Kwartalnik Górowski 61/

Transkrypt

1 I

2 SPIS TREŚCI Kamil Kutny: Członkowie górowskiego PSL (Mikołajczykowskiego)... s. III Mirosław Żłobiński: Od kuźni do Spółdzielni Pracy Produkcyjno-Handlowej... s. VIII Mirosław Żłobiński: Niby-Wybory s. XIII Kronika Amatorskiego Klubu Filmowego Profil cz. VI... s. XXX Mirosław Żłobiński: Ludowe Zespoły Sportowe po 1975 r.... s. XXXVII Stanisław Żyjewski: Sportowe początki... s. XLIV Spotkanie Bohaterowie obok nas Góra, 23 marca s. XLVIII ISSN II

3 CZŁONKOWIE GÓROWSKIEGO PSL (MIKOŁAJCZYKOWSKIEGO) Dzieje Polskiego Stronnictwa Ludowego są ściśle związane ze Stronnictwem Ludowym, które było jedną z partii tworzących rząd emigracyjny. Sytuacja zmieniła się, kiedy do kraju powrócił Stanisław Mikołajczyk i stał się faktycznym liderem stronnictwa. Zdecydował on o rozłamie i utworzeniu Polskiego Stronnictwa Ludowego. Większość działaczy, a w ślad za nimi szeregowych członków, zaczęła masowo porzucać szeregi SL, by wstąpić do nowo utworzonego PSL 1. Brak wzmianek o działalności PSL w powiatach: żarskim, wołowskim, strzelińskim i górowskim do końca 1945 r. nie pozwala na udzielenie odpowiedzi, czy stronnictwo to prowadziło jakąkolwiek działalność na tych terenach 2. Tymczasowy Zarząd Miejski PSL w Górze, jak podaje J. R. Sielezin, powstał 10 lutego 1946 r. i poinformował o swojej działalności tutejsze UB. Na pierwszego prezesa wybrano Leona Kosteckiego, II wiceprezesem został Józef Liskiewicz, sekretarzem Zygmunt Obertyński, skarbnikiem Eugeniusz Zwieszchanowski. W dokumentach bezpieki występują również jako członkowie zarządu powiatowego, nie ma natomiast podanej dokładnej daty powstania struktur partyjnych 3. Dzięki obszernej teczce operacyjnej 4 przechowywanej w zbiorach archiwum IPN we Wrocławiu wytworzonej przez PUBP w Górze znamy nazwiska większości członków PSL w Górze oraz członków zarządu w poszczególnych miejscowościach. Na pierwszej karcie podpisanej przez jednego z ubeków Bolesława Zezyka z Referatu V PUBP czytamy: [ ] mając na uwadze doniosłość znaczenia Obiektu Polskiego Stronnictwa Ludowego, ktu[ó]re znajduje się w mieście Góra Plac Wolności [4]. [ ] Postanowił [PUBP] zaprowadzić sprawę na Obiekt i nadać jej Kryptonim Fajtłapa 5. Nie jest znana dokładna liczba wszystkich członków PSL w powiecie górowskim. Szacuje się, że do referendum czerwcowego z 1946 r. było silnym stronnictwem politycznym. Kronika Miasta Góra podaje informację, że w tym samym roku (bez podania miesiąca) członków było ok W dokumencie wytworzonym przez bezpiekę 15 września 1946 r. podana jest liczba 450 członków, działających w 12 kołach gminnych i gromadzkich 7, a w całym powiecie ok. 22 koła 8. Przyczyn rozwiązania PSL było 1 M. Ordyłowski, PSL na Dolnym Śląsku , [w:] PSL w realiach społeczno-politycznych Dolnego Śląska w drugiej połowie lat czterdziestych XX w., Wrocław 2008, s J. R. Sielezin, Polskie Stronnictwo Ludowe na Dolnym Śląsku w latach , Wrocław 2000, s. 63, Tamże, s. 77. IPN Wr, 032/ Sprawa Obiektowa (SO) kategoria spraw operacyjnych [ ]. Wszczynana była w celu rozpracowywania wrogiej działalności. Zakładano je także w celu ochrony operacyjnej zagrożonych wrogą działalnością instytucji i organizacji, zjazdów i konferencji naukowych z udziałem osób z krajów niekomunistycznych, uroczystości i akcji organizowanych przez związki wyznaniowe i inne organizacje. Oprac. Ł. Kamiński, Lingua securitas, [w:] Wokół teczek bezpieki, Kraków 2015, s IPN Wr 032/469, k Kronika Miasta Góra, przechowywana w Bibliotece Miejskiej. Szerzej o górowskim PSL zob. M. Żłobiński, Polskie Stronnictwo Ludowe, [w:] Powiat górowski w czasie II wojny światowej i w pierwszych latach powojennych, pod red. K. Kutnego, Góra Wąsosz 2016, s IPN Wr 032/469, k IPN Wr 032/469, k III

4 wiele: działania bezpieki, praca agenturalna, nierówne traktowanie przez komunistów (PPR), szykany, wchłanianie do innych partii, ograniczenie działalności politycznej i inne. Deklaracja członkowska majora Józefa Boska 9 Źródło: IPN Wr 032/469, k marca 1947 r. szef PUBP w Górze chor. Jan Przybylski 10 przesłał do WUBP we Wrocławiu pismo, z którego dowiadujemy się o zakończeniu działalności PSL w Górze. Zawarto w nim pismo (do UB przesłane 31 grudnia 1946 r.) jednego z prezesów J. Liskiewicza: Niniejszym oświadczam, że na zebraniu Powiatowego Zarządu PSL w osobach Obertyńskiego Zygmunta, Go[ó]raja J[ózefa], Bernesa i Liskiewicza Józefa, w dniu r. zrzekam się stanowiska II wiceprezesa w/w Zarządu ponieważ nie widzę racji bytu, gdyż prezes Kostecki Leon wyjechał w niewiadomym kierunku. I wiceprezes Truskolaski Marian przeszedł do PPS a członkowie gromadnie zapisują się do Stronnictwa Ludowego. W/w na zebraniu nie sprzeciwili się. W związku z powyższym przestałem pełnić funkcję prezesa i nie biorę udziału czynnego w pracach PSL 11. Urząd 9 Józef Bosek ur r. w Pokomii k. Strzyżowa woj. lwowskie. Zmarł r. w Górze Śląskiej. Pseudonimy: Franciszek, Julian, Marian. Major artylerii. Od 1946 r. Komendant Dolnośląskiego Eksterytorialnego Inspektoratu WiN Lwów. Dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych i Srebrnym Krzyżem Zasług z Mieczami. W 1989 r. ekshumowany i przeniesiony na cmentarz Osobowicki we Wrocławiu. Więcej informacji na: IPN Wr 032/469, k. 30. IV

5 Bezpieczeństwa nie zapomniał jednak o byłych działaczach ludowych. Czołowi członkowie byli dalej inwigilowani. Sporządzono dokładne listy byłych członków PSL (z datami dziennymi), kiedy przeszli do innych partii. Rezygnacja z członkostwa w PSL Mikołaja Sokołowicza złożona w PUBP z powodu sprowadzenia na złą drogę Źródło: IPN Wr 032/469, k. 114 Poniżej wykaz Kół Zarządu Polskiego Stronnictwa Ludowego w powiecie górowskim (pisownia oryginalna): 1. Wąsosz (powołanie r.): Prezes: Edward Omielski Wiceprezes: Jan Frank (kierownik szkoły) Sekretarz: Wojciech Gadek Skarbnik: Franciszek Wawrzyniak 2. Czernina ( r. g. 17:00): Prezes: Mieczysław Macutkiewicz Sekretarz: Karol Kazik Skarbnik: Janina Brylinska 3. Grabowno ( r.): Prezes: Józef Rokoszewski Wiceprezes: Ignacy Wielochowski Sekretarz: Rudolf Turbian Skarbnik: Antoni Formorowski 4. Sławęcice ( r.): Prezes: Henryk Brojanowski Wiceprezes: Jan Sitnik Sekretarz: Kazimierz Małkiewicz Skarbnik: Jan Górski V

6 5. Konradowo [Wroniniec] ( r.): Prezes: Mikołaj Duchno Wiceprezes: Jan Wilk Sekretarz: Władysław Łęgowy Skarbnik: Ludwik Domański 6. Miechowiec [Miechów] ( r.): Prezes: Jan Załubski Wiceprezes: Michał Kaczor II Wiceprezes: Ludwik Langiewicz Sekretarz: Józef Biegaj [Biega] Skarbnik: Józef Kaczmarek 7. Gola ( r.): Prezes: Michał Skorecki Wiceprezes: Jan Skorecki II Wiceprezes: Franciszek Zieliński Sekretarz: Zygmunt Kiz[k]lewski Skarbnik: Antoni Zawadzki 8. Stara Góra ( r.): Prezes: Antoni Ciach Wiceprezes: Franciszek Gwoździk II Wiceprezes: Jan Kaczanowicz Sekretarz: Franciszek Stępień Skarbnik: Wiktor Binkol 9. Gajków [Strumienna] ( r.): Prezes: Karol Ślepecki Wiceprezes: Stanisław Rachowski Sekretarz: Anna Hołownia Skarbnik: Tadeusz Pończocha 10. Chróścina ( r.): Prezes: Antoni Kucharczyk Wiceprezes: Stanisław Gaździuk Sekretarz: Jan Juszkow Skarbnik: Jan Wotowicz 11. Sietejowo [Radosław] ( r.): Prezes: Władysław Krasnodębski Wiceprezes: Stefan Podgórski Sekretarz: Jan Szmędzik Skarbnik: Leon Holha 12. Wioska ( r.): Prezes: Marian Hałajewski Wiceprezes: Jan Pitura Sekretarz: Piotr Fiedorow Skarbnik: Michał Błaszkiewicz VI

7 13. Wielki Rudziczyn [Rudna Wielka] (zebranie zakończono o 18:30 odśpiewaniem Roty r.): Prezes: Michał Starczewski Wiceprezes: Wincenty Wajs II Wiceprezes: Henryk Sienkiewicz Sekretarz: Franciszek Jurko[w] Skarbnik: Stanisław Konczal 14. Zaułek [Sułów Mały] ( r.): Prezes: Franciszek Indyk Wiceprezes: Antoni Plewka II Wiceprezes: Aleksander Szymczak Sekretarz: Stanisław Migdał Skarbnik: Piotr Szymczak 15. Wiklina ( r.): Prezes: Piotr Kokot Wiceprezes: Jakub Stankiewicz II Wiceprezes: Stefan Gładki Sekretarz: Jan Zambowski Skarbnik: Stanisława Sikorska 16. Czarnoborsko ( r.): Prezes: Jan Michalski Wiceprezes: Józef Woźniak Sekretarz: Apolinary Osinkowski Skarbnik: Mateusz Kurpiel 17. Czechin [Czechnów] ( r.): Prezes: Kazimierz Niedźwiecki Wiceprezes: Marcin Pakuła II Wiceprezes: Józef Górski Sekretarz: Bronisław Janicki Skarbnik: Wacław Karaś Kamil Kutny VII

8 OD KUŹNI DO SPÓŁDZIELNI PRACY PRODUKCYJNO-HANDLOWEJ Początki tej firmy sięgają września 1948 r. Wtedy w miejscu starej kuźni przy ul. Armii Czerwonej 13 powstał zakład o nazwie Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska Ośrodek Maszynowy, zatrudniający kilkunastu pracowników (traktorzystów, kołodziei, ślusarzy), którzy głównie zajmowali się kuciem koni i okuwaniem wozów drewnianych. Funkcję kierownika pełnił Edward Bachurski 1. 1 lutego 1952 r. uchwałą Centralnego Związku Spółdzielczego Samopomoc Chłopska 2 utworzono Zakłady Remontowo-Montażowe oddział Góra Śląska, wykorzystując byłe warsztaty Spółdzielczego Ośrodka Maszynowego 3. Zakład wielokrotnie przechodził reorganizacje i zmieniał nazwę, ale zawsze był związany z Samopomocą Chłopską. Uwidoczniało się to nawet w nazwie 4 : Wojewódzki Związek Gminnych Spółdzielni Samopomoc Chłopska, Zakład Remontowo-Montażowy we Wrocławiu, Oddział Remontowo-Montażowy w Górze Śląskiej, ul. Armii Czerwonej 15. Wykonywane roboty zależały od potrzeb w ramach pionu Samopomocy Chłopskiej. W 1952 r. w związku z tym, że w skład zakładu wszedł warsztat SOM-u, przystąpiono do remontu maszyn rolniczych potrzebnych w wiosennych siewach. Z braku nowych części posługiwano się starymi, które przy pomocy spawania, toczenia i obrabiania wykorzystywano do remontu siewników. W podobny sposób remontowano maszyny żniwne i omłotowe. W czasie żniw zorganizowano brygady techniczne, które w polu usuwały awarie. W czerwcu warsztaty po SOM-ie przydzielono do Państwowego Ośrodka Maszynowego, tym samym zaprzestano remontów maszyn rolniczych 5. Od maja 1952 r. na polecenie zarządu głównego Samopomocy Chłopskiej w Warszawie zorganizowano brygady budowlane, które remontowały magazyny zbożowe. Górowski zakład wykonywał te prace w czterech powiatach: Góra Śląska, Milicz, Wołów i Lubin (Irządze, Przywsie i Sułów w powiecie milickim, Krzelów w powiecie wołowskim); ponadto wspomagali podobny zakład w Kłodzku, któremu brakowało ludzi, budując magazyny pasz słomiastych w Bierutowie w powiecie oleśnickim i w Szczytnie w powiecie kłodzkim. Dodatkowo górowscy budowlańcy wyremontowali sklepy w Czerninie i w Rudnie, punkt zlewu mleka w Rudnie i gospodę w Jemielnie 6. Na przełomie 1952 i 1953 r. zakład był nastawiony na roboty remontowobudowlane oraz w ramach robót mechanicznych wykonywano drobne naprawy transportu konnego 7. 1 Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. (kserokopia w posiadaniu Autora). 2 W oryginale Centralny Związek Spółdzielczy Samopomoc Chłopska (APW: PMRN Góra Śląska 29 s. 199). 3 APW: PMRN Góra Śląska 29 s. 199 ( Sprawozdanie opisowe z działalności Zakładów Remontowo-Montażowych Oddział Góra Śląska za okres od dnia 1.2. do r. ; s ); PPRN Góra Śląska 115 s. 16 ( Sprawozdanie opisowe z działalności Zakładów Remontowo-Montażowych Oddział Góra Śląska za okres od dnia 1.2. do r. ). 4 APW: PMRN Góra Śląska 29 s. 199 (odpis z pieczątki). 5 APW: PPRN Góra Śląska 115 s APW: PPRN Góra Śląska 115 s APW: PPRN Góra Śląska 115 s. 16. VIII

9 Zakłady Remontowo-Montażowe początkowo zatrudniały 24 pracowników. W miarę zwiększenia zadań produkcyjnych rosło zatrudnienie w lipcu już 50. Mogliby zatrudnić więcej osób, ale brakowało chętnych 8. W 1954 r. zorganizowano oddział budowlany we Wrocławiu, który miał wykonywać prace budowlane na terenie całego województwa wrocławskiego w pionie Centrali Rolniczych Spółdzielni Samopomoc Chłopska. Zmienił się profil działalności w Górze. Dostosowano go do produkcji kół do wozów chłopskich typu Kopalniak nr 2 i pomostów do ładowania trzody chlewnej i bydła. Wtedy zwolniono murarzy, cieśli i dekarzy, a na ich miejsce przyjęto kołodziei. Nadal też wykonywano usługi mechaniczne dla jednostek Samopomocy Chłopskiej i drobne usługi dla spółdzielni produkcyjnych i chłopów indywidualnych. Wtedy zakład zatrudniał 37 pracowników produkcyjnych i 7 umysłowych 9. Pracownicy zakładu (lata 40.) Zdjęcie udostępnili państwo Kazińcowie Początkowo miał wykonywać jedynie roboty na wewnętrzne potrzeby Powiatowego Związku Gminnych Spółdzielni. Od 1955 z uwagi na brak robót i nierentowność przyjmował zamówienia od wszystkich jednostek gospodarczych i chłopów indywidualnych. Głównie zajmowano się wytwarzaniem wozów z gumowymi kołami 10, ponadto stołów do suszenia skór, kiosków, ramek do suszenia kafli; dodatkowo świadczono usługi polegające na remontach wozów, maszyn i narzędzi rolniczych, urządzeń drukar- 8 APW: PPRN Góra Śląska 115 s APW: PMRN Góra Śląska 29 s W oryginale wozy gumowe (APW: PPRN Góra Śląska 1297 s. 27). IX

