Wprowadzenie do pedagogiki

Transkrypt

1 Wprowadzenie do pedagogiki Krzysztof Konarzewski

2 Wprowadzenie do pedagogiki: wycieczka z przewodnikiem po dyskursach pedagogicznych Pedagogika jest jedną z dyscyplin nauk społecznych. Istotą każdej dyscypliny jest dyskurs, czyli uporządkowana i metodyczna wymiana myśli specjalistów. Dyskursy pedagogiczne różnicują się na paradygmaty ( kierunki ) i specjalizacje.

3 Zróżnicowanie dyskursów utrudnia porozumiewanie się. W różnych paradygmatach te same słowa mogą być używane w innych znaczeniach: Dla nas wychowanie to wdrażanie młodego pokolenia do norm moralnych. Ależ nie, wychowanie to wyzwalanie ukrytych sił osobowych. Założenia przyjmowane w jednym paradygmacie mogą być odrzucane w innym: Zakładamy, że każdy człowiek aktywnie i twórczo kształtuje swoje życie. To nonsens, musimy wyjść od tego, że człowiek jest tworem swojej epoki historycznej i swojego otoczenia społecznego. Panowie zapominają o biologii. Jesteśmy zwierzętami, czy nam się to podoba, czy nie.

4 Rozmaicie określa się cele poznawcze: Chcemy się dowiedzieć, jakie wartości ceni dzisiejsza młodzież. Nie ma sensu tego badać: dziś ceni te, jutro inne. albo: Zamierzam zbadać, jak zmieniał się sposób finansowania szkół publicznych. To nie jest temat dla pedagoga, tylko dla księgowego.

5 Wprowadzenie do pedagogiki to mapa, która pomoże Państwu studiować pedagogikę.

6 Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk Najkrócej nauka jest tym, co robią i co osiągają grupy zawodowe uczonych. Istotą nauki jest instytucjonalizacja: za prawomocną uważa się tylko wiedzę wytworzoną zgodnie z procedurami ustalonymi przez samych uczonych. Te procedury nie zapewniają zdobywania wiedzy prawdziwej, ale zapewniają eliminowanie wiedzy fałszywej.

7 Klasyfikacje nauk DYSCYPLINY NAUKI DEDUKCYJNE logika formalna matematyka INDUKCYJNE pozostałe dyscypliny

8 DYSCYPLINY INDUKCYJNE PRZYRODNICZE HUMANISTYCZNE fizyka chemia biologia itp. SPOŁECZNE socjologia psychologia historia itp. O KULTURZE filologia filozofia religioznawstwo itp.

9 DYSCYPLINY INDUKCYJNE TEORETYCZNE nomologiczne (np. fizyka) typologiczne (np. historia sztuki) idiograficzne (np. historia) PRAKTYCZNE PRZYRODNICZE agronomia metalurgia itp. SPOŁECZNE psychologia praca socjalna itp.

10 Istota nauk indukcyjnych Teoria jest wytworem nieograniczonej wyobraźni uczonego. Uznanie teorii wymaga jej weryfikacji: Z ogólnej teorii T wyprowadzamy konkretne przewidywanie H. Sprawdzamy, czy zachodzi H. Jeśli tak, to T może być prawdziwa lub fałszywa. Jeśli nie, to T jest fałszywa. (T H) ~H ~T Kolektywna krytyka

11 Przykład: Jak nauka popadła w błąd i jak się z niego podniosła W dwóch próbkach skał uczeni znajdują skamieniałości z kształtu podobne do bakterii i wnioskują: To są skamieniałości bakterii. Ten wniosek jest pochopny, bo (1) kształt nie przesądza o genezie, (2) wymiary się nie zgadzają (bakterie są wielokrotnie większe).

