PLAN GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ DLA GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA

Transkrypt

1 PLAN GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ DLA GMINY BUKOWINA TATRZAŃSKA Bukowina Tatrzańska 2015

2 Składamy serdeczne podziękowania wszystkim osobom i jednostkom organizacyjnym Urzędu Gminy w Bukowinie Tatrzańskiej za współpracę i zaangażowanie przy opracowaniu Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Bukowina Tatrzańska. Wszystkim Państwu serdecznie dziękujemy za udostępnienie niezbędnych materiałów i informacji źródłowych oraz pomoc i poświęcony czas. Zespół autorów pod kierownictwem mgr inż. Wojciecha Kuska mgr inż. Agata Landwójtowicz mgr inż. Agnieszka Bolingier mgr inż. Grzegorz Markowski mgr inż. Janusz Pietrusiak mgr inż. Magdalena Szewczyk mgr inż. Małgorzata Płotnicka mgr inż. Michał Drabek mgr inż. Sylwia Piotrowska mgr Tomasz Borgul Kinga Ścigała Sandra Botor Opieka ze strony Zarządu: mgr inż. Janusz Pietrusiak

3 Spis treści Wykaz pojęć i skrótów użytych w opracowaniu Wstęp Cel i podstawa wykonania PGN Streszczenie Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Bukowiny Tatrzańskiej Struktura dokumentu i metodyka jego opracowania Przepisy prawa oraz dokumenty strategiczne Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi globalnymi, regionalnymi oraz UE Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi Polski Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi Województwa Małopolskiego Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi Powiatu Tatrzańskiego Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi gminy Ogólna strategia Charakterystyka stanu istniejącego Lokalizacja, ukształtowanie terenu, charakterystyka demograficzna Użytkowanie terenu, obszary chronione na mocy odrębnych przepisów Czynniki klimatyczne mające wpływ na poziom substancji w powietrzu Stan jakości powietrza Inwentaryzacja zużycia energii oraz emisji CO Metodologia inwentaryzacji CO Wyniki inwentaryzacji emisji CO2 oraz energii finalnej Opis infrastruktury technicznej Identyfikacja obszarów problemowych Cele strategiczne i szczegółowe Działania dla osiągnięcia założonych celów Harmonogram działań długoterminowych Krótko i średnioterminowe zadania Harmonogram rzeczowo finansowy Zagadnienia systemowe Aspekty finansowe Źródła finansowania inwestycji na poziomie międzynarodowym Źródła finansowania inwestycji na poziomie krajowym ATMOTERM S.A.

4 13.3 Źródła finansowania inwestycji na poziomie wojewódzkim Zestawienie możliwych do zastosowania rozwiązań, technik i technologii System realizacji PGN Sposób monitorowania i raportowania efektów realizacji celów projektu Aspekty organizacyjne Procedura wdrażania działań na rzecz poprawy jakości powietrza na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska Ograniczenia wynikające z realizacji Planu Obowiązki wynikające z realizacji planu gospodarki niskoemisyjnej Podsumowanie Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko Literatura i materiały źródłowe Spis rysunków Spis tabel ATMOTERM S.A. 4

5 Wykaz pojęć i skrótów użytych w opracowaniu arsen - pierwiastek chemiczny należący do grupy 15 w układzie okresowym, liczba atomowa 33, jeden z metali ciężkich; występuje w skorupie ziemskiej, tworzy ponad 200 minerałów, z których najbardziej rozpowszechnione są: arsenopiryt, lelingit, orpiment, realgar. Arsen otrzymuje się przez ogrzewanie rud bez dostępu powietrza lub przez redukcję arszeniku węglem. Naturalnym źródłem arsenu są erupcje wulkanów, a w mniejszym stopniu ługowanie skał osadowych i magmowych, benzo(a)piren - B(a)P jest przedstawicielem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). Benzo(a)piren wykazuje małą toksyczność ostrą, zaś dużą toksyczność przewlekłą, co związane jest z jego zdolnością kumulacji w organizmie. Jak inne WWA, jest kancerogenem chemicznym, a mechanizm jego działania jest genotoksyczny, co oznacza, że reaguje z DNA, przy czym działa po aktywacji metabolicznej, CAFE Clean Air for Europe program wprowadzony dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (w skrócie określanej mianem dyrektywy CAFE, od nazwy programu CAFE), DSRK Długoterminowa Strategia Rozwoju Kraju, emisja substancji do powietrza - wprowadzane w sposób zorganizowany (poprzez emitory) lub niezorganizowany (z dróg, z hałd, składowisk, w wyniku pożarów lasów) substancje gazowe lub pyłowe do powietrza na skutek działalności człowieka lub ze źródeł naturalnych, emisja dopuszczalna do powietrza - dopuszczalne do wprowadzania do powietrza rodzaje i ilości substancji zanieczyszczających. Dopuszczalną emisję ustala się (poza określonymi w przepisach wyjątkami) dla każdego urządzenia, w którym zachodzą procesy technologiczne lub są prowadzone operacje techniczne powodujące powstawanie substancji zanieczyszczających (źródła substancji zanieczyszczających), emitora punktowego oraz instalacji każdej jednostki organizacyjnej, emisja wtórna - zanieczyszczenia pyłowe powstające w wyniku reakcji i procesów zachodzących podczas transportu na duże odległości gazów (SO 2, NO x, NH 3, oraz lotnych związków organicznych) oraz reemisja tj. unoszenie pyłu z podłoża (szczególnie na terenie miast), emitor miejsce wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza, emitor punktowy - miejsce wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza w sposób zorganizowany, potocznie komin, emitor liniowy przyjęty do obliczeń zastępczy emitor dla źródeł liniowych, emitor powierzchniowy - przyjęty do obliczeń zastępczy emitor dla źródeł powierzchniowych, gaz cieplarniany (GHG, z ang. greenhouse gas) gazowy składnik atmosfery będący jedną z przyczyn efektu cieplarnianego; gazy cieplarniane zapobiegają wydostawaniu się promieniowania podczerwonego z planety, pochłaniając je i oddając do atmosfery, w wyniku czego następuje zwiększenie temperatury jej powierzchni; do gazów cieplarnianych na Ziemi zalicza się parę wodną, dwutlenek węgla (CO 2 ), metan (CH 4 ), freony (CFC), podtlenek azotu (N 2 O), halon, gazy przemysłowe (HFC, PFC, SF 6 ), greening proces obejmujący przekształcenie wizerunku miejsca, stylu życia, marki na bardziej przyjazny środowisku; działania proekologiczne obejmujące włączenie zielonych produktów i procesów, GUS - Główny Urząd Statystyczny, GDDKiA Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, 5 ATMOTERM S.A.

6 ICT technologie informatyczno komunikacyjne, imisja substancji ilość zanieczyszczeń pyłowych lub gazowych odbierana przez środowisko; jest miarą stopnia jego zanieczyszczenia definiowana, jako stężenie zanieczyszczeń w powietrzu (wyrażane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, na jednostkę objętości powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako depozycja zanieczyszczeń ilość danego zanieczyszczenia osiadającego na powierzchni ziemi, KE Komisja Europejska, MŚP małe średnie przedsiębiorstwa, NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; od r. - państwowa osoba prawna w rozumieniu art. 9 pkt 14 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. nr 157, poz. 1240), NMF Norweski Mechanizm Finansowy, niska emisja - jest to emisja pyłów i szkodliwych gazów pochodząca z domowych pieców grzewczych i lokalnych kotłowni węglowych, w których spalanie węgla odbywa się w nieefektywny sposób. Cechą charakterystyczną niskiej emisji jest to, że powodowana jest przez liczne źródła wprowadzające do powietrza niewielkie ilości zanieczyszczeń. Duża ilość kominów o niewielkiej wysokości powoduje, że wprowadzane do środowiska zanieczyszczenia są bardzo uciążliwe, gdyż gromadzą się wokół miejsca powstawania, a są to najczęściej obszary o zwartej zabudowie mieszkaniowej, metale ciężkie zbiór metali i półmetali charakteryzujących się dużą gęstością, często z właściwościami toksycznymi, OZE - odnawialne źródła energii, ozon - jedna z odmian alotropowych tlenu (O 3 ), posiadająca silne własności aseptyczne i toksyczne. W wyższych warstwach atmosfery pełni ważną rolę w pochłanianiu części promieniowania ultrafioletowego dochodzącego ze Słońca do Ziemi, natomiast w przyziemnej warstwie atmosfery jest gazem drażniącym, powoduje uszkodzenie błon biologicznych przez reakcje rodnikowe z ich składnikami, PM10 - pył (PM - ang. particulate matter) jest zanieczyszczeniem powietrza składającym się z mieszaniny cząstek stałych, ciekłych lub obu naraz, zawieszonych w powietrzu i będących mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych. Pył zawieszony może zawierać substancje toksyczne takie jak wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (m.in. benzo(a)piren), metale ciężkie oraz dioksyny i furany. Cząstki te różnią się wielkością, składem i pochodzeniem. PM10 to pyły o średnicy aerodynamicznej do 10 µm, które mogą docierać do górnych dróg oddechowych i płuc, PM2,5 cząstki pyłu o średnicy aerodynamicznej do 2,5 µm, które mogą docierać do górnych dróg oddechowych i płuc oraz przenikać przez ściany naczyń krwionośnych. Jak wynika z raportów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), długotrwałe narażenie na działanie pyłu zawieszonego PM2,5 skutkuje skróceniem średniej długości życia. Krótkotrwała ekspozycja na wysokie stężenia pyłu PM2,5 jest równie niebezpieczna, powodując wzrost liczby zgonów z powodu chorób układu oddechowego i krążenia oraz wzrost ryzyka nagłych przypadków wymagających hospitalizacji, POIiŚ Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, PONE Program Ograniczania Niskiej Emisji, polegający na wymianie starych kotłów, pieców węglowych na nowoczesne kotły węglowe, retortowe, gazowe, ogrzewanie elektryczne, zastosowanie alternatywnych źródeł energii lub podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej; w ramach PONE likwidowane są również lokalne kotłownie węglowe, ATMOTERM S.A. 6

7 POP Program ochrony powietrza, dokument przygotowany w celu określenia działań zmierzających do przywrócenia odpowiedniej jakości powietrza na terenie, na którym zanotowano przekroczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń, PGN Plan Gospodarki Niskoemisyjnej, poziom celów długoterminowych - jest to poziom substancji, poniżej którego, zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych poziom dopuszczalny poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekraczany. Poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza, poziom docelowy poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie i środowisko jako całość, który ma być osiągnięty tam gdzie to możliwe w określonym czasie, za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych, poziom substancji w powietrzu (emisja zanieczyszczeń) - ilość zanieczyszczeń pyłowych lub gazowych w środowisku; jest miarą stopnia jego zanieczyszczenia definiowaną jako stężenie zanieczyszczeń w powietrzu (wyrażane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, np. dwutlenku siarki na jednostkę objętości powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako opad (depozycja) zanieczyszczeń- ilość danego zanieczyszczenia osiadającego na powierzchni ziemi, stężenie ilość substancji w jednostce objętości powietrza, wyrażona w µg/m 3, stężenie pyłu zawieszonego PM10 ilość pyłu o średnicy aerodynamicznej poniżej 10 µm w jednostce objętości powietrza, wyrażona w µg/m 3, TEN-T - transeuropejskie sieci transportowe, termomodernizacja przedsięwzięcie mające na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zużycia energii cieplnej w danym obiekcie budowlanym. Termomodernizacja obejmuje zmiany zarówno w systemach ogrzewania i wentylacji, jak i strukturze budynku oraz instalacjach doprowadzających ciepło. Zakres termomodernizacji, podobnie jak jej parametry techniczne i ekonomiczne, określane są poprzez przeprowadzenie audytu energetycznego. Najczęściej przeprowadzane działania to: docieplanie ścian zewnętrznych i stropów, wymiana okien i drzwi, wymiana lub modernizacja systemów grzewczych i wentylacyjnych. Zakres możliwych zmian jest ograniczony istniejącą bryłą, rozplanowaniem i konstrukcją budynków. Za możliwe i realne uznaje się średnie obniżenie zużycia energii o 35%-40% w stosunku do stanu aktualnego, unos masa substancji powstającej w źródle i unoszonej z tego źródła przed jakimkolwiek urządzeniem oczyszczającym w określonym przedziale czasu, strumień substancji doprowadzony do urządzenia oczyszczającego, WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, WFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; od r. - samorządowa osoba prawna w rozumieniu art. 9 pkt 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. nr 157, poz. 1240), zielone miejsca pracy - te, które w pewien sposób przyczyniają się do ochrony lub odtwarzania środowiska naturalnego. Pojęcie to obejmuje stanowiska pracy służące ochronie ekosystemów i różnorodności biologicznej, redukcji zużycia energii i surowców naturalnych lub minimalizacji produkcji odpadów czy zanieczyszczeń, 7 ATMOTERM S.A.

8 zielone zamówienia publiczne - (ang. green public procurement - GPP) proces, w ramach którego instytucje publiczne starają się uzyskać towary, usługi i roboty budowlane, których oddziaływanie na środowisko w trakcie ich cyklu życia jest mniejsze w porównaniu do towarów, usług i robót budowlanych o identycznym przeznaczeniu, jakie zostałyby zamówione w innym przypadku. Są instrumentem dobrowolnym, co oznacza, że poszczególne państwa członkowskie i organy publiczne mogą określić zakres, w jakim je wdrażają. Rozwiązanie to może być stosowane w odniesieniu do zamówień będących zarówno powyżej, jak i poniżej progu stosowania unijnych dyrektyw w sprawie zamówień publicznych 1, źródła emisji liniowej - (zaliczone do powszechnego korzystania ze środowiska) to przede wszystkim główne trasy komunikacyjne przebiegające przez teren wyznaczonej strefy, źródła emisji powierzchniowej - (zaliczone do powszechnego korzystania ze środowiska) to źródła powodujące tzw. niską emisję. Zostały tu zaliczone obszary zwartej zabudowy mieszkaniowej jednoi wielorodzinnej z indywidualnymi źródłami ciepła, małe zakłady rzemieślnicze bądź usługowe oraz obiekty użyteczności publicznej wraz z drogami lokalnymi, źródła emisji punktowej - (zaliczone do korzystania ze środowiska) to emitory jednostek organizacyjnych o znaczącej emisji zanieczyszczeń, oddziałujące na obszar objęty analizą. Wśród nich występują zarówno emitory zlokalizowane na tym obszarze, jak i emitory zlokalizowane poza wskazanym obszarem, a mające istotny wpływ na wielkość notowanych stężeń substancji w powietrzu. 1 Krajowy Plan Działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata , Urząd Zamówień Publicznych, Warszawa, 2013 ATMOTERM S.A. 8

9 Wybrane skróty Klasyfikacja stref 2 : A poziom stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnej działania niewymagane, B poziom stężeń powyżej wartości dopuszczalnej, lecz nieprzekraczający wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji konieczne określenie obszarów i przyczyn oraz podjecie działań, C poziom stężeń powyżej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji konieczne opracowanie POP, C2 jeżeli poziom pyłu PM2,5 przekracza poziom docelowy, D1 jeżeli poziom stężeń ozonu nie przekracza poziomu celu długoterminowego, D2 jeżeli poziom stężeń ozonu przekracza poziom celu długoterminowego. Inne: As arsen, Cd kadm, CO tlenek węgla, CO 2 dwutlenek węgla, Mg megagram (1 Mg = 1 tona), 10 6 g, MW mega Watt, ng nanogram, 10-9 g, NH 3 amoniak, NH + 4 jon amonowy, Ni nikiel, NO 2 dwutlenek azotu, NO x tlenki azotu, O 3 ozon, Pb ołów, ppm (ang. parts per milion części na milion ) 10-6, ppb (ang. parts per bilion części na miliard ) 10-9, 2 Klasyfikacja wg Oceny jakości powietrza w województwie małopolskim w 2013 r., WIOŚ w Krakowie 9 ATMOTERM S.A.

10 SO 2 dwutlenek siarki, WWA wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (np. B(a)P), µg mikrogram, 10-6 g ATMOTERM S.A. 10

11 1. Wstęp Gospodarka niskoemisyjna to gospodarka rozwijająca się w sposób zintegrowany, przy wykorzystaniu wszelkich dostępnych niskoemisyjnych technologii i praktyk. Podstawowym kierunkiem działań w każdej sferze działalności powinno stać się wdrażanie wydajnych rozwiązań energetycznych, umożliwiających zmniejszenie zużycia energii i materiałów, a także zwiększanie wykorzystania energii odnawialnej, upowszechnianie proekologicznych innowacji technologicznych oraz powszechne ograniczanie emisji. W 2010 roku powstały założenia dla Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej. Jego głównym celem jest zainicjowanie działań ograniczających zmiany klimatu, a także stworzenie, w dłuższej perspektywie, optymalnego modelu nowoczesnej, innowacyjnej, materiało i energooszczędnej gospodarki, konkurencyjnej na rynku europejskim i globalnym. Strategia tematyczna na rzecz środowiska miejskiego, a także inne polityki, strategie oraz inicjatywy podkreślają znaczącą rolę samorządów lokalnych w aktywnym przeciwdziałaniu globalnym zmianom klimatu. Wynika to z faktu, iż rozwój gospodarczy odbywa się przede wszystkim na poziomie lokalnym. Stąd też wysuwa się prosty wniosek: chcąc transformować gospodarkę globalną należy zaplanować odpowiednie działania na poziomie lokalnym. Przyjęta unijna perspektywa finansowana lata ma służyć realizacji Strategii Europa 2020 i dążyć do stworzenia z Europy lidera w dziedzinie energii odnawialnej i technologii niskoemisyjnych. Idea Planu Gospodarki Niskoemisyjnej opiera się na funkcjonującym od 2008 r., firmowanym przez Komisję Europejską dobrowolnym zrzeszeniu gmin deklarujących realizację celów unijnej polityki energetyczno klimatycznej na poziomie lokalnym (pakiet 3x20), tzw. Porozumieniu Burmistrzów. PGN będzie stanowił podstawę dla pozyskania funduszy europejskich w latach w zakresie osi priorytetowych powiązanych z tematyką ograniczania zmian klimatu. PGN jest także dokumentem strategicznym, którego celem jest wskazanie wizji rozwoju danej gminy, miasta, bądź też kilku gmin z uwzględnieniem gospodarki niskoemisyjnej. Wizja realizowana będzie przez wyznaczone cele strategiczne i szczegółowe, stanowiące fundament opracowania PGN. Należy przy tym podkreślić, iż wskazane w Planie cele powinny przyczyniać się do realizacji założeń pakietu energetyczno klimatycznego do roku W ramach realizacji Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Bukowina Tatrzańska, wykonana została inwentaryzacja zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych z obszaru gminy. Ponadto przeanalizowane zostały możliwości redukcji zużycia energii wraz z ekologiczną oceną efektywności działań. W dokumencie zawarty został harmonogram rzeczowo finansowy planowanych działań oraz możliwe źródła finansowania. Zaproponowane zostały także zasady monitorowania i raportowania wyników prowadzonej polityki ekologiczno energetycznej. 11 ATMOTERM S.A.

12 2. Cel i podstawa wykonania PGN Celem Planu jest określenie, na podstawie analizy aktualnego stanu w zakresie zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych na obszarze Gminy Bukowina Tatrzańska, działań zmierzających do redukcji zużycia energii, zwiększenia wykorzystania źródeł odnawialnych oraz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych wraz z ekonomiczno-ekologiczną oceną ich efektywności. Plan gospodarki niskoemisyjnej ma na celu również wzmacnianie działań na rzecz poprawy jakości powietrza na obszarach, na których odnotowano przekroczenia poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu poprzez redukcję emisji zanieczyszczeń (m.in. pyłów, dwutlenku siarki oraz tlenków azotu). Po przyjęciu PGN przez Radę Gminy w Bukowinie Tatrzańskiej będzie on miał charakter dokumentu obowiązującego, określającego cele strategiczne i szczegółowe oraz działania dla ich osiągnięcia w perspektywie krótko-, średnio- i długoterminowej wraz ze wskazaniem ich szacunkowych kosztów i przewidywanych źródeł finansowania. Ustalone zostaną również zasady monitorowania i raportowania wyników prowadzonej polityki ekologiczno-energetycznej. Opracowany Plan gospodarki niskoemisyjnej oraz zaplanowane działania przyczynią się do poprawy stanu środowiska i jakości życia mieszkańców na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska. PGN realizuje cele jakimi są: rozwój niskoemisyjnych źródeł energii, poprawa efektywności energetycznej, poprawa efektywności gospodarowania surowcami i materiałami, rozwój i wykorzystanie technologii niskoemisyjnych. Podstawą formalną opracowania Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Bukowina Tatrzańska jest umowa nr /15/ZOŚ/PGN pomiędzy Gminą Bukowina Tatrzańska a firmą ATMOTERM S.A. zawarta w dniu 16 lutego 2015 r., wynikająca z realizacji przez Gminę projektu pn. Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Bukowina Tatrzańska. Przy opracowaniu Planu uwzględniono związane z tematyką dokumenty strategiczne (na poziomie międzynarodowym, UE, krajowym, regionalnym i lokalnym), polityki, konwencje, przepisy prawne, a także dostępne wytyczne, w tym Szczegółowe zalecenia dotyczące struktury Planu gospodarki niskoemisyjnej 3. Niniejsza dokumentacja została wykonana zgodnie z umową, obowiązującymi przepisami i zasadami wiedzy technicznej. Dokumentacja wydana jest w stanie kompletnym ze względu na cel oznaczony w umowie. W ramach przygotowania PGN zostanie wykonana inwentaryzacja zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych z obszaru Gminy Bukowina Tatrzańska oraz zostaną przeanalizowane możliwości redukcji zużycia energii wraz z ekonomiczno-ekologiczną oceną efektywności działań. Zostanie opracowany harmonogram działań i możliwe źródła finansowania. Ustalone zostaną zasady monitorowania i raportowania wyników prowadzonej polityki ekologiczno-energetycznej. 3 NFOŚiGW: Załącznik nr 9 do Regulaminu Konkursu nr 2/POIiŚ/9.3/2013 "Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej - plany gospodarki niskoemisyjnej" ATMOTERM S.A. 12

13 3. Streszczenie Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Bukowiny Tatrzańskiej Plan gospodarki niskoemisyjnej (PGN) dla Gminy Bukowina Tatrzańska jest dokumentem strategicznym wyznaczającym cele, kierunki działań oraz plany i harmonogramy ich realizacji w zakresie podnoszenia efektywności energetycznej, zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza, w tym również gazów cieplarnianych. Realizacja powyższych założeń przybliży Polskę do osiągnięcia celów określonych w pakiecie klimatyczno-energetycznym do roku 2020, a także do poprawy stanu środowiska i jakości życia mieszkańców. Na zakres tematyczny i strukturę dokumentu w dużej mierze wpływ miały wytyczne Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, które wskazywały wymagania wobec niniejszego dokumentu. W opracowaniu przedstawiono ogólne informacje o PGN, metodykę jego opracowania oraz cel sporządzania dokumentu. Zebrane zostały wyniki analizy dokumentów strategicznych. Przeanalizowano dokumenty zarówno na szczeblu globalnym, krajowym, wojewódzkim jak i lokalnym pod względem ich zgodności z PGN. Celem tej analizy szczególnie na szczeblu wojewódzkim i lokalnym było wskazanie celów oraz założeń tych planów powiązanych z gospodarką niskoemisyjną. W PGN przedstawiona została wielokryterialna diagnoza obszaru objętego planem. Obejmuje ona opis stanu gminy, z przybliżeniem uwarunkowań społeczno-gospodarczych z rozbiciem na dziedziny istotne dla PGN, m.in. takie jak: działalność gospodarcza, mieszkalnictwo, demografia. W zakresie oceny stanu środowiska w opracowaniu uwaga skupia się na analizie jakości powietrza - komponentu środowiska, w którym najwyraźniej obserwowane będą rezultaty działań związanych z realizacją PGN. W opracowaniu został zawarty opis aktualnego stanu infrastruktury technicznej. Opisany został także system transportowy na terenie gminy. W opracowaniu przedstawiono wyniki inwentaryzacji emisji dwutlenku węgla. Celem bazowej inwentaryzacji emisji jest wyliczenie ilości CO 2 wyemitowanego wskutek zużycia energii na terenie gminy w roku bazowym. Pozwala ona zidentyfikować główne antropogeniczne źródła emisji CO 2 oraz odpowiednio zaplanować środki jej redukcji. Na poniższym wykresie przedstawiono emisję CO 2 z terenu gminy w podziale na poszczególne sektory. 1% 0,19% 25% 41% Mieszkalnictwo Handel, usługii i przemysł Transport Budynki użyteczności publicznej Oświetlenie publiczne 33% Rysunek 1 Emisja CO 2 w podziale na poszczególne sektory Za największą emisję odpowiada sektor mieszkalnictwa, dalej jest sektor handlu, usług i przedsiębiorstw oraz sektor transportu. Budynki użyteczności publicznej oraz oświetlenie publiczne charakteryzują się niewielką emisją. Największa emisja wynika z użytkowania węgla jako źródła energii cieplnej. 13 ATMOTERM S.A.

14 W wyniku identyfikacji obszarów problemowych oraz inwentaryzacji emisji dwutlenku węgla wskazano działania, które powinno się przeprowadzić aby zrealizować cele stawiane w dokumencie. Działania zostały wpisane do harmonogramu rzeczowo-finansowego, w którym znalazły się również informacje m.in. o: jednostce realizującej, terminie realizacji, szacunkowych nakładach finansowych, efekcie energetycznym oraz przewidywanym efekcie redukcji CO 2. W związku z planowaniem działań w PGN dokonano analizy programów i funduszy na poziomie międzynarodowym, krajowym, wojewódzkim i lokalnym pod kątem możliwości uzyskania dofinansowania na działania realizowane w ramach Planu gospodarki niskoemisyjnej. Wskazano rodzaje działań oraz grupy beneficjentów, którzy mogą ubiegać się o dofinansowanie oraz przedstawiono aspekty organizacyjne i finansowe realizacji Planu gospodarki niskoemisyjnej. Działania zaplanowane w Planie gospodarki niskoemisyjnej realizowane będą w sektorach użyteczności publicznej, oświetlenia ulicznego, transportu, mieszkalnictwa, handlu, usług i przedsiębiorstw i będą dotyczyły m.in.: wykorzystania odnawialnych źródeł energii, termomodernizacji budynków, wymiany starych pieców węglowych na bardziej ekologiczne, budowy ścieżek rowerowych, budowy parkingów dla rowerów. Ich realizacja będzie wspierać rozwój gospodarki niskoemisyjnej, mniej uciążliwej dla środowiska i podnoszącej komfort życia mieszkańców. ATMOTERM S.A. 14

15 4. Struktura dokumentu i metodyka jego opracowania Struktura i metodologia opracowania Planu gospodarki niskoemisyjnej została określona w dokumencie przygotowanym przez Komisję Europejską How to develop a Sustainable Energy Action Plan (SEAP) Guidebook ( Jak opracować Plan Działań na rzecz Zrównoważonej Energii (SEAP) poradnik ). Na poniższym rysunku przedstawiono procesy związane z przygotowywaniem i wdrażaniem SEAP/PGN. Opracowanie Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Bukowina Tatrzańska stanowi część zachodzącego już obecnie procesu związanego z redukcją emisji CO 2. Część działań stanowi kontynuację obecnej strategii gminy, wpisując się w wizję gminy, a w szczególności w jej ideę dbałości o środowisko naturalne. Etapy opracowania PGN przedstawiono na poniższym rysunku. Rysunek 2 Schemat opracowywania PGN 4 4 Opracowanie własne 15 ATMOTERM S.A.

16 5. Przepisy prawa oraz dokumenty strategiczne Poniżej przedstawiono najważniejsze przepisy prawa oraz dokumenty strategiczne na poziomie globalnym, unijnym, krajowym i regionalnym, których zapisy przeanalizowano z punktu widzenia realizacji niniejszej pracy, dla zapewnienia spójności w zakresie formułowanych celów strategicznych, szczegółowych, jak również działań przyczyniających się do ich osiągnięcia. Przepisy prawa: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz ze zm.), Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r. poz ze zm.), Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2015 r. poz. 199 ze zm.), Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz ze zm.), Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r. poz ze zm.), Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz. U. z 2011 r. nr 94 poz. 551 ze zm.), Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów (Dz. U. z 2014 r. poz. 712 ze zm.), Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej (Dz. U. z 2010 r. nr 76 poz. 489 ze zm.), Ustawa z dnia 14 września 2012 r. o obowiązkach w zakresie informowania o zużyciu energii przez produkty wykorzystujące energię (Dz. U. z 2012 r. poz. 1203), Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594 ze zm.), Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2013 r. poz.595 ze zm.), Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2015 poz. 184 ze zm.), Projekt ustawy o rewitalizacji przyjętej przez Sejm 23 lipca 2015 r. Dokumenty strategiczne: na poziomie globalnym: Dokument końcowy Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zrównoważonego rozwoju Rio+205 pn. Przyszłość jaką chcemy mieć, Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu 6, Protokół z Kioto 7 do Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, 5 Report of the United Nations Conference on Sustainable Development (A/CONF.216/16), Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu ATMOTERM S.A. 16

17 Konwencja o różnorodności biologicznej 8, Europejska Konwencja Krajobrazowa 9, Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości (LRTAP)10, z jej protokółami dodatkowymi, na poziomie Unii Europejskiej: Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu (KOM(2010)2020 wersja ostateczna) 11, wraz z dokumentami powiązanymi, w tym Projekt przewodni: Europa efektywnie korzystająca z zasobów, Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 24 maja 2012 r. w sprawie Europy efektywnie korzystającej z zasobów (2011/2068(INI)) 12 i związany z nią Plan działań na rzecz zasobooszczędnej Europy zawarty w komunikacie Komisji (COM(2011)0571) 13, Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie planu działania prowadzącego do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r. (2011/2095(INI))14 i związana z nią Mapa drogowa do niskoemisyjnej gospodarki do 2050 r. przedstawiona w Komunikacie Komisji Europejskiej (COM(2011)0112) 15, Strategia UE adaptacji do zmiany klimatu (COM(2013)216 wersja ostateczna) 16, VII ogólny, unijny program działań w zakresie środowiska do 2020r. Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety 17, Nasze ubezpieczenie na życie i nasz kapitał naturalny unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. (KOM(2011)244 wersja ostateczna) 18, Zrównoważona Europa dla lepszego świata: Strategia zrównoważonego rozwoju UE (KOM(2001)264 wersja ostateczna) 19, Horyzont 2020 program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (KOM(2011)808 wersja ostateczna) 20, Konwencja o różnorodności biologicznej 9 Europejska Konwencja Krajobrazowa 10 Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości pdf ATMOTERM S.A.

18 na poziomie kraju: Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju, Polska 2030, Trzecia fala nowoczesności (MAiC styczeń 2013 r.) 21, Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK) 22, Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (ŚSRK) Strategia Rozwoju Kraju , Programowanie perspektywy finansowej Umowa Partnerstwa (MIR r.) 24, Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, perspektywa do 2020r. (BEiŚ), Warszawa 2014 r. 25, Polityka Energetyczną Polski do 2030 r. Ministerstwo Gospodarki, listopad 2009r. 26, Założenia Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej 27, Krajowy Plan działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych 28, Drugi Krajowy Plan Działań Dotyczący Efektywności Energetycznej 29, Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2020) 30, Krajowy plan gospodarki odpadami 2014 (załącznik do uchwały nr 217 RM z dnia r.) 31, Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 r.) 32, na poziomie Województwa Małopolskiego: Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Małopolskiego (Uchwała nr XI/133/07 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 24 września 2007 r.) 33, Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego województwa małopolskiego 2014 (Uchwała nr 912/14 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia 26 sierpnia 2014 r.) 34, Program Ochrony Powietrza (Uchwała nr XLII/662/13 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 września 2013 r.) 35, Program Strategiczny Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego (Uchwała nr LVI/894/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 października 2014) 36, bip.malopolska.pl/pobierz/ html ATMOTERM S.A. 18

19 Strategia rozwoju województwa małopolskiego (Uchwała nr XII/183/11 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 26 września 2011 roku) 37, Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa małopolskiego (Uchwała nr XLII/663/13 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 września 2013 r.), Regionalny Plan Energetyczny dla województwa małopolskiego na lata , Strategia Rozwoju Transportu w województwie małopolskim na lata , na poziomie powiatowym: Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Tatrzańskiego na lata z perspektywą na lata (Uchwała nr XVI/79/04 z dnia 9 czerwca 2004 r.), Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tatrzańskiego na lata z perspektywą , Strategia Rozwoju Powiatu Tatrzańskiego na lata (Uchwała nr XX/157/12 Rady Powiatu Tatrzańskiego z dnia 27 grudnia 2012 r.) 39, na poziomie gminnym: Program Ochrony Środowiska Gminy Bukowina Tatrzańska na lata z perspektywą do roku 2014 (Uchwała nr XVIII/126/2008 Rady Gminy Bukowina Tatrzańska z dnia 28 sierpnia 2008 r.) 40, Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego na obszarze Gminy Bukowina Tatrzańska, Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Bukowina Tatrzańska na lata W poniższych podrozdziałach dokonano analizy najważniejszych z wyżej wymienionych dokumentów strategicznych. Cele i kierunki działań analizowanych dokumentów przedstawiono w odniesieniu do poszczególnych elementów zakresu PGN tj.: energetyki, budownictwa, transportu, przemysłu, handlu i usług, gospodarstw domowych, edukacji i dialogu społecznego, oraz administracji publicznej. W głównej mierze zwrócono uwagę na cele szczegółowe tych dokumentów w zakresie: rozwoju niskoemisyjnych źródeł energii, poprawy efektywności energetycznej oraz rozwoju i wykorzystania technologii niskoemisyjnych. 5.1 Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi globalnymi, regionalnymi oraz UE Celem analizy jest przedstawienie podstawowych dokumentów strategicznych globalnych, regionalnych oraz Unii Europejskiej związanych z zakresem PGN. Punktem wyjścia do analizy dokumentów strategicznych są przyjęte ustalenia na poziomie globalnym, które w odniesieniu do poszczególnych dokumentów przedstawione są niżej. Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zrównoważonego rozwoju Rio+20 przyjęła dokument końcowy 41 pn. Przyszłość jaką chcemy mieć. Dokument ten zawiera deklaracje krajów uczestniczących w Konferencji do: bip.malopolska.pl/spzakopane/download/get/id,74144.html 19 ATMOTERM S.A.

