Diagnoza profilaktyczna uzależnień na terenie Gminy Piątnica

Transkrypt

1 Diagnoza profilaktyczna uzależnień na terenie Gminy Piątnica Raport z badań ankietowanych zrealizowanych w 2018 r.

2 1

3 Spis treści 1. WPROWADZENIE Cele i ogólne założenia badania Problematyka badania METODOLOGIA BADANIA Uzasadnienie i wybór techniki badawczej Dobór próby Narzędzia badawcze BADANIE DOROSŁYCH MIESZKAŃCÓW NA TERENIE GMINY PIĄTNICA Struktura badanej próby Problem alkoholowy z perspektywy dorosłych mieszkańców Problem nikotynowy z perspektywy dorosłych mieszkańców Problem narkotykowy z perspektywy dorosłych mieszkańców Działania profilaktyczne BADANIE SPRZEDAWCÓW NA TERENIE GMINY PIĄTNICA Struktura badanej próby Problem uzależnień w gminie BADANIE MŁODZIEŻY SZKOLNEJ Struktura badanej próby Sytuacja rodzinna i czas wolny ucznia Ocena zjawiska sięgania przez młodzież po substancje psychoaktywne Problem nikotynowy Problem alkoholowy Problem narkotykowy WNIOSKI I REKOMENDACJE PORÓWNANIE WYNIKÓW BADAŃ REALIZOWANYCH W GMINIE PIĄTNICA DO WYNIKÓW BADAŃ WOJEWÓDZKICH Piątnica a dane wojewódzkie Informacje o porównywanych raportach Problem alkoholowy Problem narkotykowy Problem nikotynowy

4 1. WPROWADZENIE G wałtowne przemiany technologiczne, ekonomiczne i społeczno-kulturowe, jakie dokonały się w XX wieku, doprowadziły do przeobrażeń w niemal każdej sferze życia społecznego przyczyniając się do przeobrażenia starych i powstawania nowych problemów społecznych. Niektórzy socjologowie twierdzą, iż współczesne społeczeństwo produkuje znacznie więcej problemów społecznych niż społeczeństwo tradycyjne.,,problem społeczny zjawisko, które w percepcji społeczności uznawane jest za stwarzające konieczność podjęcia działań zmierzających do ich rozwiązania, a czasem przeciwdziałania jego powstaniu. Problem społeczny w definicji Paula B. Hortona i Geralda R. Lesliego: a) zjawisko, które jest niepożądane społecznie i kłopotliwe ze względu na natężenie, częstotliwość występowania, zasięg, charakter następstw, b) porusza znaczną część społeczeństwa - kłopotliwa kwestia musi zaistnieć w świadomości społecznej i uzyskać krytyczną opinię; w ten sposób obiektywnie istniejące zjawisko przeobraża się w subiektywnie odbierany problem społeczny, c) wydaje się możliwe do przezwyciężenia - musi istnieć przekonanie, że problem można rozwiązać; zwiększa to szanse na autentyczne zaangażowanie członków zbiorowości i wypracowanie praktycznych dyrektyw służących jego eliminacji lub minimalizowaniu negatywnych skutków, d) przezwyciężenie go jest możliwe poprzez działania zbiorowe - konieczna jest nie tylko aktywność profesjonalistów od danych problemów, ale masowe wsparcie społeczne uzyskane dzięki zbliżonym sposobom interpretacji zjawiska. 3

5 Huber Blumer wyróżnia pięć faz w procesie definiowania problemów społecznych: wyłonienie się problemu, uprawomocnienie, mobilizacja do działania, sformułowanie oficjalnego planu działania, empiryczne realizacje planu. Do problemów społecznych, które w ostatnich dekadach dają najwyraźniej znać o sobie w polskiej rzeczywistości należy zaliczyć: alkoholizm, narkomanię, nikotynizm, ubóstwo, bezrobocie, przemoc, bezradność opiekuńczo-wychowawczą oraz wykluczenie społeczne. Każdy z tych problemów wymaga odmiennego podejścia i działań specjalistów. Priorytetem w polityce społecznej staje się zatem przeciwdziałanie tego typu zagrożeniom oraz podjęcie działań prowadzących do ograniczenia izolacji społecznej oraz zwiększenie integracji społecznej grup i osób zagrożonych występowaniem wyżej wymienionych problemów. Punktem wyjścia wszelkiej interwencji socjalnej jest diagnoza będąca niezbędnym elementem poprawnie zaplanowanego procesu zmian. Pomaga ona zidentyfikować negatywne, nieakceptowane zjawiska, a także niezaspokojone potrzeby i oczekiwania mieszkańców. Głównymi celami diagnozy społecznej jest: identyfikacja przyczyn wywołujących sytuacje problemowe, identyfikacja wzajemnych związków pomiędzy problemami i kwestiami społecznymi, identyfikacja skali problemów społecznych w danym układzie administracyjnym, identyfikacja regionalnych, lokalnych uwarunkowań problemów społecznych, analiza podejmowanych działań zmierzających do rozwiązania sytuacji problemowej lub jej złagodzenia, analiza proponowanych rozwiązań przez politykę społeczną regionu. 4

6 1.1. Cele i ogólne założenia badania Niniejsza diagnoza społeczna realizowana na zlecenie Ośrodka Pomocy Społecznej ma na celu ukazanie skali problemów uzależnień społecznych na terenie Gminy Piątnica. Zakres działań badawczych odnosił się do zidentyfikowania następujących kwestii: zidentyfikowania problemów uzależnień wśród różnych grup (dzieci, młodzieży, dorosłych mieszkańców, sprzedawców), zidentyfikowania przyczyn lub czynników wywołujących sytuacje problemowe, określenia skali oraz zakresu problemów uzależnień, zidentyfikowania skutków występujących problemów, pokazania rozwiązań mających na celu wyjaśnienie sytuacji problemowej lub złagodzenie jej skutków Problematyka badania Zakres prac badawczych odnosił się do zdiagnozowania następujących problemów: Problemu alkoholowego (alkoholizmu) według WHO to,,wszelki sposób picia, który wykracza poza miarę tradycyjnego i zwyczajowego spożycia albo poza ramy obyczajowego, przyjętego w całej społeczności, picia towarzyskiego bez względu na czynniki, które do tego prowadzą 1. Problem alkoholowy jest jednym z najpoważniejszych i najpowszechniejszych problemów społeczeństwa polskiego, w związku z tym tej kwestii poświęcono najwięcej miejsca w niniejszej diagnozie. Problemu narkotykowego (narkomania) według ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, narkomania to:,,stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych lub nowych substancji psychoaktywnych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich 2. W niniejszym raporcie zwrócono uwagę przede wszystkim na następujące kwestie związane z owym zjawiskiem: rozpowszechnienie i dostępność narkotyków oraz dopalaczy, skala problemu wśród dorosłych mieszkańców, dzieci i młodzieży szkolnej na terenie gminy. 1 T. Pilch, Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, str. 92, 2 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 o przeciwdziałaniu narkomanii tj. (Dz. U. z 2018r. poz. 1030), 5

7 Problemu nikotynowego (nikotynizm) jest zjawiskiem, które polega na regularnym zażywaniu tytoniu, w skład którego wchodzi nikotyna silna trucizna oraz szereg innych substancji, które wykazują negatywny wpływ na nasz organizm. Niniejsza diagnoza ma na celu ukazanie skali uzależnienia oraz dostępności dla dzieci i młodzieży szkolnej na terenie gminy, a także skali problemu wśród dorosłych mieszkańców Gminy Piątnica. 6

8 2. METODOLOGIA BADANIA 2.1. Uzasadnienie i wybór techniki badawczej I stotą badania było poznanie opinii oraz postaw względem wybranych problemów społecznych: problemu alkoholowego, nikotynowego oraz narkotykowego. W tym celu zdecydowano się na przeprowadzenie czterech komplementarnych badań, zrealizowanych wśród trzech grup społecznych: dorosłych mieszkańców gminy, uczniów oraz sprzedawców. Każda grupa respondentów wniosła coś nowego względem badanych zagadnień i pozwoliła na ich lepszą diagnozę oraz głębsze zrozumienie. W badaniach zastosowano triangulację technik badawczych. Koncepcja badania uwzględniła zapewnienie trafności i rzetelności planowanych działań. Wiązała się z tym przede wszystkim triangulacja źródeł danych, polegająca na pozyskaniu informacji z różnych środowisk. Standaryzowane narzędzie badawcze Metody ilościowe (ankieta) Badanie różnych grup mieszkańców gminy Metodologia Diagnozę problemów społecznych na terenie Gminy Piątnica rozpoczęto od przeprowadzenia badań wśród uczniów oraz dorosłych mieszkańców. Zostały one wykonane zgodnie z metodologią ilościową za pomocą metody PAPI (wywiad bezpośredni realizowany przy użyciu papierowej ankiety). Wykorzystana technika badawcza opierała się na bezpośrednim komunikowaniu się ankietera z respondentami, przy wykorzystaniu 7

9 ustrukturyzowanego narzędzia badawczego, jakim był kwestionariusz ankiety. W ten sposób przebadano dorosłych mieszkańców. W przypadku uczniów zastosowano badanie ankietowe za pomocą ankiety internetowej (CAWI). Przed przystąpieniem do ankietowania dzieci i młodzieży szkolnej, za każdym razem uzyskiwano zgodę dyrekcji placówki szkolnej na przeprowadzenie badania, udzielano informacji o całkowitej anonimowości oraz o zasadach wypełniania kwestionariuszy, by zminimalizować ryzyko występowania braków danych Dobór próby Badania zostały przeprowadzane w październiku 2018 roku. W badaniu łącznie wzięło udział 229 osób. Zróżnicowany dobór próby umożliwił pogłębienie badanych zjawisk związanych bezpośrednio z zagrożeniami społecznymi na terenie gminy oraz uzyskanie informacji i opinii z różnych środowisk. Poniższy wykres przedstawia szczegółową strukturę próby badawczej: Dorośli mieszkańcy osób Uczniowie osób Sprzedawcy - 20 osób 2.3.Narzędzia badawcze Kwestionariusz ankiety użyty do zebrania danych miał podobną konstrukcję niezależnie od badanej grupy. Składał się z pytań zamkniętych jednego lub wielokrotnego wyboru. Ze względu na specyfikę poszczególnych grup dokonano spersonalizowania pytań, dostosowując ich charakter do profilu respondenta. Ankieta wypełniana była samodzielnie, co odgrywa niebagatelną rolę w badaniu postaw i opinii względem delikatnych kwestii. Za każdym razem przed przystąpieniem do badania, uczestnicy zostali poinformowani o pełnej anonimowości, zapoznani z celami oraz instrukcją wypełniania kwestionariusza. 8

10 Wyniki przedstawione w raporcie mają charakter procentowy. Ewentualne dysproporcje związane są z zaokrągleniem do liczb całkowitych (maksymalnie +/- 1%). Przeprowadzone badanie diagnozujące problemy społeczne składało się z kilku etapów, które zostały przedstawione poniżej. Etap 1 Planowanie badania diagnozującego problemy. Określenie obszarów tematycznych. Określenie możliwości realizacji diagnozy. Etap 2 Określenie problemu badawczego. Wybór metod i technik badawczych. Opracowanie harmonogramu. Dobór próby. Etap 3 Proces zbierania danych. Analiza i interpretacja danych. Etap 4 Opracowanie wniosków i rekomendacji. Opracowanie raportu z badania. 9

11 3. BADANIE DOROSŁYCH MIESZKAŃCÓW NA TERENIE GMINY PIĄTNICA 3.1. Struktura badanej próby W mężczyźni. Wyk.1. Płeć: badaniu diagnozującym problemy społeczne na terenie Gminy Piątnica wzięło udział 100 mieszkańców. Spośród badanych 78% stanowiły kobiety, a 22% 22% 78% kobieta mężczyzna Najliczniejszą część badanej społeczności stanowiły osoby w wieku lat (35%) oraz między 36 a 45 rokiem życia (24%). Ankietowani w wieku do 25 roku życia tworzyli grupę 5% badanych, 18% respondentów miało lat. 16% badanej populacji miało lat, 9% więcej niż 65 lat. Wyk.2. Wiek: 4 2 5% 16% 24% 35% 18% do 25 lat powyżej 65 lat 3% Spośród badanych 43% posiada wykształcenie średnie lub pomaturalne, zaś 39% ma wykształcenie zawodowe. Z deklaracji 19% respondentów wynika, że zdobyli wykształcenie wyższe. Wyk.3. Wykształcenie: 5 podstawowe 43% 39% średnie lub pomaturalne zawodowe 19% wyższe 10

12 Analizując strukturę zatrudnienia badanej społeczności, zauważamy, że 53% pracuje w przedsiębiorstwach prywatnych, 25% w instytucjach publicznych. Własną działalność gospodarczą prowadzi 2% respondentów, 8% jest już na rencie bądź emeryturze. 12% ankietowanych pozostaje bez pracy. Wyk.4. Miejsce zatrudnienia: osoba bezrobotna 12% emeryt/rencista 8% rolnik własna działalność gospodarcza 2% przedsiębiorstwo prywatne (jako pracownik) 53% instytucja publiczna (rządowa lub 25% Jako dobrą ocenia swoją sytuację materialną 45% badanych, zaś 4% twierdzi, iż jest bardzo dobra. 5 mieszkańców Gminy Piątnica ani dobrze, ani źle nie ocenia swojej sytuacji materialnej, natomiast 2% uważa, że jest zła. Wyk.5. Jak ocenia Pan/i swoją sytuację materialną? 6 45% % 2% bardzo dobrze dobrze ani dobrze, ani źle źle bardzo źle Zdecydowana większość badanych jest zamężna/żonata (83%), zaś 14% jest stanu wolnego. 3% respondentów jest po rozwodzie. Wyk.6. Stan cywilny: wdowa/wdowiec rozwiedziona/rozwiedziony 3% zamężna/żonaty 83% panna/kawaler 14%

13 3.2. Problem alkoholowy z perspektywy dorosłych mieszkańców Pierwszy blok pytań skierowanych do dorosłych mieszkańców miał na celu scharakteryzowanie problemu alkoholowego w Gminie Piątnica. Ankietowani mieli tutaj za zadanie odpowiedzenie na szereg pytań związanych z ich doświadczeniami oraz poglądami związanymi ze spożywaniem alkoholu. Celem określenia skali problemu alkoholizmu w Gminie Piątnica, poprosiliśmy dorosłych mieszkańców o oszacowanie jak często spożywają alkohol. Spośród ankietowanych 29% deklaruje, że w ogóle nie pije alkoholu, zaś 56% badanych pije napoje alkoholowe kilka razy w roku. 13% respondentów sięga po alkohol kilka razy w miesiącu, a 2% kilka razy w tygodniu. Wyk.7. Jak często spożywa Pan/i alkohol? nie piję alkoholu kilka razy w roku kilka razy w miesiącu kilka razy w tygodniu codziennie 2% 13% 29% 56% Wśród osób, które przyznały, że spożywają alkohol, najpopularniejszym napojem wśród nich jest wino (74%), natomiast 51% badanych pije piwo i 39% wódkę. Popularne są również likiery (8%) i nalewki (8%). Mieszkańcy wymienili także alkohol własnej roboty (6%). Wyk.8. Jaki rodzaj alkoholu pije Pan/i najczęściej? 8 74% % 49% 2 8% 8% piwo wino wódka likiery nalewki alkohol własnej roboty 6% alkohol spoza legalnego źródła inne *Pytanie wielokrotnego wyboru, odpowiedzi nie sumują się do 10 W diagnozie alkoholizmu, obok częstotliwości spożywanych trunków, istotnym wskaźnikiem tego problemu są także dzienne porcje spożycia alkoholu. Spożycie alkoholu opisywać można w gramach wypitego alkoholu lub też posługując się miarą porcji standardowej. Przyjmuje się, że w Europie porcja taka zawiera zwykle 10g czystego alkoholu. 12

14 Diagnoza profilaktyczna uzależnień na terenie Gminy Piątnica 2018 Porcja standardowa alkoholu (tzn. 10 g czystego, 10 alkoholu) zawarta jest w ok. 250 ml piwa o mocy 5%, w ok. 100 ml wina o mocy 12% oraz w ok. 30 ml wódki o mocy 43. Jak wynika z odpowiedzi respondentów, 17% wypija zwykle 1-2 jednostki alkoholu, 54% ankietowanych 3-4 porcje, a 26% badanych deklaruje spożycie 5-7 porcji dziennie. 1% respondentów pije 8-10 porcji alkoholu lub i więcej. Wyk.9. Ile porcji alkoholu wypija Pan/i w ciągu całego dnia, w którym Pan/i pije? Porcja to szklanka piwa (250ml ), lampka wina (100 ml), kieliszek wódki (30 ml). 54% % 17% 1% % i więcej Mieszkańcy gminy zostali zapytani o powody, z jakich sięgają po alkohol. Większość pije dla towarzystwa (81%), natomiast 18% chce się lepiej bawić. 17% spożywa napoje wysokoprocentowe aby złagodzić stres, a 14% ankietowanych chce w ten sposób zapomnieć o problemach. Niepokojący wydaje się fakt, że 4% badanych spożywa napoje wysokoprocentowe bez konkretnego powodu. 44% mieszkańców podaje, że lubi smak alkoholu. Wyk.10. Z jakich powodów sięga Pan/i po alkohol? 6% 4% inne brak konkretnego powodu 3% aby zmniejszyć objawy kaca pod wpływem znajomych 44% bo lubię jego smak 17% 14% by złagodzić stres by zapomnieć o problemach 81% dla towarzystwa 18% chęć lepszej zabawy *Pytanie wielokrotnego wyboru, odpowiedzi nie sumują się do 10 Respondenci najczęściej spożywają alkohol w domu (85%). Część ankietowanych decyduje się na picie napojów wysokoprocentowych w pubie/kawiarni (4), jak również na u znajomych (39%) i na świeżym powietrzu (4%)

15 Wyk.11. Gdzie najczęściej spożywa Pan/i alkohol? inne na świeżym powietrzu w pracy pod sklepem w pubie/restauracji/kawiarni u znajomych w domu 4% 4 39% 85% *Pytanie wielokrotnego wyboru, odpowiedzi nie sumują się do 10 Pracownik, który stawił się do pracy w stanie nietrzeźwości, nie może wykonywać pracy. W przypadku gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu lub spożywał go w czasie pracy, kierownik zakładu pracy albo osoba przez niego upoważniona mają obowiązek niedopuszczenia takiego pracownika do wykonywania pracy. Nietrzeźwość pracownika w pracy może zostać potraktowana jako ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych także wtedy, gdy takie zachowanie pracownika nie spowodowało dla pracodawcy szkody ani żadnych innych następstw. Z deklaracji badanych wynika, że 99% z nich nigdy nie pracowało w stanie odurzenia alkoholowego, jednakże 1% badanych przyznał, że zdarza im się rzadko pracować pod wpływem alkoholu Wyk.12. Czy zdarzyło się Panu/i wykonywać obowiązki w pracy pod wpływem alkoholu? 10 99% % bardzo często często czasami rzadko nigdy Polskie ustawodawstwo wyróżnia dwa poziomy stężenia alkoholu we krwi stan po użyciu alkoholu oraz stan nietrzeźwości. Jazda pod wpływem może być wykroczeniem, za które grozi kara aresztu lub grzywny, albo przestępstwem, za które grozi kara grzywny, ograniczenia lub nawet pozbawienia wolności. 14

