Prof. dr Andrzej Zieliński. S P R A W O Z D A N I E z pracy nr

Transkrypt

1 Analiza zdarzeń i tendencji rozwojowych rynku komunikacji elektronicznej (telekomunikacji i mediów), zwłaszcza w kontekście wpływu cyfryzacji telewizji programowej na rozwój tego rynku S P R A W O Z D A N I E z pracy nr Prof. dr Andrzej Zieliński Październik, listopad,

2 1. Wstęp Wydaje się, że najbardziej znaczące i spektakularne wydarzenia, jakie miały miejsce w 2009 roku w obszarze komunikacji elektronicznej dotyczą rynku mediów. Odnoszą się one przede wszystkim do kolejnych, nieudanych zresztą, prób ustanowienia nowego prawa o mediach i związanych z tym faktem walk politycznych o panowanie nad mediami publicznymi, zwłaszcza telewizją. Opisywany już wielokrotnie, również przez autora niniejszego opracowania, konieczny do przeprowadzenia proces cyfrowego przełączenia naszej telewizji naziemnej postępuje niestety z trudnościami i zbyt wolno, co w dalszej części niniejszego opracowania przedstawimy bardziej szczegółowo. Trudna sytuacja na rynku mediów rzutuje na kondycję całości rynku komunikacji elektronicznej i dlatego temu segmentowi rynku poświęcimy stosunkowo najwięcej uwagi. W sektorze telekomunikacji stacjonarnej na szczególne wyróżnienie zasługuje zakończenie długo już trwającego sporu pomiędzy UKE i TP S.A. i w konsekwencji rezygnacji przez UKE z zamiaru podziału funkcjonalnego TP S.A.. Podziału zaniechano w zamian za określone zobowiązania TP S.A.. Do tego problemu powrócimy w dalszej części opracowania. Ważne wydarzenia zachodzą w zakresie rynku usług internetowych, które w cieniu wydarzeń bardziej spektakularnych, o których już wspomnieliśmy, są dla opinii publicznej mniej zauważalne. Również rynek usług mobilnych (komórkowych) pozostał jakby w cieniu spraw bardziej emocjonujących i rozwija się według normalnych reguł rynkowych. Podobnie jak w poprzednich analizach rynku komunikacji elektronicznej w następnych rozdziałach niniejszego opracowania przedstawimy krytyczną analizę rozwoju tego rynku. 2. Problemy prawne rynku mediów elektronicznych Wydaje się, że głównym wydarzeniem roku 2009 była kolejna próba uchwalenia zasadniczej nowelizacji ustawy o radiofonii i telewizji (a właściwie nowego prawa), niestety równie nieudana jak w przypadku prób poprzednich. Dylematy związane z kolejnym rządowym podejściem do tej jednej z ważniejszych regulacji prawnych w naszym kraju zostały przedstawione przez autora niniejszego opracowania w publikacji [1]. W związku z upadkiem kolejnego projektu ustawy o radiofonii i telewizji, który przedstawiony został krótko w [1] nadal sektorem tym rządzi ustawa [2], uchwalona w 1992 roku. Co prawda ustawa [2] otworzyła nowe możliwości rozwoju tej dziedziny w warunkach pluralizmu życia społecznego i gospodarczego, jednak upływ czasu spowodował, że ustawa ta nie przystaje do dzisiejszych standardów rozwoju mediów. W okresie funkcjonowania ustawy [2], od jej uchwalenia aż do dziś, miał miejsce burzliwy rozwój naukowo-techniczny środków przekazu i odbioru, przede wszystkim telewizji, a także radia polegający na cyfryzacji całego systemu produkcji, przekazu i odbioru sygnałów telewizji i radia. W dziedzinie mediów elektronicznych (radia i telewizji) w Polsce cyfryzacja nie objęła jeszcze niestety naszej telewizji naziemnej, a także radia, co już nastąpiło w wielu krajach Unii Europejskiej (UE). Cyfryzacja systemów elektronicznych jest zresztą tendencją wszechogarniającą, co powoduje przenikanie się systemów radia i telewizji oraz telekomunikacji, czego najbardziej dobitnym wyrazem jest funkcjonowanie szerokopasmowej sieci Internetu, zdolnej przekazywać w postaci cyfrowej wszystkie informacje, w tym rozmowy telefoniczne oraz audycje radiowe i przekazy telewizyjne. Cyfryzacja mediów elektronicznych, w tym głównie telewizji, jest zasadniczą przesłanką zmieniającą całą perspektywę rozwojową mediów. Jeśli chodzi o telewizję to cyfryzacja wszystkim wpływa na radykalne zwiększenie dostępności do zdecydowanie większej liczby programów, stwarza możliwość wprowadzenia zasadniczo lepszej jakości przekazywanego obrazu oraz wykorzystania interaktywności transmisji. Wszystko to tworzy jakościowo telewizję zupełnie inną a przy tym powszechną i pluralistyczną. Cyfryzacja telewizji 2

3 naziemnej stwarza przy tym możliwość bardziej racjonalnego wykorzystania atrakcyjnych zasobów częstotliwościowych zajętych dziś przez emisję naziemnej telewizji analogowej. Dzięki cyfryzacji powstać może tak zwana dywidenda cyfrowa w postaci uwolnionych zasobów widma elektromagnetycznego, które mogą być przeznaczone dla innych celów aktywizując cały sektor komunikacji elektronicznej. Biorąc pod uwagę wyżej wymieniony technologiczny aspekt rozwoju mediów należy stwierdzić, że obowiązująca ustawa [2] nie uwzględnia tego burzliwego postępu technologicznego, co upoważnia nas do stwierdzenia, że pod tym względem jest to już akt nieadekwatny do rzeczywistości i przyszłych warunków funkcjonowania mediów. Ewidentnie utrudnia to rozpoczęcie oczekiwanego procesu cyfryzacji przede wszystkim telewizji. Ustawa [2] była kilkakrotnie nowelizowana, a najbardziej znacząca, niestety w negatywnym tego słowa znaczeniu, nowelizacja miała miejsce w końcu 2005 roku, kiedy to Sejm RP, wyłoniony po jesiennych wyborach parlamentarnych roku 2005, w kompromitującym polski parlamentaryzm trybie, uchwalił w dniu tzw. ustawę kompetencyjną [3] (zwaną także potocznie medialną), dotycząca mediów elektronicznych. Ta ostatnia nowelizacja zwiększyła znacznie zależność mediów publicznych od władzy wykonawczej w Państwie i w ten sposób pogłębiła istniejący od samego początku stan chorobowy mediów publicznych, polegający na ich nadmiernym upolitycznieniu. Ustawa ta okazała się wkrótce w wielu aspektach niekonstytucyjna, co w pierwszej połowie roku 2006 orzekł Trybunał Konstytucyjny (TK). Liczne jednak wady tej ustawy (nie uznane jednak przez TK za nie zgodne z konstytucją RP) pozostały w mocy i stanowią dodatkową komplikację w procesie koniecznego unowocześniania mediów elektronicznych w Polsce. Dwa lata temu, po ostatnich wyborach parlamentarnych, podjęto kolejną próbę modernizacji ustawy o radiofonii i telewizji (poprzednio na początku obecnej dekady koalicja SLD/PSL próby takie także podejmowała). Niestety opracowany wówczas projekt nowelizacji tej ustawy, jakkolwiek przyjęty przez Sejm i Senat, napotkał weto Prezydenta i po powrocie do Sejmu upadł, nie uzyskując dostatecznego, wymaganego poparcia sejmowego. Przyczyn tego upadku poszukiwać należy w wadach tego projektu i związanego z tym nie uzgodnienia jego poparcia z SLD. Niektóre okoliczności tego przedsięwzięcia opisane są w [1]. W czerwcu 2008 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN) podjął kolejną próbę zasadniczej nowelizacji ustawy o radiofonii i telewizji. Po konsultacjach w Rządzie i środowiskach twórczych ustawa ta została przez Rząd przesłana do Sejmu w końcu roku Jej zasadnicze proponowane przez Rząd rozwiązania zostały krótko przedstawione w [1] i stały się podstawą projektu poselskiego (patrz druk sejmowy nr 1847: Poselski projekt ustawy o zadaniach publicznych w dziedzinie usług medialnych ). Dzięki dyskusjom i konsultacjom sejmowym projekt na początku roku 2009 uzyskał poparcie nie tylko koalicji PO/PSL, lecz także SLD, co stwarzało gwarancję nie tylko szybkiego uchwalenia ustawy, ale głównie skutecznego odrzucenia wysoce prawdopodobnego weta prezydenckiego. Niestety dosłownie w ostatniej chwili uzgodnienie z SLD upadło w wyniku osobistej interwencji Premiera Rządu, który wycofał z projektu ustawy gwarancje dotyczące poziomu finansowania mediów publicznych z budżetu Państwa, co zamierzono wprowadzić zamiast abonamentu radiowo-telewizyjnego. Ustawa bez wspomnianych gwarancji została głosami PO i PSL uchwalona, jednak upadła w wyniku weta Prezydenta RP, które poparł SLD. Podkreślić należy pozytywną stronę przygotowanej ustawy, polegającą na przygotowanych w projekcie mechanizmach odsunięcia możliwie daleko mediów publicznych od polityki, w tym na wprowadzeniu do władz kompetentnych menadżerów raczej niż polityków. Jakkolwiek mówi się często o skutecznym odpolitycznieniu mediów publicznych, a ich upolitycznienie uważa się za największą chorobę tych mediów, to zdawać należy sobie sprawę z tego, że proces odpolityczniania tych mediów nie będzie nigdy do końca skuteczny. 3

