Zróżnicowanie przestrzenne wybranych cech fizykochemicznych źródeł zlewni Bystrzycy Dusznickiej

Transkrypt

1 Adam Bartnik Zakład Hydrologii i Gospodarki Wodnej, Uniwersytet Łódzki Zróżnicowanie przestrzenne wybranych cech fizykochemicznych źródeł zlewni Bystrzycy Dusznickiej Badania terenowe polegające na identyfikacji różnych typów wypływów i ich cech w zlewni górnej Bystrzycy Dusznickiej (powierzchnia zlewni zamkniętej poniżej ujścia Podgómej wynosi 24,5 km 2 ) przeprowadzono w czerwcu i lipcu lat 2004 i Pomiary obejmowały wydajność, ph, konduktancję i temperaturę wypływającej wody. Umożliwiło to wyciągnięcie kilku wniosków dotyczących krążenia wody podziemnej w północnej części Gór Bystrzyckich i Orlickich. Mogą one stanowić przyczynek do rozpoznania tego problemu na większym obszarze. Łącznie rozpoznano w poszczególnych sezonach od 216 do 248 wypływów wód podziemnych (w zależności od warunków pogodowych). Wskaźnik uźródłowienia (z uwzględnieniem wszystkich typów wypływów) wynosił ok. 10 źr/km 2 Gęstość sieci rzecznej odwadniającej omawiany teren wynosiła 1,57 km/km 2 Łączny wydatek wszystkich zmierzonych wypływów (nie wszystkie udało się zmierzyć) wahał się od 56,9 do 76 dm3 s '. Największą wydajnością sumaryczną charakteryzowały się wypływy z przedziału wysokościowego m n.p.m. (107 o łącznej wydajności ponad 20,5 dm3 s-1). Jest to strefa, w obrębie której istnieje granica nasunięcia zieleńca i związane z nią liczne uskoki i spękania podłoża kredowego. Zmierzona temperatura wypływającej wody pozwoliła ustalić gradient spadku temperatury wraz z wysokością. Wynosił on od l,25 do l,43 C/1 00 m, przy czym najniższa zanotowana temperatura wypływającej wody wynosiła: 4,5 C, a najwyższa: 11 C. Badania ph wypływów wykazały znaczne zróżnicowanie przestrzenne tej cechy wody (zakres zmienności 4-8,5). Najniższym ph charakteryzowały się wody obszarów zabagnionych lub porośniętych gęstym lasem iglastym (wschodnia część obszaru badań), wyższe były związane prawdopodobnie z soczewami dolomitów krystalicznych, w których szczeliny wypełnione iłem w znacznym stopniu spowalniają filtrację, a które pojawiają się w dorzeczu Wapiennego Potoku. Pomiary konduktancji dowiodły istnienia słabego związku z wysokością (gradient od 6f do 7 J.lS cm m). Praktycznie wszystkie skartowane obiekty charakteryzowały się przewodnością mniejszą od 300 J.lS cm ' (naj- 22

2 częściej S cm- 1 ); jedynie kilka wypływów wtórnych, położonych w dnie dolin - większą: S cni.- 1 Dowodzi to generalnie bardzo niskiej mineralizacji ogólnej i braku powiązania wypływającej w ten sposób wody z systemem wód głębokiego krążenia, jakie eksploatowane są w tym rejonie w Dusznikach Zdroju lub były - w Bobrownikach Starych. Równocześnie, można stwierdzić, że czas przebywania wody w skałach jest bardzo krótki a zasilanie wypływów uzależnione jest wyłącznie od opadów atmosferycznych. Nieco większą konduktancją cechują się wody słabych wycieków i źródeł zasilanych z gliniasto-rumoszowej pokrywy zwietrzelinowej w obrębie stoków i den dolinnych. Lucyna Rajehel Zakład Geologii Złożowej i Górniczej, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie Fascynujące źródła karpackie Karpackie źródła wyprowadzają wody mineralne, akratopegi i wody słodkie. Są to wody typu szczaw - wodorowęglanowe, wody chiorkowe - sporadycznie solanki i wody siarczkowe. Różnią się one głównie mineralizacją, składem fizykochemicznym, zawartością składników swoistych (specyficznych) oraz genezą. W terenie możemy je rozpoznać po charakterystycznym smaku, zapachu, osadzie oraz wydobywającym się gazie, głównie C0 lub CH4 2 Niektóre źródła " dzikie " są pięknymi elementami krajobrazu, szczególnie wyprowadzające wody typu szczaw i wody siarczkowe. Charakteryzują się one odmiennym, różnobarwnym osadem na dnie niszy źródeł i drodze odpływu wody. Zjawiska te manifestują się w terenie, zwracają uwagę, przez co zdradzają swoją obecność. Bywają również źródła stylowo obudowane, dostarczające wrażeń estetycznych i niewątpliwie wpływają na atrakcyjność krajobrazu. Wokół niektórych z nich, szczególnie tych wyprowadzających wody mineralne, powstały " mini pijalnie ", które są znane i oblegane przez kuracjuszy i turystów. Wśród nich są również źródła mające swoją udokumentowaną długą i ciekawą historię; to im zawdzięczają swój początek i sławę uzdrowiska i warzelnie. To one były i są nadal miejscami kultu, tematem legend, natchnieniem poetów i malarzy. Usłyszano wreszcie niepowtarzalne dźwięki wydawane przez źródła codziennie od setek lat, z których uchodzi w periodycznych skurczach C0. 2 Stały się przez to inspiracją także dla muzyków, którzy wydali płytę, rejestrując autentyczne brzmienie dźwięków z głębi Ziemi. 23

