Postulaty państw członkowskich wobec Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego

Transkrypt

1 Małgorzata Budzyńska Postulaty państw członkowskich wobec Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego Wprowadzenie Na obecnym etapie, prace nad Strategią są de facto prowadzone dwutorowo w strukturach Komisji, które opracowują dokument oraz w formie debaty, w której uczestniczą m.in. zainteresowane państwa, think-thanki, regiony, organizacje regionalne, NGOs, przedsiębiorcy. Niewiele można obecnie powiedzieć o postępach prac w Komisji. Z wypowiedzi jej przedstawicieli wynika jedynie, na jakich ogólnych założeniach ma się opierać Strategia i jakie będą jej priorytety 1. Debata prowadzona przez zainteresowane państwa członkowskie Szwecję, Finlandię, Polskę, Estonię, Litwę i Łotwę, odbywa się w różnych formach i na różnych płaszczyznach. Są to w szczególności konferencje międzynarodowe i lokalne oraz bilateralne i multilateralne spotkania, organizowane z inicjatywy państw członkowskich oraz innych interesariuszy, które już teraz starają się promować swoje priorytety. Stopień zaangażowania państw członkowskich regionu w debatę jest zróżnicowany. Niewątpliwie najbardziej aktywna jest Szwecja, której rząd deklaruje, że uczyni Strategię jednym z priorytetów polityki UE w okresie swojego przewodnictwa w Radzie UE, które przypada na drugą połowę 2009 r. Szwecja jako pierwsze z państw członkowskich regionu Morza Bałtyckiego przedstawiła we wrześniu 2007 r. non-paper w sprawie Strategii, a w maju br. przedłożyła kolejny. Wskazała w nim nie tylko priorytety, ale i propozycje Planu Działania. Duże zainteresowanie inicjatywą wykazała także Finlandia. W dyskusję włączyły się również państwa bałtyckie i Polska. 1 Szerzej: J. Ryba, Strategia Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego. Powtórka z historii czy nowe otwarcie?. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 1

2 Do chwili obecnej 2 wstępne stanowiska w sprawie Strategii w formie non-papers opracowały: Szwecja, Finlandia, Estonia, Litwa oraz Polska. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie najważniejszych postulatów zawartych we wspomnianych non-papers 3. Porównanie tych postulatów daje wstępną odpowiedź na pytanie, jak wspomniane państwa członkowskie postrzegają Strategię oraz jakie są ich oczekiwania co do jej treści. Na obecnym etapie prac, kiedy Komisja Europejska przedstawiła jedynie zarys ogólnych założeń przyszłej Strategii i nie ma jeszcze projektu dokumentu, przedstawione przez pięć państw członkowskich nonpapers stanowią zarówno efekt, jak i zasadniczą podstawę toczącej się debaty. Państwa te wskazując swoje postulaty, rozważają niejako różne możliwe warianty zapisów przyszłej Strategii. Przegląd non-papers poszczególnych państw regionu Morza Bałtyckiego w sprawie Strategii UE Stanowisko Szwecji 4 Wstępne stanowisko Szwecji zostało przedstawione w formie non-paper 5 we wrześniu ub. roku. Wskazane w nim priorytety to: Promowanie ściślejszej współpracy i podniesienie konkurencyjności regionu, Wyzwania ekologiczne, Zapewnienie kompatybilności z polityką zewnętrzną (Wymiar Północny), Nieformalna współpraca w regionie oraz reformy w ramach Rady Państw Morza Bałtyckiego (CBSS). W maju Szwecja przedstawiła szczegółowe stanowisko w sprawie Strategii 6. 2 Stan na sierpień 2008 r. 3 Polski non-paper został zamieszczony w pełnej wersji w aneksie. Zob. Spójność i konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego. Wkład rządu RP w prace nad Strategią UE dla regionu Morza Bałtyckiego. 4 A Healthy and Prosperous Baltic Sea Region, non-paper Szwecji, maj A European Strategy for the Baltic Sea Region food for thought, wrzesień Zob. przypis 1. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 2

