Życie w Polsce poradnik dla uchodźców

Transkrypt

1 Agnieszka Kosowicz, Agata Marek Życie w Polsce poradnik dla uchodźców Poradnik został wydany w ramach realizacji projektu Uchodźcy w polskim społeczeństwie współfinansowanego przez Europejski Fundusz na rzecz Uchodźców oraz Budżet Państwa redakcja: Paweł Dziliński Patronat medialny Stowarzyszenie Vox Humana ul. Promyka 5 lok.162, Warszawa voxhumana@voxhumana.pl

2 Agnieszka Kosowicz Fundacja Polskie Forum Migracyjne Informator dla cudzoziemców Ubiegających się o ochronę i objętych ochroną w Polsce Wstęp Rozpoczęcie życia w nowym kraju to dla każdego człowieka ogromne wyzwanie. Jeśli ciągle oczekujecie decyzji w sprawie swojego statusu prawnego, zapewne niecierpliwi Was oczekiwanie. Jeśli otrzymaliście już w Polsce ochronę będziecie teraz jednocześnie szukać miejsca do zamieszkania, pracy, szkoły dla dzieci, możliwości zdobycia zawodu, nowych znajomych, poczucia bezpieczeństwa, możliwości realizacji swoich zainteresowań a to wszystko w kraju, który jest ciągle obcy i niezrozumiały. Nic nie będzie na początku łatwe. Prawie na pewno na początku polska kultura będzie Was denerwować, jedzenie nie smakować, a ludzie wokół będą wydawali się dziwni. Trudno się będzie porozumieć, będziecie też czuć, że nikt Was nie rozumie. Tak się właśnie czują ludzie, gdy znajdą się w innym kraju, o innej kulturze i zwyczajach: Czeczeni w Polsce, Polacy w Irlandii, a Irlandczycy w Stanach Zjednoczonych. Na szczęście, te uczucia mijają. Układanie życia na nowo w nowym kraju wymaga czasu. To trochę tak, jakby życia uczyć się od nowa. A jednak z czasem sprawy zaczną się układać. Powoli będą Państwo rozumieć polskie słowa, z czasem znajdziecie pracę i własny kąt, dzieci znajdą w szkole kolegów i koleżanki, zaczną uprawiać sport, może Państwo znajdziecie w Polsce nowych znajomych? Kto wie, jak jeszcze potoczą się Państwa losy? Życzymy Państwu serdecznie, żeby pobyt w Polsce poprawił Waszą sytuację. Żeby dla Waszych dzieci oznaczał życiową szansę i możliwości rozwoju. Życzymy też wytrwałości, abyście mogli w Polsce spełnić swoje marzenia o bezpieczeństwie i spokojnym życiu. Powodzenia!

3 Procedura o nadanie statusu uchodźcy Status uchodźcy to forma ochrony ludzi, którzy uciekają ze swojego kraju przed prześladowaniem z powodu rasy, narodowości, religii, poglądów politycznych albo przynależności do określonej grupy społecznej. Każdy cudzoziemiec może poprosić w Polsce o status uchodźcy. Jeśli nie ma ku temu powodów jego wniosek zostanie odrzucony. Ustalanie statusu uchodźcy ma charakter indywidualny to znaczy, sytuacja każdego cudzoziemcy rozpatrywana jest oddzielnie. Polskie prawo przewiduje kilka różnych form ochrony nie przewiduje jednak, aby cudzoziemiec sam decydował, o jaką ochronę się ubiega. Cudzoziemcy mogą wystąpić o ochronę składając wniosek o status uchodźcy. Polskie władze następnie mogą ich objąć statusem uchodźcy, ochroną uzupełniającą lub pobytem tolerowanym. Procedura azylowa krok po kroku Zgodnie z ustawą o cudzoziemcach rozpatrzenie wniosku o status uchodźcy powinno zająć do sześciu miesięcy. Oto opis tej procedury: złożenie wniosku o status uchodźcy Wniosek składa się z reguły na przejściu granicznym, do Straży Granicznej. Prawo dopuszcza możliwość złożenia wniosku później, także na ręce Straży Granicznej. Cudzoziemiec, który składa wniosek po nielegalnym przekroczeniu polskiej granicy, może zostać zatrzymany i osadzony w areszcie. Każda osoba dorosła, a także dziecko podróżujące bez opieki rodziców albo opiekunów prawnych ma prawo złożyć osobny wniosek. Rodzice składają wniosek w imieniu niepełnoletnich dzieci. Mąż może złożyć wniosek wspólnie z żoną (ona musi wyrazić na to zgodę na piśmie) ale żona ma prawo złożyć osobny wniosek, jeśli tak sobie życzy. Razem z wnioskiem o status uchodźcy cudzoziemiec oddaje Straży Granicznej swój paszport. W zamian otrzymuje Tymczasowe Zaświadczenie Tożsamości Cudzoziemca, które jest ważne 30 dni (po tym czasie wydawane są kolejne TZTC). Od każdej osoby powyżej 14 roku życia pobierane są odciski palców. Te odciski palców przesyłane są następnie do europejskiej bazy danych w ten sposób każde państwo korzystające z tej bazy (większość państw europejskich) może sprawdzić, kiedy i gdzie dany cudzoziemiec składał wniosek o status uchodźcy. Każda osoba, która występuje o status uchodźcy, także dzieci, jest fotografowana.

4 Straż Graniczna przesyła wniosek do Urzędu do Spraw Cudzoziemców ta instytucja podejmuje decyzję o nadaniu statusu uchodźcy. wywiad statusowy (w Urzędzie do Spraw Cudzoziemców) Wywiad statusowy to rozmowa cudzoziemca z pracownikiem Urzędu do Spraw Cudzoziemców na temat powodów, dla których prosi o status uchodźcy. To najważniejszy moment procedury na podstawie tego, co powie cudzoziemiec, władze zdecydują, czy potrzebuje ochrony. Zaproszenie na wywiad statusowy wysyłane jest cudzoziemcowi na piśmie. W zaproszeniu podany jest termin wywiadu. Jeśli z jakichkolwiek powodów w wymienionym terminie cudzoziemiec nie może przyjechać na wywiad koniecznie trzeba skontaktować się z Urzędem, wyjaśnić, dlaczego termin jest nieodpowiedni i ustalić inny termin wywiadu. Cudzoziemiec może zabrać ze sobą na wywiad pełnomocnika. Rolą takiej osoby jest uczestniczenie w wywiadzie, przeglądanie akt sprawy i odbieranie korespondencji w sprawie procedury i pilotowanie sprawy. Aby pełnomocnik mógł pełnić swoją rolę, cudzoziemiec musi go do tego pisemnie upoważnić. Wywiad statusowy to - bez przesady - rozmowa, która może zaważyć na dalszym życiu człowieka. Dlatego warto się do tej rozmowy przygotować. Typowe pytania w czasie wywiadu dotyczą przyczyn wyjazdu, działalności politycznej (własnej albo rodziny), aresztowań czy zatrzymań, kontaktów z bojownikami. Urzędnik będzie zadawał szczegółowe pytania. Warto wcześniej przypomnieć sobie tyle szczegółów, ile tylko możliwe: na przykład, kiedy miały miejsce aresztowania, na jak długo i dlaczego człowiek był zatrzymywany. Warto przypomnieć sobie, co się wydarzyło przed przyjazdem, przypomnieć sobie daty, nazwiska, nazwy miejsc. Zabrać dowody na potwierdzenie swoich słów (obdukcje lekarskie, dokumenty potwierdzające zatrzymanie), jeśli nie zostały przekazane Urzędowi wcześniej. Przebieg tej rozmowy ma charakter poufny informacje przekazywane przez cudzoziemca są wykorzystywane wyłącznie do ustalenia, czy potrzebuje ochrony międzynarodowej. Nie są przekazywane instytucjom ani władzom (w kraju ani za granicą), które nie są bezpośrednio zaangażowane w rozpatrywanie wniosku o status uchodźcy. Wywiad prowadzony jest w obecności tłumacza, chyba, że pracownik Urzędu mówi w języku cudzoziemca. Jest zapisywany po polsku. Po zakończeniu wywiadu jego zapis musi być cudzoziemcowi odczytany można wtedy zweryfikować nieścisłości, jeśli się je zauważy (w tej sytuacji ważna jest obecność pełnomocnika). Cudzoziemiec otrzymuje kopię zapisu swojego wywiadu.

