Piotr Jan Korzeniowski i Małgorzata Wiweger

Transkrypt

1 Czynności przygotowawcze związane z zastosowaniem w praktyce poznanych metod uśmiercania i ustalania śmierci zwierząt laboratoryjnych i doświadczalnych Piotr Jan Korzeniowski i Małgorzata Wiweger

2 Galen works,

3 Jeremy Bentham prawnik, filozof, ekonomista; jeden z twórców utylitaryzmu; założyciel University College of London (UCL) The question is not can they reason? Nor, can they talk? But can they suffer? 3

4 Spotnaniczna aktywność neuronów Muto et al., 2013 Curr. Biol. 23:

5 Ahrens et al., 2013 Nature methods. 10 (5):

6 Vladimirov, N. et al. Light-sheet functional imaging in behaving zebrafish. Nature Methods (2014) doi: /nmeth

7 Obrazowanie przetwarzania bodźców wizulanych przez mózg larwy danio pantofelek danio Muto et al., Current Biology, 23:

8 Muto et al., Current Biology, 23:

9 Eutanazja rys historyczny Eutanazja (od greckiego εὐθανασία) dobra śmierć Pojęcie eutanazja po raz pierwszy pojawiło się najprawdopodobniej w V wieku p.n.e., w komedii Kratinosa Eutanazja jest dzielona na: bierną (ortotanazja) i czynną (zabójstwo litości) Według stanu na 2015 eutanazja jest zalegalizowana w Holandii (od 2002), Belgii (od 2002), Luksemburgu (od 2009); wspomagane samobójstwo jest legalne w Albanii, Szwajcarii, Niemczech, Kolumbii, Japonii i amerykańskich stanach Oregon, Vermont, Waszyngton, Nowy Meksyk i Montana 9

10 Uśmiercanie Uśmiercanie - w/g ustawodawcy jest to ubój lub każda inna czynność powodująca śmierć zwierzęcia Dotyczy zwierząt laboratoryjnych i doświadczalnych (w tym zwierząt gospodarskich i dzikich używanych do celów naukowych lub edukacyjnych) 10

11 Zwierzęta wykorzystywane do celów naukowych i edukacyjnych Zwierzę - żywe zwierzęta kręgowe, w tym formy larwalne zdolne do samodzielnego odżywiania i formy embrionalne ssaków w ostatniej jednej trzeciej życia płodowego albo znajdujące się we wcześniejszym stadium rozwoju, gdy w wyniku wykonanych procedur, po osiągnięciu ostatniej jednej trzeciej życia płodowego, mogą one odczuwać ból, cierpienie, dystres lub wystąpi u nich trwałe uszkodzenie organizmu, oraz żywe głowonogi 11

12 Zwierzęta laboratoryjne A 1.chomik chiński (Critetulus griseus) 2.chomik syryjski (Mesocricetus auratus), 3.danio pręgowany (Danio rerio), 4.kot domowy (Felis catus), 5.królik europejski (Oryctolagus cuniculus), 6.mysz domowa (Mus musculus), 7.myszoskoczek mongolski (Meriones unguiculatus), 8.pies domowy (Canis familiaris), 9.platana szponiasta (Xenopus laevis) 10.platana tropikalna (Xenopus tropicalis), 11.szczur wędrowny (Rattus norvegicus), 12.świnka morska (Cavia porcellus), 13.żaba lamparcia (Rana pipiens) 14.żaba trawna (Rana temporaria) B. Zwierzęta z rzędu naczelnych: - stanowiące potomstwo zwierząt z rzędu naczelnych hodowanych w niewoli - niestanowiące potomstwa zwierząt z rzędu naczelnych hodowanych w niewoli określone w przepisach wydanych na podstawie ust. 3 hodowane wyłącznie do celów określonych w art. 3 lub których tkanki lub narządy są przeznaczone do wykorzystania w takich celach 12

13 Zwierzęta (inne niż laboratoryjne) wykorzystywane do celów naukowych i Zwierzęta doświadczalne : edukacyjnych Zwierzęta dzikie w rozumieniu art. 4 pkt 21 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2013 r. poz. 856 oraz z 2014 r. poz. 1794); Zwierzęta gospodarskie - w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 133, poz. 921, z późn. zm.5). 13

14 Uśmiercanie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych Art Procedury planuje się i wykonuje tak, aby uniknąć w ich wyniku śmierci zwierząt, z tym że w przypadku gdy stan zdrowia zwierząt wykorzystywanych w procedurze wskazuje na ich nieuchronnie zbliżającą się śmierć zwierzęta te uśmierca się (wczesne i humanitarne zakończenie procedury). 2. W przypadku gdy uniknięcie śmierci zwierząt w wyniku procedury jest niemożliwe procedurę planuje się i wykonuje tak, aby prowadziła do śmierci jak najmniejszej liczby wykorzystywanych zwierząt i skraca się do minimum okres oraz intensywność cierpienia tych zwierząt. 3. Uśmiercenia zwierząt, dokonuje się w sposób określony w art. 16 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 15 stycznia 2015 r. o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych 14