3 Zgodnie z jego treścią, Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego powinna być instrumentem służącym zwiększeniu zaangażowania UE w działania podejmowane w tym regionie. Powinna ona służyć promowaniu aktywnego podejścia do wyzwań, którym mają sprostać państwa RMB oraz określić sposób, w jaki UE oraz państwa członkowskie UE położone w regionie Morza Bałtyckiego powinny to zrobić. Strategia może się stać przykładem na to, jak UE podejmuje wyzwania związane z konkretnym makroregionem, uwzględniając transnarodowy i transsektorowy punkt widzenia. Strategia powinna się odnosić do krajów wchodzących w skład UE. Działania postulowane w Strategii powinny być zgodne z zasadami UE i obowiązującym prawem wspólnotowym. Strategia powinna też uwzględnić prace przeprowadzone w ramach Wymiaru Północnego oraz wskazać zagadnienia i problemy, które powinny zostać rozwiązane we współpracy z państwami trzecimi. Najważniejsze priorytety przyszłej Strategii powinny dotyczyć: a) Podjęcia wyzwań środowiskowych związanych z regionem Morza Bałtyckiego Strategia powinna stanowić zarys ogólnej wizji polityki UE, mającej na celu zapewnienie dobrego stanu ekologicznego Morza Bałtyckiego oraz określać działania, które muszą zostać podjęte w ważnych obszarach tej polityki. Niniejszy priorytet obejmuje następujące kwestie: opracowanie mapy drogowej wdrażania Bałtyckiego Planu Działania HELCOM 7, uczynienie RMB regionem znanym z najlepszych praktyk w dziedzinie polityki morskiej, ograniczenie skutków środowiskowych Wspólnej Polityki Rolnej oraz implementację planów zarządzania zasobami rybnymi, uwzględniających sytuację ekosystemów, analizę środków, mających prowadzić do dalszego uregulowania ruchu statków na Morzu Bałtyckim, w szczególności tankowców, podjęcie zintensyfikowanych wysiłków badawczych w związku ze zmianami klimatycznymi; specyficzny charakter RMB wymaga skoordynowanego podejścia do istot- 7 Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego z 1992 r. (Konwencja Helsińska - HELCOM); jej stronami jest 9 państw nadbałtyckich i Wspólnota Europejska przyjęto (ministrowie ds. środowiska) Plan działań na rzecz Morza Bałtyckiego HELCOM. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 3

4 nych kwestii klimatycznych z uwagi na fakt, że RMB odczuwa szczególnie dotkliwie skutki zmian klimatycznych. b) Zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarczego i konkurencyjności RMB RMB ma bardzo dobre perspektywy pod względem możliwości sprostania wyzwaniom globalizacji. Nadal istnieje jednak potrzeba poprawy konkurencyjności regionu poprzez zwiększenie wydajności, stymulowanie innowacyjności i większe otwarcie gospodarek państw RMB. Kluczowym elementem Strategii powinna się stać m.in. wymiana najlepszych praktyk oraz dobre zarządzanie (good governance); należy przy tym wykorzystać szczególne cechy państw członkowskich UE leżących w regionie. Strategia może być ponadto, przykładem na to, jak osiągnąć szybszą integrację i jak w pełni czerpać korzyści z jednolitego rynku UE, stosując spójne podejście w obrębie makroregionu, charakteryzującego się podobnymi uwarunkowaniami terytorialnymi. Niniejszy priorytet obejmuje takie kwestie, jak: rozwój ścisłej współpracy między państwami RMB i koordynacji w zakresie interpretacji i wdrażania przepisów prawa wspólnotowego dotyczących wdrażania prawa w zakresie rynku wewnętrznego; dążenie do wyeliminowania barier handlowych wewnątrz RMB, podjęcie w RMB działań w celu poprawy infrastruktury oraz sprawnego funkcjonowania europejskich sieci transportowych wypracowanie całościowego stanowiska RMB dotyczącego zwiększenie efektywności prac UE w tym zakresie, rozwój sektora MSP oraz działalności proinnowacyjnej; zacieśnienie współpracy i koordynacja działań w dziedzinie zamówień publicznych, ochrony patentowej, promowania inicjatyw klastrowych, finansowania badań, rozwoju i innowacji (B+R+I). c) Zwalczanie zorganizowanej przestępczości Zagrożenie zorganizowaną przestępczością wymaga, niezależnie od współpracy realizowanej na poziomie UE, podjęcia współpracy w regionie. Grupa Zadaniowa ds. Przestępczości Zorganizowanej rozwinęła sprawnie funkcjonującą sieć agencji rządowych w RMB. Strategia powinna stanowić zachętę do dalszego rozwoju współpracy w makroregionie. d) Efektywnego korzystania z dostępnych zasobów na wszystkich poziomach Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 4

5 W Strategii należy uwzględnić różne formy łączenia instrumentów UE oraz modele wzmocnionej współpracy między krajowymi, regionalnymi i innymi instytucjami. Niniejszy priorytet obejmuje takie kwestie, jak: ustanowienie ram, w których będzie możliwa priorytetyzacja projektów oraz podejmowanie, w razie potrzeby, działań o charakterze priorytetowym, dążenie do efektywnego i wydajnego dostosowania priorytetów do dostępnych zasobów poprzez ścisłą współpracę między państwami regionu Morza Bałtyckiego, Komisją Europejską i innymi zainteresowanymi stronami, takimi jak Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) czy Nordycki Bank Inwestycyjny (NBI). Stanowisko Finlandii 8 Finlandia z zadowoleniem przyjęła konkluzje z grudnia 2007 r., w których Rada wezwała Komisję do przedstawienia Strategii dla regionu Morza Bałtyckiego. Jej zdaniem, może ona stanowić dogodny instrument służący realizacji celów, dotyczących poprawy sytuacji ekologicznej Bałtyku oraz uczynienia regionu Morza Bałtyckiego dobrze prosperującym obszarem gospodarczym. W szczególności umożliwi wykorzystanie instrumentów UE (legislacyjnych, politycznych oraz programów wspólnotowych) do osiągnięcia wspólnych celów oraz wesprze implementację realizowanych obecnie planów działania i regulacji w regionie. Nie ma potrzeby budowy nowych struktur. Większość celów można osiągnąć opierając się na istniejących strukturach i podmiotach, co dotyczy m.in. aktywnego włączenia się w prace HELCOM oraz Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO). W swoim non-paper Finlandia wskazała następujące priorytety, które powinny znaleźć odzwierciedlenie w Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego: a) Poprawa sytuacji ekologicznej w regionie Morza Bałtyckiego Finlandia zwraca uwagę na trzy zasadnicze kwestie: przeciwdziałanie eutrofizacji, 8 A vision of a clean Baltic Sea and a prospering economic region, luty Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 5

