Włókno w żywieniu loch: jak je dostarczyć i po co?

Transkrypt

1 Włókno w żywieniu loch: jak je dostarczyć i po co? Autor: dr inż. Anna Szuba-Trznadel Data: 23 stycznia 2017 Utrzymanie loch w optymalnej kondycji należy do najważniejszych zadań hodowców trzody chlewnej. Kondycja jest jednocześnie odzwierciedleniem stanu odżywienia i warunków, w jakich zwierzęta są utrzymywane. Ponadto silnie wpływa na wskaźniki użytkowości rozrodczej, w tym przede wszystkim na skuteczność inseminacji oraz liczbę urodzonych i odchowanych prosiąt. Szczególne znaczenie ma włókno w żywieniu loch. Sprawdźcie dlaczego! Żywienie loch prośnych oraz karmiących stanowi trudność ze względu na duże różnice w zapotrzebowaniu na podstawowe składniki odżywcze oraz związane z tym zmiany objętości zadawanej paszy w poszczególnych fazach cyklu produkcyjnego. Z reguły po pokryciu loch obniża się dzienną dawkę pokarmową do ok. 2,5 kg paszy pełnoporcjowej, co zapewnia im pokrycie zapotrzebowania na składniki pokarmowe, ale z drugiej strony implikuje nowe problemy. Jest to po pierwsze obniżenie dobrostanu loch, które fizycznie 1 / 13

2 odczuwają głód, gdyż w czasie laktacji dostawały paszę do woli. Po drugie zaś zmniejszenie objętości zadawanej paszy w ciąży sprzyja problemom w rozkarmianiu loch na porodówce, co wydłuża okres ujemnego bilansu energetycznego. Z reguły po pokryciu loch obniża się dzienną dawkę pokarmową do ok. 2,5 kg paszy pełnoporcjowej, co zapewnia im pokrycie zapotrzebowania na składniki pokarmowe, ale z drugiej strony implikuje nowe problemy. Zapewnienie odpowiednio wysokiego poziomu włókna w żywieniu loch prośnych przynosi zarówno korzyści ekonomiczne hodowcy, jak również zapewnia właściwy dobrostan zwierzętom. Stąd też, duże znaczenie w żywieniu loch prośnych stanowią surowce charakteryzujące się wysoką zawartością włókna (produkty przemysłu rolno-spożywczego, w tym: otręby, susze, wysłodki buraczane, pulpy ziemniaczane, wytłoki jabłeczne, śruta słonecznikowa itp.). Czym jest włókno? Włókno jest składnikiem zaliczanym do węglowodanów. Od wielu lat w użyciu funkcjonuje termin włókna surowego; zalicza się do niego m.in. związki strukturalne ścian komórkowych roślin (celuloza, hemicelulozy, kutyna, suberyna) i ligninę. W nowoczesnym żywieniu preferuje się stosowanie pojęcia włókna pokarmowego. W skład którego, oprócz składników strukturalnych, wchodzą polisacharydy nieskrobiowe (β-glukany, ksylany, arabiniany, galaktany, pektyny), skrobia oporna i chityna. Zatem definicja ta obejmuje więcej substancji niż włókno surowe. 2 / 13

3 Nieodpowiednie żywienie loch prośnych może zmniejszyć liczebność miotu bądź zwiększyć liczbę upadków prosiąt. Składniki włókna można podzielić na rozpuszczalne w wodzie (pektyny, większość hemiceluloz, niektóre polisacharydy) i nierozpuszczalne (ligninę, celulozę, niektóre hemicelulozy, β-glukany). Zdolność rozpuszczania włókna związana jest ze zjawiskiem pęcznienia oraz tworzenia żelu (frakcje nierozpuszczalne włókna również pęcznieją, ale nie wykazują zdolności tworzenia żelu). Budowa chemiczna związków wchodzących w skład włókna [Hasik i in., 1997] Cząsteczka Hemicelulozy Celuloza Związek chemiczny ksyloza, arabinoza, mannoza, galaktoza, glukoza glukoza Rozpuszczalność rozpuszczalne w wodzie i ługach nierozpuszczalne w ługach 3 / 13