12 Dlaczego wysunięto taki wniosek? Bo wiele obiecywał. Pierwsza próbka pochodziła z Ziemi, a druga z Marsa. Jak powiedział ówczesny prezydent Bill Clinton: przemówił do nas meteoryt Powiedział o możliwości istnienia życia [poza Ziemią]. Potwierdzenie tego faktu byłoby z pewnością jednym z najbardziej zdumiewających odkryć natury naszego Wszechświata dokonanym przez naukę. Ta antycypacja stępia krytycyzm. Drugą wątpliwość zbywa się nazewnictwem: To nie były zwykłe bakterie, lecz NANObakterie! (nano = miliardowa część czegoś). Nazwij anomalię, a straci połowę swojej obcości.

13 Uczeni chcą, żeby wniosek się utrzymał, więc szukają świadectw życia nanobakterii. Dostarczają ich Finowie. We współczesnych hodowlach komórkowych Finowie znajdują zanieczyszczenia z kształtu podobne do nanobakterii, a w tych zanieczyszczeniach białka i fragmenty DNA. Znów pochopne wnioskowanie, bo: (1) podobieństwo kształtu nie przesądza o tożsamości gatunkowej, (2) materia organiczna mogła się dostać do zanieczyszczeń z zewnątrz.

14 Jeśli nanobakterie są żywe, to powinny występować w organizmach żywych. Eureka! Fińscy uczeni odnajdują je w płynach ustrojowych ludzi i wielu zwierząt. Co robią nanobakterie w organizmie? W grę wchodzą trzy opcje: są pożyteczne, obojętne lub szkodliwe. Finowie wybierają ostatnią. Jak szkodzą nanobakterie? Finowie zauważają, że w hodowli nanobakterie czasem tworzą zmineralizowane złogi. I wnioskują: tak samo dzieje się w organizmie: nanobakterie tworzą złogi, które dają początek wielu dolegliwościom (np. kamicy nerkowej). Pochopnie bo to, co się dzieje w hodowli, nie musi się dziać w organizmie.

15 Skoro nanobakterie szkodzą, to trzeba je zwalczać. Powstają firmy farmaceutyczne (pierwszą zakładają Finowie, odkrywcy nanobakterii ) specjalizujące się w wykrywaniu i zwalczaniu najmniejszych patogenów.

16 Krytyka ujawnia błąd uczonych. Biologowie z Tajwanu wykazują doświadczalnie, że białka lub inne związki organiczne zaburzają naturalną krystalizację jonów wapniowych i fosforanowych: zamiast graniastosłupowych kryształów pojawiają się formy nanobakteryjne. Nanobakterie nigdy nie były żywe, więc teraz nazywa się je nanodrobinami.

17 Po kilku godzinach od dodania jonów wapniowych i fosforanowych do podłoża hodowlanego bogatego w substancje organiczne można było zobaczyć nanodrobiny pod mikroskopem elektronowym. Drobiny o średnicy nm są pod względem kształtu i rozmiarów podobne do żywych drobnoustrojów. Przypominają zwłaszcza rzekome nanobakterie.

18 Gdy drobiny osiągają średnicę kilkuset nanometrów, zaczynają łączyć się w dziwaczne kształty, a czasem przypominające obraz dzielącej się komórki. W tych drobinach, mających średnicę około 600 nm, przeważa już krystalizacja. Powierzchnię pokrywają zmineralizowane płatki o ostrych krawędziach. W końcu zmineralizowane drobiny zbijają się w zwartą masę pokrywającą całe dno naczynia hodowlanego.

19 Pojawia się pytanie: Co robią nanodrobiny w organizmie? Uczeni teoretyzują: (1) ponieważ mineralizacja jest potrzebna tylko w tkance kostnej, to w innych tkankach (np. w krwi) musi istnieć mechanizm hamujący powstawanie zmineralizowanych złogów; (2) częścią tego mechanizmu są białka (np. albumina i fetuina A), o których wiadomo, że potrafią się łączyć ze związkami wapnia i fosforu w kompleksy białkowowapniowe i hamować krystalizację tych związków, a także usuwać ich nadmiar z roztworu; (3) gdy pojemność białek zostanie przekroczona, kompleksy białkowo-wapniowe stają się jądrami lawinowej krystalizacji soli wapnia najpierw w formach nanodrobinowych, które potem obrastają wąsami, płatkami i ostatecznie zmieniają się w warstwę mineralnych blaszek i wiórków.