4 Wskazana, neutralna politycznie pozycja mediów bywa w innych krajach raczej wynikiem ogólnej kultury politycznej społeczeństwa a nie perfekcji prawa o mediach. W osobistej opinii autora niniejszego opracowania przygotowany do uchwalenia projekt posiadał istotną wadę, która jak się w końcu okazało przesądziła o upadku projektu. Projekt zakładał, zastąpienie systemu abonamentowego systemem finansowania mediów publicznych ze specjalnego funduszu, nazwanego Funduszem Misji Publicznej (FMP), zasilanego środkami z budżetu Państwa. W czasie konsultacji sejmowych uzgodniono, że poziom finansowania FMP będzie gwarantowany i nie niższy niż około 700 mln rocznie. Gwarancje te, jak wspomniano, Premier wycofał i ustawa upadła. Autor niniejszego opracowania uważa, podobnie jak wielu innych komentatorów, że system abonamentowy powinien pozostać. Powinien on być udoskonalony, głównie pod względem skuteczności ściągalności opłat abonamentowych. System abonamentowy stwarza niezależność finansowania mediów od decyzji politycznych i nie obciąża budżetu Państwa. Niespodziewaną konsekwencją upadku omawianego powyżej projektu ustawy o radiofonii i telewizji było zbliżenie, jak się powszechnie sądzi, pomiędzy zantagonizowanymi siłami politycznymi opozycji, to jest pomiędzy PIS i SLD, w sprawie ukonstytuowania nowych władz (rad nadzorczych i zarządów) w mediach publicznych. Najważniejszym i publicznie spektakularnym wydarzeniem z tego zakresu było niewątpliwie powołanie nowej Rady Nadzorczej w TVP SA i nowego Zarządu, a właściwie nowego Prezesa w tej spółce. Oznaczało to bowiem usunięcie z tego stanowiska niepopularnego prezesa P. Farfała i zastąpienie go działaczem PIS B. Szwedo. W dniu 3 listopada 2009 media poinformowały o kolejnej zmianie na tym stanowisku, a komentarze dziennikarskie nie pozostawiają wątpliwości, że prawdziwą przyczyną tej zmiany była potrzeba umocnienia władztwa PIS w telewizji publicznej. Wszystkie te wydarzenia mają bardzo silny i czytelny kontekst polityczny i z pewnością oddalają nas od rozsądnie rozumianego ideału publicznych mediów apolitycznych. Wobec upadku ostatniego projektu nowego prawa o radiofonii i telewizji środowiska twórcze polskiej kultury, które w większości silnie krytykowały ten projekt ze względu na uzależnienie finansów mediów publicznych od budżetowych decyzji sejmowych (upatrując w tym politycznego uzależnienia mediów od interesu politycznego aktualnej większości parlamentarnej) zamierzają same przedłożyć wkrótce nowe projekty ustawowe dotyczące tego ważnego działu kultury narodowej i gospodarki. Również Rząd zapowiada nowe inicjatywy w tej dziedzinie. Można więc oczekiwać, że w 2010 roku podjęta zostanie kolejna próba uchwalenia nowoczesnej ustawy o mediach elektronicznych. Być może, że próba ta będzie skorelowana z przypadającymi jesienią 2010 roku wyborami prezydenckimi. Można także spodziewać się, że nowy, kolejny projekt będzie bazował na dobrych rozwiązaniach projektu poprzedniego. Dużą niewiadomą stanowi los systemu abonamentowego finansowania mediów publicznych. Za jego zachowaniem przede wszystkim przemawia konieczność oszczędzania środków budżetowych, zwłaszcza wobec zarysowującego się dużego deficytu budżetowego w roku 2010 (rzędu 55 mld złotych) i nadal trwającego kryzysu ekonomicznego. Za jego zniesieniem konsekwentnie wypowiada się główna partia rządząca PO i sam Premier. W tym stanowisku PO i Premiera kryje się być może zamiar doprowadzenia mediów publicznych do upadku, co jawnie, bez żadnych osłonek głosi prominentny poseł PO, skądinąd znany, wybitny reżyser filmowy Kazimierz Kutz. Być może chodzi tu o doprowadzenie tą drogą do prywatyzacji mediów publicznych, co jako scenariusz prawdopodobny krytykuje prominentny poseł PSL Janusz Piechociński [16].W opinii autora niniejszego opracowania, taki bieg zdarzeń byłby bardzo niekorzystny i niezgodny zarówno z polskimi jak również europejskimi tradycjami w tej dziedzinie. Należy podkreślić także, że Polska jest zobowiązana do implementacji audiowizualnej dyrektywy europejskiej do końca b.r. [18]. Dyrektywa ta obejmuje wszystkie sposoby 4

5 dystrybucji treści audiowizualnych, a więc także telewizję, Internet i telefony komórkowe. Implementacja tej dyrektywy stwarza szansę zastąpienia archaicznej już ustawy o radiofonii i telewizji nową ustawą o usługach medialnych, spełniającą wymagania konwergencji mediów i telekomunikacji z uwzględnieniem koniecznej cyfryzacji telewizji i radiofonii. 3. Cyfryzacja naziemnej telewizji programowej Wydaje się, że długo odkładane w czasie cyfrowe przełączenie telewizji naziemnej w Polsce wchodzi obecnie powoli, aczkolwiek z trudnościami (o czy piszemy dalej), w decydującą fazę praktycznego wdrożenia. Warto w związku z tym krótko przypomnieć najważniejsze wydarzenia poprzedzające wdrażaną koncepcję. Jak wiadomo [1,4,5] przygotowania do przeprowadzenia skoordynowanego przełączenia naszej programowej telewizji naziemnej rozpoczęły się w końcu lat dziewięćdziesiątych. Odpowiednie studia prowadzone były w Instytucie Łączności, w Urzędzie Regulacji Telekomunikacji (URT), potem w URTiP i obecnie w UKE, a także w KRRiT i Ministerstwie Łączności (po zmianach obecne Ministerstwo Infrastruktury, MI). W 2004 roku decyzją Premiera Rządu został powołany specjalny do tego celu Międzyresortowy Zespół. Zespół ten, pracujący wówczas pod kierownictwem podsekretarza stanu w MI Wojciecha Hałki, przygotował na podstawie wspomnianych studiów odpowiednią strategię przełączenia cyfrowego telewizji programowej w Polsce, która została przez Rząd przyjęta w dniu 4 maja 2005 roku. W opracowanej strategii przyjęto za podstawowy dla Polski system kompresji sygnałów MPEG-2. Założenie to zostało następnie skorygowane jesienią 2005 roku przez KRRiT i za podstawowy standard przyjęto MPEG-4. Wybór standardu MPEG-4 był przedmiotem wielu dyskusji, jednak zasadnicze jego zalety są niekwestionowane i ustalenie to jest w praktyce nadal obowiązujące. Stanie się prawnie wiążące, gdy Minister Infrastruktury podpisze odpowiednie rozporządzenie określające wymagania na sprzęt odbiorczy telewizji, w których to wymaganiach najistotniejszą częścią jest wybór standardu kompresji.. Pomimo podjęcia jeszcze w 2005 roku przez KRRiT skutecznych przygotowań do przełączenia cyfrowego telewizji proces ten został zahamowany ze względów politycznych przez koalicję rządową PIS/Samoobrona/LPR, która zwyciężyła w wyborach parlamentarnych 2005 roku. Uchwalenie wspomnianej już ustawy kompetencyjnej (medialnej) [3] i w wyniku tego powołanie nowej KRRiT, wymiana władz w TVP i PR zepchnęły ten problem na margines zainteresowań Rządu. W efekcie, licząc czas od odpowiednich ustaleń KRRiT ubiegłej kadencji (zaplanowano wtedy fizyczne rozpoczęcie cyfrowych przekazów telewizyjnych z dniem 1 stycznia 2007, poprzedzone rozstrzygnięciem konkursu na rezerwacją częstotliwości dla dwóch multipleksów jesienią 2006 roku) do dziś mamy już około 3 letnie opóźnienie w rozpoczęciu tej ważnej i skomplikowanej operacji o doniosłych skutkach społecznych i ekonomiczno-technicznych. Warto w tym miejscu przypomnieć, że Unia Europejska (UE) cyfryzację naziemnej telewizji programowej w skali ogólnoeuropejskiej uznała na szczycie unijnym w Sewilli w 2002 roku za jedno z najważniejszych zadań stojących przed krajami członkowskimi. Zostało ona zapisane w dokumencie pt. Plan działania eeurope, społeczeństwo informacyjne dla wszystkich, przyjętym w Sewilli. UE uznała wtedy, że proces przełączenia cyfrowego telewizji w Europie powinien być zakończony do 2015 roku. Podjęcie tego zadania jako skoordynowanego przedsięwzięcia ogólnoeuropejskiego daje szanse na maksymalizację korzyści wynikających z uzyskania dywidendy cyfrowej, ponieważ ustalenia w zakresie gospodarki częstotliwościowej, w tym zagospodarowanie dywidendy, uzgadniane są na ogół w skali kontynentu. 5

6 W 2005 roku Komisja UE oświadczyła, że oczekuje, iż z początkiem 2010 roku proces przełączenia cyfrowego telewizji w Europie będzie daleko zaawansowany i zostanie zakończony z początkiem 2012 roku. Mając na względzie obecny stan przygotowań do podjęcia procesu przełączenia telewizji w Polsce, musimy niestety stwierdzić, że kraj nasz przyspieszonego terminu przełączenia nie dotrzyma i w tej dziedzinie będziemy odnotowani na końcu statystyk europejskich. Stan ten zawdzięczamy rządom koalicji PIS/Samoobrona/LPR. Albowiem koalicja ta po uchwaleniu ustawy kompetencyjnej (medialnej) [3] cyfryzację mediów świadomie opóźniła. Została ona w praktyce całkowicie zepchnięta na ubocze zainteresowań władz odpowiedzialnych za ten problem. Po roku ciszy w sprawach cyfryzacji telewizji, na początku 2007 roku ówczesne Ministerstwo Transportu MT (dzisiejsze Ministerstwo Infrastruktury) wydało 12 lutego 2007 dokument pt. Plan wdrażania naziemnej telewizji cyfrowej w standardzie DVB-T, stanowiący zarys nowego podejścia do procesu cyfryzacji telewizji. Zawarta w dokumencie koncepcja zakładała uruchomienie w 2010 roku tylko jednego multipleksu dla całego kraju (wykorzystującego MPEG-4) i umieszczenie w nim głównych analogowo nadawanych programów TVP1, TVP2, TVP3, Polsat, TVN, TV4, TVPuls. Oznaczało to tylko cyfrowe odtworzenie obecnej oferty analogowej z poprawą zasięgu dla 4 programów, które przy nadawaniu analogowym nie mogły mieć statusu ogólnokrajowego. Nową częścią tej koncepcji było przedstawienie w niej założeń specjalnej ustawy regulującej stronę prawną procesu cyfryzacji. Projekt planu spotkał się z ogólną krytyką ze strony zainteresowanych środowisk, MT jednak nie przedstawiło nowych w tym względzie inicjatyw.. Utrzymywanie takiego stanu było i jest działaniem na korzyść zasiedziałych na rynku reklam nadawców, głównie telewizyjnych. Albowiem pamiętać należy, że podstawą finansową funkcjonowania nadawców komercyjnych są dochody z reklam, natomiast budżet telewizji publicznej zależy od nich w zasadniczym stopniu. Można przypuszczać, że obok względów politycznych, jak się wydaje najważniejszych dla PIS, wskazane wyżej względy ekonomiczne odgrywać także mogły swą rolę w procesie kształtowania się poglądów na przebieg procesu przełączenia cyfrowego telewizji. W połowie 2007 roku nastąpił powrót do problemu cyfryzacji mediów. Prezes UKE Anna Streżyńska ogłosiła własną koncepcję uregulowania tego problemu. Koncepcja UKE znacznie i korzystnie różniła się inicjatywy MI. Przede wszystkim UKE zaproponował uruchomienie już na samym początku cyfrowego przełączenia telewizji dwóch multipleksów (bazując na standardzie kompresji MPEG-4), a także przyspieszenie rozpoczęcia przełączenia, zakładając, że UKE zdoła to uczynić jeszcze w 2008 roku. Równocześnie UKE nie przyjął propozycji uchwalenia specjalnej ustawy o przełączeniu, wychodząc z założenia, że proces legislacyjny w może znacznie opóźnić przełączenie. UKE ocenił, że procedury prawne przełączenia można przeprowadzić w ramach istnienia aktualnego porządku prawnego. Wydarzenia roku 2008, związane z przygotowaniem procesu przełączenia cyfrowego telewizji w Polsce pokazały [1], że wbrew oczekiwaniom UKE przyspieszenie momentu rozpoczęcia przekazu telewizyjnego w postaci cyfrowej z planowanego przez MI terminu w roku 2010 na rok 2008 jest trudne do przeprowadzenia w warunkach polskiego prawa medialnego i telekomunikacyjnego. Pokonanie wielu zastrzeżeń nadawców (zainteresowanych raczej opóźnianiem przełączenia), trudne negocjacje kompetencyjne z KRRiT dotyczące zawartości programowej multipleksów i kompetencji w tym względzie operatorów tych multipleksów, niejasności dotyczące określenia koniecznych źródeł finansowania pomocy w zakupie odpowiednich przystawek umożliwiających odbiór cyfrowy dla najbiedniejszych abonentów oraz inne względy proceduralne spowodowały znaczne opóźnienie rozpoczęcia procesu planowanego przełączenia. Można zaryzykować tezę, że odrzucenie w 2007 roku ewentualności uchwalenia odpowiedniej ustawy cyfrowej było 6