4 Pektyny Lignina kwas galakturonowy, galaktoza, arabinoza fenylopropan rozpuszczalne w odzie nierozpuszczalne w 12 M H 2SO4 Włókno w żywieniu loch: podstawowe informacje Świnie nie posiadają jednak enzymów umożliwiających im trawienie składników włókna surowego. Ponieważ jednak włókno silnie stymuluje motorykę przewodu pokarmowego, jest niezbędnym składnikiem pasz dla świń. Jego udział w dawce pokarmowej zwiększa się wraz z wiekiem zwierząt. Lochy luźne powinny otrzymywać pasze, w których udział włókna surowego wynosi do 10%. Podwyższony poziom tego składnika pokarmowego w dawce zapewnia odpowiednie wypełnienie przewodu pokarmowego, uczucie sytości oraz zmniejsza agresywność wśród zwierząt. Należy pamiętać, że wzrost zawartości włókna w paszy przyczynia się do obniżenia jej wartości energetycznej. Jednakże potrzeby energetyczne loch luźnych nie są duże (11,80 12,20 MJ/kg mieszanki pełnoporcjowej wg zaleceń żywieniowych dla świń Normy żywienia świń, 2014). 4 / 13

5 Nadmiar w dawce pokarmowej zwłaszcza energii może prowadzić do otłuszczenia loch, co skutkuje niższą liczbą prosiąt, jak również może prowadzić do problemów z zajściem w kolejną ciążę. W przypadku zwiększonego zapotrzebowania na energię, pasze można uzupełnić dodatkiem tłuszczu. Należy jednak podkreślić, że przekarmianie, w tym okresie, prowadzi do zwiększonej zamieralności zarodków, nadmiernego otłuszczenia loch, komplikacji podczas porodu a nawet zaburzeń w przebiegu laktacji (w konsekwencji czego obniża się mleczność loch, jak również notowana jest niska masa ciała urodzonych, a także odchowanych prosiąt). Ponadto, zbyt niski udział włókna w paszy w okresie okołoporodowym (połączony z przekarmieniem) może doprowadzić do przedłużenia trwania akcji porodowej, zaparć, zbyt długiego zalegania treści jelitowej i mas kałowych w przewodzie pokarmowym, zwiększenia ryzyka wzrostu liczby bakterii chorobotwórczych, głównie E. coli, prowadząc do rozprzestrzeniania się infekcji w organizmie (może następować rozwój bakterii w macicy, a nawet nerkach lub/i pęcherzu moczowym). Zakażenia macicy mogą sprzyjać występowaniu bezmleczności poporodowej, zaburzeniom w laktacji czy też zmianom zapalnym w gruczole mlekowym. Schorzenia te mogą przyspieszać brakowanie loch ze stada, co powoduje skrócenie długości okresu ich użytkowania. Obniżona mleczność lub bezmleczność loch może być przyczyną ok. 50% wszystkich padnięć prosiąt odnotowanych przed odsadzeniem, co w znaczący sposób podnosi koszty ich produkcji. Włókno wady i zalety wady występowanie polisacharydów nieskrobiowych (β-glukany, pentozany) przyczynia się do wzrostu lepkości treści pokarmowej oraz pogorszenia wchłaniania składników pokarmowych obniżenie koncentracji energii w kilogramie paszy wraz ze wzrostem udziału włókna w dawce szybkie wypełnienie żołądka paszami włóknistymi wpływa na spadek pobrania mieszanki przez świnie (np. tuczniki, lochy karmiące) zalety rozkład fermentacyjny włókna dzięki aktywności enzymów bakterii zasiedlających jelito grube produktem tego rozkładu są krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, będące źródłem energii (głównie u loch i knurów) nierozpuszczalne frakcje włókna powodują wydłużenie czasu zalegania paszy w żołądku co powoduje zwiększenie sekrecji HCl i obniżenie ph treści pokarmowej funkcja balastowa włókna zapewnia uczucie sytości co chroni świnie przed pobieraniem zbyt dużej ilości paszy (energii, białka) oraz przed biegunką lub chorobą obrzękową (warchlaki); uczucie sytości obniża ryzyko kanibalizmu wśród warchlaków i tuczników 5 / 13

