Ciemna strona wszechświata
|
|
|
- Roman Kozłowski
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Ciemna strona wszechświata Letnia Szkoła Fizyki Wydział Fizyki U.W. prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.1/57
2 Ciemna Strona Wszechświata Wprowadzenie Grawitacja w Ogólnej Teorii Względności Efekt Dopplera i Prawo Hubbla Wielki Wybuch i Ewolucja Wszechświata Ile jest materii we Wszechświecie? Soczewkowanie grawitacyjne Jak możemy zobaczyć ciemna materię Mikrofalowe promieniowanie tła Zdjęcie narodzin Wszechświata Ciemna energia W jakim Wszechświecie żyjemy? Perspektywy Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.2/57
3 Wprowadzenie Budowa materii Czasteczka 10 9 m Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.3/57
4 Wprowadzenie Budowa materii Atom m Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.3/57
5 Wprowadzenie Budowa materii Jadro atomowe m Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.3/57
6 Wprowadzenie Budowa materii Nukleony m Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.3/57
7 Wprowadzenie Budowa materii Kwarki i elektrony < m Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.3/57
8 Model Standardowy Budowa materii Świat codzienny : 3 cegiełki (elektron oraz kwarki u i d) + neutrino Fizyka czastek 12 fundamentalnych cegiełek materii, fermionów leptony kwarki pokolenie 1 e elektron ν e neutrino el. d down u up pokolenie 2 µ mion ν µ neutrino mionowe s strange c charm pokolenie 3 τ ν τ b t taon neutrino taonowe beauty top (bottom) (truth) ładunek [e] 1 0 1/3 +2/3 + anty-fermiony (kolejnych 12) Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.4/57
9 Model Standardowy Oddziaływania Opisujemy je jako wymianę czastek - nośników Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.5/57
10 Model Standardowy Wyróżniamy cztery podstawowe oddziaływania przenoszone przez odpowiednie nośniki γ g elektromagnetyczne silne W + Z 0 W - G slabe grawitacyjne Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.6/57
11 Model Standardowy Oddziaływania Nośnik oddziaływania przenosi energię i/lub pęd między czastkami będacymi źródłami tego oddziaływania oddziaływanie źródło nośnik masa grawitacyjne masa grawiton G 0 elektromag. ładunek foton γ 0 silne kolor gluony g 0 słabe ładunek słaby bozony W ± 80 GeV pośredniczace Z 91 GeV 1 GeV = ev masa protonu Nośniki oddziaływań uważamy za punktowe i niepodzielne, tak jak kwarki i leptony... Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.7/57
12 Grawitacja Ogólna Teoria Względności W 1916 Einstein zaproponował nowe podejście do opisu grawitacji. Grawitacja nie jest już opisywana jako siła, ale jako odkształcenie czasoprzestrzeni! Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.8/57
13 Grawitacja Ogólna Teoria Względności W 1916 Einstein zaproponował nowe podejście do opisu grawitacji. Grawitacja nie jest już opisywana jako siła, ale jako odkształcenie czasoprzestrzeni! Materia powoduje zakrzywienie czasoprzestrzeni. Zakrzywienie czasoprzestrzeni decyduje o ruchu materii. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.8/57
14 Grawitacja Ogólna Teoria Względności W 1916 Einstein zaproponował nowe podejście do opisu grawitacji. Grawitacja nie jest już opisywana jako siła, ale jako odkształcenie czasoprzestrzeni! Materia powoduje zakrzywienie czasoprzestrzeni. Zakrzywienie czasoprzestrzeni decyduje o ruchu materii. Problem teorii Einsteina: nie istniało statyczne rozwiazanie. Aby uratować statyczny Wszechświat Einstein dołożył do swoich równań stała kosmologiczna - Λ Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.8/57
15 Efekt Dopplera W przypadku fal dźwiękowych znamy z codziennego doświadczenia... Jeśli źródło dźwięku jest nieruchome względem obserwatora, obserwator słyszy dźwięk o niezmienionej częstości. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.9/57
16 Efekt Dopplera W przypadku fal dźwiękowych znamy z codziennego doświadczenia... Jeśli źródło dźwięku jest nieruchome względem obserwatora, obserwator słyszy dźwięk o niezmienionej częstości. Jeśli źródło dźwięku porusza się względem obserwatora, obserwator słyszy dźwięk o wyższej lub niższej częstości (zależnie od kierunku ruchu) f obs = f ( ) 1 v c Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.9/57
17 Efekt Dopplera W przypadku fal dźwiękowych znamy z codziennego doświadczenia... Jeśli źródło dźwięku jest nieruchome względem obserwatora, obserwator słyszy dźwięk o niezmienionej częstości. Jeśli źródło światła porusza się względem obserwatora, obserwator widzi światło o wyższej lub niższej częstości (zależnie od kierunku ruchu) f obs = f 1 + v c 1 v c Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.9/57
18 Linie widmowe Linie emisyjne Światło emitowane przez wzbudzone atomy. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.10/57
19 Linie widmowe Linie emisyjne Światło emitowane przez wzbudzone atomy. Linie absorpcyjne Widoczne w świetle przechodzacym przez gaz. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.10/57
20 Linie widmowe Linie emisyjne Światło emitowane przez wzbudzone atomy. Linie absorpcyjne Widoczne w świetle przechodzacym przez gaz. W obu przypadkach pozycja linii jest ściśle określona (charakterystyczna dla danego atomu) Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.10/57
21 Efekt Dopplera dla światła Mierzac linie absorpcyjne w widmie galaktyk możemy wnioskować o ich ruchu Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.11/57
22 Efekt Dopplera dla światła Mierzac linie absorpcyjne w widmie galaktyk możemy wnioskować o ich ruchu i wyznaczyć ich prędkość względem nas Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.11/57
23 Prawo Hubbla (1929) Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.12/57
24 Prawo Hubbla (1929) Edwin Hubble jako pierwszy powiazał obserwowane prędkości mgławic z ich odległościa od Ziemi. Oryginalne wyniki Hubbla: Zauważył on, że prędkość ucieczki rośnie z odległościa od Ziemi: v = H r r - odległość, H - stała Hubbla Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.12/57
25 Prawo Hubbla (1929) Edwin Hubble jako pierwszy powiazał obserwowane prędkości mgławic z ich odległościa od Ziemi. Współczesne pomiary: Zauważył on, że prędkość ucieczki rośnie z odległościa od Ziemi: v = H r r - odległość, H - stała Hubbla Obecne pomiary: H 70 km/s/mpc 1Mpc m Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.12/57
26 Prawo Hubbla Pomiar odległości Wyznaczenie odległości jest znacznie trudniejsze od wyznaczenia "przesunięcia ku czerwieni". Najczęściej posługujemy się tzw. świecami standardowymi - obiektami, których bezwzględna jasność jest znana. Na największych odległościach sa to Supernowe typu 1A. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.13/57
27 Prawo Hubbla Obserwacja Hubbla, że wszystkie obiekty oddalaja się, nie wyróżnia w żaden sposób naszego układu odniesienia. Dowolne dwa obiekty oddalać się bed a w ten sam sposób. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.14/57
28 Ewolucja Wszechświata Kosmologia zajmuje się opisem Wszechświata na odległościach większych od rozmiarów wszystkich znanych nam struktur skala kosmologiczna Zasada kosmologiczna: w skalach kosmologicznych Wszechświat traktujemy jako jednorodny i izotropowy materia jest rozłożona równomiernie Obserwowany ruch względny na tych odległościach opisujemy jako rozszerzanie się całego Wszechświata, w którym "zawieszone" sa poszczególne obiekty - materia spoczywa. Z równań Einsteina wynika, że nasz Wszechświat rozpoczał swoja ewolucję od pojedynczego punktu, osobliwości, o nieskończonej gęstości energii... Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.15/57
29 Ewolucja Wszechświata Na samym poczatku gęstość energii była bardzo duża. Na poziomie czastek oznacza to, że czastki miały bardzo duże energie kinetyczne, znacznie większe od ich mas. Nie istniały żadne obiekty złożone (nukleony, jadra atomowe, atomy), gdyż energie były znacznie większe od energii wiazania. Wszystkie czastki elementarne znajdowały się w stanie równowagi, gdyż nieustannie zachodziły procesy anihilacji i kreacji. e+ γ Z ο W + W γ Z ο e e W W + e + Jednak w miarę rozszerzania Wszechświata energie cz astek malały... Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.16/57
