Ciemna strona Wszechświata
|
|
|
- Dominik Jóźwiak
- 4 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Ciemna strona Wszechświata Nowoczesna fizyka w przyrodzie i technice Uniwersytet Otwarty Uniwersytetu Warszawskiego prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej, Wydział Fizyki U.W. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.1/51
2 Ciemna Strona Wszechświata Wprowadzenie: czastki i oddziaływania A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.2/51
3 Ciemna Strona Wszechświata Wprowadzenie: czastki i oddziaływania Podwójna natura czastek: czastki czy fale? A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.2/51
4 Ciemna Strona Wszechświata Wprowadzenie: czastki i oddziaływania Podwójna natura czastek: czastki czy fale? Grawitacja w Ogólnej Teorii Względności A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.2/51
5 Ciemna Strona Wszechświata Wprowadzenie: czastki i oddziaływania Podwójna natura czastek: czastki czy fale? Grawitacja w Ogólnej Teorii Względności Prawo Hubbla, Wielki Wybuch i Ewolucja Wszechświata A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.2/51
6 Ciemna Strona Wszechświata Wprowadzenie: czastki i oddziaływania Podwójna natura czastek: czastki czy fale? Grawitacja w Ogólnej Teorii Względności Prawo Hubbla, Wielki Wybuch i Ewolucja Wszechświata Gęstość materii we Wszechświecie Czy otacza nas ciemna materia? A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.2/51
7 Ciemna Strona Wszechświata Wprowadzenie: czastki i oddziaływania Podwójna natura czastek: czastki czy fale? Grawitacja w Ogólnej Teorii Względności Prawo Hubbla, Wielki Wybuch i Ewolucja Wszechświata Gęstość materii we Wszechświecie Czy otacza nas ciemna materia? Mikrofalowe promieniowanie tła Zdjęcie wielkiego wybuchu... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.2/51
8 Ciemna Strona Wszechświata Wprowadzenie: czastki i oddziaływania Podwójna natura czastek: czastki czy fale? Grawitacja w Ogólnej Teorii Względności Prawo Hubbla, Wielki Wybuch i Ewolucja Wszechświata Gęstość materii we Wszechświecie Czy otacza nas ciemna materia? Mikrofalowe promieniowanie tła Zdjęcie wielkiego wybuchu... Ciemna energia W jakim Wszechświecie żyjemy? A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.2/51
9 Ciemna Strona Wszechświata Wprowadzenie: czastki i oddziaływania Podwójna natura czastek: czastki czy fale? Grawitacja w Ogólnej Teorii Względności Prawo Hubbla, Wielki Wybuch i Ewolucja Wszechświata Gęstość materii we Wszechświecie Czy otacza nas ciemna materia? Mikrofalowe promieniowanie tła Zdjęcie wielkiego wybuchu... Ciemna energia W jakim Wszechświecie żyjemy? Perspektywy A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.2/51
10 Wprowadzenie Budowa materii Czasteczka 10 9 m A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.3/51
11 Wprowadzenie Budowa materii Atom m A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.3/51
12 Wprowadzenie Budowa materii Jadro atomowe m A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.3/51
13 Wprowadzenie Budowa materii Nukleony m A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.3/51
14 Wprowadzenie Budowa materii Kwarki i elektrony < m A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.3/51
15 Model Standardowy Budowa materii Świat codzienny : 3 cegiełki (elektron oraz kwarki u i d) leptony kwarki e d u elektron down up ładunek [e] 1 1/3 +2/3 A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.4/51
16 Model Standardowy Budowa materii Świat codzienny : 3 cegiełki (elektron oraz kwarki u i d) + neutrino leptony kwarki e elektron ν e neutrino el. d down u up ładunek [e] 1 0 1/3 +2/3 A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.4/51
17 Model Standardowy Budowa materii Świat codzienny : 3 cegiełki (elektron oraz kwarki u i d) + neutrino Fizyka czastek 12 fundamentalnych cegiełek materii, fermionów leptony kwarki pokolenie 1 e elektron ν e neutrino el. d down u up pokolenie 2 µ mion ν µ neutrino mionowe s strange c charm pokolenie 3 τ ν τ b t taon neutrino taonowe beauty top (bottom) (truth) ładunek [e] 1 0 1/3 +2/3 A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.4/51
18 Model Standardowy Budowa materii Świat codzienny : 3 cegiełki (elektron oraz kwarki u i d) + neutrino Fizyka czastek 12 fundamentalnych cegiełek materii, fermionów leptony kwarki pokolenie 1 e elektron ν e neutrino el. d down u up pokolenie 2 µ mion ν µ neutrino mionowe s strange c charm pokolenie 3 τ ν τ b t taon neutrino taonowe beauty top (bottom) (truth) ładunek [e] 1 0 1/3 +2/3 + anty-fermiony (kolejnych 12) A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.4/51
19 Model Standardowy Oddziaływania Opisujemy je jako wymianę czastek - nośników A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.5/51
20 Model Standardowy Wyróżniamy cztery podstawowe oddziaływania przenoszone przez odpowiednie nośniki γ g elektromagnetyczne silne W + Z 0 W - G slabe grawitacyjne A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.6/51
21 Model Standardowy Oddziaływania Nośnik oddziaływania przenosi energię i/lub pęd między czastkami będacymi źródłami tego oddziaływania oddziaływanie źródło nośnik masa grawitacyjne masa grawiton G 0 elektromag. ładunek foton γ 0 silne kolor gluony g 0 słabe ładunek słaby bozony W ± 80 GeV pośredniczace Z 91 GeV 1 GeV = ev masa protonu Nośniki oddziaływań uważamy za punktowe i niepodzielne, tak jak kwarki i leptony... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.7/51
22 Czastki i fale 100 lat temu, w roku 1905, Albert Einstein wysunał hipotezę, że światło jest strumieniem niepodzielnych kwantów energii, które dziś nazywamy fotonami. Efekt fotoelektryczny Hipoteza ta wyjaśniła zależność efektu fotoelektrycznego od długości fali światła Rozpraszanie Comptona W roku 1923 Compton pokazał, że fotony niosa nie tylko energię, ale i pęd zachowuja się jak czastki hν < E 0 hν > E 0 A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.8/51
23 Czastki i fale Jednocześnie jednak fotony zachowuja się jak fale. Świadcza o tym m.in. zjawiskodyfrakcji i interferencji światła. Ugięcie fal na pojedynczej szczelinie: Fale na wodzie Światło A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.9/51
24 Czastki i fale Obraz przy przechodzeniu przez dwie szczeliny: Światło Złożenie fal prażki interferencyjne A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.10/51
25 Czastki i fale Obraz przy przechodzeniu przez dwie szczeliny: Światło Złożenie fal prażki interferencyjne W roku 1923 Louis de Broglie wysunał hipotezę, że wszystkie czastki powinny przejawiać własności falowe! A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.10/51
26 Czastki i fale Obraz przy przechodzeniu przez dwie szczeliny: Światło Elektrony Złożenie fal prażki interferencyjne 100 elektronów rozkład przypadkowy? A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.10/51
27 Czastki i fale Obraz przy przechodzeniu przez dwie szczeliny: Światło Elektrony Złożenie fal prażki interferencyjne 3000 elektronów A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.10/51
28 Czastki i fale Obraz przy przechodzeniu przez dwie szczeliny: Światło Elektrony Złożenie fal prażki interferencyjne elektronów Elektrony też zachowuja się jak fale! Potwierdzenie hipotezy de Broglie a. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.10/51