3 WYDZIAŁ NAUK GEOGRAFICZNYCH UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO === Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Zródła środowiskowe aspekty badań Łódź, września 2006 roku TOMI Pod redakcją: Piotra Moniewskiego Przemysława Tomaiskiego Macieja Ziułkiewicza ŁODZ2006

4 KOMITET ORGANIZACYJNY KONFERENCJI Kierownictwo naukowe: Paweł Jokiel Janusz Burchard Sekretarze naukowi: Piotr Moniewski Maciej Ziułkiewicz Projekt okładki: Maciej Ziulkiewicz Fotografie na okładce: Maciej Ziułkiewicz Wydano z pomocą finansową: Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego Urzędu Miasta Łodzi Copyright 2006 by Wydział Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego Wydawca: Regina Poloniae, Częstochowa Druk: Regina Poloniae, Częstochowa Nakład: 70 egz. ISBN

5 SPIS TREŚCI STRESZCZENIA REFERATÓW I POSTERÓW Sesja 1: ŹR Ó DŁO JAKO OBIEKT BADAWCZY Zdzisław Michalczyk Źródła w badaniach geograficznych Stanisław Staśka Źródła w hydrogeologii ich znaczenie, metodyka badań i wykorzystanie wyników... Piotr Moniewski Terminologia krenologiezna-kłopoty z zastosowaniem Bronisław Janiec Problemy krenologiczne: cechy jakościowe wód źródlanych U Stanisław Czachorawski Fauna źródeł-stan poznania i perspektywy badań... Andrzej T Jankowski Wpływ antropopresji na warunki hydrologiczne źródeł... Sesja II: KRENOLOGIA SUDETÓW I KARPAT Sebastian Buczyński, Bartłomiej Rzonca, Alicja Łapinkiewicz Model krążenia wód podziemnych w zlewni o złożonej budowie geologicznej (Sudety)... Marcin Stępień Znaczenie badań chemizmu wód źródeł niecki krzeszowskiej i jej obrzeżenia (Sudety środkowe) dla rozpoznania lokalnego systemu krążenia wód podziemnych Marcin Stępień Zmienność chemizmu wód źródeł w zależności od warunków przyrodniczych na przykładzie zlewni Ożarskiego potoku i Mąkolnicy (Sudety wschodnie) Włodzimierz Humnicki Hydrogeologiczne badania źródeł Pienińskiego Parku Narodowego Adam Bartnik Zróżnicowanie przestrzenne wybranych cech fizykochemicznych źródeł zlewni Bystrzycy Dusznickiej Lucyna Rajehel Fascynujące źródła karpackie... Sesja III i IV: ŹRÓDŁA WYŻYN POLSKICH 23 Damian Absalan Charakterystyka hydrologiczna i termika źródeł w zlewni Białki Lelowskiej Wojciech Smolarek Charakterystyka hydrologiczna wywierzysk w Strzemieszycach Wielkich na Wyżynie Śląskiej oraz propozycja ochrony ich wód

6 Magdalena Matysik Chemizm i jakość wód wybranych źródeł w zlewni Białki Lelowskiej... Igor Jatulewicz, Joanna Karlikawska Próba wyznaczenia stanowisk referencyjnych dla źródeł zlewni Wiercicy Anna Żurek, Barbara Sulowska Ocena wpływu obszarowych ognisk zanieczyszczeń na jakość wód podziemnych na podstawie obserwacji w źródłach Tadeusz Molenda Antropogeniczne wypływy wód podziemnych- charakterystyka hydrograficzno-hydrochemiczna..._ Leszek Kucharski Flora źródlisk- skład i gatunki wskaźnikowe Bożena Czarnecka, Bronisław Janiec Wpływ wód źródlanych na zróżnicowanie roślinności przełomów rzecznych Roztocza Agata Wojtal Źródła Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej jako ostoje różnorodności glonów: okrzemki (Bacillariophyc ae) Janusz Siwek Uwagi metodyczne dotyczące tworzenia i udostępniania regionalnych baz danych o źródłach (na przykładzie Wyżyn Śląskiej i Małopolskiej) Sesja V i VI: KRENOLOGIA NIŻU POLSKIEGO Krzysztof Puk Wybrane problemy w terminologii krenologicznej Małgorzata Mazurek Wypływy wód podziemnych jako czynnik morfogenetyczny na obszarach młodoglacjalnych Pomorza Zachodniego Joanna Fac-Beneda, Ewa Hryniszak Wypływy wód podziemnych wzdłuż dolnych krawędzi pradalinnych Wojciech Wawrzyniak Próba wydzielenia podtypów wypływów wód podziemnych na klifie bałtyckim w Wolińskim Parku Narodowym Anna Mucha, Marcin Siepak Chemizm wód źródlanych rynny Gryżyńsko-Grabińskiej (Polska Zachodnia)... Elżbieta Jekatierynczuk- Rudczyk Nizinna nisza źródliskowa-miejsce przekształcenia jakości wód podziemnych... Elżbieta Jekatierynczuk- Rudczyk Charakterystyka jakości wody źródlisk Białegostoku... Maria Baścik, Jan Urban Konserwatorska ochrona źródeł w Polsce... 41'