10 skich i budowlanych, itp. W 1958 r. podjął się remontu mieszkań w budynkach przy ul. Żeromskiego 2 i Świerczewskiego 23, które mieli zasiedlić pracownicy zakładu 11. W 1958 r. Zakłady Remontowo-Montażowe zatrudniały 39 osób, w tym 31 robotników, 2 pracowników administracyjnych, 3 inżynierów i 3 nieprodukcyjnych; robotnicy to: 4 kowali i 4 pomocników, 7 ślusarzy, 9 stolarzy, 5 kołodziei, 2 tokarzy 12. W 1960 r. planowano budowę hali produkcyjnej, co pozwoliłoby rozszerzyć produkcję i zwiększyć zatrudnienie o 20 osób, ale nie udało się tych planów zrealizować. W 1958 r. podlegał Zakładom Remontowo-Montażowym CRS Samopomoc Chłopska we Wrocławiu. Wkrótce to się zmieniło, Zakłady Remontowo-Montażowe bowiem z dniem 1 stycznia 1961 przejął Powiatowy Związek Gminnych Spółdzielni 13. Od lat 50. do 28 kwietnia 1964 r. zakładem kierował Lucjan Mycka, w tym dniu bowiem został wybrany na stanowisko przewodniczącego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze czerwca 1964 r. funkcję dyrektora objął jego wieloletni zastępca Zdzisław Podwiński 15. W 1966 r. Zakład Produkcyjno-Remontowo-Usługowy (zmiana nazwy) prowadził działalność produkcyjną i usługową, m.in. przerabiał materiały drzewne do produkcji beczek eksportowych, pawilonów sklepowych oraz inne asortymenty lipca 1970 r. do górowskiego przedsiębiorstwa został przyłączony Zakład Usług Remontowo-Budowlanych z Wąsosza i powstał Zakład Produkcyjno-Budowlano- Montażowy w Górze. Wybudował m.in. ciastkarnię i pawilon handlowy dla GS-u Góra, MBM 17 w Czerninie i Sławęcicach, ośrodek zdrowia w Rudnej Wielkiej. Produkował drewniane pawilony handlowe, palety drewniane dla Mery we Wrocławiu oraz kieszenie metalowe dla WSK Wrocław 18. Kolejnymi dyrektorami byli Kazimierz Bartkowiak i Kazimierz Idczak ( ). W tym czasie wybudowano piekarnie w Czerninie i Wąsoszu oraz ośrodek wypoczynkowy w Ryczeniu 19. Zakład Produkcyjno-Budowlano-Montażowy w połowie lat siedemdziesiątych prowadził działalność w zakresie usług remontowo-budowlanych, produkcji drzewnej i produkcji wyrobów betonowych. W ramach prac budowlanych budował restaurację dla Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Górze, późniejsza restauracja Parkowa (rozpoczęcie w listopadzie 1974 r., planowe zakończenie w 1975 r.), Dom Usług Bytowych Wąsosz (początek sierpień 1974, planowe zakończenie wrzesień 1975), pawilon handlowy w Jemielnie (początek listopad 1974, planowe zakończenie lipiec 1975). W 1975 r. rozpoczęto budowę zajezdni Spóldzielni Transportu Wiejskiego w Górze (marzec 1975), mieszalni pasz w Wąsoszu, Wiejskiego Domu Towarowego w Górze (stoi bezpośrednio przy obecnej ul. Dworcowej) i magazyn materiałów budowlanych w Wą- 11 APW: PPRN 1297 s. 27, 88 (16 kwietnia 1958 r.) 12 APW: PPRN 1297 s. 88 (16 kwietnia 1958 r.) 13 APL: KP PZPR Góra Śląska 40 s APL: PMRN Góra Śląska 13 s Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. (kserokopia w posiadaniu Autora). 16 APW: PPRN Góra Śląska PPRN 218 s Międzykółkowa Baza Maszynowa. 18 Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. (kserokopia w posiadaniu Autora). 19 Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. (kserokopia w posiadaniu Autora). X

11 soszu. Wymienione budowy rozpoczęto w lipcu 1975 r. Ponadto budowano dom mieszkalny w Górze i dom nauczyciela w Jemielnie 20. Od 1 lipca 1975 r. jednostka ponownie zmieniła nazwę na Wojewódzki Związek Gminnych Spółdzielni Zakład Inwestycji i Budownictwa w Lesznie Oddział Budowlano-Montażowy w Górze. Pod skrótem OBM do dziś wiele osób pamięta ten zakład. Wtedy wykonał następujące inwestycje: wytwórnie wód gazowanych w Górze i we Wschowie, ukończył budowę bazy dla Spółdzielni Transportu Wiejskiego w Górze, magazyn budowlany dla GS Góra, ukończył budowę przyszłej restauracji Parkowa, stację niskiego chłodzenia w Pakosławiu, kwaszarnię kapusty w Rawiczu, zajazd turystyczny w Miejskiej Górce oraz jałowniki 21. Funkcję dyrektora sprawował Stefan Jankowiak do czasu odejścia do pracy w KM- G PZPR na stanowisko I sekretarza, po nim stanowisko objął Eugeniusz Wołowicz (od 1 stycznia 1982 r.), wcześniej zastępca ds. technicznych 22. W pierwszej połowie lat 80. zakład stał się przedsiębiorstwem budowlanym i funkcjonował pod nazwą Zakład Budownictwa Wojewódzki Związek Spółdzielni Rolniczych Samopomoc Chłopska 23. Wówczas budował zajazd turystyczny w Miejskiej Górce, domki jednorodzinne dla spółdzielni mieszkaniowej, której członkami byli pracownicy zakładu, budynek administracyjno-socjalny dla spółdzielni mieszkaniowej w Górze, silosy i drogi w Witoszycach, blok dla ZOZ-u w Górze, kwaszarnię kapusty oraz zajął się adaptacją budynku dla Wielobranżowej Usługowej Spółdzielni Pracy w Górze i budynku dla straży pożarnej w Górze. W tym czasie Zakład Budownictwa dla własnych potrzeb wzniósł budynek administracyjno-socjalny (rozpoczęcie w styczniu 1982 r., planowane zakończenie w czerwcu 1984 r.) 24. W drugiej połowie lat 80. Zakład Budownictwa zajmował się budową bloku 20-rodzinnego dla spółdzielni mieszkaniowej, bloku 40-rodzinnego dla spółdzielni mieszkaniowej przy GS w Górze i bloku 36-rodzinnego dla nadleśnictwa, budynku administracyjno-socjalnego w Górze przy ul. 1 Maja, banku w Niechlowie, budynku administracyjno-socjalnego dla WUSP w Górze, adaptacją budynku dla straży pożarnej w Górze, sklepu do produkcji rolnej dla GS w Górze, łącznika między budynkami i wiaty dla Mery w Górze, rozbudową szkoły w Glince, uzbrojeniem terenu przy ul. Leśnej, magazynu zbożowego dla GS w Wąsoszu, centrali automatycznej w Górze, dwóch sklepów dla GS Łękanów oraz docieplaniem bloków dla spółdzielni mieszkaniowej 25. W 1986 r. w firmie pracowało 176 osób, ponadto w zakładzie uczniowie odbywali praktyczną naukę zawodu stolarza, elektryka, hydraulika, malarza i mechanika samocho- 20 APW: UP Góra 54 s ( Informacja Zakładu Produkcyjno-Budowlano-Montażowy [?] w Górze w zakresie planowanych zadań produkcyjno-inwestycyjnych w 1975 r. ; s ). 21 Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. (kserokopia w posiadaniu Autora). 22 Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. (kserokopia w posiadaniu Autora). Więcej o osobie E. Wołowicza Jerzy Maćkowski, Eugeniusz Wołowicz, Przegląd Górowski 2016 nr 6 s. 7, il. 23 APL: KM-G PZPR Góra 29 s. 262 (pismo z 9 października 1983 r.). Nazwa zaczerpnięta z pieczątki. 24 APL: KM-G PZPR Góra 29 s APL: KM-G PZPR Góra 33 s. 107 (pismo z 12 lutego 1987 r.); opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. XI

12 dowego 26. Pod koniec 1989 r. zatrudniano 173 osoby, a pod koniec lutego 1990 r października 1990 r. w związku z likwidacją WZGS-ów na bazie zakładu budownictwa powstała Spółdzielnia Pracy Produkcyjno-Handlowa, która chciała świadczyć usługi budowlano-remontowe. Inicjatorami jej powstania byli pracownicy, którzy po wniesieniu udziałów i wykupieniu majątku za pieniądze z kredytu bankowego stali się członkami spółdzielni. Na stanowisko prezesa wybrano dotychczasowego dyrektora E. Wołowicza 28. Szczególnie trudna sytuacja powstała w 1992 r., m.in. wynagrodzenie pracownikom wypłacano w formie zaliczek, co spowodowało, że 1 czerwca 1993 r. została postawiona w stan likwidacji. Funkcję likwidatora powierzono Eugeniuszowi Wołowiczowi 29. Jeszcze wcześniej, bo 31 maja większość pracowników otrzymała wypowiedzenia, pozostało 15, którzy zajęli się likwidacją spółdzielni. Przez kilka lat byli pracownicy starali się odzyskać niewypłacone należności 30. Mirosław Żłobiński 26 APL: KM-G PZPR Góra 33 s Stan zatrudnienia w uspołecznionych zakładach pracy na terenie Miasta i Gminy Góra wg stanu na dzień i wg stanu na dzień Sporządziła go Danuta Wiśniewska, kierownik Referatu Zatrudnienia i Spraw Socjalnych w Urzędzie Miasta i Gminy w Górze. 28 Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. 29 (l), Czy uda się przerwać proces likwidacji? ABC 1993 nr 78 s L. Moskal, Wydłużone umieranie, ABC 1994 nr 51 s. 6. XII

13 NIBY-WYBORY 1954 Po ogłoszeniu ustawy ordynacja wyborcza do rad narodowych z dnia 25 września 1954 r. PPRN, KP PZPR i PK FN w Górze Śląskiej 1 przystąpiły do przygotowania wyborów. Okręgi i obwody. Komisje wyborcze. 3 października 1954 r. uchwałą nr 153/54 PPRN podzieliło teren powiatu na 6 okręgów wyborczych dla wyborów do PRN (dwa w Górze Śląskiej, w Rudnej Wielkiej, Wąsoszu, Sicinach i Luboszycach). 8 października 1954 r. PPRN podjęła uchwałę nr 162/54 w sprawie ustalenia ilości, granic i numerów obwodów głosowania oraz siedzib obwodowych komisji wyborczych (5 na terenie Góry Śląskiej i 17 w każdej projektowanej Gromadzkiej Radzie Narodowej). Wyznaczono lokale przeznaczone do urzędowania komisji wyborczych oraz lokale wyborcze. Do przeprowadzenia tych niby-wyborów powołano: - Powiatową Komisję Terytorialną; - Miejską Komisję Terytorialną; - 6 Okręgowych Komisji Wyborczych do PRN; - Okręgową Komisję Wyborczą dla wyborów do Gromadzkich Rad Narodowych; - 4 Okręgowe Komisje Wyborcze do wyborów do MRN; - 22 Obwodowe Komisje Wyborcze. Powiatową Komisję Terytorialną powołano 6 października 1954 r. uchwałą PPRN nr 155/54. Na jej czele stanął Michał Krugliński jako przewodniczący, jego zastępcą został Kazimierz Ozimiński, a funkcję sekretarza pełnił Edward Baranowski, w skład komisji weszło jeszcze 9 członków. W tym samym dniu powołano Miejską Komisję Terytorialną z Marianem Zdrzewielskim jako przewodniczącym, Antonim Szendrykiem jako zastępcą, Stanisławem Wojciechowskim jako sekretarzem i z 7 członkami 2. 6 października 1954 r. PPRN podjęło uchwałę nr 159/54 o utworzeniu Okręgowej Komisji Wyborczej dla wyborów do Gromadzkich Rad Narodowych. Jej skład to: Jan Kończal przewodniczący, Stanisław Włodarski zastępca, Leokadia Nosal sekretarz i 4 członków 3. PPRN zorganizowało 17 października szkolenie przewodniczących Okręgowych Komisji Wyborczych, a 24 października szkolenie przewodniczących i sekretarzy Obwodowych Komisji Wyborczych listopada PPRN urządziło odprawę przewodniczących rad narodowych, na której oceniono dotychczasową pracę oraz informując jak ma wyglądać przygotowanie lokali wyborczych listopada przeprowadzono we Wrocławiu szkolenie członków PPRN odpowiedzialnych za szkolenie obwodowych komisji wyborczych. 26 listopada szkolono 1 W dokumentach, z których korzystałem, konsekwentnie używano nazwy Góra Śląska. 2 APW: PPRN Góra Śląska 284 s APW: PPRN Góra Śląska 284 s APW: PPRN Góra Śląska 6 s. 19 ( Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej z dotychczasowych prac przygotowawczych do wyborów do rad narodowych ). 5 APW: PPRN Góra Śląska 6 s. 19 ( Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej z dotychczasowych prac przygotowawczych do wyborów do rad narodowych ). XIII

14 przewodniczących i sekretarzy terytorialnych komisji wyborczych, a 28 listopada szkolenie przewodniczących i sekretarzy okręgowych komisji wyborczych dla wyborów GRN listopada w sali konferencyjnej PPRN odbyło się kolejne szkolenie poświęcone: technicznemu pisaniu protokołów, obliczaniu głosów oraz dano ostateczne wytyczne na dzień 5 grudnia 1954 r. oraz pokazano lokal wyborczy, jak winien być urządzony na dzień 5 grudnia 1954 r. Wzięli w nim udział przedstawiciele PWRN, przewodniczący i sekretarze okręgowych komisji wyborczych, przewodniczący i sekretarze Powiatowej i Miejskiej Komisji Terytorialnej oraz przewodniczący i sekretarze obwodowych komisji wyborczych listopada zorganizowano szkolenie pracowników PPRN odpowiedzialnych za poszczególne obwody, którzy tego samego dnia wyjechali w teren. Z ich udziałem odbyły się jeszcze w tym dniu szkolenia obwodowych komisji wyborczych (w pełnych składach) w lokalach wyborczych 8. 1 grudnia PPRN odwołało 13 członków ze składu obwodowych komisji wyborczych, gdyż jednocześnie byli kandydatami do rad narodowych 9. Niedostateczne postępowanie prac przy dekoracji poszczególnych lokali Obwodowych Komisji Wyborczych spowodowało, że 2 grudnia wezwano do PPRN wszystkich pełnomocników z obwodów. Wg uzyskanych informacji w tym dniu lokale miały być gotowe i przekazane protokolarnie z wyjątkiem lokali mieszczących się w szkołach (Brzeżany, Witoszyce, Pobiel, Psary). Te ostatnie zamierzano udostępnić obwodowym komisjom wyborczym dzień później 3 grudnia. 2 grudnia komisje otrzymały materiały potrzebne do urzędowania (papier, ołówki, lak, koperty i świece) 10. Zamierzano jeszcze do 4 grudnia zwołać posiedzenia komisji obwodowych, komisji okręgowych i pełnomocników z obwodów 11. Sprawdzanie list wyborczych. 15 października Prezydia Gminnych Rad Narodowych przystąpiły do sporządzania spisów wyborców na każdy obwód głosowania oddzielnie. 20 października prace zostały zakończone i z dniem 28 października zostały przekazane przewodniczącym obwodowych komisji wyborczych. W czasie przekazywania spisów wyborców Obwodowym Komisjom Wyborczym obecni byli przedstawiciele powiatu, którzy przeszkolili na miejscu wszystkich członków Obwod. Komisji Wyb. w zakresie ich obowiązków podczas wyłożenia spisów wyborców do publicznego wglądu 12. Od 1 do 29 listopada obwodowe komisje 6 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 207 ( Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej za okres od 25 XI do dnia 2 XII 1954 r. z prac przygotowawczych do przeprowadzenia wyborów do Rad Narodowych na posiedzeniu egzekutywy w dniu 2 grudnia 1954 r.) 7 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s ( Ocena pracy Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w akcji wyborczej do terenowych rad narodowych na terenie powiatu górowskiego ); KP PZPR Góra Śląska 51 s Nie do końca jest jasny skład uczestników, podaję go za: KP PZPR Góra Śląska 51 s APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s ( Ocena pracy Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w akcji wyborczej do terenowych rad narodowych na terenie powiatu górowskiego ); KP PZPR Góra Śląska 51 s. 207 ( Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej za okres od 25 XI do dnia 2 XII 1954 r. z prac przygotowawczych do przeprowadzenia wyborów do Rad Narodowych na posiedzeniu egzekutywy w dniu 2 grudnia 1954 r.) 9 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 209 ( Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej za okres od 25 XI do dnia 2 XII 1954 r. z prac przygotowawczych do przeprowadzenia wyborów do Rad Narodowych na posiedzeniu egzekutywy w dniu 2 grudnia 1954 r.) 10 Ibidem. 11 Ibidem. 12 Kronika m. Góry Śląskiej i ziemi górowskiej, t. I.; APW: PPRN w Górze 6 s. 19 ( Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej z dotychczasowych prac przygotowawczych do wyborów do rad narodowych ). XIV