29 Czastki i fale Dyfrakcja na strukturach heksagonalnych Światło Elektrony A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.11/51
30 Czastki i fale Obraz przy przechodzeniu przez cienka folię aluminiowa Promieniowanie X Elektrony A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.12/51
31 Czastki i fale Mechanika Newtona Klasyczne równania ruchu pozwalaja na ścisłe wyznaczenie zależności położenia ciała od czasu: r(t). Jeśli znamy dokładnie poczatkowe położenia i prędkości wszystkich elementów układu (np. planet w Układzie Słonecznym) potrafimy przewidzieć w jakim stanie będzie się znajdował w przyszłości. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.13/51
32 Czastki i fale Mechanika Newtona Klasyczne równania ruchu pozwalaja na ścisłe wyznaczenie zależności położenia ciała od czasu: r(t). Jeśli znamy dokładnie poczatkowe położenia i prędkości wszystkich elementów układu (np. planet w Układzie Słonecznym) potrafimy przewidzieć w jakim stanie będzie się znajdował w przyszłości. Tego typu podejście zawodzi jednak w świecie subatomowym! Falowa natura czastek zmusza nas do rezygnacji z podejścia deterministycznego... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.13/51
33 Czastki i fale Mechanika kwantowa Mechanika kwantowa opisuje czastki przez tzw. funkcje falowe ψ( r, t) Ruch czastki to rozchodzenie się fal prawdopodobieństwa. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.14/51
34 Czastki i fale Mechanika kwantowa Mechanika kwantowa opisuje czastki przez tzw. funkcje falowe ψ( r, t) Ruch czastki to rozchodzenie się fal prawdopodobieństwa. Amplituda tej fali opisuje prawdopodobieństwo znalezienia czastki w danym miejscu i danej chwili czasu. Dopiero dedykowany pomiar może rozstrzygnać gdzie znajduje się czastka. Wcześniej możemy tylko "zgadywać"... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.14/51
35 Czastki i fale Mechanika kwantowa Mechanika kwantowa opisuje czastki przez tzw. funkcje falowe ψ( r, t) Ruch czastki to rozchodzenie się fal prawdopodobieństwa. Amplituda tej fali opisuje prawdopodobieństwo znalezienia czastki w danym miejscu i danej chwili czasu. Dopiero dedykowany pomiar może rozstrzygnać gdzie znajduje się czastka. Wcześniej możemy tylko "zgadywać"... Teoria pozwala nam opisać rozchodzenie się (tzw. ewolucję) fal prawdopodobieństwa i dzięki temu wnioskować o możliwym zachowaniu czastek. Nie możemy dowolnie dokładnie poznać stanu czastki, np. jednocześnie zmierzyć położenie i pęd - zasada nieoznaczoności. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.14/51
36 Model Standardowy Podsumowanie czastki materii kwarki i leptony A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.15/51
37 Model Standardowy Podsumowanie czastki materii kwarki i leptony nośniki oddziaływań γ, g, W ± i Z A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.15/51
38 Model Standardowy Podsumowanie czastki materii kwarki i leptony nośniki oddziaływań γ, g, W ± i Z bozon Higgsa konieczny dla spójności modelu Nadaje masy wszystkim czastkom A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.15/51
39 Grawitacja Ogólna Teoria Względności W 1916 Einstein zaproponował nowe podejście do opisu grawitacji. Grawitacja nie jest już opisywana jako siła, ale jako odkształcenie czasoprzestrzeni! A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.16/51
40 Grawitacja Ogólna Teoria Względności W 1916 Einstein zaproponował nowe podejście do opisu grawitacji. Grawitacja nie jest już opisywana jako siła, ale jako odkształcenie czasoprzestrzeni! Materia powoduje zakrzywienie czasoprzestrzeni. Zakrzywienie czasoprzestrzeni decyduje o ruchu materii. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.16/51
41 Grawitacja Ogólna Teoria Względności W 1916 Einstein zaproponował nowe podejście do opisu grawitacji. Grawitacja nie jest już opisywana jako siła, ale jako odkształcenie czasoprzestrzeni! Materia powoduje zakrzywienie czasoprzestrzeni. Zakrzywienie czasoprzestrzeni decyduje o ruchu materii. Problem teorii Einsteina: nie istniało statyczne rozwiazanie. Aby uratować statyczny Wszechświat Einstein dołożył do swoich równań stała kosmologiczna - Λ A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.16/51
42 Linie widmowe Linie emisyjne Światło emitowane przez wzbudzone atomy. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.17/51
43 Linie widmowe Linie emisyjne Światło emitowane przez wzbudzone atomy. Linie absorpcyjne Widoczne w świetle przechodzacym przez gaz. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.17/51
44 Linie widmowe Linie emisyjne Światło emitowane przez wzbudzone atomy. Linie absorpcyjne Widoczne w świetle przechodzacym przez gaz. W obu przypadkach pozycja linii jest ściśle określona (charakterystyczna dla danego atomu) A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.17/51
45 Efekt Dopplera dla światła Mierzac linie absorpcyjne w widmie galaktyk możemy wnioskować o ich ruchu A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.18/51
46 Efekt Dopplera dla światła Mierzac linie absorpcyjne w widmie galaktyk możemy wnioskować o ich ruchu i wyznaczyć ich prędkość względem nas A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.18/51
47 Prawo Hubbla (1929) A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.19/51
48 Prawo Hubbla (1929) Edwin Hubble jako pierwszy powiazał obserwowane prędkości mgławic z ich odległościa od Ziemi. Oryginalne wyniki Hubbla: Zauważył on, że prędkość ucieczki rośnie z odległościa od Ziemi: v = H r r - odległość, H - stała Hubbla A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.19/51
49 Prawo Hubbla (1929) Edwin Hubble jako pierwszy powiazał obserwowane prędkości mgławic z ich odległościa od Ziemi. Współczesne pomiary: Zauważył on, że prędkość ucieczki rośnie z odległościa od Ziemi: v = H r r - odległość, H - stała Hubbla Obecne pomiary: H 70 km/s/mpc 1Mpc m A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.19/51
50 Prawo Hubbla Pomiar odległości Wyznaczenie odległości jest znacznie trudniejsze od wyznaczenia "przesunięcia ku czerwieni". Najczęściej posługujemy się tzw. świecami standardowymi - obiektami, których bezwzględna jasność jest znana. Na największych odległościach sa to Supernowe typu 1A. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.20/51
51 Prawo Hubbla Obserwacja Hubbla, że wszystkie obiekty oddalaja się, nie wyróżnia w żaden sposób naszego układu odniesienia. Dowolne dwa obiekty oddalać się będ a w ten sam sposób. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.21/51
52 Ewolucja Wszechświata Kosmologia zajmuje się opisem Wszechświata na odległościach większych od rozmiarów wszystkich znanych nam struktur skala kosmologiczna Zasada kosmologiczna: w skalach kosmologicznych Wszechświat traktujemy jako jednorodny i izotropowy materia jest rozłożona równomiernie Obserwowany ruch względny na tych odległościach opisujemy jako rozszerzanie się całego Wszechświata, w którym "zawieszone" sa poszczególne obiekty. Z równań Einsteina wynika, że nasz Wszechświat ewoluował z punktowego skupiska nieskończonej energii... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.22/51
53 Ewolucja Wszechświata Na samym poczatku gęstość energii była bardzo duża. Na poziomie czastek oznacza to, że czastki miały bardzo duże energie kinetyczne, znacznie większe od ich mas. Nie istniały żadne obiekty złożone (nukleony, jadra atomowe, atomy), gdyż energie były znacznie większe od energii wiazania. Wszystkie czastki elementarne znajdowały się w stanie równowagi, gdyż nieustannie zachodziły procesy anihilacji i kreacji. e+ γ Z ο W + W γ Z ο e e W W + e + Jednak w miarę rozszerzania Wszechświata energie cz astek malały... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.23/51
