Warsztaty terapii zajêciowej szans¹ na integracjê spo³eczn¹ osób niepe³nosprawnych

Transkrypt

1 Tamara Zacharuk Akademia Podlaska w Siedlcach Warsztaty terapii zajêciowej szans¹ na integracjê spo³eczn¹ osób niepe³nosprawnych W³¹czenie osób niepe³nosprawnych w nurt ycia spo³ecznego to jedno z najwa niejszych dzia³añ w procesie ich rehabilitacji. Integracjê spo³eczn¹ osób niepe³nosprawnych traktujê, jak proponuje M. Chodakowska, jako formê ca³oœciowego wsparcia wyznaczaj¹cego efekty rehabilitacji [M. Chodakowska 1997, s ]. Jak podkreœla L. Pytka owo wsparcie mo liwe jest w ró nym zakresie i w ró nym natê eniu, na poziomie rozmaitych struktur, tj.: na poziomie rodziny, œrodowiska lokalnego, szko³y, zak³adu pracy, w p³aszczyÿnie wspólnot religijnych i narodowych [L. Pytka 2000, s. 13]. W przypadku osób niepe³nosprawnych taki rodzaj wsparcia oferuj¹ im Warsztaty terapii zajêciowej. Terapia w warsztacie terapii zajêciowej polega na usprawnianiu fizycznym i psychicznym poprzez zastosowanie ró nych celowych i planowanych zajêæ o charakterze manualnym, intelektualnym (oœwiatowym), rozrywkowym itp. Zajêcia te maj¹ na celu maksymalny rozwój umiejêtnoœci, które umo liwiaj¹ osobie niepe³nosprawnej wykonywanie czynnoœci samoobs³ugowych, prowadzenie, w miarê mo liwoœci, samodzielnego ycia, a nawet podjêcie zatrudnienia. Zajêcia dobierane s¹ w taki sposób, aby ich wykonywanie usprawnia³o uszkodzon¹ czynnoœæ organizmu oraz pozytywnie oddzia³ywa³o na stan psychiczny uczestnika. Warsztat terapii zajêciowej jest placówk¹, która realizuje zadania w zakresie rehabilitacji zawodowej oraz zmierzaj¹ce do ogólnego rozwoju i poprawy sprawnoœci, niezbêdnych do prowadzenia przez osobê niepe³nosprawn¹ niezale nego, samodzielnego i aktywnego ycia na miarê jej indywidualnych mo liwoœci. Warsztaty terapii zajêciowej realizuj¹ te cele poprzez: ogólne usprawnianie, rozwijanie umiejêtnoœci wykonywania czynnoœci ycia codziennego oraz zaradnoœci osobistej,

2 26 przygotowanie do ycia w œrodowisku spo³ecznym, poprzez rozwój umiejêtnoœci planowania i komunikowania siê, dokonywania wyborów, decydowania o swoich sprawach, a tak e innych umiejêtnoœci niezbêdnych w niezale nym yciu, a tak e poprawê kondycji psychicznej, rozwijanie umiejêtnoœci przy zastosowaniu ró nych technik terapii zajêciowej, rozwijanie psychofizycznych sprawnoœci niezbêdnych w pracy, rozwijanie podstawowych i specjalistycznych umiejêtnoœci zawodowych, stwarzaj¹cych mo liwoœæ podjêcia pracy w zak³adzie aktywnoœci zawodowej lub innej pracy o charakterze zarobkowym b¹dÿ szkolenia zawodowego. 1 Podstawê prawn¹ dzia³alnoœci WTZ stanowi Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe³nosprawnych [Dz.U. nr 123, poz. 776 ze zm.], Ustawa z dnia 21 stycznia 2005 r. zmieniaj¹ca ustawê o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe³nosprawnych i ustawê o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe³nosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw [Dz.U. nr 44, poz. 422] oraz Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów terapii zajêciowej [Dz.U. nr 63 poz. 587]. Zgodnie z ustaw¹ o rehabilitacji warsztat oznacza wyodrêbnion¹ organizacyjnie i finansowo placówkê stwarzaj¹c¹ osobom niepe³nosprawnym niezdolnym do podjêcia pracy mo liwoœæ rehabilitacji spo- ³ecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejêtnoœci niezbêdnych do podjêcia zatrudnienia [art. 10A ust. 1]. Warsztaty mog¹ byæ organizowane przez ró nego rodzaju fundacje, stowarzyszenia oraz inne podmioty, które s¹ w stanie je prowadziæ (zatrudniaæ pracowników, zapewniæ odpowiednie formy i metody rehabilitacji dla uczestników). Ich tworzenie i dzia³alnoœæ finansowane s¹ przez Pañstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe³nosprawnych (PFRON) przy wspó³udziale powiatu. Uczestnictwo w zajêciach warsztatu wi¹ e siê z codziennym pobytem w grupie uczestników pod kierunkiem instruktorów terapii i innych 1