20 Z tego wynika, że: (1) to, co się dzieje w hodowli (powstawanie nanodrobin), dzieje się też w organizmie, w którym źle działa mechanizm usuwania nadmiaru minerałów; (2) obecność nanodrobin w organizmie świadczy o zaburzeniach metabolizmu wapnia (jest więc związana z chorobą, choć jako skutek, a nie przyczyna); (3) obecność nanodrobin w meteorycie marsjańskim może świadczyć o kontakcie z materią organiczną.

21 Pytanie o pedagogikę gdzie ją umieścić? Pedagogika jest wyjątkową dyscypliną uniwersytecką: w żadnej nie notuje się tak głębokich różnic w pojmowaniu własnego przedmiotu i zadań. Dlatego nie można zacząć wstępu do pedagogiki ogólną definicją (np. Pedagogika jest nauką o wychowaniu ). Potrzebny jest szkic podziałów.

22 Szkic podziałów PEDAGOGIKA Oceniająca i normująca Opisująca i wyjaśniająca Konserwatywna Rewolucyjna

23 Pedagogika oceniająca i normująca (aksjonormatywna) Świat jest ludzkim dziełem i jak wszystkie dzieła podlega krytyce. Pedagogika jest naukową krytyką ludzkiego świata: świadomie wybiera kryteria oceniania ( wartości ) ocenia świat systematycznie tworzy normy postępowania, dzięki którym świat może być lepszy.

24 Pedagogika nie jest zwyczajną dyscypliną uniwersytecką, lecz przewodniczką społeczeństwa pokazuje mu drogę i wspiera w trudach marszu. Zbigniew Kwieciński (parafraza)

25 Ulubionym zajęciem pedagogiki oceniającej i normującej jest konstruowanie ideałów. Na przykład ideału nauczyciela... (Jan Władysław Dawid, O duszy nauczycielstwa. Kraków 1912) Takie ideały są: dowolne, bo nie muszą sprostać żadnym sprawdzianom empirycznym jałowe, bo opierają się na fałszywym założeniu, że istnieje konstelacja cech osobowych, która gwarantuje rozwiązanie wszelkich problemów zawodowych zawsze i wszędzie.

26 Pedagogika konserwatywna geisteswissenschaftliche Pädagogik Pojęcie wychowania związek interpersonalny wychowawcy i wychowanka przeciwstawiony teraźniejszości (Janusz Korczak) Metoda poznania rozumienie (Wilhelm Diltey) Pedagogika autonomiczna dyscyplina naukowa (Erich Weniger)

27 Pedagogika rewolucyjna pień heglowsko-marksowski Wersja komunistyczna tworzy nowego człowieka dla nowego świata, zaczynając od zerwania ciągłości pokoleń (Anton Makarenko). Wersja reformistyczna zaleca wychowanie dostosowane do dającej się przewidzieć przyszłości (Bogdan Suchodolski). Wersja emancypacyjna demaskuje siły zniekształcające komunikowanie się ludzi (Jürgen Habermas, Alexander S. Neill).

28 Franciszek Starowieyski, plakat filmowy z 1955 r.

29 Idealna sytuacja komunikacyjna ideale Sprechsituation Według Jürgena Habermasa: Nikt, kto mógłby wnieść do dyskusji o danej sprawie istotny wkład, nie jest z niej wykluczony. Wszyscy mają jednakową szansę wypowiedzenia się w dyskusji. Uczestnicy dyskusji mówią to, co myślą. Dyskusja jest wolna od przymusu (np. ze strony uczestników mających władzę lub autorytet).

30 Pedagogika opisująca i wyjaśniająca Pojęcie wychowania socjalizacja Metoda poznania hipotetyczno-dedukcyjna (Karl Popper) Pedagogika jedna z dyscyplin nauk społecznych mająca rozbudowaną część praktyczną.