20 kontynuowania procesu realizacji celów zrównoważonego rozwoju, zapoczątkowanych na poprzednich konferencjach, wykorzystania koncepcji zielonej gospodarki jako narzędzia do osiągania zrównoważonego rozwoju, uwzględniając ważność przeciwdziałania zmianom klimatu i adaptacji do tych zmian, opracowania strategii finansowania zrównoważonego rozwoju, ustanowienia struktur służących sprostaniu wyzwaniom zrównoważonej konsumpcji i produkcji, stosowania zasady równości płci, zaakcentowania potrzeby zaangażowania się społeczeństwa obywatelskiego, włączenia nauki w politykę oraz uwzględniania wagi dobrowolnych zobowiązań w obszarze zrównoważonego rozwoju. Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu 42 W ramach Konwencji, wszystkie jej strony, m.in. Polska i Wspólnota Europejska (obecnie Unia Europejska), zobowiązały się, biorąc pod uwagę swoje wspólne lecz zróżnicowane zasady odpowiedzialności oraz swoje specyficzne priorytety rozwoju narodowego i regionalnego, cele i okoliczności, do realizacji głównego celu konwencji, którym jest doprowadzenie, zgodnie z postanowieniami konwencji, do ustabilizowania koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegłby niebezpiecznej, antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny. Dla uniknięcia zagrożenia produkcji żywności i dla umożliwienia zrównoważonego rozwoju ekonomicznego, poziom taki powinien być osiągnięty w okresie wystarczającym do naturalnej adaptacji ekosystemów do zmian klimatu. Do Konwencji przyjęty został tzw. Protokół z Kioto 43, w którym strony Protokółu zobowiązały się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do 2012 r. o wynegocjowane wielkości, nie mniej niż 5% w stosunku do roku bazowego 1990 (UE o 8%, Polska o 6% w stosunku do 1989r.). Aktualnie trwają negocjacje nowego protokółu lub zawarcia nowego porozumienia nt dalszej redukcji emisji gazów cieplarnianych. Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości (LRTAP) 44 Strony Konwencji postanawiają chronić człowieka i jego środowisko przed zanieczyszczaniem powietrza oraz dążyć do ograniczenia i tak dalece, jak to jest możliwe do stopniowego zmniejszania i zapobiegania zanieczyszczeniu powietrza, włączając w to transgraniczne zanieczyszczanie powietrza na dalekie odległości. Służyć temu mają ustalone zasady wymiany informacji, konsultacji, prowadzenia badań i monitoringu. Ponadto zobowiązują się rozwijać politykę i strategię, które będą służyć jako środki do zwalczania emisji zanieczyszczeń powietrza, biorąc pod uwagę podjęte już wysiłki w skali krajowej i międzynarodowej. Priorytetami konwencji do 2020 r. są: ograniczenia emisji zanieczyszczeń powietrza z punktu widzenia wpływu na zdrowie (szczególnie w zakres pyłów PM2,5), zwiększenia znaczenia monitoringu przy ocenie wywiązywania się państw z przyjętych zobowiązań w zakresie redukcji emisji zanieczyszczeń i poprawy jakości powietrza oraz zwiększenie znaczenia ocen zintegrowanych z punktu widzenia wpływu na ekosystemy. Do konwencji podpisano szereg protokołów: protokół w sprawie długofalowego finansowania wspólnego programu monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości w Europie, protokół dotyczący ograniczenia emisji siarki lub jej przepływów transgranicznych, protokół dotyczący kontroli emisji tlenków azotu lub ich transgranicznego przemieszczania, protokół w sprawie dalszego ograniczania emisji siarki, 41 Report of the United Nations Conference on Sustainable Development (A/CONF.216/16), Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości ATMOTERM S.A. 20

21 protokół dotyczący metali ciężkich, protokół w sprawie przeciwdziałania zakwaszaniu, eutrofizacji i ozonowi przyziemnemu (tzw. Protokół z Göteborga). Podstawowe dokumenty strategiczne Unii Europejskiej Powiązanie podstawowych dokumentów strategicznych UE przedstawiono na niżej załączonym schemacie. Rysunek 3. Powiązanie strategii Europa 2020 z innymi dokumentami 45 Analizę podstawowych dokumentów UE odnoszących się do zagadnień objętych PGN przeprowadzono głównie z punktu widzenia potrzeb Prognozy oddziaływania na środowisko. Przeprowadzono ją według niżej zamieszczonego schematu. 45 źródło: EEA, Environment and humanhealth 2012 za Rappolder, ATMOTERM S.A.

22 Diagnoza stanu środowiska. Dokumenty strategiczne UE Europa 2020 Strategie i polityki sektorowe Ramy finansowe Umowa Strategiczne dokumenty krajowe Analiza korelacji stanu środowiska/ problemów państw Programu z celami rozpatrywanego Planu Analiza korelacji stanu środowiska/ problemów z celami UE Wnioski, propozycje, rozwiązania alternatywne Rysunek 4. Schemat analiz problemów badawczych 46 Wybrane, z punktu widzenia Planu dokumenty strategiczne UE przedstawione zostały poniżej. Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu (KOM(2010)2020 wersja ostateczna) 47. Strategia obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety: rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji, rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej, rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Wśród celów nadrzędnych Strategii jest osiągnięcie celów 20/20/20 (ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20%, a jeżeli warunki na to pozwolą 30%, uzyskanie 20% udziału odnawialnych źródeł energii, uzyskanie 20% oszczędności energii do 2020r. w stosunku do 1990 r.). Jednym z siedmiu najważniejszych projektów wiodących jest Projekt przewodni: Europa efektywnie korzystająca z zasobów. Celem projektu jest wsparcie zmian w kierunku niskoemisyjnej i efektywniej korzystającej z zasobów gospodarki, uniezależnienia wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów i energii, ograniczenia emisji CO 2, zwiększenia konkurencyjności, zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego. Państwa członkowskie mają w zakresie tego projektu: stopniowo wycofywać dotacje szkodliwe dla środowiska, stosując wyjątki jedynie w przypadku osób w trudnej sytuacji społecznej, 46 źródło: opracowanie własne 47 ATMOTERM S.A. 22

23 stosować instrumenty rynkowe, takie jak zachęty fiskalne i zamówienia publiczne, w celu zmiany metod produkcji i konsumpcji, stworzyć inteligentne, zmodernizowane i w pełni wzajemnie połączone infrastruktury transportowe i energetyczne oraz korzystać w pełni z potencjału technologii ICT, zapewnić skoordynowaną realizację projektów infrastrukturalnych w ramach sieci bazowej UE, które będą miały ogromne znaczenie dla efektywności całego systemu transportowego UE, skierować uwagę na transport w miastach, który jest źródłem dużego zagęszczenia ruchu i emisji zanieczyszczeń, wykorzystywać przepisy, normy w zakresie efektywności energetycznej budynków i instrumenty rynkowe takie jak podatki, dotacje i zamówienia publiczne w celu ograniczenia zużycia energii i zasobów, a także stosować fundusze strukturalne na potrzeby inwestycji w efektywność energetyczną w budynkach użyteczności publicznej i bardziej skuteczny recykling, propagować instrumenty służące oszczędzaniu energii, które mogłyby podnieść efektywność sektorów energochłonnych. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 24 maja 2012 r. w sprawie Europy efektywnie korzystającej z zasobów (2011/2068(INI)) 48 wzywa do realizacji działań w zakresie efektywności zasobowej Europy, zgodnie z ustaleniami Strategii Europa 2020, oraz jej projektu wiodącego (przedstawionego wyżej), jak również opracowanego na tej podstawie Planu działań na rzecz zasobooszczędnej Europy zawartego w komunikacie Komisji (COM(2011)0571) 49. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie Planu działania prowadzącego do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r. (2011/2095(INI))50 wzywa do realizacji działań na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych określonych w Strategii Europa 2020, jak również w Mapie drogowej do niskoemisyjnej gospodarki do 2050 r. przedstawionej w Komunikacie Komisji Europejskiej (COM(2011)0112)51, zgodnie z przyjętymi przez Radę Europejską celami redukcji emisji gazów cieplarnianych o 80 do 95% do 2050 r. w stosunku do 1990 r. Przewidywane redukcje emisji gazów cieplarnianych w poszczególnych sektorach przedstawione są na niżej zamieszczonym wykresie (2011)0112_pl.pdf 23 ATMOTERM S.A.

24 Rysunek 5. Redukcje emisji gazów cieplarnianych w poszczególnych sektorach 52 Strategia UE adaptacji do zmiany klimatu (COM(2013)216 wersja ostateczna) 53. Strategia określa działania w celu poprawy odporności Europy na zmiany klimatu. Zwiększenie gotowości i zdolności do reagowania na skutki zmian klimatu na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i unijnym, opracowanie spójnego podejścia i poprawa koordynacji działań. VII Ogólny unijny program działań w zakresie środowiska do 2020r. Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej Planety 54. Celami priorytetowymi Programu są: ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii, przekształcenie Unii w zasobooszczędną, zieloną i konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną, ochrona obywateli Unii przed związanymi ze środowiskiem presjami i zagrożeniami dla zdrowia i dobrostanu, maksymalizacja korzyści płynących z prawodawstwa Unii w zakresie środowiska poprzez lepsze wdrażanie tego prawodawstwa, doskonalenie bazy wiedzy i bazy dowodowej unijnej polityki w zakresie środowiska, zabezpieczenie inwestycji na rzecz polityki w zakresie środowiska i klimatu oraz podjęcie kwestii ekologicznych efektów zewnętrznych, lepsze uwzględnianie problematyki środowiska i większa spójność polityki, wspieranie zrównoważonego charakteru miast Unii, zwiększenie efektywności Unii w podejmowaniu międzynarodowych wyzwań związanych ze środowiskiem i klimatem. Zrównoważona Europa dla lepszego świata: Strategia zrównoważonego rozwoju UE (KOM(2001)264 wersja ostateczna) 55. Strategia ta została przyjęta w 2001 r. i była aktualizowana w 2005 r. Wiele dokumentów 52 źródło: KOM (2011) ATMOTERM S.A. 24

25 strategicznych UE aktualizowało i uściślało jej kierunki działań od czasu jej opracowania, jednak warto przytoczyć jej cele długoterminowe: działania przekrojowe obejmujące wiele polityk, ograniczenie zmian klimatycznych oraz wzrostu zużycia czystej energii, uwzględnienie zagrożeń dla zdrowia publicznego, bardziej odpowiedzialne zarządzanie zasobami przyrodniczymi, usprawnienie systemu transportowego i zagospodarowania przestrzennego. Horyzont 2020 program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (KOM(2011)808 wersja ostateczna) 56. Nadrzędnym celem programu jest zrównoważony wzrost. Program skupia się na następujących wyzwaniach: zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan, bezpieczeństwo żywnościowe, zrównoważone rolnictwo, badania morskie i gospodarka ekologiczna, bezpieczna, ekologiczna i efektywna energia, inteligentny, ekologiczny i zintegrowany transport, działania w dziedzinie klimatu, efektywna gospodarka zasobami i surowcami, integracyjne, innowacyjne i bezpieczne społeczeństwa. Podsumowanie Z analizy podstawowych dokumentów UE związanych z PGN można wyprowadzić następujące wnioski: stwierdza się, że PGN generalnie wspiera realizację celów analizowanych dokumentów zarówno w zakresie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, jak też i w zakresie celów dodatkowych np. w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza i poprawy jego jakości, nie zidentyfikowano sprzeczności celów PGN z celami dokumentów międzynarodowych oraz UE, niektóre cele wyżej wymienionych dokumentów nie są w pełni uwzględnione w PGN. Wynika to z ograniczonego zakresu PGN (również finansowego) oraz tego, że jest on komplementarny do innych programów, z przedstawionych wyżej dokumentów warto zwrócić uwagę na wykres Redukcji emisji gazów cieplarnianych w poszczególnych sektorach, który przedstawia scenariusz dojścia do celów emisyjnych przyjętych przez Radę Europejską do 2050 r., przewidujący ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w 2050 r. o 80% w stosunku do roku Założone redukcje emisji, przy realizacji polityki UE, wywrą niewątpliwie ogromny wpływ na rozwój kraju, także na poziomie lokalnym. W Planowaniu długoterminowym realizacja tego scenariusza powinna być uwzględniana. 5.2 Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi Polski Celem analizy jest określenie zgodności Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Bukowina Tatrzańska, z podstawowymi dokumentami strategicznymi Państwa ATMOTERM S.A.

26 Na niżej przedstawionym schemacie przedstawiono powiązanie tych dokumentów ze strategicznymi dokumentami UE. Rysunek 6. Powiązanie dokumentów strategicznych Polski i UE 57 Przeanalizowane, podstawowe dokumenty strategiczne Polski wraz z ich najważniejszymi celami i kierunkami, związanymi z PGN przedstawiono poniżej: Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju, Polska 2030, Trzecia fala nowoczesności (MAiC styczeń 2013 r.) 58. Wśród celów Strategia wymienia m.in.: wspieranie prorozwojowej alokacji zasobów w gospodarce, poprawę dostępności i jakości edukacji na wszystkich etapach oraz podniesienie konkurencyjności nauki, wzrost wydajności i konkurencyjności gospodarki, zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz ochronę i poprawę stanu środowiska, wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych, zwiększenie dostępności terytorialnej Polski poprzez utworzenie zrównoważonego, spójnego i przyjaznego użytkownikom systemu transportowego i wzrostu rozwoju kapitału społecznego. Wśród wskaźników Strategia wymienia m.in.: energochłonność gospodarki, - udział energii ze źródeł odnawialnych w finalnym zużyciu energii, emisję CO 2, wskaźnik czystości wód, wskaźnik odpadów nierecyklingowanych, indeks liczebności pospolitych ptaków krajobrazu rolniczego (FBI). Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK) 59. Koncepcja przewiduje efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych - konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym. Wybrane mierniki osiągania celów KPZK 2030 odnoszą się m.in. do jakości środowiska, w tym wód i powietrza oraz odpadów. 57 źródło: Programowanie perspektywy finansowej Umowa Partnerstwa, MIR r ATMOTERM S.A. 26

27 Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (ŚSRK) Strategia Rozwoju Kraju Cele rozwojowe określone w dokumencie obejmują m. in.: przejście od administracji do zarządzania rozwojem, wzmocnienie stabilności makroekonomicznej, wzrost wydajności gospodarki, zwiększenie innowacyjności gospodarki, bezpieczeństwo energetyczne, racjonalne gospodarowanie zasobami, poprawę efektywności energetycznej, zwiększenie dywersyfikacji dostaw paliw i energii, poprawę stanu środowiska, adaptację do zmian klimatu, zwiększenie efektywności transportu, wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integrację przestrzenną dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych. Wybrane wskaźniki szczegółowe osiągnięcia poszczególnych celów odnoszą się do: efektywności energetycznej, udziału energii ze źródeł odnawialnych, emisji gazów cieplarnianych, ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji. Programowanie perspektywy finansowej Umowa Partnerstwa (MIR r.) 61. Umowa Partnerstwa (UP) jest dokumentem określającym strategię interwencji funduszy europejskich w ramach trzech polityk unijnych (spójności, wspólnej polityki rolnej i wspólnej polityki rybołówstwa). Instrumentem jej realizacji są krajowe i regionalne programy operacyjne. Wśród ustalonych celów tematycznych do wsparcia znajdują się m. in. następujące cele tematyczne: (CT4) Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach 62, (CT5) Promowanie dostosowania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem, (CT6) Zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami, (CT7) Promowanie zrównoważonego transportu. Warto zwrócić uwagę na zalecenia dotyczące zrównoważonego rozwoju w zakresie zasad realizacji zadań horyzontalnych obejmujących: zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów, postrzegania odpadów jako źródła zasobów, maksymalizacji oszczędności zużycia zasobów (w tym wody i energii), ograniczenia emisji zanieczyszczeń (w tym do powietrza), zwiększenia efektywności energetycznej (w tym budownictwa), niskoemisyjnego transportu. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, perspektywa do 2020r. (BEiŚ), Warszawa 2014 r. 63 BEiŚ stanowi jedną z dziewięciu podstawowych strategii zintegrowanych, ujętych na powyższym wykresie, łącząc zagadnienia rozwoju energetyki i środowiska. Celem głównym Strategii jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną energetycznie gospodarkę. Cele szczegółowe zawierają: zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska, zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię, poprawę stanu środowiska. Strategia określa kierunki działań obejmujące poprawę m. in. następujących wskaźników: zużycia wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności, efektywności energetycznej, udział energii ze źródeł odnawialnych, poprawy jakości wód, odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków, poziom recyklingu i ponownego użycia niektórych odpadów, stopnia redukcji odpadów komunalnych, technologii środowiskowych (np. badania i rozwój, certyfikacja, czynniki rynkowe, zamówienia publiczne). Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. Ministerstwo Gospodarki, listopad 2009 r. 64 Ponieważ od przyjęcia Polityki w 2009 r. zaszły poważne zmiany w polityce UE oraz w międzyczasie przyjęta została Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko oraz podjęto pracę nad przygotowaniem nowej polityki energetycznej, dokumentu tego nie analizowano. Założenia Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej 65, Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Środowiska, Warszawa sierpień 2011 r. (ZNPRGN) Celem głównym dokumentu jest: rozwój gospodarki niskoemisyjnej przy zapewnieniu zrównoważonego rozwoju kraju, cele szczegółowe dotyczą: Trzeba dodać, że zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013r. ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, (Dz. U. UE 2013 L 347/320) państwa członkowskie powinny wspierać realizację celów klimatycznych przeznaczając na nie przynajmniej 20 % budżetu UE ATMOTERM S.A.

28 rozwoju niskoemisyjnych źródeł energii, poprawy efektywności energetycznej, poprawy efektywności gospodarowania surowcami i materiałami, rozwoju i wykorzystania technologii niskoemisyjnych, zapobiegania powstawaniu oraz poprawy efektywności gospodarowania odpadami, promocji nowych wzorców konsumpcji. Narodowy Program będzie elementem dostosowania gospodarki do wymogów globalnych i Unii Europejskiej odnośnie przeciwdziałania zmianom klimatu, wykorzystując szanse rozwojowe. Krajowy Plan działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych 66. Określa ogólny cel krajowy w zakresie udziału energii z OZE w ostatecznym zużyciu energii brutto w 2020 r. na 15%. Przewidywana wielkość energii z OZE odpowiadająca celowi na 2020 r ,5 ktoe 67. Drugi Krajowy Plan Działań Dotyczący Efektywności Energetycznej 68. Określa krajowy cel w zakresie oszczędności gospodarowania energią: uzyskanie do 2016 roku oszczędności energii finalnej w ilości nie mniejszej niż 9% średniego krajowego zużycia tej energii w ciągu roku GWh. Strategiczny Plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2020) 69. Celem głównym dokumentu jest: zapewnienie zrównoważonego rozwoju oraz efektywnego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa w warunkach zmian klimatu. Cele szczegółowe to: zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i dobrego stanu środowiska, skuteczna adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich, rozwój transportu w warunkach zmian klimatu, zapewnienie zrównoważonego rozwoju regionalnego i lokalnego z uwzględnieniem zmian klimatu, stymulowanie innowacji sprzyjających adaptacji do zmian klimatu, kształtowanie postaw społecznych sprzyjających adaptacji do zmian klimatu. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014 (załącznik do uchwały nr 217 RM z dnia r.) 70. Celem dalekosiężnym jest: dojście do systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym w pełni realizowane są zasady gospodarki odpadami, a w szczególności zasada postępowania z odpadami zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, czyli po pierwsze zapobieganie powstawaniu odpadów, a następnie przygotowanie do ponownego użycia, recykling, inne metody odzysku (czyli wykorzystanie odpadów), unieszkodliwienie, przy czym najmniej pożądanym sposobem ich zagospodarowania jest składowanie. Cele główne: utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego, zwiększenie udziału odzysku, zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska odpadów, wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów, utworzenie i uruchomienie bazy danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami (BDO). Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 r.) 71. Cele strategiczne dokumentu: stworzenie zintegrowanego systemu transportowego i warunków dla sprawnego funkcjonowania rynków transportowych i rozwoju efektywnych systemów przewozowych. Cele szczegółowe dokumentu: stworzenie nowoczesnej, spójnej infrastruktury transportowej, poprawa sposobu organizacji i zarządzania systemem transportowym, bezpieczeństwo i niezawodność, ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko, zbudowanie racjonalnego modelu finansowania inwestycji infrastrukturalnych. Podsumowanie Z analizy strategicznych dokumentów krajowych objętych Programem można wciągnąć następujące wnioski: stwierdza się, że PGN wspiera realizację celów analizowanych dokumentów na poziomie krajowym, kilo tonne of oil equivalent jednostka równa wytworzeniu energii z jednej tony ropy naftowej ATMOTERM S.A. 28

29 z uwagi na charakter PGN, nie odnosi się on do wszystkich szczegółowych zagadnień przedstawianych w krajowych dokumentach strategicznych. Program wspiera realizację wybranych, kluczowych zadań istotnych dla ograniczenia emisji gazów cieplarnianych oraz jednocześnie ochrony środowiska, nie zidentyfikowano obszarów sprzecznych z celami analizowanych dokumentów strategicznych. 5.3 Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi Województwa Małopolskiego Celem analizy jest przedstawienie podstawowych dokumentów strategicznych Województwa Małopolskiego oraz ocena ich zgodności z PGN. Dokonano jej w głównej mierze poprzez wyszczególnienie założeń oraz działań znajdujących się we wspomnianych dokumentach, które mają swoje powiązanie z Planem Gospodarki Niskoemisyjnej. Analiza objęła następujące dokumenty: Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Małopolskiego (Uchwała nr XI/133/07 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 24 września 2007 r.) 72 Niniejszy dokument stanowi aktualizację Planu Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego 2010 przyjętego przez Sejmik Województwa Małopolskiego Uchwałą nr XI/133/07 z dnia 24 września 2007 r. Plan obejmuje wszystkie rodzaje odpadów powstających na terenie województwa małopolskiego oraz przywożonych na jego obszar, a w szczególności odpady komunalne z uwzględnieniem odpadów ulegających biodegradacji, odpady opakowaniowe, odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej, opony oraz odpady niebezpieczne, w tym pojazdy wycofane z eksploatacji, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, PCB, azbest, odpady medyczne i weterynaryjne, oleje odpadowe, baterie i akumulatory. Założone cele i podstawowe kierunki działań na lata z perspektywą na lata przedstawione w Planie są zgodne z dyrektywami Unii Europejskiej, Polityką Ekologiczną Państwa i Krajowym Planem Gospodarki Odpadami. Planowane działania zmierzają do osiągnięcia celów ustalających zarówno terminy, jak i ilości odzyskiwanych, poddawanych recyklingowi, wykorzystanych i unieszkodliwianych odpadów. Według opisu ogólnego stanu środowiska w województwie małopolskim podstawowym źródłem zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza jest emisja antropogeniczna pochodząca głównie z działalności przemysłowej (emisja punktowa), z sektora bytowego (emisja powierzchniowa) oraz komunikacji (emisja liniowa). Emisja z sektora bytowego (powierzchniowa) pochodzi głównie z terenów zabudowy mieszkaniowej ogrzewanej indywidualnie, oczyszczalni ścieków, zwałowisk i składowisk. Emitowane są głównie takie zanieczyszczenia jak: SO2, NO x, CO, węglowodory i znaczne ilości pyłów zawieszonych. Mimo wprowadzania nowych technologii spalania konwencjonalnych paliw przez gospodarstwa domowe a także stosowania paliw gazowych, ogrzewania geotermalnego, działania te nie są jeszcze prowadzone na taką skalę, aby w sposób istotny wpłynąć na poprawę obecnego stanu jakości powietrza. Celem nadrzędnym jest rozwijanie na terenie województwa systemu gospodarki odpadami opartego na zapobieganiu powstawania odpadów, przygotowywaniu ich do ponownego użycia, recyklingu oraz innych metodach odzysku i unieszkodliwiania. Przyjmuje się następujące cele główne w zakresie gospodarki odpadami: przerwanie powiązania między rosnącą ilością odpadów a wzrostem gospodarczym oraz położenie nacisku na zapobieganie powstawaniu odpadów i na ponowne ich użycie, intensyfikacja odzysku, szczególnie recyklingu szkła, metali, tworzyw sztucznych, papieru i tektury oraz uzyskiwania energii zawartej w odpadach zgodnie z wymogami ochrony środowiska, ograniczenie ilości odpadów unieszkodliwianych na składowiskach odpadów, likwidacja zjawiska nielegalnego składowania odpadów, 72 bip.malopolska.pl/pobierz/ html 29 ATMOTERM S.A.

30 rozwój czystych technologii bezodpadowych i niskoodpadowych, promowanie zarządzania środowiskowego, selektywna zbiórka surowców wtórnych (papier, szkło, metal, tworzywa sztuczne) i dalsze postępowanie z nimi prowadzące do odzysku materiałowego, tworzenie przydomowych kompostowni oraz wspomaganie i edukowanie w zakresie kompostowania przydomowego na terenach zabudowy jednorodzinnej, kampanie informacyjne, programy szkoleniowe w zakresie zapobiegania powstawania odpadów zmierzające do ukształtowania świadomych postaw konsumentów, promocja wykorzystania produktów o wydłużonym okresie użytkowania, promocja napraw oraz ponownego wykorzystania materiałów, produktów i opakowań. Aby możliwe było osiągnięcie założonych celów oraz wdrożenie właściwego systemu gospodarki odpadami w województwie małopolskim, konieczne jest podjęcie następujących działań strategicznych: edukacja ekologiczna promująca minimalizację powstawania odpadów oraz właściwe postępowanie z nimi, promocja wdrażania technologii produkcji zapobiegających powstawaniu odpadów lub ograniczających ich ilość i zagrożenie dla środowiska, stymulowanie rynku surowców wtórnych i wspieranie powstawania instalacji do recyklingu i odzysku odpadów, promocja wdrażania systemu zarządzania środowiskowego jako skutecznego narzędzia nadzorowania i doskonalenia środowiskowych aspektów działalności, stosowanie zielonych zamówień publicznych, czyli ujmowanie kryteriów środowiskowych przy formułowaniu specyfikacji w przetargach finansowanych ze środków publicznych, wdrażanie efektywnych ekonomicznie i ekologicznie technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym technologii pozwalających na odzyskiwanie energii zawartej w odpadach w procesach termicznego i biochemicznego ich przekształcania, wdrażanie systemów zbierania i przetwarzania odpadów ulegających biodegradacji, pozwalających na wydzielenie tych odpadów ze strumienia odpadów komunalnych i właściwe ich zagospodarowanie, organizacja nowych i rozwój istniejących systemów zbierania odpadów niebezpiecznych ze źródeł rozproszonych (małe i średnie przedsiębiorstwa), z uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych, występujących w strumieniu odpadów komunalnych (gospodarstwa domowe), w oparciu o stacjonarne punkty zbierania odpadów niebezpiecznych oraz funkcjonujące sieci zbierania tych odpadów (placówki handlowe, szkoły, apteki, zakłady serwisowe). Na podstawie analizy i oceny wpływu projektowanych rozwiązań zawartych w Planie na środowisko można stwierdzić, ze wpłynie on na poprawę stanu środowiska w szczególności w zakresie: poprawy stanu powietrza atmosferycznego w obszarach oddziaływań obiektów i instalacji gromadzenia, przetwarzania i unieszkodliwiania odpadów ze względu na wdrożenie technik i technologii spełniających warunki najlepszych dostępnych technik. W szczególności dotyczy to budowy instalacji do odgazowania i wykorzystania gazu składowiskowego, modernizacji spalarni odpadów niebezpiecznych i medycznych. ATMOTERM S.A. 30

31 Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego województwa małopolskiego 2014 (Uchwała nr 912/14 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia 26 sierpnia 2014 r.) 73 Obowiązek sporządzania raportu o stanie zagospodarowania przestrzennego województwa wynika z zapisów art. 45 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2015 r. poz. 199, tj.). Zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, zakres raportu obejmuje zagadnienia wskazywane do określenia w planie zagospodarowania przestrzennego województwa, wymienione w art. 39 ust. 3: 1. podstawowe elementy sieci osadniczej województwa i ich powiązań komunikacyjnych oraz infrastrukturalnych, w tym kierunki powiązań trans granicznych, 2. system obszarów chronionych, w tym obszary ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, 3. rozmieszczenie inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, 4. granice i zasady zagospodarowania obszarów funkcjonalnych o znaczeniu ponadregionalnym oraz w zależności od potrzeb, granice i zasady zagospodarowania obszarów funkcjonalnych o znaczeniu regionalnym, 5. obszary szczególnego zagrożenia powodzią, 6. granice terenów zamkniętych i ich stref ochronnych; 7. obszary występowania udokumentowanych złóż kopalin. Celem opracowania jest identyfikacja aktualnego stanu zagospodarowania przestrzennego oraz kierunków i tempa zmian, jakie zachodzą na obszarze województwa i odniesienie ich do polityki rozwoju zapisanej w obowiązującym planie zagospodarowania przestrzennego województwa. Wyniki prowadzonych analiz mogą stanowić przesłanki do formułowania ustaleń zmiany planu. Znaczący wpływ na rozwój województwa małopolskiego miało wykorzystanie środków UE. W omawianym okresie kontynuowane były inwestycje rozpoczęte w latach wcześniejszych oraz podejmowane były liczne nowe inicjatywy. Środki pochodzące z funduszy UE Przeznaczane były na realizację bardzo wielu inwestycji: drogowych, infrastrukturalnych, przedsięwzięć związanych z kulturą, szkolnictwem wyższym, edukacją, ochroną zdrowia, rewitalizacją, poprawą stanu uzdrowisk, czy infrastrukturą sportową. Inwestycje adresowane do miast oraz obszarów wiejskich wpłynęły na podniesienie standardu życia mieszkańców województwa oraz jakości przestrzeni publicznych. Obserwowana poprawa poziomu życia mieszkańców terenów wiejskich wiąże się ze zwiększeniem możliwości zatrudnienia poza rolnictwem na skutek lepszych warunków mobilności przestrzennej i zawodowej. Na terenach charakteryzujących się potencjałem produkcji stopniowo wzrasta konkurencyjność rolnictwa, głównie dzięki specjalizacji oraz powiązaniu produkcji rolnej z dostępnością i transferem usług. Program ochrony powietrza dla województwa małopolskiego (Uchwała Województwa Małopolskiego z dnia 30 września 2013 r.) 74 nr XLII/662/13 Sejmiku Zapewnienie mieszkańcom możliwości życia w zdrowym środowisku i oddychania czystym powietrzem jest głównym powodem podejmowania przez władze krajowe, regionalne i lokalne działań związanych z oceną i poprawą jakości powietrza. Program ochrony powietrza to dokument strategiczny, który na podstawie analizy skali i przyczyn zanieczyszczenia powietrza wyznacza działania naprawcze na najbliższe 10 lat. Skuteczna ATMOTERM S.A.

32 realizacja wskazanych zadań wymaga natomiast współdziałania zarówno na szczeblu lokalnym, gdyż większość z nich leży w gestii gmin, ale również krajowym, by stworzyć otoczenie prawne i mechanizmy finansowe wspierające działania lokalne. Dokument jest aktualizacją Programu ochrony powietrza przyjętego uchwałą nr XXXIX/612/09 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 21 grudnia 2009 r. zmienioną uchwałą nr VI/70/11 z dnia 28 lutego 2011 r. Aktualizacja miała na celu zweryfikowanie postawionych celów i kierunków poprawy jakości powietrza w oparciu o dokładniejsze dane, zmienione uregulowania prawne, finansowe i organizacyjne oraz doświadczenia płynące z dotychczasowego procesu ograniczania emisji zanieczyszczeń. Wprowadza również zmienione wymagania ustawy Prawo ochrony środowiska, które weszły w życie 13 kwietnia 2012 r., jako proces implementacji dyrektywy 2008/50/WE w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza w Europie. Podstawą opracowania Programu były sporządzane corocznie, przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, oceny jakości powietrza. Średnioroczne stężenia dopuszczalne dla pyłu zawieszonego PM10 (40 µg/m³) w latach były przekraczane na wszystkich stacjach pomiarowych w województwie. Dodatkowo na wszystkich punktach pomiarowych, na przestrzeni lat , zanotowano więcej niż dopuszczoną ilość 35 dni z przekroczeniami stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 (50 µg/m³). Tabela 1 Obszary przekroczeń dopuszczalnej częstości przekraczania stężeń 24-godz. pyłu zawieszonego PM10 75 Gmina Maksymalne stężenia 24-godzinne PM10 Obszar przekroczeń Narażona ludność [µg/m 3 ] [km 2 ] [os.] Gmina Bukowina Tatrzańska 68,09 68, Tabela 2 Wymagany efekt ekologiczny ograniczania niskiej emisji w ramach realizacji proponowanych działań naprawczych 76 Gmina w latach [Mg/rok] łącznie do 2023 r. [Mg/rok] - PM10 PM2,5 B(a)P SO 2 CO 2 PM10 PM2,5 B(a)P SO 2 CO 2 Gmina Bukowina Tatrzańska 8,72 8,60 0,005 21, ,41 39,26 38,74 0,02 94, ,83 75 Program ochrony powietrza dla województwa małopolskiego (Uchwała Nr XLII/662/13 Sejmiku Województwa 76 Małopolskiego z dnia 30 września 2013 r.) Program ochrony powietrza dla województwa małopolskiego (Uchwała nr XLII/662/13 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 września 2013 r.) ATMOTERM S.A. 32

33 Tabela 3 Efekty ekologiczne realizacji działań termomodernizacyjnych w ramach realizacji proponowanych działań naprawczych 77 Gmina łącznie do 2023 r. [Mg/rok] - PM10 PM2,5 B(a)P SO 2 CO 2 Gmina Bukowina Tatrzańska 0,36 0,09 0,0002 0,79 83,12 Program Strategiczny Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego (Uchwała nr LVI/894/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 października 2014) 78 Niniejszy dokument jest aktualizacją obowiązującego dotychczas Programu Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego. Jest on równocześnie Programem Strategicznym Ochrony Środowiska, który realizuje Strategię Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata Program Strategiczny Ochrony Środowiska prezentuje działania przewidziane do realizacji w latach , jest dokumentem kompleksowo traktującym zadania ochrony środowiska. Ze swojej istoty definiuje przedsięwzięcia strategiczne niezbędne dla zapewnienia dobrego stanu środowiska województwa małopolskiego, dla których określa skale realizacji, spodziewane efekty, konieczne mechanizmy prawnoekonomiczne i przewidywane środki finansowe. Głównym celem dokumentu jest poprawa bezpieczeństwa ekologicznego oraz ochrona zasobów środowiska dla rozwoju województwa małopolskiego, a jego realizacja obejmuje następujące priorytety powiązanie z Planem Gospodarki Niskoemisyjnej: poprawa jakości powietrza: wybrano działania, których realizacja przyniesie największy efekt obniżenia stężeń pyłu PM10 w powietrzu przy zaangażowaniu racjonalnych środków finansowych, rozwijanie systemu gospodarki odpadami, wybrano działania, których realizacja pozwoli na osiągnięcie określonych w dyrektywie poziomów recyklingu i odzysku (w tym energetycznego), rozwiązując jednocześnie problemy prawidłowego gospodarowania odpadami w naszym regionie, rozwój regionalnej polityki energetycznej, wsparcie systemu zarządzania bezpieczeństwem publicznym, edukacja ekologiczna, kształtowanie i promocja postaw w zakresie ochrony środowiska i bezpieczeństwa publicznego oraz usprawnienie mechanizmów administracyjno-prawnych i ekonomicznych, poprawa bezpieczeństwa ekologicznego oraz ochrona zasobów środowiska dla rozwoju Małopolski, realizowany poprzez następujące priorytety, poprawa jakości powietrza, ochrona przed hałasem oraz zapewnienie informacji o źródłach pól elektromagnetycznych, Ochrona zasobów wodnych: 77 Program ochrony powietrza dla województwa małopolskiego (Uchwała nr XLII/662/13 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 września 2013 r.) ATMOTERM S.A.