30 Ewolucja Wszechświata sekundy Materia znajduje się w stanie Plazmy Kwarkowo-Gluonowej (QGP). Oddziaływania silne oddzielaja się od elektrosłabych sekundy Oddzielenie oddziaływań elektromagnetycznych i słabych. Zanikaja swobodne bozony W ± i Z (do tej pory w równowadze z fotonami). Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.17/57
31 Ewolucja Wszechświata 10 5 sekundy Kwarki formuja neutrony i protony. Antymateria zaczyna zanikać bo promieniowanie jest już zbyt słabe aby ja wciaż wytwarzać. 3 minuty Protony i neutrony tworza jadra lekkich pierwiastków. Wraz z zanikiem reakcji termojadrowych ustala się zawartości różnych izotopów we Wszechświecie. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.18/57
32 Ewolucja Wszechświata lat Elektrony wychwytywane przez jadra tworza atomy. Wszechświat staje się przeźroczysty dla fotonów lat Formacja galaktyk, synteza ciężkich pierwiastków w gwiazdach. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.19/57
33 Ewolucja Wszechświata Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.20/57
34 Ewolucja Wszechświata W miarę rozszerzania maleja energie zderzajacych się czastek. Czastki zbyt masywne przestaja być produkowane e+ e XZ ο γ W + W W γ Z ο e OK W + e+ Jeśli sa nietrwałe, anihiluja lub tworza stany zwiazane to stopniowo zanikaja... zanikaja swobodne bozony W ± i Z (10 10 sekundy) Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.21/57
35 Ewolucja Wszechświata W miarę rozszerzania maleja energie zderzajacych się czastek. Czastki zbyt masywne przestaja być produkowane e+ e XZ ο γ W + W W γ Z ο e OK W + e+ Jeśli sa nietrwałe, anihiluja lub tworza stany zwiazane to stopniowo zanikaja... zanikaja swobodne bozony W ± i Z (10 10 sekundy) kwarki formuja neutrony i protony (10 5 sekundy) Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.21/57
36 Ewolucja Wszechświata W miarę rozszerzania maleja energie zderzajacych się czastek. Czastki zbyt masywne przestaja być produkowane e+ e XZ ο γ W + W W γ Z ο e OK W + e+ Jeśli sa nietrwałe, anihiluja lub tworza stany zwiazane to stopniowo zanikaja... zanikaja swobodne bozony W ± i Z (10 10 sekundy) kwarki formuja neutrony i protony (10 5 sekundy) protony i neutrony tworza jadra lekkich pierwiastków (3 minuty) Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.21/57
37 Ewolucja Wszechświata W miarę rozszerzania maleja energie zderzajacych się czastek. Czastki zbyt masywne przestaja być produkowane e+ e XZ ο γ W + W W γ Z ο e OK W + e+ Jeśli sa nietrwałe, anihiluja lub tworza stany zwiazane to stopniowo zanikaja... zanikaja swobodne bozony W ± i Z (10 10 sekundy) kwarki formuja neutrony i protony (10 5 sekundy) protony i neutrony tworza jadra lekkich pierwiastków (3 minuty) elektrony i jadra tworza atomy ( lat) Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.21/57
38 Ewolucja Wszechświata W miarę rozszerzania maleja energie zderzajacych się czastek. Czastki zbyt masywne przestaja być produkowane e+ e XZ ο γ W + W W γ Z ο e OK W + e+ Jeśli sa nietrwałe, anihiluja lub tworza stany zwiazane to stopniowo zanikaja... zanikaja swobodne bozony W ± i Z (10 10 sekundy) kwarki formuja neutrony i protony (10 5 sekundy) protony i neutrony tworza jadra lekkich pierwiastków (3 minuty) elektrony i jadra tworza atomy ( lat) Masywne, trwałe i słabo oddziałujace czastki moga się odprzac!... Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.21/57
39 Ewolucja Wszechświata Czy Wszechświat będzie się rozszerzał w nieskończoność? Z Ogólnej Teorii Względności wynika, że przyszłość Wszechświata zależy od gęstościi materii ρ. Gęstość krytyczna: ρ c = 3H2 8πG kg/m 3 ρ = ρ c asymptotycznie zatrzyma się ρ < ρ c będzie zawsze rozszerzał się ρ > ρ c kiedyś zacznie się zapadać Pomijaj ac wkład od stałej kosmologicznej! Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.22/57
40 Krzywizna przestrzeni Całkowita gęstość materii/energii we Wszechświecie decyduje też o geometrii przestrzeni na skalach kosmologicznych! Lokalnie wiemy, że przestrzeń jest płaska (suma katów trójkata wynosi 180 ). Ale na dużych odległościach trudno to sprawdzić... Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.23/57
41 Gęstość materii we Wszechświecie Charakter ewolucji Wszechświata zależa od gęstości materii. Można spróbować ja zmierzyc na różne sposoby: Ω ρ/ρ c z pomiaru promieniowania gwiazd i materii międzygwiezdnej materia świetlista Ω lumi Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.24/57
42 Gęstość materii we Wszechświecie Charakter ewolucji Wszechświata zależa od gęstości materii. Można spróbować ja zmierzyc na różne sposoby: Ω ρ/ρ c z pomiaru promieniowania gwiazd i materii międzygwiezdnej materia świetlista Ω lumi z pomiaru zawartości lekkich pierwiastków + model nukleosyntezy (Wielki Wybuch) materia barionowa Ω b 0.04 Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.24/57
43 Pierwotna nukleosynteza W zależności od stosunku gęstości materii do promieniowania, różne pierwiastki produkuja się w różnej ilości. Produkcja deuteru: p + n 2 H + γ Konkurencyjny jest rozpad neutronu (zachodzi niezależnie od gęstości): n p + e + ν e Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.25/57
44 Oddziaływania grawitacyjne Znane nam prawa dynamiki nie tłumacza rotacji galaktyk. Ramiona wiruja szybciej niż oczekiwalibyśmy z praw grawitacji i dynamiki Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.26/57
45 Oddziaływania grawitacyjne Projekt 2dF Galaxy Redshift Survey Pomiar przesunięcia ku czerwieni dla około galaktyk Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.27/57
46 Oddziaływania grawitacyjne Znana nam materia barionowa nie wystarcza do opisu oddziaływań grawitacyjnych na skalach międzygalaktycznych. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.28/57
47 Oddziaływania grawitacyjne Znana nam materia barionowa nie tłumaczy też tworzenia się struktur we Wszechświecie. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.29/57
48 Gęstość materii we Wszechświecie Charakter ewolucji Wszechświata zależa od gęstości materii. Można spróbować ja zmierzyc na różne sposoby: Ω ρ/ρ c z pomiaru promieniowania gwiazd i materii międzygwiezdnej materia świetlista Ω lumi z pomiaru zawartości lekkich pierwiastków + model nukleosyntezy (Wielki Wybuch) materia barionowa Ω b 0.04 z pomiaru/symulacji oddziaływań grawitacyjnych materia grawitacyjna (całkowita?) Ω m 0.3 Ω m Ω b ciemna materia!? Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.30/57
49 Ciemna materia Wiemy że ciemna materia: jest zimna (nierelatywistyczna) masywna jest niebarionowa jest stabilna (nie rozpada się) bardzo słabo oddziałuje (tylko grawitacyjnie?) Odprzęgła się na wczesnym etapie ewolucji Wszechświata?... daje wkład ok. 1/4 gęstości krytycznej (5 materia barionowa) Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.31/57
50 Ciemna materia Wiemy że ciemna materia: jest zimna (nierelatywistyczna) masywna jest niebarionowa jest stabilna (nie rozpada się) bardzo słabo oddziałuje (tylko grawitacyjnie?) Odprzęgła się na wczesnym etapie ewolucji Wszechświata?... daje wkład ok. 1/4 gęstości krytycznej (5 materia barionowa) Nie wiemy: Co się na nia składa (jedna czy wiele czastek)? Jak ja bezpośrednio zaobserwować? Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.31/57
51 Ciemna materia Wiemy że ciemna materia: jest zimna (nierelatywistyczna) masywna jest niebarionowa jest stabilna (nie rozpada się) bardzo słabo oddziałuje (tylko grawitacyjnie?) Odprzęgła się na wczesnym etapie ewolucji Wszechświata?... daje wkład ok. 1/4 gęstości krytycznej (5 materia barionowa) Nie wiemy: Co się na nia składa (jedna czy wiele czastek)? Jak ja bezpośrednio zaobserwować? Jednym z głównych kandydatów jest najlżejsza czastka supersymetryczna (LSP), która mamy nadzieję odkryć w LHC. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.31/57
