Instrukcja bezpieczeństwa - zajęcia laboratoryjne - kurs Chemia ogólna i nieorganiczna dla I roku biochemii

Transkrypt

1 Instrukcja bezpieczeństwa - zajęcia laboratoryjne - kurs Chemia ogólna i nieorganiczna dla I roku biochemii I. UWAGI OGÓLNE 1. W pomieszczeniu mogą przebywać wyłącznie osoby bezpośrednio zaangażowane w udział w zajęciach laboratoryjnych - studenci, opiekunowie (nauczyciele akademiccy) i pracownicy techniczni, zabrania się wprowadzania na salę laboratoryjną osób postronnych. 2. W laboratorium obecne są czynniki szkodliwe dla zdrowia: a) chemiczne: substancje chemiczne i ich mieszaniny wykorzystywane w trakcie ćwiczeń laboratoryjnych - substancji tych należy używać z rozwagą i pod nadzorem opiekunów b) elementy i materiały niebezpieczne: palniki gazowe, gorące łaźnie wodne. 3. Bezpieczne warunki pracy w laboratorium są osiągane przez: a) stosowanie środków ochrony indywidualnej - fartuch ochronny, okulary ochronne, odpowiednie obuwie na stabilnej podeszwie i zapewniające osłonę stopy (pełne noski) oraz rękawice ochronne (wymagane przy pracy ze żrącymi lub toksycznymi substancjami) oraz odpowiednie ubranie. b) przestrzeganie instrukcji bezpieczeństwa i odpowiednich regulaminów. II. PODSTAWOWE CZYNNOŚCI PRZED ROZPOCZĘCIEM PRACY 1. Każda osoba wchodząca na salę laboratoryjną i rozpoczynająca pracę w laboratorium powinna mieć ubrany fartuch ochronny oraz okulary ochronne. Włosy powinny być spięte w sposób, który uniemożliwi ich kontakt z odczynnikami chemicznymi, urządzeniami oraz aparaturą laboratoryjną i płomieniem palnika. Student nieposiadający fartucha i okularów nie zostanie wpuszczony na salę laboratoryjną a tym samym dopuszczony do zajęć. 2. Odzież wierzchnią należy zostawić w szatni lub szafkach na korytarzu. Torby i plecaki z rzeczami osobistymi należy pozostawić w szafkach na korytarzu lub jeśli to niemożliwe należy je położyć na parapetach okiennych sal laboratoryjnych lub innym miejscu, które oddalone jest od stołów laboratoryjnych i przejść. 3. Przed zajęciami należy sprawdzić czy drogi komunikacyjne, przejścia oraz dojścia do urządzeń technicznych/ aparatury nie są zastawione przedmiotami stwarzającymi zagrożenia dla użytkowników laboratoriów, m.in. przedłużaczami, kablami, torbami, pudełkami. 4. Przed zajęciami Student powinien zapoznać się z celem ćwiczenia oraz z planem pracy obowiązującym przy danym ćwiczeniu (wg instrukcji). Strona 1 z 8

2 5. Przed rozpoczęciem pracy z aparaturą badawczą znajdującą się w laboratorium, należy zapoznać się z instrukcją obsługi każdego z urządzeń lub wykonywać prace zgodnie ze wskazówkami podanymi przez nauczyciela (opiekuna). 6. Przed rozpoczęciem eksperymentów należy upewnić się, że wszystkie urządzenia i aparatura badawcza są sprawne i działają poprawnie. Nie należy samodzielnie zmieniać parametrów pracy urządzeń. W razie wątpliwości należy zgłosić się do opiekuna (nauczyciela) lub osoby sprawującej pieczę nad danym urządzeniem. 7. Przed rozpoczęciem pracy należy upewnić się, że szkło, plastiki, inne materiały i sprzęty laboratoryjne nie są uszkodzone. Nie wolno używać uszkodzonych naczyń i sprzętów laboratoryjnych. 8. Należy zapoznać się z lokalizacją urządzeń ratunkowych (płuczka oczna, prysznic bezpieczeństwa), apteczki pierwszej pomocy, gaśnicy oraz drogą ewakuacyjną z pomieszczenia. III. ZASADY BEZPIECZNEGO WYKONYWANIA PRACY 1. W laboratorium obowiązuje: a. nakaz noszenia okularów ochronnych, b. nakaz noszenia zapiętego fartucha bawełnianego z długimi rękawami, c. nakaz noszenia obuwia z pełnymi noskami i na stabilnej podeszwie, d. nakaz związywania i/lub upinania włosów. 2. Wszystkie czynności należy wykonywać spokojnie i z rozwagą. Ćwiczenia należy wykonywać według instrukcji obowiązujących w danym dniu. 3. Stół laboratoryjny powinien być zawsze czysty i suchy. Brudne naczynia laboratoryjne należy jak najszybciej umyć. Poważniejsze prace porządkowe należy powierzyć dyżurnym, którzy są wyznaczani przez prowadzącego zajęcia. 4. Na stole laboratoryjnym powinny znajdować się wyłącznie te przybory, które w danej chwili są potrzebne do pracy. 5. Wszystkich odczynników, naczyń, sprzętów i przyrządów laboratoryjnych należy używać zgodnie z ich przeznaczeniem. 6. Każda osoba w laboratorium jest zobowiązana do zachowania czystości i porządku oraz niestwarzania zagrożenia wypadkowego, w szczególności zamykania drzwi szafek, usuwania zanieczyszczeń blatów i podłogi, niezastawiania przejść i dojść, zachowania zasad ostrożności podczas przemieszczania się. 7. Prace z niektórymi substancjami chemicznymi (np. stężone kwasy, zasady, substancje o intensywnym zapachu) należy zawsze wykonywać pod digestorium, stosując Strona 2 z 8

3 odpowiednie rękawice ochronne. Chęć rozpoczęcia pracy ze żrącymi lub toksycznymi substancjami (np. pobieranie stężonego kwasu) należy zawsze zgłosić opiekunowi i uzyskać jego zgodę. 8. Po zdjęciu rękawic ochronnych należy umyć ręce. Rękawice należy zmienić w przypadku ich uszkodzenia/ utraty ciągłości lub gdy jest to konieczne. Nie należy ponownie używać rękawic jednorazowych po ich zdjęciu. 9. W czasie pracy z gorącą łaźnią wodną, palnikami gazowymi i gorącymi substancjami istnieje ryzyko poparzenia, dlatego prace takie należy wykonywać ze szczególną ostrożnością, pod nadzorem opiekuna. Jeżeli istnieje możliwość kontaktu dłoni z gorącymi powierzchniami lub cieczami należy stosować ochronne rękawice termiczne, chwytaki. 10. W czasie ogrzewania substancji w płomieniu palnika, bezpośrednio przy palniku może znajdować się jedna osoba wykonująca ogrzewanie. Nie wolno tworzyć tłoku wokół osób pracujących przy palniku. 11. Wszystkich urządzeń, sprzętów i naczyń przeznaczonych do dozowania cieczy (pipet, zakraplaczy, biuret, itd.) należy używać w sposób zgodny z ich przeznaczeniem. Wyloty pipet czy zakraplaczy należy zawsze kierować w dół, nie wolno ich kierować w stronę innych osób. Nie wolno też kierować strumienia cieczy w stronę innych osób. 12. Butelki i pojemniki z odczynnikami przeznaczonymi do wspólnego użytku należy odstawić na wyznaczone miejsce natychmiast po użyciu. Nie wolno zlewać lub wsypywać do tych naczyń resztek niezużytych odczynników. 13. W razie stwierdzenia uszkodzenia aparatury badawczej lub innych urządzeń laboratoryjnych lub ich nieprawidłowej pracy należy natychmiast zaprzestać ich używania. 14. Odpady chemiczne powstające w czasie wykonywania eksperymentów należy zbierać do oznakowanych pojemników. 15. W razie zaistnienia sytuacji awaryjnej lub wypadku przy pracy należy natychmiast poinformować o tym opiekuna i zastosować się do jego poleceń. IV. CZYNNOŚCI ZABRONIONE 1. W laboratorium obowiązuje całkowity zakaz przechowywania i spożywania posiłków (w tym żucia gumy) i picia oraz wnoszenia jakichkolwiek produktów żywnościowych przeznaczonych do spożycia (wyjątek stanową substancje przeznaczone do ćwiczeń, np. natka pietruszki). Nie wolno pić wody z kranów umieszczonych na sali laboratoryjnej. Strona 3 z 8

