Uzupełnienie stanowiska w sprawie propozycji Komisji Europejskiej zmian w Dyrektywach 2009/28/WE i 2009/30/WE

Transkrypt

1 Uzupełnienie stanowiska w sprawie propozycji Komisji Europejskiej zmian w Dyrektywach 2009/28/WE i 2009/30/WE 1. Głównym celem przyświecającym opracowaniu propozycji zmian w prawie UE w zakresie biopaliw było ograniczenie zjawiska tzw. pośredniej zmiany użytkowania gruntów (tzw. ILUC). Uznając przedmiotowy cel za niezwykle słuszny pragniemy jednocześnie podkreślić, że biokomponenty i biopaliwa wytwarzane z surowców rolniczych produkowanych w Europie w żaden sposób nie zagrażają bioróżnorodności i nie powodują ograniczania powierzchni terenów stanowiących naturalne magazyny dwutlenku węgla. W ciągu ostatniej dekady następuje wręcz odwrotny proces w postaci zwiększenia powierzchni lasów przy jednoczesnym ograniczaniu powierzchni użytków rolnych. Zmiany te wywoływane są głównie dzięki Wspólnej Polityce Rolnej, która wprost ogranicza zachowania na poziomie produkcji rolnej mogące mieć negatywne implikacje dla stanu środowiska naturalnego. Uzależnienie otrzymania wsparcia w ramach płatności obszarowych od spełniania restrykcyjnych wymogów wynikających z zasady wzajemnej zgodności, jak również stały monitoring i towarzyszące mu czynności kontrolne na miejscu w gospodarstwach rolnych, w sposób skuteczny niwelują ewentualne nieprawidłowości. Tymczasem propozycja Komisji Europejskiej kwestionuje właściwie istnienie skutecznych narzędzi ochrony środowiska ustanowionych w ramach WPR stawiając unijnego rolnika w tym samym szeregu co farmera południowoamerykańskiego czy europejski model gospodarowania ziemią z azjatycką ekspansją rolnictwa na terenach zajmowanych jeszcze niedawno przez lasy deszczowe. Nie sposób przez to nie odnieść wrażenia, że pojęcie ILUC zostało błędnie zdefiniowane i rozpoznane, a samo rozwiązanie ograniczające występowanie tego zjawiska w praktyce zrzuca całą winę na europejskich producentów rolnych, bo to oni, przez dodatkowe, nie wynikające z ich działalności emisje, zostaną faktycznie wyeliminowani z łańcucha dostaw biopaliw. 2. W związku z obserwowanymi pozytywnymi tendencjami w Unii Europejskiej w zakresie rozwoju powierzchni lasów i skutecznej ochronie innych terenów cennych z przyrodniczego punktu widzenia, z zaskoczeniem i zażenowaniem przyjęliśmy propozycję zakładającą narzucenie dodatkowych, hipotetycznych emisji na poziomie upraw rolnych związanych z czynnikiem ILUC. Proponowane przyporządkowanie dodatkowych emisji dla 3 grup upraw (rośliny zbożowe i wysokoskrobiowe, rośliny o wysokiej zawartości cukru oraz rośliny oleiste) bez rozróżniania na konkretne rodzaje i gatunki powoduje przypisanie takiego samego ciężaru odpowiedzialności za występowanie zjawiska pośredniej zmiany użytkowania gruntów zarówno w przypadku surowców, które mogą ją faktycznie powodować, jak i tych, które w żaden sposób nie przyczyniają się do rozwoju takich

2 negatywnych tendencji. Dobitnym przykładem na taki pogląd jest grupa upraw o wysokiej zawartości cukru, wśród której możemy praktycznie rozróżnić 2 rośliny mające zastosowanie w przemysłowej produkcji bioetanolu trzcinę cukrową oraz burak cukrowy. O ile istnieje niemal ścisła korelacja pomiędzy spadkiem powierzchni lasów deszczowych w Brazylii a skalą produkcji bioetanolu w tym kraju, o tyle udział buraków cukrowych należy uznać za minimalny w generalnej skali wykorzystania na ten cel surowców rolnych nie powodujący żadnej presji na pozostałe grupy upraw rolnych oraz tereny nie uprawowe. Co więcej, burak cukrowy jest rośliną produkowaną jedynie w Europie, co wprost stawia pod znakiem zapytania sensowność i merytoryczną podstawę do nadania jakiegokolwiek poziomu dodatkowej emisji w związku z czynnikiem ILUC, podobnie zresztą jak rzepaku czy zbóż uprawianych w EU. Zamiast rozwiązywać problemy występujące na innych kontynentach, a związane z ochrona środowiska, niszczeniem bioróżnorodności i wycinaniem lasów deszczowych pod nowe uprawy, utrzymuje się istniejący stan rzeczy i dysproporcje i nierównowagę pomiędzy EU i innymi kontynentami w podejściu do ochrony środowiska. Zaproponowane rozwiązanie nie przyczyni się do ograniczenia zjawiska ILUC w Ameryce Południowej, ale wręcz pogłębi jeszcze bardziej dotychczasowe negatywne tendencje polegające na utrzymaniu szkodliwych dla środowiska zjawiskach występujących w innych regionach oraz zmniejszeniu konkurencyjności surowca produkowanego w Europie. 