52 Soczewkowanie grawitacyjne Materia powoduje zakrzywienie czasoprzestrzeni. Zakrzywienie czasoprzestrzeni decyduje o ruchu materii i biegu promieni światła. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.32/57
53 Soczewkowanie grawitacyjne Materia powoduje zakrzywienie czasoprzestrzeni. Zakrzywienie czasoprzestrzeni decyduje o ruchu materii i biegu promieni światła. Kosmiczny Teleskop Hubble a Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.32/57
54 Soczewkowanie grawitacyjne Materia powoduje zakrzywienie czasoprzestrzeni. Zakrzywienie czasoprzestrzeni decyduje o ruchu materii i biegu promieni światła. Zdjęcie z Kosmicznego Teleskopu Hubble a Niebieskie łuki - wielokrotny obraz odległej galaktyki położonej za masywna gromada galaktyk. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.32/57
55 Soczewkowanie grawitacyjne Silne soczewkowanie grawitacyjne W przypadku dużego zakrzywienia przestrzeni możemy obserwować wielokrotne obrazy tego samego obiektu. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.33/57
56 Soczewkowanie grawitacyjne Silne soczewkowanie grawitacyjne W przypadku dużego zakrzywienia przestrzeni możemy obserwować wielokrotne obrazy tego samego obiektu. Słabe soczewkowanie grawitacyjne W przypadku mniejszego zakrzywienia przestrzeni obserwujemy jedynie zniekształcenie obrazu. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.33/57
57 Soczewkowanie grawitacyjne Silne soczewkowanie grawitacyjne W przypadku dużego zakrzywienia przestrzeni możemy obserwować wielokrotne obrazy tego samego obiektu. Słabe soczewkowanie grawitacyjne W przypadku mniejszego zakrzywienia przestrzeni obserwujemy jedynie zniekształcenie obrazu. W obu przypadkach możemy wnioskować o masie obiektów znajdujacych się na drodze promieni świetlnych. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.33/57
58 Kosmiczna kolizja Atomy w przestrzeni międzygwiezdnej sa źródłem bardzo słabego, ale mierzalnego promieniowania rentgenowskiego. W ostatnich latach bardzo dokładne pomiary tego promieniowania stały się możliwe dzieki wystrzeleniu teleskopu kosmicznego Chandra. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.34/57
59 Kosmiczna kolizja Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.35/57
60 Kosmiczna kolizja Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.35/57
61 Kosmiczna kolizja Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.35/57
62 Kosmiczna kolizja Na podstawie pomiarów soczewkowania grawitacyjnego można było wyznaczyć rozkład masy "grawitacyjnej" w widocznym układzie. Rozkład ten jest zgodny z rozkładem gwiazd. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.36/57
63 Kosmiczna kolizja Na podstawie pomiarów soczewkowania grawitacyjnego można było wyznaczyć rozkład masy "grawitacyjnej" w widocznym układzie. Rozkład ten jest zgodny z rozkładem gwiazd. Nie zgadza się z rozkładem materii międzygwiezdnej. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.36/57
64 Kosmiczna kolizja Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.37/57
65 Ewolucja Wszechświata Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.38/57
66 Promieniowanie tła W miarę rozszerzania się Wszechświata malały energie zderzajacych się czastek. Stopniowo zanikały cięższe czastki (przestawały być produkowane, a rozpadały się). Gdy Wszechświat miał kilka godzin pozostały już tylko jadra lekkich pierwiastków, elektrony i fotony. Elektrony i jadra mogły tworzyć atomy, ale były one nieustannie "rozbijane" w wyniku zderzeń z fotonami. e + p + H + γ Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.39/57
67 Promieniowanie tła W miarę rozszerzania się Wszechświata malały energie zderzajacych się czastek. Stopniowo zanikały cięższe czastki (przestawały być produkowane, a rozpadały się). Gdy Wszechświat miał kilka godzin pozostały już tylko jadra lekkich pierwiastków, elektrony i fotony. Elektrony i jadra mogły tworzyć atomy, ale były one nieustannie "rozbijane" w wyniku zderzeń z fotonami. e + p + H + γ Około lat po Wielkim Wybuchu fotony nie maja już dość energii, żeby jonizować atomy. Elektrony łacz a się z jadrami tworzac obojętne atomy. Pozostaja tylko atomy i fotony. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.39/57
68 Promieniowanie tła W przezroczystym Wszechświecie fotony praktycznie nie oddziałuja. Jedynie ich energia wciaż maleje (długość fali rośnie). W 1948 George Gamow, Ralph Alpher i Robert Herman doszli do wniosku, że fotony powstałe lat po Wielkim Wybuchu musza wciaż wypełniać Wszechświat. Tylko ich energia jest tak mała, że bardzo długo nie byliśmy w stanie ich obserwować. Jest to tzw. promieniowanie reliktowe inaczej nazywane też mikrofalowym promieniowaniem tła (CMB) Rozkład widmowy promieniowania powinien odpowiadać rozkładowi promieniowania ciała doskonale czarnego. T 5 K Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.40/57
69 Promieniowanie tła zostało odkryte w 1965 roku przez A.A.Penazisa i R.W.Wilsona. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.41/57
70 Promieniowanie tła zostało odkryte w 1965 roku przez A.A.Penazisa i R.W.Wilsona. Rozkład widmowy promieniowania zgadza się z widmem promieniowania ciała doskonale czarnego. Wyniki z satelity COBE: (1999) T = ± K Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.41/57
71 Promieniowanie tła zostało odkryte w 1965 roku przez A.A.Penazisa i R.W.Wilsona. Rozkład widmowy promieniowania zgadza się z widmem promieniowania ciała doskonale czarnego. Wyniki z satelity COBE: (1999) T = ± K Obserwacja CMB była rozstrzygajacym dowodem Wielkiego Wybuchu i "pogrzebała" model statycznego Wszechświata. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.41/57
72 Promieniowanie tła W pierwszym przybliżeniu ( T 1K) promieniowanie tła jest izotropowe, wypełnia jednolicie całe niebo. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.42/57
73 Promieniowanie tła Jednak gdy przyjżymy się bliżej ( T 1mK) widzimy wpływ ruchu Ziemi względem globalnego układu. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.42/57
74 Promieniowanie tła Odejmujac wpływ efektu Dopplera ( T 200µK) widzimy promieniowanie naszej galaktyki (Drogi Mlecznej)... Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.42/57
75 Promieniowanie tła Odejmujac promieniowanie Galaktyki i innych znanych źródeł ( T 100µK) widzimy przypadkowe fluktuacje w rozkładzie energii promieniowania czy w tym chaosie tkwi jakaś informacja? Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.42/57
76 Promieniowanie tła Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.42/57
77 Promieniowanie tła Model Wielkiego Wybuchu przewiduje jakie były rozmiary fluktuacji gęstości materii w chwili powstania promieniowania tła. Rozmiary jakie obecnie obserwujemy zależa silnie od krzywizny Wszechświata! Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.43/57
78 Promieniowanie tła Model Wielkiego Wybuchu przewiduje jakie były rozmiary fluktuacji gęstości materii w chwili powstania promieniowania tła. Rozmiary jakie obecnie obserwujemy zależa silnie od krzywizny Wszechświata! Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.43/57
79 WMAP Wilkinson Microwave Anisotropy Probe Sonda kosmiczna wystrzelona w Pomiar promieniowania mikrofalowego w 5 przedzialach widma. Porównanie pomiarów w różnych zakresach częstości umożliwia efektywne odjęcie tła pochodzacego od Galaktyki. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.44/57
80 WMAP Wilkinson Microwave Anisotropy Probe Sonda kosmiczna wystrzelona w Pomiar promieniowania mikrofalowego w 5 przedzialach widma. Porównanie pomiarów w różnych zakresach częstości umożliwia efektywne odjęcie tła pochodzacego od Galaktyki. w CMB dominuja fluktuacje o rozmiarach katowych rzędu 0.8 Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.44/57
81 WMAP Wilkinson Microwave Anisotropy Probe Sonda kosmiczna wystrzelona w Pomiar promieniowania mikrofalowego w 5 przedzialach widma. Porównanie pomiarów w różnych zakresach częstości umożliwia efektywne odjęcie tła pochodzacego od Galaktyki. w CMB dominuja fluktuacje o rozmiarach katowych rzędu 0.8 Wszechświat jest płaski! całkowita gęstość materii/energii: ρ tot = 1.02(±0.02) ρ c (w granizach błędu zgodna z gęstościa krytyczna) Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.44/57