5 wezwanie dotyczące możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań Otrzymanie takiego wezwania może oznaczać, że decyzja w sprawie zostanie już wkrótce wydana. Można wówczas zgłaszać ewentualne nowe dowody i przejrzeć akta swojej sprawy (pełnomocnik także może to zrobić). Decyzja w sprawie statusu w I instancji Decyzja Urzędu do Spraw Cudzoziemców (I instancja) powinna zapaść w ciągu 6 miesięcy od momentu złożenia wniosku. Jeśli tak się nie stanie, Urząd jest zobowiązany wyznaczyć nowy termin rozpatrzenia sprawy. Urząd może podjąć cztery rodzaje decyzji: - udzielić statusu uchodźcy - udzielić ochrony uzupełniającej - udzielić pobytu tolerowanego - wydać decyzję o wydaleniu z terytorium Polski. Informacja o tym, jaką decyzję podjęto, Urząd musi przekazać cudzoziemcowi na piśmie, w języku dla niego zrozumiałym. Jednocześnie, musi powiadomić cudzoziemca o możliwościach i terminach odwołania się od otrzymanej decyzji, także w języku dla niego zrozumiałym. Urząd może także umorzyć postępowanie na przykład wtedy, gdy cudzoziemiec składa kolejny wniosek o status uchodźcy albo gdy zdecyduje się wrócić do swojego kraju pochodzenia. Ta decyzja kończy postępowanie chyba, że cudzoziemiec jest niezadowolony z otrzymanej decyzji i złoży odwołanie. Odwołanie od decyzji I instancji Polskie prawo przewiduje, że cudzoziemiec ma prawo odwołać się od decyzji I instancji w ciągu 14 dni od momentu otrzymania decyzji (jeśli cudzoziemiec ma pełnomocnika liczy się czas od momentu otrzymania decyzji przez pełnomocnika. Do czasu uzyskania decyzji w II instancji wstrzymuje się wykonanie pierwszej decyzji (czyli na przykład, cudzoziemiec, który uzyskał w I instancji decyzję o deportacji, nie musi wyjeżdżać z Polski dopóki nie zapadnie decyzja II instancji).

6 Termin na złożenie odwołania wynosi tylko 5 dni, jeśli wniosek uznano za oczywiście bezzasadny (władze uznały, że cudzoziemiec nie ma żadnych powodów obawiać się prześladowań w swoim kraju). Aby złożyć odwołanie, wystarczy napisać, że cudzoziemiec nie zgadza się z podjętą decyzją. Ważne, aby list w tej prawie wysłać za potwierdzeniem (listem poleconym), albo doręczając list osobiście poprosić o potwierdzenie przyjęcia listu na jego drugiej kopii aby mieć dowód złożenia odwołania. Decyzja II instancji Decyzję w II instancji w sprawach o nadanie statusu uchodźcy podejmuje Rada do Spraw Uchodźców. Oczekiwanie na tę decyzję trwa zazwyczaj jeden-dwa miesiące. Rada ma możliwość utrzymać w mocy decyzję I instancji (czyli nie zmieniać pierwszej decyzji), przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia albo podjąć własną decyzję: nadać status uchodźcy albo ochronę uzupełniającą. Rada może wzywać cudzoziemca na ponowny wywiad statusowy, może też przesłuchiwać świadków. Od decyzji Rady cudzoziemcowi niezadowolonego z decyzji II instancji przysługuje skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Skargę trzeba wnieść w ciągu 30 dni od momentu otrzymania decyzji Rady (lub od momentu otrzymania jej przez pełnomocnika). Otrzymanie decyzji Rady kończy procedurę administracyjną o nadanie statusu cudzoziemiec ma możliwość dalszych kroków prawnych, ale w tym momencie traci przywileje socjalne przysługujące osobom ubiegającym się o status uchodźcy: traci prawo korzystania z ośrodka dla cudzoziemców i wszelką pomoc, jaki ten ośrodek zapewnia. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego Sąd może uchylić albo utrzymać w mocy decyzję Rady do spraw Uchodźców, ale nie może jej zmienić. Jeżeli uzna, że procedura prowadzona była niewłaściwie, zwraca sprawę do ponownego rozpatrzenia. Sąd nie ma jednak możliwości udzielić ani statusu uchodźcy ani innych form ochrony. Na decyzję sądu oczekuje się z reguły około 6 miesięcy. Wniesienie sprawy do sądu samo w sobie nie daje cudzoziemcy prawo do legalnego pobytu na terytorium Polski. Sąd albo Rada do Spraw Uchodźców mogą wstrzymać decyzję nakazującą cudzoziemcy opuszczenie Polski z własnej inicjatywy albo na wniosek cudzoziemca. Taki dokument jest w praktyce traktowany przez policję jako rodzaj potwierdzenia o oczekiwaniu na decyzję w sprawie nadania statusu uchodźcy. W świetle polskiego prawa nie stanowi on dokumentu potwierdzającego legalny pobyt w Polsce.