3 27 specjalistów. Uczestnik bierze udzia³ w zajêciach z zastosowaniem technik terapii zajêciowej, najczêœciej w ramach ró nych pracowni, takich jak: krawiecko-hafciarska, plastyczna, artystyczna, multimedialna, stolarska, poligrafii i reklamy, gospodarstwa domowego (kulinarna), ceramiczna, ogrodnicza, introligatorska, tkacka. Oprócz takich podstawowych s¹ jeszcze pracownie: doœwiadczania œwiata, metaloplastyczna, artystyczno-teatralna, muzyczno-relaksacyjna, wyrobu œwiecy, skóry i sznurka, rêkodzie³a artystycznego, wikliniarska, techniczna itp. Warsztat jest placówk¹ pobytu dziennego. Czas trwania zajêæ w warsztacie nie mo e wynosiæ wiêcej ni 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo. Wiêkszoœæ uczestników warsztatów w ca³ym kraju jest dowo ona na zajêcia œrodkami transportu znajduj¹cymi siê w posiadaniu placówki b¹dÿ wynajêtymi przez warsztat. Dzieje siê tak, poniewa czêsto osoby niepe³nosprawne mieszkaj¹ w miejscach znacznie oddalonych od warsztatu a dojazd œrodkami komunikacji publicznej jest dla nich niemo liwy ze wzglêdu na brak dogodnych po³¹czeñ, brak dostosowania œrodków masowej komunikacji do potrzeb osób niepe³nosprawnych lub wysokie koszty dojazdu. Podstawê zakwalifikowania osoby niepe³nosprawnej do uczestnictwa w zajêciach organizowanych przez warsztat oraz sk³ad dokumentacji okreœla Rozporz¹dzenie w 11. Osoba niepe³nosprawna musi posiadaæ orzeczenie o stopniu niepe³nosprawnoœci wydane przez Powiatowy Zespó³ do Spraw Orzekania o Stopniu Niepe³nosprawnoœci, najczêœciej mieszcz¹cy siê przy Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie. Oprócz tego dokumentacja ta powinna zawieraæ dane o miejscu zamieszkania, stanie rodzinnym uczestnika, jego warunkach mieszkaniowych i bytowych. Warsztat zobowi¹zany jest do prowadzenia dokumentacji wspó³pracy z rodzicami lub opiekunami uczestników, uwzglêdniaj¹cej daty i czas trwania kontaktów oraz ocenê wspó³pracy, ksi¹ ki pracy oraz indywidualnego zeszytu obserwacji. Do dokumentacji zalicza siê równie indywidualny program rehabilitacji i terapii oraz regulamin organizacyjny warsztatu. Ustawa o rehabilitacji w art. 10a wskazuje grupê osób, które mog¹ uczestniczyæ w zajêciach na warsztatach. Grupê tê stanowi¹ osoby niezdolne do podjêcia pracy. Sprawê tê reguluje ponadto Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepe³nosprawnoœci i stopniu niepe³no-