82 Wyniki Chcac opisać wszystkie dostepne dane musimy przyjać, że: atomy (bariony) wypełniaja tylko około 4% Wszechświata. 23% stanowi ciemna materia... 73% to tzw. ciemna energia, która możemy opisać poprzez stała kosmologiczna (Λ) Wszechświat zdominowany przez stała kosmologiczna rozszerza się coraz szybciej (!) Wiek Wszechświata: T = 13.7 ± 0.2 Gyr Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.45/57
83 Ciemne strony Wszechświata W ostatnich latach, zwłaszcza w świetle nowych wyników, kosmologia zbliża się coraz bardziej do fizyki czastek astrofizyka czastek Jest wiele pytań na które wspólnie szukamy odpowiedzi: ciemna materia Nie wiemy co nia jest, choć mamy szereg propozycji (np. czastki supersymetryczne) Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.46/57
84 Ciemne strony Wszechświata W ostatnich latach, zwłaszcza w świetle nowych wyników, kosmologia zbliża się coraz bardziej do fizyki czastek astrofizyka czastek Jest wiele pytań na które wspólnie szukamy odpowiedzi: ciemna materia Nie wiemy co nia jest, choć mamy szereg propozycji (np. czastki supersymetryczne) ciemna energia Całkowita zagadka... Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.46/57
85 Ciemne strony Wszechświata W ostatnich latach, zwłaszcza w świetle nowych wyników, kosmologia zbliża się coraz bardziej do fizyki czastek astrofizyka czastek Jest wiele pytań na które wspólnie szukamy odpowiedzi: ciemna materia Nie wiemy co nia jest, choć mamy szereg propozycji (np. czastki supersymetryczne) ciemna energia Całkowita zagadka... asymetria barionowa we Wszechświecie Wszechświat zbudowany jest z materii jak złamana została symetria materia-antymateria? Wiemy już, że wymagało to złamania symetrii CP, znacznie silniejszego niż w Modelu Standardowym... Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.46/57
86 Ciemne strony Wszechświata W ostatnich latach, zwłaszcza w świetle nowych wyników, kosmologia zbliża się coraz bardziej do fizyki czastek astrofizyka czastek Jest wiele pytań na które wspólnie szukamy odpowiedzi: ciemna materia Nie wiemy co nia jest, choć mamy szereg propozycji (np. czastki supersymetryczne) ciemna energia Całkowita zagadka... asymetria barionowa we Wszechświecie Wszechświat zbudowany jest z materii jak złamana została symetria materia-antymateria? Wiemy już, że wymagało to złamania symetrii CP, znacznie silniejszego niż w Modelu Standardowym... czastki o bardzo wysokich energiach w promieniowaniu kosmicznym, błyski γ,... Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.46/57
87 LHC Large Hadron Collider Zbudowany w CERN pod Genewa ma obwód ok. 27 km, czeka obecnie na uruchomienie. Przeciwbieżne wiazki protonów o energii 7 TeV. W każdej 2800 "paczek" po protonów. Zderzenia paczek co 25 ns (40 milionów na sekundę) W tym samym tunelu działał poprzednio akcelerator LEP. Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.47/57
88 LHC Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.48/57
89 LHC pro- mieć Przeciwbieżne wiazki tonów w LHC maja energię 2 7 TeV (1 TeV = 1000 GeV) Intensywność wiazek będzie tak duża, że oczekujemy produkcji do 1000 nowych, ciężkich czastek (np. czastek supersymetrycznych) na godzinę! Przypadków produkcji nowych czastek będa poszukiwać dwa eksperymenty: ATLAS i CMS Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.49/57
90 Eksperymenty przy LHC Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.50/57
91 Eksperymenty przy LHC Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.51/57
92 Stan przygotowań - ATLAS 15 grudnia 2003 Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.52/57
93 Stan przygotowań - ATLAS 15 czerwca 2004 Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.52/57
94 Stan przygotowań - ATLAS 15 grudnia 2004 Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.52/57
95 Stan przygotowań - ATLAS 15 czerwca 2005 Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.52/57
96 Stan przygotowań - ATLAS 15 grudnia 2005 Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.52/57
97 Stan przygotowań - ATLAS 15 czerwca 2006 Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.52/57
98 Stan przygotowań - ATLAS 15 grudnia 2006 Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.52/57
99 Stan przygotowań - ATLAS 15 czerwca 2007 Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.52/57
100 Stan przygotowań - ATLAS 15 grudnia 2007 Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.52/57
101 Stan przygotowań - ATLAS 23 luty 2008 Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.52/57
102 Stan przygotowań - ATLAS 24 czerwca 2008 Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.52/57
103 Perspektywy Uruchomienie LHC (jesień 2008) otworzy nowy rozdział w fizyce czastek elementarnych i astrofizyce czastek. Wyniki wszystkich wcześniejszych eksperymentów moga być dobrze opisane w ramach Modelu Standardowego. Ale szereg przesłanek, w tym zwłaszcza obserwacje kosmologiczne, świadcza o tym, że musi istnieć jakaś nowa fizyka, nowe czastki lub oddziaływania. Jednym z głównych celów poszukiwań (obok tzw. czastek Higgsa) sa czastki ciemnej materii... Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.53/57
104 Na tropach ciemnej materii... Czastki supersymetryczne?... Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.54/57
105 Na tropach ciemnej materii... Ukryte wymiary?... Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.55/57
106 Na tropach ciemnej materii... A może będzie to wyprawa w nieznane... Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.56/57
107 W roku 2008 rozpocznie się nowa era w fizyce i astrofizyce czastek. Wciaż możesz wziać w tym udział!... Czekamy także na Ciebie! Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona wszechświata 26 czerwca 2008 p.57/57
Wszechświat czastek elementarnych
Wszechświat czastek elementarnych Wykład 15: Ciemna Strona Wszechświata prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wszechświat czastek elementarnych
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Ciemna Strona Wszechświata
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Ciemna Strona Wszechświata Aleksander Filip Żarnecki Wykład ogólnouniwersytecki Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego 16 stycznia 2018 A.F.Żarnecki
Ciemna strona Wszechświata
Ciemna strona Wszechświata Nowoczesna fizyka w przyrodzie i technice Uniwersytet Otwarty Uniwersytetu Warszawskiego prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej,
Ciemna strona Wszechświata
Ciemna strona Wszechświata prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej, Wydział Fizyki U.W. Warszawa, 23 listopada 2010 A.F.Żarnecki Ciemna strona Wszechświata
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Ciemna strona wszechświata
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Ciemna strona wszechświata Aleksander Filip Żarnecki Wykład ogólnouniwersytecki 8 stycznia 2019 A.F.Żarnecki WCE Wykład 12 8 stycznia 2019 1 / 50 Ciemna
Kosmologia. Elementy fizyki czastek elementarnych. Wykład IX. Prawo Hubbla
Kosmologia Wykład IX Prawo Hubbla Elementy fizyki czastek elementarnych Wielki Wybuch i ewolucja Wszechświata Promieniowanie tła Eksperyment WMAP W jakim (Wszech)świecie żyjemy?... Efekt Dopplera Prawo
Kosmologia. Elementy fizyki czastek elementarnych. Wykład VIII. Prawo Hubbla
Kosmologia Wykład VIII Prawo Hubbla Elementy fizyki czastek elementarnych Wielki Wybuch i ewolucja Wszechświata Promieniowanie tła Eksperyment WMAP W jakim (Wszech)świecie żyjemy?... Efekt Dopplera Prawo
Kosmologia. Elementy fizyki czastek elementarnych. Wykład X. Prawo Hubbla
Kosmologia Wykład X Prawo Hubbla Elementy fizyki czastek elementarnych Wielki Wybuch i ewolucja Wszechświata Promieniowanie tła Eksperyment WMAP W jakim (Wszech)świecie żyjemy?... Efekt Dopplera Przypadek
Z czego i jak zbudowany jest Wszechświat? Jak powstał? Jak się zmienia?