15 wyborcze wyłożyły spisy wyborcze: do publicznego wglądu w lokalach obwodowych komisji wyborczych przez 30 dni po 5 godzin dziennie, w porze dostępnej dla pracujących 13. Listy wyborców sprawdziły osoby na osób ujętych w spisach i po dokonanych zmianach, co stanowiło 99,5% uprawnionych do głosowania. Obwód Uprawnieni Sprawdziło listy nr 1 Miejscowość do głosowania wyborców 1 Góra Śląska Góra Śląska Góra Śląska Góra Śląska Szpital Brzeżany Borszyn Mały Czernina Jemielno Kamień Górowski Luboszyce Pobiel Psary Rudna Wielka Stara Góra Ślubów Witoszyce Wągroda Siciny Wąsosz Zaborowice Żuchlów Źródło: APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s Powyższa tabela pokazuje dokładnie, jak wyglądało sprawdzanie list w rozbiciu na przyszłe gromady, ale liczby podane wcześniej i podane w tabeli nieznacznie się nie zgadzają 14. W czasie sprawdzania list wpłynęło 114 reklamacji. [ ] co następnie odbiło się podczas samego głosowania w dniu 5 grudnia br., że listy nie były aktualne, zdarzały się wypadki umieszczonego nazwiska jak to miało miejsce w obwodzie Nr 2, to samo tyczy się do szeregu gmin, które nie urealniły spisów wyborców jak: Siciny, w obwodzie Witoszyce i Żuchlów Ordynacja wyborcza do rad narodowych z 1954 r. art. 38 [w:] Konstytucja i podstawowe akty ustawodawcze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, oprac. Andrzej Gwiżdż i Janina Zakrzewska, Warszawa 1958 s Liczby te pochodzą z tego samego dokumentu Ocena Pracy Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w akcji wyborczej do terenowych rad narodowych na terenie powiatu górowskiego przedstawionego na posiedzeniu egzekutywy KP PZPR w dniu 16 grudnia 1954 r. (APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s ). 15 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s XV

16 Program wyborczy. 20 października ogłoszono program wyborczy Powiatowego Komitetu Frontu Narodowego (patrz załącznik) 16. Kandydaci. W dniach od 23 października do 3 listopada przeprowadzono zebrania przedwyborcze, które miały na celu wytypowanie kandydatów do WRN 3 na radnych i 2 na zastępców oraz do PRN 60 osób na radnych i 20 na zastępców radnych. Spośród wytypowanych do PRN weszło 19 osób, dotychczasowych członków PRN 17. Z kolei w dniach od 8 do 13 listopada odbyły się zebrania przedwyborcze, na których typowano kandydatów do MRN i GRN. Do MRN wytypowano 40 kandydatów na radnych (w tym 16 dotychczasowych członków MRN) i 12 zastępców radnych. Do Gromadzkich Rad Narodowych wytypowano 273 kandydatów (w tym 49 dotychczasowych radnych gminnych rad narodowych). Skład socjalny kandydatów do GRN przedstawiał się następująco: rolników 177, robotników 27, pracowników umysłowych 69 (w tym 18 nauczycieli); ogólna liczba kobiet 50. Ogółem na terenie powiatu odbyto 163 zebrania z udziałem osób (w tym kobiet) 18. Ordynacja wyborcza stanowiła (art. 42), że prawo zgłaszania kandydatów do rad narodowych miały organizacje polityczne, zawodowe i spółdzielcze, Związek Samopomocy Chłopskiej, Związek Młodzieży Polskiej oraz inne masowe organizacje społeczne ludu pracującego, nie precyzując, o jakie organizacje chodzi. Z kolei ta sama ordynacja (art. 46) orzekała, że liczba kandydatów nie może przekraczać liczby radnych wybieranych w danym okręgu wyborczym, jednak nie uściślała, kto ma decydować, którzy kandydaci znajdą się na listach wyborczych. Właściwe wybory odbywały się w zaciszu gabinetów partyjnych, a nie przy urnach wyborczych. W lokalach wyborczych jedynie przyjmowano do wiadomości decyzje (stąd tytuł artykułu Niby-wybory ), które prawdopodobnie zapadały na posiedzeniach egzekutywy KP PZPR; użyłem określenia prawdopodobnie, bo nie znalazłem stosownych dokumentów. Czas dla późniejszych wyborów był łaskawszy i dokumenty ilustrujące te praktyki zachowały się. Popularyzacja kandydatów. Od 13 listopada organizowano spotkania z kandydatami do rad narodowych 19. Do chwili obecnej [2 grudnia] odbyto na zaplanowanych 20 spotkań kandydatów z społeczeństwem 18. Ponadto zaplanowano 4 spotkania, z czego odbyto 2 spotkania, to w Zaborowicach i Czechnowie. Pozostałe spotkania ujęto w planie pierwszym, odbędą się w Rudnie W. i w Lubielu w dniu 3 grudnia br., a dalsze zaplanowane 2 spotkania odbędą się w dniu 2 i 3 grudnia br Kronika m. Góry Śląskiej i ziemi górowskiej, t. I. 17 APW: PPRN w Górze 6 s. 19 ( Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej z dotychczasowych prac przygotowawczych do wyborów do rad narodowych ); wg Kroniki I odbywało się to w dniach od 8 do 13 listopada 1954 r. 18 Kronika, t. I; APW: PPRN Góra Śląska 6 s.19 ( Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej z dotychczasowych prac przygotowawczych do wyborów do rad narodowych ). 19 Kronika, t. I; APW: PPRN Góra Śląska 6 s. 19 ( Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej z dotychczasowych prac przygotowawczych do wyborów do rad narodowych ). 20 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s XVI

17 Zamierzono tuż przed dniem niby-wyborów przeprowadzić masówki we wszystkich wsiach. 1 grudnia odbyło się ich 48, pozostałe zaplanowano zorganizować 2 i 3 grudnia 21. To była tylko część zebrań urządzanych w czasie kampanii przedwyborczej, inne to zebrania środowiskowe i odczyty (np. 30 listopada w PDK z udziałem zespołów artystycznych) 22. Wykorzystywano radiowęzeł do wygłaszania pogadanek i rozmów z kandydatami. Zadbano również o propagandę wizualną: [ ] teren całego powiatu został zabezpieczony w plakaty, afisze oraz różnego rodzaju hasła o tematyce związanej z kampanią wyborczą. Stwierdza się, że mimo całego wysiłku w kierunku wsi materiału propagandowego, to jednak nie wszystkie GKFN potrafiły należycie wykorzystać ten materiał, jak np. w Rudnie Wielkiej, Sicinach, Czerninie, Żuchlowie i innych. Stwierdza się również fakty zrywania plakatów w mieście Góra Śl. Wypadki takie miały miejsce na ul. Kościuszki, Stalina [obecnie Wrocławska]. Były i takie wypadki, że usiłowano zniszczyć treść hasła plakatu przez ostemplowanie tegoż pieczęcią. 23 Cytat ten dotyczy okresu od 25 listopada do 2 grudnia 1954 r. Opracowano broszurę pt. Kim są nasi kandydaci do rad. Po zatwierdzeniu przez Wojewódzką Komisję Prasy i Widowisk we Wrocławiu (cenzurę) 25 listopada przekazano ją do górowskiej drukarni 24. Pod koniec listopada lub na początku grudnia wydano ją w nakładzie 5 tys. egzemplarzy. Opublikowano dodatkowo program wyborczy Gromadzkiego Frontu Narodowego Ślubów (500 egzemplarzy), który rozprowadzono do wszystkich gromadzkich Komitetów Frontów Narodowych, i rezolucję PKFN (500 egzemplarzy) 25. Wcześniej wykaz kandydatów na radnych i na zastępców ogłoszono w Gazecie Górowskiej (1954 nr 5 s. 2 z 23 listopada 1954 r.) 26. We wszystkich szkołach były wygłaszane pogadanki na temat wyborów, a młodzież włączono do popularyzowania sprawdzania spisów wyborczych, przygotowania odpowiednich gazetek itp. działań 27. Głosowanie. 5 grudnia 1954 r. w dniu wyborów do rad narodowych już o godz rano we wszystkich lokalach wyborczych spotkali się wszyscy członkowie obwodowych komisji wyborczych. A już o godz zaczęła napływać tłumnie ludność czekając na otwarcie lokalu 28. O godz rozpoczęły prace komisje wyborcze. Do godz swe głosy oddało 30,5% wyborców, najlepiej pod tym względem wypadł obwód w Zaborowicach, gdzie swe głosy oddało 50% wyborców. Na terenie powiatu 90% wyborców zagłosowało do godz W Jemielnie o godz przystąpiono do obliczania oddanych głosów i komisja protokoły dostarczyła o godz Następne były komisje 21 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 187 ( Informacja z przebiegu pracy Powiatowego Frontu Narodowego w Górze Śląskiej za czas od listopada 1954 r. na posiedzeniu egzekutywy 25 listopada 1954 r.) 25 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s APW: PPRN Góra Śląska 286 s APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s XVII

18 z Czerniny, Zaborowic i Rudny Wielkiej. Ostatnie protokoły dostarczyły komisje z Wąsosza, Pobiela i Kamienia Górowskiego. Warto przytoczyć fragment Oceny pracy Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w akcji wyborczej do terenowych rad narodowych na terenie powiatu górowskiego, opisujący atmosferę w dniu wyborów z punktu widzenia ówczesnych władz: W dniu wyborów należy stwierdzić, że nastrój wśród ludności był podniosły, cechował powagą wyborców, co świadczą wypowiedzi niektórych Obywateli jak np. Ob. Kapuściński z grom. Cieszyny, który jako 68-letni starzec jako pierwszy przybył przed lokal wyborczy już o godz. 5-tej rano mówiąc jednocześnie na zwróconą mu uwagę, aby wszedł do lokalu Gromadzkiego Komitetu Frontu Narodowego»Przybyłem tu jako pierwszy i jako pierwszy musze oddać swój głos w dowód przywiązania do władzy ludowej.«ob. Rakoszewska z grom. Zawiesice [Zawieścice] przybyła pieszo mimo podeszłego wieku do lokalu wyborczego w Ślubowie, dopytując się komisji, czy aby ją zaznaczyli, że Ona oddała swój głos za listą kandydatów Frontu Narodowego. Był jeden wypadek niewłaściwego zachowania się sołtysa z Żuchlowa w lokalu wyborczym, który się upił i na zwracane mu uwagi przez przewodniczącego komisji nie chciał się do nich zastosować, jednak mimo szybkiej interwencji przez Milicję Obywatelską został usunięty z lokalu wyborczego urzędowanie komisji trwało nadal normalnym trybem 29. Na uprawnionych do głosowania uczestniczyło w tych niby-wyborach osób (98,2%). Niecałe 2% osób, nie biorących udział w głosowaniu to 4 osoby, które odmówiły udziału w wyborach; 23 osoby będące w podróży; 270 chorych, którzy nie mogli przyjść do lokali wyborczych, 20 świadków Jehowy i 27 osób, które wyjechały i nigdzie nie zameldowały się 30. W wyborach do GRN przeciwko liście Frontu Narodowego głosowało 279 osób (1,8% ogółu wyborców); w tabeli poniżej liczba nie głosujących jest inna 277. W wyborach do PRN przeciwko głosowało 250 osób (1,2%). Głosy przeciwko liście Frontu Narodowego Obwód nr 1 Miejscowość Wybory do GRN Wybory do PRN 1 Góra Śląska 2 2 Góra Śląska 17 3 Góra Śląska 3 4 Góra Śląska 3 5 Szpital 3 6 Brzeżany Borszyn Mały Czernina Jemielno Kamień Górowski Luboszyce Pobiel APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s XVIII

19 13 Psary Rudna Wielka Stara Góra Ślubów 2 17 Witoszyce Wągroda Siciny Wąsosz Zaborowice Żuchlów Źródło: APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s Mirosław Żłobiński Nr okręgu * * * * * Uchwała nr 153/54 PPRN z 3 października 1954 r. w sprawie podziału powiatu na okręgi wyborcze dla wyborów do PRN w Górze Śląskiej Granice okręgu miasto Góra Śląska Plac Wolności, Bieruta, Narutowicza, Wolności, Żeromskiego, Walecznych, Wąska, Mała, Łamana, Tylna, Szkolna, Plac Strzelecki, Bojowników, Marchlewskiego, 1- go Maja, Armii Czerwonej, Nowotki, Kościelna, Dzierżyńskiego, Fornalskiej Stalina, Kościuszki, Szpitalna, Mickiewicza, Łąkowa, Sosnowa, Błotna, Lipowa, Dębowa, Świerczewskiego, Kapitulacyjna, Osiedle, Ogrodowa, Rokossowskiego, Bohaterów, Robotnicza, Polna, Willowa, Armii Polskiej, Leśna, Targowa powiat Góra Śląska Zaborowice, Czernina, Borszyn Mały, Rudna Wielka, Ślubów Wąsosz, Pobiel, Kamień Górowski, Psary Liczba radnych wybieranych w okręgu Siedziba okręgowej komisji wyborczej Świetlica Młyna WOZM ul. Marchlewskiego Powiatowy Dom Kultury ul. Armii Polskiej 11 Rudna Wielka 10 Wąsosz XIX

20 5 6 Siciny, Witoszyce, Brzeżany, Żuchlów Luboszyce, Wągroda, Jemielno, Stara Góra Źródło: APW: PPRN Góra Śląska 284 s Siciny 9 Luboszyce Uchwała nr 154/54 PPRN w Górze Śląskiej z 3 października 1954 w sprawie podziału powiatu Góra Śląska na okręgi wyborcze dla wyborów do GRN w powiecie Góra Śląska Liczba radnych Granice okręgu wybieranych w okręgu Brzeżany 16 Borszyn Mały 11 Czernina 17 Jemielno 11 Kamień Górowski 17 Luboszyce 16 Pobiel 14 Psary 12 Rudna Wielka 18 Siciny 17 Stara Góra 20 Ślubów 16 Witoszyce 18 Wągroda 11 Wąsosz 27 Zaborowice 14 Żuchlów 18 Źródło: APW: PPRN Góra Śląska 284 s. 122 Siedzibą Okręgowej Komisji Wyborczej było Biuro Powiatowego Pełnomocnika Ministerstwa Skupu w Górze Śląskiej przy ul. Świerczewskiego 15. XX

21 Nr okręgu Numer obwodu Uchwała nr 156/54 PPRN z dnia 6 października 1954 r. w sprawie podziału miasta Góry Śląskiej na okręgi wyborcze dla wyborów do MRN w Górze Śląskiej Granice okręgu miasto Góra Śląska I. rejon administracyjny Plac Wolności, Bieruta, Narutowicza, Wolności, Żeromskiego, Walecznych, Wąska, Mała, Łamana, Tylna, Szkolna, Pl. Strzelecki II. rejon administracyjny Bojowników, Marchlewskiego, 1- go Maja, Armii Czerwonej, Nowotki, Kościelna, Dzierżyńskiego, Fornalskiej III. rejon administracyjny Stalina, Kościuszki, Szpitalna, Mickiewicza, Łąkowa, Sosnowa, Błotna, Lipowa, Dębowa IV. rejon administracyjny Świerczewskiego, Kapitulacyjna, Osiedle, Ogrodowa, Rokossowskiego, Bohaterów, Robotnicza, Polna, Willowa, Armii Polskiej, Leśna, Targowa Liczba radnych wybieranych w okręgu Źródło: APW: PPRN 284 s Siedziba okręgowej komisji wyborczej Pow. Kom. SP ul. Żeromskiego PDK ul. Armii Polskiej PZGS świetlica ul. 1-go Maja GS Samopomoc Chłopska ul. Marchlewskiego Uchwała nr 162/54 PPRN w Górze Śląskiej z 8 października 1954 r. w sprawie ustalenia ilości, granic i numerów obwodów głosowania oraz siedzib obwodowych komisji wyborczych Granice obwodu głosowania Góra Śląska Bieruta, Plac Wolności, Narutowicza, Wolności, Żeromskiego, Walecznych, Wąska, Mała, Łamana, Tylna, Plac Strzelecki, Szkolna 1-go Maja, Marchlewskiego, Nowotki, Kościelna, Fornalskiej, Dzierżyńskiego, Armii Czerwonej, Bojowników Kościuszki, Szpitalna, Mickiewicza, Stalina, Łąkowa, Sosnowa, Lipowa, Dębowa, Błotna Siedziba obwodowej komisji wyborczej Świetlica PSS Plac Wolności 4 Świetlica Młyna WOZM ul. Marchlewskiego 32 Świetlica Spółdz. Pracy Stolarsko- Kołodziejska ul. Stalina XXI

