Reklasyfikacja działów 502/504 Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej i problemy z tym związane.

Transkrypt

1 Agnieszka Jancewicz Oddział Opracowania Druków Zwartych Biblioteki Politechniki Białostockiej Reklasyfikacja działów 502/504 Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej i problemy z tym związane. Do opracowania rzeczowego zbiorów Biblioteki Politechniki Białostockiej od początku istnienia służy Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna. Uważamy bowiem, że klasyfikacja ta, to proste, czytelne a zarazem precyzyjne rozwiązanie. Sprawdza się szczególnie przy opracowywaniu księgozbioru naukowego, gdyż pozwala jednoznacznie przypisać daną pozycję do odpowiedniego działu tematycznego. Jak wiadomo, hasło w tablicach UKD składa się z symbolu wyrażonego cyframi i jego odpowiednika słownego. Bibliotekarze Biblioteki Politechniki Białostockiej postanowili większą uwagę skupić na odpowiednikach słownych tworzących indeks. Z naszych obserwacji wynikało bowiem, że Czytelnicy zazwyczaj nie znają symboli, natomiast chętnie posługują się indeksem przedmiotowym. Indeks przedmiotowy jest kluczem do tablic UKD, bez którego korzystanie z nich byłoby bardzo utrudnione. Przyjęty przez nas format MARC21 uzupełniony zostało o dodatkowe pole UKD w rekordzie bibliograficznym. Podpole a to miejsce dla symboli wyrażonych cyframi natomiast podpole h to odpowiedniki słowne. Do rekordu bibliograficznego pobierany jest symbol UKD z kartoteki haseł wzorcowych UKD. 1

2 Rekord symbolu UKD w kartotece haseł wzorcowych KHW UKD W polu 153 mamy podpole a to miejsce dla symboli wyrażonych cyframi natomiast podpole h to odpowiedniki słowne. Pole 453 jest miejscem na odsyłacze (terminy odrzucone). Odsyłacze są to hasła zaczerpnięte z Indeksu Przedmiotowego UKD. Tymi też hasłami mogą się swobodnie posługiwać czytelnicy w przeszukiwaniu bazy. I tak np. wpisujemy słowo rekultywacja lub symbol a znajdziemy dokładnie te same książki. 2

3 Wyszukiwanie wg. UKD (stosując symbol słowny) w katalogu online. Wynik wyszukiwania wg. UKD w katalogu online. 3

4 Wyszukiwanie wg. UKD (stosując symbol cyfrowy) w katalogu online. 4

5 Rekordy symboli UKD w kartotece haseł wzorcowych posiadają też pole 553. Tam zamieszczamy odsyłacze związane, które sugerują czytelnikowi tematy powiązane z poszukiwanym przez niego zagadnieniem. Rekord symbolu UKD w kartotece haseł wzorcowych UKD z widocznym polem

6 Przeglądanie kartoteki UKD w katalogu online. Rekord wybranego hasła wzorcowego UKD w katalogu. 6

7 Ponieważ widzimy, iż UKD jest wspaniałym językiem informacyjnowyszukiwawczym, staramy się dbać również o to, by mieć w naszej bazie KHW jak najbardziej aktualne symbole UKD. Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna jest źródłem, które ciągle się rozwija i zmienia, dostosowując do zmian we współczesnej nauce. Można zapoznawać się z nimi pod adresem internetowym Consorcjum ds. UKD: Ogłaszane są jako elektroniczna wersja rocznika Extensions and Corrections to the UDC. Wiele zmian w naszej bazie wprowadzałyśmy jeszcze przed wydaniem kolejnej, polskiej wersji tablic UKD, która to ukazała się pod koniec ubiegłego roku. Tak stało się z działem 2 Religia, który uległ całkowitej rewizji oraz z dalszą rozbudową, który został zlikwidowany, jak czytamy w nowym wydaniu tablic. W zamian za wprowadziłyśmy nowy dział 005 Zarządzanie. To były największe zmiany z ostatnio wprowadzanych. Po ukazaniu się nowych tablic, podjęłyśmy decyzję o rozpoczęciu reklasyfikacji w działach 502/504. Oczywiste było, iż skrócone wydanie tablic, przeznaczonych dla bieżącej bibliografii narodowej i bibliotek publicznych, będzie niewystarczające naszym potrzebom. Aby nie wprowadzić szumu informacyjnego konieczne było utrzymanie szczegółowej rozbudowy działów. Tak więc tablice stały się jakby podstawą do prowadzenia prac, natomiast szerszą rozbudowę odszukiwałyśmy na stronach internetowych Consorcjum. Pomocna też okazała się baza Biblioteki Narodowej Republiki Czeskiej, widoczna pod adresem internetowym Baza UKD Biblioteki Narodowej Republiki Czeskiej. 7