15 Podjęcie decyzji o eutanazji Etyka czy ekonomia? 15

16 Względy etyczne Zakończenie cierpień spowodowanych przeprowadzoną procedurą, np.: - czynności chirurgiczne - patologiczne fenotypy uniemożliwiające dalsze, sprawne funkcjonowanie organizmu - zakażenia doświadczalne - zatrucia w badaniach toksykologicznych Zakończenie cierpień nie spowodowanych procedurami - wypadki - pogryzienia - choroby - inne, nieplanowane zdarzenia 16

17 Względy ekonomiczne - Osobniki nie spełniające wymogów doświadczenia: genotyp, rozmiar, wiek, płeć, etc. - Hodowla (nadwyżki, odnawianie hodowli) - Koszty utrzymania zwierząt, które nie będą wykorzystane w doświadczeniach i nie będą użyte do dalszej hodowli - Względy sanitarne - utrzymanie starych zwierząt (o obniżonej odporności) Możliwości adopcji zwierząt laboratoryjnych i doświadczalnych (legislacja, celowość i aktualne możliwości) 17

18 Przygotowanie osób uśmiercających zwierzęta Art W przypadku podjęcia decyzji o uśmierceniu zwierzęcia wykorzystanego w procedurze, zwierzę uśmierca osoba posiadająca kwalifikacje określone w art. 21 ust. 3 pkt 2, - osoba, która: a) ma wykształcenie co najmniej zasadnicze zawodowe lub średnie, b) odbyła szkolenie w zakresie metod uśmiercania zwierząt wykorzystywanych w procedurach, c) odbyła 3-miesięczną praktykę w wykonywaniu czynności związanych z uśmiercaniem zwierząt wykorzystywanych w procedurach, pod nadzorem lekarza weterynarii lub osoby, która przeprowadza uśmiercanie w ośrodku użytkownika wyłącznie przy zastosowaniu metod określonych w załączniku nr IV do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/63/UE z dnia 22 września 2010 r. w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych. 18

19 Profil psychologiczny Świadomość konieczności zadania śmierci: - podyktowana zakończeniem cierpień, - ze względu na procedurę (np. pobranie organów) - likwidacja zwierząt nieprzydatnych Stres kumulacyjny w wyniku częstego wykonywania eutanazji (nasilenie zależy od filozofii życia, wykształcenia, etyki, etc.....) Zdolność opanowania emocji i sprawnego wykonania zabiegu 19

20 Profil psychologiczny International Institute of Molecular and Cell Biology in Warsaw IIMCB 20

21 Wiedza i doświadczenie osoby Doświadczenie w codziennej pracy ze zwierzętami Znajomość: biologii gatunku, potrzeb środowiskowych, reakcji na bodźce Znajomość: metod uśmiercania, działania i farmakodynamiki leków, działania sprzętów/ narzędzi Zdolność prawidłowej oceny: stanu zwierzęcia (dyskomfort, stres, ból, cierpienie) oraz śmierci zwierzęcia Doświadczenie w uśmiercaniu zwierząt Certyfikat potwierdzający nabyte umiejętności 21

22 Opracowanie instrukcji postępowania - Instrukcje dla konkretnego gatunku i grupy (wagowej i wiekowej) - Metody odpowiednie dla przeprowadzanego doświadczenia Co będziemy robić? Po co? W jaki sposób? Gdzie? Kiedy? Kto? Co dalej? Co robimy, gdy coś pójdzie nie tak? 22

23 Lęk Negatywny stan emocjonalny związany z przewidywaniem nadchodzącego z zewnątrz, lub pochodzącego z wewnątrz organizmu niebezpieczeństwa, objawiający się jako: niepokój, uczucie napięcia, skrępowanie, zagrożenie. W odróżnieniu od strachu lęk jest procesem wewnętrznym, niezwiązanym z bezpośrednim zagrożeniem lub bólem Zdzisław Beksiński 23

24 Strach Jedna z podstawowych cech pierwotnych (nie tylko ludzkich) mających swe źródło w instynkcie przetrwania. Strach pojawia się w sytuacjach realnego zagrożenia i jako naturalna reakcja powoduje gotowość do walki lub ucieczki. Strach spowodowany jest zdolnością do zapamiętywania i kojarzenia sytuacji. 24

25 Pomieszczenie lub wydzielone miejsce do przeprowadzania uśmiercania Miejsce poza zwierzętarnią wymóg bezwzględny (zdolność do przekazywania sygnałów paniki, zwiększenia stresu pozostałych zwierząt w zwierzętarni) Profesjonalne wyposażenie gwarantujące sprawne i skuteczne wykonanie czynności Spełnienie wymogów sanitarnych (środki do mycia i odkażania, pojemniki na odpady, wentylacja, etc.) 25

26 Przygotowanie stanowiska Wcześniejsze zaplanowanie wykonywanych czynności i przygotowanie wszystkich niezbędnych elementów Dopasowanie sprzętu i narzędzi do gatunku (np. narzędzia chirurgiczne, igły, strzykawki, maski do inhalacji) Kontrola sprzętu (gazy robocze, oświetlenie, zasilanie, etc) Przygotowanie leków niezbędnych do wykonania sedacji i uśmiercenia (sprawdzenie dostępności i terminów ważności, kierunkowość zastosowania leków, znajomość właściwych dawek) Kontrola sprzętu/wyposażenia dodatkowego potrzebnego do pobierania krwi, tkanek, itp. 26

27 Instrukcje związane z lekami cz. I Ketamina, Morfina, Pentobarbital, Diazepam leki ścisłego zarachowania: -wyznaczona osoba odpowiedzialna za użycie i przechowywanie -rozchód leków prowadzony w Książce Kontroli środków odurzających i psychotropowych zarejestrowanej w Inspektoracie Farmaceutycznym -przechowywanie leków z tej grupy w kasie pancernej lub kasecie Podlega kontroli Inspektoratu Farmaceutycznego 27

28 28

29 Instrukcje związane z lekami cz. II Leki (poza lekami ścisłego zarachowania) np. Ksylazyna, Butomidor, Medetomidyna, Atropina muszą być przechowywane w miejscu niedostępnym dla osób postronnych, w szafce zamkniętej na klucz Konieczność prowadzenia rozchodu w formie dokumentacji papierowej lub elektronicznej Podlega kontroli Nadzoru Farmaceutycznego Inspekcji Weterynaryjnej 29

30 Zasady bezpieczeństwa pracy Praca w rękawicach ochronnych, fartuchach i w szczególnych sytuacjach maskach i innych środkach zabezpieczenia Unikanie kontaktu skóry z lekami i płynami fizjologicznymi zwierząt Unikanie wdychania używanych gazów roboczych (np. Izofluranu, CO 2 ) Pamiętanie o ryzyku potencjalnego kontaktu z materiałem zakaźnym lub szkodliwym (choroby odzwierzęce, materiały użyte w procedurach) Znajomość sprzętu i stosowanych środków Stosowanie środków BHP (detergenty, środki do dezynfekcji, itp) 30

31 Przygotowanie zwierzęcia Odstawienie karmienia przed zabiegiem TAK czy NIE? Naturalne postępowanie - jak w codziennej pracy Unikanie zdenerwowania, które może być odbierane przez zwierzęta i zwiększyć ich stres Jak najkrótszy czas pomiędzy wyniesieniem zwierzęcia ze zwierzętarni a uśmierceniem 31

32 Przygotowanie na wypadek konieczności przeprowadzenia nieplanowanego uśmiercenia zwierząt doświadczalnych Permanentna gotowość do przeprowadzenia zabiegu uśmiercenia w przypadkach nagłych: - przeszkolony i autoryzowany personel - instrukcje, pomieszczenie, sprzęt, leki, etc. 32

33 Postępowanie ze zwłokami uśmierconych zwierząt ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie wykazu materiałów niskiego, wysokiego i szczególnego ryzyka (Dz. U. z dnia 18 czerwca 2003 r.) Na podstawie art. 9 ust. 10 pkt 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 1999 r. Nr 66, poz. 752, z późn. zm. 2) ) zarządza się, co następuje: 1.Materiał szczególnego ryzyka, zwany dalej "materiałem kategorii 1", stanowią następujące niejadalne produkty zwierzęce: 1) wszystkie części ciała, łącznie ze skórami, zwierząt: a) podejrzanych o zakażenie gąbczastymi przenośnymi encefalopatiami lub u których przenoszące się gąbczaste encefalopatie zostały stwierdzone przez urzędowego lekarza weterynarii, b) zabitych z nakazu organu Inspekcji Weterynaryjnej w ramach zwalczania gąbczastych przenośnych encefalopatii, c) domowych, egzotycznych oraz znajdujących się w cyrkach, d) wykorzystywanych albo przeznaczonych do celów doświadczalnych i naukowych, e) dzikich, podejrzanych o zakażenie chorobami przenoszącymi się na człowieka lub zwierzęta; Umowa z firmą uprawioną do utylizacji odpadów Kategorii I Przygotowanie miejsca składowania (oznaczona zamrażarka zamykana na klucz) Szczegółowe prowadzenie dokumentacji (kontrole Powiatowego Inspektoratu Weterynarii) 33

34 Piotr Jan Korzeniowski Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie