamknięte (pływalnie, hale sportowe), nie tylko ze względu na mniejsze zapotrzebowanie na takie obiekty, ale też ich wysokie koszty budowy i utrzymania. Wykres 50 Plany inwestycyjne beneficjentów Działania 9.3 Źródło: badanie CATI wśród beneficjentów (pokazano liczebności), n=18 W celu określenia tego, które z potrzeb zostały spełnione poprzez inwestycje RPO WSL dokonano dodatkowo analizy zapisów tworzonych na okres programowania w dokumentach programowych RPO oraz Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata ". Poniżej przedstawiono syntetycznie główne wyzwania/potrzeby regionu w obszarze infrastruktury sportowej i rekreacyjnej oraz ocenę tego czy dane potrzeby zostały spełnione dzięki temu wsparciu. Tabela 91 Re-diagnoza potrzeb w obszarze infrastruktury sportowo-rekreacyjnej zawartych w dokumentach programowych RPO oraz Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata " oraz ocena stopnia ich spełnienia Potrzeby zdefiniowane w RPO WSL oraz SRWŚ braki w infrastrukturze turystyczno rekreacyjnej regionu (SRWŚ ) Niewystarczająca infrastruktura sportowa i rekreacyjna w stosunku do potrzeb występujących w regionie (RPO WSL ) potrzeba budowy sieci ośrodków rekreacyjnych wysokiej jakości, promocja systemu rekreacji wewnątrz regionu, stworzenie systemu ścieżek dydaktycznych, wspieranie działao ukierunkowanych na promocję sportu masowego (SRWŚ ) Ocena wpływu RPO WSL oraz stopnia zaspokojenia potrzeb Problem niewystarczającej infrastruktury sportowej i rekreacyjnej w stosunku do potrzeb występujących w regionie nie został zniwelowany w wyniku realizacji Działania 9.3 ze względu na zbyt ograniczoną liczbę projektów w stosunku do zapotrzebowania. Potrzeba prowadzenia kolejnych inwestycji pozostaje aktualna. Działanie 9.3 ze względu na dopuszczalny zakres projektów nie odpowiedziało na potrzebę promocji systemu rekreacji wewnątrz regionu, stworzenia systemu ścieżek dydaktycznych oraz wspierania działao ukierunkowanych na promocję sportu masowego. Odpowiedziało natomiast na potrzebę budowy sieci ośrodków rekreacyjnych wysokiej jakości. Analiza wniosków projektowych wskazuje na wysoką jakośd zastosowanych rozwiązao technologicznych w projektach. Biorąc pod uwagę wysokie zapotrzebowanie na wsparcie w zakresie infrastruktury sportowo-rekreacyjnej potrzeby w tym zakresie pozostają

277 Potrzeby zdefiniowane w RPO WSL oraz SRWŚ potrzeba stworzenia zróżnicowanej jakościowo oferty spędzania czasu wolnego (SRWŚ ) potrzeba zwiększenia ilości obiektów sportowych i ośrodków rekreacji (SRWŚ ) potrzeba wykorzystania wód geotermalnych do celów rekreacyjnych (SRWŚ ) Ocena wpływu RPO WSL oraz stopnia zaspokojenia potrzeb aktualne. Zakres projektów w Działaniu 9.3 nie jest zróżnicowany i w małym stopniu wpłynął na realizację potrzeby stworzenia zróżnicowanej jakościowo oferty spędzania czasu wolnego. Potrzeba pozostaje aktualna w przyszłości konieczne jest wspieranie przede wszystkim projektów kompleksowych i realizujących cel dostępności dla wszystkich mieszkaoców. W ramach Działania 9.3 wsparto łącznie 119 różnego rodzaju obiektów sportowych i rekreacyjnych (otwartych, zamkniętych oraz obiektów infrastruktury towarzyszącej). W dużym stopniu zaspokoiło to potrzeby lokalne beneficjentów, natomiast w skali regionu wsparcie to nie jest wystarczające i potrzeba dalszego zwiększenia ilości obiektów sportowych i ośrodków rekreacji pozostaje aktualna. W ramach projektów w Działaniu 9.3 żaden nie dotyczył wykorzystania wód geotermalnych do celów rekreacyjnych. Można zakładad, iż potrzeba ta pozostaje aktualna. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych RPO WSL oraz SRWŚ Zdaniem ekspertów, istnieje potrzeba skutecznej weryfikacji potrzeb inwestycyjnych decydentów lokalnych, tak aby poprzez wybór najlepszych projektów maksymalizowad korzyści dla jak największej liczby mieszkaoców. Wymagad to będzie odpowiednio skonstruowanych zapisów dokumentów konkursowych i kryteriów wyboru projektów. W tym kontekście największe zapotrzebowanie w zakresie lokalnej infrastruktury sportowej będzie dotyczyło projektów: Kompleksowych zapewniających dostęp do sportów różnych dyscyplin, siedzących i aktywnych Problemem powstających i remontowanych obiektów sportowych jest niewystarczające zróżnicowanie oferty programowej. Niemal wszystkie nowo budowane plenerowe tereny sportowo-rekreacyjne to