6 Finlandia proponuje rozważenie możliwości wykorzystania instrumentów UE w taki sposób, aby w największym stopniu przyczyniły się do implementacji Bałtyckiego Planu Działania (HELCOM Baltic Sea Action Plan). Zwraca też uwagę na: pełne wdrożenie dyrektywy 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, wsparcie oczyszczania ścieków komunalnych przez instrumenty finansowe UE, dyrektywę 2000/60/WE (tzw. dyrektywa ramowa o wodach), skoordynowanie strategii morskich państw nadbałtyckich z dyrektywą ws. strategii morskiej, działania w celu nałożenia całkowitego zakazu odprowadzania ścieków do Morza Bałtyckiego. zmniejszenie zanieczyszczeń azotanami pochodzenia rolniczego, Ze względu na ochronę Morza Bałtyckiego, warunki wsparcia na cele środowiskowe powinny obejmować dodatkowe środki służące lepszej ochronie wód. Finlandia sugeruje m.in. promowanie wykorzystania nawozów naturalnych (livestock manure as a fertiliser). Podkreśla także potrzebę zintensyfikowania współpracy międzynarodowej w celu ograniczenia wzrastającego zanieczyszczenia azotanami w regionie Sankt Petersburga. konieczność ochrony i wzmocnienia zasobów rybnych, Finlandia opowiada się za dalszym ograniczaniem skutków hodowli ryb dla środowiska. Uważa też, że UE powinna zachęcać państwa członkowskie do szybkiej ratyfikacji Międzynarodowej konwencji o kontroli i zarządzaniu statkowymi wodami balastowymi i osadami (International Convention for the Control and Management of Ships Ballast Water and Sediments). b) Zapewnienie bezpieczeństwa żeglugi morskiej Zdaniem Finlandii, podstawowe znaczenie należy przypisać: rozwojowi systemów monitoringu, obserwacji i informacji w dziedzinie transportu morskiego; w wypadku wód międzynarodowych należy poprzeć działania IMO, zapobieganiu wyciekom ropy, w tym zapewnieniu wystarczającej liczby statków ratowniczych (oil recovery vessels) zdolnych do funkcjonowania na otwartym morzu oraz możliwości skutecznego korzystania i koordynacji istniejących zasobów (existing oil pollution response capacity), bezpieczeństwu dostaw, współpracy na rzecz bezpieczeństwa cywilnego. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 6

7 c) Wzmocnienie znaczenia gospodarczego regionu Priorytetowe znaczenie ma przede wszystkim lepsze funkcjonowanie rynku wewnętrznego; dotyczy to w szczególności funkcjonowania rynku pracy oraz zniesienia barier w zakresie przepływu dóbr i usług. W celu zwiększenia konkurencyjności regionu należy sięgnąć po środki polityki regionalnej UE oraz podjąć działania zmierzające do większej specjalizacji, opierając się na wykorzystaniu atutów regionu, bliskiej współpracy podmiotów oraz sieciach międzyregionalnych. Istotne znaczenie ma implementacja programu współpracy transnarodowej Baltic Sea Region Programme poprzez realizację konkretnych projektów. Śródokresowy przegląd tego programu będzie okazją do oceny jego priorytetów. Ważne jest, aby polityka spójności zapewniała instrumenty służące promowaniu (zrównoważonego) rozwoju regionu Morza Bałtyckiego i jego znaczenia w skali europejskiej i globalnej. Finlandia popiera implementację ogólnych celów polityki regionalnej w regionie Morza Bałtyckiego oraz dostosowanie polityk UE do warunków tego obszaru. Zwraca też uwagę na zasadność przeprowadzenia analizy strategii wewnętrznych państw nadbałtyckich, które mogą wpłynąć na podjęcie dalszych działań. d) Promowanie rozwoju polityki naukowej i innowacyjności Istotne dla regionu znaczenie ma promowanie innowacyjności, wzmocnienie współpracy w zakresie badań dotyczących Morza Bałtyckiego oraz pogłębienie transgranicznej współpracy uniwersytetów i instytucji badawczych. Promowaniu innowacyjności może służyć m.in. Baltic Sea Programme, rozwojowi działalności badawczej joint Baltic Sea Research Programme w ramach 7. PR (finansowany ze środków UE oraz środków przeznaczonych na badania wyasygnowanych przez państwa regionu). W celu promowania mobilności studentów oraz naukowców należy w pełni wykorzystać możliwości jakie stwarzają programy edukacyjne UE. e) Rozwój transportu i logistyki Finlandia wskazuje na potrzebę współpracy państw członkowskich z Rosją. Podkreśla również, że władze poszczególnych państw powinny zapewnić przedsiębiorstwom porównywalne warunki prowadzenia działalności. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 7

