NARZĘDZIA POŁOWOWE I URZĄDZENIA WSPIERAJĄCE ZRÓWNOWAŻONE RYBOŁÓWSTWO WOJCIECH GÓRSKI, BARTŁOMIEJ ARCISZEWSKI

Transkrypt

1 NARZĘDZIA POŁOWOWE I URZĄDZENIA WSPIERAJĄCE ZRÓWNOWAŻONE RYBOŁÓWSTWO WOJCIECH GÓRSKI, BARTŁOMIEJ ARCISZEWSKI STACJA MORSKA IM. PROFESORA KRZYSZTOFA SKÓRY INSTYTUT OCEANOGRAFII UNIWERSYTET GDAŃSKI 1

2 Każda działalność człowieka związana z eksploatacją zasobów naturalnych pozostawia pewien ślad w ekosystemie Rybołówstwo jest jednym z istotniejszych czynników mający wpływ na różnorodność biologiczną Raport Komisji Helsińskiej wskazuje, że połowy wykonywane włokami pelagicznymi, sieciami skrzelowymi, a także włokami dennymi i narzędziami pułapkowymi zajmują odpowiednio 1, 8, 9 i 12 miejsce w rankingu 40 antropogenicznych czynników mających jakikolwiek wpływ na różnorodność biologiczną całego ekosystemu Morza Bałtyckiego (HELCOM 2010) 2

3 Zrównoważone rybołówstwo prowadzone w sposób odpowiedzialny, zgodnie z obowiązującym prawem oraz charakteryzujące się niskim oddziaływaniem na naturalne środowisko 1. Ostrzegacze akustyczne (pingery), 2. Ostrzegacze wizualne (widoczne odcinki sieci), 3. sieci pokryte tlenkami metali, 4. odpowiednie wielkości oczek w sieciach, 5. ograniczanie połowów do określonych głębokości, 6. modyfikacje metod i narzędzi połowowych, 7. zamykanie obszarów dla rybołówstwa, w tym zamykanie okresowe KONWENCJA HELSIŃSKA Zalecenie o ochronie foki szarej na obszarze Morza Bałtyckiego nr foki, stanowią istotne, niepowtarzalne i cenne składniki ekosystemu Morza Bałtyckiego, a ich przetrwanie i dobro są nierozerwalnie związane z jakością środowiska Bałtyku. Foki Morza Bałtyckiego uznane są za istotny element wspólnego dziedzictwa naturalnego Regionu Morza Bałtyckiego 3

4 RYBOŁÓWSTWO - PRZYŁÓW - WYCZERPYWANIE ZASOBÓW POKARMU PRZEZ POŁOWY - NIEPOKOJENIE W MIEJSCACH WRAŻLIWYCH (ODPOCZYNKU, ROZRODU) - HAŁAS KONFLIKT - NISZCZENIE POŁOWU I SIECI - KONKURENCJA O ZASOBY RYB - WPŁYW NA REPRODUKCJĘ RYB - OGRANICZENIE OBSZARU ŁOWISK - ZWIĘKSZONA CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA PASOŻYTÓW GATUNKI CHRONIONE na podst. Westerberg H. i in.,