boiska do gry w piłkę nożną i tzw. boiska wielofunkcyjne, do koszykówki, siatkówki, tenisa ziemnego. W przypadku otwartych terenów rekreacyjnych warto dad użytkownikom możliwośd uprawiania różnych sportów, jak też rekreacji (miejsca na grilla, opalanie, urządzanie pikników). Skierowanych do różnych grup wiekowych jednocześnie Czynnikiem zapewniającym szeroką dostępnośd do obiektu sportowego jest uwzględnianie różnorodnych potrzeb i oczekiwao potencjalnych użytkowników. Przygotowanie terenów sportowych ze względu na wiek wymaga innego podejścia, gdy projektuje się tego typu miejsca dla dzieci, innego dla młodzieży, dorosłych czy osób starszych, a jeszcze innego dla osób o różnym stopniu niepełnosprawności. Zdaniem ekspertów biorących udział w wywiadzie grupowym, problemem pozostaje częste niedopasowanie przestrzeni sportowo-rekreacyjnych do oczekiwao i ograniczeo psychofizycznych różnych użytkowników. Problem nie odnosi się do utrudnionej dostępności tych obiektów, ale raczej nieprzystosowaniu do różnych grup wiekowych i sprawnościowych. Inne możliwości i potrzeby będą miały dzieci w wieku wczesnoszkolnym, inne pełnosprawna młodzież, a inne seniorzy i osoby niepełnosprawne. Kwestią, która mogłaby rozwiązad ten problem jest odpowiednie wyposażenie obiektu (np. mniejsze bramki i kosze do koszykówki dla młodszych), uwzględnienie na terenie obiektu osobnych miejsc dla różnych grup (np. oddzielne mniejsze boisko dla młodszych). Jak pokazują badania, w odpowiedzi na pytanie o ofertę placówek sportowych i rekreacyjnych względem osób starszych rysuje się bardzo negatywny obraz. Jedynie co 10 respondent twierdzi, że placówki w jego gminie odpowiadają na potrzeby i zainteresowania osób starszych, organizując zajęcia przygotowane specjalnie dla nich. Zdecydowanie najwięcej takich ofert spotkad można w miastach, a żadnych w gminach miejsko-wiejskich. W 3 na 4 przypadkach respondenci uważają, że ogólny charakter organizowanych zajęd nie wyklucza udziału w nich osób starszych. 11% respondentów ogółem i 15% w gminach wiejskich przyznaje, że oferta placówek nie jest dostosowana do potrzeb seniorów 203. Sprzyjających integracji społecznej, pozwalających na podejmowanie gier grupowych 203 Badanie ilościowe przeprowadzone w ramach projektu Wyzwania rozwojowe gmin województwa śląskiego w kontekście zachodzących procesów demograficznych; Katowice 2011, ARC Rynek i Opinia sp. z o.o.

278 Zgodne z potrzebami społecznymi 204, obiekty sportowe i rekreacyjne powinny stwarzad warunki do podejmowania form rekreacji w grupie. Podstawowym warunkiem jest zatem kreacja przestrzeni prospołecznej, sprzyjającej kontaktom międzyludzkim. Oczekuje się zróżnicowanej oferty sportowej oraz infrastruktury towarzyszącej. Dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych Realizowane przedsięwzięcia w zakresie infrastruktury sportowej i rekreacyjnej powinny uwzględniad potrzeby osób niepełnosprawnych, co dotyczy zarówno dbałości o dostępnośd (podjazdy dla wózków, windy, dopasowane sanitariaty), ale również oferty programowej obiektów. Wśród najistotniejszych czynników wpływających na brak podejmowania aktywności sportowej przez osoby niepełnosprawne ruchowo wymienid można: brak środków finansowych, utrudnienia transportowe oraz brak przystosowanych obiektów sportowych 205. Otwarte i kryte pływalnie to miejsca, w których rekreacyjne pływanie może uprawiad każdy bez względu na możliwości ruchowe. Aby mogły z nich korzystad osoby niepełnosprawne, nie wystarczy jednak wyłącznie likwidacja barier architektonicznych w budynku. Powinny byd zainstalowane dodatkowe udogodnienia, np. dźwigi basenowe, tzw. system transferowy (pozwalający na ześlizgiwanie się do basenu), a także zejścia do wody po pochylni. Z kolei do uprawiania koszykówki dla osób niepełnosprawnych konieczne jest np. zakupienie odpowiednich koszy. Odpowiadających na aktualne potrzeby społeczności lokalnych Punktem wyjścia do realizacji projektów w zakresie infrastruktury sportu i rekreacji powinna byd diagnoza przeprowadzona wśród społeczności lokalnej, tak aby w jak największym stopniu odpowiadała na jej potrzeby. Całorocznych pozwalających na uprawianie sportów zimowych i letnich W celu upowszechnienia plenerowych obiektów w okresie zimowym, standardem powinna się stad zmiana ich organizacji funkcjonalnej. Brak jest niemal rozwiązao