Kazimierz Tadeusz Szpotański ( ) z okazji 125. rocznicy urodzin

Transkrypt

1 lonych certyfikatów. To intratny interes: koncerny energetyczne dbają o rozwój farm wiatrowych, ponieważ w ten sposób unikają problemów z emisją dwutlenku węgla, związanych z redukcją emisji gazu w Unii Europejskiej. Dzięki certyfikatom za produkcję czystej ekologicznie energii, zarabiają na niej dwa razy więcej niż przy produkcji energii z węgla. EDPR zapewnił sobie zielone certyfikaty na produkcję w farmie Margonin na najbliższe 15 lat. Nic więc dziwnego, że plany EDP Renováveis w Polsce zakładają instalację najbliższych latach do 1466 MW (w 2020 r.), co przekracza wartość portfela planowanych projektów nie tylko w Portugalii (obecnie 596 MW, a w planach 574 MW), ale też inwestycje firmy we Francji czy Rumunii. Trzeba przyznać, że aby osiągnąć te cele, EDPR musi się spieszyć z raportu EDPR z czerwca 2011 r. wynika, że w 2011 r. moc zainstalowana w Polsce zwiększyła się o 48 MW, a dalsze 22 MW znajdują się na ukończeniu. Poza Polską, EDPR posiada farmy wiatrowe w Hiszpanii (w tym roku zwiększyła do 100 proc. udziały w firmie Genesa), Portugalii, Francji, Belgii, Rumunii i Brazylii. Po podpisaniu umowy z partnerami brytyjskimi, mocno wchodzi w budowę wiatraków na wodach morskich wokół Wielkiej Brytanii (planowane pozyskanie mocy 2,4 GW do 2020 r.). Bardzo dynamicznie rozwija się oddział EDPR w USA (35 proc. wzrost przyłączonej mocy w stosunku do poprzedniego roku obecnie 3224 MW mocy razem). W czerwcu 2011 r. portugalski potentat posiadał elektrownie wiatrowe o łącznej mocy 7163 MW w 8 krajach. Za tak dynamicznym wzrostem stoi prezes spółki, Ana Maria Fernandes. Ta bardzo ambitna absolwentka ekonomii, była później doktorantką i wykładowczynią na wydziale ekonomii uniwersytetu w Porto. Pod koniec lat rozpoczęła pracę zawodową w portugalskich instytucjach finansowych. Następnie trafiła do sektora energetycznego, pełniąc w latach stanowisko prezesa spółki Galp Power. Później była związana z EDP Energias de Portugal, spółką-matką EDPR powołanej w 2007 r. (do dzisiaj EDP posiada 77,5 proc. akcji EDPR, pozostałe są notowane na giełdach). Od marca 2008 r. Fernandes jest prezesem spółki, a pod jej rządami firma powiększyła produkowaną z wiatru energię elektryczną prawie dwukrotnie (moc farm wiatrowych wzrosła z 3,7 GW do 7,16 GW). I to w dwa lata! Zawsze stawiałam i stawiam na pracę grupową. Udało mi się stworzyć wspaniały zespół, który pracuje razem na rzecz bardziej zielonego i rozwijającego się w sposób zrównoważony świata deklaruje Fernandes. Na korzyść ambitnej pani prezes działają regulacje Unii Europejskiej: do 2020 r. w państwach członkowskich 20 proc. całej produkowanej energii ma pochodzić ze źródeł odnawialnych. Pod rządami Fernandes EDPR stała się trzecią w świecie firmą produkującą energię elektryczną z wiatru. Strategiczne plany zakładają osiągnięcie mocy 10,5 GW do końca 2012 r., co oznacza powiększanie instalacji o ponad 1 GW rocznie. Na przeszkodzie mogą stanąć zwiększające się koszty finansowania spółki, a zwłaszcza rosnący dług. Spowodowało to spadek zysku za 2010 r. o 30 proc. ze 114 mln EUR do 80 mln EUR. Budowa nowych mocy w USA ulegnie spowolnieniu, bo cena energii jest zbyt niska zadeklarowała Fernandes. Jednak udziałowcy nadal mają zaufanie do pani prezes w kwietniu 2011 r. przedłużyli jej prezesurę na kolejną kadencję, do czerwca 2014 r. Polski Siemens Kazimierz Tadeusz Szpotański ( ) z okazji 125. rocznicy urodzin Prof. Jerzy Hickiewicz Politechnika Opolska Kazimierz Tadeusz Szpotański był pionierem polskiego przemysłu elektrotechnicznego, założycielem, współwłaścicielem i dyrektorem Fabryki Aparatów Elektrycznych (FAE) K. Szpotański i S-ka S.A., jednej z pierwszych w Polsce fabryk aparatów elektrycznych. Jednocześnie aktywnie działał w organizacjach społecznych, handlowych ELEKTRO NERGETYKA nr 4 (10) /