54 Ewolucja Wszechświata W miarę rozszerzania maleja energie zderzajacych się czastek. Stopniowo przestaja być produkowane i zanikaja najcięższe czastki, a zaczynaja powstawać stany zwiazane: e+ e XZ ο γ W + W W γ Z ο e OK W + e+ zanikaja swobodne bozony W ± i Z (10 10 sekundy) A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.24/51
55 Ewolucja Wszechświata W miarę rozszerzania maleja energie zderzajacych się czastek. Stopniowo przestaja być produkowane i zanikaja najcięższe czastki, a zaczynaja powstawać stany zwiazane: e+ e XZ ο γ W + W W γ Z ο e OK W + e+ zanikaja swobodne bozony W ± i Z (10 10 sekundy) kwarki formuja neutrony i protony (10 5 sekundy) A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.24/51
56 Ewolucja Wszechświata W miarę rozszerzania maleja energie zderzajacych się czastek. Stopniowo przestaja być produkowane i zanikaja najcięższe czastki, a zaczynaja powstawać stany zwiazane: e+ e XZ ο γ W + W W γ Z ο e OK W + e+ zanikaja swobodne bozony W ± i Z (10 10 sekundy) kwarki formuja neutrony i protony (10 5 sekundy) protony i neutrony tworza jadra lekkich pierwiastków (3 minuty) A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.24/51
57 Ewolucja Wszechświata W miarę rozszerzania maleja energie zderzajacych się czastek. Stopniowo przestaja być produkowane i zanikaja najcięższe czastki, a zaczynaja powstawać stany zwiazane: e+ e XZ ο γ W + W W γ Z ο e OK W + e+ zanikaja swobodne bozony W ± i Z (10 10 sekundy) kwarki formuja neutrony i protony (10 5 sekundy) protony i neutrony tworza jadra lekkich pierwiastków (3 minuty) elektrony i jadra tworza atomy ( lat) A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.24/51
58 Ewolucja Wszechświata A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.25/51
59 Ewolucja Wszechświata Czy Wszechświat będzie się rozszerzał w nieskończoność? Z Ogólnej Teorii Względności wynika, że przyszłość Wszechświata zależy od gęstości materii ρ. Gęstość krytyczna: ρ c = 3H2 8πG kg/m 3 ρ = ρ c asymptotycznie zatrzyma się ρ < ρ c będzie zawsze rozszerzał się ρ > ρ c kiedyś zacznie się zapadać Pomijajac wkład od stałej kosmologicznej! A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.26/51
60 Krzywizna przestrzeni Całkowita gęstość materii/energii we Wszechświecie decyduje też o geometrii przestrzeni na skalach kosmologicznych! Lokalnie wiemy, że przestrzeń jest płaska (suma katów trójkata wynosi 180 ). Ale na dużych odległościach trudno to sprawdzić... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.27/51
61 Gęstość materii we Wszechświecie Charakter ewolucji Wszechświata zależa od gęstości materii. Można spróbować ja zmierzyć na różne sposoby: Ω ρ/ρ c z pomiaru promieniowania gwiazd i materii międzygwiezdnej materia świetlista Ω lumi A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.28/51
62 Gęstość materii we Wszechświecie Charakter ewolucji Wszechświata zależa od gęstości materii. Można spróbować ja zmierzyć na różne sposoby: Ω ρ/ρ c z pomiaru promieniowania gwiazd i materii międzygwiezdnej materia świetlista Ω lumi z pomiaru zawartości lekkich pierwiastków + model nukleosyntezy (Wielki Wybuch) materia barionowa Ω b 0.04 A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.28/51
63 Pierwotna nukleosynteza W zależności od stosunku gęstości materii do promieniowania, różne pierwiastki produkuja się w różnej ilości. Produkcja deuteru: p + n 2 H + γ Konkurencyjny jest rozpad neutronu (zachodzi niezależnie od gęstości): n p + e + ν e A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.29/51
64 Oddziaływania grawitacyjne Znane nam prawa dynamiki nie tłumacza rotacji galaktyk. Ramiona wiruja szybciej niż oczekiwalibyśmy z praw grawitacji i dynamiki A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.30/51
65 Oddziaływania grawitacyjne Projekt 2dF Galaxy Redshift Survey Pomiar przesunięcia ku czerwieni dla około galaktyk A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.31/51
66 Oddziaływania grawitacyjne Znana nam materia barionowa nie wystarcza do opisu oddziaływań grawitacyjnych na skalach międzygalaktycznych. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.32/51
67 Oddziaływania grawitacyjne Znana nam materia barionowa nie tłumaczy też tworzenia się struktur we Wszechświecie. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.33/51
68 Gęstość materii we Wszechświecie Charakter ewolucji Wszechświata zależa od gęstości materii. Można spróbować ja zmierzyć na różne sposoby: Ω ρ/ρ c z pomiaru promieniowania gwiazd i materii międzygwiezdnej materia świetlista Ω lumi z pomiaru zawartości lekkich pierwiastków + model nukleosyntezy (Wielki Wybuch) materia barionowa Ω b 0.04 z pomiaru/symulacji oddziaływań grawitacyjnych materia grawitacyjna (całkowita?) Ω m 0.3 Ω m Ω b ciemna materia!? A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.34/51
69 Ciemna materia Wiemy że ciemna materia: jest zimna (nierelatywistyczna) masywna jest niebarionowa jest stabilna (nie rozpada się) bardzo słabo oddziałuje (tylko grawitacyjnie?) Odprzęgła się na wczesnym etapie ewolucji Wszechświata?... daje wkład ok. 1/4 gęstości krytycznej (5 materia barionowa) A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.35/51
70 Ciemna materia Wiemy że ciemna materia: jest zimna (nierelatywistyczna) masywna jest niebarionowa jest stabilna (nie rozpada się) bardzo słabo oddziałuje (tylko grawitacyjnie?) Odprzęgła się na wczesnym etapie ewolucji Wszechświata?... daje wkład ok. 1/4 gęstości krytycznej (5 materia barionowa) Nie wiemy: Co się na nia składa (jedna czy wiele czastek)? Jak ja bezpośrednio zaobserwować? A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.35/51
71 Ciemna materia Wiemy że ciemna materia: jest zimna (nierelatywistyczna) masywna jest niebarionowa jest stabilna (nie rozpada się) bardzo słabo oddziałuje (tylko grawitacyjnie?) Odprzęgła się na wczesnym etapie ewolucji Wszechświata?... daje wkład ok. 1/4 gęstości krytycznej (5 materia barionowa) Nie wiemy: Co się na nia składa (jedna czy wiele czastek)? Jak ja bezpośrednio zaobserwować? Jednym z głównych kandydatów jest najlżejsza czastka supersymetryczna (LSP), która mamy nadzieję odkryć w LHC. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.35/51
72 Ewolucja Wszechświata A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.36/51
73 Promieniowanie tła W miarę rozszerzania się Wszechświata malały energie zderzajacych się czastek. Stopniowo zanikały cięższe czastki (przestawały być produkowane, a rozpadały się). Gdy Wszechświat miał kilka godzin pozostały już tylko jadra lekkich pierwiastków, elektrony i fotony. Elektrony i jadra mogły tworzyć atomy, ale były one nieustannie "rozbijane" w wyniku zderzeń z fotonami. e + p + H + γ A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.37/51
74 Promieniowanie tła W miarę rozszerzania się Wszechświata malały energie zderzajacych się czastek. Stopniowo zanikały cięższe czastki (przestawały być produkowane, a rozpadały się). Gdy Wszechświat miał kilka godzin pozostały już tylko jadra lekkich pierwiastków, elektrony i fotony. Elektrony i jadra mogły tworzyć atomy, ale były one nieustannie "rozbijane" w wyniku zderzeń z fotonami. e + p + H + γ Około lat po Wielkim Wybuchu fotony nie maja już dość energii, żeby jonizować atomy. Elektrony łacz a się z jadrami tworzac obojętne atomy. Pozostaja tylko atomy i fotony. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.37/51
75 Promieniowanie tła W przezroczystym Wszechświecie fotony praktycznie nie oddziałuja. Jedynie ich energia wciaż maleje (długość fali rośnie). W 1948 George Gamow, Ralph Alpher i Robert Herman doszli do wniosku, że fotony powstałe lat po Wielkim Wybuchu musza wciaż wypełniać Wszechświat. Tylko ich energia jest tak mała, że bardzo długo nie byliśmy w stanie ich obserwować. Jest to tzw. promieniowanie reliktowe inaczej nazywane też mikrofalowym promieniowaniem tła (CMB) Rozkład widmowy promieniowania powinien odpowiadać rozkładowi promieniowania ciała doskonale czarnego. T 5 K A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.38/51
76 Promieniowanie tła zostało odkryte w 1965 roku przez A.A.Penazisa i R.W.Wilsona. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.39/51
77 Promieniowanie tła zostało odkryte w 1965 roku przez A.A.Penazisa i R.W.Wilsona. Rozkład widmowy promieniowania zgadza się z widmem promieniowania ciała doskonale czarnego. Wyniki z satelity COBE: (1999) T = ± K A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.39/51
78 Promieniowanie tła zostało odkryte w 1965 roku przez A.A.Penazisa i R.W.Wilsona. Rozkład widmowy promieniowania zgadza się z widmem promieniowania ciała doskonale czarnego. Wyniki z satelity COBE: (1999) T = ± K Obserwacja CMB była rozstrzygajacym dowodem Wielkiego Wybuchu i "pogrzebała" model statycznego Wszechświata. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.39/51
79 Promieniowanie tła W pierwszym przybliżeniu ( T 1K) promieniowanie tła jest izotropowe, wypełnia jednolicie całe niebo. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.40/51
80 Promieniowanie tła Jednak gdy przyjrzymy się bliżej ( T 1mK) widzimy wpływ ruchu Ziemi względem globalnego układu. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.40/51
81 Promieniowanie tła Odejmujac wpływ efektu Dopplera ( T 200µK) widzimy promieniowanie naszej galaktyki (Drogi Mlecznej)... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.40/51
82 Promieniowanie tła Odejmujac promieniowanie Galaktyki i innych znanych źródeł ( T 100µK) widzimy przypadkowe fluktuacje w rozkładzie energii promieniowania czy w tym chaosie tkwi jakaś informacja? A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.40/51
83 Promieniowanie tła A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.40/51
84 Promieniowanie tła Model Wielkiego Wybuchu przewiduje jakie były rozmiary fluktuacji gęstości materii w chwili powstania promieniowania tła. Rozmiary jakie obecnie obserwujemy zależa silnie od krzywizny Wszechświata! A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.41/51
85 Promieniowanie tła Model Wielkiego Wybuchu przewiduje jakie były rozmiary fluktuacji gęstości materii w chwili powstania promieniowania tła. Rozmiary jakie obecnie obserwujemy zależa silnie od krzywizny Wszechświata! A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.41/51
86 WMAP Wilkinson Microwave Anisotropy Probe Sonda kosmiczna wystrzelona w Pomiar promieniowania mikrofalowego w 5 przedziałach widma. Porównanie pomiarów w różnych zakresach częstości umożliwia efektywne odjęcie tła pochodzacego od Galaktyki. A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.42/51
87 WMAP Wilkinson Microwave Anisotropy Probe Sonda kosmiczna wystrzelona w Pomiar promieniowania mikrofalowego w 5 przedziałach widma. Porównanie pomiarów w różnych zakresach częstości umożliwia efektywne odjęcie tła pochodzacego od Galaktyki. w CMB dominuja fluktuacje o rozmiarach katowych rzędu 0.8 A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.42/51
88 WMAP Wilkinson Microwave Anisotropy Probe Sonda kosmiczna wystrzelona w Pomiar promieniowania mikrofalowego w 5 przedziałach widma. Porównanie pomiarów w różnych zakresach częstości umożliwia efektywne odjęcie tła pochodzacego od Galaktyki. w CMB dominuja fluktuacje o rozmiarach katowych rzędu 0.8 Wszechświat jest płaski! całkowita gęstość materii/energii: ρ tot = 1.02(±0.02) ρ c (w granicach błędu zgodna z gęstościa krytyczna) A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.42/51
89 Wyniki Chcac opisać wszystkie dostępne dane musimy przyjać, że: atomy (bariony) wypełniaja tylko około 4% Wszechświata. 23% stanowi ciemna materia... 73% to tzw. ciemna energia, która możemy opisać poprzez stała kosmologiczna (Λ) Wszechświat zdominowany przez stała kosmologiczna rozszerza się coraz szybciej (!) Wiek Wszechświata: T = 13.7 ± 0.2 Gyr A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.43/51
90 Ciemne strony Wszechświata W ostatnich latach, zwłaszcza w świetle nowych wyników, kosmologia zbliża się coraz bardziej do fizyki czastek astrofizyka czastek Jest wiele pytań na które wspólnie szukamy odpowiedzi: ciemna materia Nie wiemy co nia jest, choć mamy szereg propozycji (np. czastki supersymetryczne) A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.44/51
91 Ciemne strony Wszechświata W ostatnich latach, zwłaszcza w świetle nowych wyników, kosmologia zbliża się coraz bardziej do fizyki czastek astrofizyka czastek Jest wiele pytań na które wspólnie szukamy odpowiedzi: ciemna materia Nie wiemy co nia jest, choć mamy szereg propozycji (np. czastki supersymetryczne) ciemna energia Całkowita zagadka... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.44/51
92 Ciemne strony Wszechświata W ostatnich latach, zwłaszcza w świetle nowych wyników, kosmologia zbliża się coraz bardziej do fizyki czastek astrofizyka czastek Jest wiele pytań na które wspólnie szukamy odpowiedzi: ciemna materia Nie wiemy co nia jest, choć mamy szereg propozycji (np. czastki supersymetryczne) ciemna energia Całkowita zagadka... asymetria barionowa we Wszechświecie Wszechświat zbudowany jest z materii jak złamana została symetria materia-antymateria? Wiemy już, że wymagało to złamania symetrii CP, znacznie silniejszego niż w Modelu Standardowym... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.44/51
93 Ciemne strony Wszechświata W ostatnich latach, zwłaszcza w świetle nowych wyników, kosmologia zbliża się coraz bardziej do fizyki czastek astrofizyka czastek Jest wiele pytań na które wspólnie szukamy odpowiedzi: ciemna materia Nie wiemy co nia jest, choć mamy szereg propozycji (np. czastki supersymetryczne) ciemna energia Całkowita zagadka... asymetria barionowa we Wszechświecie Wszechświat zbudowany jest z materii jak złamana została symetria materia-antymateria? Wiemy już, że wymagało to złamania symetrii CP, znacznie silniejszego niż w Modelu Standardowym... czastki o bardzo wysokich energiach w promieniowaniu kosmicznym, błyski γ,... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.44/51
94 LHC Large Hadron Collider Zbudowany w CERN pod Genewa ma obwód ok. 27 km. Przeciwbieżne wiazki protonów o energii do 7 TeV. W każdej 2800 z "paczek" po protonów. Energia jednej paczki: 10 5 J Samochód osobowy ok. 60 km/h Całkowita zgromadzona energia: J Zderzenia paczek co 25 ns (40 milionów na sekundę) A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.45/51
95 LHC A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.46/51