przestrzennych, służących popularyzacji sportów zimowych: górek saneczkowych, naturalnych lodowisk, tras narciarstwa biegowego. Najbardziej efektywne są przedsięwzięcia kompleksowe, tj. takie, które pozwalają na całoroczne wykorzystanie obiektu. Na przykład na miejscu dotychczasowego boiska można stworzyd ogólnodostępne oświetlone lodowisko, ścieżki rowerowe w parkach warto byłoby przygotowad pod narciarstwo biegowe. Gwarantujących bezpieczeostwo Barierą dla pełnego wykorzystania powstającej infrastruktury jest ograniczony komfort związany z bezpieczeostwem, na przykład brakiem nadzoru nad obiektem lub brakiem oświetlenia po zmierzchu. Dlatego potrzebne są inwestycje zapewniające podstawowy poziom bezpieczeostwa. Wykorzystujące nowoczesne technologie Dodatkowym elementem mającym wpływ na kwalifikowanie infrastruktury sportowo-rekreacyjnej do grupy przestrzeni o charakterze postępowym i dostępnym, powinno byd wykorzystanie nowoczesnych technologii (np. uwzględniających odnawialne źródła energii) oraz wprowadzenie jako standardowych, dodatkowych funkcji towarzyszących przy realizacji różnorodnych obiektów. W przypadku otwartych terenów sportowych mogą to byd sztuczne nawierzchnie boisk, oświetlenie i szatnie z sanitariatami. Poza wyżej wymienionymi potrzebami związanymi z zakresem projektów, istotne jest również wzięcie pod uwagę potrzeb regionu wynikających z jego specyfiki. Zdaniem uczestników wywiadu eksperckiego, charakterystyczne dla miast województwa śląskiego jest duża liczba starych, zaniedbanych osiedli z lat Większośd ludzi mieszka na istniejących, starszych osiedlach i to właśnie tam powinno się podjąd działania rewitalizujące przestrzenie sportowo-rekreacyjne. Inną cechą charakterystyczną jest duża liczba terenów poprzemysłowych w bezpośredniej bliskości do obszarów zamieszkanych, które są potencjalnym miejscem powstawania nowej infrastruktury sportowej. Wskazana byłaby realizacja projektów rewitalizujących te tereny i przygotowujących do uprawiania sportu i rekreacji. Niekoniecznie projekty te musiałby uwzględniad wybudowanie obiektów kubaturowych, które są droższe w utrzymaniu. 204 Kształtowanie przestrzeni sportowo-rekreacyjnych w mieście ewolucja problemu; K. Ujma-Wąsowicz, Gliwice Satysfakcja z życia i aktywnośd sportowa osób po urazach rdzenia kręgowego, Tasiemski T, Poznao 2007.

279 Na terenie miast znajduje się wiele niedoinwestowanych terenów sportowo-rekreacyjnych, szczególnie tych służących rekreacji codziennej. Przede wszystkim konieczna jest ich modernizacja, wymiana np. betonowej, żwirowej lub trawiastej nawierzchni oraz wymiana urządzeo, które zazwyczaj nie mogą byd użytkowane ze względów bezpieczeostwa. Tendencją, którą, zdaniem ekspertów uczestniczących w wywiadzie grupowym, należałoby odwrócid jest wypychanie terenów sportowo-rekreacyjnych z przestrzeni zurbanizowanych do stref niezagospodarowanych. Tymczasem takie tereny powinny stanowid integralną częśd tkanki zurbanizowanej o wysokiej dostępności. W przyszłości motorem do realizacji powszechnej dostępności sportu powinny stad się działania o charakterze lokalnym, a istotą nowoczesnego programowania terenów sportowo-rekreacyjnych powinna byd ich kompletnośd 206. Kompletnośd oznaczad powinna następujące kwestie: równomierne lokalizowanie miejsc aktywnej rekreacji w mieście, kształtowanie przestrzeni uniwersalnej, przystosowanej do potrzeb użytkowników w różnym wieku i o zróżnicowanym stopniu sprawności psychofizycznej, potrzebę różnicowania funkcjonalnego terenów sportowych, potrzebę różnicowania form danej przestrzeni (kształtu, wykorzystanych materiałów, kolorów). W przyszłości priorytetowymi wytycznymi, mającymi wpływ na kierunki rozwoju terenów sportowo-rekreacyjnych powinny byd: oczekiwania społeczne oraz podążające za nimi zmiany w prawie. Wprowadzenie w życie tez zrównoważonego rozwoju, w tym spójnego zarządzania przestrzenią, działao proekologicznych a także idei Sport for all to zadania, jakie postawiły przed sobą paostwa Unii Europejskiej. Podsumowanie. Główne wnioski W obszarze Działania 9.3 realizacja projektów w niewystarczającym stopniu przyczyniła się do zaspokojenia potrzeb mieszkaoców w zakresie dostępu do taniej, nowoczesnej i bezpiecznej infrastruktury sportowej i rekreacyjnej. Projekty polegały głównie na budowie/ modernizacji boisk i stadionów, które w niewielkim stopniu