2 i technicznych. Był współtwórcą Stowarzyszenia Elektryków Polskich, a w latach przez kilka kadencji prezesem SEP. W 1969 r., już pośmiertnie, został mianowany Członkiem Honorowym SEP. Pochodził z rodu Duninów, jednego z najstarszych szlacheckich rodów polskich, o wielowiekowych, historycznych tradycjach patriotycznych. Jego pradziad, wachmistrz szwoleżerów gwardii napoleońskiej Kazimierz Szpotański ( ) był odznaczony przez Napoleona Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej za męstwo w bitwie pod Lipskiem. Kazimierz Tadeusz Szpotański uważał, że wyzwolenie Polski nie jest możliwe wyłącznie drogą orężną. Sądził bowiem, że osiągnięcie prawdziwej niepodległości poprzedzić musi wydźwignięcie się cywilizacyjne i kulturalne całego narodu, co da się urzeczywistnić jedynie przez zdobycie przez Polskę mocnej pozycji gospodarczej. Równocześnie zdawał sobie sprawę, że rozwój nowoczesnej gospodarki nie jest możliwy bez elektryfikacji całego kraju. Do tego niezbędne będą duże ilości rodzaju aparatów elektrycznych, na zakup których zagranicą nie stać Polski podnoszącej się ze zniszczeń po pierwszej wojnie światowej. Z tego względu widział ogromną potrzebę stworzenia krajowego przemysłu elektrotechnicznego. Kazimierz Szpotański urodził się 16 grudnia 1887 roku we Włocławku. Jego ojcem był Kazimierz Roman Szpotański, urzędnik oddziału Banku Polskiego we Włocławku, matką Jadwiga z Jezierskich. Kazimierz Szpotański studiował elektrotechnikę w Niemczech w Wyższej Szkole Technicznej w Mittweidzie ( ), a następnie w Politechnice w Berlinie-Charlottenburgu ( ), gdzie uzyskał dyplom inżyniera elektryka. Wiedzę nabytą na studiach uzupełniał w latach praktyką w fabrykach AEG w Niemczech. Kto jest kim w energetyce Kto jest kim w energetyce Kto jest kim w energetyce Kto jest kim w energetyce Inżynier i społecznik Bardzo wcześnie Szpotański odczuwał potrzebę współpracy i stowarzyszania się inżynierów elektryków. Tuż po zakończeniu studiów, w 1912 r., brał udział wraz z 40-osobową grupą elektryków w kilkusetosobowym Zjeździe Techników Polskich w Krakowie. Po uzyskaniu dyplomu Kazimierz Szpotański wrócił do pracy w AEG, początkowo w latach w Berlinie, później w oddziałach w Rosji: w Charkowie, w Rydze i ponownie w Charkowie. Wykazał się dużymi zdolnościami organizacyjnymi: w 1916 r. w związku z działaniami wojennymi przeniósł zorganizowany przez siebie, zatrudniający ok. 600 pracowników, dział aparatów elektrycznych z Rygi do Charkowa, przy praktycznie zachowanej ciągłości produkcji. W trakcie pobytu w Charkowie Kazimierz Szpotański uczestniczył w pracach Charkowskiego Oddziału Stowarzyszenia Techników Polaków w Rosji. W 1917 r. został aresztowany przez bolszewików i sądzony w Charkowie. Przed fałszywymi zarzutami i skazaniem wybronili go robotnicy z fabryki, w której pracował. Udział w gospodarczym rozwoju Polski Kazimierz Szpotański rozpoczął w