3. Zastosowany w propozycji KE, naszym zdaniem błędny, model wyliczeń dodatkowych emisji gazów cieplarnianych oraz brak rozróżnienia surowców względem ich pochodzenia, stawia rolników Unii Europejskiej w jednym szeregu z farmerami spoza obszaru Wspólnoty i poza zasięgiem oddziaływania Wspólnej Polityki Rolnej i ich praktykami działania. W tym kontekście oznacza to de facto preferencję dla surowców z krajów trzecich, gdzie system nadzoru nad certyfikacją biopaliw pod kątem ich zrównoważenia jest czysto iluzoryczny. Dlatego domagamy się konsekwencji działania na rzecz ograniczania zjawiska ILUC, które w praktyce powinno oznaczać przypisanie dodatkowych emisji dwutlenku węgla uprawom, które faktycznie przyczyniają się do występowania pośredniej zmiany użytkowania gruntów. Rozwiązanie takie nie tylko przyczyni się do sprawnej i faktycznej realizacji celów postawionych na rok 2020, ale przede wszystkim stanowi faktyczne wyjście naprzeciw tendencjom, których eliminacja leżała u podstaw obecnie dyskutowanego wniosku legislacyjnego Komisji Europejskiej. Takie podejście byłoby jednocześnie praktyczną realizacją dotychczasowego stanowiska Parlamentu Europejskiego wyrażonego w Rezolucji z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie planu działania prowadzącego do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 roku, w której Parlament Europejski wzywa Komisję do realizacji szerszego podejścia w kwestii pośredniej zmiany użytkowania gruntów oraz do promowania w relacjach dwustronnych i wielostronnych należytej ochrony środowiska w krajach trzecich, w których następuje zmiana użytkowania gruntów, w celu uwzględnienia emisji gazów cieplarnianych związanych ze zmianami wzorców użytkowania gruntów. Można to osiągnąć poprzez wprowadzenie dodatkowych wymogów związanych ze zrównoważonym rozwojem w odniesieniu do pewnych kategorii biopaliw importowanych z krajów trzecich. Praktyczne wdrożenie takiego podejścia w sposób zdecydowany bardziej umożliwia interwencję tam, gdzie jest to faktycznie konieczne. 2

3 4. Mając na uwadze poziom dodatkowych emisji przypisanych surowcom rolnym w związku z czynnikiem ILUC wyrażamy swoją głęboką wątpliwość podejmowania kroków legislacyjnych na podstawie sprawozdania Międzynarodowego Instytutu Badawczego Polityki Żywnościowej (IFPRI), które nie zostało poddane wzajemnej ocenie innych ośrodków naukowych. W opinii wielu środowisk model analityczny wykorzystany w raporcie nie nadaje się do precyzyjnego oszacowania zakresu zmiany użytkowania gruntów i wynikających z niej emisji gazów cieplarnianych ze względu na poważne problemy metodologiczne oraz uchybienia w weryfikacji danych. Model IFPRI nie uwzględnia m.in. 410 milionów hektarów i instrumentów ochrony ustanowionych na mocy Dyrektywy 2009/28/WE takich jak zakaz zmiany użytkowania gruntów. Przedmiotowe wątpliwości zostały również zauważone przez samą Komisję Europejską w raporcie z dnia 22 grudnia 2010 roku w sprawie pośredniej zmiany użytkowania gruntów spowodowanej korzystaniem z biopaliw i biopłynów, co wskazuje, że obecna propozycja wydaje się bardziej powodowana decyzjami politycznymi aniżeli merytorycznymi. Tym bardziej przyjęliśmy obecnie dyskutowaną propozycję z nieukrywanym zaskoczeniem i z pełną odpowiedzialnością oceniając ją jako niedopracowaną i nieadekwatną do istoty problemu. 