8 Zwraca też uwagę na: promowanie projektów dotyczących połączeń w regionie Morza Bałtyckiego w ramach reformy polityki TEN s, udoskonalenie koncepcji autostrady morskiej (Baltic Sea Motorway), możliwości dotyczące partnerstwa w dziedzinie transportu i logistyki, jakie oferuje Wymiar Północny, ochronę kluczowej infrastruktury w regionie. f) Współpraca w dziedzinie energii Finlandia postuluje przeprowadzenie szeroko zakrojonej analizy rozwoju rynków energii w regionie Morza Bałtyckiego. Jest to istotne, ponieważ regulacje UE (m.in. propozycja trzeciego pakietu ws. rynku wewnętrznego) mają bezpośredni wpływ na rynki energii w tym regionie. g) Zapewnienie bezpieczeństwa w regionie Jednym z celów Strategii powinno być zintensyfikowanie współpracy na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa w regionie, w tym zwalczania zorganizowanej przestępczości, przeciwdziałania terroryzmowi, szerzeniu się chorób zakaźnych, takich jak HIV/AIDS czy gruźlica. Większy nacisk należy położyć na działania prewencyjne; może temu służyć m.in. Baltic Sea surveillance system. Stanowisko Estonii 9 Przyszła Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego powinna zapewnić spójne ramy dla wdrażania istniejących programów i projektów oraz promować większą integrację w regionie. Jej kształtowanie, implementacja i monitorowanie powinno pozostawać przede wszystkim w gestii Komisji Europejskiej. Strategia powinna się koncentrować na kwestiach efektywnej implementacji legislacji UE oraz strategicznego wykorzystania istniejących instrumentów i programów. 9 Ideas for the Baltic Sea Region Strategy, maj Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 8

9 RMB może posłużyć jako sprawdzian w zakresie urzeczywistniania sprawnie funkcjonującego rynku wewnętrznego. Jeśli państwom regionu uda się osiągnąć ten cel, to ich współpraca będzie przykładem najlepszych praktyk dla innych regionów. Strategia powinna być przedsięwzięciem ambitnym, a nie wyłącznie próbą przeorganizowania i konsolidacji obecnych polityk i inicjatyw. Przykładem takiego ambitnego, lecz możliwego do osiągnięcia celu mogłaby być pełna liberalizacja sektora usług w RMB. Powinna być ponadto, instrumentem elastycznym, tak by możliwe było dostosowywanie jej priorytetów do zmian, które zachodzą w UE i na świecie. Dziedziny, które z estońskiego punktu widzenia mają priorytetowe znaczenie to: a) Integracja terytorialna ustanowienie lepszych powiązań między wschodnią i zachodnią częścią regionu Morza Bałtyckiego, zwłaszcza jeśli chodzi o połączenia między systemami przesyłowymi i poprawę stanu infrastruktury przesyłowej (sieć TEN-E); stworzenie sprawnie funkcjonującego rynku wewnętrznego w dziedzinie energii, wprowadzenie nowych instrumentów współpracy w dziedzinie rozwoju infrastruktury transportowej (TEN-T); zintegrowane szlaki transportowe w RMB wzdłuż osi zachód wschód oraz północ południe są niezbędne dla rozwoju rynku wewnętrznego; ponadto region jest korytarzem transportowym, przez który odbywa się przewóz i tranzyt towarów z i do UE, stworzenie nowych możliwości w zakresie przemieszczania się osób i przewozu towarów poprzez budowę połączeń kolejowych spełniających standardy UE, stworzenie przedsiębiorstwom sprzyjających warunków do funkcjonowania w sektorze tzw. creative economy, zapewnienie swobodnego przepływu pracowników oraz poszerzenie możliwości transgranicznego świadczenia usług, uwzględnienie w Strategii, w kontekście swobodnego przepływu osób, również takich zagadnień, jak bezpieczeństwo i współpraca policji. b) Środowisko morskie i żegluga ustanowienie kontroli czynników antropogenicznych, powodujących zagrożenie dla środowiska Morza Bałtyckiego; ustalenie standardów dla Morza Bałtyckiego (Baltic Sea standard), Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 9

10 koordynacja i harmonizacja działań przewidzianych i regulowanych w ramach Bałtyckiego Planu Działań HELCOM oraz dyrektywy ramowej ws. Strategii Morskiej (EU marine directive), lepsze wykorzystanie lodołamaczy z uwagi na wzrost przewozów towarów drogą morską i trudne warunki klimatyczne w okresie zimowym; osiągniecie poprawy w zakresie kontroli zanieczyszczenia; dostosowanie przez państwa RMB własnych strategii morskich do Strategii UE w tej dziedzinie, podjęcie rozmów nad wprowadzeniem obowiązku eskortowania na wodach terytorialnych tankowców przewożących ropę i inne produkty chemiczne; poprawa efektywności wymiany informacji w takich dziedzinach jak transport, energetyka i telekomunikacja oraz rozwój maritime survey system w tym zakresie, zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego, uwzględnienie w strategii zagadnień z dziedziny kultury; podjęcie wspólnych działań na rzecz zachowania dziedzictwa kulturalnego Morza Bałtyckiego. c) Społeczeństwo oparte na wiedzy Strategia UE mogłaby się przyczynić do podjęcia współpracy w zakresie koordynacji i rozwoju działań w sektorze B+R, podejmowanych na szczeblu regionalnym. Mogłaby m.in. bezpośrednio służyć kierowaniu środków finansowych na badania. utworzenie otoczenia sprzyjającego rozwojowi sektora B+R; budowa najlepiej w skoordynowany sposób kluczowej infrastruktury badawczej; rozwój ESFRI, promowanie współpracy w dziedzinie B+R między prywatnymi przedsiębiorstwami, utworzenie w RMB sieci akredytowanych laboratoriów. Strategia nie może powielać działań podejmowanych przez organizacje i platformę współpracy już działające w regionie, lecz powinna te inicjatywy wzmacniać. Wymiar Północny dobrze spełnia swoją rolę jeśli chodzi o zewnętrzny wymiar współpracy, czyli stosunki z państwami spoza UE leżącymi w RMB. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 10

