U Z A S A D N I E N I E

Transkrypt

1 U Z A S A D N I E N I E Projekt ustawy o systemie ubezpieczenia społecznego rolników (druk sejmowy nr 3380) przyjęty został przez Radę Ministrów w dniu 28 września 2004 r. Do Sejmu projekt skierowany został 19 października 2004 r. Do tej pory Sejm nie rozpoczął prac nad tym projektem, ponieważ rozwiązania w nim zawarte, dotyczące podwyżki i zróżnicowania składek na ubezpieczenie społeczne rolników budzą liczne kontrowersje i zostały oprotestowane przez wszystkie organizacje społeczno-zawodowe i związki zawodowe rolników. W związku z powyższym Rząd podjął decyzję, aby reformę systemu ubezpieczenia społecznego rolników rozłożyć na dwa etapy. W pierwszym etapie proponuje się przeprowadzenie przede wszystkim zmian, dotyczących kompleksowego i spójnego uregulowania organizacji i finansowania systemu ubezpieczenia społecznego rolników oraz instytucji realizującej to ubezpieczenie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Natomiast zmiany dotyczące naliczania składek na ubezpieczenie będą stanowić drugi etap reformowania systemu ubezpieczenia społecznego rolników i wprowadzone zostaną w późniejszym terminie. Politycy oraz przedstawiciele organizacji społeczno-zawodowych rolników i związki zawodowe rolników są bowiem zgodni co do tego, że składka na ubezpieczenie społeczne rolników powinna być uzależniona od dochodów osiąganych z działalności rolniczej, a obecnie nie ma jednolitej i wiarygodnej metody liczenia tych dochodów. Prace nad uzależnieniem składki od dochodów rolniczych prowadzone są równolegle z pracami nad wprowadzaniem powszechnej rachunkowości w gospodarstwach rolnych, liczeniem dochodowości gospodarstw rolnych metodą nadwyżki bezpośredniej (zgodnie z przepisami UE) oraz pracami nad opodatkowaniem działalności rolniczej podatkiem dochodowym. W związku z powyższym w projekcie niniejszej autopoprawki proponuje się wykreślić z rządowego projektu ustawy o systemie ubezpieczenia społecznego rolników (druk sejmowy nr 3380) wszystkie projektowane przepisy, dotyczące zwiększenia i zróżnicowania składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe. Projekt ustawy przewidywał uzależnienie składki od wielkości gospodarstwa rolnego wyrażonej w hektarach przeliczeniowych. Przyjęcie takiej miary zostało powszechnie skrytykowane, jako nieadekwatne do stanu faktycznego i biorącego pod uwagę jedynie stan posiadania a nie rozmiar i rodzaj prowadzonej produkcji w gospodarstwie rolnym. W konsekwencji skreślenia tych przepisów za wszystkie osoby ubezpieczone nadal opłacana będzie jednakowa osobowa składka na ubezpieczenie emerytalno-rentowe w wysokości 30% najniższej emerytury. Jedynie rolnicy i domownicy podlegający ubezpieczeniu w KRUS, którzy jednocześnie prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą, tak jak jest to obecnie, zobowiązani będą do opłacania tej składki w podwójnej wysokości. Obowiązek opłacania podwójnej składki powstawać będzie od kwartału następującego po kwartale, w którym rolnik lub domownik rozpoczęli prowadzenie pozarolniczej działalności. W ten sposób nie będzie konieczności wstecznego dochodzenia zwiększonej składki, jeżeli rozpoczęcie prowadzenia pozarolniczej działalności nastąpi w drugim lub trzecim miesiącu kwartału. Obowiązek opłacenia kwartalnej składki przypada bowiem na ostatni dzień pierwszego miesiąca każdego kwartału.