5. Wyrażamy ponadto swoje zaniepokojenie w związku z planowanym ograniczeniem do 5% udziału biopaliw w realizacji celów na rok 2020 wytwarzanych z surowców rolnych, które mają jednocześnie zastosowanie w przemyśle spożywczym i paszowym. Ograniczenie wytwarzania biopaliw z tychże upraw zagraża ograniczaniu zależności energetycznej Europy od importu, zwiększaniu samowystarczalności Unii Europejskiej w produkcji cennych pasz wysokobiałkowych stanowiących naturalny produkt towarzyszący procesowi wytwarzania biopaliw. Podkreślenia bowiem wymaga fakt, iż ponad 1/3 zbóż wykorzystywanych w produkcji bioetanolu i aż ok. 60% nasion rzepaku przeznaczanych na produkcję estrów metylowych w Europie trafia ponownie do sektora spożywczego w postaci pasz dla zwierząt gospodarskich (DDGS i śruta). Zgodnie z wyliczeniami Komitetów Copa- Cogeca, dzięki produkcji biopaliw obszary upraw rzepaku w UE-27 wzrosły od 2000 roku z 2 milionów do ponad 6 milionów hektarów, co nie tylko spowodowało zwiększenie podaży śrut rzepakowych stanowiących realną konkurencję dla pasz sojowych importowanych z innych regionów świata, ale również w sposób bezpośredni pozwoliło na efektywne ekonomicznie zagospodarowanie użytków rolnych, które pozostawały wyłączone z produkcji ze względu na brak opłacalności. Polska jest doskonałym przykładem wykorzystania możliwości jakie stworzyły biopaliwa w zakresie wzrostu produkcji rolnej. W przypadku wprowadzenia w życie propozycji KE w obecnym kształcie, produkcja tych pasz zostanie w Europie mocno ograniczona, a w ich miejsce konieczne będzie zintensyfikowanie importu m.in. śruty z soi GMO, co w dalszej konsekwencji może doprowadzić do pogłębienia zjawiska ILUC, zwłaszcza w krajach Ameryki Południowej. Wobec zachowawczej polityki UE względem wprowadzania na rynek organizmów genetycznie modyfikowanych obecna propozycja Komisji Europejskiej wydaje się w tym świetle mocno dyskusyjna, bowiem bezpośrednio może wpłynąć na wspieranie zależności sektora pasz i europejskiego bezpieczeństwa żywnościowego od polityki koncernów biotechnologicznych przy eskalacji znaczenia krajów trzecich nie stosujących żadnych obostrzeń względem upraw GMO. Dlatego z całą stanowczością należy podkreślić, że wejście w życie propozycji Komisji Europejskiej nie zmieni niczego w dotychczasowym podejściu państw wytwarzających biopaliwa w sposób niezrównoważony, ponieważ Europa nie jest 3

4 kreatorem światowego popytu. Ograniczenie do 5% biopaliw z jadalnych surowców rolnych w minimalnym stopniu wpłynie na globalny obrót biopaliwami, w żaden sposób nie ograniczy natomiast dotychczasowej skali ich wytwarzania w obu Amerykach czy dynamicznego rozwoju branży w Azji. 6. Produkcja rzepaku pozwoliła ponadto na zastąpienie w wielu przypadkach ograniczonej politycznymi decyzjami KE powierzchni uprawy buraków cukrowych, co miało również niezwykle istotne znaczenie z punktu widzenia agrotechniki, dobrej kultury rolnej i zachowania użytków rolnych na wysokim poziomie produkcyjnym. Ograniczenie ilościowe udziału biopaliw z surowców żywnościowych w Unii Europejskiej nie wpłynie również na ceny żywności. Unia Europejska zużywa do wytwarzania bioetanolu ok. 2,5% zbóż produkowanych we Wspólnocie, a sektor biodiesla pomimo wysokiego udziału w zużyciu nasion roślin oleistych - w żaden sposób nie zagraża i nie konkuruje z sektorem oleju spożywczego. Wykorzystanie oleju roślinnego na cele konsumpcyjne w Europie charakteryzuje się dużą stabilnością. Popyt w tym zakresie jest w pełni zaspokajany. Biopaliwa dały jedynie nową szansę na zwiększenie wykorzystania potencjału produkcyjnego UE. Potencjału, podkreślmy, którego wykorzystanie skutecznie hamowane jest wielu dziedzinach ze względu na realne zagrożenie załamania się cen. Przykładem tego rodzaju praktyk są narzucone odgórnie ograniczenia produkcyjne (kwoty), które de facto przyczyniają się w sposób zdecydowanie silniejszy do wzrostu cen surowców rolnych aniżeli celowa produkcja na cele biopaliwowe. Czy założeniem ustanowienia tych narządzi przez Komisję Europejską była dbałość o przystępność cen? Komisja Europejska zdaje się woli powrotu do obligatoryjnego odłogowania, aniżeli stymulowania