34 rozwijanie systemu gospodarki odpadami, przeciwdziałanie występowaniu i minimalizowanie skutków negatywnych zjawisk atmosferycznych, geodynamicznych i awarii przemysłowych, regionalna polityka energetyczna, ochrona i zachowanie środowiska przyrodniczego, wsparcie systemu zarządzania bezpieczeństwem publicznym, edukacja ekologiczna, kształtowanie i promocja postaw w zakresie ochrony środowiska i bezpieczeństwa publicznego oraz usprawnienie mechanizmów administracyjno-prawnych i ekonomicznych. Strategia rozwoju województwa małopolskiego (Uchwała nr XII/183/11 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 26 września 2011 roku) 79 Strategia rozwoju województwa małopolskiego jest podstawowym i najważniejszym dokumentem samorządu województwa, określającym obszary, cele i kierunki interwencji polityki rozwoju, prowadzonej w przestrzeni regionalnej. Mając na uwadze zobowiązania wynikające z ustawy o samorządzie województwa, podstawowa odpowiedzialność samorządu województwa, w tworzeniu i realizacji strategii rozwoju województwa, koncentruje się na kształtowaniu szeroko rozumianej świadomości obywatelskiej i kulturowej, nowoczesnym rozwoju gospodarczym, a także zrównoważonym gospodarowaniu środowiskiem i przestrzenią. W systemie zarządzania polityką rozwoju, strategia pełni kluczową rolę jako generalny plan postępowania władz samorządu regionalnego w procesie zarządzania województwem, ale również jako narzędzie komunikowania się i partnerskiej współpracy ze społecznością regionalną. Strategia określa o tym, co, jako społeczność regionalna mieszkańcy województwa, mogą i chcą osiągnąć w perspektywie najbliższych dziesięciu lat. Strategia jest narzędziem wspierania pozytywnych zmian w regionie oraz niwelowania barier pojawiających się w otoczeniu. W dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości, strategia ma ambicję wspierać członków społeczności regionalnej w skutecznym odkrywaniu potencjałów i pełnym wykorzystywaniu szans na rozwój. Wobec istotnych zmian w otoczeniu zewnętrznym polityka regionalna musi w równej mierze odpowiadać na aktualnie zdiagnozowane potrzeby, jak też wychodzić naprzeciw tendencjom i procesom, których przejawy będą kluczowymi czynnikami sukcesu rozwojowego w przyszłości. Dzisiaj województwo małopolskie to region nieograniczonych, jednak wciąż jeszcze niedostatecznie wykorzystywanych możliwości. Nasze województwo to obszar unikalnych potencjałów, o wyraźnie zróżnicowanej strukturze przestrzennej. To również przestrzeń wymagająca szczególnej odpowiedzialności związanej z koniecznością zachowania i ochrony najcenniejszych wartości i zasobów, które stanowiąc element tożsamości i jakości przestrzeni publicznej zagrożone są postępującą anarchizacją i degradacją. Cechy te składają się na obraz zróżnicowanej pozycji rozwojowej regionu. Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa małopolskiego (Uchwała nr XLII/663/13 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 września 2013 r.) 80 Celem Programu ochrony przed hałasem jest zaproponowanie działań mających na celu obniżenie poziomu hałasu do dopuszczalnego, aby zapewnić możliwie dużą poprawę jakości życia mieszkańców na terenach położnych wzdłuż ruchliwych szlaków komunikacyjnych. Zakres programu obejmuje odcinki dróg o natężeniu ruchu ponad 3 mln samochodów rocznie oraz linie kolejowe o natężeniu ruchu 30 tys. pociągów rocznie. Niniejsza aktualizacja Programu ochrony przed hałasem ma na celu ocenę stopnia realizacji poprzedniego ATMOTERM S.A. 34

35 programu wraz z optymalizacją zaproponowanych rozwiązań oraz jego rozszerzenie o drogi wojewódzkie oraz linie kolejowe. Poziomy hałasu przy analizowanych drogach krajowych i autostradach oraz drogach wojewódzkich są na tyle wysokie, że w wielu miejscach powodują przekroczenia poziomów dopuszczalnych na terenach zamieszkanych. Przekroczenia poziomów dopuszczalnych występują wzdłuż dróg o łącznej długości 501,5 km, w tym 370,1 km dróg krajowych, 122,2 km dróg wojewódzkich oraz 9,2 km autostrad. Nie stwierdzono natomiast występowania znaczących przekroczeń wartości dopuszczalnych wzdłuż analizowanych linii kolejowych. Łącznie w programie zaproponowano budowę ok. 39,1 km ekranów akustycznych, w tym: ekrany przy autostradach ok. 5,5 km, ekrany przy drogach krajowych ok. 32 km, ekrany przy drogach wojewódzkich ok. 1,6 km. W programie zaproponowano również wymianę nawierzchnię na nawierzchnię o obniżonej hałaśliwości na odcinkach o łącznej długości ok. 381,9 km, w tym na drogach krajowych o łącznej długości 262,6 km oraz na drogach wojewódzkich o łącznej długości 129,3 km. Regionalny Plan Energetyczny dla województwa małopolskiego na lata Prace nad Planem realizowane były od czerwca 2011 roku. Stan wyjściowy zasobów energetycznych został określony na podstawie materiałów statystycznych Urzędu Statystycznego w Krakowie i Głównego Urzędu Statystycznego, opracowań i dokumentów planistycznych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, małopolskich gmin, przedsiębiorstw branży energetycznej, a także informacji będących własnymi analizami Małopolskiej Agencji Energii i Środowiska Sp. z o. o. Jako materiał wyjściowy zostały również wykorzystane wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk. Analizie zostały poddane nie tylko konwencjonalne zasoby energetyczne ale też możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenie województwa małopolskiego. Z badań Polskiej Akademii Nauk wynika, że województwo małopolskie nie wykorzystuje w pełni swego naturalnego bogactwa, jakim są wody geotermalne. Wydzielone zostały 92 obiekty strefy możliwego wykorzystania energii geotermalnej. W 40 przypadkach byłoby to opłacalne dla miejscowej społeczności, w postaci basenów cieplicowych albo jako magistrala ciepłownicza. W chwili obecnej prowadzone są prace analityczne dotyczące rozwoju geotermii w województwie. Jednym z przykładów wykorzystania energii geotermalnej w województwie małopolskim są Termy Bukowiańskie w Bukowinie Tatrzańskiej. Strategia Rozwoju Transportu w województwie małopolskim na lata Dokument został wykonany na zlecenie Zarządu Województwa Małopolskiego (zgodnie z umową nr I/1445/TK/2013/09 z dnia r.) i określa wizję, cele oraz założenia strategiczne dla długookresowego rozwoju systemu transportowego Małopolski. Rozwój efektywnego i zrównoważonego systemu transportowego jest jednym z głównych celów polityki Unii Europejskiej, wyrażonym w wielu dokumentach strategicznych obejmujących okres do 2030 roku, a potrzeba przygotowania i wdrożenia strategii wynika ze zwiększającej się roli i znaczenia transportu dla rozwoju gospodarczego i kulturowego regionów Polski oraz Europy. Zdefiniowano dziewięć międzygałęziowych celów ogólnych na okres do 2030, z których sześć jest powiązanych z Planem Gospodarki Niskoemisyjnej: IV. Usprawnienie wewnętrznych i zewnętrznych powiązań komunikacyjnych obszarów atrakcyjnych turystycznie, z zachowaniem ich walorów przyrodniczych i kulturowych, V. Usprawnienie komunikacyjnych powiązań trans-granicznych, VI. VII. Poprawa bezpieczeństwa i płynności ruchu na sieci komunikacyjnej Małopolski, Zapewnienie zrównoważonego rozwoju transportu w tym ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko naturalne, ATMOTERM S.A.

36 VIII. IX. Usprawnienie systemu utrzymania infrastruktury transportowej Małopolski, Efektywne planowanie rozwoju systemu transportowego Małopolski. Głównym założeniem dla strategicznego planowania rozwoju transportu w Małopolsce jest traktowanie poszczególnych gałęzi transportu jako elementów jednego, wspólnego systemu transportowego, spełniającego określone cele gospodarcze i społeczne, przy jednoczesnym uwzględnieniu celów strategicznych dla rozwoju poszczególnych gałęzi transportu. W odniesieniu do transportu publicznego za główny cel obiera się zwiększenie jego roli w przewozach pasażerskich w województwie. Ten cel będzie osiągnięty przez: Realizacje niektórych celów zdefiniowanych dla innych gałęzi transportu takich jak poprawa standardu i atrakcyjności regionalnych przewozów kolejowych, rozwój metropolitalnego systemu transportowego Krakowa, tworzenie zintegrowanych intermodalnych węzłów przesiadkowych obejmujących główne stacje kolejowe w Tarnowie, Nowym Sączu i Nowym Targu; Realizację celów specyficznych dla transportu publicznego takich jak: Integracja środków transportu publicznego, Integracja taryfową środków transportu publicznego, Budowa systemu parkingów Park & Ride; Zwiększenie bezpieczeństwa ruchu drogowego na sieci drogowej Małopolski, Ograniczenie zatłoczenia na sieci drogowej Małopolski, Usprawnienie systemu utrzymania dróg wojewódzkich w celu zapewnienia trwałości efektów prac modernizacyjnych oraz wspieranie nowoczesnych technik zarządzania i utrzymania dróg, w tym zarządzania parkiem maszynowym i organizacji prac utrzymaniowych. Ponadto zrealizowanych zostanie szereg celów bezpośrednich: Budowa i przebudowa dróg krajowych oraz uzupełniającej sieci drogowej. Dotyczyć to będzie wszystkich kategorii dróg zarówno tych znajdujących się w gestii województwa jak i krajowych, Powiązanie węzłów autostradowych i dróg ekspresowych z istniejącą siecią drogową, Przeniesienie ruchu tranzytowego z centrów miejscowości na ich obrzeża przez budowę obwodnic miast, Modernizacja dróg wojewódzkich, których stan techniczny zagraża bezpieczeństwu ruchu, Budowa obwodnic dla miast i miejscowości o natężeniu ruchu tranzytowego ograniczającego płynność ruchu, Budowa parkingów Park & Ride, jako elementów zintegrowanych centrów przesiadkowych, Program monitorowania stanu i utrzymania (modernizacji) dróg, w szczególności o dużym natężeniu przejazdów pojazdów ciężkich, Opracowanie dokumentacji przedprojektowej i projektowej dla inwestycji drogowych na następny okres, Opracowanie planów rozwoju transportu drogowego dla poszczególnych subregionów Małopolski, Zakończenie budowy i modernizacji połączeń drogowych z Zakopanem i regionem tatrzańskim, Budowa i przebudowa połączeń drogowych z obszarami atrakcyjnymi turystycznie w obszarach górskich i podgórskich, Opracowanie lub aktualizacja dokumentów strategicznych dotyczących rozwoju transportu drogowego Małopolski, ATMOTERM S.A. 36

37 Wdrożenie systemów zarządzania ruchem w tym inteligentnych systemów transportowych, systemów zarządzania popytem na transport. 5.4 Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi Powiatu Tatrzańskiego Celem analizy jest przedstawienie podstawowych dokumentów strategicznych Powiatu Tatrzańskiego oraz ocena zgodności z nimi PGN. Dokonano jej w głównej mierze poprzez wyszczególnienie założeń oraz działań znajdujących się we wspomnianych dokumentach, które mają swoje powiązanie z Planem Gospodarki Niskoemisyjnej. Analiza objęła następujące dokumenty: Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Tatrzańskiego na lata z perspektywą na lata (Uchwała Nr XVI/79/04 z dnia 9 czerwca 2004 r.) 83 Plan Gospodarki Odpadami jest podstawowym dokumentem gospodarki odpadami w powiecie, a jego zawartość jest szczegółowo regulowana przez ustawę o odpadach. Sporządzanie Planu Gospodarki Odpadami jest procesem wieloetapowym i cyklicznie ponawianym, obejmującym wszystkie rodzaje odpadów powstających na obszarze powiatu oraz przywożonych na jego obszar, a w szczególności odpady komunalne z uwzględnieniem odpadów ulegających biodegradacji, odpady opakowaniowe, odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej, zużyte opony oraz odpady niebezpieczne, w tym pojazdy wycofane z eksploatacji, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, PCB, azbest, odpady medyczne i weterynaryjne, oleje odpadowe, baterie i akumulatory. W Planie Gospodarki Odpadami zostały określone kierunki działań zmierzających do zapobiegania powstawaniu odpadów, ograniczania ich ilości oraz ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a także działań wspomagających prawidłowe postępowanie z odpadami w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania. Celem głównym Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Tatrzańskiego wynikającym z Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2010 i Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Małopolskiego 2010 jest stworzenie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym realizowane są zasady: zapobiegania i minimalizacji ilości wytwarzanych odpadów, ograniczenia właściwości niebezpiecznych, wykorzystania właściwości materiałowych i energetycznych odpadów, W zakresie gospodarki odpadami przyjęto następujące cele główne do realizacji w powiecie tatrzańskim: zapobieganie i minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów oraz skutków ich oddziaływania na środowisko, zwiększenie udziału odzysku odpadów (w szczególności odzysku energii z odpadów), zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska, zmniejszenie ilości wszystkich odpadów kierowanych na składowiska odpadów, wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów, rozwój selektywnego zbierania odpadów: niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych, wielkogabarytowych oraz z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych i infrastruktury drogowej, 83 bip.malopolska.pl/spzakopane/download/get/id,74144.html 37 ATMOTERM S.A.

38 wspieranie edukacji ekologicznej mieszkańców powiatu, zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska, zwiększenie efektywności selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tatrzańskiego na lata z perspektywą (Uchwała nr IX/54/11 Rady Powiatu Tatrzańskiego z dnia 27 lipca 2011 r.) 84 Program przedstawia aktualny stan środowiska, określa hierarchię niezbędnych działań zmierzających do poprawy tego stanu, umożliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez rożne podmioty i instytucje. Wyznaczona także priorytety środowiskowe: ochrona powierzchni ziemi przed odpadami, ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami, ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody, ochrona powierzchni ziemi i środowiska glebowego. Uwzględniając powyższe informacje określono cele i zadania o charakterze systemowym oraz cele średniookresowe do roku 2017 dla każdego z wyznaczonych priorytetów środowiskowych. Przyjęte cele średniookresowe do roku 2017, ujęte w programie, które wykazują powiązanie z założeniami PGN: Priorytet środowiskowy: promocja i wspieranie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych wzrost udziału energii odnawialnej w bilansie zużycia energii pierwotnej województwa, poprzez: upowszechnianie informacji o rozmieszczeniu i możliwościach technicznych wykorzystania potencjału energetycznego poszczególnych rodzajów odnawialnych źródeł energii, prowadzenie działań edukacyjnych oraz popularyzujących odnawialne źródła energii. Priorytet środowiskowy: osiągnięcie jakości powietrza w zakresie dotrzymywania dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu na terenie Powiatu Tatrzańskiego oraz utrzymanie jakości powietrza atmosferycznego zgodnie z obowiązującymi standardami jakości środowiska, poprzez: prowadzenie remontów istniejących dróg m.in. zmiana nawierzchni, poprawienie płynności ruchu, upowszechnianie informacji o rozmieszczeniu i możliwościach technicznych wykorzystania potencjału energetycznego poszczególnych rodzajów odnawialnych źródeł energii, prowadzenie działań edukacyjnych oraz popularyzujących odnawialne źródła energii, realizacja przedsięwzięć termomodernizacyjnych, promocja i wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz technologii zwiększających efektywne wykorzystanie energii i zmniejszających materiałochłonność gospodarki, zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii oraz szkodliwości spalania odpadów w gospodarstwach domowych, szkolenia dla podmiotów gospodarczych w zakresie wymagań dotyczących ochrony środowiska, 84 bip.malopolska.pl/spzakopane/download/get/id,74143.html ATMOTERM S.A. 38

39 tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania zgodnie z wymaganiami obowiązującego prawa w zakresie ochrony środowiska, wnikliwe prowadzenie postępowań w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć, realizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy nowotarsko tatrzańskiej, realizacja Programu Ograniczania Niskiej Emisji. Strategia Rozwoju Powiatu Tatrzańskiego na lata (Uchwała nr XX/157/12 Rady Powiatu Tatrzańskiego z dnia 27 grudnia 2012 r.) 85 Strategia rozwoju powiatu jest podstawowym dokumentem lokalnego samorządu formułującym wizję rozwoju i ukierunkowującym na poziomie ogólnym politykę Powiatu w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego w granicach przyznanych samorządowi powiatowemu ustawowo kompetencji i w wyznaczonym horyzoncie czasu, to jest do roku Istotą Strategii jest wyznaczenie głównych, najważniejszych kierunków działań średnio i długookresowych i opisanie sposobu ich realizacji pozwalające na wykorzystanie dokumentu Strategii do wspomagania zarządzania rozwojem w obszarze powiatu. Poza wskazaniem głównych obszarów i kierunków działania Strategia ustala również mechanizm ich oceny (ewaluacji). W konsultacjach lokalnych przeprowadzonych w 2007r. które odbyły się w ramach przygotowania wytycznych do powiatowej strategii rozwoju w perspektywie do 2013 roku - lokalni liderzy wypracowali charakterystykę pozycji rozwojowej powiatu tatrzańskiego, która po aktualizacji i uzupełnieniu może być traktowana jako nadal aktualna diagnoza i wytyczna do kształtowania polityki rozwoju realizowanej przez Powiat. W diagnozie zawarte zostały zagadnienia mające powiązanie z Planem Gospodarki Niskoemisyjnej dotyczące: Środowiska: występowanie zasobów geotermalnych - szansa na rozwój odnawialnych źródeł energii, zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego (przekroczenia dopuszczalnych norm), mała świadomość społeczna w zakresie dbałości o środowisko naturalne, zbyt duży ruch samochodowy. Komunikacji: brak wygodnych połączeń lokalnych, brak alternatywnych rodzajów transportu publicznego, rozproszona zabudowa terenu, zły stan istniejących dróg, brak infrastruktury (zatoki, parkingi itp.) dla komunikacji lokalnej (busy). Przyjęte cele, ujęte w strategii, które wykazują powiązanie z założeniami PGN: Strategiczne przedsięwzięcia dla zachowania czystego środowiska i chronionego krajobrazu: termomodernizacja budynków siedzib jednostek organizacyjnych Powiatu Tatrzańskiego, ATMOTERM S.A.

40 wspieranie działań mających na celu wykorzystanie wód geotermalnych na terenie Powiatu Tatrzańskiego, realizacja Programu zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł i poprawy jakości środowiska w obrębie obszarów NATURA 2000 subregionu podhalańskiego w ramach projektów subregionalnych Województwa Małopolskiego. Strategiczne przedsięwzięcia dla zachowania sprawnej, łatwej i różnorodnej komunikacji: budowa obwodnicy Zakopanego (łącznika drogi powiatowej P1656K z drogą wojewódzką 958) przebudowa estakady w ciągu ul. Powstańców Śląskich; zadanie to będzie wykonywane we współpracy z innymi podmiotami, przebudowa i modernizacja Tatrzańskiego Systemu Komunikacyjnego w tym poprawa bezpieczeństwa i płynności ruchu, dostępność do ośrodków turystycznych i stacji narciarskich, działania na rzecz utworzenia centrum komunikacyjnego w Zakopanem, stworzenie modelu transportu publicznego. 5.5 Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi gminy Program Ochrony Środowiska Gminy Bukowina Tatrzańska na lata z perspektywą do roku 2014 (Uchwała nr XVIII/126/2008 Rady Gminy Bukowina Tatrzańska z dnia 28 sierpnia 2008 r.) 86 Obowiązek opracowania Programu ochrony środowiska dla powiatu lub gminy wynika wprost z art. 17 ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz z późn. zm.). Głównym celem ich opracowania jest realizacja polityki ekologicznej państwa uchwalanej przez Sejm. Programy te, na podstawie aktualnego stanu środowiska winny określać w szczególności wymagania zapisane w art. 14 ustawy: cele i priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz środki niezbędne do realizacji celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Programy opracowywane są na okres 4 lat z perspektywą na następne 4 lata. Cel opracowania programu ochrony środowiska nie to nie tylko spełnienie wymogów ustawowych. Dokument powinien służyć również jako dodatkowe źródło wiedzy, motywacji i inspiracji dla mieszkańców i władz gminy, a także dla organizacji pozarządowych w dążeniu do wspólnego działania na rzecz zrównoważonego rozwoju miasta, poprawy stanu środowiska oraz bezpieczeństwa ekologicznego. Uwzględniając położenie i charakter gminy, stan środowiska, warunki i plany rozwoju, oraz jej potencjał gospodarczy, określono cele i zadania w zakresie kształtowania i ochrony środowiska. Zaproponowano skoncentrowanie się na następujących problemach wiążących się z realizacją celów wskazywanych w Planach Gospodarki Niskoemisyjnej: kształtowanie ładu przestrzennego zgodnie z ideą rozwoju zrównoważonego, ograniczenie niskiej emisji (ciepłowniczej i komunikacyjnej), optymalny rozwój turystyki i rekreacji, gwarantujący trwały rozwój gminy oraz ochronę środowiska, edukacja ekologiczna, promocja właściwych zachowań turystów i mieszkańców, współpraca z organizacjami pozarządowymi i wsparcie inicjatyw lokalnych, ograniczenie energochłonności i materiałochłonności produkcji i usług, wdrożenie i doskonalenie systemu informacji o środowisku, 86 bip.malopolska.pl/spzakopane/download/get/id,74144.html ATMOTERM S.A. 40

41 pozyskanie funduszy centralnych oraz UE dla zadań z zakresu ochrony środowiska i edukacji ekologicznej. Z powyższych celów długoterminowych jako istotne z punktu widzenia naprawy środowiska w Bukowinie Tatrzańskiej przyjęto następujące priorytety: kształtowanie zagospodarowania przestrzennego zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego i potrzebami ochrony przyrody, ograniczenie niskiej emisji ciepłowniczej, ograniczenie uciążliwości od ruchu samochodowego poprzez modernizację układu komunikacyjnego, sukcesywne wdrażanie przyjętego systemu gospodarki odpadami w gminie, ochrona dziedzictwa kulturowego, rozwój przestrzeni publicznej, edukacja ekologiczna, promocja ochrony przyrody oraz zachowań zgodnych z zasadami rozwoju zrównoważonego wśród mieszkańców oraz turystów, kształtowanie zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego, w tym: promocja wykorzystania źródeł energii odnawialnej w skali nie ingerującej nadmiernie w krajobraz i ekosystemy dolin potoków. Wśród licznych celów zakładanych w Programie należy wyszczególnić ograniczenie niskiej emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego i rozwój instalacji geotermalnych. Do ich spełnienia konieczne jest między innymi: 87 ograniczenie uciążliwości emisji ze źródeł mobilnych (pojazdy), ograniczenie niskiej emisji ze źródeł stacjonarnych w tym: ograniczenie użytkowania pieców węglowych w małej sprawności, rozwój ogrzewania gazowego, olejowego lub elektrycznego, promocja wykorzystania niskoemisyjnych źródeł energii w tym odnawialnej (słońce, geotermia), oraz ograniczenie praktyk wypalania traw, spalania odpadów gospodarczych na polach i w ogrodach, spalania śmieci w piecach. Dominujący wpływ na kształtowanie stanu sanitarnego powietrza atmosferycznego na terenie gminy ma niska emisja ciepłownicza z palenisk indywidualnych. Ważnym średniookresowym celem działań proekologicznych powinno być ograniczenie emisji tego typu. Działania w tym zakresie powinny zostać podjęte zarówno przez gminę, jak i indywidualnych mieszkańców i inwestorów i powinny obejmować: wsparcie akcji wymiany starych pieców na piece gazowe i olejowe lub na instalacje o wyższej sprawności, rozwój wykorzystania energii geotermalnej, modernizację urządzeń grzewczych, wspieranie akcji termomodernizacji budynków prywatnych oraz publicznych, wprowadzanie nowoczesnych układów wentylacji i sterowania, promocję, w planowanych inwestycjach, rozwiązań konstrukcyjnych minimalizujących zapotrzebowanie na ciepło (energię). Jako narzędzie realizacji powyższych zadań można zaproponować pośrednictwo w dofinansowywaniu inwestycji ze środków pozyskanych z funduszy ekologicznych i środków Unii Europejskiej. Poprzez koordynację działań i dopuszczalne prawem wymagania w udzielanych pozwoleniach i decyzjach o środowiskowych uwarunkowaniach gmina powinna wspierać inwestycje i technologie w zakresie: 87 Działania te są zawarte we wprowadzonym przez Wojewodę (rozporządzenie nr 69/05 z dnia 23 grudnia 2005 r.) Programie Ochrony Powietrza dla Powiatu Tatrzańskiego 41 ATMOTERM S.A.

42 oceny sprawności energetycznej budynków i instalacji (audyt), ocieplenia budynków, zmiany pieców na nowoczesne instalacje o wyższej sprawności, wprowadzania rozwiązań konstrukcyjnych i planistycznych w zakresie pasywnego ogrzewania słonecznego budynków, wprowadzania aktywnych systemów grzewczych i klimatyzacyjnych bazujących na energii odnawialnej. Istotnym zagadnieniem jest również ograniczenie emisji ze źródeł mobilnych. Lokalna poprawa jakości powietrza atmosferycznego w otoczeniu dróg może zostać osiągnięta poprzez rozładowanie korków ulicznych oraz zwiększenie płynności ruchu. Wskazany jest również rozwój ciągów pieszych i rowerowych (ograniczenie krótkich dojazdów samochodami). Działania w tym zakresie powinny obejmować m.in.: zwiększenie płynności i bezpieczeństwa ruchu poprzez przebudowę skrzyżowań, budowę chodników oraz oświetlenie ulic, poprawę stanu nawierzchni. Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego na obszarze Gminy Bukowina Tatrzańska Celem Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego (MPZP) jest określenie uwarunkowań, kierunków zagospodarowania oraz polityki przestrzennej na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska, w tym realizacji ponadlokalnych celów publicznych. Biorąc pod uwagę uwarunkowania rozwoju zarejestrowane w MPZP dokonano ich analizy pod kątem określenia kierunków rozwoju i zagospodarowania przestrzennego. Zasady obsługi w zakresie infrastruktury technicznej oraz zasady modernizacji, rozbudowy i budowy systemów infrastruktury technicznej uwzględniają zalecenia zaopatrzenia w ciepło w zależności od obszaru: do ogrzewania budynków należy stosować energię elektryczną, paliwa o niskiej zawartości substancji zanieczyszczających powietrze, odnawialne źródła energii lub węgiel przy zastosowaniu technologii o wysokiej sprawności grzewczej i niskiej emisji zanieczyszczeń do atmosfery (dotyczy obszaru Gimnazjum w Leśnicy, Jurgów, Groń Tatarak, Bukowiny Tatrzańskiej w rejonie zwanym Na Grapie oraz przy ul. Wierch Rusiński, Białki Tatrzańskiej w rejonie zwanym Borczaki), ustala się, że ogrzewanie budynku zaplecza obsługi technicznej odbywać się będzie przy wykorzystaniu energii elektrycznej (dotyczy obszaru Białki Tatrzańskiej w rejonie Wierchu Kustwiańskiego oraz Kotelnicy), do ogrzewania obiektów należy stosować energię elektryczną lub odnawialne źródła energii (dotyczy obszaru Białki Tatrzańskiej w rejonie Wierchu Jankulakowskiego, Wierchu Wysokiego i Potoku Remiaszowego). Zasady ochrony środowiska i przyrody oraz granice i sposoby zagospodarowania terenów podlegających ochronie, ustalonych na podstawie przepisów odrębnych uwzględniają następujące zalecenia: wszelkie uciążliwości dla środowiska związane z prowadzoną działalnością usługową nie mogą przekraczać dopuszczalnych norm oraz wykraczać poza granice terenu, do którego inwestor posiada tytuł prawny, przy projektowaniu oraz realizacji inwestycji należy uwzględnić warunki wynikające z położenia obszaru objętego zmianą planu w granicach Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, określone w Uchwale nr XVIII/299/12 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 lutego 2012 r. (Dz. Urz. Województwa Małopolskiego z dnia r., poz. 1194), zmienionego Uchwałą nr XXXIV/578/13 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 25 marca 2013 (Dz. Urz. Województwa Małopolskiego z r., poz. 3130). Do obszaru objętego ochroną należy Białka Tatrzańska w rejonie Wierchu ATMOTERM S.A. 42

43 Jankulakowskiego, Wierchu Wysokiego, Wierchu Kustwiańskiego, Potoku Remiaszowego oraz Kotelnicy, Bukowina Tatrzańska przy ul. Wierch Rusiński oraz w rejonie zwanym Na Grapie, Czarna Góra), wyklucza sie prowadzenie działalności, w wyniku której wytwarzane byłyby ścieki wymagające specyficznych technologii oczyszczania, bądź emisja technologicznych zanieczyszczeń powietrza (dotyczy obszaru Bukowiny Tatrzańskiej w rejonie zwanym Na Grapie ). Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Bukowina Tatrzańska na lata (Uchwała nr XXII /188/2004 Rady Gminy Bukowina Tatrzańska z dnia 23 listopada 2004 r.) 88 W celu przybliżenia ogólnego kierunku działań gminy, przeanalizowano pod kątem zgodności z PGN dokument Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Bukowina Tatrzańska. Ujęty w nim zakres działań długoterminowych (lata ) obejmuje rok bazowy przyjęty w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Bukowina Tatrzańska jest formą dokumentu planistycznego dotyczącego obszaru całej gminy. Zawarte w nim działania mają prowadzić do osiągnięcia długotrwałego i zrównoważonego rozwoju obszaru. Warunkiem powodzenia podejmowanych zadań jest współpraca przy realizacji zamierzeń: władz samorządowych, mieszkańców i innych podmiotów funkcjonujących na terenie gminy. Do celów nadrzędnych i strategicznych powiązanych z Planem Gospodarki Niskoemisyjnej zalicza się: modernizację dróg regionalnych i lokalnych, w tym w razie potrzeby budowa obwodnic, wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego, racjonalne gospodarowanie środowiskiem, zwiększenie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii, zlikwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska, ograniczenie emisji zanieczyszczeń. Poniżej wymieniono działania długoterminowe odnoszące się bezpośrednio do ochrony środowiska naturalnego, wiążące się z realizacją celów wskazywanych w Planach Gospodarki Niskoemisyjnej: zwiększenie przepustowości i poprawa funkcjonalności lokalnego układu drogowego na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska, budowa małęj elektrowni wodnej przy tartaku w Jurgowie, wykorzystanie zasobów wód geotermalnych na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska, kompleksowa modernizacja systemów cieplnych w budynkach użyteczności publicznej na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska (muzea, domy kultury). Analiza wyżej wymienionych dokumentów wykazała zgodność celów PGN dla Gminy Bukowina Tatrzańska z celami dokumentów strategicznych zarówno kraju, województwa, powiatu jak i samej gminy. Należy jednak zauważyć, że nie wszystkie cele zawarte w analizowanych dokumentach, mające charakter dużo szerszy niż oceniany Plan, mogły zostać uwzględnione w tym dokumencie. 88 ugbukowinatatrzanska.pl/userfiles/doc/zmienionyprl.doc 43 ATMOTERM S.A.

44 6. Ogólna strategia 6.1 Charakterystyka stanu istniejącego Bukowina Tatrzańska jest gminą położoną w południowej części województwa małopolskiego i należy do powiatu tatrzańskiego, gdzie zajmuje około 28 % jego powierzchni. Należy podkreślić, że na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska leżą Tatry Wysokie (Polska część wysokich Tatr), a dokładnie w sołectwie Brzegi. Z ważniejszych części Tatr należą do gminy: Rysy, Orla Perć, Dolina Pięciu Stawów Polskich, Morskie Oko, Wielki Wołoszyn, czy Wielka Siklawa. Gmina Bukowina Tatrzańska zajmuje obszar ponad 132 km 2. Gmina Bukowina Tatrzańska obejmuje ziemie leżące na styku dwóch krain oddzielonych Białką, rzeką rwącą, czystą, wypływającą z serca Tatr. Na jej lewym brzegu znajduje się Podhale, na prawym - Spisz. Ich odrębność, odmienna historia i kultura, a jednocześnie wzajemne przenikanie się tworzą specyficzny "klimat Pogranicza", dostrzegany na pierwszy rzut oka i stanowiący o niepowtarzalności. Obszar Gminy graniczy: Od zachodu z gminami Biały Dunajec i Poronin, Od południowego-zachodu z Gminą Zakopane, Od południa ze Słowacją (przejście graniczne), Od północy z gminami Szaflary i Nowy Targ, Od wschodu z Gminą Łapsze Niżne i Słowacją (przejście graniczne). W skład Gminy wchodzą miejscowości: Bukowina Tatrzańska, Białka Tatrzańska, Brzegi, Czarna Góra, Groń, Jurgów, Leśnica, Rzepiska. ATMOTERM S.A. 44

45 Rysunek 7 Mapa Gminy Bukowiny Tatrzańskiej Lokalizacja, ukształtowanie terenu, charakterystyka demograficzna Ukształtowanie terenu Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym Polski, wg prof. J. Kondrackiego, Gmina Bukowina Tatrzańska położona jest na terenie dwóch makroregionów: Obniżenia Orawsko-Podhalańskiego i Łańcucha tatrzańskiego. Oba wchodzą w skład podprowincji - Centralne Karpaty Zachodnie. W charakterze i zagospodarowaniu terenu widoczny jest wyraźny podział na część południową wysokogórską, objętą ochroną w ramach Tatrzańskiego Parku Narodowego (najwyżej położone miejsce Rysy m n.p.m.), oraz część północną osadniczą (najniżej położone tereny w okolicy wsi Białka Tatrzańska ok. 650 m n.p.m.) 90. Południowa część Gminy znajduje się na obszarze najwyższego w łańcucha Karpat pasma górskiego Tatr. Powoduje to duże zróżnicowanie terenu Program ochrony środowiska Gminy Bukowina Tatrzańska na lata z perspektywą do roku ATMOTERM S.A.