realizują cel dostępności dla wszystkich mieszkaoców. Dodatkowo, analizując bardzo duże zainteresowanie aplikowaniem do Działania 9.3, widad, że potrzeby w regionie w zakresie infrastruktury sportowej i rekreacyjnej nie zostały zaspokojone i są nadal ogromne. Szczególne potrzeby, odzwierciedlające specyfikę miast w regionie, dotyczą istniejących, starszych osiedli, gdzie są największe deficyt i gdzie powinno się podjąd działania rewitalizujące przestrzenie sportowo-rekreacyjne. Kolejną cechą charakterystyczną regionu jest duża liczba terenów poprzemysłowych w bezpośredniej bliskości do obszarów zamieszkanych. Tam również występują duże potrzeby na realizację projektów rewitalizujących te tereny i przygotowujących do uprawiania sportu i rekreacji. Analiza danych ogólnodostępnych (stopieo wykorzystania istniejącej infrastruktury w 2010 roku 207 ) wskazuje na potrzebę budowania nowych obiektów, szczególnie boisk uniwersalnych wielozadaniowych, kortów tenisowych, pływalni krytych, lodowisk oraz skateparków. Te obiekty, jak wynika z danych GUS, są wykorzystywane prawie w 100%. Dane te wskazują również, iż nie ma większych potrzeb w zakresie budowy nowych boisk do gier wielkich, gdyż, po pierwsze ich stopieo wykorzystania nie jest wysoki, a po drugie, w stosunku do średniej krajowej liczba obiektów na 100 km 2 jest wysoka (4,43 versus 1,75) CEL GŁÓWNY PROGRAMU Niniejszy podrozdział prezentuje odpowiedź na pytanie badawcze: Czy i w jakim stopniu wsparte inwestycje przyczyniły się do rozwoju regionu w 4 następujących płaszczyznach: gospodarczej, społecznej, środowiskowej i infra-technicznej? Analiza konkurencyjności powiatów województwa śląskiego Jako miarę konkurencyjności powiatów woj. śląskiego przyjęto łączną wartośd produktu krajowego brutto wytwarzanego na jego terenie. Korzystając z metod statystyki małych obszarów, obliczono przybliżoną wartośd PKB w powiatach 206 Kształtowanie przestrzeni sportowo-rekreacyjnych w mieście ewolucja problemu; K. Ujma-Wąsowicz, Gliwice Brak jest nowszych danych niż za 2010 rok.

280 województwa śląskiego (wykorzystując dane na temat dochodów JST z tytułu podatku PIT), a następnie skorygowano ją o zmianę poziomu cen, korzystając ze stosownego wskaźnika cen (delatora PKB) dla województwa. Dane obejmują okres , zaś analiza ekonometryczna korzystała z metod ekonometrycznych skrojonych dla danych panelowych. Użyteczne jest również rozpatrywanie tempa wzrostu tak oszacowanego realnego PKB. W omawianym okresie powiaty województwa śląskiego w nierównomiernym stopniu zwiększały swoją konkurencyjnośd, a jej dynamika (średnioroczna) waha się od 2,6% (powiat będzioski) do 7,3% (powiat m. Żory). Zróżnicowanie to ma podłoże fundamentalne i można wyróżnid czynniki wpływające w sposób istotny na poziom i tempo wzrostu konkurencyjności. po pierwsze, konkurencyjnośd powiatów województwa śląskiego zależy pozytywnie od wielkości dochodów wypracowywanych tamże przez JST (suma dochodów powiatów i dochodów gmin). Szacuje się, że wzrost dochodów JST o 1% średnio rzecz biorąc zwiększa konkurencyjnośd powiatu o ok. 0,25% (dobór modeli i zmiennych kontrolnych nie zmienia istotnie tych szacunków). Co oczywiste, fakt szacowania powiatowego PKB o oparciu o dochody gmin z PIT niejako wymusza istotną korelację pomiędzy PKB a dochodami podatkowymi ogółem, w praktyce jest ona jednak umiarkowana (ze względu na dużą zmiennośd pozostałych kategorii dochodowych) i ujawnia się dopiero po uwzględnieniu odpowiednich zmiennych kontrolnych. po drugie, zależnośd konkurencyjności powiatów województwa śląskiego od wydatków JST jest nieintuicyjnie negatywna i, ponownie, jest to wynik odporny na zmiany specyfikacji modeli. Można szacowad, że, średnio rzecz biorąc, wzrost wydatków JST o 1% wiąże się ze spadkiem konkurencyjności o ok. 0,12%. Ujemny wpływ wydatków JST można tłumaczyd, z jednej strony, pominięciem wydatków województw 208 i ich zagregowanym charakterem (pewną rolę odgrywa struktura wydatków). Tym niemniej, ma on również głęboki sens ekonomiczny wpływ wydatków JST to wpływ po wyłączeniu innych czynników, w tym również dochodów. Można zatem interpretowad negatywną rolę wydatków JST jako wpływ nadmiarowych wydatków stopieo niezrównoważenia budżetów bywał w analizowanym okresie znaczący. po trzecie, konkurencyjnośd powiatów zależy wprost od efektów aglomeracyjnych i efektów