11 Stanowisko Litwy 10 Strategia powinna stać się wzorcem regionalnej polityki planowania zarówno w UE, jak i poza nią. Ma się ona przyczynić do tego, by region Morza Bałtyckiego stał się światowym liderem. W pracach nad Strategią należy się skupić na: priorytetach, instrumentach, zapewnieniu spójności z podjętymi inicjatywami i działaniami zewnętrznymi. Jeśli chodzi o priorytety, rząd Litwy uważa, że jedynie konkurencyjny, przyjazny środowisku i interaktywny region może wytworzyć wartość dodaną dla jego dalszego rozwoju i efektywnie się przyczynić do osiągnięcia celów UE. Dlatego należy to uwzględnić w Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego i ustanowić rzeczywiste mechanizmy, służące do osiągnięcia tych celów. W swoim stanowisku Litwa wskazała następujące priorytety: a) Konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego Konkurencyjny może być jedynie region bardziej zintegrowany. Do osiągnięcia tego celu najlepiej przyczyni się sprawnie funkcjonujący rynek wewnętrzny, zwłaszcza jeśli chodzi o szybką implementację brakujących połączeń między systemami transportowymi (projekty Rail Baltica, Via Baltica, autostrady morskie; zwiększenie konkurencyjności portów w RMB) i systemami energetycznymi. Podczas przeglądu TEN-T, państwa RMB powinny prezentować wspólne podejście w sprawie rozwoju tych sieci. Konieczne jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego (m.in. dywersyfikacja dostaw energii, rozwój zewnętrznej polityki energetycznej UE opartej na zasadzie solidarności), bezpieczeństwa żeglugi oraz zwalczanie międzynarodowej przestępczości przeciwdziałanie przypadkom handlu ludźmi, nielegalnej migracji, nielegalnemu podejmowaniu pracy i innym przypadkom naruszania praw człowieka. Szczególną uwagę należy też poświęcić kwestiom innowacyjności oraz B+R. W tym zakresie wskazane jest promowanie współpracy akademickiej poprzez tworzenie centrów kompetencji i doskonałości, które będą zapewniać dostęp do światowej klasy infrastruktury badawczej, a 10 Lithuanian proposal for the EU Baltic Sea Strategy, maj Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 11

12 także wzmocnienie akademickiej sieci wymiany. Istotne jest również powiązanie badań, innowacyjności i przedsiębiorczości, zwłaszcza w sektorach o priorytetowym znaczeniu (zmiany klimatyczne i energia, nowe środki komunikacji, nano- i biotechnologia). b) Region Morza Bałtyckiego czysty i przyjazny środowisku; zmiany klimatyczne Stan środowiska Morza Bałtyckiego ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju i atrakcyjności regionu. Kwestie ekologiczne, takie jak środowisko morskie i zmiany klimatyczne, powinny zajmować w Strategii szczególne miejsce. W zakresie ochrony środowiska należy skupić się na efektywnej implementacji i koordynacji istniejących strategii. Ważne jest też m.in.: wzięcie pod uwagę zagrożeń dla środowiska Morza Bałtyckiego, wynikających ze wzrostu nasilenia ruchu oraz realizacji projektów energetycznych; implementacja projektów energetycznych zakrojonych na dużą skalę powinna być oparta na niezależnej ocenie wpływu, dążenie, w kontekście wdrażania polityki rybackiej UE, do odnawiania zasobów rybnych i zwalczania nielegalnych połowów, rozwój zrównoważonego rolnictwa. c) Wspieranie kontaktów międzyludzkich Interakcje i powiązania w regionie powinny się opierać na: mobilności w dziedzinie edukacji, wymianie najlepszych praktyk i stymulowaniu kontaktów międzyludzkich, promowaniu wymiany kulturalnej i turystyki, propagowaniu dziedzictwa narodowego. Strategia powinna być finansowana ze wszystkich istniejących funduszy środków UE, składek państw członkowskich (national contributions), jak i funduszy takich instytucji finansowych, jak EBRD, EIB, NIB. Kluczowe znaczenie należy przy tym przypisać efektywności i celowości wykorzystania środków. Wszystkie państwa UE znajdujące się w RMB powinny zharmonizować podejmowane decyzje i działania z uzgodnionymi celami. Aby zapewnić powodzenie Strategii, należy dalej Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 12