46 Charakterystyka demograficzna Według danych Głównego Urzędu Statystycznego liczba ludności w roku 2013 w Gminie Bukowina Tatrzańska wyniosła , gęstość zaludnienia wynosi 99 osoby/km 2. Szczegółową charakterystykę demograficzną przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 4 Charakterystyka demograficzna Gminy Bukowina Tatrzańska 91 Jednostka administracyjna Rok ludność ogółem wg faktycznego miejsca zamieszkania ludność w miastach ludność na wsi powierzchnia gęstość zaludnienia [km 2 ] [osób/km 2 ] Gmina Bukowina Tatrzańska Analizując liczbę ludności można zauważyć trend charakterystyczny dla Polski. Z analizy danych demograficznych wynika, że liczba ludności w Gminie w ostatnich latach nieznacznie wzrosła. Tendencja związana jest głównie z: migracjami ludności z miast na tereny wiejskie, coraz lepszym powiązaniem sieci transportowej województwa małopolskiego, stały rozwój i powstawanie nowych przedsiębiorstw nie zmuszających mieszkańców do emigracji w inne miejsca. Dodatni przyrost naturalny jest konsekwencją złożonych zjawisk społecznych oraz gospodarczych, które zachodzą w danej gminie. Do najważniejszych z nich można zaliczyć: znaczący odsetek (62,9%) ludności Gminy jest w wieku produkcyjnym, wzrost liczby małżeństw oraz spadek liczby rozwodów, spadek emigracji zagranicznych mieszkańców Gminy. Na przestrzeni trzech lat zauważa się umiarkowaną tendencje wzrostową w liczbie ludności zamieszkującej tereny Gminy o 0,8% w stosunku do roku Mieszkalnictwo Na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska, według danych na 2013 r., znajduje się mieszkań, w których rozmieszczonych jest izb o łącznej powierzchni m 2. Przeciętna powierzchnia jednego mieszkania wynosi 113 m 2, średnia powierzchnia użytkowa mieszkania, przypadająca na jednego mieszkańca wynosi 29 m 2. W mieniu Gminy znajdują się 10 mieszkań o łącznej powierzchni 502 m 2. Mieszkania będące w mieniu Gminy stanowią 0,30 % wszystkich mieszkań znajdujących się na terenie Gminy. Działalność gospodarcza Działalność gospodarcza na terenie Gminy obejmuje głównie produkcję rolniczo-hodowlaną oraz usługi. Według stanu na 2013 r., w Gminie Bukowina Tatrzańska znajduje się zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Decydującą większość stanowią podmioty gospodarcze sektora prywatnego (ok. 98%), należące 91 Opracowanie własne na podstawie danych GUS ATMOTERM S.A. 46

47 do właścicieli krajowych. Wskaźnik przedsiębiorczości, mierzony liczbą podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców, w Gminie wynosi 12. Jest on niższy od wskaźnika przedsiębiorczości powiatu tatrzańskiego (36), województwa małopolskiego (1 281) oraz kraju (1 057). Strukturę podmiotów gospodarczych według sektorów własnościowych przedstawiono na poniższym rysunku. 0,4% 0,4% 0,4% 2,2% 1,9% 2,9% sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą sektor prywatny - spółki handlowe sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego sektor prywatny - spółdzielnie 91,9% Rysunek 8 Sektory własnościowe podmiotów gospodarczych zlokalizowanych na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska 92 Zmiany w liczbie przedsiębiorstw na terenie Gminy na przestrzeni 8 lat przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 5 Zmiany w ilości przedsiębiorstw sektora prywatnego i publicznego w latach na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska Sektor publiczny Sektor prywatny W latach na terenie Gminy obserwuje się wzrost liczby przedsiębiorstw. Tendencja ta dotyczy sektora prywatnego. W sektorze publicznym od kilku lat ilość podmiotów gospodarczych utrzymuje się na stałym poziomie. 92 Opracowanie własne na podstawie danych GUS 93 Opracowanie własne na podstawie danych GUS 47 ATMOTERM S.A.

48 6.3 Użytkowanie terenu, obszary chronione na mocy odrębnych przepisów Rolnictwo i leśnictwo Powierzchnia Gminy wynosi ha. W krajobrazie Gminy Bukowina Tatrzańska dominują użytki rolne, które stanowią 48,4% (6 376 ha). Tereny leśne stanowią 43,0% powierzchni Gminy (5 664 ha). Na terenie Gminy występuje bardzo mało gruntów zabudowanych i zurbanizowanych, zaledwie 2,3% ogólnej powierzchni. Tabela 6 Podział Gminy Bukowina Tatrzańska według kierunków wykorzystania 94 Rodzaj gruntu Powierzchnia [ha] użytki rolne grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione grunty pod wodami 341 grunty zabudowane i zurbanizowane 297 nieużytki 497 tereny różne 11 2,6% 2,3% 3,8% 0,1% 48,4% użytki rolne grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione grunty pod wodami 43,0% grunty zabudowane i zurbanizowane nieużytki Rysunek 9 Struktura Gminy Bukowina Tatrzańska według kierunków wykorzystania 95 W wyniku prac zalesiających kolejne tereny Gminy powierzchnia lasów na przestrzeni lat uległa stałemu zwiększeniu. W roku powierzchnia gruntów leśnych wynosiła ha. Stanowiąc aż 37,9% łącznej powierzchni gruntów leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych. 94 Opracowanie własne na podstawie danych GUS 95 Opracowanie własne na podstawie danych GUS ATMOTERM S.A. 48

49 Tabela 7 Powierzchnia gruntów leśnych 96 Lata Powierzchnia [ha] Znaczna część terenów gminy obejmuje środowisko wysokogórskie Tatr z charakterystycznym dla nich układem gleb. Na terenach objętych ochroną w ramach Tatrzańskiego Parku Narodowego ochrona gleb przebiega w oparciu o Plan Ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego. Na pozostałych obszarach gminy dominują gleby średniej, słabej i bardzo słabej jakości. Gleby narażone są, ze względu na nachylenie terenu i surowy klimat górski, na silne procesy erozyjne. Procesy te potęgowane są okresowo poprzez występujące silne wiatry, ulewne deszcze oraz masowe ruchy gruntu (osuwiska, lawiny). Znaczny spadek koryt potoków górskich w połączeniu z dużymi opadami atmosferycznymi sprzyja szybkiemu transportowi materiału skalnego i erozji ich brzegów. Zagrożeniem gleb są: erozja wynikająca ze specyficznych warunków geograficznych i klimatycznych, nasilona w wyniku działalności antropogenicznej (zmiana ekosystemów, wylesienie, zabudowa), na części terenów istotne znaczenie ma ruch turystyczny i rekreacyjny, w tym szczególnie użytkowanie stoków jako tereny narciarskie, zanieczyszczenie gruntu związane z działalnością gospodarczą, komunikacją, rozwojem zabudowy, niewłaściwym postępowaniem z odpadami i ściekami przez właścicieli nieruchomości, ruchem turystycznym itp. Względy ochrony przyrody wymagają zachowania naturalnych warunków w korytach i dolinach potoków górskich, gdzie będą występować naturalne procesy erozji i akumulacji 97. Obszary chronione 98 Na obszarze Gminy Bukowina Tatrzańska leżą obszary objęte ochroną w ramach: Tatrzańskiego Parku Narodowego ( 1 powierzchni gminy), 3 Rezerwatu Przyrody Potok Białka, Specjalnego Obszaru Ochrony sieci Natura 2000 (Potok Białka). Całość Gminy leży w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Województwa Małopolskiego. Na terenie Gminy znajdują się dwa pomniki przyrody ożywionej. Tatrzański Park Narodowy Gmina Bukowina Tatrzańska położona jest częściowo w obrębie Tatrzańskiego Parku Narodowego chroniącego najcenniejsze fragmenty Tatr oraz Pogórza Spisko-Gubałowskiego. Tatrzański Park Narodowy na terenie Gminy zajmuje powierzchnię 4 357,8 ha, co stanowi 33% powierzchni gminy. 96 Opracowanie własne na podstawie danych GUS 97 Program ochrony środowiska Gminy Bukowina Tatrzańska na lata z perspektywą do roku Program ochrony środowiska Gminy Bukowina Tatrzańska na lata z perspektywą do roku ATMOTERM S.A.

50 Ze względu na priorytet ochrony przyrody na terenie parku narodowego, jakakolwiek działalność człowieka, w tym zwiedzanie parku narodowego podlega określonym regulacjom i ograniczeniom nie dopuszczającym do naruszenia równowagi biologicznej i trwałych zniszczeń w przyrodzie. Wyjątkowość Tatr w krajobrazie Polski sprawia, że przyciągają ogromną liczbę turystów i wczasowiczów. Zamknięcie dużego ruchu turystycznego na stosunkowo małym obszarze powoduje znaczne oddziaływanie na środowisko. W ostatnich latach Tatrzański Park Narodowy odwiedzało 2-2,5 mln turystów rocznie. Dodatkowe 1,2-2 mln przejeżdżało przez obszar TPN celem przekroczenia granicy polsko-słowackiej na Łysej Polanie. Około 78% odwiedzających przypada na sezon letni a 22% na zimowy. Najwięcej turystów, 26% frekwencji rocznej, odwiedza Park w sierpniu. Największe natężenia ruchu wynosi przeszło osób dziennie w rejonie Morskiego Oka. W Tatrach wyznakowano łącznie około 240 km szlaków pieszych i około 160 km tras narciarskich, nartostrad, szlaków narciarskich oraz szlaków pieszych, po których również można jeździć na nartach. Największy powierzchniowy udział Tatrzańskiego Parku Narodowego stanowią lasy wraz z kosodrzewiną, które zajmują ha i stanowią 71 % powierzchni Parku. Skały, hale i polany zajmują powierzchnię ha (26%). W składzie gatunkowym drzewostanu Parku dominuje świerk pospolity, którego udział powierzchniowy wynosi aż 89%. Pozostałe to jodła pospolita - 5% udziału, buk zwyczajny - 2%, olcha szara - 1%, sosna pospolita, modrzew europejski, jawor, jesion i pozostałe gatunki stanowią około 1%. Na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego występuje przeszło 10 tys. gatunków roślin i zwierząt. Wyraźnie zaznacza się piętrowy układ roślinności. Na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego istnieją duże różnice wysokościowe. Najniższy punkt Tatrzańskiego Parku Narodowego znajduje się na wysokości 820 m n.p.m. w uroczysku Bafiów Bór w Bukowinie Brzegach, a najwyższy to północno wschodni szczyt Rysów m n.p.m. Oba punkty ekstremalne występują na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska co daje względną różnicę wysokości terenu gminy m. Projektowany rezerwat przyrody Potok Białka Potok Białka obejmuje swoim dorzeczem obszar o powierzchni 232 km 2, w tym północnych zboczy Tatr o powierzchni 143 km 2. Głównym obszarem zasilania jest masyw tatrzański. Znaczna miąższość utworów czwartorzędowych w dolinie Białki stwarza rozległą arterię odpływu podziemnego zgodną z spadkiem doliny. Wody tej strefy są w kontakcie hydraulicznym z wodami starszego podłoża. Wielkość odpływu podziemnego w zlewni Białki należy do najwyższych w Karpatach. Zgodnie z projektem ochroną rezerwatową zamierzano objąć dolinę potoku Białka od północnej granicy Gminy do mostu w Bukowinie Dolnej. Na tym obszarze rezerwat miał zajmować bezpośrednie otoczenie koryta potoku w pasie o przeciętnej szerokości m. Obecnie obszar ten został zgłoszony jako element sieci Natura 2000 jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk. Pomniki przyrody Na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska istnieją dwa pomniki przyrody scharakteryzowane w tabeli poniżej. Tabela 8 Wykaz pomników przyrody na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska 99 Nr Lokalizacja Charakterystyka 1 Białka Tatrzańska, na starym cmentarzu 2 Bukowina Tatrzańska, ul. Kurcowy Wierch 154 grupa drzew: lipy 4 drzewa; obwód pni: 640cm, 650cm, 500 cm, 500cm pojedyncze drzewo: grusza polna o obwodzie pnia cm, ca 200 lat 99 Program ochrony środowiska Gminy Bukowina Tatrzańska na lata z perspektywą do roku 2014 ATMOTERM S.A. 50

51 Sieć obszarów chronionych Natura 2000 Obszar Gminy Bukowina Tatrzańska obejmuje tereny Tatrzańskiego Parku Narodowego, zgłoszonego jako propozycja obszaru Natura 2000 (kod: PLC Tatry) - zarówno jako Obszar Szczególnej Ochrony (OSO) ze względu na Dyrektywę Ptasią jak i Specjalny Obszar Ochrony (SOO) w oparciu o Dyrektywę Siedliskową. Obszar Tatrzańskiego Parku Narodowego został również zgłoszony jako propozycja Obszaru o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW). Proponowana ostoja ptasia o randze europejskiej (E72) wchodzi w skład polsko-słowackiego Tatrzańskiego Rezerwatu Biosfery. Występuje na jej terenie co najmniej 17 gatunków ptaków wymienionych w załączniku I tzw. Dyrektywy Ptasiej. Obszar Tatr posiada wyjątkowe znaczenie dla zachowania bioróżnorodności w regionie. Zachowana na ich terenie bogata flora (około 1000 gatunków roślin naczyniowych) oraz zróżnicowana fauna, obejmują wiele gatunków zagrożonych i rzadko występujących na terenie kraju. W Tatrach stwierdzono również występowanie 32 taksonów roślin naczyniowych, zaliczanych do endemitów karpackich. W obszarze objetym ochroną w ramach systemu Natura 2000 występuje 28 typów siedlisk z załącznika I do Dyrektywy Siedliskowej oraz 15 gatunków zwierząt i 7 gatunków roślin z załącznika II do tej Dyrektywy, w tym 6 gatunków priorytetowych. Pod ochronę w ramach sieci Natura 2000 został również zgłoszony obszar PLH Dolina Białki. Obszar obejmuje odcinek doliny rzeki Białki od jej ujścia do Zbiornika Czorsztyńskiego, aż do ujścia potoku Leśnickiego do Przełomu Dunajca. Na terenie całego obszaru stwierdzono występowanie 10 siedlisk przyrodniczych z I Załącznika Dyrektywy Rady 92/43/EWG. W formularzu zgłoszenia obszaru stwierdzono, iż potencjalnymi zagrożeniami mogą być: plany regulacji tej rzeki, naruszające jej naturalną dynamikę, ewentualny zrzut ścieków z miejscowości położonych nad jej brzegami oraz nadmierna eksploatacja kamienia. Zagrożeniem może być także niewłaściwie realizowany ruch turystyczny i rekreacyjny, zwłaszcza na terenie rezerwatu (Przełom Białki pod Krępachami) i nad brzegami rzeki, prowadzący do zaśmiecania, lokalnego przeżyźniania itp. oraz synantropizacja szaty roślinnej. Różnorodność biologiczna Ze względu na swoje położenie Gmina Bukowina Tatrzańska charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem przyrodniczym. Na jej terenie występuje zarówno najwyższy jak i najniższy punkt Tatrzańskiego Parku Narodowego. Około 33 % gminy objętych jest ochroną w ramach Parku. Na pozostałym terenie występują obszary tradycyjnego rolnictwa, pasterstwa, gęsta sieć potoków górskich oraz liczne, niewielkie obszary leśne. Przez teren Gminy biegnie korytarz ekologiczny wzdłuż doliny potoku Białka prowadzący w kierunku Słowacji. Na terenie Gminy działa jeszcze około 10 bacówek i wypasanych jest kilka tysięcy owiec. Umożliwia to utrzymanie zespołów roślinnych charakterystycznych dla wypasanych hal. Prowadzenie ekstensywnego rolnictwa górskiego sprzyja ograniczeniu presji z jego strony na ekosystemy i zasoby wodne. Ukierunkowanie gospodarki Gminy na turystykę i rekreację z jednej strony wymusza utrzymanie wysokiej różnorodności środowiska, z drugiej rekreacja powodować będzie presję środowiskową w obszarach objętych lub przyległych do użytkowanych terenów. Tradycyjny układ zabudowy, wzdłuż głównych dróg, w przypadku uszczelnienia zabudowy powodować będzie tworzenie barier i przerwanie powiązań ekologicznych. 6.4 Czynniki klimatyczne mające wpływ na poziom substancji w powietrzu Poziom zanieczyszczenia powietrza zależy od szeregu czynników. Do czynników antropogenicznych zalicza się rodzaj źródeł emisji oraz rodzaj zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza. Inne czynniki są niezależne od człowieka, a należą do nich m.in.: ukształtowanie terenu, warunki meteorologiczne. Zasadniczy wpływ na poziom stężeń zanieczyszczeń mają przede wszystkim warunki meteorologiczne. Temperatura powietrza, prędkość wiatru, natężenie promieniowania słonecznego, czy też wilgotność oddziałują na wielkość zapotrzebowania na energię cieplną, której wytwarzanie bezpośrednio wpływa na wielkość emisji zanieczyszczeń. Na rozprzestrzenianie się substancji zanieczyszczających zasadniczy wpływ 51 ATMOTERM S.A.

52 mają prędkość i kierunek wiatru. Cisze i małe prędkości wiatru pogarszają poziomą wentylację powietrza, co przyczynia się do wzrostu stężeń zanieczyszczeń. Prędkość wiatru wpływa na tempo przemieszczania powietrza wraz z zanieczyszczeniami, natomiast kierunek decyduje o trasie ich transportu. Opady atmosferyczne, wilgotność, natężenie promieniowania słonecznego wpływają także na przemiany fizykochemiczne zanieczyszczeń w atmosferze oraz ich wymywanie. Transport zanieczyszczonych mas powietrza (zanieczyszczenia wtórne i pierwotne) znad innych obszarów uzależniony jest natomiast od kierunku i prędkości wiatru w warstwie mieszania oraz ilości opadów i dni nasłonecznienia. Unos pyłu z zapylonych bądź nieutwardzonych powierzchni z dróg czy innych pylących terenów uzależniony jest od prędkości wiatru, wilgotności powietrza i podłoża oraz stanu równowagi atmosfery. Południowa część Gminy, włączona w granice Tatrzańskiego Parku Narodowego, obejmuje tereny wysokogórskie, hale i doliny tatrzańskie. Klimat Tatr wykazuje wyraźną piętrowość. Temperatura średnioroczna waha się od +6 (w strefie poniżej m) do -2 C (w partiach szczytowych). Średni gradient temperatury wynosi 0,5 C na 100 m wzniesienia. Wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza wzrasta roczna suma opadów, osiągając maksimum ( mm), a następnie nieco zmniejsza się w szczytowych piętrach Tatr. Również wraz ze wzrostem wysokości wydłuża się czas zalegania pokrywy śnieżnej (5 8 miesięcy). Pokrywa śnieżna zalega w Tatrach od października do maja, natomiast w miejscowościach od listopada do kwietnia. Pod koniec zimy średnia grubość pokrywy śnieżnej osiąga 2 m. Duże opady i nachylenie stoków sprzyjają szybkiemu odpływowi wód. Współczynnik odpływu osiąga na terenie gór 70%. Oddziaływanie Tatr powoduje częste występowanie wiatrów fenowych o znacznej sile (wiatr halny). Poszczególne części Gminy różnią się klimatem co związane jest z wyniesieniem nad poziom morza i ekspozycją stoku na nasłonecznienie Stan jakości powietrza Ocena jakości powietrza na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska przeprowadzona została w oparciu o wyniki monitoringu powietrza prowadzonego przez WIOŚ w Krakowie. Aktualna ocena stanu powietrza odnosi się do roku Oceny jakości powietrza dokonuje się z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin. Ocenę wykonano pod kątem spełnienia kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia dla następujących substancji: dwutlenek siarki SO 2, dwutlenek azotu NO 2, tlenek węgla CO, benzen C 6 H 6, ozon O 3, pył zawieszony PM10, pył zawieszony PM2,5, ołów Pb w pyle zawieszonym PM10, arsen As w pyle zawieszonym PM10, kadm Cd w pyle zawieszonym PM10, nikiel Ni w pyle zawieszonym PM10, benzo(a)piren B(a)P w pyle zawieszonym PM Program ochrony środowiska Gminy Bukowina Tatrzańska na lata z perspektywą do roku 2014 ATMOTERM S.A. 52

53 Ocena jakości powietrza prowadzona jest corocznie, w celu uzyskania informacji o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze poszczególnych stref. Informacje te pozwalają wskazać prawdopodobne przyczyny występowania ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w określonych rejonach oraz pozyskać informacje o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń na obszarze strefy w zakresie umożliwiającym wskazanie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych oraz określenie poziomów stężeń występujących na tych obszarach. Informacje o ocenie jakości powietrza pozwalają także przeprowadzić klasyfikację poszczególnych stref zgodnie z poniższymi kryteriami: klasa A jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych lub poziomów docelowych, klasa B jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji, klasa C jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne lub poziomy docelowe powiększone o margines tolerancji, a w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony poziomy dopuszczalne lub poziomy docelowe, klasa C2- jeżeli poziom pyłu PM2,5 przekracza poziom docelowy, klasa D1 jeżeli poziom stężeń ozonu nie przekracza poziomu celu długoterminowego, klasa D2 jeżeli poziom stężeń ozonu przekracza poziom celu długoterminowego. Wielkości dopuszczalnych poziomów stężeń niektórych substancji zanieczyszczających w powietrzu określone są w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1031). Dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń oraz dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego stężenia w roku kalendarzowym, zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem, zestawiono w poniższej tabeli. Tabela 9 Dopuszczalne normy jakości powietrza kryterium ochrony zdrowia 101 Dopuszczalny poziom Dopuszczalna częstość Substancja Okres uśredniania substancji w przekraczania poziomu wyników pomiarów powietrzu dopuszczalnego w roku [µg/m 3 ] kalendarzowym Pył zawieszony 25 * - rok kalendarzowy PM2,5 20 ** - Pył zawieszony 24 godziny razy PM10 rok kalendarzowy 40 - Dwutlenek azotu jedna godzina razy rok kalendarzowy 40 - Dwutlenek siarki jedna godzina razy 24 godziny razy Tlenki azotu rok kalendarzowy 30 Tlenek węgla 8 godzin Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu 53 ATMOTERM S.A.

54 * Poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM2,5 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2015 r. (faza I) **Poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM2,5 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2020 r. (faza 4II) Zgodnie z kryteriami, określonymi w rozporządzeniu Ministra Środowiska 102 w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza, województwo małopolskie zostało podzielone na trzy strefy: Benzen rok kalendarzowy 5 - Ołów rok kalendarzowy 0,5 - Substancja Okres uśredniania wyników pomiarów Strefę Aglomeracja Krakowska PL1201, Poziom docelowy substancji w powietrzu [ng/m 3 ] Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu docelowego w roku kalendarzowym Benzo(a)piren rok kalendarzowy 0,5 - Kadm rok kalendarzowy 5 - Arsen rok kalendarzowy 6 - Nikiel rok kalendarzowy 20 - Ozon 8 godzin 120 [µg/m 3 ] 25 dni Strefę Tarnów PL1202, Strefę małopolską (pozostały obszar województwa) PL1203. Gmina Bukowina Tatrzańska znajduje się w całości w strefie małopolskiej. Charakterystykę jakości powietrza dla Gminy dokonano w odniesieniu do całej strefy, na podstawie opracowania Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2013 roku. Uwzględniono także wyniki stacji pomiarowej zlokalizowanej w Zakopanym. Tabela 10 Zakres pomiarów prowadzonych w 2013 roku na obszarze Gminy Bukowina Tatrzańska 103 Nazwa stacji Kod krajowy stacji Zanieczyszczenie Czas uśredniania stężeń Typ pomiaru Typ stacji Typ obszaru Zakopane, ul. Sienkiewicza SO 2, NO 2, CO 1-godz. automatyczny tło miejskie zwykły MpZakopaWIOSRown1701 PM10, PM2,5, As, Cd, Ni, Pb, B(a)P 24-godz. manualny tło miejskie zwykły Klasę strefy województwa małopolskiego dotyczącą Gminy Bukowina Tatrzańska dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w rocznych ocenach jakości powietrza za 2013 rok, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia, przedstawiono w tabeli poniżej. 102 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza 103 Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2013 roku, WIOŚ, Kraków 2014 ATMOTERM S.A. 54

55 2013 Rok oceny Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Bukowina Tatrzańska Tabela 11 Wyniki klasyfikacji stref kryterium ochrony zdrowia 104 Nazwa strefy Klasa strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń ochrona zdrowia SO 2 NO 2 CO C 6 H 6 O 3 PM10 PM2,5 Pb As Cd Ni B(a)P Strefa małopolska A A A A A C C A A A A C W roku 2013, w strefie małopolskiej, w tym na obszarze Gminy Bukowiny Tatrzańskiej, odnotowano przekroczenia standardów jakości powietrza w zakresie następujących zanieczyszczeń: pyłu PM10, pyłu PM2,5 benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM10. Poniżej opisano wyniki pomiarów oraz analizę stężeń dopuszczalnych SO 2, NO 2, C 6 H 6, CO, O 3, pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM2,5, benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10, oraz metali ciężkich Pb, Ni, Cd, As w pyle PM10 dla roku bazowego Dwutlenek azotu Stężenia dwutlenku azotu zmierzone metodami automatycznymi nie wykazały ponadnormatywnych wartości 1 godzinnych (200 µg/m 3 ), występujących z częstością wyższą niż dopuszczalna (18 razy/rok). Średnie roczne stężenie dwutlenku azotu nie przekroczyło poziomu dopuszczalnego (40 µg/m 3 ) na stacji pomiarowej w Zakopanym (wyniosło 21 µg/m 3 ). Wysokie stężenia dwutlenku azotu odnotowywane były na terenie województwa małopolskiego tylko w Krakowie. Są spowodowane wpływem źródeł komunikacyjnych. W pozostałych stanowiskach nie zostały przekroczone wartości kryterialne ustanowione dla dwutlenku azotu ze względu na ochronę zdrowia ludzi. Dwutlenek siarki Stężenia dwutlenku siarki nie przekraczały dopuszczalnego poziomu obowiązującego dla 1-godzinnego czasu uśrednienia (350 µg/m 3 ) z wymaganą częstością (24 razy/rok) oraz poziomu dla 24-godzin (125 µg/m 3 3 razy/rok). Średnie roczne stężenie dwutlenku siarki na stacji pomiarowej w Zakopanym wyniosło nieco ponad 10 µg/m 3. Pył zawieszony PM10 Stężenia pyłu zawieszonego PM10 przekraczały wartość dopuszczalną wynoszącą 50 µg/m 3 w czasie ponad 35 dni w roku kalendarzowym oraz roczną wartość dopuszczalną wynoszącą 40 µg/m 3. Średnia roczna wartość wynosiła ponad 60 µg/m 3. Przyczyną wysokich stężeń jest emisja pyłu ze źródeł przemysłowych, komunikacyjnych i grzewczych dodatkowo potęgowana przez niekorzystne warunki klimatyczne oraz lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. 104 Raport o stanie środowiska województwa małopolskiego w 2013 roku, WIOŚ, Kraków Raport o stanie środowiska województwa małopolskiego w 2013 roku, WIOŚ, Kraków ATMOTERM S.A.

56 Pył zawieszony PM2,5 Równolegle z pomiarami pyłu PM10 prowadzono również pomiary pyłu zawieszonego PM2,5. Średnie roczne stężenie pyłu PM2.5 przekroczyło wartość dopuszczalną (wyniosło 35 µg/m 3 ) i poziom docelowy. Benzen Roczne stężenia benzenu osiągnęły wartości poniżej poziomu dopuszczalnego 5 µg/m 3, co pozwoliło na zakwalifikowanie wszystkich stref na terenie województwa do klasy A. Tlenek węgla Poziom dopuszczalny tlenku węgla, określony jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczonych ze średnich jednogodzinnych i wynoszący 10 mg/m 3, nie został przekroczony na żadnym stanowisku pomiarowym w województwie. Niski poziom stężeń tlenku węgla zadecydował o zakwalifikowaniu wszystkich stref do klasy A. Ozon Na obszarze województwa poziom docelowy ozonu w powietrzu, obowiązujący dla kryterium ochrony zdrowia, został dotrzymany i w wyniku klasyfikacji stref Aglomeracja Krakowska, miasto Tarnów oraz strefa małopolska otrzymały klasę A. Metale ciężkie Stężenia metali ciężkich mierzone były w 6 stanowiskach na terenie województwa. Stężenia ołowiu występowały znacznie poniżej poziomu dopuszczalnego - 0,5 μg/m 3, w wyniku czego wszystkie strefy zostały zakwalifikowane do klasy A. Stężenie ołowiu na wniosło 0,02 μg/m 3. Natomiast stężenie arsenu było najwyższe w całym województwie i wyniosło 2,2 ng/m 3. Odwrotnie wyglądało jednak stężenie kadmu i wyniosło 0,6 ng/m3, mając tym razem najniższą wartość na terenie całego województwa małopolskiego. Ostatnim mierzonym metalem ciężkim w pyle PM10 był nikiel którego stężenie wyniosło 1,6 ng/m 3. Benzo(a)piren Stężenia benzo(a)pirenu na wszystkich stanowiskach były bardzo wysokie i przekraczały poziom docelowy (1 ng/m 3 ). Wysoki poziom tego zanieczyszczenia zadecydował o zakwalifikowaniu obszaru całego województwa do klasy C. Zdecydowanie najwyższe stężenia benzo(α)pirenu zarejestrowano w Suchej Beskidzkiej, Nowym Sączu oraz Proszowicach. Jednak równie wysokie stężenie odnotowano na stacji pomiarowej w Zakopanym gdzie wyniosło ono 10 ng/m 3. Podsumowanie Wykonana klasyfikacja stref za 2013 rok potwierdziła, że stężenia dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzenu oraz metali w pyle zawieszonym PM10 (Pb, As, Cd, Ni) nie przekraczają, określonych przepisami prawa, poziomów dopuszczalnych. Utrzymują się jednak w dalszym ciągu przekroczenia dopuszczalnych i docelowych poziomów stężeń pyłu zawieszonego PM10, PM 2,5 i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10. ATMOTERM S.A. 56

57 7. Inwentaryzacja zużycia energii oraz emisji CO Metodologia inwentaryzacji CO 2 Inwentaryzacja emisji dwutlenku węgla (CO 2 ) wytyczne Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) 106 Celem bazowej inwentaryzacji emisji (BEI) będzie określenie wielkości emisji z obszaru Gminy tak, aby możliwe było zaprojektowanie działań służących jej ograniczeniu przez władze administracji publicznej. W związku z tym emisje z sektorów, na które władze Gminy mają nieistotny wpływ (bardzo ograniczony) są traktowane z mniejszą uwagą, a bardziej szczegółowo rozpatruje się wielkości emisji z sektorów w większym stopniu regulowanych przez gminę tam, gdzie polityka władz gminy może wpłynąć na wielkość emisji w sposób realny, np. sektor gospodarstw domowych, infrastruktury użyteczności publicznej. Do przygotowania inwentaryzacji wykorzystano jako podstawę wytyczne Porozumienia Między Burmistrzami How to fill In the Sustainable Energy Action Plan template? Wytyczne Porozumienia dają możliwość określania emisji wynikającą tylko i wyłącznie z finalnego zużycia energii in situ jak i w sposób bardziej pełny, poprzez zastosowanie oceny cyklu życia produktów i usług (tzw. LCA Life Cycle Assessment). Podejście standardowe jest bardziej precyzyjne w wyznaczaniu wielkości emisji (mniejszy szacunkowy błąd) natomiast podejście LCA, pomimo swojej większej niedokładności daje pełniejszy obraz wielkości emisji, który uwzględnia również częściowe emisje wynikające z procesu wytwarzania i transportu (dostawy) danego produktu, usługi. Z tego też powodu w podejściu LCA energia elektryczna pochodząca z odnawialnych źródeł energii nie jest traktowana, jako bezemisyjne źródło energii. Zasady ogólne: Rok bazowy - Jako rok bazowy wytyczne wskazują 1990 rok. Dla potrzeb określenia celu redukcji i zaplanowania działań konieczne jest opracowanie inwentaryzacji dla jak najbardziej aktualnego roku - inwentaryzacja prowadzona jest dla roku Zakres inwentaryzacji - inwentaryzacją objęte są wszystkie emisje gazów cieplarnianych wynikające ze zużycia energii finalnej na terenie gminy. Poprzez zużycie energii finalnej rozumie się zużycie: energii paliw kopalnych (na potrzeby gospodarczo-bytowe, transportowe i przemysłowe), ciepła sieciowego, energii elektrycznej, energii ze źródeł odnawialnych. Z inwentaryzacji wyłączony jest przemysł (także duże źródła spalania) objęty wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji CO 2. Zasięg terytorialny inwentaryzacji - w celu sporządzenia inwentaryzacji należy wyznaczyć jej granice, czyli określić, które źródła emisji włączyć do inwentaryzacji. Definicja granic inwentaryzacji będzie miała wpływ na jej końcowy efekt, ponieważ określi, które źródła emisji będą w niej zawarte, a które z niej wyłączone. Dla samorządu lokalnego gminy wyznaczono dwie granice: granica organizacyjna obejmuje wszelkie działania będące w zasięgu bezpośredniej kontroli samorządu lokalnego. Tam gdzie kończy się granica organizacyjna samorządu (sektor publiczny) zaczyna się granica społeczeństwa (sektor prywatny). W przypadkach, gdy aktywności obu sektorów pokrywają się ze sobą, należy przyjąć zasadę proporcjonalności emisji zależnej od udziałów danego sektora w strukturze własnościowej danego podmiotu; granica geopolityczna zawiera fizyczny obszar lub region, będący we władaniu samorządu lokalnego. Dodatkowo istotne są: 106 SEAP jest dokumentem określającym główne działania, które samorząd lokalny podejmie, aby osiągnąć założony cel w zakresie redukcji emisji CO 2, ograniczenia zużycia energii 57 ATMOTERM S.A.