22 4 Świerczewskiego, Kapitulacyjna, Osiedle, Ogrodowa, Marszałka Rokossowskiego, Polna, Leśna, Armii Polskiej, Robotnicza, Bohaterów, Willowa, Targowa 5 Szpital Powiatowy Gromada Brzeżany Brzeżany + przys. Ułanka, Bogucin, Glinka + przys. Karów, Polanowo, Łagiszyn, Sławęcice, Strumienna Gromada Borszyn Mały Borszyn Wielki, Kłoda Mała + przys. Kuklice, Kłoda Wielka + przys. Sędziwojowice, Kruszyniec, Strumyk, Włodków Dolny Czernina miasto Czernina Dolna, Czernina Górna, Ligota Gromada Jemielno Jamielno + przys. Wilczary, Bieliszów, Borki, Cieszyny, Łęczyca, Piskorze + przys. Raczki, Smolne, Ślęszów, Zdzisławice Gromada Kamień Górowski Drozdowice Wielkie + przys. Marysin i Ochota, Drozdowice Małe, Kamień Górowski, Lubiel + przys. Czaplewo, Płoski + przys. Kobylniki, Wrząca Śląska, Wrząca Wielka, Ostrawa Gromada Luboszyce Bełcz Wielki, Chorągwice + przys. Barłogi, Irządze, Luboszyce + przys. Aleksandrówka i przys. Kietlów PGR, Luboszyca Mała, Lubów + przys. Chobień, Ciechanów + przys. Marcinówka, Masełkowice Gromada Pobiel Bartków, Kąkolno, Ługi + przys. Unisławice, Pobiel + przys. Jeziorany i Młynary, Świniary + przys. Borowna, Wodniki Gromada Psary Czeladź Mała, Daszów + przys. Stanowice i Szanowice, Osławice, Psary + przys. Zawiszów i Huzary, Piotrowice Małe + przys. Jawor PDK ul. Armii Polskiej Szpital w Górze ul. Szpitalna SP w Brzeżanach Świetlica gromadzka w Borszynie Małym Dom Społeczny w Czerninie Świetlica w Jemielnie GRN Kamień Górowski Świetlica Spółdzielni Produkcyjnej Uszczonów SP w Pobielu SP w Psarach XXII

23 Gromada Rudna Wielka Bronów, Czarnoborsko, Duchowo, Rudna Wielka, Rudna Mała, Sułów Wielki, Sułów Mały, Wierza, Wiklina, Zbaków Górny, Zbaków Dolny + przys. Zbakówek Gromada Stara Góra Gola Górowska, Jastrzębie, Osetno Małe + przys. Kietlów, Osetno Wielkie + przys. Niła [Niwa], Rogów Górowski, Ryczyń + przys. Dziczyn, Stara Góra + przys. Włodków Górny Gromada Ślubów Bełcz Górny, Grabowno + przys. Maciejówka i przys. Lechów, Lechitów, Ślubów + przys. Strzelnica, Szedziec, Wierzawice Wielkie, Wierzawice Małe + przys. Przemyślany i przys. Nowe Wierzawice, Zawiesice Gromada Witoszyce Chróścina + przys. Laskowice, Nowa Wieś, Radosław + przys. Stopki, Witoszyce Gromada Wągroda Wągroda, Bartodzieje, Głobice, Karów, Lipowiec + przys. Zakrzów, Świerczów, Śzaszorowice + przys. Piast, Żabin Gromada Siciny Siciny, Łękanów, Tarpno, Wioska, Wronów Gromada Wąsosz Wąsosz, Cieszkowice + przys. Bienowice, Chociborowice, Czeladź Wielka + przys. Stefanówka, Bronowice, Górka Wąsoska, Gola Wąsoska, Kowalewo, Bełcz Mały Gromada Zaborowice Zaborowice + przys. Porlewice, Czechnów, Giżyn, Sułków + przys. Żarki Gromada Żuchlów Żuchlów + przys. Falnów i przys. Soplicowo, Miechów, Naratów, Niechlów + przys. Klimontów, Wroniniec Świetlica Gromadzka w Rudnej Wielkiej Przedszkole w Starej Górze Świetlica gromadzka w Ślubowie SP w Witoszycach SP w Wągrodzie SP w Sicinach Gminny Dom Społeczny w Wąsoszu ul. Stalina 19 Świetlica gromadzka w Zaborowicach SP w Żuchlowie Źródło: APW: PPRN 284 s Uwaga: Pisownia nazw miejscowości zgodna z oryginałem. * * * * * XXIII

24 PROGRAM WYBORCZY Powiatowego Komitetu Frontu Narodowego w Górze Śląskiej Do robotników i chłopów pracujących! Do pracowników PGR i członków spółdzielni produkcyjnych! Do młodzieży i inteligencji pracującej! Do wszystkich mieszkańców naszego powiatu! OBYWATELE! Zbliża się dzień 5 grudnia, w którym pójdziemy do urn wyborczych, aby oddać swoje głosy na kandydatów do rad narodowych, na ludzi, którzy cieszą się zaufaniem społeczeństwa naszego powiatu i którym oddamy władzę gospodarowania i kierowania naszym powiatem. Wybory do rad narodowych to wielkie przeżycie narodu, to poważna chwila, w której skupiamy się wszyscy we Froncie Narodowym, aby powołać przedstawicieli władzy ludowej i powierzyć im w ręce nasze sprawy i potrzeby. Za okres 10 [lat] rozwoju Polski Ludowej poważnie wzrósł i okrzepł sojusz robotniczo-chłopski, podstawa potęgi i siły naszej ukochanej ojczyzny. Miniony okres zaznaczył się wielkim osiągnięciami narodu polskiego w walce o zbudowanie podstaw socjalizmu. Rośnie nasza wspaniała Huta im. Lenina pod Krakowem, zbudowaliśmy nowe miasto Tychy, nowe elektrownie Jaworzno I i II. Powstało wiele gałęzi przemysłu nieznanego do 1939 r. Rośnie z dnia na dzień nasza socjalistyczna stolica Warszawa. Odbudowaliśmy w naszym województwie zniszczone kopalnie, fabrykę obrabiarek FUM we Wrocławiu, kombinat przemysłu bawełnianego w Bielawie, Zakłady Optyczne w Jeleniej Górze, Pafawag, M-5 im. Dzierżyńskiego, zbudowany został Wizów i Celwiskoza, huta miedzi pod Legnicą, Zakłady Chemiczne Rokita, kopalnia Kondrat i inne. W dziele odbudowy tkwi cząstka trudu każdego z nas w powiecie górowskim. Odbudowaliśmy i uruchomiliśmy 15 fabryk, w których znaleźli pracę ludzie, których Polska sanacyjna skazywała na nędzę i bezrobocie. Przy pomocy państwa zostało odbudowanych 400 zagród i zagospodarowanych 90 proc. gruntów ornych. Posiadamy w powiecie dwa Państwowe Ośrodki Maszynowe i 7 GOM-ów [Gminnych Ośrodków Maszynowych], które posiadają nowoczesne maszyny rolnicze. Mamy duże osiągnięcia na odcinku zwiększania wydajności naszych pól. W porównaniu z rokiem 1949 wzrosła wydajność z 1 ha zbóż podstawowych o 23 proc. Wzrósł stan pogłowia trzody chlewnej o 60 proc. Rozwinęliśmy poważnie i rozwijać będziemy dalej spółdzielczość produkcyjną, zapewniającą dobrobyt naszej wsi pracującej. Z 68 spółdzielń produkcyjnych większość z nich ma wspaniałe osiągnięcia zarówno na odcinku produkcji rolnej, jak i w hodowli. Rozwinęliśmy na szeroką skalę sieć elektryfikacyjną, która obejmuje dziś 106 gromad. XXIV

25 Zakładamy coraz więcej punktów usługowych drobnego przemysłu, których liczba obecnie wynosi 65. Troska o zdrowie człowieka pracy znalazła również swój wyraz w rozbudowie służby zdrowia. Posiadamy 4 ośrodki wiejskie, jedną izbę porodową i 6 punktów sprzedaży leków. W Górze Śląskiej posiadamy przychodnię obwodową, która udziela pomocy lekarskiej społeczeństwu. Odbudowaliśmy i poszerzyliśmy sieć szkól podstawowych. Rozbudowaliśmy również sieć bibliotek i świetlic oraz sieć radiowęzłową. Posiadamy kino miejskie w Górze Śląskiej i 3 stałe kina wiejskie. Czynne są kina objazdowe. Zdobycze te mówią o tym, że społeczeństwo naszego powiatu z wielkim entuzjazmem i ofiarnością realizuje zadania, które wynikają z bieżących potrzeb naszego kraju i wskazane zostały przez Zjazdy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zdobycze te nie tylko powinniśmy utrwalić, lecz znacznie poszerzać i stale powiększać w naszej walce o wzrost dobrobytu ludzi pracy miast i wsi. W ciągu najbliższych lat rozbudowany zostanie przemysł kluczowy oraz zwiększy się znacznie liczba zakładów przemysłu terenowego. Wybudowane zostaną zakłady włókiennicze. Powstanie fabryka produkująca zabawki na eksport. Rozwinięte zostanie przetwórstwo owocowo-warzywne. Powstanie wytwórnia win. Uruchomiona zostanie cegielnia w Giżynie i inne. Uruchomimy nieczynne dotąd gorzelnie w Czeladzi i Ślubowie. Wybudujemy 3 suszarnie w Zespołach PGR. Rozbudujemy sieć punktów usługowych do 186. Dzięki wzrostowi produkcji poprawi się zaopatrzenie miasta i wsi. Rozbudowana zostanie sieć socjalistycznego handlu detalicznego zwłaszcza na wsi o 16 proc., rozszerzą się placówki żywienia zbiorowego. Odbudowane zostaną w Planie 5-letnim zniszczone przez okupanta budynki mieszkalne w Górze Śląskiej, Wąsoszu i Czerninie. Przy pomocy państwa kosztem poważnych nakładów inwestycyjnych odbudowany zostanie Ratusz w Górze Śląskiej, który pomieści administrację powiatową, zwalniając około 10 budynków mieszkalnych dla ludzi pracy. Wprawdzie wzrost liczby szkół nie nastąpi w najbliższych latach - to jednak zbudujemy nowe szkoły w miejsce dotychczas istniejących, które nie odpowiadają warunkom nauczania. Zbudowane zostaną nowe szkoły w Luboszycy [Luboszycach], Chociborowicach [Chocieborowicach] i Lubowie. Rozbudowane zostaną szkoły w Sicinach, Psarach, Naratowie, Grabowie [Grabownie] i Brzeżanach. Poprzez pełne zagospodarowanie około 500 ha odłogów podniesiemy zbiory przeciętnie o 750 ton. Na koniec Planu 5-letniego powiat nasz będzie posiadał 14 ferm hodowli bydła, 15 ferm hodowli trzody chlewnej, 10 ferm hodowli owiec i 14 ferm hodowli drobiu. Racjonalna uprawa łąk i pastwisk zapewni bazę paszową. Dokonamy na terenie naszego powiatu wielkich robót melioracyjnych. Odbudowane zostaną nieczynne dotych- XXV

26 czas śluzy i 8 przepompowni na terenie gminy Wąsosz i Luboszyca [Luboszyce], przez co osuszy się ponad 4500 ha gruntów ornych a nawodni się ponad 200 ha łąk. Rozwiniemy opiekę weterynaryjną nad zwierzętami. W najbliższych latach powstanie dodatkowo jedna lecznica i 4 punkty weterynaryjne. Osiągnięcia produkcyjne pójdą w parze ze zdobyczami socjalnymi. W roku 1956 odbudujemy oddział zakaźny przy Szpitalu Powiatowym z liczbą miejsc 30. Ponadto powstaną 4 punkty felczerskie, 2 punkty pielęgniarskie i izba porodowa w Chruścinie [Chróścinie]. Podniesie się poziom życia kulturalno-oświatowego. Nasza dziatwa szkolna otrzyma jasne i przestronne sale lekcyjne, a biblioteki szkolne uzupełnimy nowymi dziełami. Wiemy, że wymienione zadania nie są łatwe. Do tego potrzebna jest silna i nieugięta wola całego społeczeństwa, aby pokonać wszystkie trudności w realizacji postawionych zadań. Nowo wybrane rady narodowe staną w obliczu tych zadań. W związku z tym kampania przedwyborcza ma szczególnie doniosły charakter i powinna przebiegać pod hasłem wielkich czynów produkcyjnych w mieście i na wsi. 5 grudnia pójdziemy do urn wyborczych wszyscy; pójdziemy z wolą przodowania w walce o realizację wskazań II Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, który wytknął narodowi polskiemu jedynie słuszną drogę podniesienia dobrobytu. Wykażemy z nową siłą, że naród nasz zjednoczony we Froncie Narodowym pod przewodem klasy robotniczej i jej Partii potrafi sprostać zadaniom, których wykonanie zapewnia naszej ojczyźnie zaszczytne miejsce w świecie. Nasza droga wiedzie do dobrobytu i socjalizmu. Niech żyje nasza ukochana Ojczyzna Polska Rzeczpospolita Ludowa! Dnia 20 X 1954 r. Powiatowy Komitet Frontu Narodowego w Górze Śląskiej Źródło: Gazeta Górowska 1954 nr 4 s. 1 * * * * * RADNI W 1954 Uprawnionych do głosowania w wyborach do gromadzkich rad narodowych było osób, oddano kart do głosowania , w wyborach wzięło udział 96,8%. Uznano za nieważne 2 karty do głosowania, głosów ważnych oddano Przeciw liście Frontu Narodowego oddano 279 głosów, czyli 2,4%, na listy Frontu Narodowego oddano głosy (97,6%). W protokole jest ręczna poprawka 391 głosów przeciw liście Frontu Narodowego, czyli 3%. W załączniku do protokołu zapisano: Na ogólną liczbę 273 kandydatów do gromadzkich rad narodowych wybranych zostało 273. Ponad 90% głosów otrzymało 273 kandydatów. XXVI

27 GRN Borszyn Mały: Piotr Antków, Walenty Dyrcz, Jadwiga Fiołek, Mieczysław Fudala, Jan Kruszyński, Jan Liskiewicz, Henryk Skoniecki, Józef Szymański, Antoni Wielebski, Franciszek Wojtowicz, Stanisław Zagrodzki GRN Brzeżany: Stefan Chmielak, Stefania Cygan, Tadeusz Dąbek, Czesława Gudy [Gudz], Czesław Hołownia, Teofil Kargul, Józef Koziołkowski, Kajetan Mielniczuk, Tomasz Połos, Franciszek Pyrek, Stanisław Rochowski [Rohowski], Józef Rossa, Jan Sitnik, Zofia Swaczyna, Franciszek Wilczyński, Helena Żagulska GRN Czernina: Jan Boś, Piotr Bryk, Bronisław Bukowski, Kazimierz Całujek, Władysław Chłoń, Maria Grzesiak, Jadwiga Kłapać [Kłapoć?], Franciszek Kospiczewicz, Adam Krynkiewicz, Władysław Kuklis, Franciszek Rogowski, Antoni Różański, Piotr Stankiewicz, Stanisław Szymański, Mieczysław Wasilewski, Maria Winnicka, Józef Wołk GRN Jemielno: Anna Badziuk [Badzioch], Wojciech Bąk, Tadeusz Bogusz, Władysław Byczak, Michał Hawryliszyn, Maria Ochocka, Stanisław Poczynek, Aleksander Satora, Bazyli Surma, Ludwik Ucinek, Władysław Złoty GRN Kamień Górowski: Józef Adamiak, Stanisław Bartela, Szczepan Biernacki, Tadeusz Boczar, Władysław Dolata, Jan Gruda, Andrzej Gryz, Stanisław Jędrysiak, Kacper Łukaszów, Jan Maślak, Andrzej Niezgoda, Stanisława Olczak, Jan Owsianik, Franciszek Przybylski, Władysław Torchała, Witold [Witt?] Wieczorek, Stefan Zając GRN Luboszyce: Adam Florczak, Adolf Giecewicz, Stanisław Kloziński, Franciszka Kochman, Teodor Kozer, Franciszek Król, Józefa Kszęć [Kszęńć], Łucja Lachowicz, Roman Łabaziewicz, Michał Maćkowski, Franciszek Nowak, Helena Rojszczak, Maciej Siemaszko, Jan Strzyżykowski, Tomasz Wikiera, Czesław Wiśniewski GRN Pobiel: Walenty Bąk, Kazimiera Beuch, Jakub Bogaczyński, Adam Czuba, Jan Frąckowiak, Henryk Grzybkowski, Stanisław Hamerski, Kazimierz Karbowiak, Michał Kładny, Mikołaj Kobylański, Stanisław Krawczyk, Stanisław Mierzyjewski, Jan Poczynek, Zenon Szczepański GRN Psary: Franciszek Branas, Stanisław Czechowski, Janina Kasprzak, Helena Krystek, Franciszek Metelica, Jan Mosiądz, Adolf Olejnik, Mieczysław Pawlicki, Katarzyna Smok, Władysław Winnik, Edward Wróbel, Kazimierz Wysocki GRN Rudna Wielka: Władysław Abrachamowicz, Franciszek Danielczak, Irena Gołębiowska, Edward Katarzyński, Mateusz Kurpiel, Bazyli Kwasnikiewicz, Paulina Małaczyńska, Wacław Milewski, Franciszek Murawska [Murawka], Stanisław Opis, Stanisława Orzepowska, Mikołaj Pogrzebski, Stefan Surma, Stanisław Szałata, Jan Tubielewicz [Tubilewicz], Jan Woźniak, Wiesława Zielińska, Franciszek Żydkowicz [Żytkowicz] XXVII

