Wybrane sylwetki wybitnych polskich elektrotechników

Transkrypt

1 Wybrane sylwetki wybitnych polskich elektrotechników Początki elektrotechniki w Polsce sięgają czasów gdy Polską rządził jeszcze ostatni król Stanisław August, oraz czasów gdy Polska znikła z map świata na 123 lata, a 3-ch zaborców rządziło krajem, który kiedyś był najpotężniejszym państwem w Europie ( o powierzchni ok. 1 mln km kw.! ). Od samego początku swojego rozwoju elektrotechnika występowała zawsze jako element czy dział innych gałęzi nauki, głównie fizyki i chemii, a jej wyodrębnienie jako samodzielnej dyscypliny nauki następowało w późniejszych czasach. Podobnie następowało również tworzenie struktur uczelnianych związanych z kształceniem w dziedzinie elektrotechniki. Pierwszym polskim pionierem w dziedzinie elektryczności był Józef Herman Osiński ( ), ksiądz z zakonu Pijarów, niezwykle wszechstronny naukowiec, pedagog, tłumacz i filozof, którego książki i podręczniki z zakresu m.in. fizyki i elektrotechniki były na najwyższym światowym poziomie w owych czasach. Jego zainteresowania i badania naukowe elektrotechniką dotyczyły również wyładowań atmosferycznych i zaowocowały zainstalowaniem pierwszego piorunochronu w Warszawie w 1778 r. Jako wybitny naukowiec i pedagog był jednym z założycieli pierwszego towarzystwa naukowego TPN w 1800 r., a zatem prekursora również naszego stowarzyszenia SEP. Koleją zasłużoną postacią jest Julian Ochorowicz ( ), wybitny lekarz, filozof, literat i wynalazca. Jako wynalazca był pionierem w badaniach nad tworzeniem i odtwarzaniem obrazów, które to zasady wykorzystuje dzisiaj telewizja. Był pionierem w dziedzinie telefonii i konstruktorem nowoczesnych mikrofonów telefonicznych. Jego opatentowane aparaty telefoniczne były produkowane we Francji na masową skalę, również w Warszawie i były używane aż do 1905 r.

2 Julian Ochorowicz był również konstruktorem nowych przyrządów elektrycznych (np. galwanometrów), które jako lekarz wykorzystywał do badań lekarskich (w badaniach parapsychologicznych). Wykładał na Uniwersytecie Lwowskim, a pracował m.in. w Paryżu i Warszawie. Niezwykle zasłużoną postacią w rozwoju polskiej elektrotechniki był Ignacy Mościcki ( ) prezydent Rzeczpospolitej Polskiej w latach r. Ignacy Mościcki był profesorem w dziedzinie chemii i elektrotechniki, pracował na Uniwersytecie Lwowskim i na Politechnice Warszawskiej, był również inżynierem i wybitnym wynalazcą i projektantem. W dziedzinie elektrotechniki zajmował się techniką wysokich napięć i ochroną przepięciową, a efektem jego pracy były m.in. kondensatory wysokonapięciowe produkowane w Szwajcarii, zawory przepięciowe i prostowniki wysokiego napięcia. Największe zasługi dla kraju w technice Ignacy Mościcki odniósł dziedzinie elektrochemii projektując fabryki chemiczne m.in. do produkcji kwasu azotowego, nawozów sztucznych i rafinacji ropy naftowej. Jego metody i opatentowane technologie były rewelacyjne w skali światowej i zostały wdrożone w przemyśle chemicznym w wielu krajach europejskich, jak również w USA. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wniósł ogromny wkład pod budowę polskiego przemysłu chemicznego ( dla przemysłu zbrojeniowego, rolnictwa itp.), organizując i budując takie zakłady chemiczne jak kombinat związków azotowych w Chorzowie i kombinat chemiczny Mościce k. Tarnowa. Jego dorobek naukowy to przeszło 60 prac naukowych, 40 patentów polskich i zagranicznych, a za swoje zasługi naukowe otrzymał 8 doktoratów honoris causa. Jako wybitny Polak był 2-krotnie wybierany prezydentem Rzeczypospolitej w latach 1926 i Pionierem elektryfikacji polskich kolei był Roman Podoski ( ).