8 Przedstawiam zmiany symboli UKD, jakie wprowadzono do pliku wzorcowego klasyfikacji (MRF Master Reference File) zawarte w nowym polskim wydaniu tablic oraz trudności z tym związane. Dodatkowo zaprezentuję działy bardziej szczegółowe, zaczerpnięte ze stron Consorcjum oraz biblioteki czeskiej, przetłumaczone przez pracowników Biblioteki Politechniki Białostockiej. Wykreślone zostały działy 50 Zagadnienia ogólne nauk matematycznoprzyrodniczych oraz 501 Zagadnienia ogólne nauk ścisłych i przyrodniczych. Dodano natomiast dział 502/504 Nauka o środowisku. Zachowanie zasobów naturalnych. Ochrona środowiska. Nastąpił dość przejrzysty podział na działy 502 Nauka o środowisku. Ochrona środowiska oraz 504 Zagrożenia środowiska. Poprzednio działy 502 Przyroda (ogólnie). Badanie i ochrona przyrody i 504 Nauka o środowisku, miały dość płynną granicę. Nie zawsze wiadomo było do którego z tych dwóch działów zakwalifikować książkę. W tablicach z 1997 roku można było wyczytać wskazówkę o tym, iż zagadnienia należące jednocześnie do 502 i do 504 klasyfikuje się do 504. Nie zawsze jednak było to wystarczające. Często miałam w rękach książkę zawierającą wiadomości o ochronie, zanieczyszczeniach środowiska, czyli powinna się znaleźć w 504, lecz jednocześnie odnajdywałam szeroko rozbudowany rozdział, który aż prosił się o uwzględnienie w klasyfikacji a pasował do niego idealnie któryś z działów 502. W rekordzie książki znajdywały się więc oba działy aby nie utracić wysokiej szczegółowości w opracowywaniu książek. Oto kolejne działy ulegające zmianom Badania i obserwacja przyrody, został wykreślony a ze zmian i uzupełnień wydawanych przez Konsorcjum wiemy, iż książki należy klasyfikować do działu Badania terenowe. Obserwacja i rejestrowanie przyrody w stanie dzikim. Wydaje się, że również do tego działu należy klasyfikować książki z dawnego Zachowanie i ochrona przyrody w stanie dzikim. Przeglądając rekordy często jednak dodawałam również działy Ochrona środowiska w ogólności oraz Szkodliwe wpływy działalności ludzkiej na środowisko Przyroda a społeczeństwo. Ochrona przyrody ogólnie, również został wykreślony a zastępuje go obecnie Środowisko a społeczeństwo. Wzajemne oddziaływanie Związek planowania i rozwoju z przyrodą, to obecnie dział