7 błędem. Hipotetyczne jej istnienie mogłoby wszystkie niewygody prawne usunąć i w rzeczywisty sposób przyspieszyć konieczne przełączenie cyfrowe naszej telewizji. Dziś problem ten wysuwany jest ponownie przez niedawno (w lutym 2009) powołaną wiceminister w MI Magdalenę Gaj [6], która także wytycza na dzień 31 lipca 2013 roku termin ostatecznego wyłączenia telewizyjnych nadajników analogowych w Polsce. Uchwalenie odpowiedniej ustawy o cyfryzacji naszej telewizji naziemnej stało się koniecznością. Jeśli ustawa ta, opracowywana we współpracy z UKE, KRRiT oraz MKiDN, będzie szybko uchwalona i nie zostanie zawetowana przez Prezydenta to niewątpliwie może być czynnikiem przyspieszającym przełączenie cyfrowe naszej telewizji. Jednak o znaczeniu i zakresie oddziaływania tej ustawy przekonamy się po jej uchwaleniu. Warto również wspomnieć, że problemów tych dotyczy także ogłoszone memorandum [7] opracowane przez wiceprzewodniczącego sejmowej komisji infrastruktury posła PSL Janusza Piechocińskiego. W ciągu roku 2008, działając w ramach obowiązującego prawa, po wielu konsultacjach z nadawcami i KRRiT, UKE uzgodnił zręby obecnie lansowanej koncepcji przełączenia cyfrowego naszej telewizji. W listopadzie 2008 znaleziono rozwiązanie [8] dotyczące zawartości dwóch pierwszych multipleksów. Uzgodniono [8], że pierwszy multipleks (MX1) odtwarzać będzie obecną ofertę analogową i zawierać będzie następujące programy: TVP1, TVP2, TVP3. Polsat, TVN, TV4 i TVPuls, tak jak od początku zamierzano. Uzgodniono także, iż w drugim multipleksie (MX2) KRRiT zagospodaruje 3 miejsca w drodze konkursu, a następnie UKE przeprowadzi otwarty konkurs (lub przetarg) na operatora tego multipleksu, a operator będzie mógł obsadzić kolejne wolne miejsca (kanały cyfrowe). Pierwszy multipleks MX1 ma mieć prawie pełne pod względem ludnościowym pokrycie kraju (97%), natomiast MX2 w około 94%. W 2008 roku UKE ogłosił także oświadczenie, że obok dwóch pierwszych multipleksów, bierze pod uwagę uruchomienie, już na początku przełączenia cyfrowego, trzeciego multipleksu MX3 z 47% pokryciem kraju. Prezes UKE oświadczyła również, że liczba trzech multipleksów może być docelowa i wystarczająca dla polskiej telewizji naziemnej, a uzyskane rezerwy częstotliwościowe winny powiększyć dywidendę cyfrową. Do problemu ustalenia docelowej liczby multipleksów w Polsce, przeznaczonych dla bezpłatnej telewizji naziemnej, powrócimy w dalszej części tego rozdziału. Przedstawiona powyżej w ogólnym zarysie operacja przełączenia cyfrowego naszej telewizji nie nastąpi natychmiast. Będzie przebiegać etapami [9] i trwać będzie do końca 2012 roku, a wyłączenie nadajników analogowych w Polsce planuje się na połowę 2013 roku. W pierwszym etapie przełączenie nastąpi w Warszawie oraz województwie lubuskim, w ostatnim etapie w województwie mazowieckim (bez Warszawy), świętokrzyskim i lubelskim. Dla każdego obszaru skojarzonego z odpowiednim etapem wyznaczony będzie pewien okres wspólnego nadawania analogowego i cyfrowego (zwany simulcastem), który da możliwość telewidzom tego obszaru dostosowania się do nowych warunków odbioru cyfrowego. Operacja przełączenia, obok zarysowanych tu wcześniej korzyści przyniesie ze sobą nieuniknione również koszty tak po stronie odbiorczej (do poniesienia przez telewidzów) jak też po stronie nadawczej (koszty nadawców). Szacuje się, że w Polsce w użytkowaniu znajduje się około 24 mln odbiorników telewizyjnych, znajdujących się w około 13,3 mnl gospodarstw domowych, często w liczbie większej niż 1 oraz w innych miejscach. Jeśli uwzględnić, że część z odbiorników domowych już odbiera cyfrowe sygnały w sieciach satelitarnych oraz kablowych to można założyć, że przełączenie cyfrowe dotyczyć może około 15 mln odbiorników dołączonych do sieci telewizji naziemnej. Może to nastąpić częściowo przez wymianę całych odbiorników na nowoczesne szerokoekranowe, zawierające już w sobie dekodery MPEG-4. Będzie to jednak dotyczyć tylko niewielkiej ich liczby, nie przekraczającej prawdopodobnie kilku procent całej grupy 15 mln. Zwłaszcza, że na naszym rynku telewizory szerokoekranowe z MPEG-4 pojawiły się niedawno (w 2009 roku). 7

8 Sprzedawane od kilku lat nowoczesne odbiorniki LCD i plazmowe były i są bez dekodera, lub miały dekoder MPEG-2. Pozostałe odbiorniki wymagać będą przystawki w postaci dekodera MPEG-4 (zwanej STB set-top-box) umożliwiającego odbiór. Liczby te pokazują z jak wielką operacją techniczno-ekonomiczną mamy do czynienia. Liczba koniecznych do szybkiego zainstalowania STB jest mniejsza. Jeśli założymy, że na początku operacji przełączenia chociaż jeden odbiornik w domu będzie musiał mieć STB to (uwzględniając, że część odbiorników domowych odbiera już telewizję satelitarną lub kablową) liczba ta redukuje się do około 5 mln. Zakładając, że cena jednego STB wyniesie około 200 złotych widzimy, że ogólne koszty jakie trzeba ponieść po stronie odbiorczej są rzędu 1 do 3 mld złotych. Biorąc pod uwagę, że w stosunku do najbiedniejszej grupy abonentów (szacowanej na około 1 do 1,5 mln gospodarstw domowych) wymagana będzie pomoc społeczna w nabyciu STB, widzimy, że konieczne będzie zarezerwowanie na ten cel środków około 200 do 300 mln złotych. Środki te powinny być wyasygnowane z budżetu Państwa. Budżet jednak na tej operacji nie może stracić, ponieważ środki te można odzyskać, odpowiednio zagospodarowując wspomnianą już dywidendę cyfrową. Sprawa pomocy społecznej dla pewnej grupy abonentów jest krytycznym elementem całej operacji przełączenia. Do sprawy tej powrócimy w dalszej części tego opracowania. Po stronie nadawczej przełączenie cyfrowe wymagać będzie modernizacji sieci nadawczej. Koszty tej modernizacji szacuje się na poziomie około 250 mln złotych i zostaną one poniesione przez nadawców. W dłuższym okresie czasu eksploatacja sieci cyfrowej przyniesie nadawcom oszczędności, a emisja szerokiej cyfrowej palety programowej przyniesie zwiększone zyski. Zagrożeniem operacji przełączenia cyfrowego telewizji, obok problemów finansowych, o których mowa powyżej, jest prawdopodobnie niewielka świadomość społeczna dotycząca nadchodzących zmian. Może to spowodować jej opóźnienie ze względu na niedostateczną gotowość abonentów do odbioru telewizji w postaci cyfrowej. Barierą innej natury może okazać się niedostateczne przygotowanie rynku sprzętu STB, co również skutkować będzie opóźnianiem się operacji skutecznego przełączenia. Bariery te muszą być pokonane jeśli istotnie w ciągu najbliższych 4 lat ma być dokonane przełączenie cyfrowe naszej telewizji naziemnej. Fizycznie plan cyfrowego przełączenia naszej telewizji naziemnej, przedstawiony w [8] i [9] jest jak gdyby realizowany. Zgodnie z tym planem pierwsza strefa obejmująca Warszawę z otoczeniem oraz województwo lubuskie rozpoczęła już emisję cyfrową multipleksu pierwszego MX1. Jednak jest to emisja eksperymentalna, podobnie jak na kilku innych obszarach Polski [10]. A nie, jak plan przewidywał, regularna [10], [11]. Albowiem we wrześniu 2009 okazało się, że TPV S.A., główny nadawca w tym multipleksie, nie może wyrazić zgody na wybór operatora multipleksu z pominięciem procedury przetargowej, ponieważ taka procedura jest dla niego obligatoryjna (TVP S.A. jest własnością Skarbu Państwa). Inni nadawcy (komercyjni) zgodę taką wyrazili, wskazując na TP Emitel jako na operatora MX1, ale procedura wyłonienia operatora multipleksu nie została zakończona, co zmusiło UKE do akceptacji emisji prowizorycznej (eksperymentalnej). Brak rozstrzygnięć w sprawie wyboru operatora pierwszego multipleksu, którym ma być Emitel, grozi dalszymi komplikacjami [20], z których najpoważniejszą jest groźba opóźnienia drugiego etapu nadawania cyfrowego (ma on ruszyć 30 marca 2010 roku w 20 kolejnych miastach). W związku z tym stwierdzić trzeba, że jest to prosty wynik braku spec-ustawy regulującej trudne prawne zagadnienia przełączenie naszej telewizji. Jak stwierdzono w [11] daje to niemal prawo weta zasiedziałym nadawcom, które może być przez nich użyte również w innych sprawach dotyczących okoliczności przełączenia. Inną ilustracją tego problemu są również trudności związane z wyłonieniem operatora drugiego multipleksu [19]. 8

9 Opóźnianie rozpoczęcia procesu cyfrowego przełączania telewizji powoduje odpływ abonentów telewizji przede wszystkim do płatnych platform cyfrowej telewizji satelitarnej (gdzie obok telewizji standardowej mogą oni oglądać telewizję wysokiej rozdzielczości i w dużej liczbie programy nie kodowane z całego świata) a także do sieci kablowych [12,13]. Liczba abonentów satelitarnych platform cyfrowych powiększa się i wg danych opublikowanych w [12] przekracza już 5 mln (Cyfrowy Polsat ma 2,84 mln abonentów, Cyfra+ 1,28 mln, telewizja n 0,79 mln; ostatnia pozycja obejmuje także abonentów telewizji na kartę ). W roku ubiegłym [5] łączna liczba abonentów platform cyfrowych wynosiła około 3,6 mln (Cyfrowy Polsat miał 2,19 mln abonentów, Cyfra+ 1,1 n 0,32 mln), co oznacza, że dynamika wzrostu rynku tych usług jest bardzo wysoka i sięga prawie 50%. Atrakcyjność tego rynku spowodowała, że TVP S.A. podjęła we wrześniu 2009 próbę utworzenia własnej platformy (bezpłatnej, docelowo niskopłatnej), ale po zmianie władz w tej firmie, o czym już wspominaliśmy, inicjatywa ta upadła [14]. Również TP S.A. zamierza z tej możliwości skorzystać [17]. Sieci telewizji kablowej, częściowo nadające w systemie cyfrowym stanowią również alternatywę dla nadawań naziemnych telewizji. Obsługują one [13] około 4,6 mln klientów. Jednak dynamika przyrostu abonentów w tych sieciach ustępuje znacznie platformom satelitarnym. Jeśli w ciągu roku w platformach satelitarnych liczba klientów wzrosła o 1,6 mln, to w sieciach kablowych przyrost był rzędu tysięcy. Być może, że po skutecznym przeprowadzeniu cyfryzacji telewizji naziemnej nastąpi ponowny przepływ telewidzów do tej formy odbioru. Można się jednak spodziewać skutecznych akcji marketingowych operatorów satelitarnych i kablowych, które proces ten w mogą powstrzymywać. Może to oznaczać, że przy dalszym opóźnianiu się przełączenia cyfrowego abonenci pozostaną przy sieciach alternatywnych i telewizja naziemna będzie telewizją dla ubogich, co już było sygnalizowane w [1] i [5]. W październiku 2009 roku Ministerstwo Infrastruktury na swoich stronach internetowych ogłosiło dokument pt. Plan wdrożenia telewizji cyfrowej w Polsce [15] autorstwa Międzyresortowego Zespołu do Spraw Telewizji i Radiofonii Cyfrowej, powołanego zarządzeniem nr 3 Premiera z dnia Zespół ten, będący w pewnym sensie kontynuatorem zespołu, który opracował w 2005 roku zatwierdzoną przez Rząd strategię cyfrowego przełączenia telewizji naziemnej w Polsce, jak dotąd nie wykazywał nadmiernej aktywności, a zasadnicze idee, które zgłaszane były w latach były autorstwa UKE albo MI. W roku 2009 postanowiono Zespół ożywić i, jak sądzić można, w drodze szerszych konsultacji powstał przywołany dokument [15]. Plan jest poprawioną wersją wcześniejszego dokumentu pt. Strategia cyfryzacji nadawania sygnału telewizyjnego [19], opracowaną po uzgodnieniach międzyresortowych i konsultacjach społecznych. Ma być on zatwierdzony przez Rząd i w ten sposób stać się w pewnej mierze obowiązujący dla wszystkich stron uczestniczących w przełączeniu cyfrowym naszej telewizji naziemnej. Jest to istotne i pożądane wydarzenie w tym trudnym i ważnym przedsięwzięciu. Mając na względzie podstawowe znaczenie tego dokumentu poświęcimy jego treści kilka uwag. Z punktu widzenia technicznego dokument potwierdza wypracowane już wcześnie zasady przełączenia. Tak jak to przyjęto wcześniej (pisaliśmy o tym powyżej) multipleks MX1 ma charakter odtworzeniowy obecnego nadawania w technice analogowej. MX2 ma mieć charakter otwarty, z tym jednak, że tylko 3 programy w tym multipleksie będą ustanowione przez operatora, natomiast 4 przez KRRiT. MX3 przewidywany jest dla telewizji publicznej TVP SA, co oznacza przeniesienie nadawań TVP z MX1 do MX3 po uzyskaniu przez MX3 pełnego pokrycia kraju. Miejsce po TVP SA w MX1 będzie pozostawione do dyspozycji nadawców działających w MX1, w celu wzbogacenia ich oferty. Istotne jest to, że przewiduje się przeznaczenie dla usług telewizyjnych kolejne dwa multipleksy (MX4 i MX5). Kolejne 9

10 pokrycie, nazwijmy je MX6, ma być przeznaczone na usługi telewizji mobilnej DVB-H. Wszystkie wymienione multipleksy będą zlokalizowane w paśmie MHz. Obecnie przeznaczone dla telewizji pasmo MHz (kanały telewizyjne 61-69) będzie udostępnione dla szerokopasmowych usług mobilnych. Dla pełnego zobrazowania planów zagospodarowania obecnego pasma telewizyjnego przypomnieć należy, że pierwsze (licząc od najniższych zakresów częstotliwości) pokrycie wzięte z obecnie wykorzystywanych zakresów telewizyjnych, zlokalizowane w tzw. III zakresie, tj, pasmo MHz, będzie przeznaczone dla radiofonii cyfrowej. To ostatnie ustalenie wynika z wcześniej przeprowadzonych uzgodnień międzynarodowych i jest od dość dawna znane. Przedstawiliśmy powyżej w zasadniczych zarysach zasady zagospodarowania obecnego pasma telewizyjnego, jakie może mieć miejsce po cyfrowym przełączenia naszej telewizji naziemnej. Podajmy za autorami Planu, że dywidenda cyfrowa, rozumiana jako pasmo częstotliwości odzyskane dla innych celów niż odtworzenie obecnego nadawania analogowego wynosi 392 MHz. Tak szeroko rozumiana dywidenda (wszystko co więcej ponad odtworzenie) wydaje się bardzo duża. Jednak dywidendę można rozumieć bardziej dosłownie - jako pasmo odzyskane dla innych niż telewizja i radiofonia celów, dla szerokopasmowego Internetu i radiokomunikacji mobilnej. Wówczas okaże się, że w takiej koncepcji jak w Planie dywidenda nie jest duża. Wtedy powstaje pytanie czy nie należy jej powiększyć. W osobistym mniemaniu autora niniejszego opracowania bardziej racjonalne byłoby przeznaczenie dla celów telekomunikacji gospodarczo rozumianej, powiększonej dywidendy w postaci multipleksu oznaczonego powyżej jako MX5. Byłby to kompromis, pomiędzy poglądem wyrażonym przez prezes UKE w tej sprawie przed około rokiem (że docelowo dla telewizji naziemnej wystarczą w Polsce 3 multipleksy), a poglądem Zespołu Międzyresortowego, który w Planie przeznacza dla telewizji 5 multipleksów i dodatkowo szósty dla DVB-H. Prawdopodobnie najlepiej byłoby pozostawić ten problem otwarty, do dyskusji i późniejszych decyzji. Plan oczywiście wybór standardu kompresji traktuje jako rozstrzygnięty na korzyść MPEG-4. Niestety jednak formalnie rzecz biorąc rozstrzygnięcia takiego nie ma, ponieważ do tej pory nie zostało wydane rozporządzenie Ministra Infrastruktury wprowadzające w życie WTE na odbiorniki naziemnej telewizji cyfrowej DVB-T. Plan przytacza je w załączniku 1, jednak nadal jako projekt. Plan zawiera również jako projekt (załącznik 3) założenia wspomnianej już spec-ustawy o przełączeniu cyfrowym telewizji naziemnej. Oznacza to, że projekt ustawy może powstać do końca 2009 roku, a po konsultacjach społecznych i międzyresortowych oraz po przyjęciu przez Rząd może wpłynąć do Sejmu w końcu pierwszego kwartału 2010 roku z szansą na uchwalenie w II kwartale i w najlepszym przypadku na wejście w życie z dniem 1 lipca Czy nie jest to inicjatywa spóźniona? Oczywiście mógłby tu być zastosowany tryb nadzwyczajnie szybki, jednak na to się nie zanosi ze względu rozbieżność interesów wielu podmiotów zainteresowanych tym przedsięwzięciem. Plan zawiera jedno niezwykle kontrowersyjne rozstrzygnięcie. Odnosi się ono do dyskutowanej, również w tym opracowaniu, pomocy społecznej. Plan nie przewiduje takiej pomocy i zaopatrzenie telewidzów w dekodery (STB) pozostawia się mechanizmom rynkowym. Przewiduje się co prawda ewentualność interwencji rządowej w tej sprawie (w razie konieczności) nie wiadomo jednak jaką interwencję mają na myśli autorzy planu. Pomoc społeczna dla najuboższych abonentów telewizji to krytyczny problem całej operacji przełączenia, albowiem grozi jej wykolejeniem. Zakończenie nadawania analogowego stanie się niemożliwe, jeśli obywatele nie nabędą dekoderów w dostatecznej ilości. Pamiętać należy o jednym z istotniejszych założeń operacji przełączenia, to jest, że wyposażenie obywateli w dekodery powinno być zrealizowane prawie w 100% populacji odbiorców telewizji. Należy również pamiętać o moralnym aspekcie tej operacji pozbawienie znacznej części populacji 10