3 Po ukończeniu studiów na Politechnice Lwowskiej a następnie w Zurichu w 1897 r. podjął pracę za granicą m.in. we Włoszech, na Sycylii, również na Ukrainie, gdzie budował pierwsze linie tramwajowe i elektrownie. Po powrocie do kraju rozpoczął w 1907 r. pracę przy elektryfikacji linii tramwajowej w Warszawie, oddaną do użytku w 1908 r. Po uzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. opracowywał projekty elektryfikacji kolei w Polsce, jak również był profesorem na Politechnice Warszawskiej, gdzie wykładał przedmioty związane z elektryfikacją kolei. Niezwykle zasłużonym dla rozwoju elektrotechniki w Polsce był Kazimierz Szpotański ( ). Ten niezwykle utalentowany Polak i wielki patriota od samego początku swojej działalności uważał, że rozwój ekonomiczny i cywilizacyjny kraju musi odbywać się przy powszechnej elektryfikacji całej gospodarki i wszelkich dziedzin życia. Po studiach wyższych na uczelniach niemieckich i praktykach zawodowych w renomowanych zakładach i koncernach np. AEG nabył cenne doświadczenia do dalszej działalności. Niezwłocznie po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. utworzył w Warszawie Fabrykę Aparatów Elektrycznych ( początkowo zatrudniającą 2 pracowników!), jako zalążek planowanej powszechnej elektryfikacji kraju. Jako niezwykle utalentowany przedsiębiorca i menadżer doprowadził, pomimo różnych trudności ( kryzysu), do rozkwitu bardzo nowoczesnej firmy, która przed wybuchem wojny zatrudniała ponad 1500 pracowników i produkowała ok. 400 różnych aparatów elektrycznych na najwyższym światowym poziomie. Jako wielki patriota Kazimierz Szpotański przyczynił się w czasie II wojny swoją działalnością do ocalenia wielu Polaków przed ich zagładą przez nazistów. Z nazwiskiem Kazimierz Szpotańskiego jako współpracownicy, nieodłącznie kojarzą się również nazwiska innych, licznych zasłużonych polskich

4 elektryków, jak Jabłoński, Szpor, Mejro, Podoski, Drewnowski, Obrąpalski i inni. Z nazwiskiem Kazimierza Szpotańskiego wiąże się również ściśle Stowarzyszenie Elektryków Polskich. W 1919 r. powołano Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich i w składzie zarządu nowo powołanego Stowarzyszenia znalazł się Kazimierz Szpotański. Kazimierz Szpotański będąc prezesem Stowarzyszenia w 1938 r. doprowadził do zjednoczenia kilku organizacji elektryków pod nazwą SEP. Po zakończeniu II wojny światowej Fabryka Aparatów Elektrycznych została upaństwowiona, Kazimierz Szpotański został usunięty z własnej fabryki, a działania nowych władz doprowadziły w końcu do likwidacji tak zasłużonej dla polskiego przemysłu elektrotechnicznego fabryki. Za zasługi dla polskiej elektrotechniki Kazimierz Szpotański został pośmiertnie odznaczony Członkiem Honorowym SEP, ustanowiono medal pamiątkowy SEP im. K. Szpotańskiego, a Oddział Warszawski przyjął imię im. K. Szpotańskiego. W krótkim referacie nie sposób wymienić wszystkich wybitnych zasłużonych polskich elektrotechników, gdyż było ich bardzo wielu. Stowarzyszenie Elektryków Polskich kierując się zasługami i wkładem dla rozwoju polskiej elektryki ustanowiło kilka okolicznościowych medali imienia wybitnych postaci, które są wręczane wyróżniającym się członkom naszego Stowarzyszenia przy różnych okazjach. Wymienić tu należy sylwetki wybitnych elektryków, których Pamięć uczczono Medalem SEP: prof. Janusza Groszkowskiego, prof. Romana Podoskiego, inż. Kazimierza Szpotańskiego, prof. Stanisława Fryzego, prof. Alfonsa Hoffmanna, prof. Michała Doliwo - Dobrowolskiego, prof. Jana Obrąpalskiego i prof. Włodzimierza Krukowskiego. Również niektóre Oddziały Stowarzyszenia ustanowiły Medale imienia wybitnych elektryków i działaczy. I tak Oddział Gdański SEP ustanowił Medal im. prof. Stanisława Szpora, Oddział Poznański SEP Medal im. Józefa

5 Węglarza, Oddział Łódzki SEP - Medal im Eugeniusza Jezierskiego, Oddział Warszawski SEP - Medal im. Jana Pawła Nowackiego i Oddział Krakowski, który w 1989r. ustanowił Medal Pamiątkowy inż. Stanisława Bielińskiego, długoletniego dyrektora Elektrowni Miejskiej, współzałożyciela SEP, założyciela i pierwszego prezesa Koła i Oddziału Krakowskiego SEP. Popularyzacji sylwetek wybitnych elektryków służy również ustanowienie od kilku lat przez SEP Patrona Roku. W ten sposób zostały przybliżone w ostatnich latach sylwetki Michała Doliwo-Dobrowolskiego ( ), uczonego światowej sławy pochodzenia polskiego, twórcy wykorzystania prądu trójfazowego i przesyłu wysokich napięć oraz Romana Dzieślewskiego ( ), pierwszego polskiego profesora elektryki, rektora Politechniki Lwowskiej, autora pierwszego akademickiego periodyka elektrycznego pt Encyklopedia elektrotechniki. Tadeusz Wojsznis