rozwoju gospodarczego poprzez rolnictwo. Ograniczenie produkcji biopaliw w Europie nie zmieni również podejścia innych krajów, zwłaszcza w przypadku państw, których polityka względem biopaliw ma znacznie dłuższą historię, a ich zastosowanie i produkcja ma istotne znaczenie z punktu widzenia skali oddziaływania na rynku światowym. Przykładem takich państw są Stany Zjednoczone i Brazylia, w których wytwarza się odpowiednio ok. 55 mld litrów i ponad 25 mld litrów bioetanolu rocznie. Dla porównania, produkcja bioetanolu w Unii Europejskiej nie przekracza 4,5 mld litrów, co jasno wskazuje na brak możliwości kreowania popytu światowego a zatem również i cen surowców rolnych, przez europejski sektor biopaliw. 7. Podkreślenia wymaga fakt, w jaki sposób europejski przemysł i rolnictwo odpowiedziały na przyjęte w 2009 roku decyzje dotyczące wzrostu znaczenia odnawialnych źródeł energii w transporcie. Unijny sektor biopaliw poczynił inwestycje na kwotę ok. 14 miliardów euro, a ze względu na bardzo krótki okres jaki minął pomiędzy ustanowieniem Dyrektyw 2009/28/WE i 2009/30/WE inwestycje są nadal w trakcie spłacania długoterminowych zobowiązań finansowych, a ich amortyzacja potrwa jeszcze wiele lat. Ponadto szacuje się, że ponad 100 tysięcy obywateli Unii Europejskiej znajduje zatrudnienie, bezpośrednio lub pośrednio, w sektorze biopaliw. W naszej ocenie propozycja KE zmierza wprost do zniszczenia zbudowanego ogromnym wysiłkiem i zaangażowaniem finansowym potencjału, ze wszelkimi negatywnymi tego konsekwencjami takimi jak likwidacja miejsc pracy i ograniczenie wpływów budżetowych, co wpłynie na dalsze pogłębienie przepaści między obszarami zurbanizowanymi, a obszarami wiejskimi. Drastyczny zwrot w podejściu do rozwoju sektora biopaliw w tak krótkim czasie podważa wprost sprawność polityczną organów europejskich i kłóci się jednocześnie z innymi decyzjami i wdrażanymi ideami. Z jednej strony Komisja Europejska szuka sposobów na ograniczenie procesu starzenia się wsi 4

5 i odpływu młodych ludzi do miast, z drugiej strony kwestionuje własne inicjatywy prośrodowiskowe i pro-gospodarcze mające praktyczne znaczenie w mitygacji tego negatywnego zjawiska. W tym kontekście wyrażamy przekonanie, że żadne dotacje zachęcające do zmiany pokoleniowej w gospodarstwach rolnych nie przyczynią się do odwrócenia obserwowanych zmian, jeżeli nie nastąpi trwała poprawa koniunktury w rolnictwie, do czego z pewnością przyczynia się rozwój produkcji biopaliw w Europie. 8. Zmiana podejścia Komisji Europejskiej po zaledwie 3 latach od ustanowienia tak istotnego impulsu dla nowego kierunku rozwoju jest również niepokojąca w kontekście zaufania do organów decyzyjnych Wspólnoty, zwłaszcza, że obie dyrektywy nie zostały dotychczas w pełni transponowane do systemów prawa we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Co więcej, proponowane zmiany miałyby zostać przeprowadzone bez oceny średniookresowej i przeglądu sytuacji na poziomie wspólnotowym zaplanowanego na 2014 rok. 9. Wyrażamy swoje zadowolenie w związku z podtrzymaniem generalnego celu w postaci 10% energii odnawialnej w transporcie w roku 2020 oraz wyrażonej przez Komisji Europejskiej chęci zintensyfikowania wsparcia rozwoju biopaliw wytwarzanych z surowców odpadowych i pozostałości. Jednocześnie jednak nie można odnieść wrażenia, że faktyczny udział energii odnawialnej coraz bardziej będzie miał charakter jedynie iluzoryczny jako wynik matematyczny już nie tylko podwójnego, ale także poczwórnego naliczania w ramach realizacji określonych wskaźników. Ponadto, ze względu na niski stopień wdrożenia na skalę przemysłową, nowe technologie produkcji biopaliw nie są na chwilę obecną w stanie zapewnić odpowiedniej podaży, a koszty wytwarzania takich biopaliw znacznie przekraczają koszty wyprodukowania tej samej ilości energii zawartej w obecnie stosowanych biopaliwach czy paliwach kopalnych. Wspieranie postępu nie może w naszej opinii oznaczać zabijania czegoś, co go właściwie umożliwia. 5