58 ramy czasowe gmina biorąca udział w projekcie powinno wyznaczyć ramy czasowe inwentaryzacji tak, aby dostosować je do lokalnych uwarunkowań. Inwentaryzacja powinna zawierać co najmniej rok bazowy w stosunku do którego odniesiony będzie cel redukcji emisji. Granica organizacyjna analiza aktywności samorządu Analiza emisji związana z aktywnością samorządu lokalnego obejmuje emisje powstałe na skutek użytkowania wszystkich środków trwałych oraz mediów. Wszystkie emisje powstałe na skutek działalności samorządu lokalnego są uwzględniane, bez względu na to gdzie powstały. W niektórych przypadkach, w szczególności w kwestiach zużycia energii, emisja często występuje poza granicami geopolitycznymi samorządu lokalnego. Fizyczna lokalizacja źródła powstawania emisji, w większości przypadków, nie jest istotna przy podejmowaniu decyzji, które emisje uwzględnić w analizie. Granica geopolityczna analiza aktywności społeczeństwa Analiza emisji związana z aktywnością społeczeństwa zawiera emisje związane z działalnością powstałą w granicach geopolitycznych samorządu lokalnego. Władze lokalne mają wpływ na aktywność społeczeństwa poprzez m.in. ustalanie prawa lokalnego, programy edukacyjne czy propagowanie wzorów zachowań społecznych. Mimo, że niektóre samorządy lokalne mogą mieć ograniczony wpływ na poziom emisji z poszczególnych działań, należy podjąć starania dokonania precyzyjnej analizy wszystkich działań, które skutkują emisją GHG w celu uzyskania kompletnej wiedzy o emisjach z terenu gminy. Podczas inwentaryzacji wykorzystane zostaną metodologie niezbędne dla uzyskania najlepszej jakości danych: Metodologia bottom-up polega na zbieraniu danych u źródła. Każda jednostka podlegająca inwentaryzacji podaje dane, które później agreguje się w taki sposób, aby dane były reprezentatywne dla większej populacji lub obszaru. Metodologia ta zwiększa prawdopodobieństwo popełnienia błędu przy analizie i obróbce danych oraz niepewność, czy cała docelowa populacja została ujęta w zestawieniu, Metodologia top-down polega na pozyskaniu zagregowanych danych dla większej jednostki obszaru lub populacji. Jakość danych jest wtedy generalnie lepsza, ponieważ jest mała ilość źródeł danych. Jeżeli zagregowane dane nie są reprezentatywne dla danego obszaru lub populacji, należy tak je przekształcić, aby jak najwierniej obrazowały zaistniałą sytuację. Głównym defektem tej metody jest mała rozdzielczość danych, która może ukryć trendy, mogące pojawić się przy większej rozdzielczości. Zakres inwentaryzacji na potrzeby określenia zużycia energii finalnej Celem inwentaryzacji było określenie wielkości emisji CO 2 z obszaru gminy tak, aby umożliwić zaprojektowanie działań służących jej ograniczeniu. Dlatego też w inwentaryzacji bardziej szczegółowo rozpatruje się wielkości emisji z sektorów w większym stopniu regulowanych przez gminę (tam gdzie polityka władz może wpłynąć na wielkość emisji w sposób realny). Wynika to również z wytycznych Porozumienia Burmistrzów. Inwentaryzacją objęte są wszystkie emisje gazów cieplarnianych wynikające ze zużycia energii finalnej na terenie gminy. Poprzez zużycie energii finalnej rozumie się zużycie: energii paliw kopalnych (na potrzeby gospodarczo-bytowe, transportowe i przemysłowe), energii elektrycznej, energii ze źródeł odnawialnych. Dla określenia wielkości emisji zostaną przyjęte standardowe wskaźniki emisji. Wskaźniki te nie oddają pełnej wielkości emisji wynikającej z cyklu życia produktów i usług, charakteryzują się jednak większą dokładnością wyznaczenia emisji: dla paliw kopalnych (węgiel kamienny, brunatny i koks, olej opałowy oraz gaz ziemny) zostaną przyjęte wskaźniki emisji stosowane w europejskim systemie handlu uprawnieniami do emisji CO 2, ATMOTERM S.A. 58

59 dla paliw płynnych stosowanych w transporcie (benzyna, olej napędowy) zostaną zastosowane najnowsze wskaźniki emisji z raportu Krajowej Inwentaryzacji Emisji Gazów Cieplarnianych; wskaźniki uwzględniają emisję CO 2, metanu (CH 4 ) oraz podtlenku azotu (N 2 O), dla energii elektrycznej zostanie przyjęty wskaźnik 0,812 Mg CO 2 /MWh (reprezentatywny dla sektora energetyki zawodowej opartej na węglu kamiennym i brunatnym, z niewielkim udziałem biomasy). Założono, że w kolejnych latach inwentaryzacji wskaźnik pozostanie niezmieniony, pomimo wzrastającego w niewielkim stopniu udziału energii ze źródeł odnawialnych w energii elektrycznej sieciowej. Wskaźniki emisji dla energii elektrycznej i ciepła, które zostaną wykorzystane do inwentaryzacji przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 12. Porównanie wskaźników emisji (standardowy i LCA) dla elektryczności ze źródeł odnawialnych Źródło energii Standardowe wskaźniki emisji [Mg CO 2 /MWh e ] Wskaźniki emisji LCA (ocena cyklu życia) [Mg CO 2 /MWh e ] Panele fotowoltaiczne 0 0,020 0,050 Energia wiatru 0 0,007 Energia wód powierzchniowych 0 0,024 Emisje gazów cieplarnianych, innych niż CO 2, podawane są w przeliczeniu na ekwiwalent CO 2 według wytycznych IPCC 107. Tabela 13. Wskaźniki emisji dla energii elektrycznej i ciepła sieciowego przyjęte do obliczeń emisji Rodzaj wskaźnika Rok Wskaźnik emisji [Mg CO 2 /MWh] Źródło Energia elektryczna ,812 KOBIZE - Referencyjny wskaźnik jednostkowej emisyjności dwutlenku węgla przy produkcji energii elektrycznej do wyznaczania poziomu bazowego dla projektów w Polsce Energia ze źródeł odnawialnych Tabela 14. Zestawienie wykorzystanych wskaźników emisji dla paliw Rodzaj paliwa Wartość opałowa Wskaźnik emisji [Mg CO 2 /MWh] Gaz Naturalny 36 MJ/m 3 0,202 Olej Opałowy 40,19 MJ/kg 0,276 Węgiel 18,9 MJ/kg 0, IPCC - Intergovernmental Panel on Climate Change (Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu, w skrócie IPCC) organizacja założona w 1988 przez dwie organizacje Narodów Zjednoczonych Światową Organizację Meteorologiczną (WMO) oraz Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP) w celu oceny ryzyka związanego z wpływem człowieka na zmianę klimatu. 59 ATMOTERM S.A.

60 Rodzaj paliwa Wartość opałowa Wskaźnik emisji [Mg CO 2 /MWh] Benzyna 44,3 MJ/kg 0,249 Olej napędowy (diesel) 43,0 MJ/kg 0,267 Metodologia obliczeń LPG 47,3 MJ/kg 0,227 Obliczenia wielkości emisji wykonano za pomocą arkuszy kalkulacyjnych. Do obliczeń wykorzystuje się podstawowy wzór obliczeniowy: E CO2 = C x EF gdzie: E CO2 oznacza wielkość emisji CO 2 [Mg] C oznacza zużycie energii (elektrycznej, ciepła, paliwa) [MWh] EF oznacza wskaźnik emisji CO 2 [Mg CO 2 /MWh] Ekwiwalent CO 2 Z gazów innych niż CO 2 w inwentaryzacji uwzględnić również można inne gazy cieplarniane (CH 4, N 2 O, itd.). W wypadku konieczności przedstawienia wielkości emisji gazów cieplarnianych innych niż CO 2 zastosowane zostaną przeliczniki oparte na potencjale globalnego ocieplenia dla poszczególnych gazów, opracowanego przez IPCC. Tabela 15. Globalny potencjał ocieplenia gazów cieplarnianych (wg Second Assessment Report) Gaz Cieplarniany Potencjał Globalnego Ocieplenia [100 lat, CO 2eq ] Przyjęte założenia CO 2 (dwutlenek węgla) 1 CH 4 (metan) 21 N 2 O (podtlenek azotu) 310 SF 6 (heksafluorek siarki) PFC (perfluorowęglowodory) HFC (heptafluoropropan) Dla celów opracowania inwentaryzacji zostaną przyjęte również założenia: (w zależności od gazu) gmina jest i będzie importerem netto energii elektrycznej, w związku z czym, zostanie przyjęty wskaźnik emisji średni dla Polski, dla energii elektrycznej sieciowej, wykonawca przyjmuje, że emisje gazów cieplarnianych innych niż CO 2 z transportu (CH 4 i N 2 O) mieszczą się w przedziale 1-3% całkowitej emisji z transportu, co ostatecznie przekłada się na mniej niż 0,5% całkowitej emisji z obszaru gminy i w związku z tym emisja z tych gazów zostanie pominięta w inwentaryzacji, dla obliczenia emisji z transportu przyjęte zostaną natężenia ruchu, dla których zostały przeprowadzone pomiary, w innym wypadku zostaną ono oszacowane w obszarze gminy na podstawie dostępnych danych, wskaźników przeliczeniowych, itd., ATMOTERM S.A. 60

61 wykonawca zakłada kontynuację trendów gospodarczych zgodnie z prognozą PKB do roku 2024, zostanie założone, że wielkości zużycia paliw i energii będą zgodnie z prognozą zawartą w Polityce Energetycznej Polski do roku 2030, kontynuowane będą obecne trendy demograficzne, natężenie ruchu, zgodnie z metodologią prognoz natężenia ruchu GDDKiA, do 2024 roku wzrośnie. Źródła danych Do opracowania emisji konieczne było zebranie danych dotyczących nośników energii. W tym celu wykorzystane zostały metodologie top-down oraz bottom-up. Z segmentu aktywności samorządu lokalnego wykonawca pozyskał: zużycie energii elektrycznej w budynkach miejskich, które określone zostaną na podstawie inwentaryzacji faktur za energię elektryczną we wszystkich jednostkach, zużycie paliw płynnych oraz stałych służących do celów grzewczych zużycie określono na podstawie inwentaryzacji faktur za paliwo, dane zostały przekazane przez Urząd Gminy. Segment aktywności społeczeństwa: energia elektryczna zużycie energii elektrycznej określone zostanie na podstawie danych dostarczonych Urzędy Gminy i pochodzą od Operatora dane podzielone były na odpowiednie grupy taryfowe i zostały zaagregowane do odpowiednich sektorów, olej opałowy, węgiel, drewno dane zostały zgromadzone w procesie ankietyzacji przeprowadzonej przez Urząd Gminy, zużycie paliw w transporcie dane zostaną oszacowane na podstawie danych o natężeniu ruchu, które zostaną pozyskane z generalnego pomiaru ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich pomiarów prowadzonych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad, Małopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich oraz wskaźników przeliczeniowych. Analiza wyników inwentaryzacji - źródła emisji liniowej W zakresie emisji ze źródeł liniowych poziom zanieczyszczenia powietrza jest zależny w największym stopniu od natężenia ruchu, udziału różnego rodzaju kategorii pojazdów na poszczególnych trasach komunikacyjnych. W ramach inwentaryzacji emisji liniowej uwzględniona została emisja spalinowa oraz pozaspalinowa z następujących kategorii dróg: krajowych, wojewódzkich, powiatowych, gminnych. Przyczyną nadmiernej emisji zanieczyszczeń ze środków transportu jest również zły stan techniczny dróg i pojazdów oraz nieprawidłowa ich eksploatacja. Określenie źródeł emisji liniowej: 61 ATMOTERM S.A.

62 warstwa dróg została podzielona na odcinki charakteryzujące się jednoznacznie określonym natężeniem ruchu i wielkością emisji zanieczyszczeń, w przypadku dróg krajowych i wojewódzkich oraz autostrad poszczególne odcinki opisane zostały, jako punkty emisyjne położone na początku, środku i końcu każdego odcinka. Dla każdego odcinka drogi obliczania została wielkość emisji substancji w oparciu o rzeczywiste natężenie ruchu, a w przypadku braku danych, o natężenie przyjęto szacunkowo według założeń, w przypadku dróg gminnych, powiatowych i lokalnych na zbiorze wszystkich odcinków zbudowana została siatka wielokątów o założonych parametrach Aby określić wielkość emisji z wyznaczonych odcinków dróg zgromadzona została informacja nt. wielkości natężenia ruchu w rozbiciu na poszczególne kategorie pojazdów emitujących substancje do powietrza (osobowe, dostawcze, ciężarowe, autobusy) [szt./rok]. Dane dotyczące natężenia ruchu dla dróg krajowych i wojewódzkich, podawane przez GDDKiA oraz Zarządy Dróg Wojewódzkich, określane zostały, jako średni dobowy ruch pojazdów (SDR) w danym roku. Aby określić całkowity roczny ruch pojazdów [szt./rok] obliczone zostały roczne natężenia ruchu. Wielkość emisji spalinowej obliczona została na podstawie wskaźników emisji [g/(szt. km)] opracowanych przez profesora Zdzisława Chłopka z Zakładu Transportu Samochodowego Politechniki Warszawskiej, uwzględniających zarówno rodzaj pojazdu jak i jego prędkość (średnią prędkość). W celu określenia wielkości emisji z dróg lokalnych (powiatowych i gminnych oraz lokalnych) zastosowana została analogiczna metodyka, jak dla dróg krajowych i wojewódzkich. Obliczenia oparte zostały na podstawie rzeczywistych natężeniach ruchu, przy czym zaznaczyć należy, że w przypadku braku danych zostały wykonane założenia modelowe, ponieważ na większości sieci dróg nie są prowadzone pomiary natężeń ruchu. Uproszczenia polegały na zamodelowaniu szacunkowego natężenia ruchu na odcinkach dróg lokalnych. Analiza wyników inwentaryzacji- źródła emisji powierzchniowej: Do obliczeń wykorzystano w głównej mierze: dane pozyskane od Urzędu Gminy dotyczące zużycia energii elektrycznej w poszczególnych sektorach (odpowiednich grupach taryfowych), dane ankietowe pochodzące z budynków należących do mienia Gminy, uzupełniane na ankietach elektronicznych w formie arkusza Excel przygotowanego przez wykonawcę, dane przekazane przez Urząd Gminy pochodzące z przeprowadzonej ankietyzacji budynków prywatnych. Wielkości zużycia energii oraz emisji CO 2 w sektorze budynków użyteczności publicznej czyli budynków należących do mienia gminy z uwagi na wysoką jakoś pozyskanych danych oraz ich stosunkowo niewielką ilość polegały na odpowiedniej weryfikacji oraz posegregowaniu danych dotyczących zużycia energii elektrycznej oraz nośników energii, a następnie przeliczeniu ich za pomocą odpowiednich wskaźników. Obliczenia dla sektora mieszkalnictwa oparto przede wszystkich na danych pochodzącej z ankietyzacji przeprowadzonej przez Urząd Gminy oraz danych o zużyciu energii elektrycznej. Taki zakres informacji pozwalał na kompletną ocenę gospodarki energią i zawierał zarówno zużycie energii elektrycznej jak i paliw (stałych, płynnych) do celów grzewczych oraz bytowych. Należy wspomnieć, że ankietyzacja była przeprowadzona bardzo skutecznie co pozwoliło w bardzo wiarygodny sposób ocenić zapotrzebowanie energetyczne budynków prywatnych. Urząd Gminy uzyskał prawie 3000 wypełnionych ankiet, które zawierały 86% wypełnionych informacji dotyczących zużycia węgla w gospodarstwach domowych. Gmina Bukowina Tatrzańska jest wyjątkowa z uwagi na swój turystyczny charakter, szereg budynków prowadzi działalność gospodarczą polegającą na wynajmowaniu pokoi. Sytuacja taka powodowała pewną trudność z podziałem zużywanych paliw na sektor mieszkalnictwa oraz sektor handlu, usług i przemysłu. Budynki często ATMOTERM S.A. 62

63 spełniają funkcję zarówno mieszkalną jak i usługową. Dlatego też na podstawie analizy wszystkich danych i określeniu pewnych średnich wartości charakterystycznych przyjęto niezbędne założenia. Do sektora usługowego przeniesiono budynki, które nie tylko prowadzą działalność gospodarczą ale również zużywają dokładnie bądź więcej niż: 7 Mg węgla kamiennego, 16 m 3 drewna opałowego, 6 m 3 oleju opałowego. Pod uwagę w celach poglądowych brano również powierzchnię ogrzewaną budynku. Posegregowane dane zostały zweryfikowane pod kątem błędów, a następnie na ich podstawie określono strukturę użytkowania poszczególnych nośników energii i zsumowano zużycia przeliczone na energię finalną. Dane te pozwoliły określić profil energetyczny budynków, dla których została wypełniona ankieta. Na tej podstawie, a także bazując na liczbie gospodarstw domowych (wg GUS ) interpolowano dane na cały sektor mieszkalnictwa. 7.2 Wyniki inwentaryzacji emisji CO 2 oraz energii finalnej Poniższa inwentaryzacja obejmuje obszar całej Gminy Bukowina Tatrzańska. W obliczeniach posługiwano się wartością emisji CO 2. Ponadto emisja CO 2 ze spalania biomasy czy biopaliw oraz emisja ze zużywanej tzw. zielonej energii elektrycznej jest przyjmowana jako wartość zerowa. Przyjmuje się, że drewno spalane na terenie Gminy pochodzi w całości z obszaru Gminy. Dla roku 2013 zebrano kompleksowe dane dla wszystkich zidentyfikowanych sektorów, dlatego też przyjęto, że 2013 rok będzie rokiem bazowym dla niniejszego opracowania. W celu obliczenia emisji CO 2 wyznaczono zużycie energii finalnej dla zidentyfikowanych na terenie Gminy następujących sektorów: sektor obiektów użyteczności publicznej, sektor mieszkalnictwa, sektor oświetlenia publicznego, sektor transportowy, sektor handel, usługi, przedsiębiorstwa przemysłowe. Na terenie Gminy zidentyfikowano wykorzystanie następujących nośników energii: energię elektryczną, paliwa węglowe, drewno, olej opałowy, gaz płynny LPG, olej napędowy, benzyna, energię ze źródeł odnawialnych. 63 ATMOTERM S.A.

64 Poniżej przedstawiono wyniki przeprowadzonej na terenie Gminy inwentaryzacji zużycia energii oraz związanej z tym emisji CO 2 w ww. sektorach, dla roku bazowego Całkowite zużycie energii finalnej w Gminie Bukowina Tatrzańska wynosiło ponad MWh. Roczne jednostkowe zużycie energii wynosi ok. 20 MWh/osobę. W poniższej tabeli przedstawiono zużycie energii w podziale na poszczególne sektory odbiorców, natomiast na wykresie przedstawiono udział poszczególnych sektorów w całkowitym zużyciu energii finalnej w roku Tabela 16 Zużycie energii finalnej w poszczególnych sektorach w roku Lp. Sektor Jednostka Wielkość zużycia energii 1 Obiekty użyteczności publicznej MWh/rok Mieszkalnictwo MWh/rok Oświetlenie publiczne MWh/rok Transport MWh/rok Handel, usługi, przemysł MWh/rok RAZEM MWh/rok % 0,07% 29% Mieszkalnictwo 47% Handel, usługii i przemysł Transport Budynki użyteczności publicznej Oświetlenie publiczne 23% Rysunek 10 Udział poszczególnych sektorów w całkowitym zużyciu energii końcowej w roku Największy udział w całkowitym zużyciu energii na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska stanowi sektor mieszkalnictwa (47%), drugi jest sektor transport (29%), ostatnim znaczącym sektorem jest handel, usługi i przemysł (ok. 23%). Ponad 1% przypada na sektor obiektów użyteczności publicznej, najmniej energii zużywane jest przez oświetlenie publiczne, tj. 0,07% ogólnego zużycia energii końcowej w roku bazowym Głównym nośnikiem energii w Gminie jest węgiel, który stanowi ok. 36% wszystkich zidentyfikowanych nośników energii. Odnotowano ponadto relatywnie wysoki poziom udziału drewna (ok. 19%), benzyny (18%) oraz energii elektrycznej (12%). Dalej w bilansie znajduje się olej napędowy (9%), LPG (3%) oraz olej opałowy (3%). 108 Opracowanie własne na podstawie przekazanych przez Urząd Gminy 109 Opracowanie własne na podstawie przekazanych przez Urząd Gminy ATMOTERM S.A. 64

65 Rozkład nośników energii wynika głównie z braku sieci gazowej i ciepłowniczej oraz dominacji sektora transportu i mieszkalnictwa. Istotny w zużyciu energii finalnej sektor handlu usług i przemysłu reprezentowany jest głównie przez pensjonaty, w których stosowane paliwa i ich rozkład jest analogiczny jak w gospodarstwach domowych. Szczegółowy udział poszczególnych nośników energii w bilansie energetycznym Gminy przedstawiono na rysunku poniżej. 18% 9% 3% 36% Węgiel Olej opałowy Drewno Energia elektryczna 12% 19% 3% Benzyna Olej napędowy LPG Rysunek 11 Udział poszczególnych nośników energii w przeliczeniu na MWh w bilansie energetycznym Gminy 110 Sumaryczna wartość emisji CO 2 w roku bazowym 2013 na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska wynosiła Mg CO 2 /rok. Na jednego mieszkańca przypada ok. 6,4 Mg CO 2 rocznie. W tabeli poniżej przedstawiono wartość emisji w podziale na poszczególne sektory odbiorców energii. Tabela 17 Emisja CO 2 związana z wykorzystaniem energii w poszczególnych sektorach odbiorców w roku bazowym Lp. Sektor Jednostka Emisja CO 2 1 Obiekty użyteczności publicznej Mg CO 2 /rok Mieszkalnictwo Mg CO 2 /rok Oświetlenie publiczne Mg CO 2 /rok Transport Mg CO 2 /rok Handel, usługi i przemysł Mg CO 2 /rok RAZEM Mg CO 2 /rok Na poniższym rysunku przedstawiono procentowy udział poszczególnych sektorów w całkowitej emisji CO 2 w roku bazowym 2013 na terenie Gminy. 110 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 111 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 65 ATMOTERM S.A.

66 1% 0,19% 25% 41% Mieszkalnictwo Handel, usługii i przemysł Transport Budynki użyteczności publicznej Oświetlenie publiczne 33% Rysunek 12 Udział poszczególnych grup odbiorców w całkowitej emisji CO 2 w roku bazowym Sektor mieszkalnictwa odpowiada za około 41% całkowitej emisji w Gminie. Sektor handlu, usług i przemysłu stanowi ok. 33% całkowitej emisji CO 2 i tym samym jest większy od sektora transportu, którego udział wynosi około 24%. Zmiana względem zużycia energii we wspomnianych dwóch sektorach wynika z mniejszej emisyjności (CO 2 ) paliw transportowych od paliw kopalnych. Udział pozostałych sektorów, tj. obiektów użyteczności publicznej oraz oświetlenia publicznego jest marginalny, mieści się w przedziale 2-0,19%. Na rysunku poniżej przedstawiono procentowy udział poszczególnych paliw w całkowitej emisji CO 2. 15% 8% 2% 40% Węgiel Olej opałowy Drewno Energia elektryczna Benzyna 32% 0,01% 3% Olej napędowy LPG Rysunek 13 Udział poszczególnych nośników energii i paliw w całkowitej emisji CO 2 w roku bazowym Na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska głównym nośnikiem energii w całkowitej emisji CO 2, w roku bazowym 2013 jest węgiel, który stanowi ok. 40% wszystkich zidentyfikowanych nośników energii. Odnotowano ponadto 112 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 113 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy ATMOTERM S.A. 66

67 wysoki poziom udziału energii elektrycznej (32%) oraz benzyny (15%). Mniejszą emisją w Gminie związana jest ze zużyciem oleju napędowego (8%), oleju opałowego (3%) oraz LPG (2%). Najmniejsza emisja powodowana jest przez zużycie LPG oraz drewna (0.01%). Znaczna dominacja węgla w całkowitej emisji CO 2 wynika głównie z braku sieci gazowej oraz sieci ciepłowniczej, co powoduje wykorzystanie go jako głównego paliwa grzewczego. W dalszej części przedstawiono szczegółowe wyniki inwentaryzacji emisji CO 2 dla poszczególnych sektorów z uwzględnieniem zużycia emisji końcowej. Obiekty użyteczności publicznej W tym sektorze uwzględniono budynki użyteczności publicznej, położone na terenie Gminy, m.in. takie jak: budynki administracyjne Urzędu Gminy, przedszkola, szkoły, ośrodki, remizy, Centrum Kultury. Całkowita powierzchnia użytkowa analizowanych budynków użyteczności publicznej, zlokalizowanych na terenie Gminy wynosi ponad m 2. Wielkość zużycia energii końcowej w analizowanym sektorze, w roku bazowym 2013 wyniosła MWh/rok. W poniższej tabeli zamieszczono informacje dotyczące wielkości zużycia poszczególnych nośników energii w obiektach użyteczności publicznej w Gminie. Tabela 18 Zużycie nośników energii w obiektach użyteczności publicznej w Gminie Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Zużycie nośników energii [MWh/rok] Energia elektryczna Olej opałowy Węgiel Drewno 518, ,13 463,17 3,06 W sektorze obiektów użyteczności publicznej największy udział w strukturze zużycia nośników energii ma olej opałowy (ok. 69%). Pozostałe nośniki posiadają zdecydowanie niższy udział. Węgiel kamienny stanowi ok. 16% całkowitego zużycia, natomiast energia elektryczna stanowi 17%. Na terenie Gminy, w sektorze obiektów użyteczności publicznej drewno wykorzystywane jest sporadycznie. Poniżej przedstawiono strukturę zużycia nośników energii w sektorze obiektów użyteczności publicznej z pominięciem drewna, które jest niezauważalne w odniesieniu do zużycia energii finalnej. 114 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 67 ATMOTERM S.A.

68 16% 17% Energia elektryczna [MWh/rok] Olej opałowy [MWh/rok] Węgiel [MWh/rok] 67% Rysunek 14 Struktura zużycia nośników energii w obiektach użyteczności publicznej na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Całkowita emisja CO 2 z sektora obiektów użyteczności publicznej w Gminie, w roku bazowym 2013 wyniosła Mg CO 2 /rok. W tabeli oraz na rysunku poniżej zamieszczono informacje nt. emisji CO 2 w podziale na zidentyfikowane nośniki energii stosowane w obiektach użyteczności publicznej na terenie Gminy. Tabela 19 Emisja CO 2 w sektorze obiektów użyteczności publicznej w Gminie Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Emisja CO 2 [Mg CO 2 /rok] Energia elektryczna Olej opałowy Węgiel 432,22 554,80 160, Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 116 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy ATMOTERM S.A. 68

69 14% 37% Energia elektryczna [CO2/rok] Olej opałowy [CO2/rok] Węgiel [CO2/rok] 49% Rysunek 15 Struktura emisji CO 2 w obiektach użyteczności publicznej na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Największą emisję CO 2 odnotowano dla oleju opałowego, która stanowi ok. 49% całkowitej emisji CO 2 na terenie Gminy. Wynika to z faktu, iż zdecydowana większość budynków użyteczności publicznej ogrzewana jest olejem opałowym. Emisja z węgla wynosiła 14%. Energia elektryczna stanowi 37% całkowitej ilości CO 2 emitowanej z analizowanego sektora. Mieszkalnictwo Całkowita powierzchnia użytkowa budynków mieszkalnych zlokalizowanych na terenie Gminy w roku bazowym wynosiła m 2. Wielkość zużycia energii końcowej w analizowanym sektorze, w roku bazowym 2013 wyniosła MWh/rok. W poniższej tabeli zamieszczono informacje dotyczące wielkości zużycia poszczególnych nośników energii w sektorze mieszkaniowym na terenie Gminy. Tabela 20 Zużycie nośników energii w sektorze mieszkaniowym na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Zużycie nośników energii [MWh/rok] Energia elektryczna Olej opałowy Drewno Węgiel , , , ,95 W sektorze mieszkaniowym największy udział w strukturze zużycia nośników energii mają węgiel (51%) oraz drewno (36%). Pozostałe nośniki posiadają zdecydowanie niższy udział. Udział energii elektrycznej wynosi 11% natomiast udział oleju opałowego kształtuje się na poziomie 2% całkowitego zużycia nośników energii. Poniżej przedstawiono strukturę zużycia nośników energii w sektorze obiektów użyteczności publicznej. 117 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 118 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 69 ATMOTERM S.A.

70 11% 51% 2% Energia elektryczna [MWh/rok] Olej opałowy [MWh/rok] Drewno [MWh/rok] 36% Węgiel [MWh/rok] Rysunek 16 Struktura zużycia nośników energii w sektorze mieszkaniowym na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Całkowita emisja CO 2 z sektora mieszkaniowego w Gminie Bukowina Tatrzańska, w roku bazowym 2013 wyniosła Mg CO 2 /rok. W tabeli oraz na rysunku poniżej zamieszczono informacje nt. emisji CO 2 w podziale na zidentyfikowane nośniki energii stosowane w sektorze mieszkaniowym. Tabela 21 Emisja CO 2 w sektorze mieszkaniowym w Gminie Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Emisja CO 2 [Mg CO 2 /rok] Energia elektryczna Olej opałowy Drewno Węgiel ,61 671,41 5, , Opracowanie własne na podstawie danych z ankietyzacji przeprowadzonej przez Urząd Gminy 120 Opracowanie własne na podstawie danych z ankietyzacji przeprowadzonej przez Urząd Gminy ATMOTERM S.A. 70

71 33% Energia elektryczna [CO2/rok] Olej opałowy [CO2/rok] Drewno [CO2/rok] 65% 2% Węgiel [CO2/rok] 0,02% Rysunek 17 Struktura emisji CO 2 w sektorze mieszkaniowym na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Największą emisję CO 2 w sektorze mieszkaniowym odnotowano dla węgla, która stanowi ok. 66% całkowitej emisji CO 2 na terenie Gminy. Wynika to z faktu, iż zdecydowana większość budynków mieszkalnych ogrzewana jest indywidualnie z wykorzystaniem węgla oraz drewna. Wskaźnik emisji dla drewna jest jednak znikomy ponieważ uwzględnia on CO 2 pochłonięte przez biomasę podczas okresu wzrostu. Energia elektryczna stanowi 32% całkowitej emisji CO 2, wartość ta znacznie wzrasta w stosunku do zużycia z uwagi na stosowany wskaźnik wskazany dla Polski uwzględniający strukturę wytwarzania opartą w główniej mierze na węglu. Olej opałowy, ma niewielki udział w emisji CO 2 na terenie Gminy, który stanowi zaledwie ok. 2%. Oświetlenie publiczne Kategoria ta obejmuje latarnie uliczne, zlokalizowane na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska. W tym sektorze uwzględniono całkowitą ilość energii zużytą na potrzeby przestrzeni publicznej. Zużycie energii elektrycznej na oświetlenie uliczne w Gminie wynosi 197 MWh/rok przy emisji CO 2 wynoszącej 161 Mg CO 2 /rok. W poniższej tabeli zamieszczono wyniki inwentaryzacji w sektorze oświetlenia ulicznego. Tabela 22 Wyniki inwentaryzacji w sektorze oświetlenia ulicznego, znajdującego się na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Moc czynnych opraw oświetleniowych [kw] Zużycie energii elektrycznej [MWh/rok] Emisja CO 2 [Mg CO 2 /rok] 65,87 197,60 160,45 Transport Duży udział w negatywnym oddziaływaniu na środowisko ma spalanie paliw w silnikach spalinowych, napędzających pojazdy mechaniczne. Oprócz dwutlenku węgla, pojazdy silnikowe emitują szkodliwe substancje, takie jak dwutlenek siarki, pyły i alfapirobenzen. Liczba pojazdów na ulicach ulega ciągłemu wzrostowi przy jednoczesnej stopniowej poprawie istniejącej infrastruktury. 121 Opracowanie własne na podstawie informacji przekazanych przez Urząd Gminy 122 Opracowanie własne na podstawie informacji przekazanych przez Urząd Gminy 71 ATMOTERM S.A.

72 Wielkość zużycia energii końcowej w analizowanym sektorze, w roku bazowym 2013 wyniosła MWh/rok. W tabeli oraz na rysunku poniżej zamieszczono informacje dotyczące wielkości zużycia poszczególnych nośników energii w sektorze transportowym na terenie gminy. Tabela 23 Zużycie nośników energii w sektorze transportu na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Zużycie nośników energii [MWh/rok] Benzyna Diesel LPG , , ,89 9% 30% Benzyna Olej napędowy LPG 61% Rysunek 18 Struktura zużycia nośników energii w sektorze transportu na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Na terenie Gminy największym zużyciem w sektorze transportu charakteryzuje się benzyna (ok. 60%), najmniejszym zaś LPG (ok. 9%). Olej napędowy stanowi ok. 30% całkowitego zużycia nośników energii w sektorze transportu na terenie Gminy. Wielkość emisji CO 2 końcowej w analizowanym sektorze, w roku bazowym 2013 wyniosła Mg CO 2 /rok. W tabeli oraz na rysunku poniżej zamieszczono informacje dotyczące wielkości emisji z poszczególnych nośników energii w sektorze transportu na terenie Gminy. 123 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 124 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy ATMOTERM S.A. 72

73 Tabela 24 Emisja CO 2 z nośników energii w sektorze transportu na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Emisja CO 2 [Mg CO 2 /rok] Benzyna Diesel LPG , , ,34 8% 31% Benzyna Olej napędowy LPG 61% Rysunek 19 Struktura emisji CO 2 w podziale na nośniki energii w sektorze transportu na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Struktura emisji CO 2 na terenie Gminy jest analogiczna do zużycia nośników energii największą emisja pochodzi ze spalania benzyny (61%), drugi jest olej napędowy (31%), najmniejsza emisja pochodzi z użycia LPG (8%). Poniżej przeanalizowano zużycie energii w sektorze transportu w kategoriach środków transportu, tj. samochody osobowe, ciężarowe, dostawcze oraz autobusy. Wyniki przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 25 Zużycie energii w sektorze transportu w podziale na kategorie pojazdów na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Zużycie nośników energii [MWh/rok] Osobowe Dostawcze Ciężarowe Autobusy , , ,51 880,18 Poniżej przedstawiono strukturę zużycia energii w sektorze transportu, w rozdziale na kategorie pojazdów na terenie Gminy. 125 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 126 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 127 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 73 ATMOTERM S.A.