96 LHC pro- mieć Przeciwbieżne wiazki tonów w LHC maja energię 2 7 TeV (1 TeV = 1000 GeV) Docelowo intensywność wiazek będzie tak duża, że oczekujemy produkcji do 1000 nowych, ciężkich czastek (np. czastek supersymetrycznych) na godzinę! Przypadków produkcji nowych czastek będa poszukiwać dwa eksperymenty: ATLAS i CMS A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.47/51
97 Perspektywy Uruchomienie LHC otwiera nowy rozdział w fizyce czastek elementarnych i astrofizyce czastek. Wyniki wszystkich wcześniejszych eksperymentów moga być dobrze opisane w ramach Modelu Standardowego. Ale szereg przesłanek, w tym zwłaszcza obserwacje kosmologiczne, świadcza o tym, że musi istnieć jakaś nowa fizyka, nowe czastki lub oddziaływania. Jednym z głównych celów poszukiwań (obok tzw. czastek Higgsa) sa czastki ciemnej materii... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.48/51
98 Na tropach ciemnej materii... Czastki supersymetryczne?... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.49/51
99 Na tropach ciemnej materii... Ukryte wymiary?... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.50/51
100 Na tropach ciemnej materii... A może będzie to wyprawa w nieznane... A.F.Żarnecki Uniwersytet Otwarty U.W. Ciemna strona Wszechświata 14 października 2008 p.51/51
Ciemna strona wszechświata
Ciemna strona wszechświata Letnia Szkoła Fizyki Wydział Fizyki U.W. prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona
Wszechświat czastek elementarnych
Wszechświat czastek elementarnych Wykład 15: Ciemna Strona Wszechświata prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wszechświat czastek elementarnych
Ciemna strona Wszechświata
Ciemna strona Wszechświata prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej, Wydział Fizyki U.W. Warszawa, 23 listopada 2010 A.F.Żarnecki Ciemna strona Wszechświata
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Ciemna Strona Wszechświata
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Ciemna Strona Wszechświata Aleksander Filip Żarnecki Wykład ogólnouniwersytecki Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego 16 stycznia 2018 A.F.Żarnecki
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Ciemna strona wszechświata
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Ciemna strona wszechświata Aleksander Filip Żarnecki Wykład ogólnouniwersytecki 8 stycznia 2019 A.F.Żarnecki WCE Wykład 12 8 stycznia 2019 1 / 50 Ciemna
Skad się bierze masa Festiwal Nauki, Wydział Fizyki U.W. 25 września 2005 A.F.Żarnecki p.1/39
Skad się bierze masa Festiwal Nauki Wydział Fizyki U.W. 25 września 2005 dr hab. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Skad się bierze masa Festiwal Nauki,
Kosmologia. Elementy fizyki czastek elementarnych. Wykład IX. Prawo Hubbla
Kosmologia Wykład IX Prawo Hubbla Elementy fizyki czastek elementarnych Wielki Wybuch i ewolucja Wszechświata Promieniowanie tła Eksperyment WMAP W jakim (Wszech)świecie żyjemy?... Efekt Dopplera Prawo
Kosmologia. Elementy fizyki czastek elementarnych. Wykład VIII. Prawo Hubbla
Kosmologia Wykład VIII Prawo Hubbla Elementy fizyki czastek elementarnych Wielki Wybuch i ewolucja Wszechświata Promieniowanie tła Eksperyment WMAP W jakim (Wszech)świecie żyjemy?... Efekt Dopplera Prawo
Kosmologia. Elementy fizyki czastek elementarnych. Wykład X. Prawo Hubbla
Kosmologia Wykład X Prawo Hubbla Elementy fizyki czastek elementarnych Wielki Wybuch i ewolucja Wszechświata Promieniowanie tła Eksperyment WMAP W jakim (Wszech)świecie żyjemy?... Efekt Dopplera Przypadek
Z czego i jak zbudowany jest Wszechświat? Jak powstał? Jak się zmienia?
Z czego i jak zbudowany jest Wszechświat? Jak powstał? Jak się zmienia? Cząstki elementarne Kosmologia Wielkość i kształt Świata Ptolemeusz (~100 n.e. - ~165 n.e.) Mikołaj Kopernik (1473 1543) geocentryzm
Oddziaływanie podstawowe rodzaj oddziaływania występującego w przyrodzie i nie dającego sprowadzić się do innych oddziaływań.
1 Oddziaływanie podstawowe rodzaj oddziaływania występującego w przyrodzie i nie dającego sprowadzić się do innych oddziaływań. Wyróżniamy cztery rodzaje oddziaływań (sił) podstawowych: oddziaływania silne
Na tropach czastki Higgsa
Na tropach czastki Higgsa Wykład inauguracyjny 2004/2005 A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Na tropach czastki Higgsa Wykład inauguracyjny 2004/2005
Mechanika. Fizyka I (B+C) Wykład I: dr hab. Aleksander Filip Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej
Fizyka I (B+C) Mechanika Wykład I: Informacje ogólne Wprowadzenie Co to jest fizyka? Czym zajmuje się fizyka? dr hab. Aleksander Filip Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki
Dziwny jest ten świat: czastki elementarne
Dziwny jest ten świat: czastki elementarne Wykłady z fizyki doświadczalnej Wydział Fizyki U.W. 17 grudnia 2005 prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej
Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 1.III Fizyka cząstek elementanych Odkrycia
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 1 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 1.III.2010 Fizyka cząstek elementanych Odkrycia Skąd ten tytuł wykładu? Opis Wszechświata nie jest możliwy
Wszechświat cząstek elementarnych
Wszechświat cząstek elementarnych Maria Krawczyk i A. Filip Żarnecki Instytut Fizyki Teoretycznej i Instytut Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW semestr letni, rok akad.. 2010/11 http://www www.fuw.edu.pl/~
Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008))
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 15 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 12.01. 2010 Ciemny Wszechświat Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008)) http://indico.cern.ch/conferencedisplay.py?confid=24743
Cząstki i siły. Piotr Traczyk. IPJ Warszawa
Cząstki i siły tworzące nasz wszechświat Piotr Traczyk IPJ Warszawa Plan Wstęp Klasyfikacja cząstek elementarnych Model Standardowy 2 Wstęp 3 Jednostki, konwencje Prędkość światła c ~ 3 x 10 8 m/s Stała
10.V Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008))
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 10 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Ciemny Wszechświat 10.V. 2010 Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008)) http://indico.cern.ch/conferencedisplay.py?confid=24743
Podsumowanie. Fizyka I (Mechanika) Wykład XIV: Czastki elementarne Ewolucja Wszechświata Ciemna materia. Informacje o egzaminie
Podsumowanie Fizyka I (Mechanika) Wykład XIV: Czastki elementarne Ewolucja Wszechświata Ciemna materia Informacje o egzaminie Czym zajmuje się fizyka? Staramy się zrozumieć zjawiska zachodzace na najmniejszych
Wszechświat cząstek elementarnych
Wszechświat cząstek elementarnych Maria Krawczyk i A. Filip Żarnecki Instytut Fizyki Teoretycznej i Instytut Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW semestr letni, rok akad. 2011/12. 210/9 http://www www.fuw.edu.pl/~
Podróż do początków Wszechświata: czyli czym zajmujemy się w laboratorium CERN
Podróż do początków Wszechświata: czyli czym zajmujemy się w laboratorium CERN mgr inż. Małgorzata Janik - majanik@cern.ch mgr inż. Łukasz Graczykowski - lgraczyk@cern.ch Zakład Fizyki Jądrowej, Wydział
Wszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek
Wszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek Wykład Ogólnouniwersytecki Wydział Fizyki U.W. prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych, Instytut Fizyki Doświadczalnej A.F.Żarnecki