wieku 31 lat, po powrocie do Warszawy w sierpniu 1918 roku. Wykorzystując nabytą wiedzę i niewielki kapitał z trudem zgromadzony w trakcie pracy w zakładach AEG, w dniu 15 listopada 1919 r. otworzył warsztat w Warszawie przy ul. Mirowskiej 9. Początkowo zatrudniał tylko 3 pracowników, ale nadał mu perspektywiczną nazwę Fabryka Aparatów Elektrycznych K. Szpotański. W latach zawiązał spółkę ze Stefanem Ciszewskim. Jednocześnie Kazimierz Szpotański nie zaniedbywał społecznej pracy stowarzyszeniowej. Już w 1918 r. został członkiem Koła Elektrotechników przy Stowarzyszeniu Techników w Warszawie. W dniu 24 marca 1919 r. został wybrany członkiem 6-osobowego Komitetu Organizacyjnego Ogólnopolskiego Zjazdu Elektrotechników, któremu przewodniczył prof. M. Pożaryski. Zjazd odbył się w dniach 7-9 czerwca 1919 r. w Warszawie, a 9 czerwca 1919 r. uchwalił powołanie Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich i wybrał tymczasowy 9-osobowy Zarząd SEP z przewodniczącym prof. M. Pożaryskim, z udziałem K. Szpotańskiego. W roku 1920 Kazimierz Szpotański ożenił się z Marią Miłkowską, urzędniczką bankową. Po ślubie małżeństwo zamieszkało w domu przy ulicy Mirowskiej 9. Sukces w biznesie Fabryka Szpotańskiego stale się rozbudowywała. W grudniu 1920 r. Kazimierz Szpotański zakupił niewykończony kilkupiętrowy budynek przy ul. Kałuszyńskiej 4 w warszawskiej dzielnicy Kamionek na Pradze. W 1923 r. Stefan Ciszewski wystąpił ze spółki i założył w Bydgoszczy własną fabrykę sprzętu elektroinstalacyjnego. Z kolei w 1924 r. Kazimierz Szpotański przekształcił swoje przedsiębior- ELEKTRO NERGETYKA nr 1 (3) /

3 stwo w spółkę akcyjną pod nazwą Fabryka Aparatów Elektrycznych K. Szpotański i S-ka, Spółka Akcyjna (FAE). Taka operacja pozwoliła na emisję akcji i uzyskanie kapitału na nowe inwestycje i rozwój. Dobre prosperowanie przedsiębiorstwa i rosnące ceny akcji FAE zwiększały zaufanie do Szpotańskiego i do jego sposobu zarządzania. Akcjonariusze traktowali kupno akcji jako dobrą inwestycję długoterminową, godzili się na rezygnację z dywidendy, przeznaczenie całości zysków na nowe inwestycje i z pełnym zaufaniem powierzali Szpotańskiemu zarządzanie firmą. Dalszy rozwój nie był łatwy, między innymi z uwagi na ograniczony kapitał inwestycyjny. Wielkim zagrożeniem był też światowy kryzys gospodarczy w latach W wyniku światowej stagnacji gospodarczej wiele firm upadało. Kazimierz Szpotański miał już wtedy tak duże zaufanie i zrozumienie u pracowników FAE, że łatwo ich przekonał, iż warunkiem przetrwania fabryki w czasie kryzysu są ograniczenia. Pracownicy rozumieli, że fundusz płac nie może być zwiększany, że nie będzie premii i dodatkowych zarobków, ale w zamian nikt nie będzie zwolniony z pracy. Co najważniejsze, Kazimierz Szpotański wykazał się wtedy wielką intuicją i odwagą, bo podjął wówczas w fabryce produkcję nowych wyrobów. Była to w pierwszej kolejności produkcja liczników energii elektrycznej, początkowo oparta na licencji francuskiej, paryskiej firmy Compagnie de Compteurs, później udoskonalana już własnymi oryginalnymi rozwiązaniami przez inżynierów z Biura Konstrukcyjnego FAE. Decyzja nie była łatwa, bo produkcja liczników nie miała tradycji w Polsce, była technologicznie trudna, wymagała wyszkolonych pracowników i dużej precyzji. Ponadto powstawała konkurencja w postaci fabryk Siemensa, popierana przez państwo zwolnieniami od