16 Z deklaracji mieszkańców Gminy Piątnica wynika, że 99% badanych nigdy nie prowadziło pojazdu pod wpływem alkoholu. 1% badanej populacji raz zdarzyło się być kierowcą samochodu po spożyciu napoju wysokoprocentowego. Wyk.13. Czy zdarzyło się Panu/i kierować pojazdem pod wpływem alkoholu? zdarza mi się to często zdarza mi się to sporadycznie raz mi się to zdarzyło 1% nigdy mi się to nie zdarzyło 99% Dorośli mieszkańcy Gminy Piątnica na pytanie, czy zostali zatrzymani za prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu 99% badanych zadeklarowało, że nigdy się im to nie zdarzyło. 1% ankietowanych poniósł konsekwencje wynikające z prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu Wyk.14. Czy był Pan/i kiedykolwiek zatrzymany za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości? 1% 99% tak nie Niepokojący jest fakt, że w rodzinach 18% ankietowanych któryś z członków rodziny nadużywa alkoholu. 51% twierdzi, że taka sytuacja nie ma miejsca, a 31% nie ma wiedzy. Wyk.15. Czy ktoś z Pana/i rodziny nadużywa alkoholu? 18% 31% tak 51% nie nie wiem Jak wynika z analizy danych, 47% badanych było świadkami prowadzenia pojazdu przez osoby będące pod wpływem alkoholu (35% rzadko, zaś 12% czasami). Większość - 53% podaje, że nigdy nie spotkało się z wymienioną sytuacją. 15

17 Wyk.16. Czy zdarzyło się Panu/i być świadkiem sytuacji, w której ktoś prowadził pojazd pod wpływem alkoholu? % 35% bardzo często często czasami rzadko nigdy 53% Nadużywanie alkoholu w czasie ciąży związane jest z występowaniem zaburzeń u dzieci. Alkohol przenika do krwi płodu w takim samym stężeniu jak do krwi matki, powodując m.in.: płodowy zespół alkoholowy, zwiększenie ryzyka poronienia oraz porodu przedwczesnego, ryzyko komplikacji porodowych, zaburzenia w rozwoju mózgu dziecka i układu nerwowego, osłabienie rozwoju komórek płodu, uszkodzenie mięśni, skóry, gruczołów, kości i zębów, osłabienie rozwoju płuc, powoduje zaburzenia rozwoju wzrostu, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia mowy, zespół nadpobudliwości psychoruchowej, leukemię, wady nerek, problemy ze słuchem i wzrokiem. Interesująca wydaje się kwestia poglądu badanej społeczności na szkodliwość picia alkoholu w ciąży. 94% badanych zauważa, iż ma ono negatywny wpływ na rozwój dziecka. Znaczące jest, że 2% ankietowanych deklaruje, że spożywanie alkoholu w ciąży nie wpływa na rozwój płodu, zaś 4% brak wiedzy na temat szkodliwości picia napojów wysokoprocentowych w ciąży. Wyk.17. Czy według Pana/i picie alkoholu w ciąży ma wpływ na rozwój dziecka? 2% 4% tak 94% nie nie wiem Jak wygląda kwestia picia alkoholu przez kobiety w ciąży na terenie Gminy Piątnica? Większość badanych nigdy nie widziała kobiety ciężarnej spożywającej napoje wysoko- 16

18 procentowe (77%). Jednak 5% ankietowanych spotkało pijące kobiety w ciąży, a 18% nie potrafiło określić, czy spotkało się z taką sytuacją. Wyk.18. Czy widział/a Pan/i kobiety w ciąży spożywające alkohol na terenie Pana/i miejscowości? 10 77% 5 5% 18% tak nie nie wiem W diagnozie problemu alkoholizmu na terenie gminy pomocna może okazać się opinia dotycząca jego skali. 37% badanych zauważa, iż spożycie alkoholu w ich miejscowości jest stałe, 31% uznaje że wzrasta, a 3% twierdzi, iż maleje. 3 badanych nie ma zdania na ten temat. Wyk.19. Proszę ocenić czy spożycie alkoholu na przestrzeni kilku lat w Pana/i miejscowości % 37% W profilaktyce uzależnień pomocne może okazać się poznanie stanu wiedzy mieszkańców na temat picia alkoholu oraz osób go spożywających. 97% badanych nie zgodziło się ze stwierdzeniem, że nie ma nic złego w przychodzeniu do pracy na kacu, a 3% badanych nie ma zdania na ten temat. 78% respondentów nie zgadza się, że alkohol w piwie jest mniej szkodliwy niż w wódce, 21% nie ma wiedzy na ten temat. Badani mieszkańcy gminy zauważają, że osoba, która ma problem alkoholowy nie koniecznie musi pić codziennie (56%), 1 respondentów uważa, że osoba z problemem alkoholowym spożywa napoje wysokoprocentowe każdego dnia, a 34% nie umie tego stwierdzić. 63% ankietowanych nie zgodziło się z twierdzeniem, że alkoholizm jest dziedziczny, natomiast 7% uznaje, iż geny mogą mieć znaczenie w kwestii uzależnienia alkoholowego. Należy zaznaczyć, że badani mieszkańcy gminy zauważają, iż nawet okazjonalne spożywanie alkoholu może uzależniać (31%). 59% badanych uznało, że picie napojów 31% 3 maleje jest stałe wzrasta trudno powiedzieć 17

19 wysokoprocentowych jedynie od czasu do czasu nie uzależnia. 78% badanych nie zgodziło się ze stwierdzeniem, że alkohol jest dobrym lekarstwem na sen. 1 badanych uznaje alkohol za skuteczny środek w walce z bezsennością. Tab.1. Proszę ocenić czy zgadza się Pan/i z poniższymi stwierdzeniami. ZGADZAM SIĘ NIE ZGADZAM NIE SIĘ WIEM Alkohol jest dobrym lekarstwem na sen 1 78% 12% Okazjonalne spożywanie alkoholu nie uzależnia 59% 31% 1 Alkoholizm jest dziedziczny 7% 63% 3 Osoby z problemem alkoholowym piją codziennie 1 56% 34% Alkohol w piwie jest mniej szkodliwy niż w wódce 1% 78% 21% Nie ma nic złego w przychodzeniu do pracy na kacu 97% 3% 3.3. Problem nikotynowy z perspektywy dorosłych mieszkańców Część mieszkańców Gminy Piątnica - 74% deklaruje, że nigdy nie paliło papierosów, zaś 14% twierdzi, że codziennie pali papierosy. Kilka razy w tygodniu po wyroby tytoniowe sięga 1% badanych, a 11% pali kilka razy w roku. Wyk.20. Jak często pali Pan/i papierosy? nigdy kilka razy w roku kilka razy w miesiącu kilka razy w tygodniu codziennie 1% 11% 14% 74% Spośród osób, które zdeklarowały się jako palące, 6-15 papierosów wypala 28% badanych, mniej niż 5 sztuk dziennie pali 24%. 24% respondentów nie pali każdego dnia, co czwarty ankietowany nie liczy ilości wypalanego tytoniu. Wyk.21. Ile sztuk papierosów dziennie Pan/i wypala? % 24% trudno powiedzieć, nie palę codziennie 28% 24% poniżej 5 sztuk 6-15 sztuk sztuk nie wiem, nie liczę 18

20 Diagnoza profilaktyczna uzależnień na terenie Gminy Piątnica 2018 Badani na pytanie o motywacje do podjęcia palenia papierosów podali, że palą dla towarzystwa (69%). 46% ankietowanych podało, że palą dla przyjemności, a także 19% w stresie. 8% ankietowanych po wyroby tytoniowe sięga ze znudzenia i dla zabicia czasu. Wyk.22. Kiedy najczęściej sięga Pan/i po papierosa? 69% % 5 38% % 8% 1 *Pytanie wielokrotnego wyboru, odpowiedzi nie sumują się do 10 Ankietowani odpowiadając na pytanie dotyczące próby rzucenia palenia, wielu z nich wskazało, że nigdy nie podejmowała takich prób (27%). W porównaniu do osób, które miały raz taką próbę lecz nieskuteczną (23%), liczba osób nie podejmujących się zwalczenia uzależnienia jest duża. 12% badanych nie mających za sobą dotychczas próby rzucenia palenia deklaruje taki zamiar. Uzależnienie od nikotyny jest jednym z najsilniejszych uzależnień od środków psychoaktywnych. Usiłowanie rozstania się z nałogiem często kończą się niepowodzeniem, co zniechęca palaczy do podejmowania kolejnych kroków. Wyk.23. Czy próbował Pan/i kiedykolwiek rzucić palenie? 38% tak, wiele razy, ale nie udało mi się 23% tak, raz, ale nie udało mi się 12% nie, ale zamierzam spróbować 27% nigdy nie próbowałem 5% % 2 25% 3 35% 4

21 Kolejnym pytaniem z zakresu palenia papierosów było zapytanie o ocenę szkodliwości ich nadużywania dla zdrowia. Ankietowani odpowiedzieli, że palenie papierosów jest bardzo szkodliwe (56%), a 44% jest zdania, że jest szkodliwe. Wskazuje to na świadomość palaczy, że mają do czynienia ze substancją szkodzącą ich zdrowiu i przynoszącą spustoszenie w organizmie. Wyk.24. Jak ocenia Pan/i szkodliwość palenia papierosów dla zdrowia? % 44% bardzo szkodliwe szkodliwe w małym stopniu szkodliwe nieszkodliwe 3.4. Problem narkotykowy z perspektywy dorosłych mieszkańców W kolejnym bloku tematycznym poruszono problem narkotykowy z perspektywy dorosłych mieszkańców. Celem było poznanie opinii oraz doświadczeń respondentów związanych z używaniem tych substancji psychoaktywnych. W pierwszym pytaniu ankietowani zostali zapytani o zażywanie narkotyków. Jak wynika z udzielonych odpowiedzi, żaden z badanych nigdy nie zażywał narkotyków, dopalaczy bądź innych substancji psychoaktywnych. Wyk.25. Jak często zażywa Pan/i środki psychoaktywne (narkotyki, dopalacze, leki w celu odurzania)? zażywałem/am jednokrotnie kilka razy w roku kilka razy w miesiącu raz w miesiącu raz w tygodniu codziennie lub prawie codziennie nie zażywam

22 Na pytanie dotyczące możliwości pozyskania narkotyków na terenie zamieszkiwanej miejscowości, respondenci odpowiedzieli, że nie wiedzą czy istnieje możliwość zakupu narkotyków (71%). Mieszkańcy społeczności twierdzą, że jest trudny dostęp do środków psychoaktywnych (24%), natomiast 3% respondentów nie miałoby problemów, aby je pozyskać. 2% twierdzi, iż narkotyki są całkowicie niedostępne w ich miejscu zamieszkania. Wyk.26. Jak ocenia Pan/ i możliwość pozyskania narkotyków na terenie Pana/i miejscowości? % całkowicie niedostępne 71% 24% 3% trudno dostępne łatwo dostępne nie wiem Ankietowani w pytaniu o możliwość pozyskania dopalaczy na terenie miejsca zamieszkania, mieli ocenić czy istnieją trudności w ich zdobyciu. 2% badanych twierdzi, że pozyskanie dopalaczy jest łatwe, natomiast trudno dostępne są w opinii 24%. Tylko 5% mieszkańców uważa, że dopalacze w ich miejscu zamieszkania są całkowicie niedostępne. Część badanej społeczności (69%) nie potrafi ocenić, czy można pozyskać dopalacze na terenie gminy. Wyk.27. Jak ocenia Pan/i możliwość pozyskania dopalaczy na terenie Pana/i miejscowości? % całkowicie niedostępne 24% trudno dostępne 2% łatwo dostępne 69% nie wiem W odniesieniu do wcześniejszego pytania, poproszono respondentów o wskazanie, gdzie w swojej miejscowości mogą nabyć narkotyki lub dopalacze. Jak wynika z udzielonych odpowiedzi, badani nie znają miejsc w których można pozyskać narkotyki lub dopalacze. 21

23 Diagnoza profilaktyczna uzależnień na terenie Gminy Piątnica 2018 Wyk.28. Czy zna Pan/i miejsca w swojej miejscowości gdzie można zakupić narkotyki lub dopalacze? 1% inne znam konkretną osobę w szkole, przed szkołą w siłowni na dyskotece w centrum miejscowości na osiedlu nie znam takich miejsc *Pytanie wielokrotnego wyboru, odpowiedzi nie sumują się do 10 Następnie respondenci mieli za zadanie ocenić czy zgadzają się z wymienionymi stwierdzeniami. Miało to na celu zbadanie ich przekonań na temat narkotyków i dopalaczy, które powszechnie funkcjonują w społeczeństwie. Z przekonaniem, że przychodzenie do pracy pod wpływem narkotyków lub dopalaczy nie ma nic złego nie zgodziło się 99% badanych, nie wiem odpowiedziało 1%. 93% mieszkańców nie zgodziło się ze stwierdzeniem, że posiadanie narkotyków nie powinno być karalne. Kolejnym z twierdzeń jest, że dopalacze są bezpieczną alternatywą dla narkotyków, gdzie 95% mieszkańców społeczności nie popiera tego przekonania, a 5% odpowiedział się, że nie wie. Ze stwierdzeniem: okazjonalne zażywanie narkotyków nie prowadzi do uzależnienia nie zgodziło się 93% badanych, 7% nie ma zdania na ten temat. Kolejnym przekonaniem funkcjonującym w społeczeństwie jest, że marihuana nie powinna być klasyfikowana jako narkotyk, gdzie 79% ankietowanych jest odmiennego zdania i nie zgadza się z tym twierdzeniem, 14% nie ma zdania. 98% mieszkańców nie zgadza się ze stwierdzeniem, że wszystkie narkotyki są bezpieczne o ile używa się ich odpowiednio, a 2% nie ma zdania. Tab.2. Proszę ocenić czy zgadza się Pan/i z poniższymi stwierdzeniami. Zgadzam się Nie zgadzam się Wszystkie narkotyki są bezpieczne o ile używa się ich odpowiednio 98% Nie wiem 2% Marihuana nie powinna być klasyfikowana, jako narkotyk 7% 79% 14% Okazjonalne zażywanie narkotyków nie prowadzi do uzależnienia 93% 7% Dopalacze są bezpieczną alternatywą dla narkotyków 95% 5% Posiadanie narkotyków nie powinno być karalne 1% 93% 6% 22

24 W przychodzeniu do pracy pod wpływem narkotyków/dopalaczy nie ma nic złego 99% 1% 3.5. Działania profilaktyczne Profilaktyka społeczna jest to system metod i środków mających na celu usuwanie przyczyn ujemnych zjawisk społecznych i stwarzanie warunków prawidłowego funkcjonowania i rozwoju jednostek oraz grup społecznych. Niniejszy rozdział poświęcony będzie działaniom profilaktycznym prowadzonym przez Gminę Piątnica. Jego celem jest również przedstawienie wiedzy mieszkańców na temat kwestii związanych z uzależnieniami oraz przemocą. W razie problemu przemocy bądź uzależnień w rodzinie dorośli mieszkańcy udaliby się po pomoc do rodziny (58%) i Policji (45%). 12% skorzystałoby z Telefonu Zaufania, 27% z Ośrodka Pomocy Społecznej, 22% z pomocy lekarza, 18% Telefonu Zaufania, a 12% - do GKRPA. 1% wskazał na Ośrodek Interwencji Kryzysowej, zaś 2% po pomoc udałoby się do Zespołu Interdyscyplinarnego lub radziliby sobie sami (1%). 22% szukałoby pomocy u znajomych, 5% w Internecie, zaś 3% badanych wskazało na punkty konsultacyjne. Wyk.29. Do kogo zwróciłby się Pan/i o pomoc w razie problemu uzależnień w rodzinie? inne nie wiem szukałbym pomocy u znajomych szukałbym pomocy w Internecie radziłbym sobie sam lekarz rodzina punkty konsultacyjne Gminna Komisja ds. Rozwiązywania Problemów Ośrodek Pomocy Społecznej Zespół Interdyscyplinarny Telefon Zaufania Ośrodek Interwencji Kryzysowej Policja 5% 1% 3% 2% 1% 11% 12% 22% 22% 27% 18% 45% 58% *Pytanie wielokrotnego wyboru, odpowiedzi nie sumują się do

25 Z danych zawartych w poniższym wykresie wynika, że mieszkańcy gminy wiedzę na temat konsekwencji nadużywania substancji psychoaktywnych czerpią z telewizji i Internetu (77%). Prasa stanowi źródło informacji dla 23% badanych, natomiast znajomi 29% ankietowanych informują o konsekwencjach nadużywania środków psychoaktywnych, rodzina- 16%. 3% wskazało na lekarza, 1 na pracę. Aż 14% badanych, nie zasięga wiedzy o negatywnych konsekwencjach używania środków takich jak narkotyki, dopalacze, alkohol i papierosy. Wyk.30. Skąd czerpie Pan/i informacje o konsekwencjach nadużywania substancji psychoaktywnych? *Pytanie wielokrotnego wyboru, odpowiedzi nie sumują się do 10 Aż 62% mieszkańców nie wie, jakie działania profilaktyczne podejmuje gmina aby ograniczyć popyt na zażywanie narkotyków lub dopalaczy. Wskazywać to może, na nieduże rozpowszechnienie działań profilaktycznych przez organy właściwe. 17% badanych wskazało na warsztaty profilaktyczne oraz kampanie profilaktyczne (13%). Na festyny/pikniki profilaktyczne wskazało 15% badanych, wykłady i pogadanki - 9%. 17% respondentów zauważa są to warsztaty profilaktyczne dla dzieci, zaś 13% wskazało na kampanie profilaktyczne. 33% badanych wskazało na akcje informacyjne za pośrednictwem ulotek i plakatów. 16% od rodziny 29% od znajomych 1 3% 77% z uczelni z pracy od lekarzy z telewizji i Internetu z prasy 23% 1% z innych źródeł 14% nie zdobywam informacji 24

26 Diagnoza profilaktyczna uzależnień na terenie Gminy Piątnica 2018 Wyk.31. Jakie działania według Pana/i podejmuje gmina, aby ograniczyć popyt na zażywanie narkotyków lub dopalaczy? 62% nie wiem inne 2% filmy w telewizji lub Internecie 13% różne formy zajęć dla dzieci i młodzieży 15% festyny/imprezy/pikniki profilaktyczne 33% akcje informacyjne za pośrednictwem ulotek, spoty radiowe 13% kampanie profilaktyczne 9% wykłady / pogadanki 17% warsztaty profilaktyczne dla dzieci *Pytanie wielokrotnego wyboru, odpowiedzi nie sumują się do 10 Z zebranych danych wynika, że mieszkańcy w większości działania władz lokalnych związanych z rozwiązywaniem problemów społecznych oceniają dobrze (33%). 8% mieszkańców działania podejmowane przez gminę ocenia dostatecznie lub wystawia notę bardzo dobrze (5%). 25% respondentów nie miało zdania na ten temat. 3 nie ma wiedzy na temat stopnia zaangażowania władz lokalnych w problemy mieszkańców. Wyk.32. Jak ocenia Pan/i stopień zaangażowania władz lokalnych, związanych z rozwiązywaniem problemów społecznych mieszkańców? % 5% 25% 8% 3 Niepokojący jest fakt, że tylko 3% mieszkańców zna bardzo dobrze dane kontaktowe do instytucji pomocowych i wie gdzie szukać wsparcia w razie problemów, natomiast 27% 25