2 Ponadto proponuje się wykreślenie z projektu przepisów dotyczących nowej zasady ustalania wysokości emerytur (wg zasady pro-rata) dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., których obejmą nowe zreformowane zasady wypłaty świadczeń emerytalnych z systemu powszechnego (z ZUS). Pierwsze wypłaty z systemu powszechnego rozpoczną się od 2009 r., jest więc jeszcze czas na szczegółowe dopracowanie zasad łączenia wypłat emerytur rolniczych z emeryturami z systemu powszechnego oraz z wypłatami emerytur z otwartych funduszy emerytalnych (II filara) dla tych rolników, którzy na przestrzeni życia zawodowego przechodzili z ubezpieczenia z KRUS do ZUS i odwrotnie. Przewiduje się bowiem, że w drugim etapie reformowania systemu ubezpieczenia społecznego rolników, kiedy składki uzależnione zostaną od dochodów rolniczych, opracowane zostaną także nowe zasady liczenia świadczeń emerytalnorentowych. Wysokość tych świadczeń będzie adekwatna i zależna od wysokości opłaconych składek, analogicznie jak w systemie powszechnym, co w znaczny sposób uprości łączenie ich ze świadczeniami z różnych systemów ubezpieczeń i umożliwi ustalenie poziomu gwarancji państwa w zakresie ich wypłat. W projekcie autopoprawki wprowadza się także zmiany do propozycji zawartych w projekcie ustawy, dotyczących zmian organizacyjno-finansowych systemu ubezpieczeń społecznych rolników oraz funkcjonowania instytucji KRUS. W stosunku do propozycji zawartych w projekcie zmiany wnoszone autopoprawką upraszczają system funkcjonowania KRUS i zarządzania funduszami powołanymi do realizacji ubezpieczenia społecznego rolników. W konsekwencji łącznie proponowanych zmian KRUS otrzyma status państwowej jednostki organizacyjnej z osobowością prawną. Będzie prowadzić samodzielną gospodarkę finansową w ramach posiadanych środków na działalność ustawą, dotyczącą obsługi ubezpieczenia i gospodarowania swoim mieniem. Znikną więc w ten sposób wszelkie dotychczasowe ograniczenia, jakie wynikały z finansowania działalności administracyjnej i organizacyjnej (łącznie z wynagrodzeniami dla pracowników) ze środków państwowego funduszu celowego, jakim był fundusz administracyjny. Fundusz ten zostanie zniesiony, a jego mienie przejęte zostanie przez Kasę. Środki finansowe na działalność KRUS pochodzić będą m. in. z odpisów od funduszu emerytalno-retowego w wysokości ustalanej corocznie w ustawie budżetowej, od funduszu składkowego w wysokości 11% planowanych wydatków tego funduszu, środków na realizację zadań powierzonych na podstawie innych ustaw lub porozumień oraz dotacji budżetowej. W dyspozycji Kasy pozostaną tylko 3 fundusze: składkowy, emerytalno-rentowy oraz prewencji i rehabilitacji, z których dwa ostatnie są państwowymi funduszami celowymi. Obecnie Prezes KRUS będący organem administracji rządowej dysponuje 5 funduszami. Organami Kasy będą: Prezes KRUS, Zarząd KRUS, którego przewodniczącym będzie Prezes KRUS oraz Rada Nadzorcza KRUS. Prezes KRUS powoływany będzie przez Prezesa Rady Ministrów po przeprowadzeniu konkursu na to stanowisko przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Kadencja Prezesa KRUS trwać będzie 5 lat. Pozostałych członków zarządu (2 osoby) powoływać będzie Rada Nadzorcza KRUS na wniosek Prezesa KRUS. Radę Nadzorczą KRUS w liczbie 14 członków, w tym przewodniczącego na 3-letnią kadencję powoływać będzie minister

3 właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego. W skład tej Rady wchodzić będzie: dwóch przedstawicieli ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, po jednym przedstawicielu ministra właściwego do sprawa rozwoju wsi i właściwego do spraw finansów publicznych oraz dziesięciu przedstawicieli powołanych spośród kandydatów zgłoszonych przez organizacje społecznozawodowe rolników oraz związki zawodowe rolników o zasięgu ogólnokrajowym. Co najmniej 8 przedstawicieli organizacji społeczno-zawodowych i związków zawodowych powinno w chwili rozpoczęcia kadencji podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie lub mieć ustalone prawo do świadczenia z tego ubezpieczenia, aby mogli reprezentować interesy ogółu ubezpieczonych i świadczeniobiorców, dotyczące ubezpieczenia i działalności KRUS. Przedstawiciele organizacji społeczno-zawodowych i związków zawodowych rolników będą miały większość w organie nadzorczym KRUS. Fundusz składkowy zachowa nadal osobowość prawną, a zarządzanie i nadzór nad tym funduszem powierzone zostanie KRUS, która będzie organem tego funduszu. W ten sposób system zarządzania i kontroli nad funduszem składkowym włączony zostanie w strukturę organizacyjną KRUS przez co zostanie uproszczony i stanie się jasny i przejrzysty. O włączenie zarządzania funduszem składkowym w struktury KRUS wielokrotnie wnioskowała Najwyższa Izba Kontroli. Dotychczas funduszem składkowym zarządzał jednoosobowo Prezes KRUS, który z urzędu pełnił funkcję zarządu tego funduszu przy pomocy Biura Zarządu Funduszu Składkowego, które nie wchodziło w strukturę organizacyjną KRUS. Nadzór nad tym funduszem sprawowała Rada Nadzorcza Funduszu Składkowego, która do 2 maja 2004 r. składała się wyłącznie z przedstawicieli organizacji społecznozawodowych rolników i związków zawodowych rolników, wybranych spośród członków Rady Rolników. Tak więc dotychczasowy system organizacyjny, polegający na tym, że organem kontrolnym nad KRUS i nadzorczym nad funduszem składkowym była 50-osobowa Rada Rolników, składająca się wyłącznie z przedstawicieli organizacji społeczno-zawodowych i związków rolniczych, zostanie zmieniony generalnie. Zaproponowany obecnie, znacznie uproszczony system organizacyjny zapewni kolegialną kontrolę administracji publicznej i przedstawicieli ubezpieczonych i świadczeniobiorców KRUS (z przewagą na rzecz tych ostatnich) nad wydatkowaniem nie tylko środków z dotacji budżetowej, ale także składek rolników oraz działalnością gospodarczą i lokacyjną prowadzoną przez fundusz składkowy. Fundusz składkowy zachowując osobowość prawną pozostanie nadal funduszem samofinansującym nie posiadającym gwarancji budżetowych. Dla pomnażania swoich środków pochodzących ze składek ubezpieczonych fundusz składkowy będzie miał ustawowe prawo do prowadzenia działalności gospodarczej na posiadanym majątku oraz prowadzenia działalności lokacyjnej w celu osiągnięcia maksymalnego bezpieczeństwa i rentowności posiadanych środków. Nadwyżka środków funduszu składkowego (nie więcej niż 2% planowanych wydatków funduszu składkowego) będzie mogła być przeznaczona na pomoc socjalną dla ubezpieczonych i członków ich rodzin, a jakie formy może przyjmować tego rodzaju pomoc sprecyzowano wprost w ustawie. Obecnie wydatki funduszu składkowego na tego rodzaju pomoc reguluje statut funduszu składkowego, a nie ustawa.