7 skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego W ciągu 30 dni od decyzji Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego cudzoziemiec, korzystając z adwokata-radcy prawnego (obowiązkowo), może złożyć skargę do NSA. Prawnicy pomagający cudzoziemcom w ramach organizacji pozarządowych z reguły nie są ani adwokatami ani radcami i nie mogą reprezentować cudzoziemców przed tym sądem. Organizacja może jednak przyłączyć się do sprawy jako organizacja społeczna, jeśli uzna to za uzasadnione, a sąd wyrazi na to zgodę (taka możliwość istnieje też w postępowaniu przed WSA). Cudzoziemiec może też starać się o adwokata z urzędu, jeśli sam nie jest w stanie ponieść kosztów zatrudnienia adwokata. Wyrok NSA zapada z reguły w ciągu 12 miesięcy. Cudzoziemiec nie ma dalszych możliwości składania skarg ani odwołań. Prawa cudzoziemcy w czasie procedury W trakcie procedury cudzoziemcy mają prawo do: - ustanowienia pełnomocnika - kontaktowania się z organizacjami pozarządowymi i UNHCR - przeglądania akt swojej sprawy - zgłaszania wniosków dowodowych na każdym stadium postępowania (w swoim języku władze polskie mają obowiązek tłumaczenia dokumentów złożonych w postępowaniu. Jako dowody można przedstawiać też dokumenty z internetu, np. o zdarzeniach dotyczących danej osoby, jej krewnych, zdarzeń z miejscowości, z której pochodzą) - otrzymania kopii zapisu wywiadu statusowego - jeżeli w ciągu 6 miesięcy nie zostanie wydana decyzja o nadanie statusu uchodźcy w I instancji cudzoziemcy wnioskujący o status i ich małżonkowie zyskują prawo do pracy. Mogą podjąć legalną pracę na podstawie zaświadczenia potwierdzającego przedłużający się czas procedury oraz tymczasowego zaświadczenia tożsamości cudzoziemca (TZTC). Obowiązki cudzoziemców w trakcie procedury: - przekazanie paszportu do depozytu na czas procedury - oczekiwanie na decyzję w Polsce (w razie wyjazdu postępowanie jest umarzane)

8 - stawienie się na wywiad (jeżeli to niemożliwe, cudzoziemiec powinien wyjaśnić powody wcześniej i ustalić inny termin) - zawiadomienie Urzędu do Spraw Cudzoziemców o zmianie miejsca pobytu (Urząd musi mieć adres, pod którym cudzoziemiec odbiera korespondencję) Prawa socjalne dla osób ubiegających się o status uchodźcy Cudzoziemiec, który składa w Polsce wniosek o status uchodźcy, ma prawo do pomocy socjalnej ze strony państwa. Zakres pomocy precyzuje ustawa z dnia 18 marca 2008 o zmianie ustawy o udzielaniu ochrony na terytorium RP oraz niektórych innych ustaw (DZ.U. z 2008 r. nr. 70 poz 416). Zgodnie z ustawą (Art. 71.1), cudzoziemcowi można przyznać pomoc dwojakiego rodzaju: miejsce w ośrodku dla osób ubiegających się o status uchodźcy Ta forma wsparcia obejmuje bezpłatne zakwaterowanie w ośrodku, całodzienne wyżywienie na zasadzie stołówki albo ekwiwalent pieniężny w zamian za wyżywienie (przepisy określają warunki jego otrzymania), kieszonkowe na drobne wydatki osobiste, stałą pomoc pieniężną na zakup środków czystości i higieny osobistej, jednorazową pomoc pieniężną lub bony towarowe na zakup odzieży i obuwia, lekcje języka polskiego i podstawowe materiały niezbędne do nauki tego języka, pomoce dydaktyczne dla dzieci korzystających z nauki, finansowanie niezbędnych przejazdów środkami transportu publicznego (na przykład, aby pojechać na wywiad statusowy). pomoc udzielaną poza ośrodkiem Ten rodzaj pomocy polega na wypłacie świadczenia pieniężnego na pokrycie we własnym zakresie kosztów pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Cudzoziemiec korzystający z tego rodzaju pomocy ma też prawo do opieki medycznej udostępnionej cudzoziemcom mieszkającym w ośrodkach. O pomoc tego rodzaju mogą ubiegać się cudzoziemcy, którzy z powodu stanu zdrowia albo względów bezpieczeństwa nie mogą korzystać z miejsca w ośrodku. Pomoc socjalna przysługuje cudzoziemcom do czasu zakończenia procedury administracyjnej o nadanie statusu uchodźcy - bez względu na to, jaką decyzję cudzoziemiec otrzymał. Pomoc nie przysługuje więc cudzoziemcom na trzecim przewidzianym przez polskie prawo etapie procedury azylowej, prowadzonym przez Wojewódzki Sąd Administracyjny. Pomoc socjalna nie przysługuje cudzoziemcom, którzy po uzyskaniu ostatecznej decyzji w sprawie o nadanie statusu uchodźcy składają nowy wniosek w tej sprawie - chyba, że sytuacja cudzoziemca i jego powody ubiegania się o ochronę uległy zmianie. Pomoc socjalna nie przysługuje też osobom, które składają wniosek o status uchodźcy mimo, że posiadają ochronę uzupełniającą albo zgodę na pobyt tolerowany w Polsce, przebywają w Polsce na podstawie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich; przebywają w placówce opiekuńczo-wychowawczej (ta sytuacja dotyczy dzieci bez opieki), przebywają w strzeżonym ośrodku lub areszcie w celu wydalenia albo są tymczasowo aresztowani lub odbywają karę pozbawienia wolności.

9 Ustawa przewiduje mniejszy zakres pomocy dla cudzoziemców, którzy w ciągu ostatnich dwóch lat korzystali z pomocy państwa w dobrowolnym powrocie do swojego kraju (repatriacja). Osobom w tej sytuacji przysługuje tylko pomoc medyczna oraz jedna trzecia pomocy wypłacanej cudzoziemcom mieszkającym w czasie procedury azylowej poza ośrodkiem. Cudzoziemcy nie mają obowiązku korzystać z miejsca w ośrodku. Osoba, która nie potrzebuje tej formy pomocy, może mieszkać samodzielnie, w innym miejscu. Ma jedynie obowiązek wskazać Urzędowi do Spraw Cudzoziemców miejsce pobytu, aby Urząd miał możliwość kontaktu z cudzoziemcem w czasie procedury. Praca w czasie procedury Cudzoziemcy ubiegający się o status uchodźcy w Polsce zyskują prawo do podejmowania pracy po pół roku oczekiwania na decyzję w swojej sprawie. Mogą wówczas otrzymać z Urzędu do Spraw Cudzoziemców dokument potwierdzający, że procedura się przedłuża, a cudzoziemiec ma prawo do podejmowania pracy bez zezwolenia. Ten dokument łącznie z kartą pobytu daje cudzoziemcy prawo do podejmowania pracy w Polsce bez zezwolenia. Podejmowanie pracy przez cudzoziemców w czasie pierwszych sześciu miesięcy trwania procedury jest nielegalne. Pomoc medyczna w czasie procedury Polskie prawo przewiduje opiekę medyczną dla cudzoziemców ubiegających się o status uchodźcy. Pomoc medyczna świadczona jest przez lekarzy i pielęgniarki zatrudnione w ośrodkach dla osób ubiegających się o status uchodźcy, a także przez zakontraktowane placówki ochrony zdrowia. Lekarzem pierwszego kontaktu jest więc dla cudzoziemca w ośrodku (a także osoby w procedurze azylowej, która otrzymuje pomoc socjalną w formie pomocy finansowej na samodzielne pokrycie kosztów pobytu w Polsce na czas procedury) lekarz, który przyjmuje w ośrodku. Z reguły lekarz jest obecny w ośrodku dwa-trzy dni w tygodniu. Pielęgniarka - codziennie w dni powszednie. Art ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP (Dz.U. z 2008 r. nr. 70 poz 416) mówi: Opieka medyczna obejmuje świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie, w jakim osobom objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym przysługuje prawo do świadczeń na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135, z późn. zm.3)), z wyłączeniem leczenia uzdrowiskowego. Pomoc socjalną i opiekę medyczną zapewnia się w okresie postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy i przez okres 2 miesięcy od dnia doręczenia decyzji ostatecznej w tej sprawie, a w przypadku gdy postępowanie w sprawie nadania statusu uchodźcy zostało umorzone - przez okres 14 dni od dnia doręczenia decyzji ostatecznej o umorzeniu postępowania. Jeśli cudzoziemiec powiadomił na piśmie Szefa Urzędu o zamiarze dobrowolnego powrotu, okres udzielania pomocy socjalnej i opieki medycznej ulega przedłużeniu do dnia, w którym cudzoziemiec powinien opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w sposób zorganizowany przez Szefa Urzędu.

10 Edukacja w czasie procedury Dzieci w Polsce (do 18 roku życia) mają prawo do edukacji i obowiązek edukacji. Dzieci w wieku do 16 lat muszą systematycznie chodzić do szkoły. Ponieważ uczęszczając do szkoły dzieci nie mają możliwości korzystać z posiłków podawanych cudzoziemcom w ośrodkach dla uchodźców, w zamian za wyżywienie otrzymują tzw. ekwiwalent sumę pieniędzy, za którą rodzice mają samodzielnie zapewnić dzieciom wyżywienie. W takiej sytuacji obowiązkiem rodziców jest zadbanie, aby dziecko nie chodziło do szkoły głodne. W wielu szkołach działają stołówki, gdzie rodzice mogą wykupić dla dzieci obiady. Jeśli nie ma stołówek, rodzice przygotowują dzieciom do szkoły kanapki i owoce. Jeśli dziecko nie uczęszcza regularnie do szkoły, ekwiwalent może zostać odebrany. Zgodnie z polskimi przepisami nieposyłanie dziecka systematycznie do szkoły uważane jest za zaniedbanie. Rodzice mogą w takiej sytuacji ponieść konsekwencje karne. W skrajnych sytuacjach dziecko w wieku szkolnym, które nie chodzi do szkoły bez uzasadnionej przyczyny, może być odebrane rodzicom i umieszczone w domu dziecka. Decyzja Oczekiwanie na decyzję I instancji w sprawie nadania statusu uchodźcy zgodnie z ustawą o cudzoziemcach powinno trwać do sześciu miesięcy. Prawo przewiduje następujące formy ochrony : Status uchodźcy Czyli uznanie cudzoziemca za uchodźcę zgodnie z Konwencją Genewską o statusie uchodźców z 1951 r. Za uchodźcę może być uznany cudzoziemiec, który wykazuje uzasadnioną obawę przed prześladowaniem ze względu na swoją rasę, narodowość, poglądy polityczne, wyznanie lub przynależność do określonej grupy społecznej. Otrzymanie statusu uchodźcy oznacza, że jest on objęty ochroną na mocy przepisów międzynarodowych. Daje to cudzoziemcy następujące przywileje w Polsce: - nieograniczony dostęp do rynku pracy - prowadzenie działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak obywatele polscy - dostęp do oświaty jak obywatele (również szkolnictwo wyższe) - prawo do pomocy społecznej jak obywatele polscy

11 - możliwość rejestracji jako osoba bezrobotna, oraz możliwość uzyskanie na tej podstawie ubezpieczenia zdrowotnego jak obywatele polscy - uzyskanie Genewskiego dokumentu podróży, który pełni funkcję nowego paszportu dla cudzoziemca; - prawo do pomocy socjalnej na zasadach takich, jak podczas procedury azylowej przez 2 miesiące po uzyskaniu ochrony - prawo do pomocy integracyjnej przez pierwszy rok pobytu w Polsce po uzyskaniu ochrony. Warunkiem uzyskania tej pomocy jest zamieszkiwanie poza ośrodkiem. Cudzoziemcy objęci ochroną powinni natychmiast po odebraniu decyzji składać w tej sprawie wniosek do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie i szukać mieszkania poza ośrodkiem. Jest możliwe na uzyskanie świadczeń poza ośrodkiem na dwa ostatnie miesiące przysługiwania pomocy w ośrodku, co pozwala opłacić czynsz. Wniosek do PCPR należy złożyć nawet bez wszystkich dokumentów, np. z decyzją, ale bez karty pobytu, potem możliwe jest uzupełnienie dokumentów. Wniosek o pomoc integracyjną trzeba złożyć w ciągu 60 dni od dnia otrzymania ochrony. Później wniosek nie będzie przyjęty. Złożenie wniosku po terminie powoduje, że cudzoziemiec nie otrzyma pomocy integracyjnej. Ochrona uzupełniająca Cudzoziemcy objęci tym rodzajem ochrony otrzymują ochronę w Polsce na podstawie przepisów krajowych, nie międzynarodowych. Ten rodzaj ochrony daje cudzoziemcom następujące prawa w Polsce: - nieograniczony dostęp do rynku pracy - prowadzenie działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak obywatele polscy - dostęp do oświaty jak obywatele (również szkolnictwo wyższe) - prawo do pomocy społecznej jak obywatele polscy - możliwość rejestracji jako osoba bezrobotna, oraz możliwość uzyskanie na tej podstawie ubezpieczenia zdrowotnego jak obywatele polscy - uzyskanie nowych dokumentów: osoby z ochroną uzupełniającą otrzymują polski dokument podróży dla cudzoziemca; - prawo do pomocy socjalnej na zasadach takich, jak podczas procedury azylowej przez 2 miesiące po uzyskaniu ochrony;

12 - prawo do pomocy integracyjnej przez pierwszy rok pobytu w Polsce po uzyskaniu ochrony. Warunkiem uzyskania tej pomocy jest zamieszkiwanie poza ośrodkiem. Cudzoziemcy objęci ochroną powinni natychmiast po odebraniu decyzji składać w tej sprawie wniosek do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie i szukać mieszkania poza ośrodkiem. Jest możliwe na uzyskanie świadczeń poza ośrodkiem na dwa ostatnie miesiące przysługiwania pomocy w ośrodku, co pozwala opłacić czynsz. Wniosek do PCPR należy złożyć nawet bez wszystkich dokumentów, np. z decyzją, ale bez karty pobytu, potem możliwe jest uzupełnienie dokumentów. Wniosek o pomoc integracyjną trzeba złożyć w ciągu 60 dni od dnia otrzymania ochrony. Później wniosek nie będzie przyjęty. Złożenie wniosku po terminie powoduje, że cudzoziemiec nie otrzyma pomocy integracyjnej. Uwaga! Ochrony uzupełniającej nie można się zrzec! (ramka) Możliwości uzyskania prawa do stałego pobytu w Polsce Po pięciu latach nieprzerwanego pobytu w Polsce na podstawie statusu uchodźcy albo ochrony uzupełniającej cudzoziemiec ma prawo uzyskania zezwolenia na osiedlenie się w Polsce (prawo stałego pobytu). Do obowiązkowego czasu pobytu w Polsce przez pięć lat wlicza się czas oczekiwania na decyzję (pobytu w ośrodku). Pobyt tolerowany Zgodnie z ustawą o cudzoziemcach, pobyt tolerowany to trzeci rodzaj ochrony, jaki przewiduje polskie prawo. Jest to rodzaj, który daje cudzoziemcom najmniejszy zakres przywilejów. Zgoda na pobyt tolerowany jest udzielana cudzoziemcowi, gdy jego wydalenie mogłoby nastąpić jedynie do kraju, w którym zagrożone byłoby jego prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, w którym mógłby zostać poddany torturom albo nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu lub być zmuszony do pracy lub pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być ukarany bez podstawy prawnej. Ten rodzaj ochrony otrzymują też cudzoziemcy, których wydalenie z Polski naruszałoby ich prawa do życia rodzinnego, albo tacy, których wydalenie jest niemożliwe z przyczyn niezależnych od cudzoziemca i polskich władz. Cudzoziemiec otrzymuje prawo do pobytu w Polsce, dzieci mają prawo do edukacji (do poziomu szkoły średniej), a dorośli prawo do pracy. Cudzoziemcy nie otrzymują natomiast pomocy integracyjnej zatem od momentu otrzymania tej ochrony muszą radzić sobie w Polsce samodzielnie.

13 Odmowa udzielenia ochrony negat Cudzoziemiec, który otrzyma decyzję negatywną w sprawie przyznania statusu uchodźcy czyli nie otrzyma ochrony, powinien opuścić terytorium Polski w terminie wskazanym w decyzji. Ponowne złożenie wniosku o status uchodźcy nie wstrzymuje wykonania decyzji o wydaleniu. Urząd do spraw Cudzoziemców może wstrzymać wykonanie decyzji, jeżeli przemawia za tym słuszny interes strony, nie jest to sprzeczne z interesem społecznym, a złożenie kolejnego wniosku nie nastąpiło w celu opóźnienia wydania decyzji o wydaleniu lub opóźnienia lub zakłócenia wykonania takiej decyzji. Jeśli cudzoziemiec składa powtórnie wniosek o status, powinien dołączyć do niego wniosek o wstrzymanie wykonania wydalenia. Szef Urzędu powinien wydać decyzję o tym, czy nowy wniosek będzie rozpatrywany, w ciągu 5 dni. Pomoc integracyjna Cudzoziemcy, którzy otrzymali w Polsce status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą mają prawo do tzw. pomocy integracyjnej. Pomoc może być udzielana przez okres do 12 miesięcy od momentu otrzymania ochrony. Bardzo ważne jest złożenie wniosku o tę pomoc natychmiast po uzyskaniu decyzji o statusie albo otrzymaniu ochrony. Prawo przewiduje, że wniosek należy złożyć w ciągu dwóch miesięcy od otrzymania ochrony. Im wcześniej cudzoziemiec złoży wniosek, tym szybciej uzyska pomoc. Udzielaniem pomocy zajmują się Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie. Po złożeniu wniosku o pomoc integracyjną cudzoziemiec spotyka się z pracownikiem socjalnym na tzw. wywiad środowiskowy. Jest to rozmowa w miejscu zamieszkania cudzoziemca na temat jego sytuacji i potrzeb. Pracownik socjalny będzie wówczas pytał o sytuację rodzinną cudzoziemca wnioskującego o pomoc, jego stan zdrowia, sytuację materialną, zawodową, znajomość języka polskiego. Będzie też pytał o sytuację pozostałych członków jego rodziny. Po wywiadzie pracownik i cudzoziemiec uzgadniają program integracyjny czyli formy pomocy, które może w danej sytuacji zaoferować Centrum Pomocy Rodzinie. Ustalane jest także, jakie obowiązki w czasie trwania programu ma cudzoziemiec na przykład, może zostać zobowiązany do nauki języka polskiego, poszukiwania pracy, zarejestrowania się w Urzędzie Pracy, regularnych wizyt w Centrum (patrz str. Xx). Pomoc integracyjna przysługuje cudzoziemcowi od miesiąca kalendarzowego, w którym uchodźca złożył z wniosek o pomoc wraz z wymaganym kompletem dokumentów. Jeśli cudzoziemiec przebywa nadal w ośrodku dla cudzoziemców pomoc może być udzielona od tego miesiąca, w którym opuścił ośrodek. Indywidualny program integracyjny

14 Program integracyjny to pomoc dla cudzoziemców, którzy dopiero rozpoczynają swoje samodzielne życie w Polsce. Pomoc ta może być przyznana na co najwyżej 12 miesięcy. Program jest ustalany indywidualnie, w oparciu o potrzeby konkretnego cudzoziemca albo rodziny, a także możliwości w danym Centrum Pomocy Rodzinie. Zawsze obejmuje on: świadczenia pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego Środki mogą być przeznaczone na utrzymanie: mieszkanie, wyżywienie, ubranie, obuwie, opłaty związane z utrzymaniem mieszkania, leczenie, zakup środków higieny. Świadczenia te mają także służyć na pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego. Wysokość kwot wypłacanych w ramach programów integracyjnych przytaczamy w załączniku (str xx). Pomoc finansowa jest przyznawana w drodze decyzji administracyjnej, od której służy odwołanie. opłacenie składki na ubezpieczenie zdrowotne (dla osób, które nie mogą uzyskać ubezpieczenia poprzez rejestrację w Urzędzie Pracy jako osoba bezrobotna) specjalistyczne poradnictwo prawne, psychologiczne, zawodowe, pedagogiczne i inne. Z reguły, przed rozpoczęciem udzielania pomocy cudzoziemiec i Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie podpisują kontrakt rodzaj umowy na przyznanie pomocy. Ta umowa określa konkretne zobowiązania cudzoziemca i powiatowego centrum pomocy rodzinie. Obowiązki powiatowego centrum pomocy rodzinie: udzielania informacji odnośnie pomocy określonej w programie; udzielania informacji o warunkach odmowy lub wstrzymania pomocy; współdziałania z cudzoziemcem i wspierania go w kontaktach ze środowiskiem lokalnym, w tym także w nawiązaniu kontaktów z ośrodkiem pomocy społecznej właściwym ze względu na miejsce zamieszkania; pomocy w znalezieniu mieszkania; prowadzenia z cudzoziemcem pracy socjalnej w celu poprawy jego funkcjonowania w środowisku społecznym; prowadzenia działań uzgodnionych z cudzoziemcem wynikających z jego indywidualnej sytuacji życiowej; wskazania pracownika realizatora programu, który uzgadnia z cudzoziemcem program i wspiera go w okresie jego realizacji. Obowiązki cudzoziemca: zameldować się w miejscu zamieszkania; zarejestrować się w urzędzie pracy w terminie ustalonym w programie i aktywnie poszukiwać zatrudnienia; uczestniczyć w kursach języka polskiego, jeżeli uchodźca go nie zna; współdziałać oraz kontaktować się z pracownikiem realizatorem programu w ustalonych terminach, nie rzadziej niż 2 razy w miesiącu;