4 28 sprawnoœci. 2 Zgodnie ze standardami okreœlonymi w tym rozporz¹dzeniu, w celu zakwalifikowania osób niepe³nosprawnych do poszczególnych stopni niepe³nosprawnoœci bierze siê pod uwagê ró ne kryteria okreœlaj¹ce skutki naruszenia sprawnoœci organizmu powoduj¹ce okreœlone ograniczenia. Bazuj¹c na tych kryteriach, osoby niezdolne do pracy otrzymuj¹ orzeczenie o znacznym stopniu niepe³nosprawnoœci. Przy ocenie koniecznoœci korzystania z terapii prowadzonej w WTZ bierze siê pod uwagê tak e, czy upoœledzenie organizmu uniemo liwia podjêcie zatrudnienia, z tym e w przypadku osób upoœledzonych umys³owo i chorych psychicznie przyjmuje siê, i taki stan odpowiada orzeczeniu o co najmniej umiarkowanym stopniu niepe³nosprawnoœci. 3 Podsumowuj¹c mo na stwierdziæ, e uczestnikami warsztatów mog¹ byæ osoby ze znacznym stopniem niepe³nosprawnoœci, a tak e osoby z upoœledzeniem umys³owym i zaburzeniami psychicznymi z umiarkowanym stopniem niepe³nosprawnoœci. Zajêcia w warsztacie prowadzone s¹ zgodnie z indywidualnym programem rehabilitacji i terapii przygotowanym dla uczestnika przez radê programow¹ warsztatu, w którym okreœla siê: formy rehabilitacji, zakres rehabilitacji, metody i zakres nauki umiejêtnoœci, formy wspó³pracy z rodzin¹ lub opiekunami, planowane efekty rehabilitacji, osoby odpowiedzialne za realizacjê programu rehabilitacji. Ponadto programy powinny zawieraæ diagnozê uczestnika zawieraj¹c¹ opis struktury rodziny, charakterystykê cz³onków rodziny i relacje emocjonalne panuj¹ce w rodzinie. Poza tym opis wa nych wydarzeñ w rodzinie, historiê oddzia³ywañ rodziny na uczestnika, funkcjonowanie emocjonalne osoby niepe³nosprawnej podstawowe problemy, potrzeby, konflikty i zahamowania oraz nieadekwatne wyobra enia. Liczebnoœæ grup terapeutycznych reguluje 13 ust. 5 rozporz¹dzenia stanowi¹cy, e: Liczebnoœæ grup terapeutycznych oraz pracuj¹cych w grupie instruktorów terapii zajêciowej ustala siê w zale noœci od stopnia i rodzaju niepe³nosprawnoœci uczestników. Przepis ten daje mo liwoœæ prowadzenia zajêæ zarówno w grupach licznych, jak i ma- 2 Dz.U. nr 139, poz Misztal M. Warsztaty Terapii Zajêciowej, op. cit., s. 102.

5 29 ³ych, dostosowanych do potrzeb i mo liwoœci uczestników oraz charakteru prowadzonych zajêæ. Wa na jest zasada, aby na ka de piêæ osób w dowolnie liczebnej grupie przypada³ jeden pracownik-terapeuta, instruktor nauki zawodu, muzykoterapeuta. 4 Warsztaty, podobnie jak wszystkie inne placówki wspomagaj¹ce proces rehabilitacji i terapii, rozpoczynaj¹ pracê z uczestnikami, w miarê potrzeb, od prowadzenia treningów na poziomie podstawowym tzn. w zakresie dbania o higienê osobist¹ i wygl¹d zewnêtrzny, a nastêpnie realizuj¹ trening umiejêtnoœci komunikacji spo³ecznej oraz trening rozwi¹zywania sytuacji konfliktowych. Wiele warsztatów prowadzi tak e edukacjê seksualn¹ z zakresu wiedzy o fizjologii w³asnego cia³a i ycia intymnego oraz trening umiejêtnoœci ochrony przed molestowaniem i wykorzystywaniem seksualnym. Oprócz tego warsztaty organizuj¹ dla swoich uczestników szereg zajêæ rekreacyjno-sportowych. Dziêki uczestnictwu w tych zajêciach osoby niepe³nosprawne poprawiaj¹ swoj¹ kondycjê psychofizyczn¹, nastêpuje ogólna poprawa stanu zdrowia i samopoczucia. Do zajêæ tych zaliczyæ mo na wycieczki turystyczno-krajoznawcze, do muzeów, kin, teatrów, na wystawy, ale równie udzia³ w zawodach, turniejach oraz olimpiadach sportowych. Powszechn¹ form¹ terapii jest arteterapia prowadzona poprzez wytwarzanie rêkodzie³ oraz teatroterapia prowadzona poprzez przygotowywanie i wystawianie sztuk teatralnych. W zakresie rehabilitacji zawodowej warsztaty prowadz¹ treningi przygotowania do podjêcia pracy, które polegaj¹ na niesieniu pomocy w szukaniu informacji o pracy, kompletowaniu dokumentów potrzebnych do zatrudnienia, pisaniu podania, yciorysu, CV. Metody prowadzenia treningów oraz innych zajêæ w warsztacie s¹ bardzo zró - nicowane i bogate. Ale zale ¹ przede wszystkim od kwalifikacji i umiejêtnoœci pracuj¹cych w nim osób. Polski model pracy dla osób niepe³nosprawnych obejmuje zatrudnienie osób niepe³nosprawnych, g³ównie osób ze znacznym stopniem niepe³nosprawnoœci, w warsztatach terapii zajêciowej lub w zak³adach aktywnoœci zawodowej, pracê w zak³adach pracy chronionej i w niewystarczaj¹cym stopniu pracê na otwartym rynku pracy. Celem WTZ oraz ZAZ, jako przejœciowych form zatrudnienia, mia³oby byæ przygotowanie ciê ej niepe³nosprawnych do pracy bezpoœrednio na stano- 4 Misztal M. Warsztaty Terapii Zajêciowej, op. cit., s. 73.