28 GRN Siciny: Bronisława Adamska, Stefan Ćwian, Tomasz Florkowski, Maria Hrycaj, Aleksandra Jakubas, Michał Konieczko, Władysław Koszacki, Władysław Koszów, Józef Krężel, Maria Kumur, Marian Muszyński, Józef Panicz, Władysław Pawlicki, Czesław Sadoś, Józef Tymczyszyn, Jan Wilczyński, Stanisław Wojtkowiak GRN Stara Góra: Stanisław Bodera, [Stefan Brzostek], Józef Gębski, Stanisław Gizicki, Jan Kanonowicz, Henryka Konradowicz, Szczepan Krytowski, Ignacy Kubicki, Józef Kulesza, Józef Kulpa, Stanisław Łagódko, Jan Małolepszy, Leokadia Panek, Leokadia Popko, Józef Sudnik, Zbigniew Sudnik, Jan Tajchman, Felicja Zakrzewska, Józef Zawadzki, Genowefa Zych GRN Ślubów: Jan Bierula, Stanisław Jakubowski, Franciszek Jędryczka, Piotr Kościukiewicz, Józef Kowal, Karol Macharzyński, Władysława Nowacka, Józef Papmel, Józef Rokoszewski, Stanisław Skipirzepa, Tadeusz Szczepański, Stanisław Świerzyński, Alfred Walijewski, Zofia Wojciechowska, Janina Woś, Bronisław Wróblewski GRN Wągroda: Władysław Dyk, Andrzej Kędzierski, Czesława Marzec, Michał Pilipas, Benedykta Piotrowicz, Józef Poznański, Józef Siwak, Teresa Stępniewska, Antoni Stodoła, Józef Stojanowski, Włodzimierz Szykuła GRN Wąsosz: Nadzieja Andrzejewska, Józef Bednarz, Zygmunt Bejcon, Władysław Buczek, Adam Duszak, Władysław Górnicki, Kazimiera Hostyńska, Tadeusz Koryto, Anna Kwaskiewicz, Stefan Leszczyński, Mieczysław Malcherek, Antoni Markowski, Tadeusz Markuszewski, Józef Milewicz, Wiktoria Olejniczak, Bronisław Paluszkiewicz, Bolesław Płaczek, Jan Radkiewicz, Władysław Rękosiewicz, Krystyna Stebnicka, Jan Strugała, Feliks Szymczak, Adam Tarnogórski, Franciszek Wawrzyniak, Bronisław Wojnicki, Stanisław Woźniak, Michał Żelichowski GRN Witoszyce: Józef Bobowski, Jan Bohacz, Bronisław Chudek, Władysław Duchniak, Bolesław Grabowski, Jadwiga Gródecka, Jan Jasiak, Justyn Juźwiak, Władysław Krajewski, Stefan Kubiński, Piotr Mazur, Zygmunt Myślicki, Tekla Oleńko, Kazimierz Orzełek, Władysław Staszków, Edward Tchórzewski, Jan Waląg, Franciszek Woźny GRN Zaborowice: Jan Chmieliński, Zdzisława Ciesińska, Krystyna Cybulska, Franciszek Kowalski, Antoni Kuśnierek, Franciszek Oprządek, Jan Pakuła, Adela Pałubiak, Zenobiusz Ptak, Marta Salomońska, Stanisław Stasiczak, Jan Szkudlarek, Roman Wilk, Marian Zarzycki GRN Żuchlów: Helena Bielawska, Jan Dwojny, Władysław Frankowski, Franciszek Glezner, Józef Głuszko, Ludwik Grek, Wanda Hanisz [Hanisch], Stefan Januszewski, Stanisława Kamyk, Stanisław Kopaniecki, Ryszard Kucharski, Jan Kwiatkowski, Józef Luty, Tadeusz Łysik, Tadeusz Mrożek, Franciszek Piskozub, Józef Pomys, Edward Skowron XXVIII

29 MRN Góra: Zenon Anioła, Ludwik Balcerowiak, Michał Chruszcz, Józef Czajka, Stanisław Domański, Stanisława Flis, Bolesław Gurgurewicz, Witold Henik, Jan Hryniewicz, Antoni Hryniewiecki, Józef Idzikowski, Józef Iwanowski, Piotr Jakuszewski, Franciszek Janowski, Antoni Kalinowski, Zygmunt Kępa [Kempa], Henryk Kowieszko, Leon Krysztowiak [Krysztofiak], Józef Kurek, Władysław Małek, Aldona Mazulewicz, Leon Mielcarek, Anna Miskis, Leon Perczak, Kazimierz Pietrakiewicz, Józef Radajewski, Lucjan Rosa, Stanisław Rosik, Jan Sajdak, Franciszek Sobkowiak, Rościsław Sokołowicz, Kazimierz Szafraniec, Marta Szczepańska, Stanisław Twaróg, Wincenty Urbanowicz, Witold Wirchanowicz, Józef Wojtysiak, Kazimierz Zajączkowski, Ludwik Zmuda, Edward Zontek Zastępcy: Anna Aleksandrowicz, Józef Baraniak, Bogdan Bogdanowicz, Konstanty Boniecki, Stanisława Gajdamowicz, Marta Giezek, Helena Kolbusz, Jan Kulesza, Michał Lis, Rajmund Napierała, Waleria Pientka [Piętka?], Stanisław Wiśniewski PRN: Paweł Azarko, Apolonia Balcewicz, Józef Bareła, Stanisław Bartela, Józef Bator, Wacław Borzym, Franciszek Brzoziński, Edward Czapiga, Maria Gołębiowska, Zygmunt Górski, Helena Gruda, Kazimierz Hoffman, Michał Iwanowski, Franciszek Jagodzik, Feliks Jakubas, Bronisław Jaroszewicz, Mieczysław Kielan, Jan Konczal, Henryk Kopik, Michał Kopaniecki, Mieczysław Kostrzewski, Stanisław Koziński, Franciszek Kudak, Władysław Kuklis, Stanisław Lorek, Feliks Malcherek, Franciszek Malepszy, Ludwik Marciniszyn, Antoni Metynowski, Stefan Pawliczak, Bronisław Piotrowski, Adolf Popławski, Roman Ratajczyk, Helena Rojszczak, Stefan Rosik, Stanisław Rybacki, Stanisław Sas, Zofia Siwarska, Edward Skowron, Józef Sikórski, Marian Skrzynecki, Feliks Stachowiak, Henryk Szarek, Janina Szklarz, Zofia Szumińska, Tadeusz Traczyk, Antoni Walczak, Władysław Wałejko, Mieczysław Wasilewicz, Franciszek Waśniewski, Tadeusz Wawer, Wanda Więć, Stanisław Włodarski, Aniela Wójcik, Roman Wybieralski, Helena Zagólska, Michał Zaremba, Jan Zarzecki, Marian Zdrzewielski, Józef Żołniarkiewicz. Zastępcy: Zygmunt Bejcon, Franciszek Branas, Antoni Czerwiński, Wacława Dryźba, Robert Hołownia, Witold Januszkiewicz, Justyn Juźwiak, Bronisław Karolewicz, Jan Kruszyński, Feliksa Kulesza, Antoni Lewandowski, Kazimierz Małkiewicz, Franciszek Metelica, Henryk Rachwał, Jerzy Salmonowicz, Feliks Szułczyński, Edward Turkiewicz, Edmund Urbański, Mieczysław Wojdyło, Franciszek Woźny APW: Akta komisji wyborczych do Rad Narodowych z terenu województwa wrocławskiego z wyborów przeprowadzonych w dniu roku [materiały nie uporządkowane] Zapis niektórych nazwisk został skorygowany, w przypadku kilku nazwisk nie ma pewności co do poprawności zapisu, stąd w nawiasach kwadratowych została podana wersja alternatywna. W przypadku GRN Stara Góra zostało dodane jedno nazwisko pominięte w protokole wyborczym. XXIX

30 KRONIKA AMATORSKIEGO KLUBU FILMOWEGO PROFIL (CZ. VI) FESTIWALE, PRZEGLĄDY, KINO FILMÓW AMATORSKICH Polanica Zdrój, 26 września 1971 r. [Fragmenty minigazetki festiwalu] 3. Nagród drugich Jury postanowiło nie przyznać. 4. Nagrodę trzecią w wysokości 2000/dwa tysiące złotych/ przyznano filmowi: Sam sobie wybrałem Józefa Lesiaka, Tadeusza Zielińskiego i Kazimierza Dańko z AKF Profil z Góry Śląskiej Puchar Dolnośląskiego Towarzystwa Oświatowego za podjęcie tematyki regionalnej filmowi Dzieło rąk Józefa Lesiaka i Jerzego Kozakiewicza z AKF Profil Góra Śląska W minigazetce pominięto głównego realizatora filmu Dzieło rąk Wojciecha Czerskiego Nagrodę Federacji Amatorskich Klubów Filmowych w Polsce w postaci kamery filmowej 8 mm Łado przyznano Amatorskiemu Klubowi Filmowemu Profil w Górze Śląskiej. Gazeta Robotnicza 1971 nr 230 XXX

31 XIX ogólnopolski konkurs filmów amatorskich Po raz pierwszy członkowie naszego klubu byli na OKFA [Ogólnopolskim Konkursie Filmów Amatorskich] w Oświęcimiu. Tym razem jako obserwatorzy, ale poziom konkursu zmobilizował ich do postanowienia, że na XX OKFA pojadą już jako realizatorzy filmów. VIII projekcja Kina Filmów Amatorskich Inauguracyjna projekcja Kina Filmów Amatorskich po przerwie wakacyjnej odbyła się dn r. następującymi filmami: 1) Piaskarze 2) Ostatni Mohikanin 3) Pierwsze kroki nagroda Złotego Dikobraza na 4 Międzynarod. Festiwalu Fil. Amat. w Tanwaldzie (północ Czech) 4) Kobra 5) Bagażówka 6) Będzie we wsi muzeum 7) W świetle lamp naftowych Największe uznanie publiczności na naszej projekcji uzyskał film Pierwsze kroki zrealizowany przez Jana Chodkiewicza. Przed projekcją przewodniczący ZMS Jacek Wawrzyniak wręczył dyplomy dla członków AKF Profil z Wojewódzkiego Przeglądu Filmów Amatorskich w Górze i Ogólnopolskiego Festiwalu Pol-8 w Polanicy. Nie zdobył Heniu Grand Prix na Wojewódzkim Przeglądzie w Górze, ale wystartował z dobrym montażem XXXI

32 Gazeta Robotnicza 1971 nr 266 IX projekcja Kina Filmów Amatorskich Projekcja przebiegła pod kątem filmów laureatów OFFA Pol-8 w Polanicy. Wyświetlano następujące filmy: Matczyne ręce, Pestka, Dlaczego, Śmigło, Rozbitek, Syzyfowie, Nieszczęścia chodzą parami, Alegretto, Zabawy, Sam sobie wybrałem. Do uświetnienia imprezy przyczyniło się wystąpienie przewodniczącego Federacji Amatorskich Klubów Filmowych w Polsce Józefa Milki, który podzielił się z zebranymi swoimi wrażeniami z pobytu w Tunezji, gdzie odbyła się kolejna UNIKA. Festiwal Kulturalny Związków Zawodowych Nagrody rozdano. Odpis pisma z dn. 12 grudnia 1971 r. Józef Lesiak, Tadeusz Zieliński, Kazimierz Dańko. Wojewódzka Komisja Związków Zawodowych we Wrocławiu składa Towarzyszom gratulacje i serdecznie dziękuje za ważki wkład w rozwój amatorskiego ruchu artystycznego na Dolnym Śląsku. W uznaniu istotnych wartości Waszej pracy Prezydium Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych na wniosek Wojewódzkiego Komitetu Organizacyjnego Festiwalu Kulturalnego Związków Zawodowych przyznało Towarzyszom nagrodę rzeczową. Za prezydium Przewodniczący WKZZ Stefan Pastusiak. XXXII

33 Obiektywem amatora To tytuł konkursu ogłoszonego przez Wydział Oświaty i Kultury PPRN i Amatorski Klub Filmowy Profil [przy] MPDK w Górze. XXXIII

34 Punkt skupu opakowań szklanych Ryszard Grzelczak Czerwiec 1972 r. Zwykły letni dzień Życie płynęło spokojnie jak zawsze bez żadnych niezwykłych przygód ani wydarzeń. Każdy z nas jednak szukał przygód, chciał utrwalić się jakoś w pamięci innych. A szczególnie czekała na to nasza wspaniała szóstka. Nasze marzenia zrealizowały się wkrótce. Jeden z naszych kolegów, członek Klubu filmowego, postanowił wypróbować swoje możliwości idąc z kamerą w świat. Po drodze nęciła go myśl Mam kamerę, lecz nie mam kogo filmować. I oto wpadł na pomysł. Postanowił wciągnąć w to właśnie nas. Byliśmy bardzo zaskoczeni, a zarazem stremowani. Lecz gdy dotarliśmy na miejsce, wszystko minęło jak zjawa. A dlaczego? Właśnie dlatego że nasz główny opiekun pan J. Lesiak dodał nam odwagi. Z uśmiechem na twarzy pomagał zarówno naszemu kol. Andrzejowi Kopcza pełniącemu rolę operatora i reżysera jak i nam biorącym udział: Bożena Melska, Bożena Sajbura, Edmund Skórski, J. Stelmach. Dzień ten był wspaniały i na stałe zapisał się w naszej pamięci. Bożena Sajbura XXXIV

35 Czerwcowy dzień jak jeden z wielu, jednak tylko pozornie. Dzisiaj wreszcie wypróbujemy swoje możliwości. Dwie koleżanki aktorki, my tj. nas trzech i nasz opiekun pan J. Lesiak idziemy kręcić film. Wcześniej jednak należało się przeszkolić, przynajmniej teoretycznie. Czwartkowe zajęcia w dość wąskim gronie były dość przyjemne, a stawały się jeszcze bardziej atrakcyjne, gdy stykaliśmy się z kamerami. Błyszczały pięknie. Trudniej było nakręcić dobry film. Idziemy na stary cmentarz, tu leci akcja. Pierwsze pomiary, omówienie szczegółów i taśma. Kilkakrotnie powtarzamy, złe nasłonecznienie, przenosimy się dalej i znów kręcimy. Po paru minutach już zjawiają się kibice. Trochę przeszkadzają, co denerwuje nasz gwiazdy tj. dwie Bożeny: Sajburę i Melską, a przede wszystkim rasowego reżysera Andrzeja. Kończymy zdjęcia, składamy sprzęt. Biorę tylko kamerę, stojak bierze kolega, ja nie mogę, mam obity od wielokrotnego padania przy kreowaniu roli obojczyk. Na ulicy spotykamy swoją wychowawczynię jutro w szkole reklama zgaduję. Idąc rozmawiamy teraz tylko wszystko skleić, to pestka czyżby? Później okaże się, że z tą resztą jest gorzej, nie wiem czy zobaczymy film. Warto natomiast obejrzeć zdjęcia pana Lesiaka. Edmund Skórski Dyplom z okazji Dnia Działacza Kultury XXXV