5 INTERAKCJA POMIĘDZY GATUNKAMI CHRONIONYMI A RYBOŁÓWSTWEM PRZYŁÓW 5

6 INTERAKCJA POMIĘDZY GATUNKAMI CHRONIONYMI A RYBOŁÓWSTWEM NISZCZENIE POŁOWU I SPRZĘTU 6

7 WRAŻLIWE NARZĘDZIA POŁOWOWE Narzędzia łowu pasywnego (Demel (biernego) ) 2009 < 12m 81,6 83,3 86,9 89,0 88,5 94, ,8 96,8 94,2 95,9 92,8 94,2 92,2 % Narzędzia, gdzie czynność człowieka zostaje ograniczona do wyszukania miejsca połowu, wystawienia i wybrania 12m 18,4 16,7 13,1 11,0 11,5 5,4 5,2 3,2 5,8 7,2 5,8 7,8 % narzędzi bez jakiegokolwiek aktywnego wysiłku względem przechwycenia ryby4,1 Tab. 1 Procentowy udział jednostek > i < 12m stosujących stawne sieci skrzelowe GNS w rejonie polskiej części Morza Bałtyckiego na podstawie danych z CMR % % % % % % % % % % Legenda % Liczba jednostek posiadająca stawne sieci skrzelowe (GNS) - na podstawie danych z MGMiŻŚ Liczba jednostek stosująca stawne sieci skrzelowe GNS - na podstawie danych z CMR Udział > 12m (czerwony) i < 12 GNS m (niebieski) stosujących Liczbajednostek jednostek stusujących sieci skrzelowe - na podstawie danych z CMR sieci skrzelowe GNS w rejonie polskiej części Morza Bałtyckiego (na podstawie danych z CMR) Rys. 1 Intensywność połowów stawnymi sieciami skrzelowymi (GNS) w poszczególnych kwadratach rybackich w latach 2004 i 2016 (na podstawie danych z CMR) 7

8 PRZYŁÓW MORŚWINÓW W POLSKIEJ CZĘŚCI MORZA BAŁTYCKIEGO Przyłów to część połowu obejmującą organizmy morskie poszczególnych Przyłów gatunków, które nie są celem połowów ukierunkowanych Włoki 6% Nieznane 12% Dane o przyłowie do 2016 r. zbierane były na zasadach dobrowolności - były zatem niedoszacowane Martwe znalezione na brzegu Sieci skrzelowe 46% Pławnice 36% Rys. 3 Liczba raportów o przyłowie (kolor czerwony) i znalezieniu martwych morświnów na brzegu (kolor szary) w polskiej strefie Morza Bałtyckiego w latach (Pawliczka Rys. 2 Miejsca 2013, przyłowu dane SMIOUG) i znalezienia martwych Rys. 4 Udział morświnów procentowy na brzegu narzędzi w latach połowowych (dane SMIOUG) w przyłowie morświnów w polskiej części Morza Bałtyckiego (dane SMIOUG z lat ) 8

9 PRZYŁÓW FOK W POLSKIEJ CZĘŚCI MORZA BAŁTYCKIEGO 20 Roczny 0 przyłów fok szarych w Morzu Bałtyckim szacowany jest na poziomie 7,7-8,4 % populacji. Przykładowe oszacowanie tego zjawiska dla 2012 r wskazało, że w sieciach zginęło około fok szarych -60 (Vanhatalo J. i in. 2014) Przyłów Martwe znalezione na brzegu Pułapkowe 13% Włoki 8% Nieokreślone 13% Pławnice 17% Sieci skrzelowe 52% Rys. 6 Liczba raportów o przyłowie (kolor czerwony) i znalezieniu martwych fok na brzegu (kolor szary) w polskiej strefie Morza Bałtyckiego w latach (dane SMIOUG) Rys. 5 Miejsca przyłowu i Rys. znalezienia 7 Udział martwych procentowy fok na narzędzi brzegu połowowych w latach (dane SMIOUG) w przyłowie fok w polskiej części Morza Bałtyckiego (dane SMIOUG z lat ) 9

10 PRZYŁÓW PTAKÓW W POLSKIEJ CZĘŚCI MORZA BAŁTYCKIEGO Ocenia się, że na obszarze Zatoki Gdańskiej ginie około ptaków rocznie. Najniebezpieczniejsze dla gatunków nurkujących są sieci o średnicy oczka przekraczającej 35 mm, pozostawione w płytkich wodach (do 20 m) w atrakcyjnych żerowiskowo rejonach np. ujściach rzek. Liczba przyławianych ptaków nurkujących w rejonie Bałtyku i Morza Północnego. Źródło: R. Žydelis et al

11 SZKODY W POŁOWACH WYRZĄDZANE PRZEZ SSAKI MORSKIE Dane o szkodach wyrządzanych przez ssaki morskie w połowach zbierane są na zasadach dobrowolności są zatem niedoszacowane Pierwsze dobrowolne raporty o szkodach zaczęły napływać od rybaków w 2011 roku W latach zgłoszono łącznie 57 raportów 11