11 odbioru telewizyjnego nie będzie przez nich ani zawinione ani akceptowane, a odbywać się będzie, powiedzieć można, w interesie inicjatorów przedsięwzięcia. Albowiem Unia Europejska nie ukrywa, że główną przyczyną przełączenia jest perspektywa odzyskania atrakcyjnych pasm częstotliwości, czyli dywidenda cyfrowa. Jak sygnalizowaliśmy źródłem środków finansowych ewentualnie przeznaczonych na pomoc społeczną mogłyby być środki pozyskane przez budżet Państwa z przetargów na częstotliwości związane z dywidendą cyfrową. Plan wspomina o nich, jednak tylko jako o środkach mających zasilić budżet. Jak już wspomniano Polska znajduje się na końcu listy państw europejskich jeśli chodzi o realizację procesu przełączenia naziemnej telewizji programowej. Nie przynosi to chwały naszym organom decyzyjnym i regulacyjnym. Jednak warto wyciągnąć z tego pozytywne wnioski w drodze analizy trudności i błędów popełnionych przez kraje, które wcześniej wkroczyły na tę drogę [21]. Ze względu na wielkość i stopień komplikacji tej wielkiej operacji nawet w Stanach, które już ją zakończyły, nie uniknięto w jej realizacji kłopotów. 4.Rynek usług telekomunikacyjnych Odnotujmy na wstępie, że na początku roku, kolejny już raz, dokonano nowelizacji prawa telekomunikacyjnego [31], w celu dostosowania tej ustawy do wymogów UE. W tym przypadku chodziło głównie o skorygowanie istniejącej w prawie bezpośredniej zależności prezesa UKE od Premiera. Nowelizacja rozszerza przy okazji także kompetencje prezesa UKE, zwiększając skuteczność decyzji regulatora. Spodziewać się można koniecznych dalszych zmian tego prawa, zwłaszcza wobec konieczności implementacji audiowizualnej dyrektywy europejskiej. Wydaje się jednak, że najważniejszym wydarzeniem roku 2009, dotyczącym funkcjonowania rynku telekomunikacyjnego w Polsce, było zawarcie w dniu 22 października porozumienia pomiędzy UKE a TPSA, kończącego ponad trzyletni okres konfliktów pomiędzy stronami tego porozumienia [22]. Podpisana została umowa, w ramach której UKE odstąpił od zamiaru tzw. funkcjonalnego podziału TP S.A., co dość szczegółowo zostało przedstawione w [24]. Natomiast TP S.A. zobowiązała się do wybudowania w ciągu trzech lat 500 tys. nowych łączy szerokopasmowych i modernizacji 700 tys. istniejących linii, z tym, że 1 milion z tych wszystkich linii musi mieć przepustowość 6Mb/s [23]. W ramach tego porozumienia TP S.A. zobowiązała się do zaprzestania dyskryminacji konkurentów, za co wielokrotnie w przeszłości UKE nakładał na TP wysokie kary, a TP S.A. w zamian powstrzymywała się od inwestycji w infrastrukturę telekomunikacyjną. Spory te są dobrze znane i zostały przedstawione w [5] i [24]. Samo porozumienie budzi pewne wątpliwości. Przede wszystkim dotyczy to trwałości tego porozumienia, opartego dziś raczej na dobrej woli, a nie na czystym interesie ekonomicznym. Ów czysty interes ekonomiczny może raczej skłaniać TP S.A. do obchodzenia tej umowy, zwłaszcza w zakresie relacji z konkurencją. W związku z tym, w celu umocnienia tego porozumienia aktualnie powstała poselska inicjatywa uchwalenia specjalnej ustawy, związanej z tym porozumieniem [25]. Wydaje się jednak, że budowanie incydentalnej ustawy poświęconej pewnemu jednostkowemu, choćby nawet istotnemu wydarzeniu, jest mało prawdopodobne. Niewątpliwie realizacja pierwotnego zamiaru o podziale TP S.A. byłaby rozwiązaniem bardziej konsekwentnym i trwałym, jakkolwiek niewątpliwie kosztownym [24]. Albowiem trwałe wydzielenie infrastrukturalnej części TP S.A., jako niezależnego podmiotu, który musiałby się rządzić własnym interesem ekonomicznym sprzyjałoby prorozwojowej polityce w zakresie rozwoju infrastruktury i trwale regulowałoby równoprawne relacje ekonomiczne tego podmiotu z operatorami świadczącymi usługi. 11

12 W jednej z wypowiedzi dla mediów prezes A. Streżyńska po podpisaniu porozumienia z TP SA stwierdziła, że zawarte porozumienie zakończyło okres trzyletniej stagnacji na rynku telekomunikacyjnym. W istocie tak właśnie było, czemu dawaliśmy wyraz w poprzednich analizach rynku telekomunikacyjnego (patrz np. [4, 5, 24]). Próby uzgodnienia przekształcenia kwot karnych, jakie UKE w postaci kar nakładał na TP SA, na środki inwestycyjne kończyły się z przyczyn prawnych niepowodzeniem. W efekcie infrastruktura telekomunikacyjna nie poprawiała się, co głównie skutkowało niedorozwojem usług Internetu szerokopasmowego, czemu dawaliśmy wyraz w publikacjach [4,5,24]. Podobne opinie wyrażane były w wielu środowiskach żywo zainteresowanych rozwojem Internetu w Polsce. Optymistycznie brzmią zapowiedzi TP S.A. a także operatorów alternatywnych [28], wygłoszone po podpisaniu porozumienia, że wkrótce spodziewać się można (jako skutku porozumienia) spadku cen na usługi internetowe. Może to dotyczyć przede wszystkim usług o wyższych przepływnościach bitowych, dla których operatorzy narzucają wyższe marże. Prezes UKE w związku z tym spodziewa się spadku cen o około 15% [28]. Stagnacja rynku była bezpośrednim skutkiem inwestycyjnej polityki TP S.A. jako odpowiedź na wzmacnianie przez UKE czynnika konkurencyjności w funkcjonowaniu rynku telekomunikacyjnego. W sporze tym prawda leży pośrodku i dlatego warto zapoznać się z argumentami TP S.A., przedstawionymi w [26] przez prezesa Spółki M. Wituckiego, a także z krytyką pewnych aspektów funkcjonowanie UKE przeprowadzoną przez Komisję Europejską, zawartą w dorocznym raporcie Komisji [32]. Raport ten m.in. stwierdza, że regulator tworzy w Polsce stan niepewności zniechęcający operatorów do inwestycji. Racje UKE, dążącego do stworzenia w Polsce konkurencyjnego rynku telekomunikacyjnego, są jednak trudne do podważenia. Rynek telekomunikacyjny istotnie staje się bardziej konkurencyjny, a widomym tego dowodem są zmiany strukturalne polegające na zwiększaniu się udziałów w rynku operatorów alternatywnych wobec TP S.A. Oznacza to względne zmniejszanie się udziałów TP S.A. [27]. Dane przytoczone w [27] zawarte są w raporcie UKE o polskim rynku telekomunikacyjnym w 2008 roku i jakkolwiek formalnie dotyczą roku ubiegłego to wynikające z nich wnioski są w pełni aktualne. Ponadto nie posiadamy danych lepszych, w pełni aktualnych, które mogłyby być podawane na bieżąco. Jeśli chodzi o rynek usług teleinformatycznych (internetowych) to, jak podano w [28], TP S.A. ma pod względem liczby klientów 38% rynku, natomiast operatorzy alternatywni 62%, przy czym 56% swoich usług realizują we własnych sieciach, a 6% przy pomocy infrastruktury dzierżawionej od TP S.A. (dane z III kwartału 2009). Strukturę rynku, o której wspominaliśmy powyżej ilustruje Rys.1 pobrany z [27]. Raport UKE stwierdza, że w ciągu ostatnich trzech lat operatorzy alternatywni poprawili swój stan posiadania o 7% i w tym czasie pozyskali 1 mln abonentów kosztem TP S.A., pozbawiając ją znacznej części dochodów. Największym konkurentem TP S.A., po wchłonięciu operatora Tele2, jest obecnie Netia, która na koniec 2008 roku miała 11 % rynku telefonii stacjonarnej. Kolejnym dużym operatorem jest Dialog z 4,6% rynku. Dalej idą mniejsi.. W telefonii stacjonarnej TP S.A. ma 75,4% runku, a więc TP jest nadal operatorem dominującym, jednak już w stopniu mniejszym niż przed laty. 4.1 Charakterystyka rynku telefonii stacjonarnej Telefonia stacjonarna, w wyniku skutecznej konkurencji telekomunikacji komórkowej, (która obok usług głosowych oferuje również inne usługi jak SMS, MMS, dostęp do Internetu) znajduje się w odwrocie, a w najlepszym razie w stagnacji. Proces ten rozpoczął się około połowy bieżącej dekady (patrz Rys.2), jest nieuchronny i występuje prawie we wszystkich krajach UE [29]. Powstrzymuje go rozwój usług Internetu, który w wersji stacjonarnej wydaje się być jednak niezastąpiony. Oczywiście obok Internetu stacjonarnego, 12

13 który w pewnej niedalekiej przyszłości posługiwać się będzie głównie technologią światłowodową (FTTH), zapewniającą przekaz prawdziwie szerokopasmowy (6 i więcej Mb/s), oferowana jest coraz częściej wersja mobilna Internetu, przede wszystkim za pomocą telekomunikacji komórkowej w technologii 3 i 4G (trzeciej i czwartej generacji). Proces zmian w telefonii stacjonarnej ilustruje Rys.2, wykonany na podstawie danych WRSI [5] oraz GUS [29], a w telekomunikacji komórkowej Rys.3, pobrany z publikacji [29]. Na koniec 2008 roku liczba czynnych łączy telefonii stacjonarnej wg GUS [29], powiększona o liczbę łączy ISDN (czyli tzw. linii głównych) wyniosła 9,2 mln i była o 10% mniejsza niż przed rokiem.. W miastach liczba ta wyniosła 7,5 mln (o 8,9% mniej niż przed rokiem), a na wsi 1,8 mln (mniej o14,4%). Mniejszy ubytek stacjonarnych łączy w miastach jest prawdopodobnie związany z faktem wykorzystywania tych łączy w większym, niż na wsi stopniu, do komunikacji internetowej. Popularny wskaźnik gęstości telefonicznej (w sieciach stacjonarnych), z uwzględnieniem łączy ISDN, wyniósł na koniec roku 24,2 (w miastach 32, na wsi11,9), podczas gdy rok wcześniej wynosił 26,9. Wskaźniki telefonii stacjonarnej roku 2009 będą znacznie niższe, ponieważ pokazany proces odpływu abonentów z tych sieci do sieci mobilnych trwa. Prawdziwych wskaźników roku 2009 jeszcze nie znamy, jakkolwiek przewidywać można, że wskaźnik gęstości spadnie prawdopodobnie do około 21. Usługi telefonii stacjonarnej świadczy obecnie 118 operatorów, z których największym jest jak już wspomniano TP SA. W sieciach lokalnych działają wszyscy wskazani (118), w sieciach międzystrefowych działa 57, natomiast w sieci międzynarodowej 49 operatorów. Wartość rynku telefonii stacjonarnej, wraz z ubytkiem abonentów, relatywnie maleje, jest jednak nadal wysoka i wynosi około 20 mld zł. Wartość całego rynku telekomunikacyjnego w 2008 roku ocenia się na 48 mld zł, a największą jej składową jest wartość rynku mobilnego, wynosząca 25 mld [27]. 4.2 Charakterystyka rynku telekomunikacji komórkowej Telekomunikacja komórkowa nadal przeżywa okres wzrostu, jednak z mniejszą już dynamiką w porównaniu z okresem lat (patrz Rys.3, pobrany z [29]). Niemniej na koniec 2008 roku odnotowano liczbę użytkowników w tym sektorze usług na poziomie 44,1 mln [29], co odpowiada dynamice wzrostu 6,2%. Proces zmian liczby użytkowników przebiega, zgodnie z przewidywaniami wg krzywej rozciągniętego S, charakterystycznej dla procesów masowej obsługi [40]. Przyjmując, że dalszy rozwój w 2009 roku będzie przebiegał zgodnie z tą regułą, można sądzić, że na koniec tego roku prawdopodobnie będziemy mieli liczbę użytkowników telekomunikacji komórkowej około 45,5 mln. Jest rzeczą charakterystyczną, że mimo iż tzw. penetracja tych usług przekroczyła już przed dwoma laty 100%, wzrost nadal trwa i prawdopodobnie trend ten utrzyma się, na co wskazują statystyki dotyczące krajów członkowskich UE (patrz Rys.4 [29]). Albowiem okazało się, że w większości krajów UE penetracja nadal wzrasta, pomimo że kraje te znacznie wcześniej niż Polska przekroczyły penetrację 100%. W przypadku penetracji większej niż 100% za penetrację uznajemy liczbę kart SIM w aparatach komórkowych przypadających statystycznie na 100 mieszkańców. Biorąc to pod uwagę odnotujmy, że na koniec 2008 roku wynosiła ona w Polsce 115 i można spodziewać się, że w końcu 2009 roku przekroczy 120. Natura tego zjawiska polega na tym, że z wielu powodów niektórzy obywatele posiadają po kilka aparatów telefonii komórkowej (najczęściej w systemie prepaid) i w pewnych przypadkach są one nieaktywne. UKE szacuje, że procentowo liczba aparatów nieaktywnych sięga 17,5%, co oznacza, że realnie penetracja wynosi 97% [27]. Zgodnie z danymi GUS [29] liczba sieci mobilnych, w których świadczone są usługi komórkowe wynosi 12, w tym 4 należące do operatorów zasiedziałych, posiadających własną infrastrukturę (Plus, Era, Orange, Play). Pozostali to operatorzy wirtualni i początkujący Centernet. Biznes ten, jak wspomniano, bardzo dobrze rozwija się, czego wyrazem jest 13