13 rozwijać istniejące ramy współpracy, inicjatywy oraz powiązania w RMB, włączając w to różne podmioty samorządy, uniwersytety, szkoły, organizacje przedsiębiorców. W Strategii powinny znaleźć odzwierciedlenie również zewnętrzne aspekty współpracy. Dotyczy to przede wszystkim współpracy z Federacją Rosyjską (Kaliningrad, Sankt Petersburg), Białorusią, państwami Grupy Wyszehradzkiej, regionem Morza Czarnego, Kaspijskiego, Śródziemnego. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 13

14 Wnioski Państwa RMB od dawna rozwijają różne formy współpracy. Nie jest to jednak współpraca, która obejmowałaby cały region Morza Bałtyckiego i wszystkie dziedziny istotne dla jego rozwoju. Strategia UE, nad którą prace rozpoczęto w 2008 r., ma wypełnić tę lukę. Z prowadzonej dyskusji na temat założeń i priorytetów Strategii już teraz wyraźnie wynika, że nie będzie to łatwe zadanie, przede wszystkim z uwagi na istniejące dysproporcje w poziomie rozwoju gospodarczego zarówno między starymi i nowymi krajami UE, jak i między metropoliami i obszarami peryferyjnymi. Należy dodać, że oczekiwania poszczególnych państw są duże i, co ważniejsze, w regionie panuje powszechna zgoda, że należy przejść od politycznych deklaracji do konkretnych działań. Początkowo zainteresowanie inicjatywą przejawiała głównie Szwecja. Inne państwa przyłączyły się do dyskusji na dalszym etapie prac. Do chwili obecnej wstępne stanowiska zostały przedstawione przez: Szwecję, Finlandię, Estonię, Litwę i Polskę; Łotwa wprawdzie nie przedstawiła jeszcze stanowiska, ale aktywnie uczestniczy w debacie. Na obecnym etapie w debatę nie zaangażowały się Niemcy ani Dania. Zwłaszcza Niemcy mogłyby w nią wnieść istotny wkład; ważne jest również by tak się rzeczywiście stało. Zróżnicowanie sytuacji państw RMB oraz ich interesów znajduje odzwierciedlenie w ich stanowiskach w sprawie Strategii. Wydaje się, że Szwecja i Finlandia mają zbliżone oczekiwania, a najważniejszym wspólnym mianownikiem jest podkreślanie konieczności poprawy sytuacji ekologicznej w regionie Morza Bałtyckiego (Szwecja traktuje tę kwestię jako priorytet o charakterze horyzontalnym). Jeśli chodzi natomiast o takie kraje, jak Litwa, Łotwa i Polska, to chociaż ich oczekiwania wobec Strategii zasadniczo nie są jednorodne żaden z nich nie wysuwa aspektów środowiskowych na pierwszy plan. Państwa te postulują w tym zakresie skupienie się na efektywnej realizacji istniejących inicjatyw oraz podkreślają konieczność przeprowadzania niezależnej oceny skutków dla środowiska realizacji dużych inicjatyw energetycznych (Polska, Litwa). O ile w centrum uwagi państw skandynawskich znajduje się środowisko, to nowe państwa zdecydowanie przenoszą punkt ciężkości na gospodarkę i konkurencyjność. Szans na nadrobienie zaległości oraz poprawę konkurencyjności upatrują one w zacie- Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 14

15 śnianiu współpracy gospodarczej, dokończeniu budowy jednolitego rynku w RMB (zwłaszcza zapewnieniu pełnej swobody przepływu osób) oraz w rozwoju współpracy w dziedzinie B+R+I. Ważne miejsce w ich stanowiskach zajmuje również aspekt infrastrukturalny. Dużą wagę państwa RMB przykładają do zagadnień z zakresu polityki energetycznej, m.in. w związku z pracami obecnie prowadzonymi na forum instytucji UE. Wszystkie pięć państw podnosi sprawę utworzenia sprawnie działającego rynku wewnętrznego w dziedzinie energii. Komisja Europejska wstępnie określiła cztery główne priorytety Strategii: (1) ochrona środowiska, (2) dobrobyt, (3) dostępność i atrakcyjność oraz (4) bezpieczeństwo. Należy założyć, że powinna być między nimi zachowana równowaga. Już na obecnym etapie prac, porównując non-papers poszczególnych państw, można odnieść wrażenie, że będzie to trudne do zrealizowania. Dlatego nie rezygnując z ambitnych założeń, trzeba zadbać o to, by przyjęta Strategia była realistyczna. Tylko wtedy można liczyć na to, że uda się osiągnąć sukces, a realizacja Strategii przyniesie oczekiwane efekty. Prowadzona debata powinna służyć opracowaniu takiego dokumentu. Z treści przedstawionych wcześniej non-papers wynika, że na obecnym etapie prac nad przyszłą Strategią zainteresowane państwa koncentrują się na wskazaniu potencjalnych obszarów współpracy i ich zakresie. Nie ma w nich natomiast szerszego odniesienia do kwestii technicznych, takich jak finansowanie czy formuła zarządzania. Co do finansowania większość państw jedynie sygnalizuje, że Strategia nie powinna wiązać się z tworzeniem nowych instrumentów finansowych oraz podkreśla potrzebę efektywnego wykorzystania istniejących. Niektóre państwa, np. Szwecja wskazują na różne możliwości pozyskania środków. Druga z wymienionych kwestii na razie praktycznie nie znajduje odzwierciedlenia w dyskusji. W niewielkim zakresie jest w niej obecny także wątek zewnętrznych aspektów Strategii niektóre państwa sygnalizują tę kwestię, głównie w kontekście stosunków z Rosją, polityki sąsiedzkiej; czasami (Litwa) relacji z innymi regionami nadmorskimi. Odnośnie do Wymiaru Północnego wskazuje się jedynie komplenentarność obydwu inicjatyw. Na podstawie dotychczasowych doświadczeń można sformułować następujące wnioski odnośnie do samej debaty: Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 15