74 6% 4% 7% Osobowe Dostawcze Ciężarowe Autobusy 83% Rysunek 20 Struktura zużycia energii w sektorze transportu, w rozdziale na kategorie pojazdów na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Na podstawie powyższych danych można stwierdzić, że na analizowanym terenie największy udział w zużyciu energii mają samochody osobowe, tj. ponad 83%. Zużycie energii przez samochody dostawcze kształtuje się na poziomie 7% całkowitego zużycia energii w danym sektorze. Z kolei samochody ciężarowe zużywają niecałe 6% energii w danym sektorze, autobusy natomiast stanowią ok. 4% całkowitego zużycia energii w sektorze transportu. Wielkość emisji CO 2 w sektorze transportu w kategoriach środków transportu, tj. samochody osobowe, ciężarowe, dostawcze oraz autobusy, przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 26 Emisja CO 2 w sektorze transportu w rozdziale na kategorie pojazdów na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Emisja CO 2 [Mg CO 2 /rok] Osobowe Dostawcze Ciężarowe Autobusy , , ,90 847,72 Struktura emisji wygląda dokładnie tak samo jak struktura zużycia z uwagi na podobne wartość wskaźników dla benzyny oraz oleju napędowego,a także stosunkowo podobne rozkłady używanych paliw w poszczególnych klasach pojazdów. Przez teren Gminy, poza drogami powiatowymi i gminnymi, przebiegają także drogi o znaczeniu wojewódzkim. Poniżej przestawiono analizę zużycia energii pod kątem rodzaju dróg. Wyniki przedstawiono w tabeli poniżej. Poniżej przestawiono analizę emisji CO 2 pod kątem rodzaju dróg. Wyniki zestawiono w tabeli poniżej. 128 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 129 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy ATMOTERM S.A. 74

75 Tabela 27 Zużycie energii w sektorze transportu w rozdziale na rodzaj dróg przebiegających przez teren Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Zużycie nośników energii [MWh/rok] Drogi krajowe Drogi wojewódzkie Drogi powiatowe oraz gminne , , ,13 Poniżej przedstawiono strukturę zużycia energii w sektorze transportu, w rozdziale na rodzaj dróg przebiegających przez teren Gminy. 36% 45% Krajowe Wojewódzkie Powiatowe oraz gminne 19% Rysunek 21 Struktura zużycia energii w sektorze transportu w podziale na rodzaj dróg przebiegających przez teren Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Na podstawie powyższych danych można stwierdzić, że na analizowanym terenie największy udział w zużyciu energii mają drogi powiatowe i gminne (ok. 45%). Drogi krajowe stanowią około 36% zużywanej energii na terenie Gminy w sektorze transportu, natomiast drogi wojewódzkie około 19%. Poniżej przestawiono analizę emisji CO 2 pod kątem rodzaju dróg. 130 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 131 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 75 ATMOTERM S.A.

76 Tabela 28 Emisja CO 2 w sektorze transportu w rozdziale na rodzaje dróg na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym 2013 Emisja CO 2 [Mg CO 2 /rok] Drogi krajowe Drogi wojewódzkie Drogi powiatowe oraz gminne 7 438, , ,07 Handel, usługi i przemysł Sektor handlu, usług i przedsiębiorstw przemysłowych stanowi odrębną gałąź emisji CO 2 na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska. Władze Gminy nie mają bezpośredniego wpływu na wielkość emisji pochodzącą z tego sektora. W poniższej tabeli zamieszczono informacje dotyczące zużycia nośników energii w wyżej wymienionym sektorze. Przeprowadzona inwentaryzacja wykazała, że finalne zużycie energii w ww. sektorze na terenie Gminy wynosi ,24 MWh/rok, natomiast roczna emisja CO 2 końcowa wynosi ,89 Mg CO 2 /rok. Tabela 29 Zużycie nośników energii w sektorze handlu, usług i przedsiębiorstw przemysłowych na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Zużycie nośników energii [MWh/rok] Energia elektryczna Drewno Olej opałowy Węgiel , , , ,72 Struktura zużycia w omawianym sektorze jest bardzo podobna to tej przedstawionej w sektorze mieszkalnictwa wynika to z faktu, że działalności ukierunkowana jest głównie na wynajem pokoi. W analizowanym sektorze największy udział w strukturze zużycia nośników energii ma węgiel (52%). Udział energii elektrycznej, kształtuje się na poziomie 30% całkowitego zużycia. Udział drewna wynosi ok. 11%. Najmniejsze znaczenie w strukturze zużycia nośników energii odnotowano dla oleju opałowego, tj. ok. 7% całkowitego zużycia, jest to jednak stosunkowo wysoka wartość biorąc pod uwagę wciąż małą popularność oleju jako paliwa. 132 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy ATMOTERM S.A. 76

77 30% Energia elektryczna 52% Olej opałowy Drewno 7% Węgiel 11% Rysunek 22 Struktura zużycia nośników energii w sektorze handlu, usług i przedsiębiorstw przemysłowych na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym W tabeli oraz na rysunku poniżej zamieszczono informacje nt. emisji CO 2 w podziale na zidentyfikowane nośniki energii stosowane w analizowanym sektorze na terenie Gminy. Tabela 30 Emisja CO 2 w sektorze handlu, usług i przedsiębiorstw, w Gminie Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Emisja CO 2 [Mg CO 2 /rok] Energia elektryczna Drewno Olej opałowy Węgiel ,34 0, , ,94 41% Energia elektryczna [CO2/rok] Olej opałowy [CO2/rok] 54% Drewno [CO2/rok] Węgiel [CO2/rok] 0,0031% 5% Rysunek 23 Struktura emisji CO 2 w sektorze handlu, usług i przedsiębiorstw na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska w roku bazowym Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 134 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 135 Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urząd Gminy 77 ATMOTERM S.A.

78 Największą emisję CO 2 w sektorze handlu, usług i przedsiębiorstw odnotowano dla energii elektrycznej, która stanowi ok. 54% całkowitej emisji CO 2 analizowanego sektora na terenie Gminy. Węgiel stanowi około 41% natomiast olej opałowy ok. 5% całkowitej emisji CO 2 w danym sektorze. Emisja z drewna jest marginalna Odnawialne Źródła Energii Energią odnawialną nazywamy energię, której źródła same się odnawiają, nie ulegają wyczerpaniu. Odnawialne źródła energii (OZE) uznawane są za alternatywę dla tradycyjnych nieodnawialnych nośników energii. Zasoby tych źródeł uzupełniają się w naturalnych procesach, co pozwala traktować je, jako niewyczerpalne. Gmina nie posiada własnych instalacji do wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych jednak na jej terenie występują instalacje prywatne. Ich charakterystyka znajduje się w rozdziale opis infrastruktury technicznej Na podstawie posiadanych danych wyliczono szacunkową moc wytwarzaną przez: baseny termalne wykorzystujące energię geotermalną, elektrownie wodną, instalację pomp ciepła, 20 instalacji kolektorów słonecznych. Na obszarze Gminy występują ponadto małe indywidualne instalacje wykorzystujące OZE zainstalowane w gospodarstwach domowych. Nie można jednak w wiarygodny sposób określić ich ilości. Wielkość produkcji energii ze źródeł odnawialnych na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska określono na 3746 MWh. Stanowi to 1,4% energii zużywanej w Gminie. Podsumowanie Wyniki analizy emisji CO 2 zinwentaryzowanej na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska, w podziale na wyżej scharakteryzowane sektory, wykazują zbliżony układ do emisji z innych polskich gmin wiejskich. Najważniejsze wnioski przedstawiono poniżej: największym źródłem emisji na terenie Gminy jest mieszkalnictwo oraz transport, jest to również grupa, która ma duży potencjał redukcji emisji w zakresie ograniczania zużycia energii (elektrycznej i cieplne) przez mieszkańców. Władze Gminy mogą mieć znaczący wpływ na podejmowane przez mieszkańców działania oraz zmianę ich zachowań poprzez prowadzenie dofinansowań oraz akcji edukacyjnych, w sektorze handlu, usług oraz przedsiębiorstw przemysłowych, jednego z większych emitorów zanieczyszczeń na terenie Gminy, władze samorządowe, poprzez współpracę z podmiotami gospodarczymi, mogą przyczynić się do redukcji emisji CO 2. Pomimo niewielkiej zależności od władz samorządowych, sektor ten ma znaczny potencjał minimalizacji emisji, głównie poprzez ograniczenie energochłonności. Gmina Bukowina Tatrzańska odbiega w specyfikacji tego sektora od typowej gminy wiejskiej z uwagi na swój turystyczny charakter. Z uwagi na to emisja wynika głównie ze zużycia nośników energii w pensjonatach oraz gospodarstwach domowych zajmujących się wynajmem pokoi., sektor obiektów użyteczności publicznej oraz oświetlenia ulicznego stanowi najmniej znaczące źródło emisji CO 2 na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska. Nie należy jednak zaniedbywać tych sektorów w procesie ograniczania emisji. Podjęte działania powinny stać się wzorcem dla mieszkańców Gminy w zakresie ekonomicznie oraz ekologicznie uzasadnionych działań niskoemisyjnych, m. in. termomodernizacja oraz wykorzystanie OZE w budynkach. Działania jakie władze Gminy Bukowina Tatrzańska powinny podjąć w celu ograniczenia wielkości emisji gazów cieplarnianych, to przede wszystkim dokładna i przejrzysta strategia działania, bezwzględnie realizowana w najbliższych latach. W obszarze społeczeństwa docelowe staje się prowadzenie działań strategicznych, takich jak kampanie edukacyjno-informacyjne, a także kreowanie narzędzi wspierających mieszkańców w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz wymiany źródeł ogrzewania. Niezbędne są także zadania ATMOTERM S.A. 78

79 ograniczające emisyjność sektora transportowego. Podczas formułowania zadań, poza efektywnością ekologiczną, należy także uwzględniać efektywność ekonomiczną oraz społeczną. Formułowane działania należy koncentrować w pierwszej kolejności w obszarach, gdzie istnieje duży potencjał redukcji, przynoszący pożądane efekty. Nie należy jednak zaniedbywać przy tym pozostałych obszarów, gdzie potencjał redukcji jest mniejszy. 8. Opis infrastruktury technicznej Zaopatrzenie w energię jest jednym z podstawowych czynników niezbędnych dla egzystencji ludności, jednak wydobycie paliw i produkcja energii stanowi jeden z najbardziej niekorzystnych rodzajów oddziaływania na środowisko. Jest to wynikiem zarówno ogromnej ilości użytkowanej energii, jak i istoty przemian energetycznych, którym energia musi być poddawana w celu dostosowania do potrzeb odbiorców. Jedną z najistotniejszych dziedzin funkcjonowania gminy jest gospodarka energetyczna, czyli zagadnienia związane z zaopatrzeniem w energię, jej użytkowaniem i gospodarowaniem w celu zapewnienia bezpieczeństwa i równości dostępu do zasobów. 136, 137, 138 Energia elektryczna Przez teren Powiatu Tatrzańskiego przebiegają następujące, napowietrzne linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym 110 kv następujących relacji: linia GPZ Szaflary (powiat Nowy Targ ) Słup nr 80 długość linii 15,279 km, linia GPZ Szaflary (powiat Nowy Targ ) Słup nr 72 długość linii 15,421 km, linia Słup nr 80 GPZ Kamieniec długość linii 2,685 km, linia Słup nr 72 GPZ Kamieniec długość linii 2,509 km, linia Słup nr 80 GPZ Skibówki długość linii 8,914 km, linia Słup nr 72 GPZ Skibówki długość linii 8,727 km, linia GPZ Szaflary GPZ Nidzica - długość linii na terenie Powiatu Tatrzańskiego (Gmina Bukowina Tatrzańska) - 2,917 km, odczep linii GPZ Szaflary GPZ Nidzica do GPZ Bukowina Tatrzańska długość linii 9,767 km. Odbiorcy z terenu powiatu zasilani są z trzech Głównych Punktów Zasilania: GPZ Bukowina Tatrzańska (gm. Bukowina Tatrzańska), GPZ Skibówki (gm. Zakopane), GPZ Kamieniec (gm. Zakopane). GPZ-ty odpowiadają za dostawy mocy i energii elektrycznej odbiorcą komunalno-bytowym i drobnym odbiorcom przemysłowym poprzez sieć średniego, a następnie niskiego napięcia. Energia dostarczana jest poprzez linie SN w formie 15 kv, a następnie jest przetwarzana poprzez stacje transformatorowe na niskie napięcie (0,4 kv) i w takiej formie trafia do odbiorców końcowych. 136 Aktualizacja Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Tatrzańskiego na lata z perspektywą Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Bukowina Tatrzańska na lata ATMOTERM S.A.

80 Na terenie samej gminy Bukowina Tatrzańska sieć wysokiego napięcia (WN) jest w dobrym stanie technicznym. W 2011 oddano do użytku nową stację elektroenergetyczną 110/15 kv w Białce Tatrzańskiej. Stacja ma za zadanie poprawić parametry napięciowe oraz pewność i ciągłość zasilania odbiorców na tym terenie co przekłada się na bezpieczeństwo energetyczne gminy. Ciepło sieciowe Na terenie gminy nie występuje scentralizowana sieć zaopatrzenia w ciepło sieciowe. W powiecie funkcjonuje tylko jeden system ciepłowniczy - w Zakopanem. System gazowniczy 139 Na terenie gminy nie występuje sieć gazociągowa, a sam powiat Tatrzański należy do najbardziej niedoinwestowanych terenów pod względem gazociągów niskiego i średniego ciśnienia. W głównej mierze spowodowane to jest ukształtowaniem terenu, sposobem jego użytkowania i rozproszoną zabudową. Jednocześnie Powiat Tatrzański w skali województwa małopolskiego należy do obszarów charakteryzujących się dużymi rezerwami w systemie zaopatrzenia w gaz po stronie wysokiego ciśnienia. Zwiększenie roli gazu jako paliwa oraz dalsza rozbudowa, modernizacja sieci i urządzeń gazowniczych ma istotny wpływ na aktywizację gospodarczą, poprawę jakości życia mieszkańców oraz poprawę środowiska, poprzez eliminację lokalnych źródeł emisji zanieczyszczeń. Odnawialne źródła energii Gmina nie posiada instalacji wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych zarówno w formie osobnych instalacji jak i tych w budynkach użyteczności publicznej. Nie można w dokładny sposób ocenić jak wielu mieszkańców wykorzystuje mikroinstalacje OZE w gospodarstwach domowych jednak obecnie prowadzony jest projekt dofinansowania instalacji fotowoltaicznych dla mieszkańców. Jest on współfinansowany z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich i swoim zasięgiem ma objąć 35 mieszkańców, wysokość dofinansowania wynosi 90% kosztów kwalifikowanych 140. Na samym terenie gminy znajdują się jednak instalacje wykorzystujące odnawialne źródła energii. W Domu Pomocy Społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie w Białce Tatrzańskiej wykorzystywany jest system pomp ciepła do celów grzewczych, produkcji ciepłej wody użytkowej oraz klimatyzacji. W obiekcie zainstalowano 6 pomp ciepła o mocy grzewczej wynoszącej 423 kw. Energia cieplna pozyskiwana z ziemi jest za pomocą kolektora poziomego o łącznej długości m, rury ułożone są na głębokości 1,5 m i mają pojemność około dm 3. W Dolinie Pięciu Stawów Polskich w Tatrach znajduje się mała elektrownia wodna, która ma za zadanie produkować energię elektryczną, która będzie zasilała oświetlenie, systemy ogrzewania oraz wytwarzania ciepłej wody użytkowej, przygotowania posiłków oraz napędu urządzeń oczyszczalni ścieków w schronisku górskim. Moc elektrowni wynosi 80 kw, wykorzystuje ona turbinę Peltona 96 kw i generator prądu 100 kva. Spadek wody wynosi 220 m natomiast maksymalny przepływ około 0,05 m 3 /s 141. Na terenie gminy znajdują się także kompleksy rekreacyjny w postaci basenów termalnych, które wykorzystują wody geotermalne również w celach ciepłowniczych. Średnie wykorzystanie ciepła pochodzącego z geotermii wynosi około GJ co przekłada się na około MWh Aktualizacja Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Tatrzańskiego na lata z perspektywą Informacje otrzymane od Urzędy Gminy 141 Odnawialne i alternatywne źródła energii w Małopolsce zbiór dobrych praktyk 142 Energia geotermalna w Polsce- stan wykorzystania, perspektywy rozwoju ATMOTERM S.A. 80

81 Oświetlenie publiczne 143 W roku bazowym 2013 punkty oświetleniowe na terenie gminy zasilane były z 50 stacji transformatorowych. Wykorzystywane były dwa rodzaje opraw o różnych mocach: oprawy rtęciowe: 125 W, 250 W, oprawy sodowe: 70 W, 100 W, 150 W, 250 W, 400 W. 13% 9% 13% 1% 1% 44% Oprawy Rtęciowe- 125 W Oprawy Rtęciowe- 250 W Oprawy Sodowe- 70 W Oprawy Sodowe- 100 W Oprawy Sodowe-150 W Oprawy Sodowe- 250 W Oprawy Sodowe- 400 W 19% Rysunek 24 Rodzaje i moc opraw wykorzystywanych w Gminie Bukowina Tatrzańska w roku bazowym 2013 Łącznie wykorzystywano 285 opraw rtęciowych oraz 165 opraw sodowych, w zasobach oświetleniowych gminy znajdowało się również 118 nieczynnych opraw rtęciowych oraz 12 nieczynnych opraw sodowych. Najpowszechniejsze były oprawy rtęciowe o mocy 125 W (199 sztuk) oraz 250 W (86 sztuk). Całkowita moc zainstalowana oświetlenia wynosiła W co przy założeniu średniego czasu pracy w ciągu roku na poziomie 3000 godzin przekłada się na zużycie 197,6 MWh energii elektrycznej. 143 Dane udostępnione przez Urząd Gminy 81 ATMOTERM S.A.

82 System transportowy Pod względem infrastruktury transportowej gminę charakteryzuje wyraźny podział na dwie części. Część południowa, włączona w obręb Tatrzańskiego Parku Narodowego jest praktycznie wyłączona z komunikacji. Osiami komunikacyjnymi gminy są: droga krajowa nr 49 relacji Nowy Targ - Czarna Góra - Jurgów - granica państwa, droga wojewódzka nr 960 relacji Czarna Góra - Bukowina Tatrzańska - Łysa Polana - granica państwa, droga wojewódzka nr 961 relacji Poronin - Bukowina Tatrzańska. Przez teren gminy przebiegają drogi prowadzące do przejścia granicznego w Łysej Polanie oraz Jurgowie 144. W skład systemu drogowego zlokalizowanego na terenie gminy wchodzą: 145 drogi krajowe - 14,7 km, drogi powiatowe - 33 km, drogi wojewódzkie - 15,1 km, drogi gminne - 36 km. Komunikacja zbiorowa obsługiwana jest głównie przez prywatny transport oparty na mikrobusach i autobusach. Przez teren Powiatu Tatrzańskiego przebiega linia kolejowa jednotorowa, zelektryfikowana relacji Chabówka Zakopane. Na terenie powiatu znajduje się stacja kolejowa Zakopane oraz przystanki kolejowe Poronin i Biały Dunajec. Linię zbudowano w 1899 roku. Linia nie przebiega przez gminę Bukowina Tatrzańska Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bukowia Tatrzańska 145 Dane udostępnione przez Urząd Gminy 146 Aktualizacja Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Tatrzańskiego na lata z perspektywą ATMOTERM S.A. 82

83 9. Identyfikacja obszarów problemowych W rozdziale opisano najważniejsze problemy związane z gospodarowaniem energią oraz wpływ obecnych uwarunkowań na stan powietrza na terenie gminy, we wszystkich sektorach zarówno prywatnych jak i publicznych. Poważnym problemem wielu obszarów na terenie kraju jest tzw. niska emisja. Jest to emisja pochodząca z lokalnych kotłowni węglowych i indywidualnych palenisk domowych. W indywidualnym i komunalnym ogrzewnictwie funkcjonują jeszcze urządzenia grzewcze o przestarzałej konstrukcji jak kotły komorowe tradycyjne, bez regulacji i kontroli ilości podawanego paliwa do paleniska oraz bez regulacji i kontroli powietrza wprowadzanego do procesu spalania, o sprawności średniorocznej wynoszącej ok. 50 %. W starych nieefektywnych urządzeniach grzewczych spala się niskiej jakości węgiel niesortymentowany, a często także różnego rodzaju materiały odpadowe i odpady komunalne Wpływ niskiej emisji na lokalny stan zanieczyszczenia powietrza jest istotny, ze względu na lokalizacje tych źródeł oraz warunki wprowadzania zanieczyszczeń do atmosfery. Z procesem spalania węgla, związana jest emisja benzo(a)pirenu należącego do grupy węglowodorów aromatycznych. Niezadowalający stan jakości powietrza W wyniku badań przeprowadzonych w roku 2013 przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w całej strefie małopolskiej, w tym na obszarze Gminy Bukowina Tatrzańska odnotowano przekroczenia standardów jakości powietrza w zakresie zanieczyszczeń pyłem PM10, pyłem PM2,5 oraz benzo(a)pirenem. W gminie Bukowina Tatrzańska odczuwalna jest uciążliwość niskiej emisji. W zaspokajaniu potrzeb mieszkańców duży udział mają indywidualne systemy grzewcze. Na złą jakość powietrza w skali całego województwa małopolskiego wpływ ma również: znaczne straty energii cieplnej spowodowane niezadowalającym stanem technicznym budynków, emisja zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych rosnąca wraz ze wzrostem natężenia ruchu samochodowego przy niedostatecznej przepustowości układów drogowych, zbyt niska świadomość społeczeństwa nt. skutków niewłaściwej gospodarki odpadami (spalanie odpadów w paleniskach domowych). Niewielkie wykorzystanie OZE na terenie gminy Obecnie procent wykorzystania OZE w ogólnym bilansie energetycznym gminy jest niewielki. Nie przyczynia się to do realizacji celów wyznaczonych w pakiecie klimatyczno energetycznym do roku 2020, czyli tzw. 3x20. Pakiet ten wskazuje kierunek w jakim powinno się rozwijać zaopatrzenie w energię cieplną, elektryczną i paliwa gazowe mieszkańców miast i gmin. Dążenie do wspomnianych celów powinno być realizowane nie tylko za pomocą programów krajowych ale również za pomocą programów i działań lokalnych. Gmina prowadzi działania mające na celu promocje i dofinansowanie instalacji fotowoltaicznych dla mieszkańców co jest przykładem odpowiedniej polityki energetycznej. Niedostateczna świadomość ekologiczna społeczeństwa Niedostateczna świadomość ekologiczna społeczeństwa jest problemem ogólnym w skali zarówno województwa jak i całego kraju. Jest to przeszkoda przy wprowadzaniu różnego rodzaju programów środowiskowych np. związanych z wymianą pieców węglowych na gazowe dla indywidualnych odbiorców (bądź też budową samej sieci gazowej). W tym konkretnym przypadku barierą często jest czynnik ekonomiczny, który wiąże się z niechęcią do większych kosztów ogrzewania nawet jeżeli mają one swoje przełożenie na większy komfort. Czynniki takie jak zwiększona efektywność energetyczna czy mniejsze emisje substancji zanieczyszczających do powietrza często nie są brane pod uwagę. 83 ATMOTERM S.A.

84 Wzrost ilości samochodów osobowych Od lat obserwuje się ogólny trend zwiększania się ilości pojazdów w tym oczywiście samochodów osobowych na terenie naszego kraju. Tylko na przestrzeni lat liczba samochodów osobowych zarejestrowana na terenie powiatu tatrzańskiego wzrosła z na Wskaźnik ilości wszystkich pojazdów również zwiększył się we wskazanym okresie lat z 482 na 529 pojazdów przypadających na 1000 osób. Wzrost ilości samochodów nie wynika jedynie ze zwiększającej się liczby mieszkańców ale również ze zwiększającej się ilości pojazdów przypadających na osobę czy też rodzinę. W roku 2009 na jedną osobę przypadało 0,342 samochodu osobowego natomiast w roku 2013 już 0,374. Zwiększająca się ilość pojazdów nie wpływa jedynie bezpośrednio na zwiększenie emisji dwutlenku węgla z poszczególnych pojazdów jednak ma również wpływ na szereg czynników związanych z ruchem ogólnie, w szczególności ze zmniejszającą się płynnością ruchu. Gmina Bukowina Tatrzańska jest gminą turystyczną dlatego też liczba pojazdów poruszających się po jej terenie różni się znacząco od liczby pojazdów zarejestrowanych i wykorzystywanych przez mieszkańców. Brak zorganizowanej komunikacji zbiorowej Na terenie gminy komunikacja zbiorowa obsługiwana jest jedynie przez prywatnych przewoźników używających mikrobusy ora autobusy. Brak jest zorganizowanej komunikacji łączącej poszczególne sołectwa. Zorganizowany transport zbiorowy jest alternatywą dla transportu indywidualnego i pozwala obniżyć emisję liniową. Brak sieci ciepłowniczej oraz gazowniczej Na terenie gminy nie występuje scentralizowana sieć zaopatrzenia w ciepło sieciowe oraz sieć gazociągowa, a sam powiat Tatrzański należy do najbardziej niedoinwestowanych terenów pod względem gazociągów niskiego i średniego ciśnienia. Taka sytuacja mocno zawęża możliwość zaopatrzenia indywidualnych odbiorców w paliwa alternatywne i co ważniejsze mniej emisyjne niż węgiel. Ograniczone środki finansowe na ochronę powietrza Gmina prowadzi obecnie działania związane z poprawą jakości powietrza między innymi poprzez prowadzenie akcji dofinansowania do OZE dla mieszkańców. Pomimo prowadzonych działań gmina posiada w swoim budżecie ograniczone środki na inwestycje w zakresie ochrony powietrza. Do przeprowadzenia bardziej kompleksowych zadań i wsparcia finansowego na takie działania dla mieszkańców potrzebne są duże nakłady finansowe. Pomocne w tym wypadku mogą okazać się dofinansowania zarówno ze środków krajowych jak i unijnych. Słabe przewietrzanie obszaru Rzeźba terenu jest istotna przy przepływie mas powietrza, a co za tym idzie przy przewietrzaniu danego obszaru. Zabudowa mieszkaniowa zlokalizowana w kotlinkach i dolinach górskich gdzie występuje specyficzne zjawisko inwersji temperatur co może powodować kumulowanie się zanieczyszczeń z indywidualnych źródeł ogrzewania. ATMOTERM S.A. 84

85 10. Cele strategiczne i szczegółowe Celem Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Bukowina Tatrzańska jest określenie, na podstawie analizy aktualnego stanu w zakresie zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych na obszarze Gminy, działań zmierzających do redukcji zużycia energii, zwiększenia wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych oraz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych wraz z ekonomiczno-ekologiczną oceną ich efektywności. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej ma na celu również wzmacnianie działań na rzecz poprawy jakości powietrza na obszarach, na których odnotowano przekroczenia poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu poprzez redukcję emisji zanieczyszczeń. Działania określone w Planie mają przede wszystkim na celu ograniczenie zanieczyszczeń do powietrza i poprawę jakości powietrza na terenie Gminy. Cele szczegółowe Bukowiny Tatrzańskiej uwzględniają zapisy określone w pakiecie klimatyczno energetycznym do roku 2020 i tym samym ich realizacja ma przybliżać Polskę do wypełnienia pakietu tj.: zwiększenia udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych o 15%, redukcję emisji gazów cieplarnianych o 20%, redukcję zużycia energii finalnej, co ma zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej o 20%, a także do poprawy jakości powietrza zgodnie z Programem ochrony powietrza dla województwa małopolskiego. Cele strategiczne i szczegółowe mają za zadanie nakreślenie kierunków działań, które przyczynią się do: rozwoju niskoemisyjnych źródeł energii, poprawy efektywności energetycznej, poprawy efektywności gospodarowania surowcami i materiałami, rozwoju i wykorzystania technologii niskoemisyjnych, zapobiegania powstawaniu oraz poprawa efektywności gospodarowania odpadami, promocji nowych wzorców konsumpcji. Cele szczegółowe będą realizowane poprzez zadania, które zostały ujęte w harmonogramie rzeczowofinansowym. Gmina Bukowina Tatrzańska posiada duże aspiracje do rozwoju zgodnie z założeniami polityki krajowej oraz unijnej, by dążyć do osiągnięcia statusu regionu atrakcyjnego dla lokalnego społeczeństwa, turystów oraz inwestorów. Podjęcie opracowania planu gospodarki niskoemisyjnej stanowi kontynuację zmian w zakresie poprawy jakości życia społeczeństwa i ochrony środowiska naturalnego. 85 ATMOTERM S.A.

86 Tabela 31 Cele strategiczne szczegółowe Gminy Bukowina Tatrzańska 147 Cele strategiczne Cele szczegółowe 1.1 Wymiana źródła ciepła w budynkach użyteczności publicznej na bardziej ekologiczne 1.2 Zwiększenie świadomości wśród mieszkańców dotyczącej ich 1. Zmniejszenie wielkości emisji na terenie Gminy i poprawa jakości powietrza wpływu na lokalną gospodarkę energetyczną oraz jakość powietrza 1.3 Usprawnienie systemu transportowego poprzez budowę ścieżek rowerowych i parkingów dla rowerów 1.4 Uwzględnianie w przetargach wymogów dotyczących efektywności energetycznej 1.5 Dofinansowanie na wymianę starych pieców na bardziej ekologiczne skierowane do mieszkańców 2.1 Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej 2. Zmniejszanie zapotrzebowania na energię finalną poprzez podniesienie efektywności energetycznej 2.2 Montaż/ instalacja energooszczędnego oświetlenia w budynkach użyteczności publicznej 2.3 Promocja i wdrażanie idei energooszczędnych oraz proekologicznych zachowań konsumenckich wśród mieszkańców 2.4 Monitoring zużycia energii w budynkach użyteczności publicznej oraz przez oświetlenie uliczne 2.5 Modernizacja oświetlenia ulicznego 3. Zwiększanie udziału odnawialnych źródeł energii 3.1 Wykorzystanie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w budynkach użyteczności publicznej 3.2 Promocja oraz dofinansowania wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych skierowane do mieszkańców 147 Opracowanie własne ATMOTERM S.A. 86

87 11. Działania dla osiągnięcia założonych celów W ramach PGN, na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji, zidentyfikowane zostały kluczowe obszary emisji. Przeanalizowano uwarunkowania i możliwości redukcji zużycia energii wraz z oceną ich efektywności ekologiczno-ekonomicznej. Wyniki pozwoliły na określenie działań dla osiągnięcia założonych celów. Podstawą doboru działań w PGN są również możliwości budżetowe wynikające z wieloletnich prognoz finansowych oraz plany i potrzeby samej gminy. Podejmowane działania skutkują osiągnięciem określonych rezultatów oraz doświadczeń. Ponadto warunki otoczenia ulegają ciągłym zmianom, ciągły postęp techniczny umożliwia dostęp do nowszych, bardziej efektywnych technologii i urządzeń. Dlatego też zawarte w PGN działania mają charakter kierunkowy. Założone działania powinny być więc na bieżąco korygowane wraz z rozwojem technologicznym. Niniejszy PGN należy także korygować wraz z aktualnymi możliwościami finansowymi Gminy. W ramach niniejszego PGN zaplanowane zostały działania/zadania z zakresu m.in.: przedsięwzięć niskoemisyjnych, efektywnego wykorzystania zasobów, poprawy efektywności energetycznej, wykorzystanie OZE, działań wpływających na zmniejszenie emisyjności sektora transportowego, działań wpływających na zmiany postaw konsumpcyjnych użytkowników energii. Zaplanowane zadania zostały przedstawione w postaci dwóch harmonogramów. Harmonogramu rzeczowofinansowego oraz harmonogramu działań długoterminowych. Założenia przyjęte przy obliczeniach efektów jakie przyniosą zadania oraz zakresy zadań bazujących na informacjach uzyskanych z ankiet przedstawiono w podrozdziale poświęconym założeniom. Natomiast poniżej w szerszy sposób opisano działania systemowe jakie zaleca się do podjęcia w Gminie Bukowina Tatrzańska. Realizację działań w zakresie ograniczenia emisji substancji wspomagać może wprowadzenie odpowiednich zapisów do ważnych dokumentów strategicznych, w tym: sporządzanych lub aktualizowanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i orzeczeń o warunkach zabudowy warunków dotyczących zaopatrywania mieszkań w ciepło na nowych osiedlach z nośników niepowodujących nadmiernej niskiej emisji (tj. stosowanie kotłów olejowych, ogrzewania elektrycznego, oraz zastosowanie energii odnawialnej niepowodującej zwiększonej emisji zanieczyszczeń), programów ochrony środowiska kierunków działań poprawy jakości powietrza (ograniczenie emisji z indywidualnych systemów grzewczych oraz sektora transportowego). Ponadto poprawę efektywności energetycznej na terenie Gminy można osiągnąć poprzez promocje zachowań energooszczędnych wśród kierowców, np.: promowania systemu podwózek sąsiedzkich tzw. Carpooling (np. z pomocą portali aplikacji UBER, Bla Bla Car i innych) oraz stosowanie technik ITS czyli inteligentnego zarządzania ruchem (zielona fala), promowanie wykorzystania samochodów i pojazdów jednośladowych z napędem elektrycznym, promowanie zachowań energooszczędnych w transporcie ECODRIVING. Sposobów promocji ww. działać jest wiele, m. in.: broszury informacyjne, szkolenia dla kierowców, informacje w prasie lokalnej, kampanie informacyjne. 87 ATMOTERM S.A.

88 Istotne są również zalecenia dotyczące zakupu zielonej energii oraz zielonych zamówień publicznych wydawane przez odpowiednie wydziały urzędu. Zalecenia skierowane powinny być do wszystkich jednostek samorządowych i dotyczyć zastosowania w zamówieniach publicznych kryteriów ekologicznych, a w szczególności niskiej emisji gazów cieplarnianych. Nadmienione kryteria powinny uwzględniać między innymi: zakup publicznej floty pojazdów o parametrach niskoemisyjnych, zwiększenie udziału energii odnawialnej, wykorzystanie lokalnych źródeł energii odnawialnej, zakup wszystkich towarów i sprzętu wg kryteriów efektywności energetycznej w tym systemu zarządzania środowiskiem. Poniżej przedstawiono zarys zadań włączonych do działań zakupu zielonej energii oraz zielonych zamówień publicznych: wzmożenie efektowności energetycznej. Rozpatrzenie w zamówieniach publicznych wymogu aby firmy wykonywujące usługi itp. stosowały działania, sprzęt których działalność będzie efektywna energetycznie, nabycie towarów, sprzętów przyjaznych środowisku, które spełniają najwyższe standardy Unii Europejskiej w zakresie zużycia energii, użytkowanie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych przez wykonawcę zamówienia (jeżeli istnieje taka możliwość), zakup innych produktów przyjaznych dla środowiska, które spełniają najwyższe normatywy Unii Europejskiej w zakresie zużycia energii: papier, żywności itd., możliwość wnioskowania o gwarancję poświadczeń pochodzenia energii elektrycznej przez potencjalnych konsumentów (w zależności od możliwości). Zalecanym kierunkiem działań nieinwestycyjnych jest również uwzględnianie w zamówieniach publicznych problemów ochrony powietrza, poprzez: odpowiednie przygotowywanie specyfikacji zamówień publicznych, które uwzględniać będą potrzeby ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem (np. preferowania w nowobudowanych budynkach ogrzewania z sieci cieplnej lub niskoemisyjnych źródeł ciepła), promowanie rozwiązań efektywnych energetycznie, promowanie OZE. Takie działania były już podejmowane na terenie Gmin przy określaniu w warunkach przetargów odpowiednich wymogów dotyczących normy Euro silników. Ważne jest aby takie praktyki były kontynuowane. Bardzo istotnym kierunkiem działań jest prowadzenie edukacji ekologicznej społeczeństwa. Korzyści wynikające z przeprowadzonych działań wpłyną na zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie możliwości wpływania na wysokość rachunków za energię elektryczną oraz zanieczyszczenie środowiska naturalnego, poszerzenie wiedzy na temat nowoczesnych energooszczędnych technologii oraz odnawialnych źródeł energii, uświadamianie społeczeństwa w zakresie: szkodliwości spalania odpadów w paleniskach domowych, korzyści płynących z podłączenia do scentralizowanych źródeł ciepła, termomodernizacji, promocja nowoczesnych niskoemisyjnych źródeł ciepła i inne. Na zużycie nośników energii, a tym samym emisję CO 2 wpływ ma również sektor handlu, usług i przedsiębiorstw. Bezpośredni wpływ JST na prywatne przedsiębiorstwa jest oczywiście ograniczony nie mniej jednak utrzymanie wysokiego poziomu rozwoju w szczególności kluczowych przedsiębiorstw jest istotny. Gmina może wspierać innowacyjność i rozwój niskoemisyjnych technologii w przedsiębiorstwach poprzez: wspieranie inwestycji związanych z wdrażaniem nowych technologii, wspieranie przedsiębiorców w ubieganiu się o środki zewnętrzne na rozwój przedsiębiorstw, promowanie i rozwijanie postaw innowacyjnych i kreatywnych na wszystkich etapach edukacji. Gmina Bukowina Tatrzańska zapewniła możliwość uczestnictwa interesariuszy w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej. Opublikowana została informacja o możliwości włączenia zadania do harmonogramu rzeczowofinansowego znajdującego się w dokumencie. Szansę zgłoszenia mieli wszyscy zainteresowani (w tym przedsiębiorcy) poprzez wypełnienie specjalnie przygotowanych ankiet/ arkuszy. Szczegółowe działania, indywidualne dla poszczególnych JST znajdują się w harmonogramach rzeczowofinansowych. Dominującym kierunkiem działań jest ograniczanie tzw. niskiej emisji m.in. poprzez: ATMOTERM S.A. 88

89 redukcję emisji z indywidualnych systemów grzewczych przez likwidację starych kotłów węglowych lub obniżenie emisji (zmiana paliwa, wymiana starych kotłów na nowe niskoemisyjne), wykorzystanie alternatywnych źródeł ciepła, ograniczenie zużycia produkowanej energii poprzez termoizolację budynków. Jednym z głównych rezultatów realizacji Planu Gospodarki Niskoemisyjnej powinna być poprawa jakości powietrza zgodnie zobowiązującym Programem Ochrony Powietrza. Działania oraz zakładane cele w PGN są często tożsame z POP. Najważniejszym celem realizacji działań naprawczych zawartych w Programie ochrony powietrza jest poprawa jakości powietrza poprzez zmniejszenie ilości emitowanych zanieczyszczeń. Głównym działaniem naprawczym wyróżniającym się dużym efektem ekologicznym oraz efektywnością ekonomiczną jest eliminacja starych niskosprawnych urządzeń grzewczych w ramach realizowanego przez gminy systemu dotacji do wymiany źródeł ogrzewania. Działaniem wspomagającym jest również wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w celu ograniczania kosztów energii ze źródeł konwencjonalnych czy zmiana systemu grzewczego z wykorzystaniem paliw stałych na inne ekologiczne paliwa takie jak gaz, olej. Do istotnych działań ograniczających emisję zanieczyszczeń zaliczono również termomodernizację budynków i stosowanie budownictwa energooszczędnego. Na obszarach, które nie mają możliwości rozwoju sieci ciepłowniczej lub jest rozbudowa byłaby nieuzasadniona ekonomicznie jak w przypadku Gminy Bukowina Tatrzańska - należy zapewnić możliwość wykorzystania gazu ziemnego lub gazu propan-butan do ogrzewania mieszkań (alternatywa dla paliw stałych). Działania zmierzające do poprawy jakości powietrza muszą znaleźć odzwierciedlenie w polityce prowadzonej na szczeblu lokalnym. Poza ograniczaniem istniejących źródeł emisji, istotne jest również zapobieganie powstawaniu nowych, szczególnie poprzez właściwie prowadzoną politykę przestrzenną, energetyczną i gospodarczą. 89 ATMOTERM S.A.

90 Tabela 32 Działania naprawcze długookresowe dla Gminy Bukowina Tatrzańska Nazwa działania naprawczego Realizacja gminnych programów ograniczania niskiej emisji (PONE) eliminacja niskosprawnych urządzeń na paliwa stałe Wymagany efekt ekologiczny ograniczenia emisji łącznie do 2023 r. [Mg/rok] PM10 PM2,5 BaP SO 2 CO 2 39,26 38,74 0,02 94, ,83 Zakres rzeczowy działania Szacunkowa liczba lokali do likwidacji źródeł spalania paliw stałych w latach * Łączna szacunkowa liczba lokali do likwidacji źródeł spalania paliw stałych do 2023 r.* Jednostka realizująca zadanie Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Planowany termin wykonania 2013 grudzień 2022 Szacunkowe koszty realizacji Bukowina Tatrzańska: 16,5 mln zł Źródła finansowania środki właścicieli budynków, budżety gmin, WFOŚiGW w Krakowie, NFOŚiGW, MRPO, inne fundusze (w tym europejskie), Bank Ochrony Środowiska, środki dostawców ciepła, gazu i energii elektrycznej Rozbudowa sieci gazowych zapewniająca podłączenie nowych użytkowników łącznie do 2023 r. [Mg/rok] PM10 PM2,5 BaP SO 2 Łączna szacunkowa liczba lokali do wymiany ogrzewania paliwami stałymi na gazowe w latach * Łączna szacunkowa liczba lokali do wymiany ogrzewania paliwami stałymi na gazowe do 2023 r.* CO Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Rozbudowa sieci gazowniczej do końca 2023 roku 7,03 mln zł Gmina Wiejska Bukowina Tatrzańska Środki właścicieli budynków, środki operatorów gazociągów przesyłowych, budżety gmin, WFOŚiGW w Krakowie, NFOŚiGW, ATMOTERM S.A. 90

91 22,84 22,49 0,01 50, ,68 MRPO, inne fundusze (w tym europejskie), Bank Ochrony Środowiska Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w celu obniżenia kosztów eksploatacyjnych ogrzewania niskoemisyjnego - - Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Realizacja inwestycji związanych z OZE: do końca 2023 roku środki właścicieli budynków, budżety gmin, WFOŚiGW w Krakowie, NFOŚiGW, MRPO, inne fundusze (w tym europejskie), Bank Ochrony Środowiska Termomodernizacja budynków oraz wspieranie budownictwa energooszczędnego w budownictwie mieszkaniowym - Szacunkowa liczba lokali do termomodernizacji w latach Szacunkowa liczba lokali do termomodernizacji łącznie do 2023 r Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Realizacja działań termomodernizacyjnych do końca 2023 roku Szacunkowe koszty na strefa małopolska: 3,5 mln zł. Środki właścicieli budynków, budżety gmin, WFOŚiGW w Krakowie, NFOŚiGW, MRPO, inne fundusze (w tym europejskie), Bank Ochrony Środowiska 91 ATMOTERM S.A.

92 Tabela 33 Działania naprawcze długookresowe dla JST na terenie województwa małopolskiego Nazwa działania naprawczego Zakres rzeczowy działania Jednostka realizująca zadanie Planowany termin wykonania Szacunkowe koszty realizacji Źródła finansowania Termomodernizacja budynków oraz wspieranie budownictwa energooszczędnego w obiektach użyteczności publicznej Efekt rzeczowy w postaci obniżenia rocznego zużycia energii cieplnej: powiat tatrzański: 17,2 TJ Starostowie, Wójtowie, Burmistrzowie i prezydenci miast w województwie małopolskim, zarządzający budynkami użyteczności publicznej Realizacja działań termomodernizacyjnych do końca 2023 roku Strefa małopolska: 300 mln zł (2 mln zł szacunkowe koszty realizacji działań termomodernizacyjnych dla gminy) Środki właścicieli budynków, budżety gmin, WFOŚiGW w Krakowie, NFOŚiGW, MRPO, inne fundusze (w tym europejskie), Bank Ochrony Środowiska Wyeliminowanie spalania odpadów oraz ograniczenie spalania pozostałości roślinnych na powierzchni ziemi strefa małopolska: miasto do mieszkańców do 1000 kontroli rocznie gmina do mieszkańców do 500 kontroli rocznie Przeprowadzenie w zależności od możliwości organizacyjnych od kilkudziesięciu do kilkuset kontroli gospodarstw domowych w ciągu roku, w zakresie spalania odpadów oraz pozostałości roślinnych z ogrodów działkowych Prezydencji miast, wójtowie, burmistrzowie miast i gmin poprzez Straż Gminną, Miejską, Policja Kontrole prowadzone do 2023 roku, z intensyfikacją działań jesienią i zimą. W ramach działań własnych jednostek podległych samorządom, w ramach działalności Policji budżety gmin, WFOŚiGW w Krakowie, budżet państwa ATMOTERM S.A. 92

93 Powiat Gmina liczba wymienionych urządzeń (do 2023) liczba wymienionych urządzeń ( ) liczba działań (bez termo) - do 2023 liczba działań (bez termo) sieć ciepłownicza (do 2023) sieć ciepłownicza ( ) elektryczne węglowe automatyczne biomasa automatyczna kotły gazowe (do 2023) kotły gazowe ( ) olej pompa ciepła kolektory termomodernizacja termomodernizacja ( ) Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Bukowina Tatrzańska Tabela 34 Zestawienie ilościowe proponowanych działań naprawczych Tatrzański Gmina Wiejska Bukowina Tatrzańska ATMOTERM S.A.

94 Proponowane działania ujęte w Programie Ochrony Powietrza dla Strefy Małopolskiej: Ograniczenie emisji z transportu: Poprawa organizacji ruchu samochodowego w miastach (Fundusze unijne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, banki, budżety własne gmin i powiatów, budżet GDDKiA), Utrzymanie dróg w sposób ograniczający wtórną emisję zanieczyszczeń poprzez regularne mycie, remonty i poprawę stanu nawierzchni dróg (Budżet państwa, budżet miast, gmin, WFOŚiGW, fundusze unijne), Rozwój komunikacji publicznej oraz wdrożenie energooszczędnych i niskoemisyjnych rozwiązań w transporcie publicznym (budżety gmin, WFOŚiGW w Krakowie, budżet państwa, środki unijne, RPO WM), Rozwój komunikacji rowerowej w miastach: 200 km ścieżek, 3000 nowych miejsc parkingowych (Budżet państwa, budżet miast, gmin, WFOŚiGW, fundusze unijne), Ograniczenie emisji przemysłowej: Szczególny nadzór nad działalnością przemysłu w obszarach złej jakości powietrza: Przeprowadzenie około 15 postępowań kompensacyjnych rocznie, przeprowadzenie 1500 kontroli zakładów rocznie (Budżety własne jednostek organizacyjnych), Inne działania dotyczące bieżącego monitorowania i koordynowania ze strony Zarządu Województwa Małopolskiego, by zapewnić największe efekty poprawy jakości powietrza w możliwie krótkim czasie: Informacja o jakości powietrza w Małopolsce, Edukacja ekologiczna mieszkańców, Spójna polityka na szczeblu lokalnym uwzględniająca priorytety poprawy jakości powietrza, Poprawa warunków przewietrzania miast i ochrona terenów zielonych. Obowiązki Burmistrza Gminy Bukowina Tatrzańska w ramach realizacji Programu ochrony powietrza: Realizacja programów ograniczania niskiej emisji poprzez stworzenie systemu zachęt finansowych do wymiany systemów grzewczych, Likwidacja ogrzewania na paliwa stałe w obiektach użyteczności publicznej, Koordynacja realizacji działań naprawczych określonych w Programie wykonywanych przez poszczególne jednostki gminy, Działania promocyjne i edukacyjne (ulotki, imprezy, akcje szkolne, audycje), Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego: wymogów dotyczących zaopatrywania mieszkań w ciepło z nośników, które nie powodują nadmiernej niskiej emisji, projektowanie linii zabudowy uwzględniające zapewnienie przewietrzania obszarów zabudowy, ze szczególnym uwzględnieniem terenów o gęstej zabudowie, Prowadzenie odpowiedniej polityki parkingowej w centrach miast wymuszającej ograniczenia w korzystaniu z samochodów oraz tworzenie stref ograniczonego ruchu, Tworzenie alternatywy komunikacyjnej w postaci ciągów pieszych i rowerowych, Kontrola gospodarstw domowych, zgodnie z aktualnymi przepisami o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, ATMOTERM S.A. 94

95 Kontrole przestrzegania zakazu spalania odpadów w urządzeniach grzewczych i na otwartych przestrzeniach, Eliminacja emisji wtórnej z budów i działania na rzecz poprawy stanu dróg, Promocja wprowadzania w zakładach przemysłowych oraz instytucjach publicznych systemów zarządzania środowiskiem (ISO + EMAS), Uwzględnienie w zamówieniach publicznych problemów ochrony powietrza poprzez odpowiednie przygotowanie specyfikacji zamówień publicznych, Rozważenie w planach perspektywicznych tworzenia inteligentnych systemów energetyki rozproszonej z wykorzystaniem lokalnych źródeł energii, w tym odnawialnej. Aktualizacja założeń do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe w oparciu o nowe kierunki wytyczne planem energetycznym województwa oraz Programem ochrony powietrza, Przekazywanie informacji i ostrzeżeń związanych z sytuacjami zagrożenia zanieczyszczeniem powietrza: udział w informowaniu społeczeństwa o stanie zanieczyszczenia powietrza oraz sytuacjach alarmowych, przekazywanie informacji do dyrektorów jednostek oświatowych (szkół, przedszkoli i żłobków) oraz opiekuńczych o konieczności ograniczenia długotrwałego przebywania podopiecznych na otwartej przestrzeni dla uniknięcia narażenia na wysokie stężenia zanieczyszczeń w ramach realizacji planu działań krótkoterminowych, przekazywanie informacji do dyrektorów szpitali i przychodni podstawowej opieki zdrowotnej o możliwości wystąpienia większej ilości przypadków nagłych (np. wzrost dolegliwości astmatycznych lub niewydolności krążenia) z powodu wystąpienia wysokich stężeń zanieczyszczeń w ramach realizacji planu działań krótkoterminowych, Realizacja działań ujętych w planie działań krótkoterminowych w zależności od ogłoszonego alarmu. Przedkładanie Marszałkowi Województwa Małopolskiego sprawozdań z realizacji działań ujętych w niniejszym Programie 11.1 Harmonogram działań długoterminowych W poniższej tabeli znajduje się harmonogram działań długoterminowych. Zadania, które się w nim znajdują wynikają zarówno z potrzeb gminy jak i pozwalają na zmniejszenie zużycia energii finalnej oraz emisji CO 2. Są to jednak zadania, które wykraczają poza obecne możliwości finansowe gminy dlatego nie mogą na dzień dzisiejszy zostać ujęte w Wieloletniej Prognozie Finansowej. Perspektywa czasowa tych zadań została określona do roku 2025 jednak zakłada się, że zostaną one zrealizowane do roku 2020 co w dużej mierze uzależnione będzie od możliwości pozyskania dofinansowania przez Gminę. Wraz z usystematyzowaniem planów Gminy, rozwojem możliwości finansowych oraz pojawianiem się naborów konkursowych zadania mogą być dopisane do harmonogramu rzeczowo-finansowego na podstawie aktualizacji dokumentu. Długoterminowa strategia zakłada: wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w budynkach użyteczności publicznej- instalacji fotowoltaicznych o łącznej mocy 48 kw, termomodernizację budynków użyteczności publicznej, wymianę źródła ogrzewania w budynkach ze starych pieców węglowych na nowoczesne piece na ekogroszek, 95 ATMOTERM S.A.

96 modernizacją oświetlenia wewnątrz budynków, modernizację oświetlenia ulicznego, dofinansowanie dla mieszkańców do odnawialnych źródeł energii, dofinansowanie dla mieszkańców do wymiany starych pieców węglowych, budowa parkingów dla rowerów oraz systemu ścieżek rowerowych. ATMOTERM S.A. 96

97 Tabela 35 Harmonogram działań długoterminowych dla Gminy Bukowina Tatrzańska 148 Kod zadania Nazwa działania Odpowiedzialny za realizację Terminy realizacji Szacunkowe średnie koszty [tys. zł] Źródło finansowania Efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] Efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] Wskaźniki / mierniki monitorowania zadania Ograniczenie emisjogenności budynków miejskich B.1.1 Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w budynkach użyteczności publicznej: - Zespół Szkół w Białce Tatrzańskiej, ul. Środkowa Ośrodek Zdrowia w Bukowinie Tatrzańskiej, ul. Długa Gimnazjum w Leśnicy, ul. Polna 44 Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Do 2025 r. 375 RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne Energia produkowana z OZE [MWh/rok] Powierzchnia kolektorów słonecznych [m 2 ] B.1.2 Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej: - Szkoła Podstawowa nr 1 w Czarnej Górze, ul. Zagóra Szkoła Podstawowa w Leśnicy, ul. Szkolna 3 - Szkoła Podstawowa w Czarnej Górze, ul. Nadwodnia Budynek Gminny przy ul. Wspólna 9A Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Do 2025 r. 570 RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne Sumaryczna powierzchnia ogrzewana zmodernizowany ch obiektów [m 2 ] 148 źródło: opracowanie własne 97 ATMOTERM S.A.

98 Kod zadania Nazwa działania Odpowiedzialny za realizację Terminy realizacji Szacunkowe średnie koszty [tys. zł] Źródło finansowania Efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] Efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] Wskaźniki / mierniki monitorowania zadania w Leśnicy - Szkoła Podstawowa w Groniu, ul. Muchówka 14 B.1.3 Ograniczanie emisji spalin poprzez wymianę źródła ogrzewania i instalacji c.o. w budynkach użyteczności publicznej: - Szkoła Podstawowej nr 1 w Rzepiskach, ul. Potok Grocholów 8 - Szkoła Podstawowa nr 1 w Czarnej Górze, ul. Zagóra Dom Ludowy w Bukowinie Tatrzańskiej, ul. Kościuszki 87 Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Do 2025 r. 320 RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne Liczba wymienionych pieców/ instalacji [szt.] B.1.4 Modernizacja oświetlenia wewnątrz budynków użyteczności publicznej: - Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska, ul. Długa Ośrodek Zdrowia w Bukowinie Tatrzańskiej, ul. Długa Zespół Szkół w Bukowinie Tatrzańskiej, ul. Kościuszki 11 - Zespół Szkół w Białce Tatrzańskiej, ul. Środkowa Gimnazjum w Leśnicy, ul. Polna 44 Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Do 2025 r. 500 RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne Ilość wymienionych żarówek na energooszczędne [szt.] ATMOTERM S.A. 98

99 Kod zadania Nazwa działania Odpowiedzialny za realizację Terminy realizacji Szacunkowe średnie koszty [tys. zł] Źródło finansowania Efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] Efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] Wskaźniki / mierniki monitorowania zadania - Szkoła Podstawowa w Leśnicy ul. Szkolna 3 - Szkoła Podstawowa w Brzegach, ul. Halna 58 - Szkoła Podstawowa w Jurgowie, Jurgów Szkoła Podstawowa nr 1 w Czarnej Górze, ul. Zagóra Szkoła Podstawowa w Czarnej Górze, ul. Nadwodnia Szkoła Podstawowa w Groniu, ul. Muchówka 14 - Szkoła Podstawowa nr 1 w Rzepiskach, ul. Potok Bryjów - Szkoła Podstawowa nr 1 w Rzepiskach, ul. Potok Grocholów 8 - Przedszkole Samorządowe w Jurgowie, Jurgów 13 - Dom Ludowy w Bukowinie Tatrzańskiej, ul. Kościuszki ATMOTERM S.A.

100 Kod zadania Nazwa działania Odpowiedzialny za realizację Terminy realizacji Szacunkowe średnie koszty [tys. zł] Źródło finansowania Efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] Efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] Wskaźniki / mierniki monitorowania zadania B.1.5 Monitoring zużycia energii w budynkach Gminy Bukowina Tatrzańska i oświetlenia ulicznego Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Do 2025 r. 36 RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne Liczba punktów poddanych monitoringowi [szt.] Ograniczenie emisjogenności sektora oświetlenia ulicznego B.2.1 Modernizacja oświetlenia ulicznego, wymiana starych opraw i żarówek na energooszczędne Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Do 2025 r. 700 RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne Liczba wymienionych opraw [szt.] Ograniczenie energochłonności mieszkalnictwa indywidualnego B.3.1 Mechanizmy wsparcia dla mieszkańców poprzez dofinansowanie odnawialnych źródeł energii Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Do 2025 r środki własne, środki zewnętrzne Liczba dofinansowanyc h instalacji [szt.] ATMOTERM S.A. 100

101 Kod zadania Nazwa działania Odpowiedzialny za realizację Terminy realizacji Szacunkowe średnie koszty [tys. zł] Źródło finansowania Efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] Efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] Wskaźniki / mierniki monitorowania zadania B.3.2 Dofinansowanie dla mieszkańców do wymiany starych pieców węglowych na bardziej ekologiczne Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Do 2025 r środki własne, środki zewnętrzne Liczba dofinansowanyc h wymian pieców [szt.] Ograniczenie emisjogenności transportu B.4.1 Budowa ścieżek rowerowych Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Do 2025 r POIiŚ, środki własne Długość wybudowanych ścieżek [km] B.4.2 Budowa parkingów dla rowerów przy budynkach użyteczności publicznej: - Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska, ul. Długa Ośrodek Zdrowia Bukowina Tatrzańska, ul. Długa Dom Ludowy w Bukowinie Tatrzańskiej, ul. Kościuszki 87 - Szkoły na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska Do 2025 r. 100 POIiŚ, środki własne Liczba miejsc dla rowerów [szt.] 101 ATMOTERM S.A.

102 11.2 Krótko i średnioterminowe zadania Krótko- i średnioterminowe zadania przedstawione są w następnym podrozdziale w postaci harmonogramu rzeczowo-finansowego zawierającego: opis zadania, podmioty odpowiedzialne za realizację, termin realizacji, koszty wraz ze wskazaniem możliwych źródeł finansowania, określenie efektu ekologicznego oraz energetycznego, wskaźniki monitorowania. Uwzględnione w harmonogramie zadania krótko- i średnioterminowe obejmują okres lat , dla których przewidziano inwestycje w sektorach: mieszkalnictwa, budynków mienia gminnego, oświetlenia ulicznego, transportu, wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz usług handlu i przemysłu Harmonogram rzeczowo finansowy Harmonogram rzeczowo-finansowy został podzielony na kilka sektorów, w których zebrano zadania odpowiadające potrzebom Gminy oraz przyczyniające się do: redukcji emisji gazów cieplarniach, zwiększenie udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych oraz redukcji zużycia energii finalnej (przez podniesienie efektywności energetycznej). Czas realizacji zaplanowanych zadań obejmuje lata od 2015 do 2020 roku. Zadania te są priorytetowe i zostaną ujęte w Wieloletniej Prognozie Finansowej. Wdrożenie zaproponowanych zadań wpłynie nie tylko na zmniejszenie emisji dwutlenku węgla ale również innych substancji zanieczyszczających takich jak pył PM10 oraz benzo(a)piren. W harmonogramie znajduje się również sektor działań systemowych, który nie powoduje bezpośredniej redukcji zużycia energii oraz emisji jednak zadania w nim zawarte będą w przyszłości wpływać pozytywnie na efektywność energetyczną oraz jakość powietrza poprzez kształtowanie odpowiedniej polityki Gminy oraz zwiększanie świadomości ekologicznej wśród mieszkańców. Harmonogram rzeczowo-finansowy stanowi indywidualną listę zadań Gminy, która nie jest zamknięta, którą należy aktualizować w trakcie realizacji Planu, tak aby w perspektywie kolejnych lat można reagować na pojawiające się problemy i skutecznie zarządzać jakością powietrza poprawiając jednocześnie efektywność energetyczną i zapewniając rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii. ATMOTERM S.A. 102

103 Tabela 36 Harmonogram rzeczowo-finansowy działań dla Gminy Bukowina Tatrzańska 149 Kod zadania Nazwa działania Odpowiedzialny za realizację Terminy realizacji Szacunkowe średnie koszty Źródło finansowania Efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] Efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] Wskaźniki / mierniki monitorowania zadania Działania systemowe A.1.1 Powołanie koordynatora realizacji Planu Gospodarki Niskoemisyjnej Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne - - Ilość etatów A.1.2 Utrzymanie systemu monitorowania realizacji działań Planu Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne - - Ilość systemów A.1.3 Prowadzenie i aktualizowanie bazy danych Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne - - Częstość aktualizowania bazy 149 źródło: opracowanie własne 103 ATMOTERM S.A.

104 Kod zadania Nazwa działania Odpowiedzialny za realizację Terminy realizacji Szacunkowe średnie koszty Źródło finansowania Efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] Efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] Wskaźniki / mierniki monitorowania zadania środki własne A.1.4 Określanie przy przetargach niezbędnych wymagań dotyczących efektywności energetycznej Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne - - Ilość przetargów ze wskazanymi zapisami A.1.5 Prowadzenie akcji promocyjnoedukacyjnych w zakresie odnawialnych źródeł energii, efektywności energetycznej, ochrony powietrza Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne - - Ilość akcji promocyjnych A.1.6 Uwzględnienie kryteriów energetycznych w zakresie planowania przestrzeni publicznej Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne - - Ilość odpowiednich zapisów ATMOTERM S.A. 104

105 Kod zadania Nazwa działania Odpowiedzialny za realizację Terminy realizacji Szacunkowe średnie koszty Źródło finansowania Efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] Efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] Wskaźniki / mierniki monitorowania zadania A.1.7 Promocja odpowiednich postaw w zakresie transportu indywidualnegopromocja zachowań niskoemisyjnych oraz podróżowania rowerem Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne - - Ilość akcji promocyjnych Ograniczenie emisjogenności budynków miejskich A.2.1 Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w budynku Urzędu Gminy Bukowina Tatrzańska, ul. Długa 144 Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne Ilość energii produkowanej z paneli fotowoltaicznych A.2.2 Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej: - Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska, ul. Długa 144, - Szkoła Podstawowa w Jurgowie, Jurgów 177. Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne Zmniejszenie zużycia nośników energii cieplnej 105 ATMOTERM S.A.

106 Kod zadania Nazwa działania Odpowiedzialny za realizację Terminy realizacji Szacunkowe średnie koszty Źródło finansowania Efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] Efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] Wskaźniki / mierniki monitorowania zadania A.2.3 Ograniczanie emisji spalin poprzez wymianę instalacji c.o. w istniejącej części budynku Szkoły Podstawowej w Jurgowie (Jurgów 177). Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska RPO WM, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne 4,8 3,9 Zmniejszenie zużycia nośników energii cieplnej Ograniczenie energochłonności mieszkalnictwa indywidualnego A.3.1 Termomodernizacja gospodarstw domowych Mieszkańcy według kosztów własnych środki własne środki zewnętrzne (NFOŚ, WFOŚ) Zmniejszenie zużycia nośników energii cieplnej A.3.2. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w gospodarstwach domowych Mieszkańcy według kosztów własnych środki własne środki zewnętrzne (NFOŚ, WFOŚ) Produkcja energii finalnej z OZE ATMOTERM S.A. 106

107 Kod zadania Nazwa działania Odpowiedzialny za realizację Terminy realizacji Szacunkowe średnie koszty Źródło finansowania Efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] Efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] Wskaźniki / mierniki monitorowania zadania Ograniczenie energochłonności usług, handlu i przemysłu A.4.1 Termomodernizacja budynków usługowych Przedsiębiorcy według kosztów własnych RPO, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne Zmniejszenie zużycia nośników energii cieplnej A.4.2 Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w budynkach usługowych Przedsiębiorcy według kosztów własnych RPO, POIiŚ oraz inne fundusze unijne środki własne Produkcja energii finalnej z OZE 107 ATMOTERM S.A.

108 12. Zagadnienia systemowe Poniżej przedstawiona została metodyka obliczania efektu ekologicznego i energetycznego. Efekt energetyczny jaki zostanie osiągnięty w wyniku realizacji poszczególnych działań wynika z ograniczonego zużycia poszczególnych nośników energii. Został on przedstawiony w przeliczeniu na energię finalną w megawatogodzinach (MWh). Efekt ekologiczny wynika bezpośrednio ze wspomnianego zmniejszenia zużycia energii w przeliczeniu na ilość ton dwutlenku węgla (Mg CO 2 ) jaka nie została wyemitowana z danego źródła dzięki przeprowadzeniu planowanego zadania. Do obliczeń wykorzystywano dane zgromadzone w wyniku przeprowadzonej ankietyzacji, dane otrzymane od Urzędu Gminy oraz wyniki przeprowadzonej inwentaryzacji emisji dwutlenku węgla. Termomodernizacja budynków stanowi istotny segment ograniczania zanieczyszczeń pochodzących z ogrzewania zarówno indywidualnego jak i zbiorowego. Wynika to ze zwiększenia izolacyjności budynku, dzięki czemu spada poziom ciepła koniecznego do ogrzania budynku. Termomodernizacja realizowana jest w istniejących budynkach przy zaproponowaniu dalszych prac poprzez: rozpoznanie potrzeb użytkowników danego obiektu, stworzenie podstawowych założeń modernizacji biorących pod uwagę obowiązujące wymagania, uwierzytelnienie ekonomicznej opłacalności modernizacji, skomponowanie szczegółowego planu modernizacji, dobranie i zakup materiałów, urządzeń, zespołów i nowych elementów obiektu, realizacje modernizacji obiektu i wszystkich przedsięwzięć. Przy wykonywaniu obliczeń dla wszelkiego rodzaju działań termomodernizacyjnych zarówno w sektorze budynków mieszkalnych jak i budynków użyteczności publicznej zostało wzięte pod uwagę: zużycie na cele grzewcze: gazu, oleju, energii elektrycznej, węgla kamiennego lub ciepła sieciowego, obecny stan budynku w zakresie termomodernizacji (ocieplenie ścian, dachu/stopodachu, jakość okien i drzwi zewnętrznych), sprawność obecnego źródła ciepła w stosunku do planowanego (po wymianie), średnie zużycie energii finalnej na jedno mieszkanie (na podstawie przeprowadzonego bilansu energetycznego Gminy Bukowina Tatrzańska), zakres planowanych prac i tym samym ich wpływ na zużycie energii. Wymiana źródeł ciepła jest jedną z podstawowych metod ograniczenia emisji CO 2. Polega ona na wymianie kotłów węglowych na nowe niskoemisyjne źródła ciepła jak: kotły gazowe, olejowe, ogrzewanie elektryczne. W celu obliczenia efektu bierze się od uwagę ilość zużytej energii oraz ilość wyemitowanego CO 2 po wymianie źródła ciepła. Odnawialne źródła energii są uważane za jedne z najlepszych alternatyw dla tradycyjnych nieodnawialnych nośników energii. Zasoby odnawialnych źródeł energii uzupełniają się w procesach naturalnych. Pozyskiwanie energii z tych źródeł w porównaniu do źródeł tradycyjnych jest bardziej przyjazne środowisku naturalnemu, czyli jest bardziej ekologiczne, jednak mniej efektywne ekonomicznie. Przy obliczeniach dla działań związanych z montażem instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii brano pod uwagę: liczbę poszczególnych instalacji OZE, powierzchnię kolektorów słonecznych założonej instalacji, ATMOTERM S.A. 108

109 uzysk słoneczny z jednego metra kwadratowego kolektora słonecznego, natężenie promieniowania słonecznego na danym obszarze, moc pompy ciepła, sprawność instalacji/ układu, powierzchnię budynku wykorzystującego z OZE. Oświetlenie uliczne stanowi duży udział w kosztach za energię elektryczną ponoszonych przez Gminę. W celu zmniejszenia energochłonności można przeprowadzić wymianę opraw i starych lamp na takie, które umożliwią zastosowanie wysokoprężnych lamp sodowych lub nowoczesnych lamp LED. Na koszty oraz zużycie energii w sektorze oświetlenia wpływ ma również oświetlenie wewnątrz budynków użyteczności publicznej. W przypadku zmiany oświetlenia na energooszczędne w budynkach brano pod uwagę oszczędność energii elektrycznej w wyniku bardzo prostych działań redukujących jej zużycie o 40 %. Przy obliczaniu efektu ekologicznego z montażu oświetlenia energooszczędnego brano pod uwagę: moc jednostkową punktu oświetleniowego przed wymianą, moc jednostkową punktu oświetleniowego po wymianie, średni czas pracy w ciągu roku, ilość wymienianych punktów oświetleniowych w ciągu roku. W sektorze transportu zadania związane z promocją odpowiednich postaw w zakresie transportu indywidualnego dotyczą głównie zachowań niskoemisyjnych oraz podróżowania rowerem. Budowa ścieżek rowerowych oraz budowa miejsc parkingowych dla rowerów poza wspomnianym mierzalnym efektem działania te będą skutkowały również zmniejszeniem atrakcyjności transportu indywidualnego. W harmonogramie rzeczowo finansowym znalazły się również działania, dla których nie obliczono efektów energetycznych i ekologicznych z uwagi na brak możliwości oszacowania ich wpływu. Są to wszelkie działania związane z edukacją ekologiczną, zwiększaniem atrakcyjności jazdy rowerem w gminie oraz poprawą komfortu użytkowania transportu publicznego. Można jednak założyć, że wspomniane działania w sposób pozytywny przyczynią się do kształtowania świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie oszczędzania energii oraz dbania o jakość powietrza. W tabeli poniżej zestawiono efekt ekologiczny, koszty, uzyskaną efektywność energetyczną zysk energii finalnej proponowanych działań znajdujących się w harmonogramie rzeczowo finansowym. 109 ATMOTERM S.A.