27 zna je dobrze. Aż 65% respondentów nie jest pewnych czy zna dane instytucji, zaś 5% nie zna ich i nie wie gdzie w razie problemów mogliby szukać pomocy. Wyk.33. Czy zna Pan/i dane kontaktowe do instytucji pomocowych, gdzie można się zgłosić w razie problemów? nie znam, nie wiem gdzie szukać pomocy w razie problemów 5% nie jestem pewien czy znam, ale wiem jak znaleźć informacje w razie problemów 65% znam dobrze, wiem gdzie szukać pomocy w razie problemów 27% znam bardzo dobrze, w każdej chwili wiem gdzie szukać pomocy w razie problemów 3% W opinii mieszkańców Gminy Piątnica, najefektywniejszymi działaniami profilaktycznymi są warsztaty profilaktyczne dla dzieci (9). W dalszej kolejności badani wymienili festyny profilaktyczne (54%), wykłady/pogadanki (41%), akcje informacyjne za pośrednictwem ulotek i plakatów (19%), filmy telewizji lub Internecie (33%). Na spoty radiowe jako efektywną formę działań profilaktycznych wskazało 8% ankietowanych. Wyk.34. Poniżej wymieniono różne formy działań, które z nich według Pana/i przyniosą najlepsze efekty w oddziaływaniach profilaktycznych? inne festyny/imprezy/pikniki profilaktyczne spoty radiowe filmy w telewizji lub Internecie akcje informacyjne za pośrednictwem ulotek, wykłady / pogadanki warsztaty profilaktyczne dla dzieci 8% 19% 33% 41% 54% *Pytanie wielokrotnego wyboru, odpowiedzi nie sumują się do 10 26

28 4. BADANIE SPRZEDAWCÓW NA TERENIE GMINY PIĄTNICA 4.1. Struktura badanej próby W badaniu diagnozującym problemy społeczne w Gminie Piątnica wzięło udział 20 sprzedawców, 18 kobiet i 2 mężczyzn. Ich wiedza jest niezwykle cenna ze względu na fakt, iż na co dzień spotykają się z osobami kupującymi napoje alkoholowe, w związku z tym są w stanie nie tylko ocenić skalę problemu alkoholowego w gminie, ale również scharakteryzować grupę zagrożoną najbardziej problemem uzależnień alkoholowych. Wyk.35. Płeć: 2 18 kobieta mężczyzna Wśród badanych osób największą grupę stanowili respondenci w wieku lat (8 osób). Między 41 a 60 rokiem życia było 6 sprzedawców, a 5 badanych miało mniej niż 25 lat. Więcej niż 61 lat miał 1 ekspedient. Wyk.36. Pana/i wiek mieści się w przedziale: do 25 lat od 26 do 40 lat od 41 do 60 lat powyżej 61 lat Między rokiem a 5 lat w punkcie sprzedaży alkoholu pracuje 7 osób, natomiast ze stażem pracy 6-10 lat przebadanych było 3 respondentów. 6 osób pracuje między 11 a 20 lat, zaś powyżej 21 lat - 1 badany. Staż pracy w miejscu sprzedaży alkoholu krótszy niż rok mają 3 osoby. 27

29 Wyk.37. Od ilu lat pracuje Pan/i w punkcie, gdzie prowadzona jest sprzedaż alkoholu? poniżej roku od 1 do 5 lat od 6 do 10 lat od 11 do 20 lat powyżej 21 lat 4.2. Problem uzależnień w gminie W pierwszym pytaniu sprzedawców poproszono o oszacowanie skali spożycia alkoholu w Gminie Piątnica na przestrzeni ostatnich kilku lat. Jak wynika z udzielonych odpowiedzi, 5 ankietowanych uważa, że spożycie alkoholu utrzymuje się na stałym poziomie. 8 sprzedawców sądzi jednak, iż spożycie alkoholu w ostatnich latach wzrasta, a 7 osób uważa, że obecnie maleje podaż alkoholu. Wyk.38. Proszę ocenić czy spożycie alkoholu na przestrzeni kilku lat w Pana/i miejscowości: 7 8 maleje 5 jest stałe wzrasta Następnie ankietowanych zapytano, czy ich zdaniem alkohol w gminie sprzedawany jest osobom niepełnoletnim. Co istotne, 13 ankietowanych sprzedawców uznało, że nigdy nie dochodzi do takiej sytuacji. 4 osoby uważają, iż zdarza się to rzadko, a 2 podają, iż czasami sprzedaje się napoje wysokoprocentowe nieletnim, a 1 wskazał na odpowiedź bardzo często. Wyk.39. Proszę ocenić jak często zdarza się, że alkohol jest sprzedawany osobom niepełnoletnim w Pana/i gminie? bardzo często często czasami rzadko nigdy

30 Większości sprzedawców zdarzyło się, że osoba niepełnoletnia chciała kupić alkohol w obsługiwanym przez nich punkcie 8 ekspedientom przytrafiło się to raz lub kilka razy, wiele razy 5 badanym. Nigdy takiej sytuacji nie miało 7 sprzedawców. Wyk.40. Czy zdarzyło się Panu/i, że osoba niepełnoletnia chciała kupić alkohol w obsługiwanym przez Pana/ią punkcie? nie, nigdy 7 tak, raz lub kilka razy 8 tak, wiele razy ekspedientów twierdzi, że nigdy nie podało alkoholu osobie która nie ukończyła 18 roku życia. 1 badanemu zdarzyło się to wiele razy. Wyk.41. Czy zdarzyło się Panu/i sprzedać alkohol osobie niepełnoletniej? tak, za każdym razem tak, wiele razy tak, raz lub kilka razy Jak wynika z deklaracji sprzedawców, nie każdy badany sprawdza dowód tożsamości w przypadku wątpliwości co do pełnoletności osoby kupującej alkohol. 11 badanych wielokrotnie prosiło o dowód osobisty, 8 ekspedientów za każdym razem weryfikuje wiek kupującego alkohol. 1 respondent raz lub kilka razy sprawdzało dokument tożsamości, kiedy miało wątpliwości co do pełnoletności nabywcy alkoholu. nie, nigdy Wyk.42. Czy zdarzyło się Panu/i kiedykolwiek pytać o dowód osobisty klienta, nie mając pewności czy jest pełnoletni? tak, za każdym razem tak, wiele razy tak, raz lub kilka razy nie, nigdy 29

31 Jak wynika z udzielonych odpowiedzi, 7 sprzedawców uważa, iż w gminie nie zdarzają się sytuacje, w których mieszkańcy wsiadają za kierownicę pojazdu pod wpływem alkoholu. 6 sprzedawców jest zdania, że takie sytuacje zdarzają się rzadko, kolejne 6 osób wskazało odpowiedź czasami, a 1 często. Wyk.43. Proszę ocenić jak często ma miejsce sytuacja jazdy po wypiciu alkoholu w Pana/i miejscowości? bardzo często często czasami rzadko nigdy Sprzedaż alkoholu osobom nietrzeźwym, podobnie jak sprzedaż osobom niepełnoletnim jest niezgodna z prawem. Jednak nie wszyscy ankietowani stosują się do tych przepisów 8 osób uważa, że takie sytuacje w miejscu zamieszkania zdarzają się rzadko. 1 sprzedawca wskazało na odpowiedź często, kolejny 1- bardzo często. 10 badanych podaje, że wymienione sytuacje nie mają miejsca w miejscu ich zamieszkania. Wyk.44. Proszę ocenić jak często zdarza się, że alkohol jest sprzedawany osobom nietrzeźwym w Pana/i miejscowości? Większości badanych - 11 osobom zdarzyło się, raz lub kilka razy, że osoba nietrzeźwa próbowała kupić alkohol, zaś 5 ekspedientom wiele razy. Nigdy takiej sytuacji nie miały 4 osoby bardzo często często czasami rzadko nigdy Wyk.45. Czy zdarzyło się Panu/i, że osoba nietrzeźwa próbowała kupić alkohol w obsługiwanym przez Pana/ią punkcie? tak, wiele razy 11 5 tak, raz lub kilka razy nie, nigdy 30

32 Jak wynika z analizy danych, 17 osób nigdy nie podało alkoholu nietrzeźwemu klientowi, zaś 3 badanym zdarzało się to raz lub kilka razy. Wyk.46. Czy zdarzyło się Panu/i sprzedać alkohol osobie nietrzeźwej? nie, nigdy 17 tak, raz lub kilka razy 3 tak, wiele razy tak, za każdym razem Następnie ankietowanych zapytano, czy zdarza im się, aby klienci spożywali alkohol na terenie sklepu lub w jego najbliższej okolicy. 7 sprzedawców przyznało, że takie sytuacje nie przytrafiły się nigdy. 5 osób twierdzi, że zdarza się to rzadko, 4 sprzedawców jest zdania, że czasami dochodzi do takich sytuacji w miejscowości. 3 badanych podaje, iż wymieniona sytuacja często ma miejsce w punkcie sprzedaży alkoholu, a 1 bardzo często. Wyk.47. Proszę ocenić jak często zdarza się sytuacja, że klienci sklepu spożywają alkohol na terenie lub w pobliżu punktu sprzedaży alkoholu w Pana/i miejscowości? bardzo często często czasami rzadko nigdy 3 respondentom rzadko zdarza się wzywać policję do punktu sprzedaży alkoholu z powodu zakłócania porządku przez osobę znajdującą się pod wpływem alkoholu, 1 przytrafia się to czasami, kolejnemu 1 bardzo często. 15 ekspedientów deklaruje, że nigdy nie miało takiej sytuacji. 31

33 Wyk.48. Jak często zdarza się Panu/i wzywać policję z powodu zakłócania porządku przez osobę pod wpływem alkoholu na terenie punktu sprzedaży alkoholu lub w jego najbliższej okolicy? bardzo często często czasami rzadko nigdy Sprzedaż wyrobów tytoniowych osobom nieletnim jest czynem niezgodnym z prawem. Jednak 5 sprzedawców uważa, że w Gminie Piątnica rzadko zdarza się, aby produkty te sprzedawano osobom nieletnim, zaś czasami dochodzi do takich sytuacji według 2 badanych, a często w opinii 1 osoby. 12 osób jest zdania, że nie dochodzi do sprzedaży wyrobów tytoniowych nieletnim. Wyk.49. Proszę ocenić jak często zdarza się, że osobom niepełnoletnim sprzedawane są papierosy w Pana/i miejscowości? bardzo często często czasami rzadko nigdy W Gminie Piątnica, 19 sprzedawcom nigdy nie zdarzyło się podać wyrobów tytoniowych osobom, które nie ukończyły 18 roku życia. 1 badany przyznał, że raz lub kilka razy sprzedał papierosy osobie niepełnoletniej. Wyk.50. Czy zdarzyło się Panu/i sprzedać papierosy osobie niepełnoletniej? tak, wiele razy 0 1 tak, raz lub kilka razy nie, nigdy W kolejnym pytaniu respondenci mieli określić, czy znają ustawę o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. 10 sprzedawców twierdzi, iż bardzo dobrze zna wymienioną wyżej ustawę, zaś 5 osób zna poszczególne zapisy. 4 sprzedawców 19 32

34 deklaruje, że nie jest pewien czy zna wymieniony akt prawny. 1 badany podało, że o ustawie słyszał, ale jej nie zna. Wyk.51. Czy zna Pan/i ustawę z dnia 26 X 1982 r. o Wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi odnoszącą się do odpowiedzialnej sprzedaży alkoholu? nie znam i nigdy o niej nie słyszałem nie znam, ale słyszałem o niej nie jestem pewien czy znam znam poszczególne zapisy bardzo dobrze znam Następne pytanie do sprzedawców dotyczyło informacji znajdujących się w sklepie dotyczących alkoholu. 19 badanych twierdzi, że w ich punkcie sprzedaży widnieje informacja dotycząca zakazu sprzedaży alkoholu osobom poniżej 18 roku życia, 15 osób deklaruje, że jest informacja o zakazie sprzedaży alkoholu osobom nietrzeźwym, a u 16 o szkodliwości substancji. U 13 badanych ekspedientów widnieje wywieszka o zakazie sprzedaży alkoholu na kredyt bądź pod zastaw. Wyk.52. Czy w obsługiwanym przez Pana/ią punkcie znajdują się informacje na temat: nie ma takich informacji 0 zakazie sprzedaży alkoholu osobom poniżej 18 roku życia zakazie sprzedaży alkoholu osobom nietrzeźwym zakazie sprzedaży na kredyt bądź pod zastaw 13 szkodliwości alkoholu Jak wynika z udzielonych odpowiedzi, 9 sprzedawców brało udział w szkoleniu dotyczącym odpowiedzialnej sprzedaży alkoholu. 5 osób nie zostało przeszkolonych z tego zakresu, a 6 nie pamięta tego. 33

35 Wyk.53. Czy brał/a Pan/i udział w szkoleniu dotyczącym odpowiedzialnej sprzedaży alkoholu? tak nie nie pamiętam Według ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi napojów alkoholowych zabrania się sprzedawać osobom nietrzeźwym, niepełnoletnim, na kredyt lub pod zastaw. Ostatnie pytanie miało na celu zweryfikować wiedzę badanych związaną ze znajomością wymienionej ustawy. 17 badanych wskazało na prawidłową odpowiedź, natomiast 3 jest zdania, że akt prawny reguluje również zakaz sprzedaży napojów wysokoprocentowych kobietom w ciąży co nie jest prawdą. Wyk.54. Komu zabrania się sprzedaży i podawania napojów alkoholowych według ustawy z dnia 26 X 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi? osobom nietrzeźwym, niepełnoletnim, na kredyt lub pod zastaw 17 kobietom w ciąży, osobom niepełnoletnim oraz na kredyt lub pod zastaw 0 osobom nietrzeźwym, niepełnoletnim i kobietom w ciąży

36 5. BADANIE MŁODZIEŻY SZKOLNEJ 5.1 Struktura badanej próby W badaniu ankietowym na terenie Gminy Piątnica udział wzięło 100 uczniów, tj. 6 kobiet oraz 4 mężczyzn. Wyk.55. Płeć: 4 6 Mężczyzna Kobieta Większość respondentów urodziło się w 2007 r. (36%), 27% w 2003 r., a 21% w 2008 r. 14% badanych urodziło się w 2005 r., 2% w 2009 r. Wyk.56. Rok urodzenia: % 27% 21% 14% 2% Sytuacja rodzinna i czas wolny ucznia Prezentację wyników rozpoczniemy od próby scharakteryzowania sytuacji rodzinnej uczniów oraz sposobów spędzania przez nich wolnego czasu. Niniejsza cześć raportu stanowi próbę wyjaśnienia przyczyn występujących problemów społecznych tj. uzależnień oraz problemu przemocowego wśród dzieci i młodzieży w Gminie Piątnica. 35

37 Czas wolny to niezwykle istotna kategoria z perspektywy diagnozy problemów uzależnień wśród dzieci i młodzieży. Forma spędzania czasu wolnego ma duży wpływ na kontakt z środkami psychoaktywnymi. Celem sprawdzenia w jaki sposób uczniowie spędzają swój czas wolny, poproszono ich o wskazanie czynności jakie wykonują w czasie wolnym. Ze względu na czytelność danych, wyniki zostały przedstawione w formie tabeli. Czytanie książek ta forma spędzania czasu wolnego jest mało popularna wśród najmłodszych mieszkańców. 15% uczniów czyta książki codziennie. Co najmniej raz w tygodniu 21% uczniów, raz lub dwa razy na miesiąc 31%, zaś kilka razy w roku 19% badanych. Nigdy książek dla przyjemności nie czytało 15% respondentów. Wychodzenie wieczorami z przyjaciółmi codziennie z przyjaciółmi wychodzi 2% uczniów, 12% uczniów spędza wieczory z przyjaciółmi przynajmniej raz w tygodniu, raz lub dwa razy na miesiąc 14% badanych, a kilka razy w roku 11%. Nigdy z przyjaciółmi nie wychodzi 62% respondentów. Korzystanie z Internetu Jest to najpopularniejsza forma spędzania czasu wolnego. Do codziennego korzystania z komputera i Internetu przyznaje się 71% uczniów. 21% badanych spędza w ten sposób czas wolny przynajmniej raz w tygodniu, 6% raz lub dwa razy na miesiąc. Nigdy z tej rozrywki nie korzystał 1% respondentów. Granie w gry komputerowe 31% uczniów gra w gry komputerowe codziennie, przynajmniej w tygodniu robi to 39% badanych. Raz lub dwa razy w miesiącu w gry gra 16% uczniów. Kilka razy w roku gra 1 ankietowanych. 4% badanych przyznało, iż nigdy nie grało w gry komputerowe. Granie na automatach do gry 1% ankietowanych codziennie gra w gry na automatach, 2% raz lub dwa razy na tydzień. 6% ankietowanych w wymienione gry gra kilka razy w roku. Nigdy z tej rozrywki nie korzystało 91% uczniów. Aktywne uprawianie sportu do codziennego uprawiania sportu przyznało się 54% badanych, 22% przynajmniej raz w tygodniu. Raz lub dwa razy na miesiąc sport uprawia 11% badanych, 6% - kilka razy w roku. 8% ankietowanych nigdy nie uprawiało sportu. Jazda na motorowerze lub motorze dla przyjemności 6% uczniów codziennie korzysta z tej rozrywki, kolejne 6% przynajmniej raz w tygodniu jeździ na motorze, 36

38 a 1% raz lub dwa razy w miesiącu. Kilka razy w roku na motorze jeździ 13% respondentów, zaś 75% nigdy tego nie robiła. Tab.3. Jak często (jeśli w ogóle) uprawiasz każde z niżej wymienionych zajęć? Jeździsz sobie na motorowerze lub motocyklu dla przyjemności Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy na miesiąc Przynajm niej raz na tydzień Prawie codziennie 75% 13% 1% 6% 6% Grasz w gry komputerowe 4% 1 16% 39% 31% Używasz Internetu 1% 2% 6% 21% 71% Aktywnie uprawiasz jakiś sport, lekkoatletykę lub gimnastykę Czytasz książki dla przyjemności (nie chodzi tu o lektury szkolne) Wychodzisz z przyjaciółmi wieczorem (do dyskoteki, kawiarni, na prywatkę) Masz jakieś inne hobby (grasz na instrumencie, śpiewasz, rysujesz, piszesz, itp.) Grasz na automatach do gry (takich, na których można wygrać pieniądze) 8% 6% 11% 22% 54% 15% 19% 31% 21% 15% 62% 11% 14% 12% 2% 13% 5% 9% 25% 49% 91% 6% 2% 1% Analizując stosunek uczniów do substancji uzależniających, warto zwrócić również uwagę na nieobecności w szkole. Szczególnie nieobecności spowodowane wagarami mogą przyczyniać się do sięgania przez uczniów po środki psychoaktywne. Analizując udzielone odpowiedzi można zauważyć, że wagary nie stanowią głównego powodu nieobecności w szkole. 1% uczniów przyznał, iż wagarował tylko dwa dni. Częściej młodzież opuszcza zajęcia z powodu choroby. 1 dzień z tego powodu opuściło 12% osób, 2 dni 6%, 3 4 dni 8% uczniów, 5-6 dni 8%, a więcej niż 7 dni z powodu choroby opuścił lekcje 6% ankietowanych. Jeden dzień z innych powodów opuściło 13% uczniów, 2% opuściło dwa dni, 3% opuściło 3-4 dni, 5 6 dni 2% uczniów, a więcej niż 7 dni 1% badanych. 37

39 Diagnoza profilaktyczna uzależnień na terenie Gminy Piątnica 2018 Tab.4. Podczas OSTATNICH 30 DNI ile miałeś(aś) pełnych dni nieobecności w szkole? 1 dzień 2 dni 3-4 dni 5-6 dni Z powodu choroby Ani jednego 61% 12% 6% 8% 8% 7 dni lub więcej 6% z powodu wagarów 99% 1% z innych powodów 79% 13% 2% 3% 2% 1% W kolejnym pytaniu uczniowie zostali poproszeni o wskazanie swojej średniej na koniec ostatniego półrocza. 23% uczniów uzyskało w poprzednim półroczu średnią od 4,5 do 4,9, a 26% badanych od 5,0 do 6,0. 2 badanych miało średnią mieszczącą się w przedziale od 4,0 do 4,4, 15% respondentów posiadło średnią w przedziale 3,5 do 3,9, a 11% od 3,0 do 3,4. Co dwudziesty badany miał rezultat ocen ze ostatnie półrocze mieszczący się w przedziale 2,5 2,9, a 1% - 2,0-2,4. Wyk.57. W którym przedziale mieści się średnia Twoich ocen na koniec ostatniego półrocza? 3 26% 23% 25% % 15% 11% 1 5% 1% 5% 5,0-6,0 4,5-4,9 4,0-4,4 3,5-3,9 3,0-3,4 2,5-2,9 2,0-2,4 1,0-1, Ocena zjawiska sięgania przez młodzież po substancje psychoaktywne Zjawisko sięgania po substancje psychoaktywne (alkohol, papierosy, narkotyki, dopalacze) przez młodzież jest jednym z problemów społecznych. Młodzież sięga nie tylko po legalne 5 używki alkohol i papierosy, ale także po nielegalne, a więc narkotyki i tzw. dopalacze. Według obserwatorów i badaczy zjawiska zażywania substancji psychoaktywnych przez młodzież w ciągu lat następują zmiany w popycie na różnego rodzaju substancje. W latach 90. XX w. w wyniku transformacji ustrojowej poza wzrostem gospodarczym nastąpił wzrost dostępu do narkotyków syntetycznych, takich jak amfetamina czy ecstasy. W ostatnich latach dostrzegalne jest zjawisko pojawiania się nowych narkotyków, tzw. dopalaczy. W 2010 r. w Europie wykryto ponad 40 nowych substancji psychoaktywnych, a w Polsce działało w tym czasie ponad 1400 sklepów z tzw. dopalaczami. 38

40 Znacznie zwiększyła się też podaż substancji legalnych, np. papierosów i alkoholu, którym towarzyszą kampanie promocyjne i reklamowe. Zmieniają się również postawy społeczne wobec substancji psychoaktywnych. W polskim parlamencie jedna z partii politycznych chciałaby zalegalizować narkotyki, a Marsze Wyzwolenia Konopi gromadzą coraz więcej zwolenników Problem nikotynowy Kontrola Najwyższej Izby Kontroli przeprowadzona w 2013 r. wykazała, że palenie papierosów jest najczęściej występującym zjawiskiem patologicznym w polskich szkołach. Aż 76% uczniów zetknęło się z tym zachowaniem na terenie szkoły 5. Rozpowszechnienie palenia tytoniu zostało zbadane w dwóch wymiarach czasowych - całego życia respondenta oraz ostatnich 30 dni przed badaniem. Pierwszy z nich pozwala na ustalenie zasięgu zjawiska eksperymentowania z tą substancją, tzn. podejmowania prób palenia tytoniu. Drugi przydatny jest do uchwycenie rozmiarów grupy aktualnie palących, a także palących okazjonalnie lub regularnie. Jak wynika z udzielonych odpowiedzi, do kontaktu z papierosami przyznało się 7% badanych. Osoby te najczęściej próbowały palić papierosy 1 lub 2 razy w życiu. Wyk.58. Ile razy w życiu (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się palić papierosy? % Nigdy nie paliłem 5% 1% 1% 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy 40 razy lub więcej Celem oszacowanie grupy osób palących regularnie, poproszono uczniów o wskazanie jak często palili papierosy w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Większość uczniów, tj. 98% osób przyznało, że w przeciągu ostatniego roku nie mieli kontaktu z papierosami. 2% uczniów wypaliło mniej niż jednego papierosa na tydzień. 4 Młodzież 2013, CBOS i KBPN, Warszawa Przeciwdziałanie zjawiskom patologii wśród dzieci i młodzieży szkolnej. Informacja o wynikach kontroli, NIK, KNO /2013, s

41 Wyk.59. Jak często paliłe(a)ś papierosy w ciągu OSTATNICH 12 MIESIĘCY? Więcej niż 20 papierosów dziennie papierosów dziennie; 6-10 papierosów dziennie; 1-5 papierosów dziennie; Mniej niż 1 papieros dziennie; Mniej niż 1 papieros na tydzień; Wcale nie paliłem(łam) w czasie ostatnich 12 2% 98% W ciągu ostatnich 30 dni, 98% ankietowanych nie miało kontaktu z papierosami. 1% przyznał, że wypalił mniej niż 1 papierosa na tydzień, kolejny 1% mniej niż 1 papierosa dziennie. Wyk.60. Jak często paliłe(a)ś papierosy w ciągu OSTATNICH 30 DNI? Więcej niż 20 papierosów dziennie papierosów dziennie; 6-10 papierosów dziennie; 1-5 papierosów dziennie; Mniej niż 1 papieros dziennie; Mniej niż 1 papieros na tydzień; Wcale nie paliłem(łam) w czasie ostatnich 30 dni 1% 1% 98% Problem alkoholowy Dane zawarte w literaturze tematu pokazują, że ponad 8 młodzieży rozpoczyna picie alkoholu przed ukończeniem 18 roku życia, a pierwsze doświadczenia z piciem alkoholu najczęściej mają miejsce w okresie dorastania. Z punktu widzenia zarówno regulacji prawnych, jak i społecznych oczekiwań, picie alkoholu przez dzieci i młodzież jest jednym z tzw. zachowań problemowych okresu dorastania, jednak biorąc pod uwagę fakt, że inicjacja w zakresie picia alkoholu dotyczy zdecydowanej większości młodzieży, można ją traktować jako normatywne wydarzenie życiowe okresu dorastania. Te pierwsze doświadczenia nastolatków z alkoholem wiążą się z powszechnością używania alkoholu, nie zawsze i niezbyt rygorystycznymi czy też jednoznacznymi postawami wobec picia w dorosłym 40

42 społeczeństwie, z rozmaitymi mitami (np. alkohol pomaga na..., przy..., itp.) i powszechnością obyczaju picia z okazji, dla uczczenia... itp. Okoliczności te wraz ze specyfiką okresu dorastania, z którą wiąże się m.in. dążenie nastolatków do pokazania się jako już nie-dziecko, a jako osoba dorosła, sprawdzania własnych możliwości w różnych dziedzinach życia, konieczność pokonania nieśmiałości i lęku towarzyszących nowym doświadczeniom społecznym, ciekawość dotycząca zakazanego owocu itp., sprzyjają inicjacji w zakresie picia alkoholu 6. Następny blok pytań skierowanych do uczniów dotyczył problemu alkoholowego. Celem niniejszego działu jest oszacowanie skali problemu wśród badanych ze szkół w Gminie Piątnica oraz wskazanie grupy uczniów, u których ten problem jest najbardziej widoczny. W pierwszym pytaniu poproszono uczniów o wskazanie częstotliwości sięgania przez nich po napoje alkoholowe. Udzielając odpowiedzi mieli się oni odnieść do całego życia. 9 respondentów przyznało, że nigdy w życiu się sięgało po napoje alkoholowe. 1-2 razy robiło to 7% uczniów, a 3-5 razy 3% badanych. Wyk.61. Ile razy w życiu zdarzyło Ci się pić jakiś napój alkoholowy, tzn. piwo, wino, wódkę lub inny napój spirytusowy? % 3% Nie piłem 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy 40 razy lub więcej W przeciągu ostatnich 12 miesięcy 96% uczniów nie spożywało w ogóle alkoholu. 3% osób w ciągu roku piło 1 2 razy alkohol, a 1% pił od 3 do 5 razy. 6 E. Stępień, Styl picia alkoholu w okresie od dorastania do wczesnej dorosłości. Część I: Wzory zmian intensywności picia alkoholu na podstawie badań katamnestycznych; Zakład Psychologii Klinicznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, s. 1 41

43 Wyk.62. Ile razy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zdarzyło Ci się pić jakiś napój alkoholowy, tzn. piwo, wino, wódkę lub inny napój spirytusowy? % Nie piłem 1-2 razy 3-5 razy 3% 1% 6-9 razy razy razy 40 razy lub więcej Spożywanie alkoholu w przeciągu ostatniego miesiąca pokazuje skalę problemu alkoholowego wśród uczniów. W ostatnim miesiącu picie alkoholu zadeklarowało 1% respondentów, któremu zdarzyło się pić 1-2 razy. Wyk.63. Ile razy w ciągu ostatnich 30 dni zdarzyło Ci się pić jakiś napój alkoholowy, tzn. piwo, wino, wódkę lub inny napój spirytusowy? % 1% Nie piłem 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy 40 razy lub więcej Uczniowie którzy spożywają alkohol, podczas ostatniej sytuacji pili piwo (1). Pozostali badani wskazali na wódkę (1%), wino (1%) i alkopopy (1%). Tab.5. Jaki był ostatni napój alkoholowy, który piłeś(aś)? Piwo 1 Cydr Alkopop (kolorowy niskoprocentowy drink) 1% Wino 1% Wódka 1% Nie piłem/am alkoholu 87% Osoby pijące piwo, najczęściej spożywały mniej niż jedną (poniżej 0,5 l) (3). butelkę tego trunku 42

44 Wyk.64. Jeśli tak, to ile wypiłeś? Piwo 5 lub więcej typowych butelek lub puszek (powyżej 2 litrów) 3-4 typowe butelki lub puszki (powyżej 1 litra do 2 litrów) 1-2 typowe butelki lub puszki (powyżej 0,5 do 1 litra) Mniej niż jedną zwykłą butelkę lub puszkę (poniżej 0,5 litra) 3 Ostatnim razem nie piłem(am) piwa 2 Nigdy nie piję piwa 5 5% 1 15% 2 25% 3 35% 4 45% 5 W ostatniej sytuacji kiedy uczniowie spożywali alkohol, żaden z nich nie pił alkopopów (10). Wyk.65. Jeśli tak, to ile wypiłeś(aś)? Alkopopy 5 lub więcej typowych butelek lub puszek (powyżej 2 litrów) 3-4 typowe butelki lub puszki (powyżej 1 litra do 2 litrów) 1-2 typowe butelki lub puszki (powyżej 0,5 do 1 litra) Mniej niż jedną zwykłą butelkę lub puszkę (poniżej 0,5 litra) Ostatnim razem nie piłem(am) tego napoju Nigdy nie piję tego napoju Jak wynika z danych, wino nie jest popularne wśród uczniów. Badani którzy je spożywają, najczęściej sięgają po 1-2 kieliszki. 43

45 Wyk.66. Jeśli tak, to ile wypiłeś(aś)? Wino Butelkę lub więcej (750 gram lub więcej) Pół butelki (ok. 370 gram) 1-2 kieliszki (powyżej 100 gram do 200 gram) Mniej niż jeden kieliszek (poniżej 100 gram) Ostatnim razem nie piłem(am) wina Nigdy nie piję wina Uczniowie którzy sięgają po wódkę, wypijają 100 tego alkoholu, co daje 1-2 kieliszki. Wyk.67. Jeśli tak, to ile wypiłeś(aś)? Wódka 6 kieliszków lub więcej (300 gram lub więcej) 3-5 kieliszków (powyżej 100 gram do 250 gram) 1-2 kieliszki (powyżej 50 gram do 100 gram) Mniej niż jeden kieliszek (poniżej 50 gram) Ostatnim razem nie piłem(am) wódki Nigdy nie piję wódki Uczniowie najczęściej po alkohol sięgają u siebie w domu (4%). Inni wskazali na ulicę (1%), bądź wesele (1%). Wyk.68. Przypomnij sobie sytuację, w której ostatnio piłeś(aś) alkohol. Gdzie byłeś(aś) podczas picia? na ślubie wujka. wypadek Gdzie indziej (proszę napisać, gdzie) W restauracji W dyskotece W barze lub w pubie Na ulicy, w parku, na plaży, lub gdzieś indziej W domu u kogoś U siebie w domu Nigdy nie piłem(am) alkoholu 1% 1% 1% 4% 94%

46 W ciągu ostatniego roku, 3% badanych wypiło 5 lub więcej drinków z rzędu. Jeden raz taka sytuacja miała miejsce u 2% uczniów, a 3 5 razy u 1%. Wyk.69. Pomyśl o OSTATNICH 12 MIESIĄCACH. Ile razy (jeśli w ogóle) wypiłeś(aś) pięć lub więcej "drinków" z rzędu? % 2% 1% Ani razu 1 raz 2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10 lub więcej razy Zdecydowana większość uczniów przyznała, że w ciągu ostatniego miesiąca nie wypiła więcej niż 5 drinków z rzędu (99%). Osoby, którym się to zdarzyło, najczęściej wskazują, że taka sytuacja miała miejsce 2 razy (1%). Wyk.70. Pomyśl o OSTATNICH 30 DNIACH. Ile razy (jeśli w ogóle) wypiłeś(aś) pięć lub więcej "drinków" z rzędu? % 1% Ani razu 1 raz 2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10 lub więcej razy Istotne z punktu widzenia niniejszej diagnozy wydaje się oszacowanie wiedzy uczniów na temat konsekwencji spożywania alkoholu oraz działania alkoholu. W tym celu respondenci mieli wskazać prawdopodobieństwo wystąpienia u nich różnych objawów, które mogłyby im się zdarzyć po wypiciu alkoholu. Ze względu na czytelność, wyniki przedstawiono na dwóch wykresach. Na początek uczniowie mieli ocenić, czy jest możliwe, iż nie będą w stanie przestać pić, jeśli już zaczną spożywać alkohol. Największa cześć respondentów 4 osób uznało, że nie jest w stanie odpowiedzieć na to pytanie. 11% uczniów jest zdania, że ta sytuacja jest mało prawdopodobna, kolejne 11% uznaje ją za prawdopodobną. 45

47 Zdaniem 19% uczniów prawdopodobne jest, iż uda im się zapomnieć o problemach, gdy będą pić alkohol. kolejne 19% uważa, że jest to mało prawdopodobne, a 2 - zupełnie nieprawdopodobne. 37% respondentów nie potrafiło udzielić odpowiedzi na to pytanie. Poczucie szczęście po wypiciu alkoholu jest bardzo prawdopodobne zdaniem 4% uczniów, a prawdopodobne zdaniem 8% osób. Nieprawdopodobne jest to zdaniem 18%, a zupełnie nieprawdopodobne 35%. Brak wiedzy na ten temat wyraziło 35% respondentów. Zdaniem 17% uczniów jest prawdopodobne, iż picie alkoholu zaszkodzi zdrowiu. Natomiast 4% ankietowanych sądzi, że jest to mało prawdopodobne, a 1 iż jest to zupełnie nieprawdopodobne. 24% badanych nie potrafiło udzielić odpowiedzi na to pytanie. Kłopoty z policją po wypiciu alkoholu są prawdopodobne zdaniem 2 uczniów. 9% badanych sądzi, iż jest to mało prawdopodobne, a 23% iż jest to zupełnie nieprawdopodobne. 32% respondentów nie ma wiedzy na ten temat. Poczucie odprężenia jest bardzo prawdopodobne po wypiciu alkoholu zdaniem 2% uczniów, 6% sądzi, iż jest to prawdopodobne. 25% ankietowanych uważa, że jest mało prawdopodobne, iż poczują się odprężeni po wypiciu alkoholu, a 31% uważa, że jest to zupełnie nieprawdopodobne. 36% uczniów nie wie, czy taka sytuacja może mieć miejsce. Tab.6. Na ile jest prawdopodobne, że każda z poniższych możliwości mogłaby się zdarzyć Tobie osobiście, jeśli napijesz się alkoholu? Bardzo prawdopodobne Prawdop odobne Nie wiadomo Mało prawdopodobne Zupełnie nieprawdopodobne Poczuję się odprężony(a) 2% 6% 36% 25% 31% Będę miał(a) kłopoty z policją 17% 2 32% 9% 23% Zaszkodzi to mojemu zdrowiu 46% 17% 24% 4% 1 Poczuję się szczęśliwy(a) 4% 8% 35% 18% 35% Zapomnę o swoich problemach 6% 19% 37% 19% 2 Nie będę w stanie przestać pić 11% 11% 4 11% 27% Będę miał(a) kaca 17% 16% 4 7% 21% Będę bardziej przyjazny(a) i towarzyski(a) 11% 6% 38% 18% 27% Zrobię coś, czego będę żałował(a) 22% 22% 35% 8% 14% Będę się świetnie bawić % 17% 21% Zrobi mi się niedobrze (będę miał(a) mdłości) 27% 25% 34% 13% 46

48 W ciągu całego życia napojem alkoholowym upiło się 2% badanych, gdzie 1% zdarzyło się to 3 5 razy. 40 razy lub więcej upicia się alkoholem doświadczyło 1% uczniów. Wyk.71. Ile razy W ŻYCIU zdarzyło Ci się upić napojem alkoholowym, tzn. piwem, winem lub wódką? % Nie upiłem się 1% 1% 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy 40 razy lub więcej W ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, 1% uczniów deklaruje, że upił się razy. Wyk.72. Ile razy w ciągu OSTATNICH 12 MIESIĘCY zdarzyło Ci się upić napojem alkoholowym, tzn. piwem, winem lub wódką? % 1% Nie upiłem się 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy 40 razy lub więcej W ostatnich 30 dniach przed badaniem 1% uczniów upił się alkoholem. 1% respondentów zdarzyło się to 1-2 razy. Wyk.73. Ile razy w ciągu OSTATNICH 30 DNI zdarzyło Ci się upić napojem alkoholowym, tzn. piwem, winem lub wódką? % Nie upiłem się 1% 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy 40 razy lub więcej 47

49 W ostatniej sytuacji, w której badani byli pijani, stan swojego upicia 2% oszacowało na 1 w 10 stopniowej skali, a 1% na 2. Większość 97% uczniów podaje, że nigdy nie byli pijani. Wyk.74. Przypomnij sobie ostatni przypadek, gdy byłeś(aś) pijany(a). Zaznacz na skali od 1 do 10 jak silnie byłeś(aś) wtedy pijany(a)? % 2% 1% Jak wynika z udzielonych odpowiedzi, 87% uczniów nigdy nie piło alkoholu, zaś 13% deklaruje, że nigdy nie było pijanym. Wyk.75. Ile drinków zwykle potrzebujesz, żeby być pijany(a)? 13 drinków lub więcej drinków 9-10 drinków 7-8 drinków 5-6 drinków 3-4 drinki 1-2 drinki Nigdy nie byłe(a)m pijany(a) Nigdy nie piłe(a)m alkoholu 13% 87% Problem narkotykowy Konsumpcja substancji psychoaktywnych i wzrost zainteresowania nim wśród osób młodych wiązany jest ze zmianami systemowymi w Polsce, które spowodowały większą dostępność do narkotyków oraz umożliwiły wejście na polski rynek nowych substancji 48