31 Instytucja społeczna Świat społeczny konstytuują instytucje społeczne. Instytucja społeczna to zobiektywizowany schemat współdziałania ludzi w celu rozwiązywania stałych problemów zbiorowości ludzkich (Peter Berger, Thomas Luckmann). Jeden z podziałów instytucji (Talcott Parsons): gospodarcze polityczne integracyjne socjalizacyjne.

32 Socjalizacja Socjalizacja to ogół historycznie wypracowanych i podzielanych schematów współdziałania ludzi w celu zachowania wzoru społeczeństwa (kultury) mimo biologicznego wymierania członków. Najważniejszą częścią zachowania wzoru jest wprowadzanie nowych osób w stare role.

33 Socjalizacja jest niańką wszystkich instytucji. Każdy schemat współdziałania ma swoich twórców. Ludzie lekceważą schematy pochodzące od twórców, których znają na co dzień (i mówili: Czyż to nie jest Jezus, syn Józefa, którego ojca i matkę my znamy? Jakżeż może on teraz mówić: «Z nieba zstąpiłem»? ; Jan 6, 42). Nowo wytworzony schemat nabywa mocy normatywnej, dopiero gdy zostanie oderwany od swoich twórców. Oderwanie następuje, gdy ktoś inny przekazuje schemat następnemu pokoleniu (np. apostołowie myśl Jezusa).

34 Każda kultura socjalizuje dzieci na swój sposób Jądro [taken for granted] ( Wartość to pożądany stan końcowy, cel socjalizacji) CEL SOCJALIZACYJNY (kim jest małe dziecko= stan początkowy, i kim powinno się stać= stan końcowy) GUSI od DZIKIEGO do UCYWILIZOWANEGO (członka kultury honoru) Człowiek z natury jest zły; socjalizacja go powściąga (tworzy podstawy panowania nad swoimi popędami) MISTEKOWIE od NIEROZWINIĘTEGO do ROZWINIĘTEGO Człowiek z natury jest dobry. Socjalizacja go uodparnia na zło (broni przed pokusami) STRATEGIA SOCJALIZACYJNA (jak to osiągnąć) WYMAGAĆ Strategia WCZESNEGO REAGOWANIA (nie ukarzesz dziś nie zapanujesz jutro) Główne narzędzie socjalizacji to karanie. Zgodnie z naszą psychologią: kara uczy reagować strachem na pokusę zakazanego działania, czyli blokuje motywację. PRZYZWALAĆ Strategia PRZECZEKANIA (samo z tego wyrośnie; cf. Mechaniczna pomarańcza Burghesa) Łagodna perswazja, ironia, dobry przykład, nagradzanie Agresja jest NIEPRZYZWOITA (potępiana, ale i pociągająca); cf. kultura honoru Frustracja Gniew Agresja Agresja jest NIEZDROWA Frustracja Gniew Agresja

35 Socjalizacja pierwotna i wtórna Pierwotna niezorganizowane wprowadzanie osób w ich pierwszą kulturę Wtórna zorganizowane wprowadzanie osób w następne kultury (np. zawodowe lub etniczne). Od socjalizacji wtórnej zależy trwanie wszystkich instytucji społecznych. Gdyby nie socjalizacja wtórna, zniknęłyby one z ludzkiej pamięci wraz ze śmiercią ostatniego inżyniera, polityka czy kapłana.

36 Organizacja Socjalizacja wtórna jest zorganizowana, czyli prowadzona w organizacjach. Organizacją nazywa się instytucję, która stara się zapanować nad zakłóceniami za pomocą: kodyfikacji procedur (w formie statutów i regulaminów) selekcji i szkolenia personelu kierowania nadzoru. Typową organizacją socjalizacji wtórnej jest szkoła. Pierwszą tak rozumianą szkołę założył w 1538 roku w Strasburgu Johannes Sturm.

37 Rodzina i szkoła Socjalizacja pierwotna najczęściej zaczyna się w rodzinie. Socjalizacja wtórna odbywa się w szkole (lub podobnych organizacjach) i jest: neutralna uczuciowo wybiórcza w oddziaływaniach ujednolicająca nastawiona na osiągnięcie.