skali związanych z miejskim charakterem części z nich, mierzonych gęstością zaludnienia. Różnica w gęstości zaludnienia wynosząca 100 osób na km 2 przekłada się na różnicę konkurencyjności wynoszącą 0,5%. po czwarte, czynnikiem wpływającym istotnie na poprawę konkurencyjności powiatów województwa śląskiego była w analizowanym okresie sytuacja na rynku pracy, przybliżana stopą bezrobocia. Zgodnie z oczekiwaniami, im sytuacja ta była lepsza (a stopa bezrobocia niższa), tym bardziej konkurencyjna była gospodarka danego powiatu. Szacunkowo, spadek stopy bezrobocia o 1% 209 przekładał się w analizowanym okresie na wzrost konkurencyjności o 0,2%. Wreszcie, wszystkie powyższe szacunki uwzględniają trend wzrostowy poprawy konkurencyjności wynoszący ok. 2% na rok, a który można wiązad z wpływem czynników ogólno wojewódzkich, krajowych i globalnych (popyt na dobra i usługi wytwarzane na terenie województwa, cykliczny wzrost inwestycji przedsiębiorstw, inwestycje infrastrukturalne finansowane z budżetu centralnego, etc.). Na koniec warto zestawid skalę poprawy konkurencyjności powiatów woj. śląskiego w okresie wydatkowania środków RPO WSL z dynamiką wydatków. Zestawienie to pokazuje, że obydwie wielkości łączy pozytywna, chod niska (18%) korelacja. Jest to zgodne z oczekiwaniami i sugeruje, że ocena wpływu RPO WSL na gospodarkę regionu musi byd dokonana na większym poziomie szczegółowości i przy użyciu szerszego spektrum metod (co ma miejsce w kolejnych rozdziałach) Wpływ wsparcia na rozwój regionu W świetle zapisów RPO WSL , celem głównym podejmowanych w ramach Programu działao jest stymulowanie dynamicznego rozwoju, przy wzmocnieniu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu. Zapis ten pozostaje operacjonalizacją działao na rzecz realizacji wizji województwa, które pojawiła się zarówno w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata , sformułowanej w 2000 roku, jak również jej aktualizacji Śląskie 2020 z 2010 roku. Gdy przyjrzed się dokładniej tym zapisom, ujawnia się akcent położony na godzenie dwóch sprzecznych wymiarów rozwoju: jego dynamiki, przy jednoczesnym niedopuszczeniu do istotnego pogłębienia różnic w wymiarze społecznym, 208 Dane niedostępne na poziomie NUTS %, który nie może byd utożsamiany z 1 p.proc.

281 gospodarczym czy przestrzennym. Są to istotne, ale trudne do pogodzenia wymiary. W dalszej części autorzy RPO WSL precyzują, że rozwój rozumiany jest bardzo szeroko, a jego przebieg następuje w sposób komplementarny na wielu płaszczyznach, z czego 4 najistotniejsze to: płaszczyzna gospodarcza, obejmująca wzrost gospodarczy, rynek pracy, przedsiębiorczośd i innowacyjnośd, płaszczyzna społeczna, obejmująca jakośd życia, integrację społeczną i tożsamośd kulturową oraz mobilnośd zawodową i społeczną, płaszczyzna środowiskowa, obejmująca jakośd środowiska naturalnego, w tym dbałośd o jego bioróżnorodnośd, i zmniejszenie jego obciążeo, płaszczyzna infra-techniczna, w której centralne miejsce zajmuje zarządzanie infrastrukturą techniczną (rozbudowa, wzrost jakości i gospodarowanie). W tym podziale prowadzone są analizy w kolejnych podrozdziałach. Abstrahując od podziału między sfery, realizacja celu głównego monitorowana była przy wykorzystaniu trzech wskaźników: wpływu realizacji programu na zmianę PKB, estymowanego przy pomocy modelu ekonometrycznego Hermin; w RPO zakładano wartośd dla ,91, wartośd rzeczywista 1,5 (wahająca się w podregionach między 1,3 a 2,6) (51,5%). Szczytowy impuls dla PKB zaobserwowad będzie można w roku , liczba nowoutworzonych miejsc pracy netto, również w oparciu o model Hermin; założenia na 2013 wynosiły 11183, rzeczywista (10,5 w podregionie centralnym, 2,2-2,7 w pozostałych) (178%), utworzone miejsca pracy: 8092; w tym: dla kobiet: 4050, dla mężczyzn: Tym samym, z perspektywy realizacji wskaźników, można powiedzied, że niższy od zakładanego impuls RPO WSL do gospodarki nie miał negatywnych reperkusji dla rynku pracy. Wziąwszy pod uwagę, że w chwili wytyczania wartości docelowych nie można było w pełni przewidzied skali spowolnienia gospodarczego lat , wynik ten należy uznad za krok w dobrą stronę osiągnięcia wyznaczonych pułapów. Dalszego pozytywnego wpływu można spodziewad się aż do 2015 roku, o ile potwierdzi się hipoteza o ożywieniu gospodarczym, z uwagi na transmisję pozytywnych szoków do gospodarki. Analizy