Jak zabezpieczyć zabytki przed zagrożeniami

Transkrypt

1 Jak zabezpieczyć zabytki przed zagrożeniami Działalność Wojewódzkiej Grupy Roboczej ds. przeciwdziałania przestępczości przeciwko zabytkom i przeciwpożarowego zabezpieczania zabytków na terenie województwa lubelskiego Materiał przygotowany na seminarium, organizowane przez Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków, w ramach realizacji międzynarodowego projektu pt. Przeciwdziałanie Ryzyku Pożarowemu i Doskonalenie Systemów Gaszenia Pożaru Starówek Miejskich uznanych za obiekty Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO (HERITPROT). mgr inż. Aneta Jurkowska Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie 1 lipca 2013 r.

2 W celu zapewnienia właściwej ochrony dóbr kultury na terenie województwa lubelskiego, dnia 29 czerwca 2000 r. powołano Wojewódzką Grupę Roboczą ds. przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej przeciwko dobrom kultury oraz przeciwpożarowego zabezpieczania zabytków, zrzeszającą przedstawicieli: - Komendy Wojewódzkiej Policji w Lublinie, - Komendy Wojewódzkiej PSP w Lublinie, - Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie, - Diecezjalnych Konserwatorów Zabytków (archidiecezji lubelskiej, diecezji sandomierskiej, diecezji siedleckiej, diecezji radomskiej i diecezji zamojsko-lubaczowskiej), - Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, który został koordynatorem działań Grupy.

3 W 2000 roku powołano również Powiatowe Zespoły Kontrolne, mające dokonywać bezpośrednich oględzin zabytków. W kontrolach każdorazowo uczestniczą przedstawiciele: Komend Powiatowych Policji, Komend Powiatowych PSP, Starostw Powiatowych, Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie, Diecezjalnych Konserwatorów Zabytków, Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Straży Granicznej (na terenach przygranicznych).

4 Przeważającą część kontrolowanych zabytków, stanowią obiekty sakralne, pozostałą świeckie budynki użyteczności publicznej. Każda wizytacja WGR poprzedzona jest pisemnym zawiadomieniem właściciela/administratora zabytku, zgodnie z przyjętym wcześniej harmonogramem oględzin. 5 Każdego roku, działaniami objęte są zarówno obiekty zabytkowe niekontrolowane dotąd przez Grupę, jak i znane jej członkom, wymagające rekontroli, w celu sprawdzenia wykonania wcześniejszych zaleceń.

5 W trakcie oględzin, każdorazowo sporządzany jest protokół pokontrolny, w którym opisany jest aktualny stan zabezpieczenia obiektu i stosowne zalecenia, w celu jego poprawy. Wszelkie uwagi i stwierdzone nieprawidłowości przekazywane są właścicielowi/administratorowi zabytku wraz ze wskazaniem możliwych wariantów rozwiązań.

6 Ocenie poddawany jest: ogólny stan techniczny budynku i jego lokalizacja, zabezpieczenia mechaniczne i fizyczne, zabezpieczenia przeciwpożarowe, zabezpieczenia elektroniczne.

7 Podczas każdej kontroli sprawdzeniu, w zakresie bezpieczeństwa przeciwpożarowego, podlegają m.in.: otoczenie obiektu zabytkowego, drogi dojazdowe (nawierzchnia, szerokość), wyposażenie w podręczny sprzęt gaśniczy oraz oznakowanie miejsc jego przechowywania, oznakowanie wyłącznika głównego prądu, drożność i oznakowanie dróg i wyjść ewakuacyjnych, instrukcja postępowania na wypadek pożaru wraz z wykazem numerów telefonów alarmowych, protokoły z badania instalacji elektrycznej i piorunochronnej oraz konserwacji istniejącego systemu sygnalizacyjno-alarmowego.

8 Kościół parafialny pw. św. Floriana w Krężnicy Jarej. Wzniesiony w 1885 r., w miejscu po dwóch wcześniejszych, drewnianych kościołach, strawionych przez pożary (w 1595 r. i 1883 r.).

9 Przykłady terminowej konserwacji i wymiany sprzętu gaśniczego oraz oznakowania miejsc przechowywania sprzętu gaśniczego.

