Sprawozdanie z badań nad dynamiką strefy brzegowej południowego Bellsundu (III Wyprawa UMCS na Spitsbergen 1988 r.)

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Sprawozdanie z badań nad dynamiką strefy brzegowej południowego Bellsundu (III Wyprawa UMCS na Spitsbergen 1988 r.)"

Bronisława Wasilewska
5 lat temu
Przeglądów:

Waldemar Jezierski Instytut Nauk o Ziemi Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Wyprawy Geograficzne UMCS w Lublinie na Spitsbergen 1986-1988 Sesja Polarna 1989 Sprawozdanie z badań nad

1 Waldemar Jezierski Instytut Nauk o Ziemi Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Wyprawy Geograficzne UMCS w Lublinie na Spitsbergen Sesja Polarna 1989 Sprawozdanie z badań nad dynamiką strefy brzegowej południowego Bellsundu (III Wyprawa UMCS na Spitsbergen 1988 r.) An account of investigations on shore region dynamics of southern Bellsund (The Third Expedition of Maria Curie-Skłodowska University to Spitsbergen 1988). Prowadzone w czasie trzech kolejnych sezonów letnich , w ramach kompleksowych badań środowiska naturalnego Bellsundu, badania wybrzeża,.miały na celu poznanie zjawisk, jakie zachodzą w warunkach klimatu zimnego w strefie kontaktu morza z lądem. Wykonano szczegółowe kartowanie geomorfologiczne wybrzeży północno-zachodniej części Ziemi Wedela Jarlsberga na odcinku od fiordu Recherche na wschodzie do doliny Dunder na zachodzie (ok. 52 km linii brzegowej). Wydzielono szereg odcinków wybrzeża różniących się morfologią i procesami je modelującymi. Określono typy tych procesów, wzajemne relacje między nimi, a także ich względną intensywność w zależności od czynników lokalnych (Harasimiuk 1987, Harasimiuk, Jezierski 1988). W trakcie III Wyprawy UMCS na Spitsbergen w 1988 r. kontynuowano kartowanie geomorfologiczne wybrzeży od przylądka Kapp Lyell w kierunku zachodnim do zatoki Dunder. Obserwacje terenowe prowadzono w okresie letnim. W czasie krótkiej wiosny i lata następuje znaczne ożywienie procesów modelujących wybrzeże od strony lądu, związane głównie z linijnym spływem wód proniwalnych i rozmarzaniem zmarzliny. Poza zasięgiem bezpośrednich obserwacji pozostaje okres jesiennych sztormów, kiedy to aktywność morza wybitnie rośnie, a zanikają procesy lądowe. Ze względów technicznych nie przeprowadzono badań strefy litoralnej, niemniej obserwacje naziemne pozwalają stwierdzić istnienie podwodnej platformy abrazyjnej o szerokości co najmniej 1-1,5 km wzdłuż odcinka Kapp Lyell-Dunderbukta. Na jej powierzchni występują mniej lub bardziej licznie ostańce abrazyjne, tworzące wysepki (szkiery). Na omawianym odcinku występują dwa główne typy wybrzeży: klif czynny i wybrzeża płaskie o wyrównanym profilu abrazyjnym. Wybrzeże Lyellstrandy i Dyrstadflya to przede wszystkim klif czynny, utworzony w prekambryjskich tillitach i kwarcytach przykrytych terasowymi osadami żwirowo-kamienistymi 153

o miąższości do 2-2,5 m. W części wschodniej wysokość klifu wynosi od 16 do 18 m i stopniowo zmniejsza się w kierunku W do około 10-12 m w rejonie Klokkeodden.