12 SZKODY W POŁOWACH WYRZĄDZANE PRZEZ SSAKI MORSKIE Od 2014 roku na prośbę administracji rybacy zaczęli raportować szkody w połowach i narzędziach połowowych w dziennikach i miesięcznych raportach połowowych Liczba strat w narzędziach połowowych: 2014 Liczba - 19 zgłoszeń strat w połowach: zgłoszeń (do dnia ) Większość strat dotyczyła stawnych sieci skrzelowych (GNS). Pojedyncze Na podstawie przypadki danych z MGMiŻŚ dotyczyły takli (LLD) oraz sznurów haczykowych (LLS) Na podstawie Rys. danych 8 Straty z MGMiŻŚ w połowach (liczba zgłoszeń) w poszczególnych kwadratach rybackich w latach oraz 2016 (dane MGMiŻŚ) 12

13 WSPÓLNY CEL = WSPÓŁPRACA - ZMNIEJSZENIE ŚMIERTELNOŚCI POŁOWOWEJ GATUNKÓW CHRONIONYCH - OGRANICZENIE STRAT RYBACKICH visitbalticsea.net visitbalticsea.net 13

14 ALTERNATYWNE NARZĘDZIA POŁOWOWE Modyfikacja narzędzi połowowych na przestrzeni trzech dekad (Szwecja, Finlandia) - drewniane osłony na komorach łownych żaków węgorzowych, - zastosowanie mocniejszej tkaniny sieciowej (dyneema), - zapewnienie stałego napięcia tkaniny w klatce łownej, - zastosowanie klatki zewnętrznej wokół komory łownej, - umożliwienie rybom ucieczki przez oczka skrzydła naprowadzającego (oczko 400 mm) dyneema tk. tradycyjna SIEĆ PONTONOWA PONTOON TRAP 14

15 ALTERNATYWNE NARZĘDZIA POŁOWOWE KLATKA DORSZOWA (COD POT) Pułapki dorszowe to jedne z selektywnych, alternatywnych narzędzi połowowych pozwalających uniknąć przyłowu ssaków oraz ptaków morskich Średnia liczba ryb/klatka (kolor niebieski) Średnia masa ryb/klatka (kolor zielony) Lundin Carapax N Kurt Lundin 3.0 Olle Sara stabil 20 mm Sara stabil 40 mm Sim_Cpx Carapax 2014 Wykres prezentowany podczas spotkanie grupy roboczej ds. przyłowu WGBYC ICES przez Sara Koningson Kurt Olle 15

16 ALTERNATYWNE NARZĘDZIA POŁOWOWE KLATKA DORSZOWA (COD POT) Rys. 9 Porównanie dziennego połowu na kuter w poszczególnych miesiącach przy użyciu narzędzi tradycyjnych (nety i haki) oraz klatek dorszowych (Konigson 2012) 16

17 ALTERNATYWNE NARZĘDZIA POŁOWOWE PONTOON TRAP 17

18 ALTERNATYWNE NARZĘDZIA POŁOWOWE Połowy i straty w połowach wykonywanych pułapką starego i nowego typu (zmodyfikowaną) Okres połowów , Próba A , Próba B , Próba C Cały okres Rodzaj pułapki Stara Nowa Stara Nowa Stara Nowa Stara Nowa Wyniki połowów Liczba złowionych łososi Przeciętna masa łososia (kg) 8,8 10,9 7,7 7,0 5,0 4,5 7,2 7,2 Liczba złowionych troci ,3 83 Przeciętna masa troci (kg) 2,5 2,3 3,9 4,2 2,7 0 3,3 4,1 Liczba złowionych sieji Liczba złowionych lipieni Odnotowane straty Liczba szczątków ryb Liczba uszkodzeń w sieciach Liczba utraconych łososi i troci % utraconych łososi i troci Źródło danych: Lunneryd, S. G., Fäjlling, A., and Westerberg, H A large-mesh salmon trap: a way of mitigating seal impact on a coastal fishery.-ices Journal of Marine Science, 60:

19 NARZĘDZIA PUŁAPKOWE STOSOWANE W POLSKICH OBSZARACH MORSKICH ŻAKI I MIEROŻE: komora łowna zamknięta osadzona na obręczach ze skrzydłami naprowadzającymi - na polskim wybrzeżu stosowane na Zalewie Wiślanym, Zalewie Szczecińskim, Zatoce Gdańskiej, ujściach rzek, - na litewskim i łotewskim używane także na przybrzeżnych wodach nieosłoniętych, - rozmiary i konfiguracja zależne od poławianych gatunków i lokalnych warunków hydrologicznych, - przeznaczone do połowu węgorzy, dorszy, łososiowatych, ryb, ryb łososiowatych, - możliwe straty rybackie i śmiertelny przyłów fok i ptaków - metody ograniczenia zagrożeń: stosowanie wzmocnionej tkaniny NIEWÓD STAWNY ŚLEDZIOWE - STAWNIK: sieciowej (Dyneema), montaż kraty w I komorze - stosowane na Zalewie Wiślanym w okresie tarła śledzia, - komory łowne otwarte od góry, konfigurowane w zestawy, - bezpieczny dla fok Dzieje.pl Fot. PAP/T. Waszczuk 19

20 NARZĘDZIA PUŁAPKOWE STOSOWANE W POLSKICH OBSZARACH MORSKICH NIEWÓD ŚLEDZIOWY Zaucha J., Grzywacz R., Szydłowski R. (1993) Niewody stawne, Studia i Materiały MIR, Seria B, nr 63 - konstrukcja opracowana w latach 80. przez MIR-PIB, - testy prowadzono w zachodniej części polskiego wybrzeża w okresie tarła śledzia na łowiskach przybrzeżnych (ok 12 m głębokości) - lokalnie nadal stosowana? - komory łowne zamknięte od góry, otwarta zagroda (okólnik) i skrzydła naprowadzające, wielkość oczka 25 mm (skrzydła) do 18 mm (worek) - dwie wersje: - obsługiwane przez dwie łodzie otwarto-pokładowe m, - obsługiwane przez kuter pełno-pokładowy 17 m z dostosowaną linią techniczną Brak śmiertelnego przyłowu fok informacja ustna - wystawianie i przeglądanie przez łodzie - otwarto-pokładowe przy wietrze do 3 o B trudna, ale możliwa do 4 o B - pełno-pokładowe przy wietrz do 6 o B - wyższa jakość ryby niż w mancach - wydajność w okresie testów 2-2,5 krotnie większa niż w połowach mancami (na jedną łódź) - dwukrotnie mniejsze zużycie paliwa 20

21 ODSTRASZACZE AKUSTYCZNE (PINGERY) Akustyczne urządzenie odstraszające działające w zakresie 145 db ( khz) umieszczone na sieciach rybackich, pozwalają uniknąć przypadkowego połowu małych waleni Rozporządzenie Rady (WE) nr 812/2004 z dnia r ustanawiające środki dotyczące przypadkowych połowów waleni w rybołówstwie 21

22 OCENA WPROWADZENIA NAKAZU STOSOWANIA PINGERÓW W POLSKIEJ CZĘŚCI OBSZARU 24 ICES

23 PODSUMOWANIE Formy negatywnego wpływu rybołówstwa na środowisko mają różny charakter, a ich ranga zleży od wielu czynników. Są mniej lub bardziej powszechne, oddziałujące czasowo lub permanentnie, niektóre dotyczą specyficznych obiektów eksploatacji, inne - siedlisk dennych bądź gatunków chronionych Ze względu na dobro dziedzictwa naturalnego Regionu Morza Bałtyckiego powinno dążyć się do wdrażania jak najbezpieczniejszych technik połowowych, które zapewnią nie tylko wysoką selektywność i efektywność względem gatunków poławianych komercyjnie ale również takich, które będą sprzyjać skutecznemu wydobyciu z zagrożenia morskich gatunków chronionych Powinno dążyć się do opracowania i wprowadzenia takich technik połowowych, które będą bezpieczne dla jak największej grupy organizmów a jednocześnie ograniczały szkody w połowach i sprzęcie wyrządzane przez gatunki chronione 23