Z czego i jak zbudowany jest Wszechświat? Jak powstał? Jak się zmienia? Cząstki elementarne Kosmologia Wielkość i kształt Świata Ptolemeusz (~100 n.e. - ~165 n.e.) Mikołaj Kopernik (1473 1543) geocentryzm
Oddziaływanie podstawowe rodzaj oddziaływania występującego w przyrodzie i nie dającego sprowadzić się do innych oddziaływań.
1 Oddziaływanie podstawowe rodzaj oddziaływania występującego w przyrodzie i nie dającego sprowadzić się do innych oddziaływań. Wyróżniamy cztery rodzaje oddziaływań (sił) podstawowych: oddziaływania silne
Skad się bierze masa Festiwal Nauki, Wydział Fizyki U.W. 25 września 2005 A.F.Żarnecki p.1/39
Skad się bierze masa Festiwal Nauki Wydział Fizyki U.W. 25 września 2005 dr hab. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Skad się bierze masa Festiwal Nauki,
Na tropach czastki Higgsa
Na tropach czastki Higgsa Wykład inauguracyjny 2004/2005 A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Na tropach czastki Higgsa Wykład inauguracyjny 2004/2005
Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008))
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 15 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 12.01. 2010 Ciemny Wszechświat Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008)) http://indico.cern.ch/conferencedisplay.py?confid=24743
10.V Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008))
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 10 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Ciemny Wszechświat 10.V. 2010 Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008)) http://indico.cern.ch/conferencedisplay.py?confid=24743
Teoria Wielkiego Wybuchu FIZYKA 3 MICHAŁ MARZANTOWICZ
Teoria Wielkiego Wybuchu Epoki rozwoju Wszechświata Wczesny Wszechświat Epoka Plancka (10-43 s): jedno podstawowe oddziaływanie Wielka Unifikacja (10-36 s): oddzielenie siły grawitacji od reszty oddziaływań
Mechanika. Fizyka I (B+C) Wykład I: dr hab. Aleksander Filip Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej
Fizyka I (B+C) Mechanika Wykład I: Informacje ogólne Wprowadzenie Co to jest fizyka? Czym zajmuje się fizyka? dr hab. Aleksander Filip Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki
Podróż do początków Wszechświata: czyli czym zajmujemy się w laboratorium CERN
Podróż do początków Wszechświata: czyli czym zajmujemy się w laboratorium CERN mgr inż. Małgorzata Janik - majanik@cern.ch mgr inż. Łukasz Graczykowski - lgraczyk@cern.ch Zakład Fizyki Jądrowej, Wydział
Podsumowanie. Fizyka I (Mechanika) Wykład XIV: Czastki elementarne Ewolucja Wszechświata Ciemna materia. Informacje o egzaminie
Podsumowanie Fizyka I (Mechanika) Wykład XIV: Czastki elementarne Ewolucja Wszechświata Ciemna materia Informacje o egzaminie Czym zajmuje się fizyka? Staramy się zrozumieć zjawiska zachodzace na najmniejszych
Wszechświat cząstek elementarnych
Wszechświat cząstek elementarnych Maria Krawczyk i A. Filip Żarnecki Instytut Fizyki Teoretycznej i Instytut Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW semestr letni, rok akad.. 2010/11 http://www www.fuw.edu.pl/~
Elementy kosmologii. D. Kiełczewska, wykład 15
Elementy kosmologii Rozszerzający się Wszechświat Wielki Wybuch (Big Bang) Nukleosynteza Promieniowanie mikrofalowe tła Pomiary parametrów kosmologicznych: WMAP SNIa Asymetria materii i antymaterii Rozszerzający
Oddziaływania fundamentalne
Oddziaływania fundamentalne Silne: krótkozasięgowe (10-15 m). Siła rośnie ze wzrostem odległości. Znaczna siła oddziaływania. Elektromagnetyczne: nieskończony zasięg, siła maleje z kwadratem odległości.