50 psychoaktywnych. Problem stał się na tyle istotny, że w latach przeprowadzono pierwszy Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii. Na początku XXI wieku dostrzeżono spadek konsumpcji narkotyków. W ostatnich lata dostrzegalne jest obniżenie zainteresowania młodych osób sięganiem po narkotyki, jednak nastąpił wzrost używania marihuany i haszyszu, które uważane są przez wielu za narkotyki miękkie i nieszkodliwe. Nowym zagrożeniem są substancje psychoaktywne powszechnie zwane dopalaczami, które mają działanie podobne do narkotyków. Ich skład nie do końca jest znany, a na rynku wciąż pojawiają się ich nowe rodzaje. Wyniki kontroli przeprowadzonej przez NIK w 2013 r. wskazały, że narkotyzowanie się jest jedną z form patologii, z jaką spotykają się w szkołach uczniowie. Ponad 3 uczniów przyznało, że było świadkiem narkotyzowania się lub słyszało o takich sytuacjach od koleżanek i kolegów 7. Kolejny rozdział niniejszej diagnozy dotyczy problemu narkotykowego. Jego celem było oszacowanie skali problemu wśród uczniów ze szkół w Gminie Piątnica oraz sprawdzenie wiedzy uczniów dotyczącej środków psychoaktywnych. Na początek zapytano badanych, czy kiedykolwiek słyszeli o którymś z następujących środków odurzających. Uczniom przedstawiono listę różnych substancji i poproszono ich o wskazanie tych, które są im znane, chociażby ze słyszenia. Najwięcej uczniów kojarzy marihuanę lub haszysz (65%) oraz kokainę (63%), amfetaminę (59%), leki uspokajające (53%) i grzyby halucynogenne (5). W dalszej kolejności uczniowie wskazywali na znajomość: LSD (29%), heroiny (47%), ecstasy (23%), polskiej heroiny (12%), cracku (18%), metadonu (13%), GHB (12%) oraz Relevinu (4%). Tab.7. Czy kiedykolwiek słyszałe(a)ś o którymś z następujących środków odurzających? Tak Nie Leki uspokajające lub nasenne 53% 47% Marihuana lub haszysz 65% 35% LSD 29% 71% Amfetaminy 59% 41% Crack 18% 82% Kokaina 63% 37% Relevin 4% 96% Heroina 47% 53% Ecstasy 23% 77% GHB 12% 88% Metadon 13% 87% 7 Przeciwdziałanie zjawiskom patologii wśród dzieci i młodzieży szkolnej. Informacja o wynikach kontroli, NIK, KNO /2013, s

51 Grzyby halucynognenne 5 5 Polska heroina, czyli tzw. "kompot". 12% 88% Oprócz znajomości tych środków, istotne wydaje się, czy uczniowie kiedykolwiek chcieli ich spróbować. 2% uczniów przyznało, iż chciało spróbować, którejś z substancji wymienionych w poprzednim pytaniu. Wyk.76. Czy kiedykolwiek chciałeś(aś) spróbować któregoś ze środków wymienionych w poprzednim pytaniu? 2% 98% Tak Nie Kolejne trzy pytania mają na celu sprawdzenie, czy uczniowie zażywają substancję psychoaktywne oraz jak często to robią. Do zażywania marihuany lub haszyszu w przeciągu całego życia przyznało się 1% badanych. 3-5 razy marihuanę lub haszysz zażywał 1% respondentów. Wyk.77. Ile razy W ŻYCIU zdarzyło Ci się używać marihuany lub haszyszu? % Nie używałem 1% 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy 40 razy lub więcej W ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem 99% respondentów nie zażywał marihuany lub haszyszu. 1% uczniów zdarzyło się to 1-2 razy. 50

52 Wyk.78. Ile razy W CIĄGU OSTATNICH 12 MIESIĘCY zdarzyło Ci się używać marihuany lub haszyszu? % 1% Nie używałem 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy 40 razy lub więcej W ostatnich 30 dniach przed badaniem marihuany lub haszyszu nie zażywał żaden z uczniów. Wyk.79. Ile razy W CIĄGU OSTATNICH 30 DNI zdarzyło Ci się używać marihuany lub haszyszu? Nie używałem 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy 40 razy lub więcej Następnie zapytano uczniów o kontakt z substancjami chemicznymi w celu odurzenia. Jak wynika z analizy danych, 1% respondentów zdarzyło się to 6-9 razy w życiu. Wyk.80. Ile razy W ŻYCIU zdarzyło Ci się wąchać substancje chemiczne (klej, aerozole, itp.) po to, żeby być odurzonym? % Nie używałem 1% 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy 40 razy lub więcej W ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, 1% uczniów narkotyzowało się substancjami chemicznymi poprzez wziewy 3-5 razy. 51

53 Wyk.81. Ile razy W CIĄGU OSTATNICH 12 MIESIĘCY zdarzyło Ci się wąchać substancje chemiczne (klej, aerozole, itp.) po to, żeby być odurzonym? % Nie używałem 1% 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy 40 razy lub więcej W ostatnim miesiącu 1% ankietowanych wąchał substancje chemiczne w celu odurzenia się 3-5 razy. Wyk.82. Ile razy W CIĄGU OSTATNICH 30 DNI zdarzyło Ci się wąchać substancje chemiczne (klej, aerozole, itp.) po to, żeby być odurzonym? % Nie używałem 1% 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy 40 razy lub więcej Następnie uczniów poproszono o wskazanie substancji psychoaktywnych, które zdarzyło im się kiedykolwiek używać. W ostatnim miesiącu przed badaniem leki uspokajające lub nasenne zażywało 1% uczniów. Po polską heroinę kiedykolwiek w życiu sięgnęło 2% respondentów. Z pozostałymi substancjami psychoaktywnymi badani nie mieli do czynienia. Tab.8. Czy zdarzyło Ci się używać kiedykolwiek, któregokolwiek z podanych niżej środków? Nie, nigdy Tak, w czasie ostatnich 30 dni Tak, w czasie ostatnich 12 miesięcy Tak, kiedykolwiek w życiu Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza 99% 1% Amfetamina 10 LSD lub inne halucynogeny 10 Crack 10 Kokaina 10 52

54 Relevin 10 Heroina 10 Ecstasy 10 Grzyby halucynogenne 10 GHB 10 Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 10 Alkohol razem z tabletkami 10 Alkohol razem z marihuaną 10 Sterydy anaboliczne 10 Polska heroina, tzw. kompot 98% 2% W dalszej kolejności zapytano uczniów jak często zdarzało im się sięgać po wymienione środki psychoaktywne. Leki uspokajające 1% uczniów zażywał 1-2 razy w życiu, zaś polską heroinę razy w życiu brało 2% badanych. Tab.9. Ile razy (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się używać kiedykolwiek któregokolwiek z podanych niżej środków? Nie używałem 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy 40 lub więcej razy Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza 99% 1% Amfetamina 10 LSD lub inne halucynogeny 10 Crack 10 Kokaina 10 Relevin 10 Heroina 10 Ecstasy 10 Grzyby halucynogenne 10 GHB 10 Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i 10 strzykawki Alkohol razem z tabletkami 10 Alkohol razem z marihuaną 10 Sterydy anaboliczne 10 Polska heroina, tzw. kompot 98% 2% Jak wynika z odpowiedzi respondentów, 99% nigdy nie zażywało żadnego z wymienionych środków. 1% uczniów przyznał, że pierwszym środkiem który zażywał były leki uspokajające lub nasenne. 53

55 Wyk.83. Jaki był (jeśli w ogóle był) pierwszy środek, którego spróbowałeś(aś)? Spróbowałem(am) jakiegoś środka odurzającego, ale nie wiem, co to był za środek Polska heroina, czyli tzw. kompot GHB Grzyby halucynogenne Ecstasy Heroina Relevin Kokaina Crack Amfetamina LSD Marihuana lub haszysz Leki uspokajające lub nasenne bez zalecenia lekarza Nigdy nie spróbowałem(am) żadnej z niżej wymienionych substancji 1% 99% Niezwykle ciekawe wydaje się to skąd uczniowie biorą tego typu substancje, skoro są one prawnie zabronione. Jednak jak wynika z odpowiedzi uczniów, zdobycie substancji psychoaktywnych nie jest niemożliwe. Uczniowie wskazywali, iż dostali od starszego kolegi rówieśnika bądź młodszego (1%). Zdecydowana większość uczniów 99% podaje, że nie zażywała żadnej z powyższych substancji. 54

56 Wyk.84. Skąd wziąłeś(ęłaś) tę substancję? Żadne z powyższych Wziąłem z domu, bez pozwolenia rodziców Dostałem od jednego z rodziców Kupiłem od obcej osoby Kupiłem od kogoś znanego mi ze słyszenia, ale nie osobiście Kupiłem od kolegi Braliśmy to wspólnie, w grupie przyjaciół Dostałem(am) od obcej osoby Dostałem(am) od kogoś, kogo znałem(am) ze słyszenia, ale nie osobiście Dostałem(am) od kolegi/koleżanki w moim wieku lub młodszych ode mnie Dostałem(am) od starszego kolegi/koleżanki Dostałem(am) od starszego brata lub siostry 1% 1% Nigdy nie używałem(am) żadnej z substancji 98% Badani spytani z jakich powodów sięgnęli po substancję psychoaktywną wymienioną w poprzednim pytaniu, odpowiedzieli, iż były to inne powody niż wymienione w ankiecie. Wyk.85. Z jakiego powodu spróbowałeś tego środka? Inny powód Chciałem(am) zapomnieć o swoich problemach Byłem(am) ciekawy Nie miałem(am) nic do roboty Nie chciałem(am) odstawać od grupy Chciałem(am) się czuć na haju Nigdy nie używałem(am) żadnej z substancji 1% 99% % uczniów podaje, że marihuanę lub haszysz można kupić w mieszkaniu dilera. Większość 99% badanych nie zna takich miejsc. 55

57 Wyk.86. W których miejscach, z niżej podanych, mógłbyś(mogłabyś) łatwo kupić marihuanę lub haszysz, gdybyś tego chciał(a)? % Nie znam takich miejsc 1% Ulica, park Szkoła Dyskoteka, bar Mieszkanie dilera Inne miejsce Sprzedaż alkoholu osobom nieletnim jest zgodnie z Ustawą o Wychowaniu w Trzeźwości, czynem zabronionym. Jednak przepis ten często jest nieprzestrzegany przez sprzedawców. Celem sprawdzenia, czy uczniowie ze szkół w Gminie Piątnica mają możliwość samodzielnego kupna alkoholu, zapytano ich, czy taka sytuacja kiedykolwiek im się zdarzyła. Jak wynika z udzielonych odpowiedzi, samodzielne kupno alkoholu przez osoby nieletnie nie jest bardzo powszechne, jednak zdarzają się takie przypadki. W ostatnich 12 miesiącach przed badaniem, uczniowie nie dokonali zakupu wódki, piwa oraz wina. Tab.10. Teraz pomyśl o OSTATNICH 12 MIESIĄCACH. Ile razy w czasie ostatnich 12 miesięcy (jeśli w ogóle) kupiłeś jakiś napój alkoholowy, tzn. piwo, wino, wódkę lub inny napój spirytusowy, na swoje potrzeby? Nie kupiłe(a)m 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy Piwo 10 Wino 10 Wódkę (whisky, koniak, itp.) razy lub więcej W ostatnich 30 dniach przed badaniem żaden z uczniów nie dokonał zakupu piwa, wina oraz wódki. Tab.11. Teraz pomyśl o OSTATNICH 30 DNIACH. Ile razy w czasie ostatnich 30 dni (jeśli w ogóle) kupiłeś jakiś napój alkoholowy, tzn. piwo, wino, wódkę lub inny napój spirytusowy, na swoje potrzeby? Nie kupiłe(a)m 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy Piwo 10 Wino 10 Wódkę (whisky, koniak, itp.) razy lub więcej 56

58 W kolejnym pytaniu badani mieli określić, czy zażywali leki uspokajające lub nasenne z przepisu lekarza. Jak wynika z udzielonych odpowiedzi, 1% respondentów brało wymienione środki, lecz krócej niż trzy tygodnie. Większość - 99% uczniów nie ma doświadczeń z lekami uspokajającymi lub nasennymi z zalecenia lekarza. Wyk.87. Czy kiedykolwiek brałe(a)ś leki uspokajające lub nasenne z przepisu lekarza? Tak, przez trzy tygodnie lub dłużej Tak, ale krócej niż przez trzy tygodnie 1% Nie, nigdy 99% Celem sprawdzenia wiedzy uczniów na temat konsekwencji sięgania po substancje uzależniające, poproszono ich o ocenę szkodliwości zażywania poszczególnych środków. Jak wynika z udzielonych odpowiedzi, badani najbardziej potępiają u innych palenie marihuany lub haszyszu regularnie (38%). Najbardziej liberalny stosunek mają do palenia papierosów od czasu do czasu, gdzie 34% nie potępia tego zachowania. Tab.12. Ludzie różnią się między sobą ze względu na to, czy potępiają innych za postępowanie w pewien sposób, czy też nie. Czy TY potępiasz innych za niżej opisane postępowanie? Nie potępiam Potępiam Zdecydowanie Nie wiem potępiam Palenie papierosów od czasu do czasu 34% 26% 16% 24% Palenie 10 lub więcej papierosów dziennie 28% 21% 33% 18% Wypicie alkoholu raz lub dwa razy na rok 46% 2 14% 21% Picie jednego lub dwóch "drinków" kilka razy w tygodniu 28% 25% 25% 22% Upijanie się raz na tydzień 28% 24% 29% 19% Spróbowanie raz lub dwa razy marihuany lub haszyszu 27% 22% 32% 19% Palenie marihuany lub haszyszu od czasu do czasu 27% 23% 32% 18% Palenie marihuany lub haszyszu regularnie 27% 17% 38% 18% Spróbowanie raz lub dwa razy LSD lub jakiegoś innego halucynogenu 29% 21% 31% 19% Spróbowanie heroiny raz lub dwa razy 28% 24% 27% 21% 57

59 Spróbowanie raz lub dwa razy leków uspokajających lub nasennych (bez recepty 29% 23% 25% 23% lekarza) Spróbowanie amfetaminy raz lub dwa razy 28% 21% 3 21% Spróbowanie cracku raz lub dwa razy 27% 21% 32% 2 Spróbowanie kokainy raz lub dwa razy 28% 22% 3 2 Spróbowanie ecstasy raz lub dwa razy 27% 23% 29% 21% Spróbowanie środków wziewnych (kleju itp.) raz lub dwa razy 29% 19% 3 22% Spróbowanie "kompotu" raz lub dwa razy 28% 19% 31% 22% Według danych respondenci twierdzą, że największe ryzyko niesie ze sobą branie narkotyków w zastrzykach regularnie (68%). Małe ryzyko w opinii ankietowanych niesie ze sobą palenie papierosów do czasu do czasu (3). Tab.13. Jak bardzo, Twoim zdaniem, ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą (zdrowotnie lub w inny sposób), jeśli: Nie ma Małe Umiarkowan Duże Nie wiem ryzyka ryzyko e ryzyko ryzyko Palą papierosy od czasu do czasu 14% 3 25% 19% 13% Wypalają co najmniej paczkę papierosów dziennie 14% 4% 11% 61% 11% Wypijają 1 lub 2 drinki prawie codziennie 14% 11% 18% 42% 16% Wypijają 4 lub 5 drinków prawie codziennie 14% 4% 8% 62% 13% Wypijają 5 drinków lub więcej w czasie weekendu 14% 4% 12% 56% 15% Próbują 1 raz lub 2 razy marihuany lub haszyszu 13% 5% 14% 53% 16% Palą marihuanę lub haszysz od czasu do czasu 13% 2% 14% 57% 15% Palą marihuanę lub haszysz regularnie 13% 3% 4% 67% 14% Próbują 1 raz lub 2 razy LSD 13% 6% 14% 48% 2 Biorą LSD regularnie 12% 5% 4% 61% 19% Próbują 1 raz lub 2 razy amfetaminę 12% 6% 19% 5 14% Biorą amfetaminę regularnie 12% 5% 6% 63% 15% Próbują 1 raz lub 2 razy kokainy 12% 8% 17% 49% 15% Biorą kokainę regularnie 12% 4% 6% 65% 14% Próbują 1 raz lub 2 razy crack 12% 5% 17% 51% 16% Biorą crack regularnie 12% 5% 7% 61% 16% Próbują 1 raz lub 2 razy ecstasy 12% 6% 16% 51% 16% Biorą ecstasy regularnie 12% 4% 6% 63% 16% Próbują 1 raz lub 2 razy GHB 12% 6% 15% 51% 17% 58

60 Biorą GHB regularnie 12% 4% 5% 62% 18% Próbują 1 raz lub 2 razy narkotyki w zastrzykach 12% 4% 13% 6 12% Biorą narkotyki w zastrzykach regularnie 12% 3% 4% 68% 14% Próbują 1 raz lub 2 razy środków wziewnych 12% 5% 18% 52% 14% Biorą środki wziewne regularnie 12% 3% 6% 64% 16% Jak wynika z analizy danych, uczniowi nie mieli by trudności w pozyskaniu papierosów (12%), wódki (12%). Najtrudniejsze w pozyskaniu są grzyby halucynogenne (55%) i GHB (55%). Tab.14. Jak sądzisz, gdybyś chciał(a) zdobyć każdą z następujących substancji, jak trudne byłoby to dla Ciebie? Nie Bardzo Dosyć Dosyć Bardzo Nie możliwe trudne trudne łatwe łatwe wiem Papierosy 33% 7% 11% 15% 12% 23% Piwo 33% 9% 1 19% 8% 22% Wino 39% 8% 9% 11% 11% 23% Wódka 41% 7% % 21% Marihuana lub haszysz 5 14% 6% 7% 3% 21% LSD lub inny środek halucynogenny 5 14% 6% 5% 4% 22% Amfetamina 51% 13% 7% 5% 3% 22% Leki uspokajające lub nasenne 47% 8% 14% 6% 5% 21% Crack 53% 11% 7% 6% 2% 22% Kokaina 53% 11% 6% 6% 2% 23% Ecstasy 54% 11% 5% 6% 2% 23% Heroina 53% 11% 6% 5% 2% 24% Grzyby halucynogenne 55% 1 6% 5% 2% 23% GHB 55% 1 6% 5% 2% 23% Substancje wziewne (klej, itp.) 46% 1 8% 7% 9% 21% Sterydy anaboliczne 5 12% 7% 5% 2% 25% Polska heroina, tzw. kompot 5 1 7% 6% 3% 25% W opinii badanych ich przyjaciele najczęściej sięgają po napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe. Część znajomych respondentów eksperymentuje z innymi substancjami psychoaktywny tj. marihuana, LSD, amfetamina i inne. 59

61 Tab.15. Według Twojej oceny, ilu Twoich przyjaciół... Nikt Kilka osób Sporo Większość Wszyscy pali papierosy 75% 23% 1% 1% pije napoje alkoholowe (piwo, wino, wódkę, itp.) 82% 15% 1% 1% 1% upija się co najmniej raz w tygodniu 96% 3% 1% pali marihuanę lub haszysz 97% 3% bierze LSD lub jakiś inny halucynogen 98% 2% bierze amfetaminę 96% 3% 1% bierze środki uspokajające lub nasenne (bez 96% 3% 1% przepisu lekarza) bierze kokainę lub crack 98% 1% 1% bierze ecstasy 98% 1% 1% bierze heroinę 98% 1% 1% używa środków wziewnych (kleju itp.) 96% 2% 2% bierze grzyby halucynogenne 98% 1% 1% bierze GHB 98% 1% 1% używa alkoholu razem z marihuaną jednocześnie 98% 1% 1% bierze sterydy anaboliczne 98% 1% 1% bierze polską heroinę, czyli tzw. "kompot" 97% 2% 1% Starsze rodzeństwo badanych najczęściej sięga po napoje alkoholowe (15%) i papierosy (14%). 1 z nich zdarzyło się upić, zaś 4% sięga po marihuanę, ekstazy i leki nasenne bez przepisu lekarza. Tab.16. Czy ktoś z Twojego starszego rodzeństwa: Tak Nie Nie wiem Nie mam starszego rodzeństwa pali papierosy 14% 59% 7% 21% pije napoje alkoholowe (piwo, wino, wódka) 15% 6 5% 21% kiedykolwiek upił się 1 66% 4% 21% pali marihuanę lub haszysz 4% 73% 3% 21% bierze leki uspokajające lub nasenne bez przepisu lekarza 4% 72% 4% 21% bierze ecstasy 4% 73% 3% 21% Jak wynika z analizy danych, 1% uczniów z powodu alkoholu doświadczyło uszkodzenia ciała, problemów z rodzicami, przyjaciółmi, nauczycielami, jak również pogorszenia wyników w nauce, było ofiara rabunku oraz miało kłopoty z policją. Z powodu 60