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Diagramy Faynmana
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Aleksander Filip Żarnecki Wykład ogólnouniwersytecki 27 listopada 2018 A.F.Żarnecki WCE Wykład 8 27 listopada 2018 1 / 28 1 Budowa materii (przypomnienie)
Podstawy fizyki kwantowej i budowy materii
Podstawy fizyki kwantowej i budowy materii prof. dr hab. Aleksander Filip Żarnecki Zakład Cząstek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wykład 2 9 października 2017 A.F.Żarnecki
Teoria Wielkiego Wybuchu FIZYKA 3 MICHAŁ MARZANTOWICZ
Teoria Wielkiego Wybuchu Epoki rozwoju Wszechświata Wczesny Wszechświat Epoka Plancka (10-43 s): jedno podstawowe oddziaływanie Wielka Unifikacja (10-36 s): oddzielenie siły grawitacji od reszty oddziaływań
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Diagramy Faynmana
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Diagramy Faynmana Aleksander Filip Żarnecki Wykład ogólnouniwersytecki Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego 21 listopada 2017 A.F.Żarnecki WCE Wykład
Wszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek
Wszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek Wykład Ogólnouniwersytecki Wydział Fizyki U.W. prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych, Instytut Fizyki Doświadczalnej A.F.Żarnecki
Wykład 1. Wszechświat cząstek elementarnych dla humanistów. Maria Krawczyk (IFT), Filip A. Żarnecki (IFD), Wydział Fizyki UW
Wszechświat cząstek elementarnych dla humanistów Wykład 1 Maria Krawczyk (IFT), Filip A. Żarnecki (IFD), Wydział Fizyki UW Odkrycie cząstki Higgsa w LHC (CERN ) - 4 lipca 2012 Nagroda Nobla 2013: F. Englert,
Fizyka 3. Konsultacje: p. 329, Mechatronika
Fizyka 3 Konsultacje: p. 329, Mechatronika marzan@mech.pw.edu.pl Zaliczenie: 2 sprawdziany (10 pkt każdy) lub egzamin (2 części po 10 punktów) 10.1 12 3.0 12.1 14 3.5 14.1 16 4.0 16.1 18 4.5 18.1 20 5.0
Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 2 14.X.2009 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Jak badamy cząstki elementarne I? Cząstka i fale falowe własności cząstek elementarnych Cząstki fundamentalne
Wszechświat cząstek elementarnych (dla humanistów)
Wszechświat cząstek elementarnych (dla humanistów) Maria Krawczyk i A. Filip Żarnecki nstytut Fizyki Teoretycznej Instytut Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW Odkrycie cząstki Higgsa w LHC (CERN )
Wszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek
Wszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek Wykład Ogólnouniwersytecki Wydział Fizyki U.W. prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych, Instytut Fizyki Doświadczalnej A.F.Żarnecki
Elementy kosmologii. D. Kiełczewska, wykład 15
Elementy kosmologii Rozszerzający się Wszechświat Wielki Wybuch (Big Bang) Nukleosynteza Promieniowanie mikrofalowe tła Pomiary parametrów kosmologicznych: WMAP SNIa Asymetria materii i antymaterii Rozszerzający
Fizyka cząstek elementarnych i oddziaływań podstawowych
Fizyka cząstek elementarnych i oddziaływań podstawowych Wykład 1 Wstęp Jerzy Kraśkiewicz Krótka historia Odkrycie promieniotwórczości 1895 Roentgen odkrycie promieni X 1896 Becquerel promieniotwórczość
Oddziaływania fundamentalne
Oddziaływania fundamentalne Silne: krótkozasięgowe (10-15 m). Siła rośnie ze wzrostem odległości. Znaczna siła oddziaływania. Elektromagnetyczne: nieskończony zasięg, siła maleje z kwadratem odległości.
Historia Wszechświata w (dużym) skrócie. Agnieszka Pollo Instytut Problemów Jądrowych Warszawa Obserwatorium Astronomiczne UJ Kraków
Historia Wszechświata w (dużym) skrócie Agnieszka Pollo Instytut Problemów Jądrowych Warszawa Obserwatorium Astronomiczne UJ Kraków wczesny Wszechświat późny Wszechświat z (przesunięcie ku czerwieni; redshift)
Efekt Comptona. Efektem Comptona nazywamy zmianę długości fali elektromagnetycznej w wyniku rozpraszania jej na swobodnych elektronach
Efekt Comptona. Efektem Comptona nazywamy zmianę długości fali elektromagnetycznej w wyniku rozpraszania jej na swobodnych elektronach Efekt Comptona. p f Θ foton elektron p f p e 0 p e Zderzenia fotonów
Cząstki elementarne wprowadzenie. Krzysztof Turzyński Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski
Cząstki elementarne wprowadzenie Krzysztof Turzyński Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski Historia badania struktury materii XVII w.: ruch gwiazd i planet, zasady dynamiki, teoria grawitacji, masa jako
Wykład 1. Wszechświat cząstek elementarnych dla humanistów. Maria Krawczyk (IFT), Filip A. Żarnecki (IFD), Wydział Fizyki UW
Wszechświat cząstek elementarnych dla humanistów Wykład 1 Maria Krawczyk (IFT), Filip A. Żarnecki (IFD), Wydział Fizyki UW Odkrycie cząstki Higgsa w LHC (CERN ) - 4 lipca 2012 Nagroda Nobla 2013: F. Englert,
Neutrina z supernowych. Elementy kosmologii
Neutrina z supernowych Obserwacja neutrin z SN1987A Kolaps grawitacyjny Własności neutrin z kolapsu grawitacyjnego Elementy kosmologii Rozszerzający się Wszechświat Wielki Wybuch (Big Bang) Nukleosynteza
Teoria grawitacji. Grzegorz Hoppe (PhD)
Teoria grawitacji Grzegorz Hoppe (PhD) Oddziaływanie grawitacyjne nie zostało dotychczas poprawnie opisane i pozostaje jednym z nie odkrytych oddziaływań. Autor uważa, że oddziaływanie to jest w rzeczywistości
Elementy Fizyki Jądrowej. Wykład 5 cząstki elementarne i oddzialywania
Elementy Fizyki Jądrowej Wykład 5 cząstki elementarne i oddzialywania atom co jest elementarne? jądro nukleon 10-10 m 10-14 m 10-15 m elektron kwark brak struktury! elementarność... 1897 elektron (J.J.Thomson)
Wszechświat cząstek elementarnych
Wszechświat cząstek elementarnych Maria Krawczyk i A. Filip Żarnecki Instytut Fizyki Teoretycznej i Instytut Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW semestr letni, rok akad. 2012/13. 210/9 http://www www.fuw.edu.pl/~
Ekspansja Wszechświata
Ekspansja Wszechświata Odkrycie Hubble a w 1929 r. Galaktyki oddalają się od nas z prędkościami wprost proporcjonalnymi do odległości. Prędkości mierzymy za pomocą przesunięcia ku czerwieni efekt Dopplera
LHC i po co nam On. Piotr Traczyk CERN
LHC i po co nam On Piotr Traczyk CERN LHC: po co nam On Piotr Traczyk CERN Detektory przy LHC Planowane są 4(+2) eksperymenty na LHC ATLAS ALICE CMS LHCb 5 Program fizyczny LHC 6 Program fizyczny LHC
Zderzenia relatywistyczne
Zderzenia relatywistyczne Fizyka I (B+C) Wykład XVIII: Zderzenia nieelastyczne Energia progowa Rozpady czastek Neutrina Zderzenia relatywistyczne Zderzenia nieelastyczne Zderzenia elastyczne - czastki
oraz Początek i kres
oraz Początek i kres Powstanie Wszechświata szacuje się na 13, 75 mld lat temu. Na początku jego wymiary były bardzo małe, a jego gęstość bardzo duża i temperatura niezwykle wysoka. Ponieważ w tej niezmiernie
Cząstki elementarne. Składnikami materii są leptony, mezony i bariony. Leptony są niepodzielne. Mezony i bariony składają się z kwarków.
Cząstki elementarne Składnikami materii są leptony, mezony i bariony. Leptony są niepodzielne. Mezony i bariony składają się z kwarków. Cząstki elementarne Leptony i kwarki są fermionami mają spin połówkowy
STRUKTURA MATERII PO WIELKIM WYBUCHU
Wykład I STRUKTURA MATERII -- -- PO WIELKIM WYBUCHU Człowiek zajmujący się nauką nigdy nie zrozumie, dlaczego miałby wierzyć w pewne opinie tylko dlatego, że znajdują się one w jakiejś książce. (...) Nigdy
Bozon Higgsa prawda czy kolejny fakt prasowy?