Ekspansja Wszechświata
Ekspansja Wszechświata Odkrycie Hubble a w 1929 r. Galaktyki oddalają się od nas z prędkościami wprost proporcjonalnymi do odległości. Prędkości mierzymy za pomocą przesunięcia ku czerwieni efekt Dopplera
Wszechświat cząstek elementarnych
Wszechświat cząstek elementarnych Maria Krawczyk i A. Filip Żarnecki Instytut Fizyki Teoretycznej i Instytut Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW semestr letni, rok akad. 2011/12. 210/9 http://www www.fuw.edu.pl/~
Historia Wszechświata w (dużym) skrócie. Agnieszka Pollo Instytut Problemów Jądrowych Warszawa Obserwatorium Astronomiczne UJ Kraków
Historia Wszechświata w (dużym) skrócie Agnieszka Pollo Instytut Problemów Jądrowych Warszawa Obserwatorium Astronomiczne UJ Kraków wczesny Wszechświat późny Wszechświat z (przesunięcie ku czerwieni; redshift)
oraz Początek i kres
oraz Początek i kres Powstanie Wszechświata szacuje się na 13, 75 mld lat temu. Na początku jego wymiary były bardzo małe, a jego gęstość bardzo duża i temperatura niezwykle wysoka. Ponieważ w tej niezmiernie
Ewolucja Wszechświata Wykład 5 Pierwsze trzy minuty
Ewolucja Wszechświata Wykład 5 Pierwsze trzy minuty Historia Wszechświata Pod koniec fazy inflacji, około 10-34 s od Wielkiego Wybuchu, dochodzi do przejścia fazowego, które tworzy prawdziwą próżnię i
Cząstki i siły. Piotr Traczyk. IPJ Warszawa
Cząstki i siły tworzące nasz wszechświat Piotr Traczyk IPJ Warszawa Plan Wstęp Klasyfikacja cząstek elementarnych Model Standardowy 2 Wstęp 3 Jednostki, konwencje Prędkość światła c ~ 3 x 10 8 m/s Stała
Dziwny jest ten świat: czastki elementarne
Dziwny jest ten świat: czastki elementarne Wykłady z fizyki doświadczalnej Wydział Fizyki U.W. 17 grudnia 2005 prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej
Wszechświat cząstek elementarnych (dla humanistów)
Wszechświat cząstek elementarnych (dla humanistów) Maria Krawczyk i A. Filip Żarnecki nstytut Fizyki Teoretycznej Instytut Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW Odkrycie cząstki Higgsa w LHC (CERN )
- Cząstka Higgsa - droga do teorii wszystkiego
- Cząstka Higgsa - droga do teorii wszystkiego Bohdan Grządkowski Uniwersytet Warszawski Wydział Fizyki Instytut Fizyki Teoretycznej 19 maja 2014 Uniwersytet Szczeciński Plan Model Standardowy oddziaływań
Zderzenia relatywistyczne
Zderzenia relatywistyczne Fizyka I (B+C) Wykład XVIII: Zderzenia nieelastyczne Energia progowa Rozpady czastek Neutrina Zderzenia relatywistyczne Zderzenia nieelastyczne Zderzenia elastyczne - czastki
Galaktyka. Rysunek: Pas Drogi Mlecznej
Galaktyka Rysunek: Pas Drogi Mlecznej Galaktyka Ośrodek międzygwiazdowy - obłoki molekularne - możliwość formowania się nowych gwiazd. - ekstynkcja i poczerwienienie (diagramy dwuwskaźnikowe E(U-B)/E(B-V)=0.7,
Neutrina z supernowych. Elementy kosmologii
Neutrina z supernowych Obserwacja neutrin z SN1987A Kolaps grawitacyjny Własności neutrin z kolapsu grawitacyjnego Elementy kosmologii Rozszerzający się Wszechświat Wielki Wybuch (Big Bang) Nukleosynteza
FIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych
FIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych Wykład 13 Początki Wszechświata c.d. Nukleosynteza czas Przebieg pierwotnej nukleosyntezy w czasie pierwszych kilkunastu minut. Krzywe ukazują stopniowy
Fizyka 3. Konsultacje: p. 329, Mechatronika
Fizyka 3 Konsultacje: p. 329, Mechatronika marzan@mech.pw.edu.pl Zaliczenie: 2 sprawdziany (10 pkt każdy) lub egzamin (2 części po 10 punktów) 10.1 12 3.0 12.1 14 3.5 14.1 16 4.0 16.1 18 4.5 18.1 20 5.0
STRUKTURA MATERII PO WIELKIM WYBUCHU
Wykład I STRUKTURA MATERII -- -- PO WIELKIM WYBUCHU Człowiek zajmujący się nauką nigdy nie zrozumie, dlaczego miałby wierzyć w pewne opinie tylko dlatego, że znajdują się one w jakiejś książce. (...) Nigdy
Cząstki elementarne wprowadzenie. Krzysztof Turzyński Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski
Cząstki elementarne wprowadzenie Krzysztof Turzyński Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski Historia badania struktury materii XVII w.: ruch gwiazd i planet, zasady dynamiki, teoria grawitacji, masa jako
Zderzenia relatywistyczne
Zderzenia relatywistyczne Fizyka I (B+C) Wykład XIX: Zderzenia nieelastyczne Energia progowa Rozpady czastek Neutrina Zderzenia relatywistyczne Zderzenia elastyczne 2 2 Czastki rozproszone takie same jak
Elementy kosmologii. Rozszerzający się Wszechświat Wielki Wybuch (Big Bang) Nukleosynteza Promieniowanie mikrofalowe tła Ciemna Materia Leptogeneza
Elementy kosmologii Rozszerzający się Wszechświat Wielki Wybuch (Big Bang) Nukleosynteza Promieniowanie mikrofalowe tła Ciemna Materia Leptogeneza Rozszerzający się Wszechświat W 1929 Hubble zaobserwował
Elementy Fizyki Jądrowej. Wykład 5 cząstki elementarne i oddzialywania
Elementy Fizyki Jądrowej Wykład 5 cząstki elementarne i oddzialywania atom co jest elementarne? jądro nukleon 10-10 m 10-14 m 10-15 m elektron kwark brak struktury! elementarność... 1897 elektron (J.J.Thomson)
Podstawy fizyki kwantowej i budowy materii
Podstawy fizyki kwantowej i budowy materii prof. dr hab. Aleksander Filip Żarnecki Zakład Cząstek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wykład 2 9 października 2017 A.F.Żarnecki
Cząstki elementarne. Składnikami materii są leptony, mezony i bariony. Leptony są niepodzielne. Mezony i bariony składają się z kwarków.
Cząstki elementarne Składnikami materii są leptony, mezony i bariony. Leptony są niepodzielne. Mezony i bariony składają się z kwarków. Cząstki elementarne Leptony i kwarki są fermionami mają spin połówkowy
WSTĘP DO FIZYKI CZĄSTEK. Julia Hoffman (NCU)
WSTĘP DO FIZYKI CZĄSTEK Julia Hoffman (NCU) WSTĘP DO WSTĘPU W wykładzie zostały bardzo ogólnie przedstawione tylko niektóre zagadnienia z zakresu fizyki cząstek elementarnych. Sugestie, pytania, uwagi:
Sylwa czyli silva rerum na temat fizyki cz astek elementarnych
Sylwa czyli silva rerum na temat fizyki cz astek elementarnych Barbara Badełek Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Uppsalski Nauczyciele fizyki w CERN 20 26 maja 2007 B. Badełek (Warsaw and Uppsala) Silva
LHC i po co nam On. Piotr Traczyk CERN
LHC i po co nam On Piotr Traczyk CERN LHC: po co nam On Piotr Traczyk CERN Detektory przy LHC Planowane są 4(+2) eksperymenty na LHC ATLAS ALICE CMS LHCb 5 Program fizyczny LHC 6 Program fizyczny LHC
LHC: program fizyczny
LHC: program fizyczny Piotr Traczyk CERN Detektory przy LHC Planowane są 4(+2) eksperymenty na LHC ATLAS ALICE CMS LHCb 2 Program fizyczny LHC Model Standardowy i Cząstka Higgsa Poza Model Standardowy:
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 5
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 5 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 17.III.2010 Oddziaływania: elektromagnetyczne i grawitacyjne elektromagnetyczne i silne (kolorowe) Biegnące stałe sprzężenia:
Bozon Higgsa prawda czy kolejny fakt prasowy?