podatków. Jednak wprowadzenie na rynek nowego produktu w dużym stopniu wspomogło fabrykę. Na liczniki do rozliczeń za energię elektryczną było duże zapotrzebowanie, gdyż elektryfikacja kraju była prowadzona nawet w czasach kryzysu. Szpotański chętnie i z powodzeniem konkurował z zagranicznymi producentami. Jak mówił: Gdy patrzę na liczniki Siemensa jednym okiem płaczę, a drugim się śmieję. Aleksander Bocheński, pisarz i historyk polskiego przemysłu, tak to skomentował: Że kapitalista płakał, gdy konkurencja obniżała mu ceny i podnosiła jakość, to zrozumiałe. Ale dlaczego drugim okiem się śmiał? Gdyż konkurencja zmuszała go do postępu w konstrukcji, a konstrukcje, nie pieniądze, były wielką pasją życia Szpotańskiego. Tego samego wymagał i to samo znajdował u swych inżynierów. W 1926 r. małżeństwo Szpotańskich przeniosło się do domu przy ulicy Kałuszyńskiej 4. W 1927 r. wydarzeniem w życiu Kazimierza Szpotańskiego były narodziny syna Jacka. Był on dzieckiem fabryki, bo już jako kilkuletni chłopak stale kursował po jej całym terenie. Jacek Szpotański otrzymał staranne wykształcenie przygotowujące do zarządzania fabryką. Studia ukończył w 1950 r., po czym pracował jako nadsztygar w kopalni węgla kamiennego do 1952 r., a następnie przez wiele lat w polskiej energetyce. Choć miał być następcą ojca w fabryce, to losy potoczyły się inaczej. Jacek Szpotański za to z powodzeniem kontynuował dzieło ojca w Stowarzyszeniu Elektryków Polskich. Był trzykrotnie wybierany na Prezesa SEP i cieszy się w środowisku ogromnym uznaniem, szacunkiem i sympatią. Szpotańscy mieli licznych przyjaciół, z którymi utrzymywali stałe kontakty. Do szczególnie bliskich należeli: Bolesław Jabłoński, Kazimierz Drewnowski, Jan Obrąpalski, Stanisław Szpor. W 1928 r. Zjazd Delegatów SEP opracował nowy statut, który ustanowił kategorię członków zbiorowych, a pod koniec 1929 r. FAE stała się pierwszym członkiem zbiorowym SEP. Kazimierz Szpotański miał nowoczesne poglądy, zbliżone między innymi do Henry ego Forda, na organizację pracy i na stosunki międzyludzkie. Nie uznawał zróżnicowania na terenie fabryki. Stołówka fabryczna była jedna, a wszelkie uroczystości wspólne. Istniały: biblioteka, czytelnia, wielosekcyjny klub sportowy pod nazwą Fala, sklep spożywczy, a od 1940 r. także pracownicze ogródki działkowe. Stosunki między Kazimierzem Szpotańskim a współpracownikami układały się na zasadzie wzajemnego zrozumienia, szacunku, zaufania, a nawet koleżeństwa. Nazywany był Stary lub Nasz Stary, a jego widok budził uśmiech, a nie obawę przed zwierzchnikiem. Specyficzny był dobór nowych inżynierów: Szpotański poszukiwał do pracy zdolnych, samodzielnych, nawet krnąbrnych absolwentów politechniki. Młodzi inżynierowie, aby poznać procesy produkcyjne, lepiej rozumieć robotnika i jego pracę, prawie zawsze rozpoczynali pracę przechodząc przez kolejne działy i wszystkie stanowiska produkcyjne. Kazimierz Szpotański bardzo dbał o to, aby wszyscy pracownicy identyfikowali się z fabryką. Losy fabryki i pracowników ELEKTRO NERGETYKA nr 4 (10) /