Bozon Higgsa prawda czy kolejny fakt prasowy? Sławomir Stachniewicz, IF PK 1. Standardowy model cząstek elementarnych Model Standardowy to obecnie obowiązująca teoria cząstek elementarnych, które są składnikami
Zderzenia relatywistyczne
Zderzenia relatywistyczne Fizyka I (B+C) Wykład XIX: Zderzenia nieelastyczne Energia progowa Rozpady czastek Neutrina Zderzenia relatywistyczne Zderzenia elastyczne 2 2 Czastki rozproszone takie same jak
Spis treści. Przedmowa PRZESTRZEŃ I CZAS W FIZYCE NEWTONOWSKIEJ ORAZ SZCZEGÓLNEJ TEORII. 1 Grawitacja 3. 2 Geometria jako fizyka 14
Spis treści Przedmowa xi I PRZESTRZEŃ I CZAS W FIZYCE NEWTONOWSKIEJ ORAZ SZCZEGÓLNEJ TEORII WZGLĘDNOŚCI 1 1 Grawitacja 3 2 Geometria jako fizyka 14 2.1 Grawitacja to geometria 14 2.2 Geometria a doświadczenie
Wszechświat cząstek elementarnych (dla humanistów)
Wszechświat cząstek elementarnych (dla humanistów) Maria Krawczyk i A. Filip Żarnecki nstytut Fizyki Teoretycznej Instytut Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW Odkrycie cząstki Higgsa w CERN ogłoszone
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Oddziaływania silne
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Oddziaływania silne Aleksander Filip Żarnecki Wykład ogólnouniwersytecki 6 listopada 2018 A.F.Żarnecki WCE Wykład 5 6 listopada 2018 1 / 37 Oddziaływania
LHC: program fizyczny
LHC: program fizyczny Piotr Traczyk CERN Detektory przy LHC Planowane są 4(+2) eksperymenty na LHC ATLAS ALICE CMS LHCb 2 Program fizyczny LHC Model Standardowy i Cząstka Higgsa Poza Model Standardowy:
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 5
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 5 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 17.III.2010 Oddziaływania: elektromagnetyczne i grawitacyjne elektromagnetyczne i silne (kolorowe) Biegnące stałe sprzężenia:
Wstęp do fizyki cząstek elementarnych
Wstęp do fizyki cząstek elementarnych Ewa Rondio cząstki elementarne krótka historia pierwsze cząstki próby klasyfikacji troche o liczbach kwantowych kolor uwięzienie kwarków obecny stan wiedzy oddziaływania
Dział: 7. Światło i jego rola w przyrodzie.
Dział: 7. Światło i jego rola w przyrodzie. TEMATY I ZAKRES TREŚCI NAUCZANIA Fizyka klasa 3 LO Nr programu: DKOS-4015-89/02 Moduł Dział - Temat L. Zjawisko odbicia i załamania światła 1 Prawo odbicia i
WSTĘP DO FIZYKI CZĄSTEK. Julia Hoffman (NCU)
WSTĘP DO FIZYKI CZĄSTEK Julia Hoffman (NCU) WSTĘP DO WSTĘPU W wykładzie zostały bardzo ogólnie przedstawione tylko niektóre zagadnienia z zakresu fizyki cząstek elementarnych. Sugestie, pytania, uwagi:
- Cząstka Higgsa - droga do teorii wszystkiego
- Cząstka Higgsa - droga do teorii wszystkiego Bohdan Grządkowski Uniwersytet Warszawski Wydział Fizyki Instytut Fizyki Teoretycznej 19 maja 2014 Uniwersytet Szczeciński Plan Model Standardowy oddziaływań
Ewolucja Wszechświata
Ewolucja Wszechświata Wykład 6 Mikrofalowe promieniowanie tła Rozseparowanie materii i promieniowania 380 000 lat Temperatura 3000 K Protony i jądra przyłączają elektrony (rekombinacja) tworzą się atomy.
Kwantowe własności promieniowania, ciało doskonale czarne, zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne.
Kwantowe własności promieniowania, ciało doskonale czarne, zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne. DUALIZM ŚWIATŁA fala interferencja, dyfrakcja, polaryzacja,... kwant, foton promieniowanie ciała doskonale
Fizyka kwantowa. promieniowanie termiczne zjawisko fotoelektryczne. efekt Comptona dualizm korpuskularno-falowy. kwantyzacja światła
W- (Jaroszewicz) 19 slajdów Na podstawie prezentacji prof. J. Rutkowskiego Fizyka kwantowa promieniowanie termiczne zjawisko fotoelektryczne kwantyzacja światła efekt Comptona dualizm korpuskularno-falowy
Ciało doskonale czarne absorbuje całkowicie padające promieniowanie. Parametry promieniowania ciała doskonale czarnego zależą tylko jego temperatury.
1 Ciało doskonale czarne absorbuje całkowicie padające promieniowanie. Parametry promieniowania ciała doskonale czarnego zależą tylko jego temperatury. natężenie natężenie teoria klasyczna wynik eksperymentu
Sylwa czyli silva rerum na temat fizyki cz astek elementarnych
Sylwa czyli silva rerum na temat fizyki cz astek elementarnych Barbara Badełek Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Uppsalski Nauczyciele fizyki w CERN 20 26 maja 2007 B. Badełek (Warsaw and Uppsala) Silva
Galaktyka. Rysunek: Pas Drogi Mlecznej
Galaktyka Rysunek: Pas Drogi Mlecznej Galaktyka Ośrodek międzygwiazdowy - obłoki molekularne - możliwość formowania się nowych gwiazd. - ekstynkcja i poczerwienienie (diagramy dwuwskaźnikowe E(U-B)/E(B-V)=0.7,
Podstawy Fizyki Jądrowej
Podstawy Fizyki Jądrowej III rok Fizyki Kurs WFAIS.IF-D008.0 Składnik egzaminu licencjackiego (sesja letnia)! OPCJA: Po uzyskaniu zaliczenia z ćwiczeń możliwość zorganizowania ustnego egzaminu (raczej
Elementy kosmologii. Rozszerzający się Wszechświat Wielki Wybuch (Big Bang) Nukleosynteza Promieniowanie mikrofalowe tła Ciemna Materia Leptogeneza
Elementy kosmologii Rozszerzający się Wszechświat Wielki Wybuch (Big Bang) Nukleosynteza Promieniowanie mikrofalowe tła Ciemna Materia Leptogeneza Rozszerzający się Wszechświat W 1929 Hubble zaobserwował
Wszechświat: spis inwentarza. Typy obiektów Rozmieszczenie w przestrzeni Symetrie
Wszechświat: spis inwentarza Typy obiektów Rozmieszczenie w przestrzeni Symetrie Curtis i Shapley 1920 Heber D. Curtis 1872-1942 Mgławice spiralne są układami gwiazd równoważnymi Drodze Mlecznej Mgławice
Ewolucja Wszechświata Wykład 5 Pierwsze trzy minuty
Ewolucja Wszechświata Wykład 5 Pierwsze trzy minuty Historia Wszechświata Pod koniec fazy inflacji, około 10-34 s od Wielkiego Wybuchu, dochodzi do przejścia fazowego, które tworzy prawdziwą próżnię i
FIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych
FIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych Wykład 13 Początki Wszechświata c.d. Nukleosynteza czas Przebieg pierwotnej nukleosyntezy w czasie pierwszych kilkunastu minut. Krzywe ukazują stopniowy
Zderzenia relatywistyczne
Zderzenia relatywistyczne Wstęp do Fizyki I (B+C) Wykład XVII: Energia progowa Rozpady czastek Neutrina Fotony Energia progowa Masa niezmiennicza Niezmiennik transformacji Lorenza, (nie zależy od wyboru
Podstawy astrofizyki i astronomii
Podstawy astrofizyki i astronomii Andrzej Odrzywołek Zakład Teorii Względności i Astrofizyki, Instytut Fizyki UJ 20 marca 2018 th.if.uj.edu.pl/ odrzywolek/ andrzej.odrzywolek@uj.edu.pl A&A Wykład 4 Standardowy
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 1
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 1 7.X.2009 Informacje ogólne o wykładzie Fizyka cząstek elementarnych Odkrycia Skąd ten tytuł wykładu? Wytłumaczenie dlaczego Wszechświat wygląda
Szczególna teoria względności
Szczególna teoria względności Wykład VI: energia progowa foton rozpraszanie Comptona efekt Doplera prof. dr hab. Aleksander Filip Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej
Atomowa budowa materii
Atomowa budowa materii Wszystkie obiekty materialne zbudowane są z tych samych elementów cząstek elementarnych Cząstki elementarne oddziałują tylko kilkoma sposobami oddziaływania wymieniając kwanty pól
Wielki Wybuch czyli podróż do początku wszechświata. Czy może się to zdarzyć na Ziemi?