4 W zakresie pozostałych zmian porządkujących system finansowy KRUS (fundusz emerytalnorentowy oraz prewencji i rehabilitacji) autopoprawka nie wnosi nowych propozycji. Pozostałe zmiany zaproponowane w autopoprawce do projektu ustawy dotyczą: - rozszerzenia rodzajów działów specjalnych produkcji rolnej, których prowadzenie objęte jest obowiązkiem ubezpieczenia społecznego rolników o wylęgarnie drobiu oraz hodowlę i chów drobiu rzeźnego i nieśnego na kury mięsne, przepiórki i perliczki., - zmiany nazewnictwa kategorii stanu zdrowia uzależniającej prawo do świadczeń rentowych z całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym na całkowitą niezdolność do pracy rolniczej, ponieważ działalność rolnicza prowadzona jest w gospodarstwie rolnym lub dziale specjalnym, - wprowadzenia przepisu, określającego katalog danych jakie obowiązany jest rolnik podać KRUS w zgłoszeniu do ubezpieczenia społecznego rolników, - rozszerzenie możliwości lokowania środków funduszu składkowego także w jednostkach uczestnictwa funduszy rynku pieniężnego, o których mowa w ustawie z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych, - zwolnienia KRUS i Funduszu Składkowego z podatku dochodowego od osób prawnych, jak ma to miejsce w przypadku ZUS, - zmian redakcyjnych i uściślenia brzmienia niektórych przepisów projektu, które nie mają charakteru merytorycznego. Proponuje się aby ustawa o systemie ubezpieczenia społecznego rolników weszła w życie z dniem 1 stycznia 2006 r. Zmiany systemu organizacyjno finansowego KRUS muszą bowiem wejść w życie z początkiem roku budżetowego. Ponadto ustawa powinna przewidzieć kilkumiesięczne vacatio legis, aby KRUS mogła się w pełni przygotować do funkcjonowania od tej daty w nowej formie organizacyjnej. Europejskiej. Zmiany zaproponowane w autopoprawce do ustawy nie są sprzeczne z prawem Unii Projekt ustawy przekazany został do konsultacji następującym organizacjom społecznym: 1) Krajowej Radzie Izb Rolniczych, 2) Radzie Ubezpieczenia Społecznego Rolników, 3) Związkowi Zawodowemu Rolnictwa Samoobrona, 4) Krajowemu Związkowi Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych, 5) Związkowi Zawodowemu Centrum Narodowe Młodych Rolników,

5 6) NSZZ Rolników Indywidualnych Solidarność, 7) Związkowi Zawodowemu Rolników Ojczyzna, 8) Federacji Branżowych Związków Producentów Rolnych. Ocena skutków regulacji 1. Wpływ regulacji na sektor finansów publicznych Proponowane zmiany w autopoprawce spowodują, że planowane w rządowym projekcie ustawy o systemie ubezpieczenia społecznego rolników (druk sejmowy nr 3380) zmniejszenie wydatków z budżetu państwa w formie dotacji do systemu ubezpieczenia społecznego o ok milionów zł w skali rocznej nie zostanie zrealizowane. 2. Wpływ regulacji na rynek pracy Projektowana ustawa nie wpłynie na rynek pracy. Podejmowana przez rolników pozarolnicza działalność gospodarcza będzie miała niewielkie rozmiary. Tylko prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej w niewielkim rozmiarze, uzupełniającej dochody z rolnictwa, daje możliwość rolnikowi pozostania w systemie ubezpieczenia społecznego rolników. 3. Wpływ regulacji na konkurencyjność wewnętrzną i zewnętrzną gospodarki Projektowana ustawa nie wpłynie na konkurencyjność wewnętrzną i zewnętrzną gospodarki. 4. Wpływ na sytuację i rozwój regionów Projektowana ustawa nie wpłynie na sytuację i rozwój regionów.