16 Po pierwsze, powinny w niej aktywnie uczestniczyć wszystkie państwa regionu Morza Bałtyckiego, tak by opracowywany dokument uwzględniał ich postulaty i łatwiej mógł zostać przez nie później zaakceptowany. Chodzi zwłaszcza o udział w debacie państw, które jeszcze nie zajęły stanowiska (Niemcy i Dania). Po drugie, debata powinna być jak najbardziej otwarta. Powinna skupiać się nie tylko na ogólnych założeniach Strategii, lecz także na treści konkretnych postanowień Planu Działania, które mogą się okazać przedmiotem największych kontrowersji. Stanowiska w formie tzw. non-papers przedstawione przez państwa członkowskie ułatwiają pracę Komisji, dostarczając jej informacji o oczekiwaniach poszczególnych krajów. Aby prace nad Strategią przebiegały sprawnie i przyniosły jak najlepsze rezultaty, dobrze byłoby, aby sama Komisja Europejska na bieżąco informowała uczestników procesu o przebiegu i kierunku prac. Prace te powinny być prowadzone w taki sposób, by zapewnić całemu przedsięwzięciu jak największą przejrzystość i sprawić, że wszystkie zainteresowane strony i podmioty będą miały poczucie współuczestnictwa i współodpowiedzialności. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 16

17 Tabela: Priorytety państw członkowskich w czterech obszarach Strategii wskazanych przez KE [1] ochrona środowiska [2] dobrobyt [3] dostępność i atrakcyjność [4] bezpieczeństwo uwagi SE opracowanie mapy drogowej wdrażania Bałtyckiego Planu Działania HELCOM uczynienie RMB regionem znanym z najlepszych praktyk w dziedzinie polityki morskiej ograniczenie skutków środowiskowych WPR oraz implementacja planów zarządzania zasobami rybnymi analiza działań, mających prowadzić do dalszego uregulowania ruchu statków na Morzu Bałtyckim, w szczególności tankowców zintensyfikowanie prac badawczych w związku ze zmianami klimatycznymi poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego rozwój sektora MSP oraz wzrost innowacyjności regionu współpraca i koordynacja w zakresie zamówień publicznych, ochrony patentowej, promowania inicjatyw klastrowych, finansowania B+R+I zwiększenie wydajności, stymulowanie innowacyjności i większe otwarcie gospodarek państw RMB rozwój współpracy i lepsza koordynacja w zakresie wdrażania acquis rynku wewnętrznego większa integracja terytorialna państw regionu Morza Bałtyckiego poprawa infrastruktury sprawne funkcjonowanie europejskich sieci transportowych zacieśnianie współpracy na rzecz zwalczania zorganizowanej przestępczości w RMB, w tym dalszy rozwój sieci agencji rządowych SE jako pierwsze państwo członkowskie przedstawiła non-paper w sprawie Strategii we wrzeniu 2007 r.; w maju przedłożyła kolejny non-paper, określający jej priorytety oraz propozycje do Planu Działania FI przeciwdziałanie eutrofizacji wykorzystanie instrumentów UE w taki sposób, aby w największym stopniu przyczyniły się do implementacji Bałtyckiego Planu Działania HELCOM pełne wdrożenie dyrektywy poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego, w szczególności rynku pracy, swobodnego przepływu dóbr i usług zwiększenie konkurencyjności regionu m.in. poprzez większą specjalizację śródokresowy przegląd i ocena zintensyfikowanie współpracy na rzecz opracowania wspólnego systemu żeglugi rozwój systemów monitoringu, obserwacji i informacji w dziedzinie transportu morskiego zapobieganie wyciekom ropy; zapewnienie wystarczającej liczby współpraca na rzecz bezpieczeństwa cywilnego wzmocnienie współpracy na rzecz zwalczania zorganizowanej przestępczości, przeciwdziałania terroryzmowi przeciwdziałanie szerzeniu się chorób zakaźnych Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 17