Wielki Wybuch czyli podróż do początku wszechświata Czy może się to zdarzyć na Ziemi? Świat pod lupą materia: 10-4 m kryształ: 10-9 m ρ=2 3 g/cm 3 atom: 10-10 m jądro: 10-14 m nukleon: 10-15 m (1fm) ρ=10
Wielcy rewolucjoniści nauki
Isaak Newton Wilhelm Roentgen Albert Einstein Max Planck Wielcy rewolucjoniści nauki Erwin Schrödinger Werner Heisenberg Niels Bohr dr inż. Romuald Kędzierski W swoim słynnym dziele Matematyczne podstawy
Współczesne eksperymenty fizyki czastek elementarnych
Współczesne eksperymenty fizyki czastek elementarnych Letnia Szkoła Fizyki 2009 Wydział Fizyki U.W. prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych, Instytut Fizyki Doświadczalnej Letnia
Tak określił mechanikę kwantową laureat nagrody Nobla Ryszard Feynman ( ) mechanika kwantowa opisuje naturę w sposób prawdziwy, jako absurd.
Tak określił mechanikę kwantową laureat nagrody Nobla Ryszard Feynman (1918-1988) mechanika kwantowa opisuje naturę w sposób prawdziwy, jako absurd. Równocześnie Feynman podkreślił, że obliczenia mechaniki
Promieniowanie X. Jak powstaje promieniowanie rentgenowskie Budowa lampy rentgenowskiej Widmo ciągłe i charakterystyczne promieniowania X
Promieniowanie X Jak powstaje promieniowanie rentgenowskie Budowa lampy rentgenowskiej Widmo ciągłe i charakterystyczne promieniowania X Lampa rentgenowska Lampa rentgenowska Promieniowanie rentgenowskie
Liceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA
Liceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA Temat 10 : PRAWO HUBBLE A. TEORIA WIELKIEGO WYBUCHU. 1) Prawo Hubble a [czyt. habla] 1929r. Edwin Hubble, USA, (1889-1953) Jedno z największych
Materia i jej powstanie Wykłady z chemii Jan Drzymała
Materia i jej powstanie Wykłady z chemii Jan Drzymała Przyjmuje się, że wszystko zaczęło się od Wielkiego Wybuchu, który nastąpił około 15 miliardów lat temu. Model Wielkiego Wybuch wynika z rozwiązań
Promieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące Wykład II Promieniotwórczość Fizyka MU, semestr 2 Uniwersytet Rzeszowski, 8 marca 2017 Wykład II Promieniotwórczość Promieniowanie jonizujące 1 / 22 Jądra pomieniotwórcze Nuklidy
czastki elementarne Czastki elementarne
czastki elementarne "zwykła" materia, w warunkach które znamy na Ziemi, które panuja w ekstremalnych warunkach na Słońcu: protony, neutrony, elektrony. mówiliśmy również o neutrinach - czastki, które nie
Wszechświat czastek elementarnych
Wszechświat czastek elementarnych Wykład 9: Współczesne eksperymenty prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wszechświat czastek elementarnych Wykład
Uniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń 6 XII 2013 W POSZUKIWANIU ŚLADÓW NASZYCH PRAPOCZĄTKÓW
Uniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń 6 XII 2013 W POSZUKIWANIU ŚLADÓW NASZYCH PRAPOCZĄTKÓW Prof. Henryk Drozdowski Wydział Fizyki UAM Dedykuję ten wykład o pochodzeniu materii wszystkim czułym sercom,
Elementy fizyki czastek elementarnych
Elementy fizyki czastek elementarnych dr hab. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych IFD Plan wykładu: Świat czastek elementarnych czastki, jednostki, kinematyka relatywistyczna Akceleratory
WYKŁAD 8. Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW. Oddziaływania słabe
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 8 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Oddziaływania słabe Cztery podstawowe siłyprzypomnienie Oddziaływanie grawitacyjne Działa między wszystkimi cząstkami, jest
NUKLEOSYNTEZA I PROMIENIOWANIE RELIKTOWE
NUKLEOSYNTEZA I PROMIENIOWANIE RELIKTOWE Cieszyn, 17 Listopada, 2006 Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 1 Tegoroczna Nagroda Nobla z fizyki została przyznana dwóm fizykom amerykańskim, otrzymali ją John
- mity, teorie, eksperymenty
Święto Uniwersytetu Warszawskiego, 27.11 11.2008 Początek Wszechświata - mity, teorie, eksperymenty Grzegorz Wrochna Instytut Problemów w Jądrowych J im. A.Sołtana Warszawa / Świerk wrochna@ipj.gov.pl
Plan Zajęć. Ćwiczenia rachunkowe
Plan Zajęć 1. Termodynamika, 2. Grawitacja, Kolokwium I 3. Elektrostatyka + prąd 4. Pole Elektro-Magnetyczne Kolokwium II 5. Zjawiska falowe 6. Fizyka Jądrowa + niepewność pomiaru Kolokwium III Egzamin
Falowa natura materii
r. akad. 2012/2013 wykład I - II Podstawy Procesów i Konstrukcji Inżynierskich Falowa natura materii 1 r. akad. 2012/2013 Podstawy Procesów i Konstrukcji Inżynierskich Warunki zaliczenia: Aby uzyskać dopuszczenie
Promieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące Wykład II Krzysztof Golec-Biernat Promieniotwórczość Uniwersytet Rzeszowski, 18 października 2017 Wykład II Krzysztof Golec-Biernat Promieniowanie jonizujące 1 / 23 Jądra pomieniotwórcze
WYKŁAD 3. Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW. Masy i czasy życia cząstek elementarnych. Kwarki: zapach i kolor. Prawa zachowania i liczby kwantowe:
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 3 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Masy i czasy życia cząstek elementarnych Kwarki: zapach i kolor Prawa zachowania i liczby kwantowe: liczba barionowa i liczby
Metody badania kosmosu
Metody badania kosmosu Zakres widzialny Fale radiowe i mikrofale Promieniowanie wysokoenergetyczne Detektory cząstek Pomiar sił grawitacyjnych Obserwacje prehistoryczne Obserwatorium słoneczne w Goseck
FIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych
FIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych Wykład 1 własności jąder atomowych Odkrycie jądra atomowego Rutherford (1911) Ernest Rutherford (1871-1937) R 10 fm 1908 Skala przestrzenna jądro
Cząstki elementarne Odkrycia Prawa zachowania Cząstki i antycząstki
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 3 Cząstki elementarne Odkrycia Prawa zachowania Cząstki i antycząstki 4.III.2009 Fizyka cząstek elementarnych Wiek XX niezwykły y rozwój j fizyki, pojawiły y się
Początek XX wieku. Dualizm korpuskularno - falowy
Początek XX wieku Światło: fala czy cząstka? Kwantowanie energii promieniowania termicznego postulat Plancka efekt fotoelektryczny efekt Comptona Fale materii de Broglie a Dualizm korpuskularno - falowy