10 Przykłady oznakowania wyłączników głównych prądu.

11 Przykłady oznakowanie dróg i wyjść ewakuacyjnych wg zaleceń PSP.

12 Przykłady instrukcji postępowania na wypadek pożaru zawieszonych w dostępnych miejscach.

13 Funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej działający w ramach prac Wojewódzkiej Grupy Roboczej, prowadzą czynności kontrolno rozpoznawcze w trybie określonym w ustawie o Państwowej Straży Pożarnej. Na podstawie sporządzonych przez nich, odrębnych protokołów z czynności kontrolno rozpoznawczych, opisujących stwierdzone nieprawidłowości, zostają wydane przez Komendantów Miejskich i Powiatowych PSP stosowne decyzje administracyjne.

14 Podczas każdej kontroli sprawdzeniu, w zakresie zabezpieczenia przeciwwłamaniowego, podlegają m.in.: drzwi zewnętrzne, kraty drzwiowe, drzwi wewnętrzne (pomieszczenia pomocnicze / chór / strych), otwory okienne / kraty okienne, wyłazy dachowe / wyjścia na strych, sposób przechowywania zabytków ruchomych i najcenniejszych przedmiotów kultu, zasięg, funkcjonalność i sprawność istniejących systemów alarmowych.

15 Przykłady nieprawidłowego zabezpieczenia

16 Od 2000 do końca 2012 roku dokonano ogółem 1113 oględzin zabytków (w tym odbyło się: 550 kontroli i 563 rekontroli). Kontrolowano zabytki: drewniane i murowane, mieszczące dużą ilość ruchomych dóbr kultury, wyznaczone przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do posiadania systemów sygnalizacji pożaru podłączonych do stacji monitoringu PSP.

17 Zestawienie danych dotyczących wyposażenia w instalacje alarmowe obiektów kontrolowanych przez Wojewódzką Grupę Roboczą w latach Ilość przeprowadzonych Ilość obiektów posiadających instalacje alarmowe (w dniu pierwszej kontroli) Ilość obiektów, w których wymagany jest montaż systemu sygnalizacji pożarowej, podłączonego do stacji odbiorczej sygnału w PSP (zgodnie z wykazem GKZ, obowiązującym od 2005 r.) Ilość obiektów, w których zamontowano obowiązkowy system sygnalizacji pożarowej (SSP) wraz z podłączeniem do stacji odbiorczej sygnału w PSP kontroli rekontroli p.włam. p.poż. p.włam. i p.poż. obiekty sakralne obiekty świeckie obiekty sakralne obiekty świeckie

18 Wśród najczęściej pojawiających się i jednocześnie najpoważniejszych nieprawidłowości podczas kontroli wymienić należy W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA PRZECIWPOŻAROWEGO : brak aktualnych badań technicznych instalacji elektrycznej i odgromowej (lub brak instalacji odgromowej albo jej niewłaściwe zamontowanie), brak oznakowania wyłączników głównych prądu i zaworów odcięcia gazu.

19 Brak prawidłowego oznakowania głównych wyłączników prądu.

20 Wśród najczęściej pojawiających się i jednocześnie najpoważniejszych nieprawidłowości podczas kontroli wymienić należy W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA PRZECIWPOŻAROWEGO : nieterminowa konserwacja i wymiana sprzętu gaśniczego oraz brak oznakowania miejsc przechowywania sprzętu gaśniczego, brak oznakowania dróg i wyjść ewakuacyjnych.

21 Nieterminowa konserwacja i wymiana sprzętu gaśniczego.

22 Wśród najczęściej pojawiających się i jednocześnie najpoważniejszych nieprawidłowości podczas kontroli wymienić należy W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA PRZECIWPOŻAROWEGO : brak instrukcji postępowania na wypadek pożaru wraz z wykazem numerów telefonów alarmowych, niewłaściwe zabezpieczenie sieci, gniazd i przyłączy energii elektrycznej.

23 Niewłaściwe zabezpieczenie instalacji elektrycznej.

24 W 2012 roku łącznie dokonano oględzin 86 zabytków, w tym: 3 zabytków drewnianych i 30 murowanych w ramach nowych kontroli, 17 zabytków drewnianych i 36 murowanych w ramach rekontroli. Z terenu działania: WUOZ w Lublinie: 28 obiektów, Delegatury w Białej Podlaskiej: 20 obiektów, Delegatury w Chełmie: 12 obiektów, Delegatury w Zamościu: 26 obiektów. Podczas rekontroli stwierdzono, że zalecenia pokontrolne w pełni wykonano w przypadku 16 zabytków, częściowo w przypadku 35, nie wykonano w przypadku 2.

25 Stan zabezpieczenia przeciwpożarowego i przeciwwłamaniowego, odnotowany podczas oględzin w 2012 roku: pośród nowo kontrolowanych 33 zabytków instalację alarmową posiadało 13 obiektów, w tym: pośród rekontrolowanych 53 zabytków instalację alarmową posiadało 15 obiektów, w tym: przeciwpożarową 0, przeciwpożarową 0, przeciwwłamaniową 8, przeciwwłamaniową 4, przeciwwłamaniową i przeciwpożarową 5, przeciwwłamaniową i przeciwpożarową 11, co stanowi 39% z tej grupy obiektów. co stanowi 29% z tej grupy obiektów. Wyposażenie w system sygnalizacji pożaru: 81% 19% Wyposażenie w system sygnalizacji włamania i napadu: 67% 33%

26 Wyposażenie w podręczny sprzęt gaśniczy: Oznakowanie wyłącznika głównego prądu: Oznakowanie miejsc przechowywania gaśnic: Oznakowanie dróg i wyjść ewakuacyjnych: Instrukcja postępowania na wypadek pożaru: Drogi dojazdowe (nawierzchnia, szerokość):

27 Zabezpieczenie drzwi głównych: Zabezpieczenie drzwi wewnętrznych: Zabezpieczenie drzwi zewnętrznych bocznych: Zabezpieczenie otworów okiennych: Zabezpieczenie krat drzwiowych: Zabezpieczenie wyłazów dachowych:

28 Analizując działania Wojewódzkiej Grupy Roboczej na przestrzeni 13 lat, należy zauważyć, iż sytuacja w zakresie stanu zabezpieczenia obiektów zabytkowych, powoli, ale systematycznie ulega poprawie: coraz więcej budynków wyposażonych jest w nowy podręczny sprzęt gaśniczy, wymieniane są przestarzałe skrzynki bezpiecznikowe i przyłącza energetyczne, prowadzone są remonty obiektów, podczas których wymieniana jest stara instalacja elektryczna i odgromowa, coraz częściej montowane są systemy sygnalizacji alarmowych.

29 Między innymi dzięki działalności Wojewódzkiej Grupy Roboczej ds. przeciwdziałania przestępczości przeciwko dobrom kultury oraz przeciwpożarowego zabezpieczenia zabytków, w latach pozyskano fundusze z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na renowację i montaż systemów alarmowych w następujących kościołach z terenu województwa lubelskiego: kościoła pw. Przemienienia Pańskiego w Borowicy, kościoła pw. św. Andrzeja Apostoła w Borowie, kościoła pw. Podniesienia Krzyża Świętego w Dłużniowie, kościoła pw. św. Stanisława Biskupa w Górecku Kościelnym, kościoła pw. św. Bazylego w Świerszczowie, kościoła pw. św. Tomasza Becketa Biskupa Męczennika w Targowisku. Borowica Borów Górecko K. Świerszczów

30 Wojewódzka Grupa Robocza, poza czynnościami kontrolnymi opracowuje i rozpowszechnia materiały informacyjne (poradniki, broszury) poświęcone tematyce właściwego zabezpieczenia zabytków sakralnych, prowadzi szkolenia, skierowane głównie do administratorów zabytkowych obiektów sakralnych, dotyczące poprawnego sposobu zabezpieczenia obiektów przed pożarem i włamaniem, a także informacji o obowiązujących przepisach z zakresu bezpieczeństwa i ochrony zabytków, prowadzi szkolenia, dotyczące prawidłowego opracowania planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych.

31 Podejmowane przez Wojewódzką Grupę Roboczą działania, wpisują się również w funkcjonujący od 2006 r. rządowy program ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań pn. Razem bezpieczniej, w ramach którego na zasadzie współpracy z innymi jednostkami, Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków realizuje zadania dotyczące Ochrony dziedzictwa narodowego, przewidujące: organizację inspekcji i kontroli zabytków ze zgromadzonymi dobrami kultury, prowadzonych przez przedstawicieli Policji, Państwowej Straży Pożarnej i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, upowszechnianie nowoczesnych, technicznych środków zabezpieczeń zabytków przed kradzieżami i dewastacją, a także klęskami żywiołowymi,.

32 kontynuację systemowej rejestracji zabytków wraz z dokumentacją fotograficzną i opisową, przeprowadzenie szkoleń, wydawanie publikacji, współpracę z wyspecjalizowanymi strukturami resortu kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, poprawę wymiany informacji o skradzionych i poszukiwanych zabytkach, stworzenie centralnego systemu informacji o wydanych pozwoleniach na wywóz zabytków za granicę..