36 cdn. XXXVI

37 LUDOWE ZESPOŁY SPORTOWE PO 1975 r. Przez pierwszych 7 lat istnienia woj. leszczyńskiego przez teren byłego pow. górowskiego (gminy Góra Śląska, Jemielno, Niechlów i Wąsosz) przewinęło się 8 inspektorów LZS. Nie przykładali się do pracy, ale zdołali upowszechnić opinię, że to jest trudny teren 1. Wówczas wyróżniającym się kołem był LZS Tęcza w Starej Górze. Powstał on w 1973 r., gromadząc młodzież ze wsi wokół Góry. Miał on jedną sekcję piłki nożnej. Drużyna piłki nożnej po rocznym pobycie w klasie C w sezonie 1973/74 awansowała do klasy B. W sezonie 1977/78 grała w klasie A. W 1974 r. zgłoszono do rozgrywek piłki nożnej drużynę juniorów. Powstała również sekcja tenisa stołowego, która w sezonie 1977/78 występowała w klasie wojewódzkiej. Przez pewien czas również funkcjonowała sekcja kolarska 2. W 1977 r. funkcjonowało 8 kół LZS na terenie gminy Góra, rok później 7. Głownie uprawiano trzy dyscypliny sportowe piłkę nożną, piłkę siatkową i tenis stołowy. Oprócz Tęczy Stara Góra działały LZS-y w Czerninie, Glince, Osetnie, Ślubowie, Borszynie Wielkim i Jastrzębiej. Aktywność sportowców wiejskich przejawiała się przede wszystkim udziałem w Igrzyskach Rekreacyjno-Sportowych Pracowników Gospodarki Żywnościowej. Uczestniczyć w nich mogli wszyscy bez względu na wiek, charakter pracy i sprawność fizyczną. W 1979 r. w III Wojewódzkich Igrzyskach Sportowo-Rekreacyjnych Pracowników Gospodarki Żywnościowej reprezentacja gminy Góra zajęła 3 miejsce na 26 drużyn gminnych. LZS-y też były współorganizatorem imprez sportowych, np. turnieju piłki siatkowej zakładów pracy, turniejów piłki nożnej z okazji 1 Maja czy zawodów w przeciąganiu liny o tytuł najsilniejszej wsi urządzanych z okazji Święta Ludowego 3. Przeciąganie liny miało niewiele wspólnego z kulturą fizyczną. Jak widać wszystkie te imprezy miały charakter mniej sportowy, a bardziej rekreacyjny. Jeden z nieudolnych inspektorów był ścigany sądownie o rozliczenie pieniędzy pobranych na organizację imprez z okazji 1 Maja. Ówczesne władze lokalne w Górze obarczały go i wcześniejszych inspektorów tym, że całkowicie zamarła działalność sportowa, jedynie funkcjonował LZS Czernina. Ten z kolei obarczał winą działaczy i społeczeństwo, które wg niego nie było zainteresowane sportem 4. Zmiana na lepsze nastąpiła w 1983 r. za sprawą nowego inspektora. Był nim górowianin Stanisław Żyjewski. 1 A. Ratajczak, Od garnka po beczkę piwa, Wiadomości Sportowe 1985 nr 7 (brak strony, artykuł z kroniki LZS-u), il. 2 APW: UP Góra 52 s. 5 ( Informacja o stanie realizacji programu rozwoju kultury fizycznej na terenie powiatu górowskiego na posiedzenie prezydium PPRN 9 września 1974 r.; s ); APL: RNMiGG 44 s ( Ocena stanu kultury fizycznej i dalsze jej możliwości rozwoju w Mieście i Gminie Góra ; s ). 3 APL: RNMIGG 19 s. 285 ( Ocena stanu kultury fizycznej w mieście i na terenie gminy Góra ; s ); RNMiGG 46 s ( Informacja z realizacji programu rozwoju kultury fizycznej i sportu przyjętego Uchwałą Rady Narodowej Miasta i Gminy w roku 1978 ; s ). 4 AUMiGG: Pismo zastępcy naczelnika do Wojewódzkiego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Lesznie z 5 lutego 1981 r. bp; pismo do Wojewódzkiego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Lesznie z 1 kwietnia 1981 r. bp; Protokół z narady działaczy sportowych i młodzieżowych gminy Góra, odbytej w dniu r. w sali Urzędu Miasta i Gminy w Górze bp (teczka Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 2 II 2 XI 81 r. ). XXXVII

38 W 1982 r. na terenie gminy Góra funkcjonowały 2 LZS-y, na wiosnę 1983 r. już 9, a pod koniec 1983 r. 12. Znajdowały się one w takich miejscowościach jak Kłoda, Osetno, Glinka, Chróścina, Czernina, Stara Góra, Brzeżany, Grabowno, Borszyn Wielki, Borszyn Mały, Bronów i Wroniniec (na terenie gminy Niechlów) przy tamtejszym OHP 5. Pod koniec 1984 r. 11 LZS-ów podane wcześniej, prawdopodobnie bez Wronińca zrzeszały 348 członków, w tym 72 kobiety, działało 33 sekcji (w tym 11 tenisa stołowego i 7 piłki nożnej) 6. Pod koniec 1986 r. liczba kół wzrosła do 16, z tego było 5 nowopowstałych (Ryczeń, Ślubów, Gola Górowska, Radosław, Szedziec) 7. W 1988 r. liczba kół wynosiła W 1983 r. zorganizowano turniej tenisa stołowego z okazji 38 rocznicy wyzwolenia Góry (wówczas używano takiego nazewnictwa), mistrzostwa miasta i gminy w tenisie stołowym, ligę gminną w tenisie stołowym, mistrzostwa gminy w szachach i warcabach, festyn z okazji Święta Ludowego w Czerninie (turniej piłki nożnej i imprezy sportoworekreacyjne), turniej piłkarski z okazji 22 lipca, festyn sportowo-rekreacyjny z okazji dożynek gminnych w Witoszycach i Chróścinie. LZS-y były organizatorem strefowych rozgrywek ligi gminnej w piłce nożnej z udziałem 5 zespołów z pięciu gmin. Zwyciężył LZS Glinka i awansował do półfinału wojewódzkiego. Ostatecznie drużyna z Glinki została mistrzem województwa leszczyńskiego 9. W czerwcu 1983 r. w związku z rozpoczęciem sezonu turystycznego oraz pierwszym dniem lata Rada Gminna LZS w Górze przy współudziale Rady Wojewódzkiej oraz ZMW Wici zorganizowała I (i jedyny) międzywojewódzki Rajd Turystyczny Doliną Baryczy. Miał on na celu zapoznanie uczestników z pięknem okolic Ziemi Górowskiej, a także poznaniem uroków pradoliny barycko-głogowskiej. Zgromadził on 30 uczestników z województwa leszczyńskiego i kaliskiego młodzieży oraz dorosłych amatorów pieszych wędrówek. Rajd trwał dwa dni. Stałym miejscem biwakowania był ośrodek wypoczynkowy w Ryczeniu. Oprócz wypadów w górę i dół rzeki w programie znalazły się konkursy, imprezy artystyczne, konkurencje sportowe i rekreacyjne. Wszyscy uczestnicy rajdu otrzymali pamiątkowe znaczki okolicznościowe oraz dyplomy 10. W 1983 r. Rada Gminna Zrzeszenia LZS zorganizowała 18 imprez sportowych, w których wzięło udział 2298 osób; łącznie wszystkie struktury LZS na terenie gminy Góra urządziły 254 imprezy z udziałem 6406 osób 11. W 1983 r. uznano, że najlepiej pracowało koło w Glince, kolejne miejsca zajęły koła w Kłodzie, Chróścinie i Osetnie AUMiGG: teczka Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 21 I 16 XI 83 r. ( Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1983 rok z 16 grudnia 1983 r.) 6 AUMiGG: teczka Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 2 I 4 XII 84 r. ( Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1984 r. ) 7 AUMiGG: teczka Działalność klubów, organizacji sportowych, LZS: I 30 XII 86 (pismo z 24 lutego 1986 r. do Urzędu Wojewódzkiego w Lesznie). 8 AUMiGG teczka Informacja na Komisję Rady Narodowej. Sport, Turystyka i rekreacja jako jedna z form organizacji czasu wolnego [...] 9 AUMiGG: teczka Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 21 I 16 XI 1983 r. ( Podsumowanie III Kwartału działalności Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe rejon Góry z 2 listopada 1983 r.) 10 Kronika LZS (nieliczbowana). 11 AUMiGG: teczka Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 21 I 16 XI 83 r. ( Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1983 rok z 16 grudnia 1983 r.) XXXVIII

39 W 1984 r. zorganizowano podobne imprezy, ale należy wspomnieć dwie Gminne Igrzyska Mieszkańców Miast i Wsi z okazji Święta Ludowego połączone z otwarciem wielofunkcyjnego boiska sportowego w Osetnie Wielkim oraz zawody konne z okazji dożynek gminnych (16 września 1984 r.). Na tych dwóch imprezach odnotowano bardzo wysoką frekwencję 13. W 1984 r. Rada Gminna Zrzeszenia LZS zorganizowała 24 imprezy, w których uczestniczyło 2581 członków tego zrzeszenia 14. W 1985 r. Rada Miejsko-Gminna LZS i koła łącznie zorganizowały 644 imprezy, w których uczestniczyło ok osób 15. Wtedy oceniano, że LZS-y są organizatorem lub współorganizatorem prawie wszystkich ważniejszych imprez sportowych na terenie gminy (m.in. liga gminna w tenisie stołowym, turnieje piłkarskie, imprezy w ramach eliminacji do wojewódzkiej spartakiady zakładów pracy) 16. W 1986 r. po podsumowaniu rywalizacji na najlepsze koło LZS zwyciężyła Glinka przed Chróściną i Kłodą 17. Dwie imprezy sportowe rozgrywane do dziś mają rodowód LZS-owski turniej piłkarski o Białą Piłkę i turniej tenisa stołowego im. Mariana Lewandowskiego. 16 stycznia 1983 r. został rozegrany po raz pierwszy turniej piłkarski o Białą Piłkę. Uczestniczyły w nim LZS-y z Kłody, Wiewierza, Osetna i Glinki. Pierwsze miejsce zajął Wiewierz, następne Glinka, Kłoda i Osetno 18. Zwycięzca otrzymał białą piłkę. Turniej był rozgrywany corocznie; jedynie w 1993 r. się nie odbył. Winny odbywać się one jak wskazuje nazwa w zimowej aurze, ale nie zawsze tak było. W 1989 r. nadeszła zima bez śniegu i grano na zielonej murawie, z kolei w 1985 r. niska temperatura, śnieg na boisku, po boisku biegano w spodniach, swetrach i koszulach flanelowych 19, w kolejnym roku padał śnieg z deszczem lutego 2013 r. piłkarze rywalizowali po raz trzydziesty. Spośród czterech drużyn najlepsza okazała się Korona Czernina, kolejne miejsca zajęły Pogoń Góra, Błyskawica Luboszyce i LZS Glinka. Turniej zorganizował Ośrodek Kultury Fizycznej w Górze 21. Jesienią 1985 r. zmarł Marian Lewandowski, wybitny tenisista stołowy i zasłużony działacz sportowy. By uczcić jego pamięć Rada Miejsko-Gminna LZS wystąpiła z inicjatywą zorganizowania turnieju tenisa stołowego jego imienia. Odbył się on zimą 1986 r. w sali Zespołu Szkół Zawodowych, gromadząc 60 zawodników z ówczesnego woje- 12 Kronika LZS (nieliczbowana); AUMiGG: teczka Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 21 I 16 XI 83 r. ( Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1983 rok z 16 grudnia 1983 r.) 13 AUMiGG: teczka Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 2 I 4 XII 84 r. ( Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1984 r. ) 14 Ibidem. 15 AUMiGG: teczka Działalność klubów, organizacji sportowych, LZS: I 30 XII 86 (pismo z 24 lutego 1986 r. do Urzędu Wojewódzkiego w Lesznie). 16 APL: RNMiGG 28 s (S.Ż.), 40 lat w służbie wsi, Panorama Leszczyńska 1986 nr 12 s. 17, il. 18 Kronika LZS (nieliczbowana); wg niej data, St. Żyjewski w artykule»biała Piłka«jubileuszowa podaje inną datę 31 stycznia 1983 r. ( Przegląd Górowski 1992 nr 3 s. 8). 19 Żyjewski St., Piłka w... śniegu, Panorama Leszczyńska 1985 nr 6 s Turniej O Białą Piłkę, Panorama Leszczyńska 1986 nr 8 s XXXI turniej o Białą Piłkę, Przegląd Górowski 2013 nr 2 s. 16. Błąd w numeracji turniejów. W 2012 r. odbył się 29, a nie 30, jak napisano w Przeglądzie Górowskim, więc w 2013 r. 30. XXXIX

40 wództwa leszczyńskiego. Wygrał zawodnik Pogoni Góra Tomasz Gajdamowicz stycznia 2012 r. po raz dwudziesty piąty spotkały się osoby uprawiające tenis stołowy w turnieju im. Mariana Lewandowskiego. W kategorii juniorów najlepiej wypadł Nikodem Maćkowski, wśród seniorów Wojciech Walencki, a najlepszym oldboyem okazał się Jarosław Talarowski. Imprezę zorganizował Ośrodek Kultury Fizycznej w Górze 23. Na początku lat 80. oceniano, że gmina Góra nie jest bogata w obiekty sportowe, ponieważ we wcześniejszych latach zaniedbano wiele boisk (połamane bramki, zarośnięte, zniszczone ogrodzenia), w wielu wypadkach wyglądało, że tymi obiektami nie ma kto się zająć. Po objęciu stanowiska inspektora LZS przez Stanisława Żyjewskiego sytuacja się zmieniła. W Borszynie Wielkim wytyczono nowe boisko. W Osetnie Wielkim wybudowano wielofunkcyjne boisko sportowe, które oddano do użytku w 1984 r. W Chróścinie uporządkowano teren wokół boiska i doprowadzono do właściwego stanu płytę boiska. W Kłodzie Wielkiej w 1983 r. rozpoczęto prace przy budowie boiska piłkarskiego (wyrównano płytę i zasiano trawę). W 1984 r. wykonano płytę pod nowe boisko piłkarskie i uporządkowano przyległy teren. Boisko oddano do użytku w 1985 r. W Glince w połowie listopada 1983 r. zniwelowano teren pod boisko. Był to początek prac, które zakończyły się w 1985 r. powstaniem wielofunkcyjnego stadionu (boisko piłkarskie, boisko do piłki ręcznej i siatkówki, bieżnia 60-metrowa, skocznia i rzutnia). Pod koniec 1985 r. na terenie gminy Góra korzystano z 8 boisk na wsi (Stara Góra, Osetno, Chróścina, Czernina, Kłoda Wielka, Borszyn Wielki, Glinka) 24. Znaczną część prac przy budowie boisk wykonywali społecznie członkowie LZS. Nie mamy zbyt dużo informacji o środkach finansowych będących w dyspozycji Rady Miejsko-Gminnej LZS w Górze, jedynie w odniesieniu do 1983 r. jest ich więcej. Wtedy dysponowała głównie pieniędzmi przekazanymi przez Urząd Miasta i Gminy oraz Radę Narodową Miasta i Gminy. Wsparła ją Rada Wojewódzka LZS w Lesznie sumą 10 tys. zł. Wspomina się również o pomocy ze strony zakładów rolnych i SKR. Posiadane środki wydano w następujący sposób: zakup sprzętu sportowego (100 tys. zł), zakup nagród i dyplomów (125 tys. zł), koszty transportu na imprezy wojewódzkie (5 tys. zł), opłata sędziów piłkarskich (4 tys. zł), mieszanki trawnikowe (10 tys. zł od RW LZS), bramki piłkarskie (127 tys. zł), zakup siatki i słupków na ogrodzenie boiska w Osetnie Wielkim (160 tys. zł). Posiadano jeszcze środki na budowę boiska w Glince i na zamontowanie ogrodzenia w Osetnie Wielkim (220 tys. zł) 25. Do dużych osiągnięć Rady Miejsko-Gminnej LZS w Górze należy zaliczyć zajęcie w latach pierwszego miejsca w województwie leszczyńskim we współzawod- 22 M. Rydlewicz, Dla pamięci Mariana Lewandowskiego, Panorama Leszczyńska 1986 nr 5 s JD, XXV turniej im. Mariana Lewandowskiego, Przegląd Górowski 2012 nr 2 s AUMiGG: teczka Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 2 I 4 XII 84 r. ( Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1984 r. ) 25 AUMiGG: teczka Działalność klubów sportowych, LZS ( Sprawozdanie z działalności Komisji Rewizyjnej przy Radzie Gminnej LZS w Górze za 1983 r. ); AUMiGG: teczka Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 21 I 16 XI 83 r. ( Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1983 rok z 16 grudnia 1983 r.) XL

41 nictwie na najlepszą radę LZS. Największym sukcesem jest zaś zajęcie piątego miejsca w ogólnopolskim współzawodnictwie na najlepszą radę miejsko-gminną LZS za 1986 r. 26 Znacznie mniej informacji mamy o LZS-ach na terenie innych gmin powiatu górowskiego. W gminie Wąsosz działa Wiewierzanka Wiewierz; Orla stała się klubem miejskim (Wąsosz od 1984 r. ponownie uzyskał status miasta) i przestała być częścią sportu wiejskiego. LZS Wiewierz powstał na przełomie lat 50. i 60. za sprawą Edwarda Katarzyńskiego. Jego aktywność sportowa niczym się nie wyróżniała na tle innych kół. W połowie lat 70. zanikła działalność sportowa, ale w 1977 r. reaktywowano koło LZS. Dopiero za sprawą Zygmunta Gajkowskiego, który w latach 80. został przewodniczącym, sportowcy z Wiewierzy zaczęli osiągać sukcesy, m.in. w 1982 r. w wojewódzkiej lidze gminnej zajęli 3. miejsce, a w 1983 r. 2, w pierwszym turnieju o Białą Piłkę zajęli 1. miejsce. W 1986 r. połączono dwa LZS-y z Wiewierzy i z Kłody (gmina Góra) w LZS Wiewierzanka. Doszło do tego z inicjatywy LZS Wiewierz i Zygmunta Gajkowskiego. Przez kilka lat wspierał finansowo Wiewierzankę PGR Kłoda oraz władze Góry i Wąsosza. Mecze rozgrywano na zmianę w tych dwu miejscowościach. Przyszły sukcesy: w 1992 r. awans drużyny piłkarskiej do klasy A, w sezonie 1991/1992 juniorzy zdobyli w swojej grupie 2. miejsce, a w sezonie 1992/1993 zwyciężyli w swojej grupie i przegrali dopiero w finale wojewódzkim z Obrą Kościan 27. W połowie lat 90. Wiewierzanka się usamodzielniła. Znowu grała w klasie A. Już w bieżącym stuleciu przez rok pauzowała po incydencie kilku zawodników z sędziami 28. Od sezonu 2010/2011 w klasie C w grupie trzebnickiej okręgu wrocławskiego grał Albatros Lubiel; od sezonu 2016/2017 w klasie B. Na terenie gminy Niechlów w lutym 1985 r. doszło do zebrań, na których reaktywowano działalność kół LZS w następujących miejscowościach: Wronów, Wioska, Siciny, Tarpno, Łękanów, Naratów, Niechlów, Bełcz Wielki, Głobice. W kwietniu tego roku odbył się zjazd delegatów reprezentujących 7 kół (OHP Wroniniec, Siciny, Wronów, Naratów, Bełcz Wielki, Głobice i Niechlów) i wybrano Radę Gminną LZS. Na jej czele stanął Józef Maszczenko. W czerwcu 1986 r. zgłoszono do rozgrywek piłkarskich klasy C drużynę LZS Niechlów; obecnie jest Uczniowskim Ludowym Klubem Sportowym Sokół 29. Na terenie gminy Niechlów funkcjonuje jeszcze drugi klub Victoria Siciny. Jesienią 1975 r. na terenie gminy Jemielno działało 6 kół (Jemielno, Ciechanów, Bieliszów, Lubów, Psary i Irządze), najaktywniejszymi były Ciechanów i Irządze 30. Dwa lata później było 10 kół liczących 382 członków, w tym 5 kobiet. W 1977 r osób, w tym 456 kobiet, wzięło udział w 146 imprezach sportowych i turystycznych 31. W roku 26 Raport o stanie gminy za lata , Góra 1994 s. 51; pismo do przewodniczącego Miejsko-Gminnej Rady Narodowej w Górze (z 6 stycznia 1989 r.) 27 A.B., LZS "Wiewierzanka" Kłoda. Panorama Ludowych Zespołów Sportowych Ziemi Górowskiej, Przegląd Górowski 1994 nr 12 s. 7; nr 13 s. 9, il.; Jan Dwornik, XXV lat Ludowego Zespołu Sportowego Wiewierzanka Wiewierz, Przegląd Górowski 2002 nr 5 s. 4 (Górowski powiat w pigułce), il. 28 JD, Wiewierzanka po przejściach, Przegląd Górowski 2003 nr 12 s APL: GRN Niechlów 35 s. 142 ( Informacja dotycząca reaktywowania działalności kół i Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Niechlowie z 21 czerwca 1985 r.; s. 142); UG Niechlów 67 s ( Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej LZS w Niechlowie za 1986 r. ; s ). 30 APL: GRN Jemielno 11 s. 65 ( Informacja ze stanu działalności organizacji młodzieżowych na terenie Gminy Jemielno z 15 października 1975 r.; s ). 31 APL: GRN Jemielno 17 s. 103 ( Sprawozdanie z wykonania zadań planu społeczno-gospodarczego rozwoju oraz budżetu gminy Jemielno za rok 1977 ; s ). XLI

42 1978 nadal funkcjonowało 10 kół LZS (Jemielno, Smolne, Bieliszów, Luboszyce, Ciechanów, Osławice, Psary, Daszów, Piotrowice Małe, Lubów), zmniejszyła się liczba członków do 299, w tym 50 kobiet. Wówczas LZS Jemielno występował w klasie C, w sezonie 1977/78 zajął 4. miejsce 32. Wraz z reformą podziału administracyjnego Polski nastąpiła reorganizacja Polskiego Związku Piłki Nożnej. Kluby z terenu powiatu górowskiego zaczęły uczestniczyć w rozgrywkach Okręgowego Związku Piłki Nożnej w Legnicy. Początkowo w sezonie 2000/2001 tylko Pogoń Góra, Barycz Osetno, Korona Czernina i LZS Glinka. Wiewierzanka i Orla Wąsosz grały w okręgu wrocławskim, Sokół Niechlów, Sparta Kietlów, Zjednoczeni Chróścina, Victoria Siciny i Błyskawica Luboszyce w okręgu leszczyńskim 33. Od sezonu 2001/2002 już wszystkie kluby występowały w okręgu legnickim. W latach 90. poszczególne LZS-y zaczęły funkcjonować jako samodzielne kluby piłkarskie na wsi. Obecnie w rozgrywkach piłkarskich (runda wiosenna 2017/2018) uczestniczą zespoły z terenu wsi z gminy Góra Korona Czernina (klasa A ); z gminy Jemielno Błyskawica Luboszyce (klasa B ); z gminy Niechlów: Sokół Niechlów (klasa B ) i Victoria Siciny (klasa A ); z gminy Wąsosz: Wiewierzanka Wiewierz (klasa B ) i Albatros Lubiel (klasa B ). Jedynie Albatros gra w ramach okręgu wrocławskiego, pozostałe legnickiego. Mirosław Żłobiński Z posiedzenia Rady Gminnej LZS. W prezydium od lewej zasiadają: ref. ds. sportu UMiG Jan Dwornik, insp. LZS Stanisław Żyjewski, przew. rady Zbigniew Kida, instruktor ds. sportu Bogdan Sofuł 32 APL: KG PZPR Jemielno 13 s ( Informacja Przewodniczącego Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Jemielnie z działalności w 1978 roku ; s ). 33 (ABC 2000 nr 52 s. 3; Nowa Gazeta Górowska 2002 nr 10 s. 11). XLII

43 Rada Gminna LZS w Górze 31 marca 1983 r. Zbigniew Kida przewodniczący (Urząd Miasta i Gminy w Górze), Czesław Spychała zastępca (LZS Kłoda), Andrzej Zabłocki zastępca (LZS Osetno), Zbigniew Kowalski skarbnik (LZS Czernina); Ryszard Biedała sekretarz (LZS Chróścina); członkowie: Florian Hrynda (LZS Glinka), Roman Ulman (LZS Borszyn Mały), Bogdan Panek (LZS Stara Góra), Krzysztof Kaizer (LZS Wierzowice), Mirosław Szymlet (LZS Borszyn Wielki), Zbigniew Matkowski (LZS Grabowno), Jan Gruzdzis (instruktor), Bogdan Sofuł (instruktor), Jan Dwornik (Urząd Miasta i Gminy), Tadeusz Pełchaty (zarząd ZSMP Góra) 1. Walny zjazd delegatów (16 grudnia 1983 r.) Zbigniew Kida przewodniczący, Czesław Spychała I zastępca, Andrzej Zabłocki II zastępca, Bogusław Sofuł zastępca ds. turystyki, Małgorzata Lipowicz sekretarz, Jan Dwornik skarbnik, członkowie; Ryszard Biedała, Florian Hrynda, Zbigniew Kowalski, Roman Ulman, Kazimierz Szczerba, Mariusz Bartkowiak, Bogdan Panek, Jan Łubkowski, Bogdan Pacholczyk, Witold Kusio, Aleksander Balcerzak, Wiesław Bartnicki, Alicja Lipowicz, Bożena Nowak, Urszula Hołownia, Lech Czekała, Zbigniew Całujek; komisja rewizyjna: Tadeusz Pełchaty, Czesław Wojsiak, Jan Kruszka 2. Rada Miejsko-Gminna LZS Walny zjazd delegatów (26 lutego 1986 r.) Zbigniew Kida przewodniczący 3 Walny zjazd delegatów (wiosna 1990 r.) Zbigniew Kida przewodniczący, Zygmunt Gajkowski zastępca (LZS Wiewierzanka Kłoda), Kazimierz Pawliczak zastępca (LZS Osetno), Paweł Sawicki sekretarz (LZS Glinka), Jan Dykas skarbnik (LZS Czernina), członkowie Bogdan Sowka (LZS Chróścina), Lesław Symczyszyn (LZS Czernina), Czesław Spychała (LZS Kłoda), Józef Pytel (LZS Osetno), Krzysztof Karkocha (LZS Glinka), Kazimierz Pawłowski (LZS Chróścina) 4. Walny zjazd delegatów (24 lutego 1996 r. ) Tadeusz Podwiński przewodniczący, Stanisław Majowicz, Kazimierz Pawliczak, Andrzej Ciastoń, Bogdan Sowka, Roman Musiałowski, Lesław Symczyszyn; komisja rewizyjna: Kazimierz Fortecki przewodniczący, Jan Gniecki, Stanisław Podwiński 5. 1 Kronika LZS (nieliczbowana). 2 Kronika LZS (nieliczbowana). 3 (S.Ż.), 40 lat w służbie wsi, Panorama Leszczyńska 1986 nr 12 s. 17, il. 4 Raport o stanie gminy Góra za lata , Góra 1994 s M.Ż., Wybory w LZS ach, Gazeta Górowska 1996 nr 12 s. 9. XLIII

44 SPORTOWE POCZĄTKI Kto chce łatwe mieć sukcesy ten prowadzi LZS-y. To wypowiedziane przez bratnią duszę hasło towarzyszy mi jak talizman w chwilach dobrych i złych. Wówczas gdy można utożsamiać je z sytuacją i wówczas, gdy się coś nie udaje, wali, ucieka przypominam sobie 1982 rok. Pomimo posadzonych na ręku kaktusów co do możliwości podźwignięcia tej organizacji przez grono najbliższych osób wyruszyłem w poszukiwaniu prawdy, przygody, a przede wszystkim na spotkanie z rzeczywistością. Rzeczywistością, która na przełomie lat osiemdziesiątych zupełnie zwariowała. Popękały w większości spoiwa łączące struktury. Hasło więcej, taniej, lepiej, przekształciło się w mniej, drożej i gorzej. Jaka pozostała wieś? Z tymi i innymi myślami wyruszałem swoim Żukiem po zaśnieżonych wiejskich drogach. Czy przyjdą? Co im powiedzieć, co obiecać, jak trafić do przekonania, że jeszcze raz można, że I tak dojeżdżało się do wiejskich świetlic. Może ktoś pomyśleć, że ciepło buchało z przytulnych wnętrz lub czekała ciepła herbata. To były tylko złudzenia. Opatuleni w futra tubylcy patrzyli z podziwem na moje sportowe ubranie uśmiechając się pod nosem. Tak minął grudzień. Dzień po dniu. Wieś po wsi. A co z tego wyszło? Owszem patrzyli, słuchali, potakiwali głowami, ale wiara ta nie była pełna bo przecież tyle razy już zaczynali. Po reorganizacji województw w 1975 roku cały rejon Góry przeszedł do innego województwa, z którym nie był emocjonalnie i duchowo związany. Przewinęło się przez ten okres aż siedmiu inspektorów rejonowych. I każdy to samo obiecał. Ciekawy był moment komisyjnego otwarcia biurka po poprzednikach. Oczywiście wytrychem. W środku oprócz kilku statystycznych formularzy kilka pustych butelek. A w innych gminach, które przejąłem? Napisałem o przygotowanie dokumentacji do wglądu w urzędach gminnych. Odzew był taki, aż się zatrzęsło. Kto czego chce? Jak śmie zakłócać błogi na tym odcinku spokój. I wówczas poczułem się jak podróżnik odkrywający dziewicze tereny. Prawie wszędzie okazało się, że należy zaczynać robotę od nowa. Ile było rozmów z decydentami w terenie trudno zliczyć. Jedno jest pewne w wielu wypadkach udało się ich przekonać o celowości i potrzebie działania. O tym, że czas i fundusze uciekają, a na tym cierpi środowisko wiejskie. Znalazłem też kilku ludzi do wspólnej pracy. Zbyszek Kida był przewodniczącym Rady Gminnej LZS w Niechlowie. Jako pracownik miał możliwość odpowiednio kierować pracą i funduszami. Ale, że był zapaleńcem to i z własnej kieszeni dokładał. Inspirował budowę stadionu sportowego. Zrobiono jednak tylko płytę boiska piłkarskiego, bo nie wiadomo kto zdecydował, że będzie to plac składowy roszarni. Czyn społeczny szlag trafił. Ludzi zalała przysłowiowa krew i rzucili to wszystko. Władzom się wydawało, że każda decyzja jest dobra. Ta jednak zaszkodziła im na wiele, wiele lat. Zbyszek przeniósł się do Góry i przyjął propozycję kierowania Radą. A Niechlów? Po siedmiu latach przestoju zaczęto budować tak potrzebny stadion. Trafił także do pomocy Jan Dwornik. Postawiłem gościnnie swoje biurko w Urzędzie Miasta i Gminy naprzeciw jego. Znaliśmy się od dziecka. Razem rozpoczynaliśmy grę w piłkę nożną. On zaszedł daleko, bo grał w pierwszej lidze. Był dobrym piłkarzem. Ale jak to w życiu bywa Teraz razem uzgadnialiśmy, co i jak należy robić. W terenie do prac włączyli się: Rysiek Bladała XLIV

45 z Chróściny, Czesiek Spychała z Kłody, Andrzej Zabłocki z Osetna, Zbyszek Kowalski z Czerniny czy Florek Hrynda z Glinki. Chcieliśmy stworzyć w gminie pewien wzorzec coś na zasadzie rejonu, od którego inni mogli brać przykład. Nazywając to groźnie działa na zasadzie zarazy. Nam chodziło o to, by inni podpatrywali, uczyli się z naszą pomocą. Obowiązywało też hasło nic za darmo. I jeszcze jedno. Teren był totalnie zaniedbany pod względem urządzeń sportowych, boisk, stadionów. Wówczas pojęcie czynu społecznego straciło na aktualności. Powstało nowe pojęcie sami dla siebie, bo nikt za nas niczego nie zrobi. A przecież w większości miejscowości korniki pozżerały drewniane bramki, a krety utworzyły podobne budowle. A jakie były chwasty! Najlepszy ogrodnik by takich nie wyhodował. Przyszedł okres przed zjazdem 1. Pierwszym po wielu latach niepewności. Zgromadził on kilkudziesięciu delegatów z całej gminy. Niektórzy przyjechali na zasadzie kibica by zobaczyć, co to będzie. Przybyły też władze. Skromne nagrody dla działaczy w przekroju minionego okresu zrobiły swoje. W wyniku obrad powstał program, o którym niektórzy obecni mówili z motyką na Księżyc. Kto zorganizuje tyle imprez? Kto będzie budował obiekty sportowe? Przecież przez tyle lat nic się w tej materii nie robiło, a oni chcą Zjazd ustalił program z naczelnym hasłem otwartość sportu miejskogminnego. Rok ten był bogaty w działania. Przybywali sojusznicy. Nawet zbyt łatwo to wszystko przychodziło. Duży nacisk szedł na współpracę ze szkołami, Domem Kultury, który pomagał i pomaga nadal w organizacji imprez, zabezpieczając dokumentację zdjęciową i oprawę plastyczną zawodów. Duży nacisk położono na odpowiednią propagandę i oprawę plastyczną zawodów. Z każdej imprezy powstawała kronika zdjęciowa. Zapełniały się kartki kroniki znalezionej w piwnicach urzędu. Wysyłane notatki ukazywały się w prasie lokalnej. Tak też zrodziła się współpraca z Wiadomościami Sportowymi. Wówczas mało kto je kupował. Inne tygodniki były bardziej pociągające. Nie to co dzisiaj. Jako pierwsze WS znikają z lad kiosków. Zaczęliśmy także przed ważnymi imprezami urządzać wystawy w witrynach sklepów w centrum miasta. Zapełniały się sale i boiska. Dziś już z uśmiechem przypominam sobie te chwile, gdy przy wystawianiu nagród byli tacy, co chcieli je wprost kupić. A ile odcisków palców pozostawało na szybach. Teraz wzbogacamy naszą kronikę wydarzeń na taśmie 8 mm kamery filmowej z Domu Kultury. Tradycją stały się spotkania podsumowujące cykle imprez z wręczaniem nagród i dyplomów. Uczestniczą w nich nie tylko zawodnicy i działacze, ale zawsze władze, w tym wojewódzkie. Efektem tych starań było III miejsce we współzawodnictwie Rad M-G LZS w woj. leszczyńskim. Niektórzy mówili, że to na wyrost. Może to i tak wyglądało. Nadchodził drugi rok działalności. Nastąpiły dalsze awanse w ligach piłkarskich. Rodziły się nowe formy rywalizacji. Do dziś wisi plansza z ocenami wszystkich kół za całokształt działalności. Punktowane jest wszystko. Najlepsi otrzymują nagrody i sprzęt sportowy. Jest o co walczyć. Rok ten wzbogacił się o nową formę rywalizacji I Wojewódzką Spartakiadę zakładów pracy. Efektem całorocznych zmagań było I miejsce w województwie i co za tym idzie nagrody i wycieczki. 1 Prawdopodobnie 16 grudnia 1983 r. (M.Ż.) XLV