62 narkotyków 1% doznał uszkodzenia ciała, problemów z przyjaciółmi, stał się ofiara rabunku interweniowało pogotowie ratunkowe. Tab.17. Czy kiedykolwiek miałeś(aś) któryś z niżej wymienionych problemów? Nigdy Tak, z powodu alkoholu Tak, z powodu narkotyków Tak, z innych powodów Kłótnia lub sprzeczka 58% 42% Przepychanka lub bójka 79% 21% Wypadek lub uszkodzenie ciała 83% 1% 1% 16% Utrata pieniędzy lub cennych przedmiotów 94% 6% Zniszczenie rzeczy lub ubrania 9 1 Problemy z rodzicami 93% 1% 8% Problemy z przyjaciółmi 78% 1% 1% 21% Problemy z nauczycielami 88% 1% 12% Gorsze wyniki w nauce lub w pracy 84% 1% 16% Stałeś(aś) się ofiarą rabunku lub kradzieży 93% 1% 1% 8% Kłopoty z policją 98% 1% 2% Interwencja pogotowia ratunkowego 93% 2% 1% 6% Niechciane przez Ciebie doświadczenia seksualne Seks bez zabezpieczenia (bez antykoncepcji) 99% 1% 98% 2% Problemy w stosunkach z innymi ludźmi, zdaniem 47% uczniów w bardzo dużym stopniu wynikają z nadmiernego spożywania alkoholu, zdaniem 19% alkohol ma tutaj duże znacznie, 22% uważa, że w pewnym stopniu ma on wpływ, a 9% uczniów uważa, iż w ogóle nie ma on wpływu na tę sytuację. Problemy zdrowotne zdaniem 57% badanych w bardzo dużym stopniu wynikają z nadmiernego spożywania alkoholu, 15% ankietowanych uważa, że alkohol ma tutaj duży wpływ, 16% jest zdania, iż alkohol w pewnym stopniu wpływa na zdrowie. Dla 9% uczniów alkohol nie ma wpływu na problemy zdrowotne. Połowa ankietowanych (52%) przyznaje, że alkohol może w bardzo dużym stopniu odpowiadać za problemy rodzinne, 15% uczniów uważa, że w dużym stopniu alkohol przyczynia się do tej sytuacji, 17% jest zdania, iż alkohol jedynie w pewnym stopniu wpływa na problemy rodzinne. 1 uczniów nie wiąże nadmiernego picia z problemami rodzinnymi. 61

63 Przestępstwa związane z przemocą, zdaniem 51% uczniów, w bardzo dużym stopniu wynikają z nadmiernego picia alkoholu. 21% uczniów uważa, że w dużym stopniu te dwa czynniki są ze sobą związane, dla 17% badanych w pewnym stopniu alkohol powoduje przestępstwa związane z przemocą. Zdaniem 9% respondentów nadmiar alkoholu w ogóle nie ma wpływu na występowanie przestępstw związanych z przemocą. Zaś inne wypadki zdaniem 5 ankietowanych w bardzo dużym stopniu spowodowane są nadmiernym piciem alkoholu, zdaniem 16% badanych alkohol odpowiada tutaj w dużym stopniu. 9% uczniów uważa, że alkohol nie ma wpływu na wypadki. Tab.18. Jak myślisz, czy nadmierne picie alkoholu wpływa na następujące problemy? Tak, w bardzo dużym stopniu Tak, w dużym stopniu Tak, w pewnym stopniu Tak, ale tylko trochę Wypadki drogowe 66% 16% 1 9% Inne wypadki 5 24% 14% 3% 1 Przestępstwa związane z przemocą 51% 21% 17% 3% 9% Problemy rodzinne 52% 15% 17% 7% 1 Problemy zdrowotne 57% 15% 16% 4% 9% Problemy w stosunkach z innymi ludźmi 47% 19% 22% 4% 9% Problemy finansowe 52% 16% 18% 6% 9% Nie Jak wynika z poniższego wykresu, w ciągu ostatnich 12 miesięcy badanym uczniom najczęściej proponowano piwo (8%), wódkę (2%) oraz wino (2%). Tab.19. Czy w czasie ostatnich 12 miesięcy proponowano Tobie którąkolwiek z następujących substancji niezależnie od tego, czy skorzystałe(a)ś z tej propozycji, czy nie? Piwo 8% 92% Wino 2% 98% Wódka 2% 98% Marihuana lub haszysz 1% 99% LSD 1% 99% Amfetamina 1% 99% Leki uspokajające lub nasenne 1% 99% Crack 1% 99% Kokaina 1% 99% Ecstasy 1% 99% Heroina 1% 99% Sterydy anaboliczne 1% 99% Tak Nie 62

64 Polska heroina, czyli tzw. "kompot" 1% 99% Bimber 1% 99% W ostatnich 30 dniach przed badaniem, 3% respondentów proponowano spożycie piwa, 1% wina i wódki. Tab.20. Czy w czasie ostatnich 30 dni proponowano Tobie którąkolwiek z następujących substancji niezależnie od tego, czy skorzystałe(a)ś z tej propozycji, czy nie? Piwo 3% 97% Wino 1% 99% Wódka 1% 99% Marihuana lub haszysz 10 LSD 10 Amfetamina 10 Leki uspokajające lub nasenne 10 Crack 10 Kokaina 10 Ecstasy 10 Heroina 10 Sterydy anaboliczne 10 Polska heroina, czyli tzw. "kompot" 10 Bimber 10 Tak Nie Następnie uczniów poproszono o porównanie sytuacji materialnej swojej rodziny do innych rodzin w Polsce. 16% uczniów uważa, że ich rodzinie powodzi się tak samo jak innym rodzinom w Polsce. 22% ankietowanych przyznaje, że jego rodzinie powodzi się raczej lepiej niż innym rodzinom, 12% ocenia status swojej rodziny lepiej, a 51% zdecydowanie lepiej niż status przeciętnej polskiej rodziny. Wyk.88. Jak powodzi się Twojej rodzinie w porównaniu z innymi rodzinami w Polsce? 6 51% % 22% 16% Większość uczniów zadeklarowało, iż mieszka obecnie z matką (95%) i ojcem (92%). 86% uczniów przyznało, że mieszka z rodzeństwem, a 42% z dziadkiem lub babcią. 4% 63

65 uczniów mieszka z ojczymem, 11% z innymi krewnymi, a 1% osobami spoza rodziny. Tab.21. Z kim mieszkasz? Tak Nie Mieszkam sam 10 Ojciec 92% 8% Matka 95% 5% Ojczym 4% 96% Macocha 10 Rodzeństwo 86% 17% Dziadek lub babcia 42% 6 Inni krewni 11% 89% Osoby spoza rodziny 1% 99% W kolejnym pytaniu poproszono uczniów o wskazanie swojego miejsca zamieszkania. 46% uczniów przyznało, iż mieszka w tej samej miejscowości i dzielnicy, w której znajduje się ich szkoła. 24% uczniów zamieszkuje tę samą miejscowość, ale ich dom znajduje się w innej dzielnicy niż szkoła. Natomiast 3 badanych mieszka w innej miejscowości niż szkoła. Wyk.89. Gdzie mieszkasz na stałe? W innej miejscowości 3 W tej samej miejscowości, ale innej dzielnicy niż ta, w której jest Twoja szkoły 24% W tej samej miejscowości i tej samej dzielnicy, w której chodzisz do szkoły 46% W dalszej kolejności uczniowie mieli za zadanie ocenić swoje zadowolenia ze stosunków z matką, ojcem, przyjaciółmi i rodzeństwem. Jeśli chodzi o stosunki z matką to 77% uczniów jest z nich bardzo zadowolona, 21% jest zadowolonych, a 1% jest średnio zadowolonych. Analizując ocenę stosunków z ojcem można zauważyć, iż 73% uczniów jest bardzo zadowolonych z nich, 24% jest zadowolonych, a 2% jest średnio zadowolona. 64

66 Ze stosunków z przyjaciółmi 54% uczniów jest bardzo zadowolonych, 33% przyznaje, iż są zadowoleni, 1 jest średnio zadowolonych. 3% jest niezadowolony z tych relacji. Tab.22. Na ile zwykle jesteś zadowolony z... Bardzo zadowolony Zadowolony Średnio zadowolony Nie zadowolon y swoich stosunków z matką 77% 21% 1% 1% swoich stosunków z ojcem 73% 24% 2% 2% swoich stosunków z przyjaciółmi 54% 33% 1 3% Bardzo niezadowolon y Zadawalający wydaje się fakt, iż wszyscy rodzice badanych wiedzą, gdzie oni spędzają sobotnie wieczory. 8% ankietowanych deklaruje, iż rodzice zwykle o tym wiedzą, zaś 88% sądzi, iż zawsze wiedzą. 1% uczniów twierdzi, iż ich opiekunowie nie wiedzą, gdzie spędzają sobotnie wieczory, a według 3% czasami wiedzą. Wyk.90. Czy Twoi rodzice wiedzą, gdzie spędzasz sobotnie wieczory? % 8% 3% 1% Zawsze wiedzą Zwykle wiedzą Czasem wiedzą Zazwyczaj nie wiedzą Zdaniem uczniów rodzice w większości nie pozwoliliby swoim dzieciom palić papierosów. Co ciekawe, porównywalnie matki (75%) i ojcowie (75%) wyraziliby stanowczy sprzeciw. Odsetek uczniów wskazujących, iż ich rodzice pozwoliliby im palić jest znacznie zmniejszy. 6% uczniów uważa, że ich ojciec pozwoliłby im palić, a 6% uważa, że pozwoliłby im palić, ale nie w domu. Również 6% uczniów sądzi, że ich matki nie miałyby nic przeciwko paleniu papierosów, a 5% uważa, że nie pozwoliłyby im palić w domu. Wielu uczniów nie potrafił określić stosunku swoich rodziców do palenia przez nich papierosów. 65

67 Tab.23. Gdybyś chciał(a) palić papierosy (lub jeśli już palisz), jak sądzisz czy Twój ojciec i Twoja matka pozwolili by Ci na to? Pozwolili by mi palić Nie pozwolili by mi palić w domu W ogóle nie pozwolili by mi palić Ojciec 6% 6% 75% 13% Matka 6% 5% 75% 14% Nie wiem Zdaniem większości uczniów ich matki nie pozwoliłyby im na upijanie się (86%), używanie marihuany lub haszyszu (86%) oraz używanie ekstazy (86%). 2% uczniów uważa, że ich matki zniechęcałyby ich do upijania się, co ciekawe 2% uważa, że ich matki nie wiedziałyby o piciu przez nich alkoholu. 1 nie potrafiło ocenić reakcji. Natomiast jeśli chodzi o zażywanie marihuany oraz haszyszu to 2% respondentów uważa, że matki zniechęcałyby ich do tego. W tym przypadku 1 uczniów nie potrafiło ocenić reakcji swoich matek. Podobny rozkład procentowy do używania marihuany i haszyszu uczniowie podali do zażywania ekstazy. Tab.24. Jak sądzisz, jaka byłaby reakcja twojej matki, gdybyś Ty robił następujące rzeczy: Nie pozwoliła by na to Zniechęcałaby mnie do tego Nie wiedziałaby o tym Zaaprobowałaby to upijał się 86% 2% 2% 1 Nie wiem używał marihuany lub 86% 2% 2% 1 haszyszu używał ecstasy 86% 2% 2% 1 Zdaniem uczniów, ich ojcowie bardziej łagodnie zareagowaliby na ich kontakt z substancjami uzależniającymi. 86% respondentów uważa, że ojcowie nie pozwoliliby im na upijanie się, 4% sądzi, że zniechęcaliby ich do tego oraz iż nie wiedzieliby o tym (2%). Jeśli chodzi o używanie marihuany lub haszyszu to 87% uczniów jest zdania, że ich ojcowie nie pozwoliliby na takie zachowania, 2% badanych twierdzi, iż nie wiedziałby o tym fakcie. Na używanie ecstasy nie pozwoliłoby 88% ojców, 2% podaje, że ojciec nie wiedziałoby o takim zachowaniu. W przypadku każdej sytuacji 8% uczniów nie potrafiło ocenić reakcji ojca. 66

68 Tab.25. Jak sądzisz, jaka byłaby reakcja twojego ojca, gdybyś Ty robił następujące rzeczy: Nie pozwolił by na to Zniechęcał by mnie do tego Nie wiedział by o tym Zaaprobo wał by to upijał się 86% 4% 2% 8% używał marihuany lub haszyszu 87% 3% 2% 8% używał ecstasy 88% 2% 2% 8% Nie wiem Jeśli chodzi o sytuacje finansową rodziny to 65% uczniów jest z niej bardzo zadowolona, 28% jest zadowolonych, zaś 4% jest średnio zadowolonych. Analizując ocenę stanu zdrowia można zauważyć, iż 64% uczniów jest bardzo zadowolonych ze swojego zdrowia, 31% jest zadowolonych, natomiast 3% jest średnio zadowolony. 61% z nich jest bardzo zadowolona z własnej osoby. 3 przyznaje, iż są zadowoleni, 6% jest średnio zadowolonych, 1% jest niezadowolonych, a 2% - bardzo niezadowoleni są z samych siebie. Dane te pokazują, iż uczniowie mają w większości niską samoocenę, która może w przyszłości mieć wpływ powodować większą skłonność do uzależnień. Tab.26. Na ile jesteś zadowolony z... Bardzo zadowolony na ich stosunek do substancji psychoaktywnych oraz może Zadowolony Ani zadowolony, ani nie zadowolony Nie zadowolony sytuacji finansowej swojej 65% 28% 4% 3% rodziny stanu swojego zdrowia 64% 31% 3% 2% siebie samego 61% 3 6% 1% 2% Bardzo niezadowolony Celem scharakteryzowania relacji uczniów z rodzicami, poproszono ich o ustosunkowanie się do kilku stwierdzeń. Na początek zapytano uczniów, czy ich rodzice określili ścisłe zasady domowe. 25% uczniów wskazało, że ich rodzice zawsze lub prawie zawsze to robią, 27% uczniów, uważa, że taka sytuacja ma u nich miejsce często, 25% wskazało, iż czasami, 14% badanych przyznaje, że jego rodzice rzadko określają zasady zachowania się w domu, a 9% - nigdy lub prawie nigdy. W przypadku zasad zachowania się poza domem, 26% uczniów przyznało, że ich rodzice zawsze lub prawie zawsze określają ścisłe zasady, 29% uczniów przyznaje, że ma to miejsce często, 15% - czasami, zaś 17% wskazało odpowiedź,,rzadko. Nigdy tego nie robi 13% rodziców uczniów. 67

69 79% uczniów deklaruje, że ich rodzice zawsze lub prawie zawsze wiedzą, z kim oni spędzają wieczory. 13% badanych przyznaje, że jego rodzice często o tym wiedzą, 5% udzieliło odpowiedzi,,czasami, a 3% - nigdy lub prawie nigdy. 78% uczniów przyznaje, że ich rodzice zawsze wiedzą, gdzie oni spędzają wieczory. Często wie 17% rodziców, czasami - 2%, rzadko 1%, a nigdy lub prawie nigdy 2%. 85% uczniów uważa, że zawsze lub prawie zawsze może otrzymać ciepło i opiekę od matki lub ojca, a 11% badanych może ją otrzymać często. 2% uczniów wskazało tutaj odpowiedź,,czasami, 1% -,,rzadko, a 1% - nigdy lub prawie nigdy. Wsparcie emocjonalne zawsze od rodziców otrzymuje 79% uczniów, zaś 14% otrzymuje je często. 3% uważa, że może liczyć na wsparcie emocjonalne rodziców czasami, 3% rzadko, a 1% nigdy lub prawie nigdy. Jeśli chodzi o możliwość pożyczenia pieniędzy od rodziców, to 28% badanych uważa, że zawsze lub prawie zawsze może liczyć na taką pożyczkę, 24% często, 34% czasami, zaś 8% rzadko, a 6% nigdy lub prawie nigdy. 3 uczniów deklaruje, że zawsze lub prawie zawsze może łatwo dostać w podarunku pieniądze od rodziców, 2 przyznaje, że może często może dostać pieniądze od rodziców, 32% wskazało odpowiedź,,czasami, 15% -,,rzadko, a 3% - nigdy lub prawie nigdy. Jeśli chodzi o kontakty uczniów z przyjaciółmi, to 48% z nich uważa, że może zawsze lub prawie zawsze otrzymać ciepło i opiekę od najlepszego przyjaciela. 23% uważa, że mogłoby otrzymać ciepło często, 16% uczniów wskazało odpowiedź,,czasami, a 9% -,,rzadko, a 5% nigdy lub prawie nigdy. Analizując udzielone odpowiedzi można zauważyć, iż większość rodziców ustala reguł zachowania się, w związku z tym, uczniowie wiedzą co im wolno, a czego nie. Widać również, iż większość uczniowie może liczyć na wsparcie emocjonalne rodziców, a także otrzymują ciepło i opiekę. Należy pamiętać, że to przede wszystkim więzi rodzinne oraz przyjacielskie mają ogromny wpływ na stosunek dzieci i młodzieży do środków psychoaktywnych. Tab.27. Jak często poniższe stwierdzenia odnoszą się do Ciebie: Zawsze lub prawie zawsze Często Czasami Rzadko Nigdy lub prawie nigdy Moi rodzice określili ścisłe zasady, co ja mogę robić w domu 25% 27% 25% 14% 9% Moi rodzice określili ścisłe zasady, co ja mogę robić poza domem 26% 29% 15% 17% 13% 68

70 Moi rodzice wiedzą, z kim ja spędzam wieczory 79% 13% 5% 3% Moi rodzice wiedzą, gdzie ja spędzam wieczory 78% 17% 2% 1% 2% Mogę łatwo otrzymać ciepło i opiekę od matki lub ojca 85% 11% 2% 1% 1% Mogę łatwo otrzymać wsparcie emocjonalne od 79% 14% 3% 3% 1% matki lub ojca Mogę łatwo pożyczyć pieniądze od matki lub ojca 28% 24% 34% 8% 6% Mogę łatwo dostać w podarunku pieniądze od matki lub ojca % 15% 3% Mogę łatwo otrzymać ciepło i opiekę od mojego najlepszego przyjaciela 48% 23% 16% 9% 5% Mogę łatwo otrzymać wsparcie emocjonalne od mojego najlepszego przyjaciela 51% 25% 11% 7% 6% Zadawalający jest fakt, że zdecydowana większość uczniów brała udział w zajęciach profilaktycznych, podczas których były poruszane kwestie brania narkotyków (52%), palenia papierosów (54%) i spożywania alkoholu (57%). Wyk.91. Czy w bieżącym roku szkolnym brałe(a)ś udział w zajęciach w szkole (lekcji, spotkaniu) na których poruszano kwestie picia alkoholu, palenia tytoniu lub brania narkotyków? Kwestie brania narkotyków 52% 48% Kwestie palenia tytoniu 54% 46% Tak Nie Kwestie picia alkoholu 57% 43%

71 6. WNIOSKI I REKOMENDACJE Celem badania było przedstawienie aktualnych problemów alkoholowych, narkotykowych oraz przemocy domowej dotykających Gminę Piątnica w odniesieniu do opinii: dorosłych mieszkańców, uczniów oraz osób pracujących w punktach sprzedaży napojów alkoholowych. Cel ten został osiągnięty w toku weryfikacji zebranego materiału badawczego, będącego podstawą do opracowania wniosków i rekomendacji, które następnie posłużą do tworzenia różnego rodzaju programów pomocowych zmierzających do poprawy sytuacji na terenie gminy, w tym jakości życia jej mieszkańców. Przeprowadzona diagnoza oraz analiza danych umożliwiła: Rozpoznanie sytuacji dorosłych mieszkańców gminy, ich opinii i postaw względem uzależnień od substancji psychoaktywnych, Zapoznanie się z problemami uczniów szkoły podstawowej oraz gimnazjalnej, szczególnie ich postaw i doświadczeń związanych z wybranymi zagrożeniami społecznymi oraz uzależnieniami, Poznanie doświadczeń sprzedawców napojów alkoholowych związanych z wykonywanym przez nich zawodem, w szczególności sprzedaży alkoholu osobom niepełnoletnim lub nietrzeźwym. W oparciu o dokonaną analizę problemów społecznych zostały sformułowane rekomendacje. Poniżej znajduje się podsumowanie wniosków z badania diagnozującego aktualne problemy alkoholowe, narkotykowe oraz przemocy domowej na terenie Gminy Piątnica wraz z rekomendacjami co do dalszych działań profilaktycznych skierowanych do uczniów i mieszkańców gminy oraz instytucji, których celem jest profilaktyka. 70