6 oraz zmniejsza ich agresywność funkcja regulująca perystaltykę przewodu pokarmowego zapobiega zaparciom (często występującym u loch wysoko prośnych) oraz występowaniu syndromu MMA Za co odpowiada włókno w żywieniu loch? Poziom włókna w dawce pokarmowej, jak i jego jakość wpływa na szybkość pasażu jelitowego [Bauer i in., 2001]. Spełnia też ono szereg różnorodnych funkcji w organizmie, m.in.: wiąże wodę, kwasy żółciowe, absorbuje metale, obniża poziom glukozy i cholesterolu we krwi oraz zwiększa masę kału poprzez zatrzymanie wody w organizmie [Gawęcki & Górecka, 1992]. Jednakże wzrost suchej masy treści pokarmowej może prowadzić do obniżenia wykorzystania energii i strawności skrobi, białka i tłuszczu [Souffrant, 2001]. Jednym z dodatków paszowych, który pomoże uzupełnić włókno w żywieniu loch, są wytłoki jabłkowe. Aż 80% czasu przebywania treści pokarmowej w przewodzie pokarmowym przypada na jelito grube, gdzie zachodzi fermentacja bakteryjna mająca ogromne znaczenie w procesach fizjologicznych. Głównymi produktami tej fermentacji są krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (KKT). Szybkość ich absorpcji ze światła jelita zależy m.in. od ph (wzrost przebiegu tego procesu odnotowuje się przy 6 / 13

7 niskim ph treści pokarmowej). U zwierząt monogastrycznych 95 99% wyprodukowanych KKT zostaje wchłoniętych zanim osiągną końcowy odcinek jelita grubego, pokrywając nawet do 30% zapotrzebowania u loch na energię metaboliczną [Von Engelhardt i in., 1989]. Poszczególne KKT pełnią ściśle określoną rolę w organizmie (patrz tabela poniżej), co ma ogromne znaczenie w podnoszeniu zdrowotności zwierząt. KKT w jelicie grubym regulują resorpcję wody i sodu, redukując ryzyko występowania biegunek. W kwaśnym środowisku KKT ograniczają wzrost niektórych patogennych bakterii jelitowych (Clostridium difficiele, Escherichia coli). Rola krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych w organizmie: kwas octowy kwas propionowy kwas masłowy transportowany jest do wątroby, gdzie w wyniku procesów biochemicznych dostarcza energii dla tkanek mięśni jest przekształcany do glukozy w wątrobie wykorzystywany jest do odżywiania kolonocytów, dodatkowo, stymuluje wzrost i rozwój nabłonka jelita cienkiego i grubego Skąd dostarczyć włókno w żywieniu loch? Większość przeprowadzonych badań w tym zakresie skupia swoją uwagę nad zastosowaniem włókna jako balastu wypełniającego przewód pokarmowy loch i czynnika regulującego tempo pasażu treści pokarmowej [Meunier-Salaum i in., 2001; Wang i in., 2003]. Dlatego też standardowo stosowanym surowcem w mieszankach dla loch prośnych są otręby pszenne. Wykazują one właściwości balastotwórcze, oddziałują na perystaltykę jelit. Jednakże, aby osiągnąć w mieszance poziom 8,5% włókna, należy wprowadzić do niej ok. 25% otrąb, co jest już trudnym zadaniem. Otręby pszenne są też bardzo często skażone ochratoksyną, obecną na skutek niewłaściwego magazynowania tego surowca. Stało się to dodatkowym czynnikiem do poszukiwania alternatywnych komponentów wnoszących do mieszanki dobrej jakości włókno. Większość przeprowadzonych badań skupia swoją uwagę nad zastosowaniem włókna jako balastu wypełniającego przewód pokarmowy loch i czynnika regulującego tempo pasażu treści pokarmowej. Innym komponentem chętnie pobieranym przez świnie i korzystnie wpływającym na zdrowie zwierząt jest owies. Zboże to charakteryzuje się wysoką ilością tłuszczy (ok. 4 5%, w tym przeważają nienasycone kwasy tłuszczowe: oleinowy i linolowy) oraz włókna (ok %). Wysoka zawartość włókna wynika z dużego udziału plewek w ziarnie (ich poziom wynosi nawet 23 28%). Polisacharydy nieskrobiowe obecne w ziarnie owsa (zarówno rozpuszczalne, jak i nierozpuszczalne frakcje) chłoną wodę, co może prowadzić do wzrostu lepkości treści przewodu pokarmowego. Tworzenie roztworów o dużej lepkości obniża procesy trawienia i wchłaniania składników pokarmowych. W praktyce stosowanie enzymów (β-glukanazy, ksylanazy) ogranicza opisane 7 / 13