46 Na naszym terenie organizowano w latach 60-tych i na początku 70-tych wyścigi kolarskie i zawody konne. Postanowiliśmy wskrzesić te formy już przez wielu zapomniane. Na zawody hippiczne po dziesięciu latach przyszło około 4 tys. ludzi. Siedzieli dosłownie na drzewach i murach. Pomimo chłodu byłem mokry. Dzieci siedziały tuż obok przeszkód. A niechby koń wyskoczył w bok! Obeszło się jednak bez żadnych incydentów. Nadszedł czas na doinwestowanie terenu. Rozpoczęły się prace przy stadionie w Osetnie. Na święto Ludowe opadła szarfa stadionu. Nie tradycyjne nożyce, ale pierwszy uczestnik biegu przełajowego przerywał taśmę. On też otwierał sportowy rozdział w życiu obiektu i wsi. Przybywało też sprzętu. Najpierw ubraliśmy obdartusów w ortalionowe koszule. Upał w lecie chłód jesienią i wiosną. Niestety tylko w takich dwóch kolorach biały i niebieski. Najgorzej, jak stawały naprzeciw siebie dwa, identycznie ubrane zespoły. Trwały też prace przy budowie nowego stadionu w Glince. Niwelowano teren wokół stadionu w Chróścinie i myśleliśmy nad nowym stadionem z pawilonem w Kłodzie. Inni też nie próżnowali. Zniknęły drewniane bramki. Wszędzie postawiono metalowe. Cały teren też zaczął się ożywiać. W Wąsoszu miejscowy klub awansował do ligi wojewódzkiej. Potraktowano na serio konieczność budowy sali gimnastycznej. Co prawda na fundamentach starej stodoły, ale już mury pomału pną się ponad ziemię w Jemielnie najbardziej zaniedbanej gminie rozpoczęto prace przy budowie ogrodzenia gminnego ośrodka sportowego. W planach szatnia wraz z zapleczem. Niedaleko Jemielna powstał bardzo dobry zespół przy gospodarstwie rolnym w Kietlowie. Miał wszystko, co do działalności potrzeba. Niechlów drgnął. Na ukończeniu są prace przy nowym stadionie. Zazieleniła się na nim trawa. Czy taki sam los ją spotka, jak na poprzednim stadionie? W 1984 wybory do rad narodowych. Moja osoba znalazła się za sprawą organizacji rolniczych na liście wyborczej. Dziś mam już za sobą pierwsze momenty fascynacji i niepokoju. Ale sportowi nie dam zrobić krzywdy. Z tą działalnością przybyli nowi sojusznicy, ale przybyli i niechętni. Mijał tak więc drugi rok działalności mojej i najbardziej oddanych ludzi. Przybyli w tym roku nowi Olek Balcerzak z Chróściny, Wiesiek Bartnicki z Glinki czy Marek Seminowicz z Osetna. I wielu, wielu innych, dla których sport i sprawy z nim związane stanowiły motto postępowania nie tylko od święta. Za ten rok już bezapelacyjnie Rada zajęła pierwsze miejsce w województwie, reprezentując je na forum krajowym. Bez żadnej taryfy ulgowej. Ten fakt dodał odwagi i otuchy tym, którzy działali i popchnął do działania stojących na uboczu. A dla mnie praktycznie drugi rok bez urlopu. W tym okresie trzeba było być zawsze obecnym bo działo się rzeczywiście wiele. A piramida jak mawia Zbyszek o LZS stojąca na swoim czubku wymaga ciągłego doglądania, jak małe dziecko. Stawia kroki, ale się chwieje. Wystarczy, że się komuś coś nie będzie podobało i może grozić karambolem. A przecież tak trudno było na początku nowej drogi. Przygotowujemy program działania na wielu płaszczyznach. Omawiamy nowe formy współpracy i rywalizacji. Rok 1985 był bogaty we wszelkiego rodzaju działania. Co przyniósł? Zadowolenie i kłopoty! Bo wszystko co się wiąże z pracą społeczną to przeważnie kłopoty. Ale dobrych chwil też było dużo. Wędrują kolejne flagi LZS-owskie na maszty nowych obiektów. Szatnia w Chróścinie i nowy wielofunkcyjny stadion w Glince. Tuż przy XLVI

47 rozbudowującej się szkole podstawowej. Piękny prezent dla dzieci i młodzieży na nowy rok szkolny. Szczególnie cieszy to, że miejscowość ta wychowała wielu zdolnych piłkarzy, a nie miała do tej pory swojego obiektu. Na nowej płycie zaczęli grać piłkarze w Kłodzie. Trwają tam dziś intensywne prace przy ogrodzeniu. W przyszłości będzie pawilon. Po 13 latach przerwy zorganizowaliśmy wspólnie z wieloma instytucjami I Wyścig Kolarski po ziemi górowskiej. Przybyło około trzystu kolarzy z całej Polski. Udał się pomimo nienajlepszej pogody. Chcą przyjechać w tym roku. Spartakiada przynosi kolejne powodzenie. Ponownie czołowe miejsce w województwie, a LZS z Osetna pierwszy w klasyfikacji w grupie LZS-ów. Organizujemy z M-G ZRKiOR imprezy dla dzieci. Są one najsympatyczniejsze ze wszystkich jakie dotychczas były przez nas obsługiwane. Kilkaset dzieci w salach i na stadionie, a w zamian uśmiechy i kwiaty. Można tu wymieniać i wymieniać. Ile tego wszystkiego było. Dzień po dniu. Tylko kilkanaście niedziel z rodziną. Reszta w terenie. Tak przez cały rok. Ale co najważniejsze. Spotkania w ramach kampanii sprawozdawczo-wyborczej są zgoła inne niż te sprzed trzech lat. Z 4 kół do 16. Pełne świetlice. Władze wiejskie sołtysi. Przedstawiciele PGR i innych jednostek działających na terenie wsi. Przed oczami wiele ciekawych momentów przesuwa się jak w kalejdoskopie. Czas kończyć tę opowieść w jednym akcie. Boli ręka od trzymania pióra. Można jeszcze by pisać wiele stron. Ale wszystkie byłyby podobne. Ludzie i zdarzenia. Nigdy takiej samej sytuacji. Ciągła improwizacja. Chciałoby się powiedzieć a życie toczy się dalej. Za oknem kolejny turniej piłkarski o Białą Piłkę. Obok leży sterta nagród białe piłki. Tak rozpoczyna się nowy rok w życiu i działalności. Już za miesiąc II zjazd Gminy 2. Teraz będzie można iść z podniesioną głową. Tak mało, a tak wiele w tym okresie między zjazdami się wydarzyło. Czas na podsumowanie nadchodzi nieubłaganie. A hasło kto chce łatwe mieć sukcesy, niech prowadzi LZS-y jest już nie tylko moim mottem działania, ale wielu, wielu ludzi, którzy uwierzyli w celowość działania, a to co zrobimy, zostanie krajowi, wsi, sobie i tym którzy po nas przyjdą. Inspektor WZ LZS ds. gmin Stanisław Żyjewski Źródło: Wiadomości Sportowe Prawdopodobnie 26 lutego 1986 r. Artykuł zatem powstał w styczniu 1986 r. (M.Ż.) XLVII

48 SPOTKANIE BOHATEROWIE OBOK NAS GÓRA, 23 MARCA marca 2018 roku, w przeddzień Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką, w Górze (woj. dolnośląskie) odbyło się spotkanie ze Stefanią Kolman z domu Brońską. Pani Stefania wraz z całą rodziną podczas II wojny światowej ukrywała Jakuba Krystianpollera w miejscowości Smykowce koło Tarnopola. Uczestnikami wydarzenia, które odbyło się o godzinie w Zespole Szkół imienia gen. Sylwestra Kaliskiego była młodzież biorąca udział w finale powiatowego konkursu Żołnierze Wyklęci. Spotkanie poprowadził Jerzy Rudnicki z Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej we Wrocławiu. Świadectwo Stefanii Kolman z domu Brońskiej o przechowywaniu i relacjach powojennych z Jakubem Krystianpollerem w Smykowcach koło Tarnopola Jakub Krystianpoller mieszkał z dziadkiem i babcią, ciocią i wujkiem we wsi Smykowce koło Tarnopola. Posiadali znaczne włości (mieli pałac, zatrudniali okolicznych mieszkańców do pracy). Byli bardzo dobrymi ludźmi, wszyscy ich szanowali. Posłali Jakuba na studia do Krakowa na farmację. Po ukończeniu studiów dziadkowie XLVIII

49 kupili mu aptekę w Tarnopolu, w której później pracował. Po 17 września 1939 r. całą rodzinę Jakuba zesłano na Sybir. Kuba nie przyznawał się, że ma aptekę w Tarnopolu tylko, że jest pracownikiem w tej aptece. To uratowało go od zesłania na Sybir. W 1941 r. Niemcy napadli na Rosjan. W Tarnopolu przebiegał front. Jakub trafił do getta i pracował przy rozbijaniu kamieni u Niemców. Policja ukraińska w służbie niemieckiej miała nadzór nad robotnikami. Mój tato, Józef Broński, bardzo dobrze znał rodzinę Jakuba i ubolewał nad ich zesłaniem. Kiedy dowiedział się, że Jakub pracuje przy rozbijaniu kamieni wybrał się, aby spotkać Kubę i zobaczył go pracującego nieopodal, nie zatrzymując się i nie patrząc na boki tylko idąc prosto przechodząc koło Kuby powiedział do niego: jak będziesz miał sposobność, to uciekaj. Masz u nas schronienie. Jakub czekał na pogorszenie pogody, była burza i wówczas uciekł. Jednak policjant ukraiński zauważył jego ucieczkę i rzucił się w pogoń za nim. Dopadł go i namawiał, aby ruszył z nimi na Wołyń, gdzie banderowcy mordowali Polaków i miał im służyć jako lekarz. Kuba kategorycznie odmówił. Zaczęli się szarpać, udało mu się wyswobodzić i zaczął uciekać. Padał straszny deszcz, było bardzo ciemno i policjant nie wiedział, w którą pobiegł stronę. Przybiegł do naszego domu strasznie zmoknięty, zziębnięty i zmoczony. Ja wówczas miałam 10 lat. Bardzo dobrze wszystko pamiętam. Miałam młodszą siostrę Anielę, która miała roczek. Byliśmy przestraszeni tą sytuacją. Tato z mamą (Anną Brońską) nakarmili Kubę, przebrali go i schowali go na strychu. Powiedzieli mi, że nie wolno mi nikomu mówić, nawet najbliższej rodzinie, że mieszka u nas Kuba. Ja byłam bardzo posłuszna swoim rodzicom. Jak nie wolno było mówić, to nie wolno. Na drugi dzień tato zrobił mu kryjówkę w oborniku, który był przy stajni bardzo wysoko ułożony. Ja nosiłam mu jedzenie w wiaderku udając, że idę do stajni, a później że coś wysypuję na obornik. Długo tam nie mógł być ukrywany, ponieważ było bardzo gorąco. Tato musiał mu zrobić drugą kryjówkę w oborze przy żłobie, gdzie były przypięte krowy. Nocą wynosił razem z mamą ziemię, którą wyrzucali do rzeki, aby nikt się nie dowiedział. Była to taka kryjówka, że Kuba mógł tylko siedzieć. Cegły były wyjmowane, aby podać mu jedzenie i zabrać nieczystości w wiaderku. Mama to bardzo przeżywała. Mając dwoje małych dzieci bała się, że znajdą Kubę i wszystkich zabiją. Nadchodziła zima. Trzeba było myśleć o nowej kryjówce, tato zrobił nową kryjówkę w kuchni, pod murowaną kuchnią wykopał dużą dziurę, podstemplował ją, można tam było siedzieć i leżeć. Umieścił w środku pierzynę, poduszkę, kożuch. Łatwiej było podawać jedzenie i odbierać nieczystości. Bardzo się oboje z mamą natrudzili. Znowu trzeba było wynosić bardzo dużo ziemi. Kuba bardzo się cieszył, bo mógł nas słyszeć jak rozmawiamy w kuchni i z nami też rozmawiać. Przychodzili do nas znajomi sąsiedzi, rodzina trzeba było bardzo uważać. Kuba po dłuższym czasie ukrywania miał przykurcz rąk i nóg. Gdy Rosjanie zdobyli Tarnopol, to wówczas tato poszedł do sztabu wojskowego Rosjan i poprosił o zabranie Kuby z jego kryjówki. Bardzo się bał, że Niemcy znowu wrócą, a i Kuba mógł w tej kryjówce tylko siedzieć i leżeć bez światła cały czas w ciemności. Rosjanie przyszli nocą. Wzięli go na ręce i zanieśli na wóz. Kuba nie mógł chodzić był bardzo wycieńczony. Musiał uczyć się na nowo chodzenia. Walki o Tarnopol trwały ok. 6 tygodni. W sztabie Rosjan Kuba doszedł do siebie, mógł już chodzić. Był młodym i silnym człowiekiem, szybko się zregenerował. Wysłano go na XLIX

50 front, gdzie został ranny. Leżąc w polowym szpitalu powiedział, że pracował w aptece i zna się na lekarstwach. Gdy został wyleczony, to nie wrócił już do walki na froncie, tylko został leczyć rannych w szpitalu. Stamtąd napisał list do sołtysa wsi Smykowce. Napisał tak (po polsku): że został ranny. Moja najmilsza, najukochańsza rodzino, ja żyję. Sołtysem we wsi Smykowce był Ukrainiec, mąż siostry mojego taty (Anny Brońskiej, po mężu Czornomaz). Dlatego sołtys zawołał tatę, aby przeczytał ten list, bo był napisany po polsku. Tato od razu wiedział od kogo jest ten list, ale udał że nic nie wie, nie mógł się do tego przyznać, bo banderowcy zabiliby nas wszystkich. W domu wszyscy cieszyli się z tej informacji. W 1945 r. transportem przyjechaliśmy do Sulęcina. Przyjechał do nas nasz kuzyn Hanulak, który powiedział, że są wolne gospodarstwa i dobra ziemia we wsi Ligota, koło Góry, żebyśmy razem mieszkali jako rodzina. I w ten sposób osiedliliśmy się we wsi Ligota. Jakub jak wrócił z wojny, to pierwsze kroki skierował do naszego domu w Smykowcach. Był zrozpaczony, jak zobaczył tam obcych ludzi. Bardzo płakał. Następnie poszedł do domu siostry mojego taty (Anny Czornomaz) i oni opowiedzieli mu historię naszego wyjazdu na zachód. Pisaliśmy do siostry taty i ona dokładnie wiedziała, gdzie mieszkamy. Kuba napisał do nas, że jest bardzo szczęśliwy, że nas odnalazł. Przysłał nam swoje zdjęcie z 1953 r. (foto). Siostra taty Anna Czornomaz ze Smykowiec wysłała zaproszenie dla taty i mojej siostry Anieli. Było to w 1967 roku (foto). Pojechali i spotkali się z Jakubem i jego drugą żoną Wierą (pierwsza żona Kuby była żydówką ale nie pamiętam co się z nią stało wiem tylko, że nie żyje). Szczęście ze spotkania było ogromne. Nie mogli się nacieszyć sobą. Śmiali się i płakali na przemian. Opowieściom nie było końca. Jakub znowu pracował w aptece w Tarnopolu. Następnie ja wraz z córką Danutą (która była w czwartej klasie podstawówki) pojechałyśmy odwiedzić rodzinę i Kubę (w załączniku zdjęcie z pobytu w Tarnopolu ja, moja córka Danuta, Kuba z Wierą). Później wysłaliśmy zaproszenie dla Kuby, żeby nas odwiedził w Ligocie. Kuba przyjechał, opowiadał sąsiadom mieszkającym obok nas, płacząc ze szczęścia jak uratowaliśmy mu życie, bezinteresownie, z narażeniem życia własnej rodziny. Jakub do końca życia mieszkał w Tarnopolu i został tam pochowany koło swojej żony Wiery, która zmarła pierwsza. Nie miał dzieci ani z pierwszą, ani z drugą żoną. Do dnia dzisiejszego żyje w Smykowcach nasza rodzina Czornomaz, z którą utrzymujemy kontakt listowny i elektroniczny. Obecnie mieszkam z córką i zięciem w Górze. Mam 88 lat. Źródło: ,Spotkanie-Bohaterowie-obok-nas- Gora-23-marca-2018.html; dostęp 4 kwietnia 2018 r. L

51 Jakub Krystianpoller, 1953 Józef Broński, Aniela Brońska Wiera i Jakub Krystianpoller, fot. Michalina Stopka LI