72 Problem alkoholowy DOROŚLI MIESZKAŃCY PODSUMOWANIE 2% mieszkańców kilka razy w tygodniu pije alkohol najczęściej wybierają wino 74% 83% badanych pije więcej niż dopuszczalna dzienna porcja alkoholu 1% mieszkańców wykonywał obowiązki w pracy będąc pod wpływem alkoholu 1% badanych prowadził pojazd pod wpływem alkoholu 5% ankietowanych widziało kobiety w ciąży spożywające alkohol WNIOSKI Mieszkańcy gminy przejawiają wzór szkodliwego picia alkoholu, gdyż występują negatywne konsekwencje społeczne tj.: praca pod wpływem alkoholu, prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości, spożywanie alkoholu w ciąży. REKOMENDACJE Zaleca się przeprowadzenie przez Gminną Komisję ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych kampanii informacyjnej dotyczącej negatywnych skutków dla zdrowia i relacji społecznych nadużywania alkoholu. Istotnym jest dotarcie do jak najszerszego grona odbiorców. Rekomenduje się użycie ulotek, bilbordów i spotów reklamowych w lokalnej prasie i na stronie internetowej gminy powołując się na wyniki niniejszego raportu. Źródło: Rekomenduje się podjęcie działań edukacyjnych skierowanych zarówno do pracodawców jak i pracowników, których celem będzie przedstawienie konsekwencji prawny związanych 71

73 podejmowaniem pracy w stanie nietrzeźwym oraz zagrożeń wynikających z takiej sytuacji. Implikacje prawne zawarte są w Ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 r., gdzie art. 17 ust.1 mówi: Kierownik zakładu pracy lub osoba przez niego upoważniona mają obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on w pracy w stanie po spożyciu alkoholu albo spożył alkohol w trakcie pracy. Okoliczności stanowiące podstawę decyzji powinny być podane pracownikowi do wiadomości. Ustawodawca określa również, kto przeprowadza kontrolę stanu trzeźwości, art. 17 ust. 3 wyżej wymienionej ustawy: Na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej, a także na żądanie pracownika, o którym mowa w ust. 1, badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego. Zabiegu pobrania krwi dokonuje fachowy pracownik służby zdrowia. Do badania stanu trzeźwości stosuje się przepisy, wydane na podstawie art.47 ust.2. Zaleca się przeprowadzenie szkolenia pt. Pracownik pod wpływem Wymiaru Sprawiedliwości- czyli o konsekwencjach stosowania alkoholu w miejscu pracy lub wypełniania obowiązków w stanie po spożyciu. Zaleca się przeprowadzenie kampanii profilaktycznej z zakresu konsekwencji prawnospołecznych związanych z prowadzeniem pojazdu po wypiciu alkoholu. Rekomenduje się zwiększyć kontrole Policji pod kątem trzeźwości kierowców na terenie Gminy Piątnica, a także przeprowadzić warsztaty dla uczniów i nauczycieli z użyciem alkogogli 8. Pomocne mogą się okazać ulotki i plakaty, takie jak: Źródło: Część mieszkańców widziało na terenie gminy kobiety w ciąży pijące napoje wysokoprocentowe. W związku z tym zaleca się przeprowadzenie kampanii informującej o skutkach picia w ciąży, jak również zapoznanie mieszkańców z tematyką FAS. 8 dostęp z dnia r., 72

74 Problem nikotynowy PODSUMOWANIE 14% mieszkańców codziennie pali papierosy 28% wypala od 16 do 25 sztuk papierosów na dzień 69% badanych pali papierosy dla towarzystwa 38% próbowało rzucić palenie wiele razy, ale nieskutecznie WNIOSKI Część piątnickiej społeczności pali papierosy nałogowo. REKOMENDACJE należy podjąć działania profilaktyczne, mające na celu edukację mieszkańców z zakresu szkodliwości nikotyny na zdrowie palacze i jego najbliższego otoczenia. Problem narkotykowy PODSUMOWANIE 3% respondentów twierdzi, że narkotyki są łatwo dostępne na terenie gminy WNIOSKI Część mieszkańców twierdzi, że narkotyki są łatwo dostępne na terenie gminy. REKOMENDACJE Zaleca się przeprowadzić działania profilaktyczne na poziomie uniwersalnym dotyczące konsekwencji zdrowotnych, społecznych i prawnych zażywania narkotyków i dopalaczy. Działania powinny mieć szeroki zasięg, który będzie możliwy do zrealizowania za pomocą kampanii informacyjno-edukacyjnej przy użyciu ulotek, plakatów i artykułów sponsorowanych przez gminę w lokalnej prasie. 73

75 Problem alkoholowy DZIECI I MŁODZIEŻ PODSUMOWANIE 1 ma za sobą inicjację alkoholową W ciągu ostatnich 30 dni 1% uczniów pił napoje alkoholowe 3-5 razy 2% uczniów upiło się napojem alkoholowym kiedykolwiek w życiu WNIOSKI Uczniowie eksperymentują z napojami alkoholowymi. REKOMENDACJE W związku z problemem alkoholowym, proponujemy holistyczne działania obejmujące nie tylko uczniów, a przede wszystkim rodziców, nauczycieli, sprzedawców, pracowników lokali gastronomicznych oraz dorosłych mieszkańców gminy. Tylko holistyczne działania mogą przynieść zamierzony skutek. Rekomenduje się podjęcie działań profilaktycznych na poziomie uniwersalnym wśród dzieci i młodzieży w celu obniżenia liczby uczniów inicjujących we wczesnych latach picie alkoholu. Zaleca się przeprowadzenie programu rekomendowanego przez Państwową Agencję ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych pt. Fantastyczne możliwości (Załącznik nr 1). Program należy dostosować do indywidualnych potrzeb. Również rekomenduje się przedstawienie dzieciom i młodzieży gry edukacyjnej Nie, bo tak, której celem jest podnoszenie świadomości na temat szkodliwości alkoholu, oraz opóźnienie inicjacji, rezygnacji lub ograniczenia korzystania z alkoholu przez nieletnich. Aplikacja jest do pobrania w sklepie play, pod Działania profilaktyczne powinny być skoncentrowane na osłabianiu wpływu czynników ryzyka i wzmacnianiu czynników chroniących. Wśród czynników chroniących należy wymienić silną więź z rodzicami, zainteresowanie nauką szkolną i rozwojem oraz skłonność do respektowania norm i wartości społecznych 74

76 Zorganizowanie kampanii informacyjnej dla młodzieży szkolnej w celu uświadomienia jak alkohol negatywnie wpływają na organizm człowieka oraz funkcjonowanie społeczności, poprzez różnego rodzaju akcje ulotkowe lub plakatowe. Źródło: Badania pokazało dużą rolę telewizji oraz Internetu w kształtowaniu postaw i opinii względem substancji odurzających, co powinno być wskazówką do opracowania działań profilaktycznych prowadzonych w szkołach. Naturalnym środowiskiem młodych ludzi wczasach współczesnych jest Internet, dlatego warto spróbować dotrzeć do najmłodszych grup właśnie w ten sposób. Wdrażanie działań ukierunkowanych na wzmacnianie systemu wartości młodzieży, w szczególności wartości zdrowia, a także kształtowanie wśród dzieci i młodzieży przekonań normatywnych i umiejętności psychospołecznych. Ponadto, rekomenduje się ewaluacje programów profilaktycznych, która pokaże skuteczność prowadzonych działań oraz wskaże obszary, które wymagają jeszcze pogłębionych działań. Szkolenie dla nauczycieli: o Propozycja szkolenia z najważniejszych umiejętności wychowawczych dla nauczycieli. Tematyka zajęć powinna być nakierunkowana na obszar konfliktów międzypokoleniowych i komunikację, a także budowanie autorytetu opiekuna lub sposobu na jego odzyskanie. Istotne jest także, aby podczas szkoleń zwrócić uwagę nauczycieli na problem przyzwolenia społecznego na zakup alkoholu przez nieletnich. 75

77 Szkolenie dla rodziców: o Zajęcia dla rodziców powinny być nakierunkowane na wczesne diagnozowanie niepokojących sygnałów w tym wytyczne do obserwowania i rozmów diagnozujących problem alkoholowy, a także w praktyczny sposób zapoznanie rodziców z alkotestami i testami antynarkotykowymi. Dodatkowo zaleca się zwrócenie uwagi rodziców na problem przyzwolenia społecznego na zakup alkoholu przez nieletnich. Powinny wskazać rzetelne źródła wsparcia i informacji w zasięgu ręki oraz uniwersalne i skuteczne zasady współpracy ze szkołą. Problem nikotynowy PODSUMOWANIE 7% jest po inicjacji tytoniowej 2% uczniów w ciągu ostatnich 12 miesięcy paliło mniej niż 1 papierosa na tydzień WNIOSKI Uczniowie są narażeni na kontakt z wyrobami tytoniowymi. REKOMENDACJE Dzieci i młodzież należy objąć działaniami mającymi na celu uświadomienie skutków palenia papierosów. Podczas zajęć edukacyjno-informacyjnych zaleca się wykorzystanie nowoczesnych technologii i multimediów, ponieważ uczniowie wskazali na nie jako na atrakcyjne formy zajęć. 76

78 Problem narkotykowy PODSUMOWANIE 1% uczniów zażywał marihuanę lub haszysz, 1% zdarzyło się wąchać substancje chemiczne w celu odurzenia się WNIOSKI Uczniowie eksperymentują ze środkami psychoaktywnymi. REKOMENDACJE Podobnie jak w przypadku alkoholu, zalecamy objęcie działaniami profilaktycznymi nie tylko uczniów, ale również rodziców, nauczycieli oraz dorosłych mieszkańców gminy. W celu uświadomienia konsekwencji wynikających z zażywania środków psychoaktywnych zaleca się przeprowadzenie zajęć rekomendowanych przez Państwową Agencję ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Scenariusz zajęć pt. Szkolna Interwencja Profilaktyczna (Załącznik nr 2). Zorganizowanie zajęć profilaktycznych w celu uświadomienia i uzupełnienia wiedzy jak narkotyki i dopalacze negatywnie wpływają na organizm człowieka - dla młodzieży szkolnej. Źródło: 77

79 Badanie wykazało dużą rolę telewizji oraz Internetu w kształtowaniu postaw i opinii względem substancji odurzających, co powinno być wskazówką do opracowania działań profilaktycznych prowadzonych w szkołach. Naturalnym środowiskiem młodych ludzi w czasach współczesnych jest Internet, dlatego warto spróbować dotrzeć do uczniów właśnie w ten sposób. Promowanie zdrowego stylu życia jako przeciwdziałanie oraz zapobieganie problemom, związanym z sięganiem po narkotyki przez dzieci, młodzież i osoby dorosłe. Edukacja publiczna, poruszająca kwestię konsekwencji prawnych, zdrowotnych i społecznych używania narkotyków. 78

80 SPRZEDAWCY PODSUMOWANIE 5 sprzedawcom zdarzyła się wiele razy sytuacja, że osoba nieletnia chciała kupić alkohol, 3 ekspedientów sprzedało alkohol osobie nietrzeźwej, 3 sprzedawców twierdzi, iż ustawa o wychowaniu w trzeźwości reguluje sprzedaż alkoholu kobietom w ciąży. WNIOSKI Części sprzedawców zdarza się sprzedać alkohol osobom nietrzeźwym. REKOMENDACJE Z zebranych i opracowanych danych wynika, że osoby niepełnoletnie i pod wpływem alkoholu mogą kupić alkohol na terenie gminy. Stanowi to złamanie prawa w myśl ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, w której art. 15, mówi: Zabrania się sprzedaży i podawania napojów alkoholowych: 1) osobom, których zachowanie wskazuje, że znajdują się w stanie nietrzeźwym; 2) osobom do lat 18 [ ]. Zaleca się przeprowadzenie kontroli w punktach sprzedaży alkoholu przez Policję wraz z członkiem Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, jak również przeprowadzenie badania Tajemniczy Klient. Polega ono na wizycie kontrolowanej w punkcie sprzedaży alkoholu oraz próbie zakupu alkoholu przez osobę wyglądającą na niepełnoletnią. Specjalnie przeszkoleni audytorzy, jako klienci przeprowadzają zgodnie z wcześniej ustalonym scenariuszem wizytę w wyznaczonym punkcie, a następnie, zaraz po zakończeniu, notują wyniku w odpowiednio do tego przygotowanym kwestionariuszu. Po badaniu zaleca się przeprowadzenie szkolenia terenowego wśród sprzedawców dotyczącego konsekwencji prawnych, moralnych, społecznych wynikających z nieodpowiedzialnej sprzedaży alkoholu 9. 9 Źródło: Ośrodek Psychoprofilaktyki Nowa perspektywa, Szkolenie dla właścicieli oraz punktów sprzedaży alkoholu. Tajemniczy klient. 79

81 Źródło: Zwraca się uwagę, iż szkolenia dla sprzedawców powinny odbywać się w punktach sprzedaży alkoholu, dzięki czemu osoba prowadząca szkolenie będzie mogła dostosować przekazywane treści do specyfiki danego miejsca oraz wskazać rozwiązania problemów, z którymi zmaga się dany sprzedawca. Szkolenia w punktach sprzedaży okazują się bardziej skuteczne niż szkolenia stacjonarne. Źródło: 80

82 7. PORÓWNANIE WYNIKÓW BADAŃ REALIZOWANYCH W GMINIE PIĄTNICA DO WYNIKÓW BADAŃ WOJEWÓDZKICH Wyniki badań realizowanych w Gminie Piątnica w roku 2018 porównano również z wynikami badań wojewódzkich. Do analizy porównawczej wybrano te badania, które zostały przeprowadzone w oparciu o podobną metodologię i cel badań. Porównanie to ma na celu ukazanie różnic pomiędzy danymi wojewódzkimi a danymi lokalnymi. Poniżej zaprezentowano wyniki przeprowadzonej analizy Piątnica a dane wojewódzkie Niniejszą diagnozę problemu uzależnień w Gminie Piątnica porównano do wyników badań wojewódzkich przeprowadzonych przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku tj. raportu,,problematyka uzależnień wśród dzieci i młodzieży Informacje o porównywanych raportach Diagnoza przeprowadzona przez ROPS miała charakter wojewódzki. Realizowana była w 2011 roku, na reprezentatywnej próbie mieszkańców gospodarstw domowych w wieku 15 lat i więcej. Badania przeprowadzone zostały metodą wywiadów kwestionariuszowych, realizowanych przez ankieterów (face-to-face interview) oraz przy wsparciu komputerowym (CAPI). Kwestionariusz składał się z pytań zamkniętych. Przy jego konstruowaniu zadbano o porównywalność wyników z wynikami badań szkolnych (ESPAD) Problem alkoholowy Według danych ROPS w roku 2011 odsetek konsumentów alkoholu wynosił 22% w szkole podstawowej i 43% w gimnazjum. Za konsumenta danego napoju alkoholowego przyjmowano osobę, która piła dany napój chociaż raz w życiu. W przypadku mieszkańców Gminy Piątnica, do picia alkoholu przyznaje się 1 ankietowanych. Można zauważyć, że procent osób pijących alkohol w Gminie Piątnica jest znacznie mniejszy w stosunku do wyników wojewódzkich. Ankietowani potwierdzają tendencje wojewódzką, największy odsetek spożywa piwo (1). 81

83 Problem narkotykowy Z wyników wojewódzkich (raport ROPS) wynika, że używanie substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń to zjawisko bardzo rzadko deklarowane. Do substancji najbardziej rozpowszechnionych należą przetwory konopi, czy marihuana i haszysz. Do kontaktów z tą substancją psychoaktywną kiedykolwiek w życiu przyznało się 1% badanych z VI klas szkoły podstawowej, 4% z klas II gimnazjum i 13% z I klas ponadgimnazjalnych. Pozostałe substancje są o wiele rzadziej używane przez uczniów w województwie podlaskim. Dzieci i młodzież z Gminy Piątnica bardzo rzadko deklarują zażywanie substancji psychoaktywnych. Jednak wśród osób zażywających narkotyki, marihuana jest najbardziej popularna. Podobnie jak w całym kraju, problem narkomanii w Gminie jest obecny, jednak jego skala nie jest duża Problem nikotynowy Z wyników wojewódzkich wynika, iż 27% uczniów pali papierosy, gdzie 14% z nich pali kilka razy w tygodniu. Natomiast uczniowie szkół z Gminy Piątnica rzadziej niż dzieci w województwie sięgają po papierosy. Do palenia przyznaje się 7% uczniów. Co oznacza, iż problem nikotynizmu w Gminie Piątnica nie jest tak powszechny jak na terenie całego kraju. 82

84 Załącznik nr 1 SZKOLNA INTERWENCJA PROFILAKTYCZNA Rekomendowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Grupa docelowa Uczniowie ze wszystkich poziomów szkół, którzy sięgają po substancje psychoaktywne. Cele programu Celem ogólnym programu jest ograniczenie używania substancji psychoaktywnych przez uczniów oraz poprawa ich funkcjonowania w szkole. Założenia Metoda szkolnej interwencji profilaktycznej w swoich założeniach nawiązuje do krótkiej interwencji stosowanej przez lekarzy pierwszego kontaktu wobec osób dorosłych nadużywających alkoholu oraz zasad interwencji kryzysowej. Adresowana jest do rodziców i ich dzieci, którzy znaleźli się w sytuacji kryzysu związanego z używaniem przez dziecko narkotyków. Rola szkoły polega, przede wszystkim, na udzieleniu wsparcia rodzicom i uczniom w poradzeniu sobie z problemem poprzez dostarczenie odpowiednich informacji i zaproponowanie konkretnego sposobu rozwiązania problemu. Jednocześnie wyrażany jest brak akceptacji dla łamania przez ucznia zasady szkolnej, która zobowiązuje do nieużywania substancji psychoaktywnych. Interwencję trzeba podejmować jak najwcześniej, aby zapobiegać poważnym szkodom, jakie mogą wynikać z sięgania po środki psychoaktywne. 83