4 były traktowane jako wspólne, co stwarzało wielką więź i motywację do pracy. Ambicją pracowników, niezależnie od zajmowanego stanowiska, było mieć osiągnięcia w pracy, a przede wszystkim nie zawieść zaufania dyrektora. Wychowawca, lider i menedżer Kazimierz Szpotański bardzo cenił u pracowników samodzielność i stwarzał możliwości dla rozwoju inicjatyw, dlatego ludzie zdolni, ambitni i pracowici osiągali w FAE coraz wyższą pozycję, zadowolenie i satysfakcję materialną, a fabryka miała dzięki temu bardzo dobrą i stabilną załogę. Takie zarządzanie FAE, uwzględniające stosunki pracy i warunki socjalne pracowników, nie było łatwe w spółce akcyjnej, jaką było FAE. Kazimierz Szpotański jako silna osobowość miał ogromny talent w przekonywaniu członków Rady Nadzorczej, że poprawa warunków dla pracowników sprzyja wzrostowi sprzedaży i rozwojowi FAE. Wielką zasługą Kazimierza Szpotańskiego było, że w FAE wykształcili się pracownicy przemysłu elektrotechnicznego o wielkich walorach moralnych i technicznych, którzy później, w powstałych po II wojnie światowej polskich uczelniach technicznych zasilili kadrę pracowników naukowych. Byli to między innymi: S. Dzierzbicki, M. Eisele, Z. Grunwald, A. Hoffmann, W. Kotowski, L. Maksiejewski, Cz. Mejro, J. Junosza Podoski, L. Sosnowski, J. I. Skowroński, W. Starczakow, S. Szpor, W. Szumilin, B. Walentynowicz i Z. Woynarowski. Kazimierz Szpotański był otwarty na współpracę międzynarodową, korzystał też z licencji, co zwiększało dynamikę produkcji. Licencje były prędko udoskonalane, pozwalało to na konkurencyjną obniżkę kosztów wytwarzanego produktu przy utrzymaniu wysokiej jakości. Wytwarzane produkty były demonstrowane na wystawach krajowych i zagranicznych (np. Nowy Jork 1939 r.), gdzie zdobywały liczne odznaczenia i wyróżnienia. FAE prowadziła aktywną działalność informacyjną, wydawano katalogi, broszury, pismo pt Informacje dla przyjaciół FAE. Wybitni specjaliści publikowali w Przeglądzie Elektrotechnicznym artykuły i komunikaty techniczne na temat wyrobów FAE. Dobremu marketingowi sprzyjała dobra jakość. Szpotański wymagał, aby każdy produkt FAE był trwały i spełniał najwyższe wymagania jakości, estetyki, ekonomiczności i nowoczesności (system JEEN). Kto jest kim w energetyce Kto jest kim w energetyce Kto jest kim w energetyce Kto jest kim w energetyce Za osiągnięcia Kazimierz Szpotański otrzymał w 1937 r., z rąk prezydenta I. Mościckiego, na wniosek premiera E. Kwiatkowskiego Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. W maju 1937 r. na IX Walnym Zgromadzeniu SEP w Warszawie Szpotański wygłosił jeden z głównych referatów nt. Widoki rozwoju przemysłu elektrotechnicznego. Na tym Zgromadzeniu został też odznaczony nowo ustanowioną Złotą Odznaką Honorową SEP, a w listopadzie 1937 r. został wybrany członkiem Centralnej Komisji Szkolnictwa Elektrotechnicznego. W 1938 r. na X Walnym Zgromadzeniu SEP, w ogólnoczłonkowskim referendum, K. Szpotański został wybrany prezesem SEP. W czerwcu 1938 r. Kazimierz Szpotański zakupił 5-hektarowy teren w Warszawie-Międzylesiu. W kwietniu 1939 r. został tam otwarty nowy duży oddział FAE, który zatrudniał 250 osób. Przed wybuchem II wojny światowej w 1939 roku stan zatrudnienia w FAE przekroczył 1500 pracowników, w tym ok. 120 inżynierów. Łącznie wytwarzano tam 38 grup wyrobów, ok. 400 aparatów różnego rodzaju i ponad 1000 produktów. FAE przyczyniła się do realizacji ogólnopolskiego planu budowy linii przesyłowych, również o najwyższym wówczas napięciu 150 kv oraz obiektów energetycznych, jak Gródek, Elektrownia Pruszków, Elektrownia Warszawa-Powiśle, Gdynia, Starachowice (COP) i innych. Produkty FAE były powszechnie stosowane w całym systemie elektroenergetycznym tworzonym w