2 o miąższości do 2-2,5 m. W części wschodniej wysokość klifu wynosi od 16 do 18 m i stopniowo zmniejsza się w kierunku W do około m w rejonie Klokkeodden. Lokalnie w strefach o obniżonej odporności powstały niegdyś niewielkie wcięcia do 50 m szerokości przypominające w pewnym sensie zatoki. Zostały one następnie zasypane luźnymi żwirami (osady terasy 3-5 m). Obecnie prawie w całości zostały one odpreparowane zachowały się wąskie 2-3-metrowej szerokości fragmenty tej terasy. Miejscami u podnóża klifu utworzyły się żwirowo-kamieniste plaże o niepełnym profilu, szerokości do 4 m. Klif jest intensywnie niszczony od góry w wyniku spływu wód zarówno powierzchniowych jak i podziemnych. Zaobserwowano, że w sprzyjających warunkach niewielki potok proniwalny jest w stanie zapoczątkować przemieszczenie się materiału zboczowego do podnóża klifu o objętości do kilku m 3 w czasie jednego sezonu letniego. Szczególnie intensywnie procesy takie zachodzą u podnóży Klokkefjellet. W kierunku SW od Klokkeodden na odcinku około 3 km znajdują się cztery rozwinięte zatoki o promieniu od 200 m do 1 km (rye. 1). Powstały tu żwirowo-kamieniste plaże o szerokości do 10 m z wykształconymi wałami burzowymi. Na zapleczu plaż zachowały się fragmenty żwirowo-kamienistej terasy 3-5-metrowej o szerokości do 60 m w centralnych częściach zatok. Terasa ta oddzielona jest od współczesnej plaży klifem o wysokości 2-2,5 m, abradowanym w czasie sztormów. W obrębie przylądów abrazyjnych występuje czynny klif w skałach prekambryjskich. Wybrzeża wzdłuż Lognedalsflya należą do wybrzeży płaskich o wyrównanym profilu abrazyjnym, przy czym odcinek na NE od Tomtviki to system zatok o różnej wielkości z przylądkami o charakterze ostańców abrazyjnych. Żwirowo-kamieniste plaże w obrębie zatok dochodzą do 15 m szerokości i posiadają wyraźnie wykształcone wały burzowe. Linia brzegowa Tomtviki jest silnie rozwinięta znajdują się tu głęboko wcięte zatoki i wysunięte w morze półwyspy. W odległości ok. 700 m od linii brzegowej występuje szczelna bariera szkierowa, która wraz z półwyspami skutecznie chroni wnętrze zatok przed oddziaływaniem fal. W zatokach następuje sedymentacja mułków. Wały burzowe są tu niewykształcone, poza wałem najwyższym, odpowiadającym najsilniejszym sztormom, podczas których fale przelewają się ponad powierzchnią półwyspów. Na wysokości Tomtviki wybrzeże zmienia dotychczasowy kierunek z NE-SW na N-S. Dotąd pozostawało ono pod wpływem fal morskich z sektora zachodniego oraz krótkiej, lecz silnej fali wiatrowej, powodowanej fenami z głębi fiordu. Na S od Tomtviki brzeg pozostaje jedynie pod wpływem fal morskich z zachodu. Odcinek Tomtvika Kvitfiskpynten to prostolinijne, wyrównane wybrzeże płaskie abrazyjno-akumulacyjne z szeroką plażą piaszczysto-żwirową o szerokości średnio około 30 m, maksymalnie do 70 m. Najwyższy wał burzowy wkracza 154

na rozległą powierzchnię terasy 5-metrowej lokalnie w tej terasie utworzył się abradowany epizodycznie klif o wysokości 20-30 cm.

3 na rozległą powierzchnię terasy 5-metrowej lokalnie w tej terasie utworzył się abradowany epizodycznie klif o wysokości cm. Wały niższe są słabo zaznaczone w morfologii plaży i występują strefowo. Jest to najprawdopodobniej, związane z licznymi szkierami występującymi zarówno w obrębie platformy abrazyjnej jak i współczesnej plaży. Powszechnie na tym odcinku w najniższym poziomie plaży występuje miąższy kożuch rozkładających się laminarii. Od przylądka Kvitfiskpynten linia brzegowa kieruje się na ESE. Jej przebieg pokrywa się z kierunkiem doliny Dunder. Początkowo jest to wybrzeże płaskie abrazyjno-akumulacyjne z piaszczysto-żwirową plażą o szerokości do 50 m i w pełni ukształtowanym systemem wałów burzowych, z których najwyższy wkracza na terasę 5-metrową. W kierunku E szerokość plaży maleje, pojawiają się ostańce abrazyjne na jej powierzchni oraz odcinki klifu czynnego w skałach prekambryjskich. W podnóży Dundrabeisen jest to już typowy klif czynny wysokości około 10 m z niewielkimi fragmentami plaż żwirowo-kamienistych o szerokości do 2 m. W obrębie dna doliny Dunder klif biegnie dalej w kierunku ESE, stając się klifem starym, natomiast linia brzegowa kieruje się na południe. Wybrzeże znów nabiera cech płaskiego wybrzeża abrazyjno-akumulacyjnego. Szerokość żwirowo-piaszczystej plaży wynosi tu m, wały burzowe nie są wykształcone poza najwyższym, wkraczającym na płaską, podmokłą powierzchnię terasy 2-metrowej. W odległości około 150 m od współczesnej linii brzegowej przebiega równolegle do niej krawędź terasy 3,5 m o wysokości 1,5 m. Niewielka głębokość morza w rejonie doliny Dunder (podwodna platforma abrazyjna z ostańcami abrazyjnymi) skutecznie wygasza fale sztormowe; stąd brak śladów ich działalności zasięg drzewa dryftowego ifa tak niskim wybrzeżu wynosi ok. 40 m. Pobrano 56 prób do analizy uziarnienia i obtoczenia. Próby te reprezentują osady morskie strefy przyboju, osady wałów burzowych (okres jesiennych sztormów), przylepy zimowej, a także osady teras akumulacyjnych i równi pływowej. Miejsca poboru prób wybrano w ten sposób, aby uzyskać możliwie najpełniejszy obraz deponowanych osadów w zależności od lokalnych warunków w poszczególnych odcinkach wybrzeża. Analiza wskaźników granulometrycznych pozwoli na uzyskanie danych o dynamice środowiska sedymentacyjnego. W Sprawozdaniu tym wskazano jedynie na istnienie określonych typów wybrzeży bez przeprowadzenia analizy procesów je kształtujących. W rzeczywistości duża ich zmienność na stosunkowo krótkich odcinkach powoduje duże zróżnicowanie morfologicznych cech poszczególnych fragmentów wybrzeża. Zagadnienia te będą przedmiotem odrębnego, szerszego opracowania. 155

LITERATURA Harasimiuk M., 1987 Współczesny rozwój wybrzeży południowego Bellsundu i fiordu Recherche (Zachodni Spitsbergen). XIV Sympozjum Polarne, Lublin. Harasimiuk M Jezierski W.

4 LITERATURA Harasimiuk M., 1987 Współczesny rozwój wybrzeży południowego Bellsundu i fiordu Recherche (Zachodni Spitsbergen). XIV Sympozjum Polarne, Lublin. Harasimiuk M Jezierski W., Typy wybrzeży Południowego Bellsundu. Wyprawy Geograficzne UMCS w Lublinie na Spitsbergen Mat. Sesji Polarnej. SUMMARY During the Third Expedition of M. Curie-Skłodowska University to Spitsbergen in 1988 there was continued geomorphological mapping of the coasts of NW part of Wedel-Jarlsberg Land from the Kapp Lyell in the western direction to the Dunder Valley. Along this part the underwater abrasive platform of at least km width with numerous abrasive remnants can be found. The main types of coasts are: the active cliff, m high and the abrasive and accumulative flat coast of a smooth abrasive profile.. Fifty six samples of the marine sediments of the surf zone, storm ridges, a remnant snow-bank as well as accumulative terraces and coastal plains were taken. The analysis of granulometric indicators will provide the information about the dynamics of sedimentation sites in particular parts of the coast from Recherche Fiord in the East to the Dunder Bay in the West. 156

5 Kapp Lyell Bellpynten rejon badań Tomtvika Dunderbukta Rye. 1. Szkic morfologiczny wybrzeży połudnowo-zachodniego Bellsundu: 1 wybrzeżem klifowe, 2 wybrzeże klifowe z wąską plażą, 3 wybrzeże płaskie abrazyjno-akumulacyjne, 4 stary klif, 5, stare wały brzegowe, 6 ostańce abrazyjne w obrębie wybrzeży płaskich Fig. 1. Morphological sketch of Bellsund south-western coasts: 1 cliff, 2 cliff with a narrow beach, 3 flat, abrasive and accumulative coast, 4 old cliff, 5 old shore ridges, 6 abrasive remnants within flat coasts..

Podobne dokumenty

Działalnośd mórz Wybrzeża wynurzone Wybrzeża zanurzone

Działalnośd mórz Wybrzeża wynurzone Wybrzeża zanurzone Działalnośd mórz Działalnośd mórz zachodzi na wybrzeżu, które wyznacza zasięg działalności fal, prądów i pływów morskich. Możemy wyróżnid: Wybrzeża wynurzone, które powstają w czasie regresji morza, na