85 Używanie przez nastolatka zarówno legalnych (alkohol, papierosy) jak i nielegalnych substancji psychoaktywnych (narkotyki) jest zawsze zachowaniem ryzykownym, bez względu na swoją częstotliwość. Nawet okazjonalne sięganie po substancje psychoaktywne może prowadzić do negatywnych konsekwencji, takich jak: upojenie alkoholowe, zachowania impulsywne, wypadki, urazy, zatrucia związane z zażyciem zanieczyszczonego narkotyku, zaburzenia pracy układu oddechowego lub układu nerwowego. Osoby odurzone, częściej stają się też ofiarami przestępstw: kradzieży, gwałtów, pobić. Wczesna interwencja w przypadku sięgania przez młodzież po substancje psychoaktywne ma ogromne znaczenie dla zmiany zachowania nastolatków. Może zapobiegać poważnym problemom zdrowotnym i społecznym. Dlatego ważne jest, aby nauczyciele nie ignorowali żadnych sygnałów mogących wskazywać na kontakty ucznia ze środkami odurzającymi i od razu podejmowali działania interwencyjne. Ze względu na trudną sytuację psychologiczną ucznia i jego rodziców, interwencja musi być nastawiona na udzielenie im pomocy i wsparcia. Uczeń przyłapany w szkole na piciu alkoholu lub braniu narkotyków jest w bardzo trudnej psychologicznie i społecznie sytuacji. Wie, że przekroczył obowiązujące zasady zachowania, że złamał pewne reguły. Istnieje wszakże prawdopodobieństwo, że przypadek ujawniony w szkole jest wierzchołkiem góry lodowej" i branie narkotyków, czy picie alkoholu wymknęło się już spod kontroli ucznia. Samodzielne rozwiązanie zaistniałej sytuacji przekracza możliwości nastolatka i w związku z tym potrzebuje on wsparcia i pomocy. Rodzice, którzy dowiadują się, że ich dziecko ma doświadczenia związane z używaniem środków psychoaktywnych, lub jest o to podejrzewane, również znajdują się pod wpływem silnego stresu. Doświadczają emocji typowych dla takiego stanu: lęku, obniżonego nastroju, rozdrażnienia, wstydu, zdenerwowania, złości lub poczucia winy. W takiej sytuacji mogą reagować obronnie - zamykać się w sobie i unikać kontaktów z innymi ludźmi. Mogą też czuć się bezradni i niekompetentni. Trudno im wtedy podejmować racjonalne decyzje i konsekwentne działania. Aby pomóc własnemu dziecku, sami musza otrzymać pomoc i wsparcie. 84

86 Wyraźne określenie obowiązujących w szkole zasad i konsekwencji ich łamania sprzyja przestrzeganiu tych zasad. W regulaminie szkoły są zapisane zasady dotyczące zakazu picia alkoholu, palenia papierosów i używania narkotyków. Aby pełniły swoją funkcję uczniowie, rodzice i nauczyciele muszą je znać a także rozumieć ich ochronne znaczenie. Szkolne zasady, tak samo jak przepisy prawne tracą swoje znaczenie jeśli nie są egzekwowane. Dlatego ważne jest ustalenie trybu postępowania, wobec ucznia sięgającego po środki psychoaktywne oraz zapoznanie całej społeczności szkolnej z tą procedurą, zanim pojawi się konkretny problem. Ustalona procedura powinna oczywiście być ujednolicona (w ogólnym zarysie) i stosowana konsekwentnie we wszystkich sytuacjach związanych z łamaniem szkolnych zasad. Uprzedzenie wszystkich uczniów i rodziców co się stanie w przypadku, gdy konkretny uczeń będzie podejrzewany o używanie substancji psychoaktywnych jest skutecznym rozwiązaniem ponieważ: o o o wskazuje, że szkoła poważnie traktuje obowiązujący zakaz używania tego typu substancji, dowodzi, że personel nie będzie zupełnie bezradny wobec przypadków łamania szkolnych zasad, może zapobiegać naruszeniu przyjętych zasad przez uczniów. Opis programu Schemat metody interwencji profilaktycznej Rozmowa z uczniem, w trakcie której osoba prowadząca: o o o wyjaśnia powody zaproszenia ucznia na rozmowę ( nazywa problem); dokonuje ( na podstawie zebranych informacji) próby oceny skali problemu ucznia związanego z - używaniem przez niego substancji psychoaktywnych; udziela informacji zwrotnej na temat: zmian, jakie są zaszły w funkcjonowaniu ucznia, bezpośrednich zagrożeń zdrowia i bezpieczeństwa związanych z używaniem danego środka psychoaktywnego oraz dalszych kroków jakie będą podejmowane (w tym nawiązania kontaktu z rodzicami). 85

87 Rozmowa z rodzicami, w trakcie której osoba prowadząca: o o o o o informuje o powodach zainteresowania się ich dzieckiem, wymienia się informacjami o stanie dziecka, udziela informacji o zagrożeniach dla zdrowia i bezpieczeństwa dziecka, związanych z dalszym używaniem danego środka psychoaktywnego, proponuje podjęcie kolejnych działań, których efektem będzie wspólne sformułowanie, propozycji kontraktu dla dziecka. Kontrakt może również zawierać zobowiązania rodziców i szkoły, które służą wspieraniu dziecka w jego przestrzeganiu. Wspólne spotkanie z uczniem i jego rodzicami Spotkanie to służy przedstawieniu uczniowi wspólnego stanowiska szkoły i rodziców oraz zapoznaniu go z kontraktem. Uczeń przed podpisaniem kontraktu, ma prawo negocjowania zawartych tam warunków i dołączenia własnych propozycji. Standardy realizacji Program w szkole może realizować każdy pracownik szkoły, który brał udział w dwóch szkoleniach: o o rady pedagogicznej 4-godzinne spotkanie, którego celem jest zainicjowanie procesu wprowadzania metody interwencji do szkół, przekazanie wiedzy na temat: założeń, etapów oraz przebiegu szkolnej interwencji profilaktycznej, działania substancji psychoaktywnych a także sygnałów wskazujących na ich używanie, grupy nauczycieli i pedagogów szkolnych chętnych do prowadzenia działań interwencyjnych w szkole - jest to 12-godzinne szkolenie, którego celem jest przygotowanie uczestników do prowadzenia rozmów interwencyjnych z uczniami i ich rodzicami oraz sporządzania kontraktu. Realizatorzy programu powinni posiadać wiedzę o substancjach psychoaktywnych ze szczególnym uwzględnieniem bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia i życia oraz umiejętności nawiązywania i utrzymania kontaktu w sytuacjach konfliktowych, 86

88 prowadzenia rozmowy interwencyjnej z uczniem i rodzicami oraz zawierania i przestrzegania zasad kontraktu. Dowody jakości programu W badaniach ewaluacyjnych uczestniczyło 11 szkół (2 podstawowe, 6 gimnazjów, 3 szkoły średnie) z 3 różnych miejscowości. W pierwszym etapie realizacji projektu przeprowadzono diagnozę sytuacji w każdej szkole. Była ona oparta na indywidualnych wywiadach prowadzonych z przedstawicielami dyrekcji, nauczycieli i rodziców oraz z pedagogiem szkolnym. Na tej podstawie opracowywano i przeprowadzono zajęcia warsztatowe dla poszczególnych rad pedagogicznych oraz dla chętnych nauczycieli i pedagogów szkolnych W drugim etapie, który nastąpił po około roku od rozpoczęcia działań, przeprowadzono ewaluację procesu realizacji i wyników projektu. Była ona oparta na zogniskowanych wywiadach grupowych prowadzonych osobno z przedstawicielami każdej z jedenastu szkół. Do udziału w wywiadach starano się zaprosić te osoby, które były najbardziej aktywne i zaangażowane w działania związane z projektem. Oceny przydatności metody interwencji profilaktycznej w warunkach szkolnych dokonano w oparciu o analizę jakościową i ilościową danych zebranych w trakcie wywiadów grupowych. W wyniku przeprowadzonych analiz wyodrębniono łącznie 34 interwencje przeprowadzone w 11 szkołach, przy czym w szkołach podstawowych było ich 4, w gimnazjach 17 i w liceach 13. Nie było takiej szkoły, w której nie prowadzono działań interwencyjnych. Liczba interwencji prowadzonych w szkołach wahała się od jednej do sześciu. Większość z nich była prowadzona zgodnie z przyjętymi założeniami i schematem. Pozytywne efekty (czyli trwała pozytywna zmiana zachowania ucznia lub niestwierdzenie ponownego łamania szkolnych zasad) według oceny nauczycieli uzyskano w przypadku 15 interwencji. W 12 interwencjach uzyskano efekty, które trudno było nauczycielom jednoznacznie ocenić np. przyniosły pożądane skutki tylko w przypadku niektórych osób lub działania były jeszcze w toku albo brakowało jednoznacznych danych na temat rezultatów. W 7 przypadkach działania zakończyły się niepowodzeniem. Nauczyciele przyjmowali różne kryteria porażki od stwierdzenia braku 87

89 pozytywnych zmian w zachowaniu, poprzez widoczne, ale krótkotrwałe pozytywne zmiany lub zmiany częściowe, np. uczeń przestał pić alkohol w szkole, ale pije go poza nią. Przeprowadzone analizy statystyczne wskazują, ze im więcej elementów metody zostało wykorzystanych przez nauczycieli w kontakcie z uczniem, tym wyższe było prawdopodobieństwo odniesienia sukcesu. Źródło: Borucka A., Szkolna interwencja profilaktyczna (w:) Rekomendowane programy profilaktyki uzależnień, Fundacja Praesterno, Warszawa,

90 Załącznik nr 2 FANTASTYCZNE MOŻLIWOŚCI Rekomendowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Grupa docelowa Uczniowie klas V lub VI szkół podstawowych oraz ich rodzice Cele programu Opóźnienie inicjacji alkoholowej wśród dzieci oraz ograniczanie problemów związanych z piciem alkoholu przez dorastających poprzez wzmacnianie rodzinnych, indywidualnych i rówieśniczych czynników chroniących. Założenia Program Fantastyczne możliwości (FM) jest adaptacją amerykańskiego programu Amazaing Alternatives, opracowanego na Uniwersytecie Minnesota w ramach Projektu Northland. Wraz z Programem Domowych Detektywów (PDD) tworzy dwuletni program uniwersalnej profilaktyki alkoholowej. Podstawą do stworzenia projektu stały się uznane teorie wyjaśniające przyczyny sięgania przez dzieci i młodzież po alkohol i inne substancje psychoaktywne oraz wiedzę na temat czynników ryzyka i czynników chroniących związanych z indywidualnymi cechami nastolatka, jego rodziną, grupą rówieśniczą, szkołą oraz środowiskiem lokalnym. Autorzy programu odwołują się do teorii społecznego uczenia Alberta Bandury (1986), teorii uzasadnionego działania Icka Ajzena i Martina Fishbeina (1980), teorii zachowań problemowych Richarda Jessora (1987) oraz badań Denise Kandell (1992). Według założeń teorii społecznego uczenia używanie substancji psychoaktywnych jest społecznie wyuczonym zachowaniem, które kształtuje się i umacnia na skutek obserwacji i naśladowania zachowania innych osób. Naśladowanie atrakcyjnych modeli, jakimi w dzieciństwie są przede wszystkim rodzice, znaczący rówieśnicy, a także osoby z życia publicznego, jest dla dziecka a później 89

91 nastolatka źródłem pozytywnych wzmocnień. Tak więc to, w jaki sposób zachowują się osoby ważne dla młodego człowieka może stać się zarówno czynnikiem ryzyka, jak i czynnikiem chroniącym przed podejmowaniem niepożądanych zachowań. W związku z tym w programie zastosowano strategię profilaktyczną, polegająca na rozwijaniu umiejętności wychowawczych rodziców. Działania podejmowane w trakcie realizacji programu Fantastyczne możliwości oparte są na edukacji normatywnej, strategii profilaktycznej opracowanej na postawie Teorii uzasadnionego działania. Autorzy tej teorii wskazali na znacznie przekonań dotyczących rozpowszechnienia oraz stopnia społecznej akceptacji określonych zachowań. Przekonanie, iż używanie substancji psychoaktywnych jest powszechne i aprobowane, stanowi istotny czynnik ryzyka sięgania po te środki. Dlatego też podczas realizacji programu nauczyciele oraz rodzice są mobilizowani do wyrażania zdecydowanego sprzeciwu wobec sięgania po alkohol przez młodzież oraz własne dzieci. Rodzice są też zachęcani do ustalenia (lub zweryfikowania ustalonych podczas realizacji Programu Domowych Detektywów) zasad dotyczących picia alkoholu i konsekwentnego ich egzekwowania. Zgodnie z Teorią zachowań problemowych, takie zachowania jak używanie substancji psychoaktywnych, mimo iż są ryzykowne dla zdrowia i prawidłowego rozwoju, pozwalają niekiedy zaspokajać ważne potrzeby oraz osiągać przez nastolatków ich cele rozwojowe. Niedostateczna umiejętność radzenia sobie z wyzwaniami okresu dorastania jest czynnikiem ryzyka podejmowania zachowań problemowych. Wobec tego w programie Fantastyczne możliwości zastosowano strategię rozwoju umiejętności życiowych, która polega na wyposażaniu młodych ludzi w umiejętności pozwalające zaspokajać ich potrzeby w bezpieczny i konstruktywny sposób. Podczas programu ćwiczą, poprzez odgrywanie scenek, umiejętność odpierania presji otoczenia skłaniającej do picia. Ponadto uczniom jest przekazywana wiedza o bezpośrednich psychospołecznych konsekwencjach picia alkoholu. Głównym celem programu jest opóźnienie inicjacji alkoholowej. Osiągnięcie tego celu może przynieść większe i trwalsze efekty profilaktyczne. Badania wskazują, że im wcześniej dochodzi do inicjacji w piciu alkoholu, tym większe jest ryzyko rozwoju problemów z nim związanych w przyszłości. Ponadto, alkohol ułatwia wchodzenie w inne ryzykowne zachowania 90

92 okresu dojrzewania takie jak: palenie papierosów, używanie narkotyków, przedwczesny seks, wagarowanie czy konflikty z prawem (Kandel, 1992). Program Fantastyczne możliwości ma rzetelne podstawy teoretyczne i empiryczne dotyczące psychospołecznych i behawioralnych czynników, które sprzyjają sięganiu przez młodzież po alkohol. Został także oparty na wiedzy z zakresu psychologii rozwojowej i zasad prowadzenia badań ewaluacyjnych (Perry i wsp., 1996, Williams i Perry, 2003). To, czy nastolatek sięgnie po alkohol czy też nie, zależy od wielu czynników. Przeciwdziałanie tak zróżnicowanym i często niekorzystnym wpływom wymaga wszechstronnych działań, w związku z tym w programie prowadzone są zajęcia w klasie, a do współpracy i udziału zapraszani są rodzice i liderzy rówieśniczy. Ponadto, realizatorzy są zachęcani do organizowania atrakcyjnych zajęć pozalekcyjnych oraz innych pozaszkolnych działań o charakterze profilaktycznym, przygotowywanych przy udziale osób ze społeczności lokalnej. Opis programu Podobnie jak Program Domowych Detektywów, program Fantastyczne Możliwości składa się z części szkolnej i domowej. Realizacja programu rozpoczyna się Wieczorem fantastycznych pomysłów - spotkaniem uczniów, rodziców i nauczycieli, którego celem jest zainicjowanie programu oraz zachęcenie rodziców do aktywnego udziału w proponowanych aktywnościach. Cykl zajęć w klasie, prowadzonych przez nauczyciela i liderów młodzieżowych, składa się z 5 spotkań. Dotyczą one takich tematów jak: bezpośrednie konsekwencje picia alkoholu przez młodzież, powody sięgania po alkohol, rozpoznawanie i odpieranie nacisków społecznych związanych z piciem alkoholu, ćwiczenie różnych sposobów odmawiania oraz propagowanie alternatywnych wobec picia alkoholu sposobów spędzania wolnego czasu. Punktem wyjścia do dyskusji w klasie jest materiał dźwiękowy, który zawiera opowiadania nastolatków uczących się w gimnazjum: 2 chłopców i 2 dziewczynek. Bohaterowie dzielą się ze słuchaczami refleksjami na temat ważnych dla nich wydarzeń. Zadania liderów w programie Fantastyczne możliwości, w porównaniu z Programem Domowych Detektywów, są znacznie bardziej rozbudowane i złożone. Liderzy kierują pracą małych grup i wykonują zadania polegające, m.in. na 91

93 zbieraniu i notowaniu wyników dyskusji w małych grupach, prowadzeniu gier bądź odgrywaniu scenek. Domowa część programu realizowana jest równolegle z zajęciami w klasie. Podstawę tej części stanowią cztery broszury, adresowane przede wszystkim do rodziców. W broszurach poruszane są takie zagadnienia jak: sytuacje związane z piciem alkoholu, z którymi mogą stykać się dzieci; konsekwencje wczesnego sięgania po alkohol; informacje o alkoholu w środkach masowego przekazu (głównie w telewizji); rodzinne zasady dotyczące picia alkoholu, sposoby zapewnienia dzieciom atrakcyjnych form spędzania czasu z przyjaciółmi oraz ograniczenie dostępności alkoholu dla nastolatków w społeczności lokalnej. Zadania rodziców nie ograniczają się tylko do zapoznania z treścią kolejnych zeszytów, polegają również na rozwiązywaniu wraz z dziećmi zadań domowych. Celem zamieszczonych w tych zeszytach zadań jest stworzenie okazji do rozmowy na tematy związane z alkoholem. Program Fantastyczne możliwości kończy się wspólnym spotkaniem wszystkich uczestników - czyli Wieczorem dobrej zabawy. Realizacja programu Fantastyczne możliwości zajmuje około tygodni. Standardy realizacji Realizatorami programu są nauczyciel oraz pedagodzy szkolni, którzy ukończyli 8- godzinne szkolenie warsztatowe. Przedmiotem warsztatów jest zaprezentowanie uczestnikom założeń i przebiegu programu Fantastyczne możliwości. Nadzór nad realizacją programu nie jest wymagany, niemniej pedagodzy szkolni, którzy nie realizują programu w klasach, są zachęcani do koordynacji programu na terenie szkoły oraz wspierania nauczyciel w ich zadaniach. Dowody jakości programu Proces adaptacji programu do polskich warunków kulturowych był ściśle związany z ewaluacją formatywną. W ramach tej ewaluacji przeprowadzono wiele badań jakościowych i ilościowych, takich jak: wywiady grupowe z uczniami, liderami i realizatorami programu, obserwacje przebiegu zajęć w klasach, wywiady indywidualne z rodzicami, badania ankietowe uczniów i rodziców. Uzyskane dane umożliwiły 92

94 zidentyfikowanie aspektów programu, które wymagały zmian oraz podjęcie szczegółowych decyzji dotyczących koniecznych modyfikacji. Skuteczność programu oceniono w kilkuetapowym, longitudinalnym projekcie badawczym, w którym analizowano łączny wpływ Programu Domowych Detektywów oraz Fantastyczne Możliwości. Głównym celem tego projektu była ocena trwałości w czasie efektów dwuletniego programu profilaktycznego. Badania prowadzono na podstawie quasi-eksperymentalnego schematu badawczego, przeprowadzonego w warunkach naturalnych. Przedmiotem badań były rutynowe realizacje programu, prowadzone przez nauczycieli ze szkół z warszawskiej dzielnicy Ursynów. W grupie eksperymentalnej znalazło się 18 klas IV i V, a w grupie porównawczej 16 klas IV i V. W obu z tych grup czterokrotnie przeprowadzono audytoryjne, anonimowe badania ankietowe uczniów. Kontrolowano ponadto jakość realizacji programu (wywiady grupowe z nauczycielami, wywiady telefoniczne z rodzicami, dane z dokumentacji programu). Uzyskane wyniki wykazały korzystne, utrzymujące się przez rok od zakończenia oddziaływań profilaktycznych, efekty programu dotyczące czynników warunkujących picie alkoholu przez młodzież. Szczególnie istotne okazały się zmiany dotyczące takich czynników jak: proalkoholowe postawy uczestników programu, wiedza na temat konsekwencji picia alkoholu oraz przekonanie o możliwości odmowy picia w sytuacji presji rówieśniczej. Przede wszystkim, stwierdzono wpływ programu na zmienne behawioralne: ograniczenie przypadków upijania się i opóźnienie pierwszych prób picia alkoholu w towarzystwie rówieśników. Źródło: Pisarska A., Program Fantastyczne Możliwości (w:) Rekomendowane programy profilaktyki uzależnień, Fundacja Praesterno, Warszawa,

95 ul. Dworcowa 9a/ Kraków tel: fax: