problematyki kształtowania kapitału społecznego na obszarze Lubelsko-Wołyńskiego pogranicza

Transkrypt

1 , s Problematyka kształtowania kapitału społecznego na obszarze Lubelsko-Wołyńskiego pogranicza Process of formation of social capital in the Polish-Ukrainian frontier zone Projekt badawczy Koła Naukowego studentów Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji w Lublinie (Wydział Ekonomii) S t r e s z c z e n i e W artykule autorzy przeprowadzają diagnozę problematyki kształtowania kapitału społecznego na obszarze Polsko-Wołyńskiego pogranicza. Na początku prezentacji definiują pojecie ekonomii społecznej, przedstawiają jej różne aspekty i określają różnorodne funkcje. Opisują podstawowe problemy oraz sposoby ich rozwiązania. Następnie przybliżają zarys ekonomii społecznej na podstawie charakterystyki wybranych organizacji pozarządowych prosperujących na obszarze województwa Lubelskiego i obwodu Wołyńskiego. S u m m a r y The authors discuss the process of formation of social capital in the Polish-Ukrainian frontier zone (Lublin voievodship and Volyn' oblast). They define the concept of social economics, ilustrate its various aspects and define particular functions. They describe the basic issues and possible solutions to improve social capital as well as they present the outline of social economics based on the characteristics of the selected non-governmental organisations existing in both regions. S ł o w a k l u c z o w e : ekonomia społeczna, integracja społeczna, kapitał ludzki K e y w o r d s : social economics-social integration-human capital

2 398 WSEI Scientific Journal series: ECONOMICS, 8(1/2014) Konstytucja RP, Art.20 Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. 1. Istota ekonomii społecznej Ekonomia społeczna to tylko jeden ze sposobów określenia działalności gospodarczej, która łączy w sobie cele społeczne i ekonomiczne. Bywa ona określana również jako gospodarka społeczna lub przedsiębiorczość społeczna. Pojęcie ekonomii społecznej jest bardzo szerokie. Aby je dobrze zrozumieć, warto opisać instytucje stanowiące rdzeń tego środowiska tzw. przedsiębiorstwa społeczne. Najbardziej popularną i często stosowaną definicją jest definicja sformułowana przez pracowników europejskiej sieci badawczej EMES. Według niej za przedsiębiorstwo społeczne uznaje się działalność o celach głównie społecznych, z której zyski w założeniu są reinwestowane w te cele lub we wspólnotę, a nie w celu maksymalizacji zysku lub zwiększenia dochodu udziałowców czy też właścicieli. EMES określa kryteria społeczne i ekonomiczne, którymi powinny charakteryzować się inicjatywy wpisujące się w ekonomię społeczną. KRY TERIA EMES 1. Kryteria ekonomiczne: prowadzenie w sposób względnie ciągły, regularny działalności przy wykorzystaniu instrumentów ekonomicznych; niezależność, suwerenność instytucji w stosunku do instytucji publicznych; ponoszenie ryzyka ekonomicznego; istnienie choćby nielicznego płatnego personelu. 2. Kryteria społeczne: wyraźna orientacja na społecznie użyteczny cel przedsięwzięcia; oddolny, obywatelski charakter inicjatywy; specyficzny, możliwie demokratyczny system zarządzania; możliwie wspólnotowy charakter działania; ograniczona dystrybucja zysków. Ten zestaw kryteriów jest definicją idealnego przedsiębiorstwa społecznego. Od przedsięwzięć zaliczanych do tego sektora nie wymaga się spełnienia wszystkich kryteriów, lecz większości z nich.

3 Koło Naukowe Ekonomii, Problematyka kształtowania kapitału społecznego Funkcje przedsiębiorstw społecznych Przedsiębiorstwa społeczne mogą pełnić bardzo różnorodne funkcje. Są to: Integracja społeczna i działalność na rynku pracy Przedsiębiorstwa takie mają na celu stworzenie miejsc pracy oraz integrację dla grup wykluczonych społecznie. Są to m.in. różne spółdzielnie socjalne czy fundacje prowadzące działalność na rzecz integracji społecznej osób np. niepełnosprawnych. Dostarczanie usług publicznych a) Usługi społeczne: Do usług społecznych możemy zaliczyć np. działania na rzecz bezdomnych mające pomóc im w wyjściu z tego stanu, usługi opiekuńcze, edukacyjne, itp. b) Usługi techniczne Do usług technicznych można zaliczyć np.usługi spółdzielni socjalnych prowadzących działania na rzecz utrzymania i porządkowania zieleni miejskiej, czy prowadzących prace związane z segregacją oraz utylizacją odpadów. Usługi o charakterze wzajemnym Są to różne systemy barterowe, spółdzielnie telefoniczne, ubezpieczenia wzajemne, banki czasu itp. Usługi na otwartym rynku Są to usługi prowadzone np. w branży usług gastronomicznych, hotelarskich, wypoczynkowych gdzie usługodawcami są często osoby niepełnosprawne czy po kryzysach psychicznych. Zyski uzyskane z tych usług są przeznaczane na rehabilitację osób niepełnosprawnych Dostarczanie dóbr publicznych i rozwój wspólnot lokalnych Często są to usługi prowadzone w miejscach gdzie było duże zagrożenie biedą i bezrobociem, a gdzie miejscowa ludność wzięła sprawy w swoje ręce i zaczęła świadczyć usługi np. turystyczne, co powoduje większą integracje wspólnot lokalnych. Działalność handlowa i produkcyjna. Przedsiębiorstwa oparte na ekonomii społecznej często podejmują też działalność gospodarczą. Są to przedsiębiorstwa prowadzone przez osoby wykluczone społecznie- uzależnionych od narkotyków czy alkoholu- i pozwalające im na integracje społeczną.

4 400 WSEI Scientific Journal series: ECONOMICS, 8(1/2014) Rysunek 1 sygnalizuje, że ekonomia społeczna jest obszarem, w którym przenikają się podstawowe segmenty systemu społecznego. Choć najmocniej związana jest z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego (jest to trzeci sektor), to jednocześnie mieszczą się w niej określone działania sektora publicznego (np. polityka zatrudnienia i polityka integracji społecznej) oraz sektora prywatnego (np. społeczna odpowiedzialność biznesu) 3. Przedsiębiorstwa społeczne w Polsce i na Lubelszczyźnie W Polsce ilość organizacji społecznych sięga placówek. W odniesieniu do poszczególnych regionów Polski ta liczba rozkłada się następująco: Najwięcej znajduje się w województwie mazowieckim i ich liczba sięga 14tysiecy,następnym z kolei jest województwo śląskie 8 tysięcy. Najmniejsza ilość organizacji znajduje się w województwach: podlaskim, opolskim i świętokrzyskim i jest ich po 2 tysiące, a województwo lubelskie liczy 4 tysiące organizacji społecznych. Jednym z podstawowych problemów ekonomii społecznej jest jej finansowanie. W Polsce do najczęściej wykorzystywanych źródeł finansowania zaliczamy: 61% składki członkowskie (w 61% przypadkach) 49% środki od administracji samorządowej

5 Koło Naukowe Ekonomii, Problematyka kształtowania kapitału społecznego % darowizny od instytucji i przedsiębiorstw 29% od osób indywidualnych 17% odsetki bankowe 17% środki z 1% podatku Na obszarze województwa lubelskiego znajduje się 4 tyś. zarejestrowanych organizacji, które możemy podzielić na siedem segmentów, są to: Co do zatrudnienia, to w 94% organizacji członkowie pracują bez wynagrodzenia. Pracowników etatowych zatrudnia 19% organizacji; są to przeciętnie 2 osoby. Z wolontariuszami z zewnątrz współpracuje 55% organizacji. Jednym z przykładów przedsiębiorstw ekonomii społecznej jest Stowarzyszenie Zamojskie Centrum Wolontariatu, które powstało z inspiracji Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie i zostało zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym tr zynastego grudnia 2002 roku. Głównym celem Stowarzyszenia jest promowanie idei woluntarystycznej oraz organizowanie i koordynowanie działań wolontarystycznych. Ponadto prowadzą Biuro Pośrednictwa Pracy dla wolontariuszy organizują szkolenia dla korzystających i koordynatorów pracy woluntarystycznej, a także tworzą podstawowe i specjalistyczne szkolenia dla wolontariuszy, przygotowują organizacje i instytucje do współpracy z wolontariuszami, organizują międzynarodowe spotkania młodzieży, promują wolontariat w środowisku lokalnym. Wolontariat młodzieżowy w Zamościu rozwija się bardzo prężnie.w pierwszym etapie działania Stowarzyszenie pozyskało około 40 wolontariuszy, z każdym rokiem współpraca ze szkolnymi klubami owocuje zrzeszeniem kilkuset nowych wolontariuszy. Działają oni miedzy innymi w hospicjach, świetlicach

6 402 WSEI Scientific Journal series: ECONOMICS, 8(1/2014) kuratorskich domów dziecka, szpitalach na oddziałach medycyny paliatywnej i opieki długoterminowej. Wolontariusze wraz z opiekunami za swoja działalność otrzymali w 2004 roku tytuł: Wolontariuszy Roku Lubelszczyzny przyznany przez Regionalne Centrum Wolontariatu w Lublinie. Kolejnym przykładem organizacji społecznej na obszarze województwa lubelskiego jest Regionalne Centrum Ekonomii Społecznej. Jest to jedna z pięciu takich organizacji działających w całej Polsce. Obejmuje ona swoimi działaniami województwa: podkarpackie, lubelskie i podlaskie. Celem jej działalności jest umożliwienie OWES-om dostępu do najlepszych krajowych ekspertów/ertek oraz praktyków z zakresu ekonomii społecznej. W ramach wsparcia OWES oferują: 1. Szkolenia i warsztaty; 2. Doradztwo; 3. Pomoc w budowie partnerstw lokalnych; 4. dobre praktyki i doświadczenia ONZ w podobnych działaniach na świecie i regionie, oraz w ramach Inicjatywy Global Compact. W ramach działań integracyjnych oferują 1. Udział w spotkaniach sieciujących OWES; 2. Wymianę informacji z aktualnymi ofertami i aktualnymi ofertami i informacjami z regionu. Wspierają interesy środowiska ekonomii społecznej: Działania rzecznicze polegają na: 1. Reprezentowaniu OWES-ów podczas konsultacji dokumentów strategicznych na szczeblu administracji samorządowej; 2. Tworzeniu regionalnych paktów na rzecz ekonomii społecznej; 3. Współpracy z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej; 4. Konsultowaniu strategii Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej oraz działań w obszarze ekonomii społecznej, w szczególności w ramach PO KL. Prowadzą też działania promocyjne i informacyjne: 1. Promują sektor ekonomii społecznej, w szczególności inicjatywy podejmowane przez OWES-y prezentujące informacje na temat ich ofert i działań na portalu; 2. Przygotowują biblioteczkę ekonomii społecznej czyli publikacje zebrane oraz wydane w ramach ZSWES; 3. Organizują Ogólnopolskie Spotkanie Ekonomii Społecznej.

7 Koło Naukowe Ekonomii, Problematyka kształtowania kapitału społecznego Ekonomia społeczna na Wołyniu Organizacje pozarządowe w Ukrainie są moim zdaniem w lepszej sytuacji niż NGO w pozostałych krajach Europy Wschodniej Paweł Prokop fundator i prezes Fundacji Inicjatyw Menedżerskich Doradca Prezydenta Miasta Lublin Można powiedzieć, że sektor obywatelski godnie przeszedł pierwszy etap po okresie radzieckim. Ten etap to powoływanie i tworzenie instytucji społeczeństwa obywatelskiego lub, używając innej nazwy obywatelskich organizacji pozarządowych. Obecnie mamy już do czynienia z przejściem od działalności zewnętrznej do działań wewnętrznych. Ponieważ państwo nie radzi sobie z ogromną częścią swoich obowiązkow (socjalnych, kwestią obrony praw człowieka i rozwoju demokratycznego), organizacje pozarządowe zmuszone są do ukierunkowania swojej działalności na udzielanie pomocy państwu, realizując w rzeczywistości te zadania, ktorych ono nie wykonuje. W związku z tym istnieje spora liczba organizacji, ktore świadczą usługi socjalne, udzielają pomocy prawnej, rozwiązują inne problemy grup docelowych. W 2011 roku na Wołyniu istniało 780 przedsiębiorstw społecznych, już w 2013 roku ta liczba wzrosła do 857 przedsiębiorstw, co znaczy wielki rozwój ekonomii społecznej i wzrost współdziałania państwa i społeczeństwa. Wołyńska ekonomia społeczna wyróżnia się różnorodnością kierunków działalności. I tak: 1. w sektorze Integracja społeczna i działalność na rynku pracy funkcjonuje 11.5% przedsiębiorstw; 2. w sektorze Dostarczanie usług publicznych funkcjonuje 42.3% przedsiębiorstw (z nich 34.6% w Usługach społecznych i 7.7% w Usługach technicznych ); 3. w Usługach o charakterze wzajemnym funkcjonują 13.4% przedsiębiorstw 4. sektor Usługi na otwartym rynku dotyczy 7.6% przedsiębiorstw; 5. w sektorze Dostarczanie dóbr publicznych i rozwój wspólnot lokalnych funkcjonuje 21.3% przedsiębiorstw; 6. w sektorze Działalność handlowa i produkcyjna 3.9%. Ciekawym zjawiskiem są nowe, młodzieżowe organizacje (często nawet nie organizacje, a inicjatywy), wśród których funkcjonuje 13.4% przedsiębiorstw.

8 404 Zeszyty Naukowe WSEI seria: EKONOMIA, 8(1/2014) WSEI Scientific Journal series: ECONOMICS, 8(1/2014) Co do zatrudnienia osób w przedsiębiorstwach ekonomii społecznej, używając terminologii medycznej,można powiedzieć, że pacjent jest raczej martwy, niż żywy. Wymownie potwierdzają to dane socjologiczne, które odnotowują aktywność społeczną na poziomie 2 % obywateli. Spośród 857 organizacji na palcach można policzyć te, które mają ponad dziesięciu aktywnych członków. Nad projektem pracowali studenci: 1. Falchuk Tetyana 2. Stankiewicz Dorota 3. Kuzmicz Łukasz 4. Łusoń Emil 5. Odrobynko Ruslan 6. Jurak Olga 7. Woś Anastazja 8. Roliński Piotr 9. Bober Eliza W imieniu wszystkich uczestników Koła Naukowego studentów Wydziału Ekonomii WSEI pragniemy złożyć podziękowania Panom Prof. dr Marianowi Stefańskiemu oraz Prof. dr hab. Januszowi Gudowskiemu za patronat i pomoc w tworzeniu tego projektu.