6 30 wisku pracy. W praktyce WTZ i ZAZ nie nad¹ aj¹ za wymogami otwartego rynku pracy i nie przygotowuj¹ uczestników do samodzielnego starania siê o pracê na otwartym rynku pracy. Wed³ug danych Ministerstwa Pracy i Polityki Spo³ecznej, w wiêkszoœci przypadków zatrudnienie osób niepe³nosprawnych mia³o charakter zatrudnienia chronionego w zak³adach pracy chronionej (200 tys. w I pó³roczu 2004 roku, w II pó³roczu spadek do oko³o 190 tys. osób). Zatrudnienie to jest finansowane przez system subwencji dla podmiotów o statusie zak³adu chronionego oraz poprzez stosowanie ulg i zaniechañ podatkowych wobec tych zak³adów. Od stycznia 2004 roku nie tylko zak³adom pracy chronionej, lecz wszystkim przedsiêbiorcom, którzy zatrudniaj¹ co najmniej 6% osób niepe³nosprawnych, przys³uguje prawo do miesiêcznego dofinansowania do wynagrodzeñ pracowników niepe³nosprawnych w wieku produkcyjnym. Ta regulacja wp³ynê³a na nieznaczne zwiêkszenie zainteresowania pracodawców z otwartego rynku pracy zatrudnieniem niepe³nosprawnych. W Polsce tak jak w Europie odchodzi siê od systemu pracy chronionej, poniewa nie zda³ on egzaminu [J. Kalita 2006, s. 6]. Integracja spo³eczna osób niepe³nosprawnych w ogromnym stopniu zale y od podejmowania przez osoby niepe³nosprawne pracy zawodowej na otwartym rynku pracy. Nale y mieæ nadziejê, e WTZ bêd¹ w stanie przygotowaæ swoich uczestników do podjêcia pracy w zmieniaj¹cej siê rzeczywistoœci spo³ecznej, gospodarczej i politycznej, a pracodawcy skorzystaj¹ z przys³uguj¹cych im korzyœci oferowanych przez pañstwo, wynikaj¹cych z zatrudniania osób niepe³nosprawnych. Bibliografia 1. Kalita J., Sytuacja osób niepe³nosprawnych na rynku pracy oraz rola organizacji pozarz¹dowych œwiadcz¹cych us³ugi dla tej grupy beneficjentów, Fundacja Inicjatyw Spo³eczno-Ekonomicznych, Warszawa Majewski T., Rehabilitacja zawodowa osób niepe³nosprawnych, Centrum badawczo-rozwojowe rehabilitacji osób niepe³nosprawnych, Warszawa Misztal M., Warsztaty Terapii Zajêciowej. Prawo i praktyka, Wydawnictwa Profesjonalne ALPHA pro Sp. z o.o., Ostro³êka 2005.

7 31 4. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo- ³ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe³nosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 ze zm.). 5. Ustawa z dnia 21 stycznia 2005 r. zmieniaj¹ca ustawê o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe³nosprawnych i ustawê o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe³nosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 44, poz. 422). 6. Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów terapii zajêciowej (Dz.U. nr 63 poz. 587).