makroekonomicznego wpływu wsparcia RPO WSL na poszczególne płaszczyzny rozwoju przedstawiamy poniżej Wpływ wsparcia na rozwój regionu na płaszczyźnie gospodarczej W analizie ekonometrycznej wpływu wsparcia na rozwój gospodarczy regionu przyjęto dwie perspektywy ogólną, opartą na analizie danych zagregowanych dla województwa śląskiego oraz szczegółową, z uwzględnieniem zróżnicowania między powiatami (model na danych panelowych). W ujęciu zagregowanym środki RPO WSL wydają się mied pozytywny i istotny wpływ na poziom rozwoju gospodarczego województwa (mierzonego PKB per capita w relacji do średniej UE). Z perspektywy infraregionalnej wydatki RPO WSL nie mają bezpośredniego wpływu na rozwój gospodarczy powiatów, przy czym miarą rozwoju gospodarczego jest tutaj szacowany metodą statystyki małych obszarów PKB per capita 211. Jest on determinowany przez odległośd od stolicy województwa (im dalej, tym niższy PKB), wskaźnik edukacji (im lepsze wykształcenie, tym wyższy PKB) oraz rośnie w czasie. Niespodziewanie, duże zagęszczenie dróg powiatowych łączy się z niższym poziomem rozwoju gospodarczego, chociaż taki obraz może wynikad z wymienności z drogami wojewódzkimi i krajowymi, które łączą kluczowe lokalizacje. Chod wydatki RPO WSL nie są istotne, można spodziewad się, że występuje efekt pośredni np. poprzez edukację i stan infrastruktury techniczne. 210 Za WARR (2013); Wpływ realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata (RPO WSL ) na rozwój społeczno-gospodarczy Województwa Śląskiego z wykorzystaniem makroekonomicznego 5-sektorowego modelu Hermin; Wrocław, W cenach bieżących gdzie jego przyrost w czasie jest istotny, tam przeliczenie na ceny stałe roku 2010 dokonane jest za pomocą stosownego indeksu, tzw. deflatora PKB, wspólnego dla wszystkich powiatów.

282 Mapa 34 Poziom rozwoju gospodarczego w województwie śląskim w 2012 roku Źródło: Opracowanie własne Objaśnienie: Mapa prezentuje relatywny poziom rozwoju, wartości absolutne są nieinterpretowalne Wpływ wsparcia na rozwój regionu na płaszczyźnie społecznej Do oceny wpływu funduszy strukturalnych na rozwój społecznego regionu obliczono wskaźnik rozwoju społecznego. Jego idea jest oparta na indeksie HDI (ang. Human Development Index), który opisuje następujące obszary: zdrowie, edukację oraz standard życia. Do celów regionalnych opracowuje się analogiczny wskaźnik na podstawie danych dotyczących tych obszarów, różniący się od właściwego HDI doborem subwskaźników, ponieważ w przypadku małych obszarów dysponujemy innymi danymi niż na poziomie całych paostw. Z tego powodu do konstrukcji indeksu wykorzystano: PKB powiatów, które z powodu braku danych jest przybliżane za pomocą danych na temat budżetu jednostek, zgodnie z zasadami statystyki małych obszarów, przeciętne miesięczne wynagrodzenie ludności, liczba zgonów w przeliczeniu na liczbę mieszkaoców, odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym. Dwie pierwsze zmienne opisują standard życia, kolejna stan zdrowia, a ostatnia jakośd edukacji. 212 Analiza ekonometryczna wykazała mocny wpływ RPO WSL na ten indeks. Już sam fakt wydatkowania powoduje jego wzrost o 0,1, co jest wartością znaczną w porównaniu ze średnią wynoszącą 0,39. Z kolei w modelu uwzględniającym wysokośd wydatków, każdy milion złotych wydany w ramach Programu przekłada się na wzrost wskaźnika o 0,002. W przypadku tych modeli, uwzględniono sumę wszystkich osi priorytetowych, ponieważ każda z nich przyczynia się w sposób pośredni lub bezpośredni do rozwoju społecznego dlatego nawet przy dosyd niskim współczynniku, wzięcie pod uwagę całości Programu daje wysoki rezultat. W obydwu przypadkach wydatki RPO są istotne na najwyższym poziomie. Podobnie jest ze zmiennymi kontrolnymi: wzrost PKB na poziomie województwa łączy się ze zwiększeniem wskaźnika, a wysoka stopa bezrobocia ze spadkiem. Zastosowanie dwóch modeli dało jednoznaczny wynik: wpływ wydatków Programu na rozwój społeczny województwa śląskiego jest korzystny i istotny. 212 Techniczny sposób tworzenia wskaźnika polega na standaryzacji każdej ze zmiennych oraz obliczeniu ich średniej. Ostatecznie otrzymujemy indeks przyjmujący wartości od 0 do 1, gdzie im wyższy wynik, tym lepiej. Ze względu na dostępnośd danych, wskaźnik obejmuje lata oraz wszystkie powiaty województwa, dlatego do dalszych analiz wykorzystano modele panelowe.