Bozon Higgsa prawda czy kolejny fakt prasowy? Sławomir Stachniewicz, IF PK 1. Standardowy model cząstek elementarnych Model Standardowy to obecnie obowiązująca teoria cząstek elementarnych, które są składnikami
Fizyka cząstek elementarnych i oddziaływań podstawowych
Fizyka cząstek elementarnych i oddziaływań podstawowych Wykład 1 Wstęp Jerzy Kraśkiewicz Krótka historia Odkrycie promieniotwórczości 1895 Roentgen odkrycie promieni X 1896 Becquerel promieniotwórczość
Czarne dziury. Grażyna Karmeluk
Czarne dziury Grażyna Karmeluk Termin czarna dziura Termin czarna dziura powstał stosunkowo niedawno w 1969 roku. Po raz pierwszy użył go amerykański uczony John Wheeler, przedstawiając za jego pomocą
Spis treści. Przedmowa PRZESTRZEŃ I CZAS W FIZYCE NEWTONOWSKIEJ ORAZ SZCZEGÓLNEJ TEORII. 1 Grawitacja 3. 2 Geometria jako fizyka 14
Spis treści Przedmowa xi I PRZESTRZEŃ I CZAS W FIZYCE NEWTONOWSKIEJ ORAZ SZCZEGÓLNEJ TEORII WZGLĘDNOŚCI 1 1 Grawitacja 3 2 Geometria jako fizyka 14 2.1 Grawitacja to geometria 14 2.2 Geometria a doświadczenie
Wszechświat: spis inwentarza. Typy obiektów Rozmieszczenie w przestrzeni Symetrie
Wszechświat: spis inwentarza Typy obiektów Rozmieszczenie w przestrzeni Symetrie Curtis i Shapley 1920 Heber D. Curtis 1872-1942 Mgławice spiralne są układami gwiazd równoważnymi Drodze Mlecznej Mgławice
Podstawy astrofizyki i astronomii
Podstawy astrofizyki i astronomii Andrzej Odrzywołek Zakład Teorii Względności i Astrofizyki, Instytut Fizyki UJ 20 marca 2018 th.if.uj.edu.pl/ odrzywolek/ andrzej.odrzywolek@uj.edu.pl A&A Wykład 4 Standardowy
Wszechświat cząstek elementarnych
Wszechświat cząstek elementarnych Maria Krawczyk i A. Filip Żarnecki Instytut Fizyki Teoretycznej i Instytut Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW semestr letni, rok akad. 2012/13. 210/9 http://www www.fuw.edu.pl/~
Wielki Wybuch czyli podróż do początku wszechświata. Czy może się to zdarzyć na Ziemi?
Wielki Wybuch czyli podróż do początku wszechświata Czy może się to zdarzyć na Ziemi? Świat pod lupą materia: 10-4 m kryształ: 10-9 m ρ=2 3 g/cm 3 atom: 10-10 m jądro: 10-14 m nukleon: 10-15 m (1fm) ρ=10
Ewolucja Wszechświata
Ewolucja Wszechświata Wykład 6 Mikrofalowe promieniowanie tła Rozseparowanie materii i promieniowania 380 000 lat Temperatura 3000 K Protony i jądra przyłączają elektrony (rekombinacja) tworzą się atomy.
Wykład 1. Wszechświat cząstek elementarnych dla humanistów. Maria Krawczyk (IFT), Filip A. Żarnecki (IFD), Wydział Fizyki UW
Wszechświat cząstek elementarnych dla humanistów Wykład 1 Maria Krawczyk (IFT), Filip A. Żarnecki (IFD), Wydział Fizyki UW Odkrycie cząstki Higgsa w LHC (CERN ) - 4 lipca 2012 Nagroda Nobla 2013: F. Englert,
- mity, teorie, eksperymenty
Święto Uniwersytetu Warszawskiego, 27.11 11.2008 Początek Wszechświata - mity, teorie, eksperymenty Grzegorz Wrochna Instytut Problemów w Jądrowych J im. A.Sołtana Warszawa / Świerk wrochna@ipj.gov.pl
Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 1.III Fizyka cząstek elementanych Odkrycia
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 1 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 1.III.2010 Fizyka cząstek elementanych Odkrycia Skąd ten tytuł wykładu? Opis Wszechświata nie jest możliwy
Materia i jej powstanie Wykłady z chemii Jan Drzymała
Materia i jej powstanie Wykłady z chemii Jan Drzymała Przyjmuje się, że wszystko zaczęło się od Wielkiego Wybuchu, który nastąpił około 15 miliardów lat temu. Model Wielkiego Wybuch wynika z rozwiązań
FIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych
FIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych Wykład 11 Początki Wszechświata Początki Wszechświata Dane obserwacyjne Odkrycie Hubble a w 1929 r. Promieniowanie tła w 1964 r. (Arno Penzias i Robert
Zderzenia relatywistyczne
Zderzenia relatywistyczne Wstęp do Fizyki I (B+C) Wykład XVII: Energia progowa Rozpady czastek Neutrina Fotony Energia progowa Masa niezmiennicza Niezmiennik transformacji Lorenza, (nie zależy od wyboru
Podstawy Fizyki Jądrowej
Podstawy Fizyki Jądrowej III rok Fizyki Kurs WFAIS.IF-D008.0 Składnik egzaminu licencjackiego (sesja letnia)! OPCJA: Po uzyskaniu zaliczenia z ćwiczeń możliwość zorganizowania ustnego egzaminu (raczej
NUKLEOSYNTEZA I PROMIENIOWANIE RELIKTOWE
NUKLEOSYNTEZA I PROMIENIOWANIE RELIKTOWE Cieszyn, 17 Listopada, 2006 Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 1 Tegoroczna Nagroda Nobla z fizyki została przyznana dwóm fizykom amerykańskim, otrzymali ją John
Uniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń 6 XII 2013 W POSZUKIWANIU ŚLADÓW NASZYCH PRAPOCZĄTKÓW
Uniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń 6 XII 2013 W POSZUKIWANIU ŚLADÓW NASZYCH PRAPOCZĄTKÓW Prof. Henryk Drozdowski Wydział Fizyki UAM Dedykuję ten wykład o pochodzeniu materii wszystkim czułym sercom,
Wszechświat cząstek elementarnych (dla humanistów)
Wszechświat cząstek elementarnych (dla humanistów) Maria Krawczyk i A. Filip Żarnecki nstytut Fizyki Teoretycznej Instytut Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW Odkrycie cząstki Higgsa w CERN ogłoszone
Liceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA
Liceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA Temat 10 : PRAWO HUBBLE A. TEORIA WIELKIEGO WYBUCHU. 1) Prawo Hubble a [czyt. habla] 1929r. Edwin Hubble, USA, (1889-1953) Jedno z największych
Promieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące Wykład II Promieniotwórczość Fizyka MU, semestr 2 Uniwersytet Rzeszowski, 8 marca 2017 Wykład II Promieniotwórczość Promieniowanie jonizujące 1 / 22 Jądra pomieniotwórcze Nuklidy
Metody badania kosmosu
Metody badania kosmosu Zakres widzialny Fale radiowe i mikrofale Promieniowanie wysokoenergetyczne Detektory cząstek Pomiar sił grawitacyjnych Obserwacje prehistoryczne Obserwatorium słoneczne w Goseck
Teoria grawitacji. Grzegorz Hoppe (PhD)
Teoria grawitacji Grzegorz Hoppe (PhD) Oddziaływanie grawitacyjne nie zostało dotychczas poprawnie opisane i pozostaje jednym z nie odkrytych oddziaływań. Autor uważa, że oddziaływanie to jest w rzeczywistości
Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 2 14.X.2009 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Jak badamy cząstki elementarne I? Cząstka i fale falowe własności cząstek elementarnych Cząstki fundamentalne
Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW. Oddziaływania słabe 4.IV.2012
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 8sem.letni.2011-12 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Oddziaływania słabe Cztery podstawowe siły Oddziaływanie grawitacyjne Działa między wszystkimi cząstkami, jest
Promieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące Wykład II Krzysztof Golec-Biernat Promieniotwórczość Uniwersytet Rzeszowski, 18 października 2017 Wykład II Krzysztof Golec-Biernat Promieniowanie jonizujące 1 / 23 Jądra pomieniotwórcze
WYKŁAD 8. Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW. Oddziaływania słabe
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 8 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Oddziaływania słabe Cztery podstawowe siłyprzypomnienie Oddziaływanie grawitacyjne Działa między wszystkimi cząstkami, jest
Zderzenia relatywistyczna
Zderzenia relatywistyczna Dynamika relatywistyczna Zasady zachowania Relatywistyczne wyrażenie na pęd cząstki: gdzie Relatywistyczne wyrażenia na energię cząstki: energia kinetyczna: energia spoczynkowa:
WYKŁAD 8. Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 8 1 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 2.12. 2009 Współczesne eksperymenty-wprowadzenie Detektory Akceleratory Zderzacze LHC Mapa drogowa Tevatron-
Wszechświat czastek elementarnych
Wszechświat czastek elementarnych Wykład 8: Współczesne eksperymenty prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wszechświat czastek elementarnych Wykład
Dział: 7. Światło i jego rola w przyrodzie.