7 Sesja VII: Ź RÓ DŁA OKOLIC ŁODZI Edmund Tomaszewski Znaczenie źródeł reprezentatywnych w szacowaniu zasilania podziemnego rzek Marek Walisch Zasilanie źródłowe małych zlewni regionu łódzkiego Przemysław Toma/ski, Edmund Tomaszewski Rola źródeł w formowaniu odpływu w zlewni Dzierżąznem Piotr Moniewski, Małgorzata Stolarska Zmienność podstawowych właściwości fizykochemicznych wód wypływów w obrębie niszy źródliskowej w Rosanowie Joanna Żelazna-Wieczorek, Maciej Ziulkiewicz Okrzemki bentosowe źródła " Dobieszków " na tle warunków siedliskowych Ewelina Szczepanka Ocena jakości wody w odcinku źródłowym i górnym rzeki Bzury na podstawie analizy okrzemek bentosowych Sesja posterowa Sebastian Buczyński Problems with delineation ofthe main river course (an example ofthe Nysa Kłodzka river) Problem z ustaleniem przebiegu głównego cieku (na przykładzie Nysy Kłodzkiej) Włodzimierz Humnicki Badania izotopowe źródeł pienińskich Włodzimierz Humnicki Obserwacje limnimetryczne źródeł Pienińskiego Parku Narodowego Maciej Ziułkiewicz. Anna Fortunżak Zróżnicowanie hydrochemiczne wód podziemnych w obrębie niszy źródliskowej Maciej Ziulkiewicz, Joanna Żelazna- Wieczorek Stanowisko krasnorostu Hildenbrandia rivularis w rezerwacie " Struga Dobieszkowska ".59 PRZEWODNIK SESJI TERENOWEJ: ŹRÓDŁA OKOLIC ŁODZI STANOWISKO 1: " Piękne Źródło " w Imiełniku Jacek Forysiak, Piotr Moniewski Warunki fizycznogeograficzne strefy krawędziowej Wyżyny Łódzkiej... Joanna Żelazna- Wieczorek Zróżnicowanie algologiczne źródeł strefy krawędziowej Wyżyny Łódzkiej STANOWISKO 2: Dolina Młynówki (Strugi Dobieszkowskiej); Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich Krzysztof J Kurowski, Hieronim Andrzejewski Walory przyrodnicze rezerwatu " Struga Dobieszkowska " w okolicach Strykowa... Joanna Frątczak, Piotr Moniewski Hydrografia zlewni Młynówki... Maciej Ziulkiewicz Źródła w rezerwacie Struga Dobieszkowska"

8 STANOWISKO 3: Źródło ujęte w Dobieszkowie Piotr Moniewski, Maciej Ziulkiewicz Użytkowanie źródeł ooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo 85 STANOWISKO 4: Zlewnia badawcza Zakładu Hydrologii i Gospodarki Wodnej Przemysław Tomaiski Dzierżązna-zlewnia badawcza Zakładu Hydrologii i Gospodarki Wodnej Uniwersytetu Łódzkiego Ooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo 89 STANOWISKO 5: Ź ródlisko w Ciosnach Jacek Forysiak Ukształtowanie terenu i budowa geologiczna zlewni Dzierżąznem , Piotr Moniewski Źródlisko w Ciośnach OooooooooooooooooOOOOoooOOooooooooooooOOoooOOooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo 98 l 00 STANOWISKO 6: Stawy rybne w Ciosnach i źródlisko w Rosanowie Joanna Frątczak Mała retencja Łodzi i okolic- zbiorniki w Ciosnach i Dobieszkowie oooooooooooooooooooooooooo Piotr Moniewski Największe źródlisko w regionie łódzkim (Rosanów) STANOWISKO 7: Ź ródło św. Antoniego w Łagiewnikach Piotr Moniewski Łagiewniki i Las Łagiewnicki l 07 o 00 o 00 o o o o ooo o 00 o o o o o 000 o 00 o o o 00 o o o o o o o 00 l l O

9 WYDZIAŁ NAUK GEOGRAFICZNYCH Ó ===U=N=I=W=E=R=S =Y=TE=T=U=Ł= =D=Z=K=IE=G=O = Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Zródła środowiskowe aspekty badań Łódź, września 2006 roku STRESZCZENIA REFERATÓW I POSTERÓW ŁODZ 2006