283 Mapa 35 Poziom rozwoju społecznego w województwie śląskim w 2012 roku Źródło: Opracowanie własne Objaśnienie: Mapa prezentuje relatywny poziom rozwoju, wartości absolutne są nieinterpretowalne Wpływ wsparcia na rozwój regionu na płaszczyźnie środowiskowej Analogicznie do infrastruktury technicznej, również w przypadku rozwoju regionu na płaszczyźnie środowiskowej opracowano indeks, który agreguje różne wskaźniki związane ze środowiskiem w jedną miarę, co ułatwia analizę ilościową. Aby opisywał w jak najdokładniejszym stopniu stan środowiska, do jego obliczenia wybrano dane cechujące się dostępnością na odpowiednim poziomie dezagregacji oraz opisujące różne obszary ochrony środowiska: odsetek mieszkaoców z dostępem do sieci kanalizacyjnej, przepustowośd oczyszczalni ścieków w przeliczeniu na liczbę mieszkaoców, odsetek odpadów składowanych na wysypiskach, odsetek odpadów poddanych recyklingowi, emisja zanieczyszczeo gazowych i pyłowych emitowanych do atmosfery w przeliczeniu na liczbę mieszkaoców, odsetek ścieków produkowanych na terenie powiatów poddawany czyszczeniu 213. Zmienne zostały znormalizowane, aby te przyjmujące z reguły wyższe wartości nie przeważały nad pozostałymi, a suma tak uzyskanych wskaźników utworzyła główny indeks, którego wzrost oznacza poprawę stanu środowiska. Obliczono wskaźnik dla każdego powiatu na przestrzeni 8 lat, dzięki czemu możliwe było skonstruowanie modelu panelowego, uwzględniającego różnice między powiatami a także zmiany w czasie. Zbadano zarówno wpływ samego faktu wydatkowania jak i wpływ wysokości wydatków z RPO WSL na wskaźnik. Do modelu włączono zmienne kontrolne takie jak: odległośd od stolicy, udział przemysłu w gospodarce, PKB realny oraz czas. W modelu uproszczonym, badającym wpływ Programu bez uwzględniania danych o wysokości wydatków, RPO WSL okazał się zmienną istotną na najbardziej restrykcyjnym poziomie. Program powodował średnio poprawę wskaźnika środowiska o 0,02. Z kolei model badający wpływ wysokości wydatków w ramach RPO wskazuje na poprawę indeksu o 0,15 na każde wydane 100 mln zł, jednak ta wartośd nie jest istotna statystycznie. W obydwu przypadkach PKB ma korzystne działanie na indeks, ponieważ wzrost gospodarczy pozytywnie wpływa na infrastrukturę związaną z oczyszczaniem ścieków czy odprowadzaniem odpadów jednak należy pamiętad, że w niektórych przypadkach, jak emisje zanieczyszczające atmosferę czy ilośd wyprodukowanych odpadów, wzrost niekorzystnie działa na środowisko. W obydwu modelach 213 Nieuwzględnienie bioróżnorodności wynikało z niskiej użyteczności dostępnych danych z perspektywy analiz ekonometrycznych.