Dział: 7. Światło i jego rola w przyrodzie. TEMATY I ZAKRES TREŚCI NAUCZANIA Fizyka klasa 3 LO Nr programu: DKOS-4015-89/02 Moduł Dział - Temat L. Zjawisko odbicia i załamania światła 1 Prawo odbicia i
Wykład 1. Wszechświat cząstek elementarnych dla humanistów. Maria Krawczyk (IFT), Filip A. Żarnecki (IFD), Wydział Fizyki UW
Wszechświat cząstek elementarnych dla humanistów Wykład 1 Maria Krawczyk (IFT), Filip A. Żarnecki (IFD), Wydział Fizyki UW Odkrycie cząstki Higgsa w LHC (CERN ) - 4 lipca 2012 Nagroda Nobla 2013: F. Englert,
Fizyka cząstek 5: Co dalej? Brakujące wątki Perspektywy Astrocząstki
Fizyka cząstek 5: Co dalej? Brakujące wątki Perspektywy Astrocząstki Brakujące ogniwo Przypomnienie: brakujący bozon Higgsa! Oczekiwania: nietrwały, sprzężenie najsilniejsze do najcięższych cząstek. Ważny
Tworzenie protonów neutronów oraz jąder atomowych
Tworzenie protonów neutronów oraz jąder atomowych kwarki, elektrony, neutrina oraz ich antycząstki anihilują aby stać się cząstkami 10-10 s światła fotonami energia kwarków jest już wystarczająco mała
Zderzenie galaktyki Andromedy z Drogą Mleczną
Zderzenie galaktyki Andromedy z Drogą Mleczną Katarzyna Mikulska Zimowe Warsztaty Naukowe Naukowe w Żninie, luty 2014 Wszyscy doskonale znamy teorię Wielkiego Wybuchu. Wiemy, że Wszechświat się rozszerza,
Stany skupienia (fazy) materii (1) p=const Gaz (cząsteczkowy lub atomowy), T eratura, Tempe Ciecz wrzenie topnienie Ciało ł stałe ł (kryształ)
Plazma Kwarkowo-Gluonowa Nowy Stan Materii Stany skupienia (fazy) materii (1) p=const Gaz (cząsteczkowy lub atomowy), T eratura, Tempe Ciecz wrzenie topnienie Ciało ł stałe ł (kryształ) Diagram fazowy
Szczególna teoria względności
Szczególna teoria względności Wykład VI: energia progowa foton rozpraszanie Comptona efekt Doplera prof. dr hab. Aleksander Filip Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej
Co dalej z fizyką cząstek czy LHC udzieli na to pytanie odpowiedzi? 1
Co dalej z fizyką cząstek czy LHC udzieli na to pytanie odpowiedzi? 1 Marek Zrałek Zakład Teorii Pola i Cząstek Elementarnych Ludzie od zawsze pragnęli zrozumieć z czego składa się wszystko to, co nas
Wstęp do fizyki cząstek elementarnych
Wstęp do fizyki cząstek elementarnych Ewa Rondio cząstki elementarne krótka historia pierwsze cząstki próby klasyfikacji troche o liczbach kwantowych kolor uwięzienie kwarków obecny stan wiedzy oddziaływania
Fizyka 2. Janusz Andrzejewski
Fizyka 2 wykład 15 Janusz Andrzejewski Janusz Andrzejewski 2 Egzamin z fizyki I termin 31 stycznia2014 piątek II termin 13 luty2014 czwartek Oba egzaminy odbywać się będą: sala 301 budynek D1 Janusz Andrzejewski
Wszechświata. Piotr Traczyk. IPJ Warszawa
Ciemna Strona Wszechświata Piotr Traczyk IPJ Warszawa Plan 1)Ciemna strona Wszechświata 2)Z czego składa się ciemna materia 3)Poszukiwanie ciemnej materii 2 Ciemna Strona Wszechświata 3 Z czego składa
WYKŁAD 3. Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW. Masy i czasy życia cząstek elementarnych. Kwarki: zapach i kolor. Prawa zachowania i liczby kwantowe:
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 3 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Masy i czasy życia cząstek elementarnych Kwarki: zapach i kolor Prawa zachowania i liczby kwantowe: liczba barionowa i liczby
czastki elementarne Czastki elementarne
czastki elementarne "zwykła" materia, w warunkach które znamy na Ziemi, które panuja w ekstremalnych warunkach na Słońcu: protony, neutrony, elektrony. mówiliśmy również o neutrinach - czastki, które nie
[C [ Z.. 2 ]
![[C [ Z.. 2 ]](/thumbs/66/54913501.jpg "[C [ Z.. 2 ]")
[CZ. 2] MODELE KOSMOLOGICZNE FRIEDMANA TRZY MOśLIWE PRZYSZŁE E LOSY WSZECHŚWIATA WIATA I EKSPANSJI KOSMOLOGICZNEJ Skoro kosmologiczna ekspansja miała początek przed ok. 14 mld. Lat to spróbuj buj- my
I. Przedmiot i metodologia fizyki
I. Przedmiot i metodologia fizyki Rodowód fizyki współczesnej Świat zjawisk fizycznych: wielkości fizyczne, rzędy wielkości, uniwersalność praw Oddziaływania fundamentalne i poszukiwanie Teorii Ostatecznej
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Diagramy Faynmana
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Diagramy Faynmana Aleksander Filip Żarnecki Wykład ogólnouniwersytecki Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego 21 listopada 2017 A.F.Żarnecki WCE Wykład
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Diagramy Faynmana
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Aleksander Filip Żarnecki Wykład ogólnouniwersytecki 27 listopada 2018 A.F.Żarnecki WCE Wykład 8 27 listopada 2018 1 / 28 1 Budowa materii (przypomnienie)
Ewolucja Wykład Wszechświata Era Plancka Cząstki elementarne
Krystyna Wosińska Ewolucja Wykład Wszechświata 3 Era Plancka Cząstki elementarne Era Plancka 10-44 s Temperatura 10 32 K Dwie cząstki punktowe o masach równych masie Plancka i oddalone o długość Plancka:
Atomowa budowa materii
Atomowa budowa materii Wszystkie obiekty materialne zbudowane są z tych samych elementów cząstek elementarnych Cząstki elementarne oddziałują tylko kilkoma sposobami oddziaływania wymieniając kwanty pól
Elementy fizyki czastek elementarnych
Elementy fizyki czastek elementarnych dr hab. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych IFD Plan wykładu: Świat czastek elementarnych czastki, jednostki, kinematyka relatywistyczna Akceleratory
Fizyka i Chemia Ziemi
Fizyka i Chemia Ziemi Temat 1: Wszechświat, kwarki cząstki elementarne, atomy, gwiazdy, galaktyki. T.J. Jopek jopek@amu.edu.pl IOA UAM 2012-01-24 T.J.Jopek, Fizyka i chemia Ziemi 1 Wszechświat - obserwacje
Elementy fizyki czastek elementarnych
Źródła czastek Elementy fizyki czastek elementarnych Wykład II Naturalne źródła czastek Źródła promieniotwórcze Promieniowanie kosmiczne Akceleratory czastek Akceleratory elektrostatyczne, liniowe i kołowe
Dynamika relatywistyczna
Dynamika relatywistyczna Fizyka I (Mechanika) Wykład XII: masa niezmiennicza i układ środka masy zderzenia elastyczne czastki elementarne rozpady czastek rozpraszanie nieelastyczne Dynamika relatywistyczna