TRAWIANKA PERCCOTTUS GLENII NA WYBRANYCH STANOWISKACH STARORZECZY WISŁY W POLSCE I BAGIEN POD DROHICZYNEM W BIAŁORUSI

Transkrypt

1 Kulon 21 (2016) 83 Kulon 21 (2016), PL ISSN Ryby Witold Strużyński, Vitold Pestis, Yevgeny Dobruk, Marek Balcerak TRAWIANKA PERCCOTTUS GLENII NA WYBRANYCH STANOWISKACH STARORZECZY WISŁY W POLSCE I BAGIEN POD DROHICZYNEM W BIAŁORUSI W pracy zaprezentowano efekty odłowów trawianki Perccottus glenii prowadzonych na czterech lewostronnych starorzeczach Wisły na odcinku od miejscowości Świerże Górne (powiat kozienicki) do Warszawy (październiku w latach ) oraz na sieci kanałów melioracyjnych zwartego zespołu bagien w okolicach wsi Jamnik (wrzesień 2014) na południowy zachód od Drohiczyna na Białorusi, (25 km od granicy z Ukrainą), ryc. 1. Odłowy prowadzono przy użyciu rybackiego kasarka na drewnianym stylisku o długości 2 m o oczkach siatki 0,5 cm. Materiał badawczy był pobierany poprzez 10-krotne przeciąganie kasarka wzdłuż roślinności wodnej. Dodatkowo w celu wykazania innych przedstawicieli ichtiofauny stosowano siatkowe narzędzia pułapkowe, wykorzystywane między innymi w monitoringu strzebli błotnej Eupallasella percnurus (Kusznierz 2010). W pułapkach nie stwierdzano trawianek. W przypadku stanowisk białoruskich efektywność połowu sięgała do ponad 20 osobników w różnym wieku, których długość wynosiła mm (tab.). Odłowy prowadzono na kanałach mających połączenie z pobliskim gospodarstwem rybackim oraz rowach uchodzących do Kanału Dnieprzańsko-Bużańskiego zwanego kiedyś Kanałem Królewskim, łączącym dorzecze Dniepru i Wisły (ryc. 1). Według informacji lokalnych, białoruskich wędkarzy, trawianka występuje tam od dziesięcioleci a w języku białoruskim nazywana jest ratanem. W przypadku odłowów prowadzonych na starorzeczach Wisły, skoncentrowano się na Jeziorze Powsinkowskim w Wilanowie/Powsinku, Jeziorze Goździe pod Konstancinem, dwoma starorzeczami bez nazwy pod Ryczywołem/Świerżami (ryc. 2). Tylko jedno z tych stanowisk charakteryzowało się powierzchnią lustra wody, nie przekraczającą 0,1 ha (pod Ryczywołem, ok. 1 km w górę od ujścia Radomki do Wisły). Pozostałe stanowiska to zbiorniki o powierzchni od 2 do 11 ha. W przypadku stanowisk z okolic Ryczywołu/Świerży, nie są one zarybiane innymi rybami a liczebność połowowa i przedział długości całkowitej trawianki jest zbliżona do wyników z Białorusi. Natomiast w jeziorze Powsinkowskim

2 84 Kulon 21 (2016) i Goździe, przy każdorazowym zaciągu kasarkiem odławiano poniżej 10 osobników o długości nie przekraczającej 100 mm (tab.). Ryc.1. Miejsce odłowu trawianki Perccottus glenii w okolicach Drohiczyna (Białoruś) Fig. 1. Distribution of catch sites of Perccottus glenii near Drohiczyn (Belarus) Ryc. 2. Miejsce odłowu trawianki Perccottus glenii w okolicach Warszawy (Powsinek, Konstancin-Jeziorna) i Kozienic (Ryczywół, Świerże) w Polsce Fig. 2. Distribution of catch sites of Perccottus glenii near Warsaw (Powsinek, Konstancin -Jeziorna) and Kozienice (Ryczywół, Świerże) in Poland

3 Kulon 21 (2016) 85 Warto podkreślić, że w niezarybianych zbiornikach, jedynym przedstawicielem ichtiofauny była trawianka. Nie stwierdzono ani jednego przedstawiciela rodzimej ichtiofauny w narzędziach pułapkowych. Istotnym jest również fakt, że w okolicach Ryczywołu i Świerży prowadzono wiosną 2014 i 2015 inwentaryzację płazów. W stanowiskach opanowanych przez trawiankę nie wykazano obecności traszki zwyczajnej Triturus vulgaris i grzebieniastej T. cristatus (dane niepublik. autorów) a larwy płazów bezogoniastych pod koniec ich metamorfozy nie występowały masowo. Należy przypuszczać, że stanowiska izolowane, wykorzystywane w przeszłości przez batrachofaunę mogą na skutek ogromnej presji trawianki ulec całkowitej zagładzie. Potwierdzeniem tych obserwacji mogą być wyniki innych autorów (Wałowski i Wolnicki 2010), sugerujące wybitny wpływ trawianki na płazy w drobnych zbiornikach astatycznych. Również inny cenny przyrodniczo gatunek ryby strzebla błotna, podlega niezwykle silnej presji co w konsekwencji prowadzi do jej wyginięcia (Wolnicki i Sikorska 2007). Tempo ekspansji trawianki związane jest również z jej specyficzną biologią, m.in. ogromną odpornością na wahania temperatury oraz wysychanie lub przemarzanie zbiorników wodnych (Terlecki 2000). Sokolov (2001) potwierdził zimowanie trawianki bezpośrednio w lodzie lub osadach dennych. Również specyfika rozrodu sprzyja rozprzestrzenianiu się tego gatunku. Sikorska et. al. (2007), podkreśla, że trawianka wysoką przeżywalność zawdzięcza zarówno wielomiotowości jak i sprawowaniu opieki nad złożoną ikrą. Tab. Wyniki odłowu trawianki Perccottus glenii Table. Results of catch of Perccottus glenii. (1) Site, (2) Number of catches, (3) Range of total length Stanowisko (1) Liczba odłowionych osobników (2) Zakres długości całkowitej (mm) (3) Kanał 1 (Białoruś-Jamnik) Kanał 2 (Białoruś-Jamnik) Jezioro Powsińskie Jezioro Goździe Starorzecze Ryczywół Starorzecze Świerże Według rosyjskich ichtiologów (Litvinov i O Gorman 1996, Bogucka i Naseka 2002), w większych siedliskach wodnych trawianka ulega regulacji przez inne gatunki ryb drapieżnych.

4 86 Kulon 21 (2016) Trawianka jest niewielką rybą zaliczaną do rzędu okoniokształtnych i rodziny Odontobutidae. Pochodzi z dorzecza Amuru na Dalekim Wschodzie (Witkowski 2011). Ekspansję tego gatunku zapoczątkowali rosyjscy akwaryści. Pierwsze introdukcje trawianki przeprowadzono w okolicach Petersburga, w roku 1916 a kolejne w okolicach Moskwy w 1948 r. Stosunkowo szybkie przedostanie się do sieci wód otwartych doprowadziło do inwazji gatunku w wodach Europy, potęgowanej zarybieniami innych ryb o znaczeniu gospodarczym. Trawianka bardzo często staje się gatunkiem przypadkowym w materiale zarybieniowym tym samym tempo jest rozprzestrzeniania staje się intensywniejsze. Trawianka została już odnotowana w Białorusi, Bułgarii, Estonii, Kazachstanie, Litwie, Łotwie, Mołdawii, Polsce, Rosji, Rumunii, Serbii, Słowacji, Ukrainie i Węgrzech (Reshetnikov i Ficetola 2011). W Białorusi została stwierdzona po raz pierwszy przez Kostyuchenko (1972) a w Polsce przez Antychowicza (1994). Podziękowanie dla kolegi dr Grigory a Yanuty z Białoruskiej Akademii Nauk za przewodnictwo w terenie. Literatura Antychowicz J Perccottus glenii w naszych wodach. Kom. Ryb. 2: Bogucka N. G., Naseka A.M., Perccottus glenii Dybowski Freshwater Fishes of Russsia, Zoological Institute RAS. Pisces/taxbasee/species_elpercottutus_el.htm Kostyuchenko A. A Results of the introduction of fishesinto the natural waterbodies of Belarus. Abstracts of the scientific conference on the resuts and perspectives of acclimatization of fishes and invertebrates in waterbodies of the USSR. Frunze, Kusznierz W Strzebla błotna Eupallasella percnurus. W: Makomaska -Juchiewicz M. (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część I, s GIOŚ, Warszawa. Litvinov A. G., O Gorman R Biology of Amur sleeper (Perccottus glehni) in the delta of the Selenga River, Buryatia, Russia. Journal of Great Lakes Researches 22: Reshetnikov A., Gentile Francesco Ficetola G.F Potential range of the invasive fish rotan (Perccottus glenii) in the Holarctic. Biol. Invasions 13: Sikorska J., Wolnicki J., Kamiński R Czym skorupka za młodu nasiąknie, czyli ABC wczesnego rozwoju trawianki Perccottus glenii. Kom. Ryb. 3: Sokolov L. I On wintering of Perccottus glenii in the water-bodies of the Amur River. Voprosy Ichtiologii 41: Terlecki J Trawianka Perccottus glenii Dybowski, W: Brylińska M. (red.) Ryby słodkowodne Polski. PWN, Warszawa: Wałowski J., Wolnicki J Występowanie i biologia trawianki Perccottus glenii, Dybowski Kom. Ryb. 114, 1: 6-11.

5 Kulon 21 (2016) 87 Wolnicki J., Sikorska J Trawianka. Przyr. Pol.: Adresy autorów: Witold Strużyński, Marek Balcerak, Wydział Nauk o Zwierzętach, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, ul. Ciszewskiego 8, Warszawa Vitold Pestis, Yevgeny Dobruk, Grodno State Agrarian University, Belarus, Grodno Tereshkova street, 28 PERCCOTTUS GLENII IN OXBOW LAKES OF THE VISTULA RIVER IN THE MAZOVIAN LOWLAND IN POLAND AND WETLAND IN BELARUS (NEAR DROHICZYN) Summary The aim of the study was to record the occurrence several populations of Perccottus glenii from small drainage canals in wetland in Belarus (near Drohiczyn) and small Vistula oxbow lakes in Mazovia (Poland). Probably, populations of Perccottus glenii can eliminate larval and juvenile forms of local amphibians. Key words: Perccottus glenii, occurrence, Belarus, Poland.