14 rosnąca liczba operatorów i użytkowników, co powoduje, że już od dwóch lat telekomunikacja komórkowa stanowi największy ekonomicznie segment rynku telekomunikacyjnego. Jego wartość wg UKE [27, 29], jak już wspomniano, szacuje się na poziomie 25 mld zł. Wraz z rozwojem tego biznesu nasila się walka konkurencyjna pomiędzy graczami występującymi na tym rynku. Pod tym względem momentem przełomowym było pojawienie się, obok trzech zasiedziałych operatorów (Plus, Era, Orange), czwartego poważnego gracza, jakim jest operator Play [24]. Spowodowało to obniżenie się cen na usługi tego sektora telekomunikacyjnego, zwłaszcza, że UKE oraz Komisja Europejska podejmują działania mające na celu obniżenie cen za te usługi [33, 34]. Korzystne zmiany cen na ryku usług komórkowych spowodowały, że Polska należy do grupy krajów o umiarkowanych, a może nawet stosunkowo niskich w tym względzie cenach [32]. Na Rys.5 [32] pokazano średnie koszty użytkowania telefonu komórkowego w wybranych krajach UE. Jak wiadomo telekomunikacja komórkowa, obok podstawowych usług głosowych świadczy usługi dodatkowe. Obecnie przygotowuje się znaczne rozszerzenie palety tych usług o usługi telewizyjne w standardzie DVB-H, o czym już wspomniano w rozdziale 3 niniejszego opracowania. Możliwe jest także wdrożenie jednolitego standardu płatności przez telefon komórkowy [35]. Drugi z tych problemów uważa się nawet za istotniejszy, a dotyczy on płatności za zakupy, za postój na parkingu czy bilet komunikacji miejskiej. Wdrożenie usług telewizyjnych w komórce przeszło już etap wstępny polegający na rozstrzygnięciu w połowie roku 2009 konkursu na wybór operatora. Została nim firma INFO- TV-FM z Zamościa. Obecnie chodzi o to aby uzgodnić niezbędne warunki wprowadzenia tych usług do oferty operatorów: Plus, Era, Orange i Play. Jak dotąd to nie nastąpiło. Przeciwnie, wskazani operatorzy mają liczne wątpliwości dotyczące tego przedsięwzięcia. Głównie dotyczy to warunków ekonomicznych oraz podstawowych wątpliwości odnoszących się do samego sensu racjonalności tej usługi [36], na co zwraca uwagę Play, uważając tę usługę za niszową, marginalną. W związku z tym autor niniejszego opracowania podtrzymuje swoje podobne, zasadnicze wątpliwości odnośnie do tej usługi, wyrażone przed rokiem w [5]. Być może, że lepszą przyszłość mieć będzie usługa polegająca na wprowadzanie serwisów informacji gazet (newsy i reklamy) do przekazów komórkowych, ale jako uzupełnienie (a nie zastąpienie) wydań papierowych [37]. Na zakończenie charakterystyki zdarzeń dotyczący rynku telekomunikacji komórkowej odnotować należy, że na horyzoncie rozwoju tej dziedziny jest już kolejna generacja systemów szerokopasmowych (określana jako 4G) pod nazwą LTE (Long Term Evolution). System ten opracowany został w ramach projektu 3GPP (Third Generation Partnership Project) [38], a komercyjne sieci tego systemu zostaną uruchomione w przyszłym roku, prawdopodobnie także w Polsce [39]. 4.3 Charakterystyka rynku usług Internetu Usługi Internetu udostępniane były w Polsce przez 721 dostawców tych usług (tzw. prowajderów, w języku angielskim - providers). Odnotować należy, że rynek Internetu szerokopasmowego rozwijał się dynamicznie, a jego wartość stale rośnie. Wartość rynku Internetu w roku ubiegłym wyniosła 2,9 mld zł [30] i można przewidywać, że w końcu 2009 roku osiągnąć może poziom 4 mld zł. Na koniec 2008 roku [29] odnotowano 4,7 mln użytkowników tych usług (za usługę szerokopasmową uznano transmisję przynajmniej z przepływnością 144 kb/s), to jest o 12% więcej niż w roku poprzednim. Odnotujmy także, że 2,7 mln użytkowników korzystało z techniki DSL, z modemów kablowych 1,2 mln i około 1 mln z sieci ruchomych [29]. Popularna na początku obecnej dekady technologia dostępu dial up dziś znajduje się na marginesie zainteresowań internautów. Ponieważ nie mamy danych dotyczących roku 2009 przyjmiemy, że dynamika wzrostu tego rynku w tym roku była nie 14

15 mniejsza niż w poprzednim. Na tej podstawie można przewidywać, że liczba użytkowników szybkiego Internetu na koniec roku bieżącego w Polsce osiągnie 5,5 mln. W uzupełnieniu dodajmy, że wg badań amerykańskiej firmy comscore ogólną liczbę użytkowników Internetu na świecie (dane z roku 2008) szacuje się na poziomie 1 mld [41], przy czym może to być liczba zaniżona, ponieważ nie uwzględnia ona osób uzyskujących dostęp za pomocą terminali publicznych, telefonów komórkowych, palmtopów i z kafejek internetowych. Liczba 1mld dotyczy osób, które w przeglądarkach pozostawiły ślady po odwiedzinach na stronach WWW w postaci tzw. plików cookie. Interesujące, że z miliarda internautów 41% z nich to mieszkańcy Azji, 18% Ameryki Północnej, 7% Ameryki Południowej, 5% Afryki i Bliskiego Wschodu i 28% Europy (282 mln). Stan nasycenia naszego rynku internetowego (penetrację w procentach populacji) w odniesieniu do Internetu szerokopasmowego, na tle podobnych danych dotyczących innych krajów UE, pokazuje Rys.6. Rysunek wykonano w oparciu o dane Komisji UE i został opublikowany w Gazecie Wyborczej (dział Gospodarka) z dnia 8 kwietnia Zauważmy, że średnio w procentach dostęp do szerokopasmowego Internetu ma w UE 22,9% mieszkańców, natomiast w naszym kraju 13,2%. Zmiany na rynku usług Internetu w ciągu ostatnich czterech lat w Polsce oraz strukturę tego rynku pokazuje Rys.7 [42].Dane pokazane na rysunku wskazują na główną pozycję TP S.A. również na tym rynku, jakkolwiek nie jest ona tak wyraźna jak w przypadku usług głosowych (telefonicznych). Interesujące badania i analizy przedstawiła ostatnio firma doradcza A.T. Kearney [43], przedstawiając wariantowo krótkoterminową (do roku 2014) prognozę rozwoju szerokopasmowego Internetu w Polsce, już z uwzględnieniem zobowiązań TP SA zawartych w porozumieniu, które na wstępie tego rozdziału komentowaliśmy (patrz Rys.8). W wariancie najbardziej optymistycznym firma przewiduje osiągnięcie w roku 2014 penetracji usług Internetu szerokopasmowego na poziomie 28,5%, w wariancie pesymistycznym 17,8%. Zdaniem tej firmy doradczej w roku 2014 nawet 6 mln naszych obywateli nie będzie mieć dostępu do szybkiego Internetu ze względów technologicznych. Inną barierą są względy finansowe obywateli, a jeszcze inną brak umiejętności posługiwania się komputerem i Internetem. Być może, że średni poziom europejski z roku 2008 (penetracja 22,9%) osiągniemy w roku Wynik taki jest istotnie prawdopodobny, ponieważ byłby bliski średniej danych z wariantów analizowanych przez firmę A.T. Kearney. Podkreślmy, że wg tej firmy realizacja scenariusza optymistycznego zależy głównie od efektywnego wykorzystania środków unijnych oraz pozyskania nowych technologii, w tym LTE. W dniu 3 listopada 2009 roku Rada Ministrów zaaprobowała projekt ustawy o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych, który niezwłocznie ma być przedłożony do rozpatrzenia przez Sejm. Celem ustawy jest ułatwienie procesu inwestycyjnego w telekomunikacji, zwiększenie konkurencyjności w funkcjonowaniu rynku i w efekcie rozwój społeczeństwa informacyjnego w Polsce. Pełny tekst projektu wraz z uzasadnieniem zamieszcza strona internetowa Ministerstwa Infrastruktury [44]. Uchwalenie ustawy ma zasadniczo ułatwić przeprowadzenie procesu inwestycyjnego w zakresie regionalnych sieci Internetu szerokopasmowego i po przez to wykorzystanie we właściwych terminach środków UE, przeznaczonych na ten cel. Ustawa reguluje wiele kwestii szczegółowych, takich jak ułatwienia w dostępie do nieruchomości na potrzeby telekomunikacji (tzw. prawo drogi), wprowadza obowiązek lokalizowania kanałów technologicznych (dla tych potrzeb) w pasie drogowym oraz obowiązek instalowania w nowych budynkach wielorodzinnych sieci światłowodowych [45]. W opinii wiceminister w MI M.Gaj [45] środki UE w wysokości 400 mln euro, przeznaczone na rozwój telekomunikacji w Polsce, będą w wyznaczonym terminie do 2013 roku właściwie wykorzystane dzięki omawianej ustawie. A wsparte środkami inwestorów stwarzają dobre perspektywy przede wszystkim dla rozwoju Internetu 15

16 szerokopasmowego. W wywiadzie [45], dotyczącym tej ustawy, M.Gaj zapowiada nawet internetową rewolucję w Polsce, jednak prawdziwą wartość tej ustawy zweryfikuje praktyka. Ceny usług internetowych w ciągu ostatnich pięciu lat znacznie zmalały i będą maleć nadal, o czym wspominaliśmy na początku tego rozdziału, informując o przewidywanych skutkach zawartego w październiku 2009 porozumienia pomiędzy UKE i TP SA. Zmiany cen na usługi o średniej (wg dzisiejszego stanu rynku) szybkości 1 Mb/s szerokopasmowego Internetu pokazuje Rys.9 [46]. Dane dotyczą TP SA, sieci Neostrada. Warto nadmienić, że od 3 września 2009 TP SA oferuje Internet satelitarny[47]. Jego zaletą jest jego dostępność na terenie całego kraju, natomiast podstawową jego wadą jest wysoka cena dla transmisji z przepływnościami 512 kb/s, 1 Mb/s i 2 Mb/s ceny kształtują się odpowiednio na poziomie 159 zł, 199 zł i 299 zł miesięcznie. Koszt instalacji abonenckiej jest również wysoki, albowiem wynosi 1599 zł. Do tego dochodzi opłata aktywacyjna w wysokości 122 zł. Oznacza to, że jest to oferta tylko dla tych, którzy nie mają alternatywy wyboru dostawcy takiej usługi. Pomimo to usługa taka może mieć sens, ponieważ można spodziewać się, że UE wprowadzi wkrótce dostęp do Internetu szerokopasmowego jako składnik usługi powszechnej, a wówczas TP SA będzie przygotowana do jej świadczenia na terenie całego kraju, a w innej technologii byłoby to w rozsądnym czasie niemożliwe. W ten sposób TP SA, łącznie z Orange (Centertel), jest jedyną firmą, która we wszystkich obecnie dostępnych technologiach, stacjonarnych i mobilnych, oferuje już na terenie całego kraju dostęp do szerokopasmowego Internetu. Z punktu widzenia społecznego z pewnością ważna jest wiedza o tym jak korzystają z Internetu nasi obywatele, do jakich celów go wykorzystują. Wiedza ta ma zasadnicze znaczenie dla polityki społecznej kraju, wpływa na kierunki rozwoju sieci, a także na rozwiązania technologiczne w sieci i sprzęcie. Wiedzę tę pozyskujemy w wyniku badań socjologicznych, prowadzonych przez firmy doradcze. Badania takie prowadzi m.in. firma Ericsson Cosumer Lab, która swoje wyniki badań z 2009 udostępniła we wrześniu 2009 (patrz [48, 49]). Zgodnie z tymi badaniami do sieci Internetu wchodzimy najczęściej motywowani potrzebami prywatnymi tak czyni 86% użytkowników (w Szwecji 95%). W celach zawodowych Internet wykorzystuje 41% polskich internatów (61% szwedzkich, 55% włoskich, 46% niemieckich). 86% polskich internatów korzysta z poczty elektronicznej w celach prywatnych (38% w celach służbowych), a 28% realizuje zakupy przez Internet. 62% użytkowników korzysta z wiadomości i informacji rozpowszechnianych w Internecie. Blogi czyta lub pisze zaledwie 19% użytkowników. 41% użytkowników korzysta z transakcji bankowych online i 41% wykorzystuje komunikatory (np. Skype). Poprzednie badania wykonane w 2006 roku wykazywały, że dostęp do Internetu w domu deklarowało tylko 21% Polaków, w roku 2009 już jednak 52%. Interesujące, że w tych badaniach dostęp na wsi deklarowało aż 45% obywateli, co stoi jakby w pewnej sprzeczności z obiegową opinią o małym udziale wsi w dostępie do Internetu. Polacy chętnie korzystają z mobilnego Internetu, czemu sprzyja rosnąca popularność laptopów (obecnie 27% gospodarstw domowych posiada laptopy, a 61% komputery stacjonarne). Jak korzystają użytkownicy z mobilnego Internetu pokazuje Rys.10. Widzimy, że najczęściej z Internetu mobilnego korzystamy w domu, co oznacza, że jest on zamiennikiem Internetu stacjonarnego. Jak dotąd Internet mobilny nie oferuje takich samych, jak stacjonarny, przepływności, jednak do przeglądania stron internetowych i obsługi poczty elektronicznej w zupełności wystarcza. W krajach rozwiniętych Internet mobilny uzupełnia stacjonarny. W Polsce, jak dotąd, brak dostatecznych inwestycji w infrastrukturze kablowej (o czym pisaliśmy obszernie powyżej) powoduje, że dla wielu użytkowników Internet mobilny jest podstawowym sposobem dostępu do sieci. Stosownie do planów MSWiA [50] w przyszłym roku spodziewać się można istotnego przyspieszenia w rozszerzaniu elektronicznego dostępu obywateli do urzędów administracji 16

17 państwowej i zdalnego załatwiania spraw w tych urzędach. Ma to umożliwić nowelizacja ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne, która przeszła w Sejmie etap pierwszego czytania i ma szanse wejścia w życie od początku 2010 roku. Wiemy dobrze, że w Internecie rozpowszechniane są najrozmaitsze treści, w tym także wysoce szkodliwe. Problem selekcji i odsiewu wiadomości niepożądanych i/lub szkodliwych sam w sobie stanowi ważny składnik funkcjonowania Internetu. Ostatnio w interesie bezpieczeństwa Państwa rozważa się jednak również potrzebę wprowadzenia pewnego rodzaju kontroli i obowiązku gromadzenia treści dostarczanych do Internetu. Z inicjatywą dotyczącą tego zagadnienia wystąpiła w połowie 2009 roku Komenda Główna Policji przy okazji prac prowadzonych nad nowelizacją ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną [51]. Propozycje KG Policji wzbudzają poważne kontrowersje i rzecz ta nie jest definitywnie przesądzona. W opinii wielu ekspertów problem wymaga pogłębionych studiów prawno porównawczych na tle przyjętych podobnych rozwiązań w innych krajach członkowskich UE. Do tego obszaru problemów przylega ściśle zagadnienie legalności korzystania z niektórych usług internetowych, takich jak dostępność i ściąganie plików muzycznych oraz filmów, a także utworów literackich. Budzi to liczne zastrzeżenia w aspekcie przestrzegania praw autorskich i własności intelektualnej. Z drugiej strony ograniczanie dostępu do treści zawartych w Internecie z jakichkolwiek pobudek budzi protesty wielu użytkowników Internetu, ponieważ stoi w sprzeczności z otwartością sieci i w ogóle dostępu do wiedzy. Problematyka ta jest prawdopodobnie sednem przygotowanej do uchwalenia nowej telekomunikacyjnej dyrektywy europejskiej [52]. Przewiduje ona możliwość odcinania od sieci użytkowników, którzy wykorzystywać będą Internet niezgodnie z prawem, ale tylko na podstawie orzeczenia sądowego, ponieważ dostęp do Internetu uznano za uprawnienie obywatelskie. Dyrektywa nie precyzuje co jest niezgodne z prawem i pozostawia to do regulacji prawnej krajów członkowskich. Ominięcie sądu będzie możliwe tylko w sporadycznych przypadkach takich jak wykorzystanie sieci przez terrorystów. Dyrektywa została uchwalona przez Parlament Europejski w ramach pakietu telekomunikacyjnego w dniu 24 listopada 2009 i ma wejść w życie w połowie stycznia Uchwalony pakiet powołuje również do życia ogólnoeuropejski telekomunikacyjny urząd regulacyjny, a także przyzwala na funkcjonalny podział monopolistycznych narodowych telekomów, jeśli miałoby to poprawić konkurencję na rynku telekomunikacyjnym. Wydaje się, że badania odnoszące się do społecznych i ekonomicznych aspektów funkcjonowania i rozwoju usług i sieci Internetu są na tyle ważne, że powinny być systematycznie i szeroko prowadzone w polskich placówkach badawczych, w tym, a może przede wszystkim, w Instytucie Łączności. 5. Wnioski Przeprowadzony powyżej przegląd najważniejszych wydarzeń 2009 roku, dotyczących rozwoju rynku komunikacji elektronicznej w Polsce, wskazuje na zwiększoną aktywność Ministerstwa Infrastruktury (MI) i UKE w zakresie stwarzania lepszych niż dotychczas warunków dla rozwoju tego rynku. Podjęte zostały nowe inicjatywy ustawodawcze dotyczące rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych, które mogą mieć zasadnicze znaczenie dla przyspieszenia rozwoju przede wszystkim Internetu, co ma strategiczne znaczenie dla rozwoju całego rynku komunikacji elektronicznej. Wstępnie został ustabilizowany plan przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej, który stanowi aktualną wersję strategii rządowej w tej dziedzinie. W następstwie opracowania i zatwierdzenia tej strategii przez Rząd oczekuje się opracowania i przyjęcia stosownej ustawy określającej korzystniejsze ramy prawne tego przełączenia, co zasadniczo powinno usprawnić realizację planu przełączenia i 17

18 zagwarantować rozsądne terminy zakończenia tej trudnej i niezwykle ważnej operacji ekonomiczno-technicznej o wielkim znaczeniu społecznym. Niestety, co nie jest winą Ministerstwa Infrastruktury (ani UKE), ogólne prawo określające warunki funkcjonowania mediów elektronicznych w Polsce nie zostało dostosowane do aktualnych potrzeb, co stanowić może zasadniczą przeszkodę w prawidłowym, w społecznym interesie, rozwoju tych mediów. Dotyczy to zwłaszcza mediów publicznych, które ze względu na interesy partyjne stały się elementem gry politycznej, nasilającej się w perspektywie nadchodzących wyborów prezydenckich. W związku z tym, a także wobec trudności związanych z wdrożeniem rządowej strategii cyfryzacji naszej telewizji naziemnej trzeba stwierdzić, że rynek mediów ma relatywnie nie do końca jasne perspektywy rozwoju, co niewątpliwie rzutuje negatywnie także na inne segmenty rynku komunikacji elektronicznej w Polsce. Podkreślmy, że sprawne przeprowadzenie cyfrowego przełączenia telewizji naziemnej w Polsce jest prawdopodobnie największą i najtrudniejszą operacją obecnej dekady w zakresie kształtowania rynku mediów i telekomunikacji, o wielorakim znaczeniu (społecznym, technicznym i ekonomicznym) i rozległych skutkach. Dlatego wymaga to zaangażowania się nie tylko MI i UKE, ale również poparcia Rządu i Parlamentu. Biorąc pod uwagę znaczenie i złożoność tej operacji warto tu również przypomnieć o inicjatywie wiceprzewodniczącego Komisji Infrastruktury Sejmu posła J. Piechocińskiego, który w swoim memorandum [7] obok innych przedłożonych propozycji postulował powołanie pełnomocnika Rządu do spraw cyfryzacji telewizji. Jakkolwiek dotychczas takie segmenty rynku komunikacji elektronicznej jak rynek mediów, telekomunikacja stacjonarna (głównie chodzi tu o telefonię), telekomunikacja komórkowa i i usługi szerokopasmowego Internetu rozwijały się właściwie autonomicznie to jak wiadomo w wyniku trwającego trendu cyfryzacji systemów komunikacji elektronicznej proces konwergencji całości tych systemów pogłębia się i zdarzenia zachodzące w jednym segmencie coraz bardziej wpływają na ogólną kondycję całego rynku. Fakt ten powoduje, że zahamowanie rozwoju rynku mediów elektronicznych w Polsce, co nastąpiło w latach 2006 i 2007, skutkuje do dziś brakiem odpowiednich ustaw i trudnościami w rozpoczęciu procesu standardowej emisji cyfrowej telewizji naziemnej. Może to także oznaczać postępującą utratę szans na aktywizację nie tylko samego rynku mediów, ale również szerokopasmowego Internetu. Albowiem cyfryzacja telewizji wyzwala dywidendę cyfrową, która daje nowe możliwości rozwojowe całego rynku telekomunikacyjnego, a także (o czym nie zawsze się pamięta) pozwala na umieszczenie w multipleksach telewizyjnych Internetu jako usługi dodatkowej. Nie od rzeczy będzie także przypomnieć, że cyfryzacja telewizji naziemnej stwarza nowe możliwości dla przemysłu elektronicznego i wpływa znacznie na kondycję całej gospodarki kraju. Tak więc stwierdzić należy, że rynek mediów elektronicznych jest dziś ogniwem najsłabszym pod każdym względem prawnym (brak właściwych ustaw), technicznym (opóźniona cyfryzacja telewizji) i ekonomicznym (podważony system finansowania mediów publicznych) - całego rynku komunikacji elektronicznej. Najlepiej natomiast prezentuje się rynek telekomunikacji komórkowej. Podpisane porozumienie pomiędzy TP S.A. i UKE, kończące, jak się wydaje, długie i kosztowne spory o wzrost czynnika konkurencyjności w funkcjonowaniu rynku telekomunikacyjnego, przynieść powinno wzrost inwestycji w rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej i znacznie polepszyć dostęp do szybkiego Internetu oraz ucywilizować relacje pomiędzy operatorami bezpardonowo walczącymi o pozycję (i dochody) na rynku telekomunikacyjnym. Praktycznie definitywne jednak odstąpienie od zamiaru separacji funkcjonalnej w TP S.A. pociąga za sobą pewne ryzyko dotyczące skuteczności zawartego porozumienia. 18

19 Telekomunikacja komórkowa rozwija się bez zakłóceń, jest najsilniejszym ekonomicznie segmentem całego rynku telekomunikacyjnego, jednak w zakresie klasycznych swoich usług (telefonia, SMS, MMS) powoli wchodzi w nasycenie. Dalszy intensywny rozwój może nastąpić w wyniku implementacji nowych technologii (4G) oraz nowych usług, w tym przede wszystkim szybkiego Internetu oraz być może telewizji w komórce (DVB-H). W zakończeniu wspomnieć należy, że z inicjatywy i na zlecenie MI w Instytucie Łączności w kwietniu 2009 roku opracowany został dokument pt. Komunikacja elektroniczna dziś i jutro [53]. Ze względu na kompleksowość tego dokumentu (obejmuje on problematykę dotyczą całości rynku komunikacji elektronicznej w Polsce) może on stanowić zarys (projekt) całościowej strategii rozwoju komunikacji elektronicznej w naszym kraju. Potrzebę opracowania i posiadania takiej strategii postulowaliśmy we wnioskach końcowych opracowania [5]. Dokument ten jest opracowaniem zbiorowym, powstałym pod kierunkiem dyrektora IŁ inż. Wojciecha Hałki, a jednym z autorów i redaktorów tego opracowania był również autor niniejszego sprawozdania. B i b l i o g r a f i a 1. Zieliński A. Dylematy rozwojowe rynku mediów elektronicznych w Polsce, Przegląd Telekomunikacyjny, Nr 2-3, Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii telewizji, Dz.U., 2004, nr 253, poz.2531, z późniejszymi zmianami. 3. Ustawa z dnia 29 grudnia 2005 o przekształceniach i zmianach w podziale zadań i kompetencji organów państwowych właściwych w sprawach łączności, radiofonii i telewizji, Dz. U., 2005, nr 267, poz Zieliński A. O niektórych problemach rozwoju rynku komunikacji elektronicznej (telekomunikacji i mediów) w Polsce, Telekomunikacja i Techniki Informacyjne, Nr 1-2, Zieliński A. Techniczne, ekonomiczne i prawne aspekty rozwoju rynku komunikacji elektronicznej (telekomunikacji i mediów) w Polsce, sprawozdanie z pracy prowadzonej w IŁ w ramach działalności statutowej w 2008 roku, Warszawa, listopad Gaj M. Za cztery lata będzie tylko cyfra, Gazeta Wyborcza Gospodarka, Piechociński J. Memorandum dotyczące rządowego programu cyfryzacji, dokument sejmowej Komisji Infrastruktury, 18 stycznia Makarenko V. UKE przegrywa cyfrę, Gazeta Wyborcza Gospodarka, Więcek D., Strużak R., Sobolewski J., Gołębiowski B., Niewiadomski D., Rosłan-Kuhn K. Propozycja metody i harmonogramu cyfryzacji naziemnej telewizji w Polsce, Instytut Łączności, Wrocław, styczeń Makarenko V. Cyfrowa telewizyjna prowizorka, Gazeta Wyborcza, Makarenko V. Krótka rozprawa o potędze rzeczy niewidzialnych, Gazeta Wyborcza, Lemańska M. Jesień wyjątkowo niskich cen, Rzeczpospolita B3-4, Dec Ł. Na rynku telewizyjnym sieci kablowe przegrywają z platformami satelitarnymi, Rzeczpospolita B4, Farfał P. Quo vadis TVP?, Rzeczpospolita A14, Plan wdrażania telewizji cyfrowej w Polsce, 16.Piechociński J. Z PO trzeba mówić twardo (wywiad), Gazeta Wyborcza, Makarenko V. TP uruchamia platformę cyfrową, Gazeta Wyborcza,

20 18.Dziomdziora W.Z. Cyfryzacja niebezpiecznie opóźniona, Rzeczpospolita A12, Lemańska M. Telewizja bardziej cyfrowa, Rzeczpospolita B1, Lemańska M. Wielkie zamieszanie wokół cyfrowej telewizji, Rzeczpospolita B6, Partyka Ł. Ameryka przestawia się na cyfrową telewizję, Gazeta Wyborcza, Streżyńska A. Koniec zabawy w kotka i myszkę (wywiad), Gazeta Wyborcza, Poznański P. TP będzie cała, Gazeta Wyborcza, Zieliński A. O niektórych problemach rozwoju rynku telekomunikacyjnego w Polsce w 2008 roku, Telekomunikacja i Techniki Informacyjne, Nr 1-2, Poznański P. Posłowie pomogą Streżyńskiej, Gazeta Wyborcza, Witucki M. Rozmowa (wywiad), Rzeczpospolita B11, Dec Ł. Kurczą się udziały TP w rynku, Rzeczpospolita B7, Zielińska U., Dec Ł. Ceny internetu w Polsce zaczną szybko spadać, Rzeczpospolita B1, Łączność wyniki działalności w 2008 r., (autorzy zespół), GUS, Warszawa, 2009, 30.Dec Ł. TP na celowniku Komisji Europejskiej, Rzeczpospolita B 5, Dec Ł. TP powalona na deski, Rzeczpospolita B8, Słojewska A. Bruksela krytykuje polski UKE, Rzeczpospolita B6, Dec Ł. Będzie taniej na komórki, Rzeczpospolita B5, Poznański P. Nadchodzi lipiec, a wraz z nim tani roaming,gazeta Wyborcza Teleinformatyka, Poznański P. Jak komórki, to nie tylko żeby dzwonić, Gazedta Wyborcza, Zielińska U. Telewizja, której nikt nie chce, Rzeczpospolita B6, Lemańska M. Komórkowa przyszłość gazet, Rzeczpospolita B6, Długosz T., Michałek G. Sysytem LTE w świetle zaleceń 3GPP,Przegląd Telekomunikacyjny, Nr 10, Do Polski zawita 4G, nota prasowa podpisana POZ, Gazeta Wyborcza, Zieliński A. Problemy regulacyjne a rozwój rynku usług telekomunikacji komórkowej w Polsce, Telekomunikacja i Techniki Informacyjne, Nr 2, Boguszewicz T. Na świecie jest już miliard internautów, Rzeczpospolita B6, Dec Ł. Polska wolno goni internetową Europę, Rzeczpospolita B5, Zielińska U. Internetowa pogoń za krajami rozwiniętymi, Rzeczpospolita B6, telekomunikacja projekt ustawy o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych. 45.Gaj M. Wywiad dotyczący projektu ustawy o wspieraniu rozwoju usług i sieci Telekomunikacyjnych, Gazeta Wyborcza, Dec Ł. Internet o 10% tańszy, Rzeczpospolita B6, Poznański P. Tepsa daje Internet przez satelitę Gazeta Wyborcza, Poznański P. Do internetu wchodzimy prywatnie, rzadziej służbowo, Gazeta Wyborcza, Poznański P. W nowym roku rozpocznie się e-urzędowa rewolucja, Gazeta Wyborcza (dodatek Gazeta Komputerowa), Lemańska M. Sieć jednak pod nadzorem?, Rzeczpospolita B6, Poznański P. Unia zajęła się internetem, Gazeta Wyborcza, Komunikacja elektroniczna dziś i jutro, Instytut Łączności, Warszawa, kwiecień