284 zanotowano spadek wskaźnika w czasie. Znaczny udział przemysłu, ani odległośd od stolicy nie mają istotnego znaczenia dla stanu środowiska. Badanie w tym obszarze dało niejednoznaczne wyniki: chod RPO WSL wpływa korzystnie na środowisko, nie stwierdzono zależności między tą poprawą a wysokością wydatków. Można oczekiwad, że gdy dostępne będą dane za dłuższy okres, wpływ wysokości wydatków może okazad się istotny. Mapa 36 Poziom rozwoju środowiskowego w województwie śląskim w 2012 roku Źródło: Opracowanie własne Objaśnienie: Mapa prezentuje relatywny poziom rozwoju, wartości absolutne są nieinterpretowalne Wpływ wsparcia na rozwój regionu na płaszczyźnie infra-technicznej Podobnie, jak w przypadku poprzednich aspektów rozwoju województwa śląskiego i poszczególnych jednostek terytorialnych wchodzących w jego skład, zdecydowano się na skonstruowanie zagregowanego indeksu mierzącego stopieo rozbudowy infrastruktury technicznej w każdym z powiatów. Ze względu na dostępnośd danych na poziomie powiatów i w wymaganym dla wiarygodności szacunków modeli zakresie czasowym, badanie ekonometryczne objęło następujące elementy infrastruktury technicznej województwa śląskiego: gęstośd sieci drogowej 214 gęstośd sieci przesyłowych i dystrybucyjnych gazu ziemnego, gęstośd sieci wodociągowej, gęstośd sieci kanalizacyjnej. 215 W każdym z powyższych przypadku dane zostały odniesione do populacji powiatu w danym roku (indeks wyliczono dla lat ), znormalizowane i zagregowane do jednej, łącznej miary stopnia rozwoju infrastruktury technicznej. Tak skonstruowany indeks jest delikatnie ujemnie skorelowany z szacunkowym PKB per capita na poziomie powiatów, a także z gęstością ich zaludnienia. Jest to naturalna konsekwencja odniesienia długości poszczególnych sieci do liczebności populacji, a nie do powierzchni jednostki podziału terytorialnego. Dzięki temu indeks uwzględnia relatywnie większą trudnośd, jaka związana jest z rozbudową infrastruktury na terenach rzadziej zaludnionych (gdzie oddziaływanie inwestycji infrastrukturalnych może w sposób naturalny byd wzmacnianie przez efekty aglomeracyjne i efekty skali). Rozkład tak skonstruowanego indeksu przedstawia poniższy rysunek. 214 Wyłącznie drogi powiatowe, szeregi czasowe dla dróg gminnych zostały uznane za zbyt krótkie. 215 Spośród elementów infrastruktury technicznej, których z zarysowanych powyżej względów zabrakło w indeksie, za potencjalnie najistotniejsze należy uznad: sied elektroenergetyczną oraz tabor i infrastrukturę liniową komunikacji zbiorowej (miejskiej i kolejowej).

285 Aby lepiej uchwycid wpływ RPO WSL na poziom rozwoju infrastruktury technicznej w województwie, zdecydowano się na uwzględnienie wśród zmiennych kontrolnych realnego PKB per capita, odległości od stolicy województwa oraz stopy bezrobocia. Ponadto, w celu usunięcia wspólnego dla większości powiatów trendu wzrostowego model został wzbogacony o zmienną czasową. Mapa 37 Poziom rozwoju infra-technicznego w województwie śląskim w 2012 roku Źródło: Opracowanie własne Objaśnienie: Mapa prezentuje relatywny poziom rozwoju, wartości absolutne są nieinterpretowalne Okazuje się, że w badanym okresie RPO WSL należy przypisad pozytywny i istotny wpływ na poziom rozwoju infrastruktury technicznej w województwie śląskim. W kategoriach czysto dyskrecjonalnych (tj. przy porównaniu okresu wydatkowania i okresu poprzedzającego, model uproszczony), wynosi on średnio rzecz biorąc 7% i jest istotny również przy bardzo restrykcyjnych założeniach. W ujęciu wartościowym wpływ ten na pełnej próbie można szacowad na 0,1% za każdy 1 mln zł wydatkowanych w danym roku w danym powiecie. Wielkośd ta wprawdzie pozostaje umiarkowana, a istotnośd statystyczna parametru stojącego przy wielkości wydatków RPO WSL poniesionych w ramach Priorytetów V i VII nie przekracza typowych progów istotności, należy jednak pamiętad, że ze względu na bardzo dużą zmiennośd danych nt. wydatków (dla części powiatów i w niektórych okresach udzielono zerowego wsparcia) istotnośd parametrów jest trudna do osiągnięcia po zaledwie 2-3 latach wydatkowania środków RPO WSL w próbie. Mając na uwadze specyfikę danych statystycznych wykorzystanych w niniejszej części badania należy uznad wyniki modelu uproszczonego za bardziej miarodajne. Wpływ wsparcia na zwiększenie spójności przestrzennej województwa Poprzednie rozdziały przyniosły odpowiedź na pytanie o punktowy rozwój województwa. Z perspektywy celów strategicznych województwa kluczowym założeniem jest, by ten rozwój nie zwiększał nierówności wewnątrzregionalnych. Aby zweryfikowad, czy wzrost spójności rzeczywiście ma miejsce, modelujemy współczynnik zmienności PKB powiatów, który przyjmuje wysokie wartości, gdy powiaty cechują się dużym zróżnicowaniem i wartośd 0, gdy wszystkie powiaty mają równe PKB, czyli w sytuacji doskonałej spójności. Interwencja RPO WSL istotnie obniża współczynnik zmienności PKB, co oznacza niższą niespójnośd. Wydatki RPO są istotną zmienną już w modelu obejmującym okres Każdy wydany 1 mld zł w ramach RPO WSL skutkuje obniżeniem współczynnika zmienności o ok. 6,56 pkt proc. dla modelu z lat Możliwe, że po przeprowadzeniu analogicznej analizy w 2016 roku wpływ ten będzie istotny również na bardziej restrykcyjnym poziomie.