33 Planowane działania Wojewódzkiej Grupy Roboczej, mające na celu poprawę stanu zabezpieczenia obiektów zabytkowych: zawarcie porozumienia pomiędzy Kuriami Biskupimi występującymi na terenie województwa lubelskiego, a Policją, Państwową Strażą Pożarną i LWKZ, w sprawie współdziałania na rzecz zapobiegania przestępczości i pożarom w zabytkach sakralnych, utajone znakowanie i wykonanie szczegółowej dokumentacji fotograficznej sakralnych dóbr kultury, kontynuowanie przeprowadzania szkoleń z udziałem administratorów obiektów zabytkowych, szczególnie sakralnych, kontynuowanie przeprowadzania oględzin obiektów zabytkowych,

34 kontynuowanie powiadamiania użytkowników i administratorów zabytków o konieczności założenia Książki Obiektu Budowlanego, gdzie dokonywane będą wpisy związane z okresowymi przeglądami instalacji, założenia ksiąg inwentarzowych, sporządzania protokołów z przekazania i przejęcia tzw. ruchomych zabytków przez proboszczów przekazujących i obejmujących parafię, kontynuowanie powiadamiania właścicieli, użytkowników i administratorów obiektów zabytkowych o konieczności opracowania planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych, jeżeli nie zostały one opracowane wcześniej oraz ich aktualizacji.

35 Wszelkie zagrożenia dla dóbr kultury, jakimi są: kataklizmy, wojny, grabieże, nadzwyczajne zagrożenia środowiska, powodzie, awarie techniczne, pożary i inne miejscowe zagrożenia, mogą spowodować nieodwracalne straty w dorobku narodowym, niezależnie od źródeł i przyczyn ich powstania. Jednak to właśnie zagrożenie pożarowe w obiektach zabytkowych jest zagrożeniem dominującym, które może wystąpić zarówno w czasie pokoju, jak i wojny, podczas zamieszek społecznych, aktów wandalizmu, czy kradzieży.

36 Wśród dominujących czynników mających wpływ na zagrożenia pożarowe, najczęściej występującymi przyczynami powstawania i rozprzestrzeniania się pożarów we wszelkiego rodzaju obiektach, nie tylko zabytkowych, są: wady urządzeń i instalacji elektrycznych oraz grzewczych lub ich nieprawidłowe użytkowanie, nieostrożność ludzi, na którą składa się m.in. zaprószenie ognia wskutek niedbalstwa, lekkomyślności lub nieświadomości przy obchodzeniu się z ogniem, materiałami łatwopalnymi lub przedmiotami, bądź urządzeniami mogącymi spowodować pożar, wyładowania atmosferyczne przy braku instalacji piorunochronnych, podpalenia umyślne.

37 Straty oszacowano na kwotę 300 tys. złotych. 20/21 kwietnia 2010 r., pożar XV-wiecznej kamienicy przy ul. Dominikańskiej 7 w Lublinie w obrębie Starego Miasta Lublina. Przyczyna: nieumyślne zaprószenie ognia lub celowe podpalenie.

38 9/10 sierpnia 2010 r., pożar baraku dawnej kuchni obozowej na terenie Państwowego Muzeum na Majdanku. Koszt odbudowy baraku oszacowano na około 1,2 mln złotych, nie sposób określić wielkości strat zniszczonego obuwia więźniarskiego w wymiarze materialnym. Przyczyna: samozapłon materiałów budowlanych zgromadzonych wewnątrz budynku.

39 11/12 lipca 2012 r., pożar cerkwi prawosławnej z 1912 r. pw. Matki Boskiej Kazańskiej w Suchawie (obecnie filialnej kaplicy rzymskokatolickiej parafii Najświętszego Serca Jezusowego we Włodawie). Przyczyna: uderzenie pioruna. Straty oszacowano na kwotę około 2 mln złotych.

40 Chcąc zmniejszyć skalę zagrożenia i zapewnić narodowym dobrom kultury właściwy poziom ochrony, potrzebne jest jego pełne zrozumienie i szerokie współdziałanie służb państwowych oraz właścicieli i administratorów obiektów zabytkowych. Połączenie biernych i czynnych środków ochrony przeciwpożarowej jest kluczem do ograniczenia poziomu zagrożenia pożarowego, zminimalizowania skutków żywiołu i uchronienia w dużym stopniu obiektu przed zniszczeniem. Profilaktyka przeciwpożarowa jest zdecydowanie tańsza w porównaniu do ogromnych strat spowodowanych nieodwracalnym zniszczeniem bezcennych dóbr kultury.

41 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Opracowała: mgr inż. Aneta Jurkowska starszy inspektor ochrony zabytków WUOZ w Lublinie