9 Społeczne, administracyjne i prawne przedsięwzięcia związane z ochroną przyrody, łącznie z działem Społeczne i ekonomiczne aspekty działalności człowieka w zakresie ochrony środowiska (ekologia społeczna), teraz są jednym działem Społeczne i ekonomiczne aspekty działalności człowieka w zakresie ochrony środowiska (ekologia społeczna). W nowym, polskim wydaniu tablic UKD, istnieje dział /.14 Społeczne, administracyjne i prawne aspekty ochrony środowiska (ekologia społeczna). Ekorozwój. Rozwój zrównoważony. Jest on zbyt ogólny, jak na potrzeby naszej biblioteki. Tak wiec został rozbity na , wspomniany powyżej oraz Zarządzanie ochroną przyrody. Tu zaistniały książki z dawnego działu , o tym samym brzmieniu. Dodatkowo utworzone zostały też działy Ekorozwój, bardzo potrzebny przy naszym księgozbiorze; Rozwój zrównoważony, dawniej posiłkowałyśmy się często, istniejącym nadal działem Zrównoważony wzrost gospodarczy. Nie zawsze jednak było to do końca trafione rozwiązanie Naukowe i techniczne działanie związane z ochroną przyrody. Książki z tego działu zostały rozdzielone na dwa nowe działy czyli Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, oraz Rekultywacja. Renaturyzacja. Technologie czyste, bezodpadowe, powstały z dawnego Ochrona gleby i podglebia: rekultywacja i ulepszenie Rezerwaty przyrody, dział ten zlikwidowano a materiały w nim będące znalazły swoje miejsce w nowym dziale 913( ): Rezerwaty geologiczne, geograficzne, krajobrazowe. Regiony chronione. Powstał on ze starego , o tym samym brzmieniu Kompleksy przyrodnicze jako całość: równowaga, niebezpieczeństwa, szkody, zagrożenia, zmienia się na Środowisko jako całość Niebezpieczeństwa zanieczyszczenia/skażenia lub uszkodzenia przyrody oraz ochrona przed nimi, dział został zlikwidowany, natomiast książki rozdzielone na różne działy z obecnego 504.W dużej części trafiły do Szkody spowodowane substancjami szkodliwymi, trującymi. Zanieczyszczenia. Był to dział, z którym miałam więc dużo pracy. Należało wejść do każdego rekordu książki i ręcznie zmienić klasyfikację. Dobrą stroną takiej operacji, jest możliwość uszczegółowienia klasyfikacji niektórych książek, wprowadzonych do systemu, gdy kartoteka KHW była jeszcze mało rozbudowana Zagrożenia/uszkodzenia przyrody (inne niż zanieczyszczenie) powodowane przez rolnictwo lub przemysł, książki z tego działu, zostały rozdzielone do nowych działów :66/69 Szkody spowodowane przez przemysł oraz :63 Szkody spowodowane przez rolnictwo. Oczywiste 9

10 jest więc, że i w tym przypadku trzeba było ręcznie dokonać zmian w każdym rekordzie książki Uszkodzenia przyrody z przyczyn naturalnych, kataklizmy, to obecnie dział Szkody spowodowane przez czynniki naturalne. Katastrofy naturalne. Zagrożenia naturalne Ochrona krajobrazu. Rezerwaty geologiczne, geograficzne, krajobrazowe. Regiony chronione. Parki narodowe. Parki krajobrazowe. Dział został radykalnie zmieniony. Książki dotyczące zagadnień związanych z krajobrazem, trafiły do działu Powierzchnia Ziemi. Krajobraz. Również dawny dział Krajobraz. Ekologia krajobrazu, został tu przeniesiony. Literaturę na temat rezerwatów, parków, regionów chronionych zaliczamy do działów: 913( ):502.5 Rezerwaty geologiczne, geograficzne, krajobrazowe. Regiony chronione wspominany już wcześniej. Pozostałe książki z działu trafiły do poniższych działów: 913( ):502.5 Parki narodowe; 913( ):502.5 Parki krajobrazowe. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że poszczególne parki narodowe oraz kompleksy leśne mające nazwy własne posiadają w naszej bazie osobne symbole z A / Z. I tak np.: 913( )Białowieski: Białowieski Park Narodowy, 913( )Biebrzański: Biebrzański Park Narodowy, 913( )Knyszyńska - Puszcza Knyszyńska. 913( )Białowieska - Puszcza Białowieska Zachowanie eksploatacyjne zasobów naturalnych. Ochrona gleby. Zachowanie zasobów wodnych, dział został zlikwidowany a książki po reklasyfikacji trafiły do istniejących, aktualnych działów: Gleba; Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych; Środowisko hydrosfery Ochrona fauny, dział zmienia się na :592/599 Fauna. Świat zwierząt Ochrona flory, nowy dział to :582 Flora. Świat roślin. W obu powyższych działach zamiana była prosta lecz odpowiedniki nowych działów odszukałyśmy na stronach Consorcjum, ponieważ nowe tablice posiadają jedynie dział Biosfera. Świat ożywiony czyli dawny Środowisko biosfery. Świat roślin i zwierząt. Nam były potrzebne osobne działy na faunę i florę gdyż posiadamy w zbiorach dużo książek na oba tematy i konieczne jest ich rozdzielenie. Książki na temat konkretnych gatunków chronionych znajdą swe miejsce w działach 592/599: Zwierzęta chronione oraz 582: Rośliny chronione. 10