8 zjawisko. Rodzaj enzymów stosowanych w paszach dla świń zależy przede wszystkim od składu dawki (od tego, który surowiec zbożowy w niej dominuje). Zatem, do mieszanek z wysokim udziałem jęczmienia, owsa najczęściej dodawana jest β-glukanaza; natomiast żyta, pszenicy czy też pszenżyta mieszanina β-glukanazy i ksylanazy. W żywieniu loch prośnych owies może być komponentem, który w sposób istotny podnosi zawartość włókna w paszy (jego ilość w mieszankach dla loch może wynosić nawet 40%). Przy optymalizacji mieszanek paszowych z wysokim udziałem włókna (zwłaszcza gdy w skład paszy wchodzi wysoka zawartość owsa) należy zwrócić uwagę na możliwość wystąpienia problemów technologicznych, tj. zawieszania się mieszanek w silosach i ich rozwarstwienia. Średnia zawartość arabinoksylanów i β-glukanów w ziarnie zbóż (% suchej masy) [Lipiński, 2014] pszenica pszenżyto żyto jęczmień owies arabinoksylany 7,0 (5,0 8,9) 6,5 (5,8 7,2) 9,4 (7,6 11,2) 6,1 (4,4 7,8) 8,7 β-glukany 1,9 (1,4 2,3) 1,8 2,1 (1,9 2,3) 4,6 (3,4 5,7) 3,2 (2,2 4,2) Z żywieniowego punktu widzenia interesującymi surowcami pozwalającymi dostarczyć włókno w żywieniu loch prośnych są zielonki i wytłoki, charakteryzujące się wysokimi walorami odżywczymi i dietetycznymi. Podawanie ich lochom zdecydowanie poprawia smakowitość skarmianej paszy. Świnie chętnie pobierają głównie młode zielonki. Przyjmuje się, że świnia może dziennie pobrać świeżej zielonki od 2 do 3% masy swego ciała. Jednak, stosowanie w żywieniu zielonek jest uciążliwe ze względu na dodatkowy nakład pracy. Lepszym rozwiązaniem wydaje się stosowanie dodatku suszu z młodych zielonek. Susze z zielonek są zazwyczaj dobrym źródłem białka, włókna oraz witamin i prowitamin (zwłaszcza karotenu, choliny, witaminy K) i związków mineralnych. Zawierają także dużo substancji metabolizmu wtórnego, co ma korzystne działanie na zdrowotność i produkcyjność zwierząt. Do niedawna stosowano susz z zielonek do 10% w mieszankach dla loch prośnych. Obecnie nie podaje się tego typu surowców do mieszanek ze względu na zbyt wysoką ich cenę. Podczas bilansowania dawki pokarmowej, zawierającej w swoim składzie zielonki, należy brać pod uwagę szybko zmieniającą się ich wartość pokarmową w okresie wzrostu. Ponadto, zbyt duże ilości produktów pochodzących z zielonek, zawierających substancje estrogenne, mogą niekiedy powodować u loch zaburzenia w cyklu rujowym (ze względu na zawartość hormonów roślinnych). 8 / 13

9 Standardowo stosowanym surowcem w mieszankach dla loch prośnych są otręby pszenne. Jednakże, aby osiągnąć w mieszance poziom 8,5% włókna, należy wprowadzić do niej ok. 25% otrąb. Wytłoki jabłkowe charakteryzują się przyjemnym jabłkowym zapachem, są cennym źródłem substancji mineralnych (wapnia, magnezu, żelaza, potasu), związków pektynowych, substancji barwnikowych i aromatycznych, witamin i kwasów organicznych (zwłaszcza jabłkowego i winowego, które zaliczane są do prebiotyków oraz cytrynowego, chinowego, mlekowego a także fumarowego). Ze względu na wysoką zawartość kwasów organicznych surowiec ten odznacza się kwaśnym smakiem oraz obniża ph środowiska, w którym się znajduje. Pełni także funkcje prebiotycznie, korzystnie oddziałując na pożyteczną florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Włókno jabłkowe odznacza się stosunkowo wysoką zawartością frakcji rozpuszczalnych. Dodawane do mieszanek paszowych powoduje wzrost ich wodochłonności. Wpływa na zwiększenie koncentracji wapnia w dawce. Prawdopodobnie, duże ilości kwasów 9 / 13

10 organicznych przyczyniają się do tworzenia nierozpuszczalnych w wodzie soli i do nieodwracalnego wiązania wapnia, zmniejszając jego przyswajalność. Wybrane surowce wysokowłókniste stosowane w żywieniu świń ich skład chemiczny (g/kg) i zawartość energii metabolicznej (MJ/kg) wg Norm żywienia świń, 2014 jęczmień owies rzepak słonecznik (nasiona częściowo obłuszczone) susz z lucerny (po kwitnieniu) otręby pszenne otręby żytnie śruta poekstrakcyjna rzepakowa śruta poekstrakcyjna słonecznikowa (z nasion częściowo obłuszczonych) Skład chemiczny (g/kg) Białko Tłuszcz ogólne surowy Włókno surowe Popiół surowy Energia metaboliczna (MJ/kg) 12,74 11,25 21,04 11, , ,73 9,50 10, ,26 Podsumowanie Stosowanie w żywieniu loch tradycyjnych źródeł włókna ma wady i zalety. Do zalet można zaliczyć m.in.: urozmaicenie dawki poprzez dostarczenie biologicznie czynnych składników (witamin, związków mineralnych), co korzystnie może oddziaływać na zdrowotność zwierząt (zwłaszcza przeznaczonych do rozrodu). Tradycyjne źródła włókna paszowego są obciążone także wieloma wadami, co ogranicza ich zastosowanie. Należą do nich m.in.: częsta obecność mikotoksyn, nadmiar wapnia (wysłodki) lub fosforu (otręby), zanieczyszczenie piaskiem (wysłodki) czy wysoka cena. Nadmiar w dawce pokarmowej zwłaszcza energii może prowadzić do otłuszczenia loch, co skutkuje niższą liczbą prosiąt, jak również może prowadzić do problemów z zajściem w kolejną ciążę. Ponadto, stosowanie tradycyjnych surowców wysokowłóknistych jest zdecydowanie bardziej energoi pracochłonne i zwykle droższe. W praktyce możliwe do stosowania głównie w mniejszych gospodarstwach, charakteryzujących się mniejszą obsadą świń. Dlatego też aktualnym zagadnieniem 10 / 13

11 jest poszukiwanie alternatywnych źródeł tradycyjnych surowców o wysokim poziomie włókna. Na rynku paszowym dostępne są dodatki lignino-celulozowe, uzyskiwane z masy drzewnej, które w obecności wody zwiększają swoją objętość 7 8-krotnie, a zawarte w nich składniki częściowo ulegają procesom fermentacji [Kroismayr, 2010]. Dodatkowo, ich zastosowanie w mieszance skutecznie eliminuje zagrożenie zanieczyszczenia jej mikotoksynami oraz problemy związane z higieną żywienia. Wykazują one właściwości regulujące perystaltykę jelit. Podnoszą strawność składników pokarmowych i regulują gospodarkę mineralną w organizmie, nie wchodzą w antagonizm z innymi składnikami dawki. Niestety, preparaty tego rodzaju są bardzo drogie i z tego powodu rzadko są stosowane przez producentów pasz. 11 / 13

12 Jakie są główne wady i zalety włókna w żywieniu loch? 12 / 13

13 Celem odchowu loch jest uzyskanie od nich jak największej liczby prosiąt. Jednak aby organizm lochy mógł właściwie reagować na fizjologiczne zmiany, musi mieć zapewnioną odpowiednią ilość składników pokarmowych. Należy także pamiętać, że nadmiar w dawce pokarmowej zwłaszcza energii może prowadzić do otłuszczenia loch, co skutkuje niższą liczbą prosiąt, jak również może prowadzić do problemów z zajściem w kolejną ciążę. Stąd tak ważnym elementem jest włókno w żywieniu loch, które z jednej strony odpowiada za prawidłową pracę mechanoreceptorów przewodu pokarmowego, a z drugiej nie doprowadza do nadmiernego otłuszczenia zwierząt. Więcej na temat żywienia loch znajdziesz w artykułach: O czym należy pamiętać przy żywieniu loch? Żywienie macior Jak obliczyć zapotrzebowanie świń na energię i białko? 13 / 13 Powered by TCPDF (