15 współpracować z pracownikiem realizatorem programu w podejmowaniu uzgodnionych działań wynikających z sytuacji życiowej uchodźcy; przestrzegać zobowiązań przyjętych w programie. Jeśli cudzoziemiec nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań zawartych w programie, pomoc może być wstrzymana. Udzielanie pomocy wstrzymuje się również wówczas, gdy cudzoziemiec przebywa ponad 30 dni w zakładzie opieki zdrowotnej (do czasu opuszczenia zakładu) oraz gdy przeciwko cudzoziemcowi jest wszczęte postępowanie karne (do czasu prawomocnego zakończenia postępowania). Pomoc społeczna Osoby w trudnej sytuacji życiowej w Polsce mogą korzystać z pomocy państwa. Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej tę możliwość mają też cudzoziemcy objęci w Polsce statusem uchodźcy oraz ochroną uzupełniającą. Cudzoziemcy z pobytem tolerowanym mają możliwość korzystania z pomocy społecznej tylko w ograniczonym zakresie. Pomoc społeczna ma na celu zaspokojenie najbardziej niezbędnych potrzeb rodziny/ osoby. Cudzoziemiec, który chce skorzystać z tego rodzaju pomocy, powinien zwrócić się z wnioskiem do Ośrodka Pomocy Społecznej. Warunkiem uzyskania większości rodzajów pomocy są niskie dochody (dla osoby samotnej do 477 PLN, dla rodziny 2-osobowej PLN, 3-osobowej PLN, 4-osobowej PLN). Od czasu do czasu wartości kwot ulegają zmianie. Aktualne informacje można zawsze otrzymać w Ośrodku Pomocy Społecznej. OPS może przyznać między innymi następujące formy pomocy finansowej: zasiłek okresowy: przyznawany jest na pokrycie podstawowych potrzeb życiowych osoby lub rodziny w przypadku, gdy dochód osoby/rodziny jest niższy niż wymieniony wyżej. Górna granica tego zasiłku, to różnica między posiadanym dochodem a kryterium dochodowym na osobę/rodzinę. zasiłek celowy: jest przyznawany na pokrycie konkretnego celu, np. książek dla dzieci do szkoły. Warunkiem jego przyznania jest posiadanie dochodu niższego od kryterium dochodowego oraz udowodnienie, że zgłaszany cel jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania osoby/rodziny. zasiłek stały: jest przyznawany dla osoby dorosłej, która posiada orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, osobie w wieku emerytalnym (kobieta powyżej 60 roku życia, mężczyzna - powyżej 65), która nie posiada dochodu lub jej dochód jest niższy niż wymienione kryterium. zasiłek celowy specjalny: OPS może go przyznać na pokrycie niezbędnej potrzeby życiowej osoby/rodziny, w przypadku gdy dochód jest wyższy niż kryterium dochodowe, a sytuacja rodzinna uzasadnia przyznanie takiej pomocy. W ośrodku pomocy społecznej (OPS) właściwym dla miejsca zamieszkania osoby/rodziny można starać się o innego rodzaju pomoc: gorący posiłek (obiad): jest to forma pomocy dla osób, które samodzielnie nie są w stanie przygotować gorącego posiłku. Pomoc ta polega na pokryciu odpłatności za obiady szkolne dla dzieci uczące się w szkole lub przedszkolu, zaś w przypadku osób dorosłych

16 na przyznaniu tzw. bonów obiadowych realizowanych następnie w wyznaczonej placówce gastronomicznej (np. barze mlecznym). pomoc prawna: OPS zatrudniają radców prawnych, którzy świadczą bezpłatne porady prawne dla osób korzystających ze wsparcia OPS. pomoc psychologiczna i pedagogiczna: psycholodzy i pedagodzy zatrudnieni w OPS udzielają bezpłatnej pomocy i poradnictwa z zakresu m.in. problemów wychowawczych z dziećmi, przemocy w rodzinie, uzależnień, itp. Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są zobowiązane do współpracy z ośrodkiem pomocy w celu rozwiązywania ich trudnej sytuacji to znaczy, muszą starać się same poprawić swoją sytuację i korzystać z oferowanej pomocy. Ośrodek pomocy społecznej będzie wymagał, aby osoby zgłaszające się po pomoc wykazywały się ze swojej strony działaniami zmierzającymi do poprawy ich sytuacji. Mogą to być m.in.: zarejestrowanie się w urzędzie pracy, aktywne i udokumentowane poszukiwanie pracy, nauka języka polskiego, złożenie wniosków i otrzymanie zasiłków rodzinnych, i inne w zależności od sytuacji. Jak ubiegać się o pomoc finansową w ośrodku pomocy społecznej (OPS)? Wniosek o przyznanie pomocy należy zgłosić osobiście i na piśmie w OPS właściwym dla miejsca zamieszkania rodziny/osoby. Taka prośba powinna zawierać dane osobowe : imię i nazwisko, adres zamieszkania i telefon kontaktowy; Po złożeniu wniosku, pracownik socjalny OPS przeprowadza tzw. wywiad środowiskowy w miejscu zamieszkania osoby wnioskującej o pomoc. Celem tego wywiadu jest zbadanie sytuacji rodziny/osoby aplikującej o przyznanie pomocy finansowej. Dzięki rozmowie pracownik socjalny ustala sytuację rodzinną, mieszkaniową, zawodową, zdrowotną i materialną osoby/rodziny. Wywiad ma formę wizyty pracownika OPS w domu osoby/rodziny wnioskującej i polega na swobodnej rozmowie z tą osobą i członkami jej rodziny. Szczegóły ustalone podczas wizyty pracownika OPS są zapisywane w formularzu "wywiadu środowiskowego", który z kolei stanowi podstawę do udzielenia pomocy; Do wywiadu należy dołączyć m.in. następujące dokumenty (mogą to być potwierdzone za zgodność z oryginałem kserokopie): decyzję o przyznaniu statusu uchodźcy/ochrony uzupełniającej/zgody na pobyt tolerowany, karty pobytu zaświadczenie o zarejestrowaniu osoby w powiatowym urzędzie pracy, decyzje o otrzymywaniu zasiłków rodzinnych i inne dokumenty w zależności od indywidualnej sytuacji osoby/rodziny; Osoba/rodzina może zostać poproszona przez pracownika socjalnego o podpisanie tzw. kontraktu socjalnego. Kontrakt jest rodzajem umowy zawieranej między OPS a klientem, w której zapisano obowiązki każdej ze stron. Po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego oraz zgromadzeniu przez OPS wszystkich niezbędnych dokumentów, ośrodek wydaje decyzję o przyznaniu pomocy lub jej odmowie. W przypadku decyzji pozytywnej, zawiera ona następujące informacje:

17 forma przyznanej pomocy (zasiłek okresowy, celowy lub stały); okres czasu, na jaki pomoc została przyznana; wysokość zasiłku; sposób jego wypłaty (np. przelew bankowy, przekaz pocztowy, odbiór w kasie OPS); pouczenie o możliwości odwołania się od decyzji, obowiązkach klienta wynikających z ustawy o pomocy społecznej (m.in. o obowiązku informowania OPS o każdorazowej zmianie sytuacji osobistej i majątkowej osoby/rodziny, która w następstwie może mieć wpływ na przyznaną pomoc. Kiedy OPS może odmówić udzielenia pomocy? Ośrodek pomocy społecznej może ograniczyć lub odmówić udzielenia pomocy w następujących przypadkach: gdy klient nie wywiązuje się z przyjętych zobowiązań (np. jeżeli w trakcie wywiadu środowiskowego osoba zobowiązała się do poszukiwania pracy, a tego nie robiła lub nie może tego udowodnić); gdy klient odmówił zawarcia z OPS kontraktu socjalnego lub gdy nie wywiązuje się z jego postanowień; gdy klient bez podania uzasadnionych powodów odmawia podjęcia zatrudnienia; gdy klient odmawia podjęcia leczenia odwykowego; gdy klient nie współpracuje z pracownikiem socjalnym w celu rozwiązania swojej trudnej sytuacji (np. cudzoziemiec zobowiązał się podjąć naukę języka polskiego, ale tego nie zrobił). Od decyzji negatywnej można się odwołać. Odwołanie składa się w formie pisemnej w terminie 14 dni od daty otrzymania decyzji, do samorządowego Kolegium Odwoławczego (SKO) za pośrednictwem dyrektora OPS, który rozpatrywał sprawę. W odwołaniu należy napisać, iż osoba nie zgadza się z decyzją i uzasadnić swoje zdanie. Wówczas OPS może ponownie rozpatrzyć sprawę i przyznać pomoc lub przekazać sprawę do SKO, które rozstrzyga sprawę. Świadczenia rodzinne Świadczenia rodzinne to pomoc finansowa dla rodzin z dziećmi. Większość świadczeń rodzinnych przysługuje rodzicom w zależności od ich sytuacji materialnej. Na dodatkową pomoc mogą liczyć rodzice samotnie wychowujący dzieci i rodziny wielodzietne. Zasiłek można otrzymać na dziecko do 18 roku życia, lub do 21 roku życia - jeśli się uczy. W przypadku, gdy dziecko jest niepełnosprawne - zasiłek można uzyskać do czasu osiągnięcia przez dziecko wieku 24 lat. Ustawa wymienia cztery rodzaje świadczeń rodzinnych, z których mogą skorzystać rodzice, także cudzoziemcy o wymienionym statusie: zasiłek rodzinny (48 do 68 złotych miesięcznie w zależności od wieku dziecka) dodatki do zasiłku rodzinnego (szereg dodatków, m.in. dodatek dla rodzica samotnie wychowującego dziecko zł na dziecko, ale nie więcej niż 340 zł. gdy rodzic wychowuje samodzielnie więcej dzieci, rodzice dziecka niepełnosprawnego mogą

18 uzyskać zasiłek w wysokości 240 zł, dodatek dla rodzin wielodzietnych - 80 zł na trzecie i kolejne dzieci); świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne; jednorazowa zapomoga po urodzeniu dziecka (tzw. becikowe) zł. O tę zapomogę należy wystąpić w ciągu pierwszego roku życia dziecka pod warunkiem, że matka w czasie ciąży korzystała z opieki medycznej. Zgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych prawa do wymienionych świadczeń nie mają cudzoziemcy ubiegający się o status uchodźcy w Polsce. Ustawa nie uprawnia też do korzystania ze świadczeń cudzoziemców objętych (nowym) pobytem tolerowanym. Edukacja w Polsce Zgodnie z polską Konstytucją i międzynarodową Konwencją Praw Dziecka każde dziecko ma prawo do edukacji niezależnie od narodowości, wyznania czy statusu prawnego. Każde dziecko ma obowiązek ukończyć gimnazjum, chyba, że wcześniej osiągnie wiek 18 lat. Każde dziecko od 6 do 16 roku życia musi więc w praktyce chodzić do szkoły. Następnie, między 16 a 18 rokiem życia ma obowiązek dalszego kształcenia się w szkole, albo uczęszczając na kursy czy korzystając z praktyk zawodowych. Człowiek bez wykształcenia nie ma w dzisiejszych czasach szans na zdobycie pracy i zapewnienia sobie i swojej rodzinie godnych warunków życia ani w Polsce, ani w żadnym innym kraju europejskim. Dlatego warto skorzystać z prawa do korzystania z edukacji w Polsce. Od wykształcenia zależy możliwość podjęcia pracy, status materialny danej osoby i jej poziom życia. Dla cudzoziemców jest to szczególnie ważne budując życie od nowa w nowym kraju potrzebują wykształcenia, żeby zapewnić godne warunki życia sobie i swoim rodzinom. System pomocy społecznej w Polsce (i w wielu innych krajach) nie zapewni cudzoziemcom godnego życia oferowana pomoc jest skromna i zabezpiecza tylko najbardziej podstawowe potrzeby. Cudzoziemcy, którzy chcą zapewnić sobie i swoim rodzinom przyzwoite mieszkanie, spokojne życie i utrzymanie, możliwości rozwoju swoim dzieciom muszą w tym celu podjąć w Polsce pracę. Bez wykształcenia będą zarabiać mało. Posiadając wykształcenie mają większe szanse na lepiej płatną pracę, która pozwoli im zapewnić byt swoim bliskim. Warto wiedzieć, że różne państwa Unii Europejskiej mają umowy na temat uznawania wykształcenia. Edukacja w jednym kraju jest często honorowana w drugim. Kształcenie dzieci w Polsce ma więc sens nawet w przypadku tych rodzin cudzoziemskich, które nie wiążą z Polską swojej przyszłości. Nawet krótki czas korzystania z kształcenia w polskiej szkole pomoże dzieciom w podjęciu edukacji w innym kraju. W każdym przypadku edukacja pomoże dziecku zbudować sobie lepszą przyszłość. Dostęp do szkół na wyższym poziomie - zależy od statusu prawnego Prawa dzieci-cudzoziemców do edukacji reguluje ustawa o systemie edukacji (art. 94). Zgodnie z tą ustawą:

19 dzieci-uchodźcy i dzieci objęte ochroną uzupełniającą - mają prawo do korzystania z bezpłatnej edukacji na wszystkich poziomach edukacji w Polsce, także w szkołach artystycznych; dzieci z pobytem tolerowanym i dzieci ubiegające się o status uchodźcy - mają prawo do bezpłatnej edukacji na poziomie podstawowym, gimnazjalnym i średnim; dzieci cudzoziemskie o innym statusie prawnym - mają prawo do edukacji w publicznych szkołach w Polsce na zasadach komercyjnych (to znaczy odpłatnie), chyba że placówka prowadząca szkołę zwolni je z opłaty. Wybór szkoły Ogólna zasada przy wyborze szkoły podstawowej dla dziecka jest taka, żeby szkoła była blisko domu. To rodzice decydują, do której szkoły chcą zapisać dziecko (na poziomie zerówki, szkoły podstawowej i gimnazjum). Na ogół dziecko uczęszcza do szkoły w regionie, gdzie jest zameldowane (tzw. szkoły obwodowej). Nie zawsze tak jednak jest. Zdarza się, że rodzice zapisują dziecko do szkoły bardziej oddalonej od domu ponieważ z jakichś powodów to im bardziej odpowiada (są na przykład wyspecjalizowane szkoły językowe, sportowe, muzyczne; różne szkoły mają też lepszą lub gorszą opinię wśród rodziców, jeśli chodzi o poziom nauczania albo bezpieczeństwo dzieci). Rodzice starają się wybrać szkołę, w której poziom nauczania będzie jak najwyższy i mają do tego prawo. Szkoła obwodowa, czyli najbliższa miejscu zamieszkania dziecka, nie może odmówić jego przyjęcia. Inne szkoły mogą odmówić przyjęcia ucznia, gdy są przepełnione i na dodatkowych uczniów nie ma miejsca. Szkoła nie może odmówić przyjęcia ucznia dlatego, że jest cudzoziemcem albo ze względu na jego narodowość czy status prawny. W takich przypadkach cudzoziemiec może zwrócić się o pomoc do Ośrodka Pomocy Społecznej lub Ośrodka Pomocy Rodzinie. Pracownik socjalny w ośrodku może pomóc cudzoziemskiej rodzinie znaleźć szkołę dla dziecka i zapisać dziecko do szkoły. Jak zapisać dziecko do szkoły Dokumenty Do zapisania dziecka do szkoły potrzebny jest dokument potwierdzający otrzymanie ochrony w Polsce (karta pobytu oraz decyzja o udzieleniu ochrony). Niektóre szkoły wymagają poświadczenia meldunku. Rok szkolny zaczyna się w Polsce 1 września ale zapisy dzieci do szkół prowadzone są kilka miesięcy wcześniej do marca lub kwietnia danego roku. Zapisy po tym terminie w niektórych przypadkach, ale w wielu szkołach po prostu nie będzie już miejsc. O zapisanie dziecka do szkoły w nowym miejscu zamieszkania najlepiej więc zadbać jak najwcześniej, aby na pewno

20 zostało przyjęte. Jeśli zapisanie dziecka do szkoły z takim wyprzedzeniem nie jest możliwe należy zgłosić się do szkoły tak szybko, jak to możliwe. Jeśli dziecko chodziło wcześniej w Polsce do szkoły zapisując go do innej szkoły trzeba przedstawić świadectwo ukończenia klasy w poprzedniej szkole. Jeśli rodzice posiadają świadectwa szkolne dziecka z kraju pochodzenia również należy je przedstawić w szkole. Sprawdzian kompetencji Przyjmując dzieci cudzoziemskie, które nie mają świadectwa szkolnego z kraju pochodzenia, polska szkoła może zorganizować mu tzw. sprawdzian kompetencji. Taki sprawdzian ma na celu ustalić, ile dziecko umie i w jakiej umieścić je klasie. Sprawdzianu nie można nie zdać. Niezależnie od wyniku sprawdzianu dziecko powinno być przyjęte do szkoły. Zdarza się dosyć często, że dzieci cudzoziemskie przyjmowane do szkół podstawowych w Polsce chodzą do klasy z dziećmi nieco młodszymi. Trafiają bowiem do klasy ze względu na posiadane umiejętności, a nie wiek. Zapisywanie dzieci do klasy razem z dziećmi znacznie młodszymi jest jednak niekorzystne. Pomoc dla cudzoziemców w szkole Przepisy postulują jak najszybsze włączenie dzieci w publiczny system edukacji i dają dzieciom i młodzieży objętym ochroną w Polsce lub ubiegającym się o tę ochronę następujące prawa: Prawo do nauki języka polskiego Dzieci ubiegające się o status uchodźcy mają prawo do bezpłatnych lekcji języka polskiego, które pozwolą im korzystać z publicznego systemu edukacji. Dzieci ubiegające się o status uchodźcy, dzieci uchodźcy i dzieci objęte innymi formami ochrony mają też prawo do bezpłatnej nauki języka w szkole. Szkoła ma obowiązek zorganizować dodatkowe lekcje dla dzieci (co najmniej 2 godziny tygodniowo), lub umożliwić dzieciom udział w lekcjach organizowanych poza szkołą, w zależności od tego, jak liczna jest grupa dzieci-cudzoziemców w danej szkole. Koszt tych lekcji pokrywa gmina. Prawo do edukacji na poziomie przedszkolnym Art. 14. ustawy o systemie edukacji mówi o obowiązku rocznej edukacji przedpodstawowej dla wszystkich dzieci. Dzieci objęte ochroną w Polsce i dzieci ubiegające się o status uchodźcy mają prawo do edukacji przedszkolnej na takich samych zasadach, jak dzieci polskie. Trzeba pamiętać, że korzystanie z przedszkola jest w Polsce odpłatne. Prawo do nauki własnego języka i zachowania kultury Szkoła ma obowiązek wspierać uczniów w zachowywaniu ich tożsamości narodowej, etnicznej, religijnej, a także w zachowaniu ich języka (art. 13 ustawy o edukacji). Szkoła nie ma obowiązku organizowania lekcji języka kraju pochodzenia dzieci cudzoziemskich, jest natomiast zobowiązania do udostępnienia pomieszczeń, jeśli z inicjatywą nauczania języka wystąpi stowarzyszenie kulturalne lub ambasada kraju pochodzenia dzieci. Prawo