38 Przedmiot pedagogiki opisującej i wyjaśniającej Właściwym przedmiotem pedagogiki opisującej i wyjaśniającej są organizacje socjalizacji wtórnej. Ogół tych organizacji nazywa się systemem oświaty. Pedagogika opisująca i wyjaśniająca bada genezę strukturę przemiany działania rezultaty systemu oświaty.

39 Kręgi zainteresowań pedagogiki opisującej i wyjaśniającej Inne nauki społeczne Pedagogika Inne instytucje SP SW

40 Subdyscypliny pedagogiczne Podział według instytucji: socjalizacja wtórna socjalizacja pierwotna resocjalizacja Podział według oddziaływań: nauczanie (instruction) wychowanie (education z przydawką, np. moral lub physical) (Terminem nadrzędnym jest kształcenie : nauczanie i wychowanie.)

41 Socjalizacja wtórna Dzieci i młodzież SUBDYSCYPLINY GŁÓWNE Instytucja Osoby Kształcenie Dydaktyka ogólna (teoria Ogólna teoria wychowania (teoria nauczania i uczenia się celów i metod oddziaływań w organizacjach socjalizacji wychowawczych w organizacjach wtórnej) socjalizacji wtórnej) Socjalizacja pierwotna Niepełnosprawni Resocjalizacja Dorośli Dzieci, młodzież i dorośli Dzieci, młodzież i dorośli Dydaktyki szczegółowe: typów szkolnictwa (ogólnokształcącego i zawodowego) etapów edukacji (np. dydaktyka edukacji początkowej) przedmiotów nauczania 1 (np. dydaktyka matematyki) Pedagogika specjalna surdopedagogika tyflopedagogika oligofrenopedagogika Andragogika Szczegółowe teorie wychowania 2 : moralnego społecznego estetycznego fizycznego religijnego Pedagogika społeczna Pedagogika opiekuńcza Pedagogika resocjalizacyjna

42 Socjalizacja wtórna Systemy Nauczyciele Uczniowie SUBDYSCYPLINY POMOCNICZE Pedagogika historyczno-porównawcza: historia oświaty historia myśli pedagogicznej teoria systemów oświatowych 3 Pedeutologia Teoria pomiaru osiągnięć edukacyjnych

43 Przypisy 1 Dydaktyka to termin urobiony z greckiego w XVII-wiecznych Niemczech. Zważywszy, że didaktikos znaczy pouczający, możemy uznać dydaktykę za odpowiednik polskiego pouczania o. Dydaktyka z przydawką, np. dydaktyka matematyki, znaczy pouczanie o matematyce, czyli teorię, a w języku potocznym także praktykę nauczania matematyki. Nazwa dydaktyka nauczania matematyki wygląda na pleonazm. W obiegu jest też termin metodyka, czyli uporządkowany wykład metod. Metodyka nauczania matematyki to opis metod nauczania matematyki. Metodyka nie jest synonimem dydaktyki, ponieważ nie zawiera właściwych każdej teorii założeń, definicji, sądów ogólnych i uzasadnień empirycznych. 2 Wychowanie z przydawką to oddziaływanie zmierzające do celów ogólnorozwojowych. Celem wychowania estetycznego, zwanego też wychowaniem przez sztukę, jest wrażliwość estetyczna. Nauczanie technik artystycznych, np. rysunku czy gry na fortepianie, mieści się w dziale dydaktyk szczegółowych (dotyczących kształcenia ogólnego lub zawodowego). Podobnie wychowanie fizyczne ma wytworzyć zamiłowanie do ruchu, dbałość o zdrowie, umiejętności rekreacyjne itp., a nie wyćwiczyć umiejętności niezbędne w poszczególnych dyscyplinach sportu. 3 Teoria systemów oświatowych, która zawsze zakłada porównania międzynarodowe, może pomagać w podejmowaniu racjonalnych decyzji oświatowych. Jest tak zwłaszcza wtedy, gdy porównań używa się do oznaczenia miejsc, w których Polska odbiega od rozwiązań modalnych w podobnych krajach.