11 Szkodliwe wpływy działalności ludzkiej na środowisko, to obecnie dział o takim samym brzmieniu. W naszym katalogu mamy tu podział na kilka działów o większej szczegółowości, czyli: : Szkody spowodowane przez działania wojenne ; :63 Szkody spowodowane przez rolnictwo, ten dział to dawniej :63 Zniszczenie (niszczenie) środowiska spowodowane przez rolnictwo ; :656 Szkody spowodowane przez (komunikację) transport, dawniej :656 Zniszczenie (niszczenie) środowiska spowodowane przez (komunikację) transport ; :66/69 Szkody spowodowane przez przemysł, dawniej :66/69 Zniszczenie (niszczenie) środowiska spowodowane przez przemysł. W nowym wydaniu tablic poza działem istnieje jeszcze ogólniejszy Szkody spowodowane czynnikami fizycznymi Np.: wibracje, hałas, ciepło. W naszym katalogu, dopiero zaczynamy rozbudowywać ten dział. Nie ma tu literatury przeniesionej z któregoś ze starych działów Zanieczyszczanie środowiska. Efekty oddziaływania materiałów szkodliwych, to obecnie dział Szkody spowodowane substancjami szkodliwymi, trującymi. Zanieczyszczenia Zniszczenie (niszczenie) środowiska. Książki z tego działu rozdzielono do wyżej opisywanych oraz W tym momencie reklasyfikacji również było bardzo dużo pracy przy rozdzielaniu każdej książki z osobna do nowych działów. Przy okazji można było sporo książek sklasyfikować szczegółowiej niż było to zrobione dawniej, gdy literatura o wszelkich zanieczyszczeniach środowiska trafiała do działu Myślę w tym momencie również o nowych działach: Erozja ; Pustynnienie ; Wylesianie. Te trzy działy w polskim wydaniu, zawierają się w dziale Szkody bezpośrednie. Kolejne nowe działy o zanieczyszczeniach to : 504.2/.5 Szkody spowodowane przez czynniki naturalne. Zanieczyszczenia. Katastrofy naturalne. W tablicach podane są przykłady na działy dotyczące szkód spowodowanych przez trzęsienia ziemi, powodzie, pożary i kwaśne deszcze. Są to odpowiednio: 504.2/.5:550.34, 504.2/.5: , 504.2/.5:614.84, 504.2/.5: Szczególnie ten ostatni jest bardzo potrzebnym działem, którego brakowało przy opracowaniu książek. Bardzo ważnym działem, który zaistniał w nowym wydaniu tablic jest Globalne ocieplenie. Efekt cieplarniany. Nasza biblioteka ma szeroki zakres literatury z tej dziedziny a jak dotąd nie było działu precyzyjnie odzwierciedlającego zagadnienie globalnego ocieplenia. Ostatnim działem z zakresu zagrożeń środowiska jest, również nowy, Umyślne niszczenie środowiska. Wandalizm. 11

12 Organizacja ochrony środowiska, zmienia się na Ochrona środowiska w ogólności jest bardzo ogólnym działem więc dla potrzeb naszej biblioteki został rozbudowany. I tak: Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, dawniej był działem Ochrona zasobów naturalnych. Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych. Odnawianie zasobów naturalnych; Ochrona gatunków zagrożonych Kontrola wykorzystania, marnotrawienia, reglamentacja zasobów naturalnych Rekultywacja. Renaturyzacja. Technologie czyste, bezodpadowe, dawniej Ochrona gleby i podglebia: rekultywacja i ulepszenie wspominany już powyżej; Recykling - bardzo ważny dział a nie było takiego wcześniej (stosowałyśmy ); Użycie materiałów biodegradowalnych; Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii; Kontrola jakości środowiska. Kontrola zanieczyszczeń, dawniej stanowiły go działy Kontrola jakości środowiska. Kontrola zanieczyszczeń środowiska oraz Systemy monitoringu środowiska Kontrola technologii służących ochronie środowiska. Technologie nisko-odpadowe i bezodpadowe. Recykling. Składowanie i usuwanie odpadów, obecnie są to działy z dalszą rozbudową Środowisko atmosfery, teraz to dział Zanieczyszczenie atmosfery. Zanieczyszczenie powietrza, teraz jest działem 504.5: Monitoring atmosfery, to teraz dział 502.3: Środowisko hydrosfery, to obecnie dział Zanieczyszczenie hydrosfery. Zanieczyszczenie wody (wód), obecnie dział 504.5: Monitoring hydrosfery, obecnie dział : Środowisko morskie i oceaniczne, obecnie dział (26) Środowisko wód podziemnych, (282.02) Środowisko wód powierzchniowych, to obecnie (28) Środowisko rzeczne. Rzeki, strumienie, obecnie dział (282). 12

13 Jeziora, zbiorniki i stawy, obecnie dział (285) Bagna. Błota - środowisko wód słodkich, obecnie dział (282.3) Środowisko litosfery, obecnie dział Zanieczyszczenie litosfery, obecnie dział 504.5: Zanieczyszczenie gleb, obecnie dział 504.5: Ekologia człowieka a środowisko, obecnie dział Środowisko człowieka. A tak wyglądała praca zamiany działów w praktyce. Odszukiwałam w KHW dział np i dokonywałam zmian jakie nastąpiły. Po zatwierdzeniu operacji, rekord hasła wygląda następująco: Rekord symbolu UKD w KHW UKD po dokonanej korekcie. W polu 153 widnieje już nowy dział, natomiast dział wycofany z użycia widnieje w polu COR. Ponieważ oba działy i zostały zamienione na 502.5, w przedstawionym przykładzie mamy pole COR występujące dwukrotnie. 13

14 Bardzo pomocny okazał się fakt, iż wspomniane pole COR łączy jakby stary symbol z nowym. W praktyce oznacza to tyle, że jeśli klasyfikator zapomni o dokonanych zmianach i ściągnie z kartoteki KHW UKD symbol UKD sprzed zmian, to system sam dokona korekty i w rekordzie książki zapisze nowy symbol UKD. W sytuacjach, gdy symbol UKD został wycofany z użycia a w zamian należy stosować kilka innych, uznałyśmy za najlepsze rozwiązanie, usunięcie nieaktualnego symbolu z kartoteki, oczywiście po wcześniejszej reklasyfikacji książek do niego przypisanych. Zdarzało się też, że pomimo zamiany starego działu na inny nowy, pojawiała się konieczność oddzielenia części księgozbioru do działów zupełnie innych. Starałam się na bieżąco zaznaczać w referacie, które to były działy. Brakuje w nowych tablicach wskazówek metodycznych na temat, które działy na jakie nowe należy zamienić. Jest zaledwie kilka wskazówek, które otrzymałyśmy od pracowników Biblioteki Narodowej, odnośnie starego i jego zamiany na obecny oraz starego na nowy /.14, jak również zamiany działów ; ; ; odpowiednio na ; ; ; Pozostałych zmian należy doszukiwać się samemu. Pomocne były warsztaty prezentujące nowe tablice, które odbyły się kilkukrotnie na początku bieżącego roku oczywiście, jeśli ktoś mógł być na nich obecny. Dla posługujących się tablicami UKD tak liczne zmiany symboli stanowią dużą trudność. Powodują one, że tablice, którymi posługujemy się tracą aktualność. Długie stosowanie nieaktualnych tablic sprawi, że poszczególnym pozycjom nadawać będziemy symbole już wycofane. To doprowadzi do osłabienia podstawowej zalety UKD - międzynarodowej dostępności i czytelności tworzonych symboli. Utracimy uniwersalność wynikającą z samej nazwy UKD. Dlatego też, pomimo niewątpliwej uciążliwości, staramy się na bieżąco i w miarę naszych możliwości kadrowych, dokonywać reklasyfikacji poszczególnych działów, korzystając z ogólnodostępnych informacji o zmianach, umieszczanych na stronach Consorcjum do spraw UKD. Należy więc podkreślić konieczność przeprowadzania zmian. Czytelnik, który zapozna się z jakimś działem i zapamięta jego symbol, może bezproblemowo wyszukiwać dokumenty we wszystkich bibliotekach na świecie, stosujących UKD. Właśnie dzięki czytelnikom, to co robimy, ma sens. Należy oczywiście zaznaczyć, iż przedstawione przeze mnie zmiany zostały dokonane na podstawie nowego wydania polskich tablic UKD, lecz jednocześnie zostały dostosowane do potrzeb księgozbioru zgromadzonego w naszej bibliotece. 14