4 2. Obowiązuje całkowity zakaz próbowania i spożywania substancji chemicznych i ich mieszanin. Nie wolno wąchać substancji chemicznych (a także ich mieszanin). W szczególnym wypadkach sprawdzanie zapachu substancji (mieszaniny) powinno odbywać się w sposób ostrożny, poprzez skierowanie jej par ruchem wachlującym dłoni w stronę nosa. 3. W laboratorium zabrania się też: 1) przechowywania odczynników w pojemnikach po żywności, 2) stosowania jakichkolwiek kosmetyków, 3) zdejmowania soczewek kontaktowych, 4) palenia papierosów i e-papierosów, 5) używania uszkodzonych rękawic ochronnych, 6) stosowania pipet doustnych, 7) usuwania stłuczki szklanej bezpośrednio dłońmi. 4. Nie wolno, pocierać lub przecierać oczu, nosa, uszów, włosów czy całej twarzy dłońmi (w rękawicach lub bez) lub przedmiotami, które przed chwilą miały kontakt z substancjami chemicznymi, szkłem laboratoryjnym czy innym sprzętem. Nie wolno także brać do ust jakichkolwiek przedmiotów (np. długopisów, ołówków czy kartek papieru), które leżały na stole laboratoryjnym lub w innym miejscu na sali ćwiczeń albo miały kontakt z substancjami chemicznymi. 5. W laboratorium nie można przechowywać odzieży wierzchniej. Kurtki, płaszcze oraz inne zbędne ubrania należy zostawić w szatni. 6. Zabrania się niszczenia wyposażenia znajdującego się na sali laboratoryjnej. Nie wolno np. demontować żaluzji i rotel okiennych, odkręcać elementów szafek i innych mebli laboratoryjnych, rozkręcać krzeseł, niszczyć zamków w szafkach, pisać po blatach i krzesłach, digestoriach itp. itd.. 7. W pracowni nie wolno biegać, skakać, wykonywać niepotrzebnych gwałtownych ruchów, prowadzić głośnych rozmów i krzyczeć, przepychać się, popychać innych osób, wspinać się na stoły, krzesła, parapety blaty i inne sprzęty. Nie wolno leżeć na podłodze, krzesłach laboratoryjnych, stołach laboratoryjnych i parapetach okiennych. 8. Na stołach laboratoryjnych i pod wyciągami (digestoriami) nie wolno kłaść odzieży, plecaków, toreb, telefonów, tabletów itp., rzeczy tych nie wolno także umieszczać na krzesłach laboratoryjnych i na podłodze, szczególnie w przejściach pomiędzy stołami. 9. Nie wolno wykonywać eksperymentów niewchodzących w zakres danego ćwiczenia. 10. Z laboratorium nie wolno wynosić szkła, sprzętu, aparatury, odczynników oraz jakichkolwiek innych substancji chemicznych i ich mieszanin. W szczególnych przypadkach, kiedy szkło, sprzęt, aparatura bądź odczynniki muszą zostać zabrane poza pracownię, należy o tym poinformować opiekuna i uzyskać jego zgodę. Strona 4 z 8

5 11. Nie można samowolnie opuszczać sali laboratoryjnej. O każdej konieczności wyjścia poza salę laboratoryjną należy poinformować opiekuna (nauczyciela). 12. Nie wolno samodzielnie pracować ze stężonymi kwasami, zasadami i innymi substancjami żrącymi lub stwarzającymi ryzyko zapalenia lub wybuchu. Prace takie należy wykonywać pod nadzorem opiekuna. 13. Nie wolno samodzielnie odkręcać zaworów z gazem lub zapalać palników - o każdym zamiarze ich użycia należy poinformować opiekuna (nauczyciela). 14. Probówkę, w której ogrzewana jest ciecz trzymać wylotem w bok (w kierunku ściany), a nie do siebie i nie w stronę osób pracujących obok. Nie wolno też nachylać się nad gorącą łaźnią wodną oraz wrzącymi i gorącymi cieczami. 15. Nie wolno zbliżać się do zapalonych palników laboratoryjnych w rękawicach ochronnych wykonanych z palnych materiałów. Takie rękawice należy również zdjąć w czasie ogrzewania substancji przy pomocy palnika. Probówkę z ogrzewaną substancją należy zawsze trzymać w łapie nieprzewodzącej ciepła, np. łapie drewnianej. 16. Zabronione jest ochlapywanie innych osób jakimikolwiek substancjami ciekłymi (wyjątek to przemywanie wodą podczas udzielania pierwszej pomocy: patrz SYTUACJE AWARYJNE i POSTĘPOWANIE). Nie wolno także obsypywać innych osób stałymi substancjami chemicznymi. 17. Zabronione jest rzucanie substancjami chemicznymi lub pojemnikami z substancjami chemicznymi (stałymi lub ciekłymi) lub ich przerzucanie do innych osób. Jeśli dana substancja lub pojemnik, w której się znajduje musi zostać przeniesiony w inne miejsce, to należy pojemnik lub substancję przenieść osobiście, z zachowaniem zasad ostrożności. 18. Nie wolno również rzucać (podrzucać) lub przerzucać miedzy sobą jakichkolwiek elementów sprzętu laboratoryjnego, naczyń laboratoryjnych czy innych przedmiotów. 19. Nie wolno wylewać substancji toksycznych/niebezpiecznych oraz roztworów zaklasyfikowanych jako preparaty toksyczne/niebezpieczne do kanalizacji miejskiej. Odpady należy wlewać do wyznaczonych pojemników. 20. Roztwory o intensywnym zapachu, niebędące substancjami toksycznymi/ niebezpiecznymi, należy wylewać do zlewu pod wyciągiem (dygestorium), spłukując zlew obficie wodą. 21. Nie wolno wyrzucać do zlewu substancji stałych (np. metali). Niezużyte resztki substancji stałych należy wrzucać do specjalnie do tego celu przeznaczonych pojemników i naczyń. Strona 5 z 8

6 22. Nie wolno mieszać ze sobą różnych substancji lub wrzucać (wlewać) substancji raz pobranych z oryginalnego opakowania z powrotem do tego samego lub innego pojemnika (opakowania). Zużyte substancje lub substancje pobrane w nadmiarze należy zawsze odsypywać (wlewać) do odpowiednio oznakowanych pojemników. V. CZYNNOŚCI PO ZAKOŃCZENIU PRACY 1. Po zakończeniu pracy, należy posprzątać stanowisko pracy - odnieść na miejsce odczynniki laboratoryjne, odpady umieścić w przeznaczonych do tego pojemnikach a szkło i inne sprzęty laboratoryjne należy umyć (wyczyścić) i odłożyć na miejsce, z którego zostały pobrane. 2. Każdy student jest odpowiedzialny za porządek w miejscu, w którym pracuje. Po skończonej pracy należy zrobić porządek na swoim stole. 3. Wszelkie substancje chemiczne pozostawione w laboratorium po zakończeniu pracy muszą być podpisane, poprzez podanie: nazwy substancji lub roztworu, masy lub stężenia, imienia i nazwiska osoby przygotowującej odczynnik, daty sporządzenia odczynnika, numeru sali laboratoryjnej oraz roku i kierunku studiów. Pojemniki z nieopisanymi substancjami będą usuwane. 4. Laboratorium można opuścić, kiedy prowadzący (opiekun) poinformuje o zakończeniu zajęć, o zamiarze wcześniejszego opuszczenia sali należy poinformować prowadzącego zajęcia (opiekuna, nauczyciela). 5. Dyżurni zobowiązani są zostać do końca zajęć, a następnie sprawdzić porządek panujący na sali oraz kompletność zestawów odczynników oraz sprzętu i szkła laboratoryjnego. VI. SYTUACJE AWARYNE I POSTĘPOWANIE 1. O zaistnieniu zranienia, oparzenia lub każdego wypadku należy natychmiast poinformować opiekuna (nauczyciela prowadzącego zajęcia). 2. W razie wystąpienia wypadku lub zaistnienia sytuacji będących zagrożeniem dla życia lub zdrowia należy poszkodowanej osobie udzielić natychmiastowej pomocy, pamiętając o zadbaniu w pierwszej kolejności o własne bezpieczeństwo. 3. W razie zaistnienia wypadku należy udzielić pierwszej pomocy zgodnie z OGÓLNĄ INSTRUKCJĄ UDZIELANIA PIERWSZEJ POMOCY W UJ oraz instrukcją PIERWSZEJ POMOCY W LABORATORIACH UJ. 4. Postępowanie w wybranych sytuacjach awaryjnych: 1) OBLANIE CIECZĄ (żrącą lub gorącą) Ciało polane w laboratorium jakąkolwiek cieczą należy natychmiast obficie spłukiwać Strona 6 z 8

7 wodą. Miejsce polane cieczą gorącą lub substancją żrącą należy spłukiwać co najmniej 15 minut. Zalecane jest uprzednie zdjęcie odzieży pod warunkiem, że nie przywarła do skóry. Dalej należy postępować zgodnie ze wskazaniami medycznymi zawartymi w karcie charakterystyki (pkt. 4. PIERWSZA POMOC). 2) ZANIECZYSZCZENIE OKA W przypadku zanieczyszczenia oka substancją chemiczną należy natychmiast przemywać oko wodą w płuczce ocznej przez 15 minut (butelka z roztworem do płukania oka służy do płukania oka po drodze do myjki ocznej). Przy braku płuczki i butelki otwarte oko należy płukać pod kranem z zimną wodą przez 15 minut. Obowiązkowo i niezwłocznie należy udać się do okulisty z kartą charakterystyki substancji. 3) WDYCHANIE PAR Po przypadkowym wdychaniu par substancji chemicznej poszkodowany powinien zostać wyprowadzony z laboratorium w towarzystwie jednej osoby, podczas gdy druga osoba powinna sprawdzić w karcie charakterystyki sposób postępowania (pkt. 4. PIERWSZA POMOC) i na tej podstawie podjąć dalsze kroki. 4) POŁKNIĘCIE SUBSTANCJI CHEMICZNEJ W przypadku doustnego przyjęcia substancji chemicznej należy natychmiast wezwać pomoc medyczną. Nie powodować wymiotów. VI. UWAGI KOŃCOWE 1. Miejsce pracy należy utrzymywać w stanie uporządkowanym. 2. W miejscach występowania materiałów i czynników chemicznych, biologicznych i pyłów obowiązuje absolutny zakaz spożywania posiłków, picia napojów i palenia tytoniu. 3. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia, osoba zagrożona ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, niezwłocznie zawiadamiając o tym przełożonego lub opiekuna (nauczyciela). 4. Każda awaria urządzenia lub instalacji winna być niezwłocznie zgłoszona opiekunowi (nauczycielowi). Urządzenia niesprawne powinny być wyraźnie oznakowane i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie. 5. Najbliższa apteczka z informacją o osobach przeszkolonych w zakresie pierwszej pomocy znajduje się na sali laboratoryjnej (zwykle wsi na ścianie przy wejściu do pracowni). 6. Przy zaopatrywaniu drobnych skaleczeń osoba stosująca środki z apteczki jest zobowiązana odnotować ten fakt na formularzu w apteczce. 7. Każdy uraz oka wymaga bezzwłocznej porady okulistycznej. Strona 7 z 8

8 8. Przy wypadku spowodowanym środkiem chemicznym (również oka), osoba udająca się do lekarza powinna być wyposażona w kartę charakterystyki środka, który był przyczyną wypadku lub zatrucia. 9. O każdym wypadku, niezwłocznie po udzieleniu pierwszej pomocy, należy natychmiast powiadomić opiekuna (nauczyciela). Stanowisko pracy należy pozostawić w stanie umożliwiającym ustalenie przyczyn wypadku, lecz zabezpieczonym przed możliwością zajścia kolejnego wypadku. 10. Opiekun (nauczyciel) jest zobowiązany zgłosić do Inspektoratu BHP UJ każde zdarzenie potencjalnie wypadkowe (wystąpienie stanu zagrożenia dla życia lub zdrowia) oraz nagłe zachorowanie wymagające wezwania pomocy medycznej. 11. O zauważonym pożarze należy natychmiast alarmować - zgodnie z Instrukcją Bezpieczeństwa Pożarowego, obowiązującą w danym budynku, a następnie zgłosić do Inspektoratu Ochrony Przeciwpożarowej. 12. W razie konieczności wezwania służb medycznych dzwoń pod numer 999. Aparat telefoniczny znajduje się na portierni w holu głównym Wydziału Chemii. 13. We wszystkich sprawach nieobjętych regulaminem należy zgłaszać się do prowadzącego zajęcia (nauczyciela, opiekuna). Instrukcję zaopiniowano w Inspektoracie BHP UJ: Zatwierdzam: (data) (Podpis Koordynatora zajęć laboratoryjnych) Strona 8 z 8