18 dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych wsparcie oczyszczania ścieków komunalnych przez instrumenty finansowe UE implementacja dyrektywy ramowej o wodach skoordynowanie strategii morskich państw nadbałtyckich z dyrektywą ws strategii morskiej, całkowity zakaz odprowadzania ścieków do Morza Bałtyckiego zmniejszenie zanieczyszczeń azotanami pochodzenia rolniczego programu Baltic Sea Region Programme promowanie (zrównoważonego) rozwoju RMB poprzez instrumenty polityki spójności implementacja ogólnych celów polityki regionalnej w RMB oraz dostosowanie polityk UE do warunków tego obszaru przeprowadzenie analizy strategii państw nadbałtyckich promowanie innowacyjności wzmocnienie współpracy w zakresie badań dotyczących Morza Bałtyckiego statków ratowniczych zdolnych do funkcjonowania na otwartym morzu oraz możliwości skutecznego korzystania z istniejących zasobów i ich koordynacji bezpieczeństwo dostaw pogłębienie transgranicznej współpracy uniwersytetów i instytucji badawczych promowanie mobilności studentów oraz naukowców promowanie połączeń w RMB w ramach reformy polityki TEN s udoskonalenie koncepcji autostrady morskiej (HIV/AIDS, gruźlica) wzmocnienie działalności prewencyjnej (Balic Sea surveillance system) promowanie wykorzystania nawozów naturalnych ograniczenie wzrastającego zanieczyszczenia azotanami w regionie Sankt Petersburga. konieczność ochrony i wzmocnienia zasobów rybnych zapewnienie przedsiębiorstwom porównywalnych warunków prowadzenia działalności przeprowadzenie szeroko zakrojonej analizy rozwoju rynków energii w RMB w kontekście stworzenia wewnętrznego rynku energii wykorzystanie instrumentów oferowanych prezez Wymiar Północny w zakresie partnerstwa w dziedzinie transportu i logistyki ochrona kluczowej infrastruktury w regionie dalsze ograniczanie skutków hodowli ryb dla środowiska ratyfikacja Międzynarodowej konwencji o kontroli i zarządzaniu statkowymi wodami balastowymi i osadami DK do chwili obecnej Dania nie przedsta- Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 18

19 wiła nonpaper w sprawie Strategii 11 DE do chwili obecnej Niemcy nie przedstawiły nonpaper w sprawie Strategii 12 EE kontrola czynników antropogenicznych; ustalenie standardów dla Morza Bałtyckiego koordynacja i harmonizacja działań w ramach Bałtyckiego Planu Działań HELCOM oraz dyrektywy ramowej ws. Strategii Morskiej lepsze wykorzystanie lodołamaczy; poprawa w zakresie kontroli zanieczyszczenia; dostosowanie przez państwa RMB własnych strategii morskich do Strategii UE w tej dziedzinie podjęcie rozmów nad wprowadzeniem obowiązku eskortowania na wodach terytorialnych tankowców przewożących ropę i inne produkty chemiczne; poprawa efektywności wymiany informacji w takich dziedzinach, jak transport, energetyka i telekomunikacja oraz rozwój maritime pełne wykorzystanie potencjału rynku wewnętrznego (cztery swobody) zapewnienie swobodnego przepływu pracowników oraz poszerzenie możliwości transgranicznego świadczenia usług poprawa stanu infrastruktury przesyłowej (sieć TEN-E); stworzenie sprawnie funkcjonującego rynku wewnętrznego w dziedzinie energii wprowadzenie tzw. piątej swobody ; utworzenie otoczenia sprzyjającego rozwojowi sektora B+R; budowa kluczowej infrastruktury badawczej; rozwój ESFRI współpraca w dziedzinie B+R między prywatnymi przedsiębiorstwami utworzenie w RMB sieci akredytowanych laboratoriów wprowadzenie nowych instrumentów współpracy w dziedzinie rozwoju infrastruktury transportowej (TEN-T) budowa nowych połączeń kolejowych spełniających standardy UE stworzenie przedsiębiorstwom sprzyjających warunków do funkcjonowania w sektorze tzw. creative economy wspólne działania na rzecz zachowania dziedzictwa kulturalnego (w Morzu Bałtyckim) bezpieczeństwo i współpraca policji w kontekście zapewnienia swobodnego przepływu osób 11 Stan na sierpień Stan na sierpień Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 19

20 survey system zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego LT efektywna koordynacja i implementacja istniejących strategii zrównoważony rozwój rolnictwa implementacja dużych projektów energetycznych oparta na niezależnej ocenie wpływu odnawianie zasobów rybnych i zwalczanie nielegalnych połowów sprawnie funkcjonujący rynek wewnętrzny; implementacja brakujących połączeń między systemami transportowymi i systemami energetycznymi zapewnienie energetycznego bezpieczeństwa rozwój infrastruktury energetycznej rozwój sektorów: pocztowego i telekomunikacji wprowadzenie tzw. piątej swobody ; promowanie mobilności badaczy i studentów zwiększenie poziomu innowacyjności oraz zacieśnienie współpracy w sferze B+R zintegrowana sieć transportu lądowego i morskiego zrównoważony rozwój sieci transportowych (TEN-T) w RMB zapewnienie żeglugi bezpieczeństwa mobilność w dziedzinie edukacji, wymiana najlepszych praktyk i stymulowanie kontaktów międzyludzkich promowanie wymiany kulturalnej, turystyki i propagowanie dziedzictwa narodowego zwalczanie międzynarodowej przestępczości przeciwdziałanie przypadkom handlu ludźmi, nielegalnej migracji, nielegalnemu podejmowaniu pracy i innym przypadkom naruszania praw człowieka LV do chwili obecnej Łotwa nie przedstawiła nonpaper w sprawie Strategii Stan na sierpień Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 20