okresie międzywojennym w Polsce. Szczególnym osiągnięciem, pionierskim w Polsce, była produkcja zespołów rentgenowskich. Pierwsze ich prototypy zostały zaakceptowane przez komisję najwybitniejszych radiologów polskich jako co najmniej równoważne aparatom zagranicznym. Dobitnym dowodem wielkiej dynamiki rozwoju firmy było osiągnięcie w 1939 roku aż 50% udziału w sprzedaży na krajowym rynku aparatów elektrycznych. W następnych latach Kazimierz Szpotański planował budowę nowych fabryk aparatów elektrycznych w Lublinie, Kielcach i Sandomierzu, stworzenie ośrodka badawczo-doświadczalnego do badań aparatury WN, na bazie własnego laboratorium prowadzonego przez inż. Stanisława Szpora (miał to być zalążek przyszłego instytutu badawczego dla energetyki i przemysłu) oraz wybudowanie przyfabrycznej szkoły przemysłowej. Planował też uruchomienie 134

5 pełnej produkcji podzespołów elektrycznych do samochodów. Plany te pokrzyżował wybuch II wojny światowej. Jako wybrany w 1938 r. prezes SEP Kazimierz Szpotański, wspólnie z prof. J. Groszkowskim, miał wielki udział w utworzeniu jednej inżynierskiej organizacji elektryków polskich, przez stworzenie warunków do połączenia Stowarzyszenia Elektryków Polskich, Stowarzyszenia Teletechników Polskich i Związku Polskich Inżynierów Elektryków. Do połączenia doszło na XI Walnym Zgromadzeniu w 1939 r., a powstała organizacja przyjęła nazwę Stowarzyszenia Elektryków Polskich. XI WZ SEP, któremu przewodzili Kazimierz Szpotański i prezes Oddziału Zagłębia Węglowego SEP Jan Obrąpalski, odbyło się w Katowicach i Cieszynie. Po otwarciu obrad Kazimierz Szpotański wygłosił referat pt. Rola przemysłu w obronności państwa. W kadencji 1938/39 Kazimierz Szpotański był prezesem, a w kadencji 1939/40 miał pełnić funkcję I wiceprezesa. Wybrany na kadencję 1939/40 nowy prezes SEP kpt. inż. A Krzyczkowski został zmobilizowany do wojska i nie objął funkcji prezesa, dlatego Kazimierz Szpotański pełnił społeczną funkcję prezesa SEP również przez okres okupacji niemieckiej oraz początki okresu powojennego. Opiekun załogi W trudnym okresie II wojny światowej FAE nadal działała. Kazimierz Szpotański uważał, że w ten sposób utrzyma fabrykę, ocali kadrę fachowców, da oparcie okolicznym mieszkańcom i członkom ruchu oporu. W trudnych dniach we wrześniu 1939 r. oraz w sierpniu i wrześniu 1944 r. fabryczne schrony, ambulatorium, stołówki i piekarnia były udostępnione wszystkim potrzebującym. Z kolei przez organizowanie masowych praktyk dla około 3000 uczestników Kazimierz Szpotański chronił młodzież przed wywózką na roboty do Niemiec. Sam był w dniu 11 listopada 1942 r. aresztowany przez Gestapo i przez pewien okres więziony na Pawiaku (opisał to we wspomnieniach pt. Nie ominął mnie Pawiak ). Został zwolniony z więzienia w dniu 8 stycznia 1943 r., gdyż sami Niemcy uznali, że jego obecność w fabryce jest niezbędna dla jej funkcjonowania. Kazimierz Szpotański zawsze otaczał opieką osoby represjonowane i ich rodziny. Między innymi w FAE przetrwał wojnę wielki polski elektroenergetyk, twórca elektrowni wodnych i systemu przesyłowego na Pomorzu, Alfons Hoffmann i wielu innych. W latach przechowywał się u Szpotańskich brat żony Zygmunt Miłkowski, dyplomowany podpułkownik kawalerii z Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. Wszystkie to było przejawem nie tylko odwagi, ale przede wszystkim umiejętności konspiracyjnych Kazimierza Szpotańskiego. W przypadku dekonspiracji jemu, rodzinie i otoczeniu groziły represje, łącznie ze śmiercią. Sukcesem Szpotańskiego było zwolnienie w grudniu 1944 r. ok. 70 osób z obozu koncentracyjnego w Mauthausen. Szpotański organizował paczki dla pracowników znajdujących się w niewoli i w obozach koncentracyjnych, a także ich rodzin. W 1939 roku okupant niemiecki zdelegalizował organizacje techniczne i społeczne. Pozostawił prawa działania organizacjom gospodarczym, w tym również Polskiemu Związkowi Przemysłowców Metalowych (PZPM). W PZPM Szpotański przewodniczył Grupie Elektrotechnicznej, a ponadto od 1939 r. posiadał status sędziego handlowego PZPM. Pod szyldem tej organizacji podjął nielegalne działanie SEP i pod przewodnictwem Kazimierza Szpotańskiego funkcjonował przez cały okres okupacji. W latach odbyło się 167 zebrań odczytowych, w których zwykle brało udział po ok osób. Działała Tajna Komisja Elektryfikacji Kraju pod przewodnictwem prof. J. Obrąpalskiego, która opracowała wieloletni program elektryfikacji Polski. W tym planie zachodnie granice Polski były już przewidziane na Odrze i Nysie. Działała też Centralna Komisja Normalizacji Elektrotechnicznej oraz niektóre działy Centralnej Komisji Słownictwa Elektrotechnicznego. Część konspiracyjnej działalności SEP odbywała się w FAE, a część w lokalu PZPM przy ul. Zielnej 49. Między innymi odbywały się tam odczyty techniczno-przemysłowe oraz wieczorowe roczne Kursy dla Elektromonterów Szpotańskiego (KES) (2 kursy rocznie po 80 słuchaczy, przy 608 godzinach nauki). Symbol kursów KES przypominał kształtem i formą graficzny znak SEP. Powojenne trudności Po zakończeniu działań wojennych w Warszawie FAE była bardzo zniszczona. W trakcie wycofywania się wojska niemieckie wywoziły maszyny, urządzenia i surowce oraz wysadziły w powietrze kilka budynków przy ul. Kałuszyńskiej. Za to budynki fabryczne w Mię- ELEKTRO NERGETYKA nr 4 (10) /

6 Kto jest kim w energetyce Kto jest kim w energetyce Kto jest kim w energetyce Kto jest kim w energetyce dzylesiu ucierpiały w niewielkim stopniu w czasie przejścia frontu. Po ustąpieniu frontu Szpotański natychmiast zajął się odbudową fabryki. W 1945 r. fabrykę upaństwowiono i nadano jej nazwę Pierwsza Państwowa Fabryka Aparatów Elektrycznych, w skrócie PPFAE, a Kazimierz Szpotański został zatrudniony jako kierownik działu elektrotechnicznego w Centralnym Zarządzie Przemysłu Metalowego. W dniu 25 sierpnia 1945 r. Kazimierz Szpotański został mianowany dyrektorem naczelnym Pierwszej Państwowej Fabryki Aparatów Elektrycznych. W marcu 1945 r. Kazimierz Szpotański wznowił działalność SEP. Wspólnie z przedwojennym członkiem ZG SEP Włodzimierzem Szumilinem przeprowadzili, wymaganą przez władze, ponowną rejestrację SEP, a następnie zaprosili do działania i utworzyli Tymczasowy Zarząd SEP z przedwojennymi wybitnymi działaczami SEP. Takiej sytuacji nie tolerowały ówczesne komunistyczne władze państwowe, do TZ SEP dokooptowały 4 członków, zwolenników nowej władzy, którzy doprowadzili do podporządkowania i włączenia SEP do struktur Naczelnej Organizacji Technicznej. Zmusiła to Kazimierza Szpotańskiego do ustąpienia z funkcji prezesa SEP. Kazimierz Szpotański posiadał ogromny autorytet wśród elektryków, był zawsze traktowany z wielkim szacunkiem za patriotyzm, wiedzę, talent i doświadczenie, zdobyte w trakcie działalności przemysłowej i społecznej. W listopadzie 1947 r. w wyniku rozporządzenia ministra przemysłu i handlu Hilarego Minca, Kazimierz Szpotański został zmuszony do odejścia z PPFAE. Napisał wówczas do wszystkich współpracowników wzruszający list pożegnalny. Kazimierz Szpotański został mianowany doradcą ds. inwestycji w Centralnym Zarządzie Przemysłu Elektrotechnicznego. Funkcję pełnił tylko do 1949 roku. Wówczas bowiem władze zaostrzyły naciski polityczne, Szpotański otrzymał zakaz zajmowania stanowisk państwowych przez co najmniej 2 lata. Ponadto 4 marca 1950 r., w dniu imienin, dostał nakaz opuszczenia, wraz z rodziną, własnego domu przy ul. Kałuszyńskiej 4, w którym mieszkał, a następnie dom został zburzony. Od tego czasu rodzina Szpotańskich zamieszkała w domu przy ul. Promyka 21. W okresie międzywojennym dom był przeznaczony dla byłych pracowników FAE i członków ich rodzin, wymagających opieki. Po powstaniu zamieszkali w nim tzw. dzicy lokatorzy. Rodzina Szpotańskich rozpoczęła tam pobyt, otrzymując do dyspozycji tylko jeden pokój. W sierpniu 1951 r., dzięki staraniom kolegów elektryków, Kazimierz Szpotański otrzymał stanowisko naczelnego specjalisty-elektryka w Centralnym Zarządzie Biur Projektów Budownictwa Przemysłowego, a w grudniu 1960 r. przeszedł na emeryturę w wieku 73 lat. Olbrzymie doświadczenia i wiedza Kazimierza Szpotańskiego nie zostały należycie wykorzystane w okresie powojennym. Został odsunięty od produkcji aparatury elektrycznej i od wpływu na rozwój przemysłu elektrotechnicznego, tak istotnego dla polskiej elektroenergetyki. Przesądziły o tym względy polityczne. Po zmianach politycznych, które zaszły po roku 1956, Kazimierz Szpotański często udzielał się w SEP, był wybierany na członka Sądu Koleżeńskiego Oddziału Warszawskiego SEP. W 1959 roku, na Jubileuszowym Zjeździe 40-lecia SEP, został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Kazimierz Szpotański zmarł 10 lipca 1966 roku w domu rodzinnym i został pochowany w grobie rodzinnym na Starych Powązkach. W roku 1984 odeszła na zawsze żona Kazimierza Szpotańskiego Maria, która stale była przy nim. Szczególnie wspierała go w trudnych okresach, odegrała w jego życiu wielką rolę, a sukcesy, które odnosił, były i jej dziełem. Kazimierz Szpotański polski Siemens? Gdyby nie wojna i powojenne zmiany ustrojowe Kazimierz Szpotański mógł być polskim Siemensem. Można tak sądzić z dużym prawdopodobieństwem, choćby na podstawie jego niewiarygodnych osiągnięć w okresie międzywojennym, do których należały: Wzrost zatrudnienia w fabryce z trzech osób w 1918 r. do ok w 1939 r., a więc w ciągu 21 lat, przedzielonych kryzysem światowym. Opanowanie w tym czasie 50% krajowego rynku aparatów elektrycznych, przy stale wzrastającej produkcji. (Roczna wartość produkcji FAE była porównywalna z całą roczną wartością produkcji wszystkich fabryk maszyn elektrycznych w Polsce). Rozpoczęte tworzenie fabryk filialnych i planowane powołanie własnego ośrodka badawczo-rozwojowego. Za taką tezą przemawiały cechy osobiste Kazimierza Szpotańskiego, zdolności organizacyjne, zaangażowanie społeczne, talent inżynierski i bardzo dobra znajomość kilku języków. 136

7 Młody inżynier Szpotański Przedsiębiorca i społecznik Prezydent RP Ignacy Mościcki i delegacja elektryków: Kazimierz Szpotański, Alfons Hoffman i Józef Podoski.

8 Fabryka Aparatów Elektrycznych K. Szpotański i S-ka, Spółka Akcyjna (FAE)