110 Tabela 37. Podsumowanie działań naprawczych koszty, efekt ekologiczny, efektywność energetyczna, wzrost udziału OZE zaplanowanych do końca 2020 roku 150 Obszar Gmina Bukowina Tatrzańska Efekt redukcji CO 2 [Mg CO 2 ] Efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [%] Efekt redukcji energii finalnej [MWh] Efekt redukcji energii finalnej względem roku bazowego 2013 [%] Efekt wzrostu udziału energii z OZE względem roku bazowego 2013 [%] Efekt wzrostu produkcji energii z OZE względem roku bazowego 2013 [%] 6 550,45 6, ,24 2,24 1,12 80,65 Realizacja działań zaplanowanych do realizacji na obecną chwilę pozwoli na uzyskanie 6,8% redukcji emisji dwutlenku węgla w stosunku do emisji zinwentaryzowanej dla roku bazowego Zrealizowanie wszystkich zadań zaplanowanych do 2020 roku pozwoli na ograniczenie emisji CO 2 o 5 637,24 Mg CO 2. Realizacja działań, których zakończenie jest zaplanowane do końca 2020 roku, pozwoli na uzyskanie 2,43% redukcji zużycia energii finalnej w stosunku do roku bazowego Zrealizowanie wszystkich zadań zaplanowanych do 2020 roku przyniesie efekt energetyczny na poziomie 6 550,45 MWh. Efekt wzrostu udziału energii pochodzącej z OZE do roku 2020 wyniesie 3021 MWh. Obecnie szacunkowa produkcja energii z OZE na terenie gminy wynosi około 1,39%, po realizacji zadań będzie wynosić 2,51% co przekłada się na wzrost na poziomie 1,12%. Wzrost bezpośredni nie liczony w stosunku do całkowitej produkcji energii ale stanowiący porównanie do roku bazowego wynosi ponad 80%. 150 Opracowanie własne ATMOTERM S.A. 110

111 13. Aspekty finansowe Finansowanie działań przewidzianych w niniejszym Planie może być realizowane ze środków własnych gminy, a także ze wsparciem zewnętrznym. Poniżej przedstawiono analizę programów i funduszy na poziomie międzynarodowym, krajowym, wojewódzkim i lokalnym, pod kątem możliwości uzyskania dofinansowania na działania realizowane w ramach planu gospodarki niskoemisyjnej. Wskazano rodzaje działań oraz grupy beneficjentów którzy mogą ubiegać się o dofinansowanie. Analizowane dokumenty odnoszą się do okresu , w jakim będzie realizowany PGN. Drugi już Fundusz Norweski skończył się w 2014 r. dlatego też nie został on przestawiony w niniejszej analizie. W najbliższych latach mogą pojawić się nowe programy, fundusze, etc. umożliwiające realizację części działań zaplanowanych w PGN, dlatego warto uzupełniać ten wykaz o nowe mechanizmy finansowe pojawiające się w kolejnych latach Źródła finansowania inwestycji na poziomie międzynarodowym Program działań na rzecz środowiska i klimatu LIFE ( ) Tabela 38 Obszary realizacji Programu LIFE w latach Podprogram LIFE na rzecz środowiska Podprogram LIFE działania na rzecz klimatu Budżet: mln EUR Budżet: 449,2 mln EUR ochrona środowiska i efektywne gospodarowanie zasobami przyroda i różnorodność biologiczna zarządzanie i informacja w zakresie środowiska ograniczenie wpływu człowieka na klimat dostosowanie się do skutków zmian klimatu zarządzanie i informacja w zakresie klimatu Przykładowe działania 152 : rozwój, testowanie i prezentacja podejść związanych z polityką lub zarządzaniem, najlepszych praktyk i rozwiązań, w tym opracowywanie i prezentacja innowacyjnych technologii, pozwalających na sprostanie wyzwaniom w zakresie środowiska, odpowiednich do powielenia, naśladowania lub włączenia do głównego nurtu, w tym dotyczących powiązania pomiędzy środowiskiem a zdrowiem, a także wspierających politykę i przepisy prawne dotyczące efektywnego gospodarowania zasobami, w tym Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy, ( ) ( ) 111 ATMOTERM S.A.

112 wspieranie zastosowania, rozwoju, testowania i prezentacji zintegrowanych podejść do realizacji planów i programów zgodnie z unijną polityką i przepisami prawnymi w zakresie środowiska, głównie w dziedzinie wody, odpadów i powietrza, wspieranie opracowywania i wdrażania unijnej polityki i przepisów w dziedzinie przyrody i różnorodności biologicznej, w tym unijnej Strategii na rzecz różnorodności biologicznej do 2020 r., wspieranie dalszego rozwoju wdrażania i zarządzania siecią Natura 2000 ustanowioną na mocy art. 3 dyrektywy 92/43/EWG, w szczególności stosowania, rozwoju, testowania i prezentacji zintegrowanych podejść do realizacji priorytetowych ram działań opracowanych na podstawie art. 8 tej dyrektywy, wspieranie zwiększania poziomu świadomości dotyczącego zagadnień środowiska, w tym pozyskiwania wsparcia społeczeństwa i zainteresowanych podmiotów dla tworzenia unijnej polityki w dziedzinie środowiska, a także promocję wiedzy na temat zrównoważonego rozwoju i nowych modeli zrównoważonej konsumpcji, wspieranie komunikacji, zarządzania i rozpowszechniania informacji w dziedzinie środowiska oraz ułatwianie dzielenia się wiedzą o udanych rozwiązaniach i praktykach dotyczących środowiska, w tym przez rozwój platform współpracy pomiędzy zainteresowanymi stronami i szkolenia, działania na rzecz i wspieranie bardziej efektywnego przestrzegania i egzekwowania unijnych przepisów dotyczących środowiska, w szczególności przez promocję rozwoju i rozpowszechnianie najlepszych praktyk i podejść do zagadnień polityk środowiskowych, wspieranie wdrażania i rozwoju unijnej polityki i przepisów w dziedzinie łagodzenia skutków zmiany klimatu, w tym włączanie tego tematu do głównego nurtu w różnych obszarach polityk, w szczególności przez rozwój, testowanie i prezentację podejść, najlepszych praktyk i rozwiązań związanych z polityką lub zarządzaniem w kontekście łagodzenia skutków zmiany klimatu, ulepszanie bazy wiedzy dla celów rozwoju, oceny, monitorowania, opiniowania i wdrażania skutecznych działań i środków związanych z łagodzeniem skutków zmiany klimatu, a także zwiększanie potencjału zastosowania tej wiedzy w praktyce, ułatwianie rozwoju i zastosowania zintegrowanych podejść, takich jak strategie i plany działań mające na celu łagodzenie skutków zmiany klimatu na poziomie lokalnym, regionalnym lub krajowym, wspieranie rozwoju i wdrażania unijnej polityki w dziedzinie dostosowywania się do skutków zmiany klimatu, w tym włączanie tego tematu do głównego nurtu w różnych obszarach polityki, w szczególności poprzez rozwój, testowanie i prezentację podejść, najlepszych praktyk i rozwiązań związanych z polityką lub zarządzaniem w kontekście dostosowywania się do skutków zmiany klimatu, włączając, w stosownych przypadkach, podejścia ekosystemowi, ulepszanie bazy wiedzy służącej rozwojowi, ocenie, monitorowaniu, opiniowaniu i realizacji skutecznych działań i środków związanych z dostosowywaniem się do skutków zmiany klimatu, nadając w stosownych przypadkach priorytetowy charakter podejściu ekosystemowemu, a także zwiększanie potencjału zastosowania tej wiedzy w praktyce, działania na rzecz zwiększania poziomu świadomości zagadnień dotyczących klimatu, w tym pozyskiwanie wsparcia społeczeństwa i zainteresowanych podmiotów dla tworzenia unijnej polityki w dziedzinie klimatu, a także promowanie wiedzy na temat zrównoważonego rozwoju. ATMOTERM S.A. 112

113 Tabela 39 Ocena możliwości wykorzystania finansowania w ramach programu LIFE ( ) 153 Możliwość otrzymania finansowania Brak możliwości otrzymania finansowania Możliwość otrzymania finansowania, brak ustalonych terminów naborów Źródło finansowania Możliwość Finansowania Instrument Finansowy Life + Możliwość otrzymania dofinansowania w zakresie kampanii informacyjnych i różnorodnych projektów pilotażowych pod kątem ochrony powietrza. Możliwość zaciągnięcia kredytu na zadania związane z ochroną powietrza. 153 Źródło: opracowanie własne 113 ATMOTERM S.A.

114 Program Współpracy EUROPA ŚRODKOWA Tabela 40 Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie w ramach Programu Współpracy Europa Środkowa Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny OŚ II WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE STRATEGII NISKOEMISYJNYCH ŚRODKOWEJ W EUROPIE PI 4C WSPIERANIE EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ, INTELIGENTNEGO ZARZĄDZANIA I WYKORZYSTANIA ENERGIĄ ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII W INFRASTRUKTURZE PUBLICZNEJ, W TYM W BUDYNKACH PUBLICZNYCH, I W SEKTORZE MIESZKANIOWYM Cel szczegółowy, rodzaje działań Beneficjenci Plan finansowy 2.1 Opracowanie i wdrażanie rozwiązań na rzecz zwiększenia efektywności energetycznej oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej: opracowanie, testowanie i wdrażanie polityk, strategii i rozwiązań służących zwiększeniu efektywności energetycznej infrastruktury publicznej, w tym budynków, a także stosowaniu w szerszym zakresie odnawialnych źródeł energii, opracowanie i testowanie innowacyjnych metod zarządzania w celu podnoszenia potencjału regionów w zakresie zwiększania efektywności energetycznej infrastruktury publicznej, w tym również budynków (np. kadra kierownicza sektora energetycznego), opracowywanie i wdrażanie rozwiązań mających na celu stosowanie nowych technologii oszczędności energii, co w konsekwencji przyczyni się do zwiększenia efektywności energetycznej infrastruktury publicznej, w tym również budynków, Beneficjentami mogą być między innymi władze publiczne na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym oraz instytucje z nimi powiązane, regionalne agencje ds. rozwoju, dostawców energii, instytucje i przedsiębiorstwa zarządzające energią, sektor budowlany, stowarzyszenia regionalne, regionalne agencje innowacji, organizacje pozarządowe, instytucje finansujące, centra edukacyjne i szkoleniowe, uniwersytety, instytucje badawcze. Fundusze: EFRR (w tym ewentualne kwoty przeniesione z IPA i ENI), Wsparcie Unii (stopa współfinansowania na poziomie 83%), Wkład Krajowy: Krajowe środki publiczne, Krajowe środki prywatne &gws_rd=cr&ei=BpfdVdT6BYqxao7mqdAP#q=Program+Wsp%C3%B3%C5%82pracy+EUROPA+%C5%9ARODKOWA+2020+warunki+finansowania 155 źródło: opracowanie własne ATMOTERM S.A. 114

115 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny Cel szczegółowy, rodzaje działań Beneficjenci Plan finansowy harmonizacja koncepcji, norm i systemów certyfikacji na szczeblu transnarodowym w celu do zwiększenia efektywności energetycznej infrastruktury publicznej, w tym również budynków, wzmocnienie potencjału sektora publicznego do opracowywania i wdrażania innowacyjnych usług energetycznych, tworzenia zachęt i opracowania odpowiednich planów finansowych (np. umowy o poprawę efektywności energetycznej, modele PPP etc.) Oś II Współpraca w zakresie strategii niskoemisyjnych w Europie Środkowej PI 4e Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu 2.2 Poprawa terytorialnych strategii energetycznych i polityk mających wpływ na łagodzenie skutków zmian klimatycznych: opracowanie oraz wdrożenie zintegrowanych strategii i planów na szczeblu lokalnym/regionalnym celem lepszego wykorzystania wewnętrznych potencjałów korzystania z odnawialnych źródeł energii, a także zwiększenia efektywności energetycznej na szczeblu regionalnym, opracowanie i testowanie koncepcji i narządzi służących wykorzystaniu wewnętrznych zasobów odnawialnych źródeł energii, opracowanie oraz wdrożenie strategii zarządzania mających na celu poprawę efektywności energetycznej zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym Beneficjentami mogą być między innymi władze publiczne na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym, regionalne agencje ds. rozwoju, dostawców energii, instytucje zajmujące się zarządzaniem energią, przedsiębiorstwa w tym MŚP, operatorów transportu publicznego, stowarzyszenia regionalne, agencje innowacji, organizacje pozarządowe, instytucje finansujące, centra edukacyjne i szkoleniowe, a także szkoły wyższe Fundusze: EFRR (w tym ewentualne kwoty przeniesione z IPA i ENI), Wsparcie Unii (stopa współfinansowania na poziomie 83%), Wkład Krajowy: Krajowe środki publiczne, Krajowe środki prywatne. 115 ATMOTERM S.A.

116 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny (w szczególności MŚP), Cel szczegółowy, rodzaje działań Beneficjenci Plan finansowy i instytucje badawcze. opracowanie strategii i polityk, mających na celu ograniczenie zużycia energii (np. inteligentnych systemów pomiarowych, rozpowszechnianie inteligentnych aplikacji użytkowników, etc.), opracowanie i testowanie rozwiązań na rzecz lepszych połączeń i koordynacji sieci energetycznych w celu integracji oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii 2.3 Poprawa zdolności do planowania mobilności na funkcjonalnych obszarach miejskich w celu obniżenia emisji CO 2 opracowanie i wdrażanie zintegrowanych koncepcji i planów działania dotyczących mobilności celem redukcji emisji CO 2, ustanowienie systemu zarządzania, stanowiącego podstawę do tworzenia zintegrowanej mobilności niskoemisyjnej w miejskich obszarach funkcjonalnych, opracowanie i testowanie koncepcji i strategii (w tym innowacyjnych modeli finansowych i inwestycyjnych) mających na celu ułatwienie wprowadzania nowych technologii niskoemisyjnych w transporcie publicznym, w miejskich obszarach funkcjonalnych, opracowanie oraz wdrażanie usług i produktów promujących inteligentną niskoemisyjną mobilność w miejskich obszarach funkcjonalnych (np. usługi ATMOTERM S.A. 116

117 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny multimodalne etc.). Cel szczegółowy, rodzaje działań Beneficjenci Plan finansowy Oś III Współpraca w zakresie zasobów naturalnych i kulturowych na rzecz trwałego wzrostu gospodarczego w Europie Środkowej PI 6e Podejmowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu jakości środowiska miejskiego, rewitalizację miast, rekultywację i dekontaminację terenów poprzemysłowych (w tym terenów powojskowych), zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i propagowanie działań służących zmniejszeniu hałasu 3.3 Poprawa zarządzania środowiskowego na funkcjonalnych obszarach miejskich w celu polepszenia warunków życia opracowywanie i wdrażanie koncepcji i narzędzi (w tym innowacyjnych modeli finansowania i inwestycji), w celu zarządzania jakością środowiska i jej poprawy (powietrze, woda, odpady, gleba, klimat) na miejskich obszarach funkcjonalnych, poprawa zdolności w zakresie planowania i zarządzania środowiskiem miejskim (np. ustanowienie mechanizmu udziału społeczeństwa w procedurach planowania i w procesie podejmowania decyzji), opracowywanie i wdrażanie zintegrowanych strategii, polityk oraz narzędzi w celu ograniczenia konfliktów między różnymi rodzajami działalności dotyczących użytkowania gruntów na miejskich obszarach funkcjonalnych (np. rozrastanie się miast, spadek liczby ludności oraz fragmentacja, rozpatrywane również z punktu widzenia skutków społecznych), Beneficjentami mogą być między innymi władze publiczne na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym, regionalne agencje ds. rozwoju, przedsiębiorstwa, środowiska, właścicieli i zarządców infrastruktury, stowarzyszenia, regionalne agencje innowacji, grupy interesu, organizacje pozarządowe, instytucje finansujące, centra edukacyjne i szkoleniowe, szkoły wyższe i instytucje badawcze. Fundusze: EFRR (w tym ewentualne kwoty przeniesione z IPA i ENI), Wsparcie Unii (stopa współfinansowania na poziomie 83%), Wkład Krajowy: Krajowe środki publiczne, Krajowe środki prywatne. opracowywanie i wdrażanie zintegrowanych strategii i projektów pilotażowych w celu rekultywacji i rewitalizacji terenów poprzemysłowych, opracowywanie koncepcji i realizacja projektów pilotażowych w dziedzinie środowiska w celu wspierania rozwoju inteligentnych miast (np. zastosowanie 117 ATMOTERM S.A.

118 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny Cel szczegółowy, rodzaje działań Beneficjenci Plan finansowy technologii informacyjno-komunikacyjnych, technologie środowiskowe) Oś IV Współpraca na rzecz poprawy powiązań transportowych Europy Środkowej PI 7b Zwiększanie mobilności regionalnej poprzez łączenie węzłów drugorzędnych i trzeciorzędnych z infrastrukturą TEN-T, w tym z węzłami multimodalnymi 4.1 Poprawa planowania i koordynacji systemów regionalnego transportu pasażerskiego w celu utworzenia lepszych połączeń z krajowymi i europejskimi sieciami transportowymi opracowywanie i wdrażanie strategii (włącznie z innowacyjnymi modelami finansowania i inwestycji) mających na celu tworzenie połączeń między zrównoważonym transportem pasażerskim, w szczególności w regionach peryferyjnych, a siecią TEN-T oraz węzłami transportowymi pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia opracowywanie i wdrażanie skoordynowanych strategii, narzędzi i projektów pilotażowych w celu udoskonalenia regionalnych systemów transportowych, w szczególności w wymiarze transgranicznym np. połączenia dla osób dojeżdżających do pracy, interoperacyjność, etc. Beneficjentami mogą być między innymi władze publiczne na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym, regionalne agencje ds. rozwoju, operatorów transportu, dostawców infrastruktury, stowarzyszenia regionalne, regionalne agencje innowacji, organizacje pozarządowe, instytucje finansujące, centra edukacyjne i szkoleniowe, szkoły wyższe i instytucje badawcze. Fundusze: EFRR (w tym ewentualne kwoty przeniesione z IPA i ENI), Wsparcie Unii (stopa współfinansowania na poziomie 83%), Wkład Krajowy: Krajowe środki publiczne, Krajowe środki prywatne. opracowywanie koncepcji i testowanie projektów pilotażowych na rzecz inteligentnej mobilności regionalnej (np. bilety multimodalne, narzędzia ICT, routing z połączeniem na żądanie router on demand, itp.) opracowywanie skoordynowanych koncepcji, standardów oraz narzędzi do poprawy usług w zakresie mobilności, świadczonych w interesie publicznym (np. dla grup w niekorzystnej sytuacji, kurczących się regionów) ATMOTERM S.A. 118

119 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny Oś IV Współpraca na rzecz poprawy powiązań transportowych Europy Środkowej PI 7c Rozwój i usprawnianie przyjaznych środowisku (w tym o obniżonej emisji hałasu) i niskoemisyjnych systemów transportu, w tym śródlądowych dróg wodnych i transportu morskiego, portów, połączeń multimodalnych oraz infrastruktury portów lotniczych, w celu promowania zrównoważonej mobilności regionalnej i lokalnej Cel szczegółowy, rodzaje działań Beneficjenci Plan finansowy 4.2 Poprawa koordynacji podmiotów transportu towarowego w celu upowszechnienia rozwiązań multimodalnych przyjaznych środowisku opracowywanie i wdrażanie strategii (w tym innowacyjnych modeli finansowania i inwestycji) mających na celu wzmocnienie modalności przyjaznych środowisku rozwiązań w zakresie systemów transportu towarowego (np. transport kolejowy, rzeczny lub morski) opracowywanie i wdrażanie mechanizmów koordynacji i współpracy pomiędzy podmiotami multimodalnego transportu towarowego opracowywanie i wdrażanie skoordynowanych koncepcji, narzędzi zarządzania oraz usług mających na w celu zwiększenie udziału przyjaznej środowisku logistyki, poprzez optymalizację łańcuchów transportu towarowego (np. multimodalne, transnarodowe przepływy transportu towarowego) opracowywanie i testowanie skoordynowanych strategii i koncepcji na rzecz nadania ekologicznego charakteru ( greening ) ostatnich kilometrów transportu towarowego (np. planowanie logistyczne) Beneficjentami mogą być między innymi władze publiczne na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym, regionalne agencje ds. rozwoju, przedsiębiorstwa, operatorów multimodalnych centrów logistycznych, dostawców infrastruktury, stowarzyszenia transportowe, regionalne agencje innowacji, organizacje pozarządowe, instytucje finansujące, centra edukacyjne i szkoleniowe, a także szkoły wyższe oraz instytucje badawcze. Fundusze: EFRR (w tym ewentualne kwoty przeniesione z IPA i ENI), Wsparcie Unii (stopa współfinansowania na poziomie 83%), Wkład Krajowy: Krajowe środki publiczne, Krajowe środki prywatne. 119 ATMOTERM S.A.

120 13.2 Źródła finansowania inwestycji na poziomie krajowym Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Ważnym źródłem finansowania zadań z zakresu ochrony środowiska, a zarazem ochrony powietrza w latach , będzie m.in. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. POIiŚ będzie jednym z programów operacyjnych, stanowiący podstawowe narzędzie do finansowania, przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Główny cel programu wynika z jednego z trzech priorytetów Strategii Europa wzrost zrównoważony rozumiany jako wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej, w której cele środowiskowe są realizowane działaniami na rzecz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, finansowanie odbywa się w ramach 10 osi priorytetowych, z których powiązane z Planem Gospodarki Niskoemisyjnej są: I. OŚ PRIORYTETOWA: Zmniejszenie emisyjności gospodarki. II. III. IV. VI. VII. OŚ PRIORYTETOWA: Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu. OŚ PRIORYTETOWA: Rozwój sieci drogowej TEN-T i transportu multimodalnego. OŚ PRIORYTETOWA: Infrastruktura drogowa miast. OŚ PRIORYTETOWA: Rozwój niskoemisyjnego transportu zbiorowego w miastach. OŚ PRIORYTETOWA: Poprawa bezpieczeństwa energetycznego. 156 Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu ATMOTERM S.A. 120

121 Tabela 41. Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie z POIiŚ Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów Beneficjenci Warunki finansowania Działanie 1.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Poddziałanie Wspieranie inwestycji dotyczących wytwarzania energii z odnawialnych źródeł wraz z podłączeniem tych źródeł do sieci dystrybucyjnej/ przesyłowej budowa, przebudowa instalacji skutkująca zwiększeniem mocy zainstalowanej lądowych farm wiatrowych; budowa, przebudowa instalacji skutkująca zwiększeniem mocy zainstalowanej jednostek wykorzystujących biomasę; budowa, przebudowa instalacji skutkująca zwiększeniem mocy zainstalowanej jednostek wykorzystujących biogaz; budowa, przebudowa instalacji skutkująca zwiększeniem mocy zainstalowanej jednostek wykorzystujących wodę lub energię promieniowania słonecznego lub energię geotermalną; Typ beneficjentów zostanie określony po przeprowadzeniu pełnej oceny ex-ante instrumentów finansowych; Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: Przedsiębiorcy wytwórcy energii z odnawialnych źródeł energii; Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: zgodnie z zasadami określonymi w programie pomocowym lub notyfikacji indywidualnej, jednak nie więcej niż 85%; Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję): zgodnie z zasadami określonymi w programie pomocowym lub notyfikacji indywidualnej, jednak nie więcej niż 85%; Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej; Rodzaj wsparcia instrumentów finansowych ATMOTERM S.A.

122 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów Beneficjenci Warunki finansowania (pożyczka, poręczenie, gwarancja, wejście kapitałowe, itd. oraz najważniejsze Warunki przyznawania: rodzaj wsparcia instrumentów finansowych oraz najważniejsze Warunki przyznawania zostaną określone po przeprowadzeniu pełnej oceny ex-ante instrumentów finansowych; Działanie 1.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Poddziałanie Wspieranie projektów dotyczących budowy oraz przebudowy sieci umożliwiających przyłączanie jednostek wytwarzania energii z OZE. budowa oraz przebudowa sieci elektroenergetycznej o napięciu co najmniej 110 kv służącej podłączeniu OZE umożliwiających przyłączenie jednostek wytwarzania energii z OZE do KSE oraz sieci dystrybucyjnej o napięciu 110 kv; Operator Systemu Przesyłowego (forma prawna kod 116); Operatorzy Systemów Dystrybucyjnych (forma prawna kod 116, kod 117); Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: Odbiorcy oraz wytwórcy energii przyłączeni do sieci elektroenergetycznej i ciepłowniczej. Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: zgodnie z zasadami określonymi w programie pomocowym lub notyfikacji indywidualnej, jednak nie więcej niż 85%; Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję): zgodnie z zasadami określonymi w programie pomocowym lub notyfikacji indywidualnej, jednak nie więcej niż 85%; Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: ATMOTERM S.A. 122

123 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów Beneficjenci Warunki finansowania zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej; Rodzaj wsparcia instrumentów finansowych (pożyczka, poręczenie, gwarancja, wejście kapitałowe, itd. oraz najważniejsze Warunki przyznawania: nie dotyczy; Działanie 1.2 Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach przebudowa linii produkcyjnych na bardziej efektywne energetycznie; głęboka, kompleksowa modernizacja energetyczna budynków w przedsiębiorstwach; zastosowanie technologii efektywnych energetycznie w przedsiębiorstwach, poprzez przebudowę lub wymianę na energooszczędne urządzeń i instalacji technologicznych, oświetlenia, oraz ciągów transportowych linii produkcyjnych; budowa lub przebudowa lokalnych źródeł ciepła (w tym wymiana źródła na instalację OZE); zastosowanie technologii odzysku energii wraz z systemem wykorzystania energii ciepła odpadowego w ramach przedsiębiorstwa; integralną częścią projektu powinno być wprowadzenie inteligentnych systemów Typ beneficjentów zostanie określony po przeprowadzeniu pełnej oceny ex-ante instrumentów finansowych; Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: przedsiębiorcy (duże przedsiębiorstwa) lub/i podmioty będące dostawcami usług energetycznych w rozumieniu dyrektywy 2012/27/UE działające na rzecz dużych przedsiębiorstw. Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej, nie więcej niż 85%; Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję): zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej, nie więcej niż 85%; Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej; Rodzaj wsparcia instrumentów finansowych (pożyczka, poręczenie, gwarancja, wejście 123 ATMOTERM S.A.

124 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów zarządzania energią w przedsiębiorstwie (o ile beneficjent nie posiada już takiego systemu dotyczącego zarządzania danym komponentem gospodarki energetycznej przedsiębiorstwa i o ile jest to uzasadnione ekonomicznie). Beneficjenci Warunki finansowania kapitałowe, itd. oraz najważniejsze Warunki przyznawania: rodzaj wsparcia instrumentów finansowych oraz najważniejsze Warunki przyznawania zostaną określone po przeprowadzeniu pełnej oceny ex-ante instrumentów finansowych; Działanie 1.3 Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach Poddziałanie Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej Wsparcie projektów inwestycyjnych dotyczących głębokiej kompleksowej modernizacji energetycznej budynków publicznych obejmującej takie elementy jak: ocieplenie, przegród zewnętrznych obiektu, w tym ścian zewnętrznych, podłóg, dachów i stropodachów wymiana okien, drzwi zewnętrznych; wymiana oświetlenia na energooszczędne; przebudowa systemów grzewczych (lub podłączenie bardziej energetycznie i ekologicznie efektywnego źródła ciepła); instalacja/przebudowa systemów chłodzących, w tym również z zastosowaniem OZE; budowa i przebudowa systemów wentylacji i klimatyzacji; zastosowanie automatyki pogodowej; Państwowe jednostki budżetowe; szkoły wyższe; organy władzy publicznej, w tym administracja rządowa oraz nadzorowane lub podległe jej organy i jednostki organizacyjne; podmioty będące dostawcami usług energetycznych w rozumieniu dyrektywy 2012/27/UE, działające na rzecz państwowych jednostek budżetowych, szkół wyższych i organów władzy publicznej; Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych; Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: 85%; Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję): 85%; Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: 5%; Rodzaj wsparcia instrumentów finansowych (pożyczka, poręczenie, gwarancja, wejście kapitałowe, itd. oraz najważniejsze Warunki przyznawania: nie dotyczy; zastosowanie systemów zarządzania energią Grupa docelowa/ostateczni ATMOTERM S.A. 124

125 Nr i nazwa działania w budynku; Przykładowe typy kwalifikowanych projektów Beneficjenci odbiorcy wsparcia: Warunki finansowania budowa lub przebudowa wewnętrznych instalacji odbiorczych oraz likwidacja dotychczasowych nieefektywnych źródeł ciepła; użytkownicy korzystający ze wspartej zmodernizowanej infrastruktury; instalacja mikrokogeneracji lub mikrotrigeneracji na potrzeby własne; instalacja OZE w modernizowanych energetycznie budynkach, jeśli to wynika z przeprowadzonego audytu energetycznego; opracowanie projektów modernizacji energetycznej stanowiących element projektu inwestycyjnego; instalacja indywidualnych liczników ciepła, chłodu oraz ciepłej wody użytkowej; instalacja zaworów podpionowych i termostatów, tworzenie zielonych dachów i żyjących, zielonych ścian, przeprowadzenie audytów energetycznych jako elementu projektu inwestycyjnego; modernizacja instalacji wewnętrznych ogrzewania i ciepłej wody użytkowej. Wsparcie projektu dotyczącego tzw. Głębokiej 125 ATMOTERM S.A.

126 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów kompleksowej modernizacji energetycznej publicznych szkół artystycznych w Polsce(zakres projektów zgodny z pkt. 1 powyżej) Beneficjenci Warunki finansowania Działanie 1.3 Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach Poddziałanie Wspieranie efektywności energetycznej w sektorze mieszkaniowym Wsparcie projektów inwestycyjnych dotyczących głębokiej kompleksowej modernizacji energetycznej wielorodzinnych budynków mieszkaniowych obejmującej takie elementy jak: ocieplenie przegród zewnętrznych obiektu, w tym ścian zewnętrznych, podłóg, dachów i stropodachów, wymiana okien, drzwi zewnętrznych; wymiana oświetlenia na energooszczędne (w częściach wspólnych budynków); przebudowa systemów grzewczych lub podłączenie bardziej efektywnego energetycznie i ekologicznie źródła ciepła; instalacja/przebudowa systemów chłodzących, w tym również z zastosowaniem OZE; budowa lub przebudowa systemów wentylacji i klimatyzacji; zastosowanie automatyki pogodowej; zastosowanie systemów zarządzania energią Typ beneficjentów zostanie określony po przeprowadzeniu pełnej oceny ex-ante instrumentów finansowych; Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: spółdzielnie mieszkaniowe ze wskazanych obszarów w Strategiach ZIT miast wojewódzkich z wyłączeniem Strategii ZIT Subregionu Centralnego województwa śląskiego oraz miast subregionalnych; wspólnoty mieszkaniowe ze wskazanych obszarów w Strategiach ZIT miast wojewódzkich z wyłączeniem Strategii ZIT Subregionu Centralnego województwa śląskiego oraz miast subregionalnych; podmioty będące dostawcami usług energetycznych w Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej, nie więcej niż 85%; Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję): zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej, nie więcej niż 85%; Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej; Rodzaj wsparcia instrumentów finansowych (pożyczka, poręczenie, gwarancja, wejście kapitałowe, itd. oraz najważniejsze Warunki przyznawania: ATMOTERM S.A. 126

127 Nr i nazwa działania w budynku; Przykładowe typy kwalifikowanych projektów budowa lub przebudowa wewnętrznych instalacji odbiorczych oraz likwidacja dotychczasowych nieefektywnych źródeł ciepła; instalacja mikrokogeneracji lub mikrotrigeneracji na potrzeby własne; Beneficjenci rozumieniu dyrektywy 2012/27/UE realizujące inwestycje na rzecz podmiotów ze wskazanych obszarów w Strategiach ZIT miast wojewódzkich oraz miast subregionalnych; Warunki finansowania rodzaj wsparcia instrumentów finansowych oraz najważniejsze Warunki przyznawania zostaną określone po przeprowadzeniu pełnej oceny ex-ante instrumentów finansowych; instalacja OZE w modernizowanych energetycznie budynkach, jeśli to wynika z przeprowadzonego audytu energetycznego; opracowanie projektów modernizacji energetycznej stanowiących element projektu inwestycyjnego; instalacja indywidualnych liczników ciepła, chłodu oraz ciepłej wody użytkowej; modernizacja instalacji wewnętrznych ogrzewania i ciepłej wody użytkowej; instalacja zaworów podpionowych i termostatów, tworzenie zielonych dachów i żyjących, zielonych ścian; przeprowadzenie audytów energetycznych jako elementu projektu inwestycyjnego. 127 ATMOTERM S.A.

128 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów Beneficjenci Warunki finansowania Działanie 1.3 Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach Poddziałanie Ogólnopolski system wsparcia doradczego dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiębiorstw w zakresie efektywności energetycznej oraz OZE Wsparcie w ramach projektu dotyczącego systemu wsparcia doradczego w zakresie efektywności energetycznej i OZE obejmować będzie: przygotowanie i przeprowadzenie szkoleń oraz działań informacyjno - edukacyjnych w zakresie efektywności energetycznej, OZE i rozwoju gospodarki niskoemisyjnej dla sektora publicznego, mieszkaniowego, przedsiębiorców oraz społeczeństwa; szkolenia dla doradców energetycznych przygotowujących ich do prowadzenia usług doradczych, nieodpłatne usługi doradcze związane z przygotowaniem, weryfikacją i wdrożeniem planów gospodarki niskoemisyjnej (PGN/SEAP) oraz informowanie społeczeństwa w zakresie efektywności energetycznej, OZE oraz gospodarki niskoemisyjnej; monitorowanie wdrażania planów gospodarki niskoemisyjnej (PGN/SEAP); usługi doradcze związanie z przygotowaniem i wdrożeniem inwestycji w zakresie efektywności energetycznej i OZE m.in. z uwzględnieniem wykorzystania instrumentów finansowych; promowanie gospodarki niskoemisyjnej; Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: użytkownicy uzyskujący wsparcie doradcze dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiębiorcy i osoby fizyczne w zakresie efektywności energetycznej oraz OZE; Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: 85%; Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję): 100%; Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: nie dotyczy; Rodzaj wsparcia instrumentów finansowych (pożyczka, poręczenie, gwarancja, wejście kapitałowe, itd. oraz najważniejsze Warunki przyznawania: nie dotyczy; budowanie platformy wymiany doświadczeń i bazy wiedzy (best practices). ATMOTERM S.A. 128

129 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów Beneficjenci Warunki finansowania Działanie 1.4 Rozwijanie i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji działających na niskich i średnich poziomach napięcia Poddziałanie Wsparcie budowy inteligentnych sieci elektroenergetycznyc h o charakterze pilotażowym i demonstracyjnym budowa lub przebudowa systemów dystrybucyjnych średniego i niskiego napięcia związane z wdrożeniem technologii inteligentnych sieci dedykowanych ograniczaniu zużycia energii i/lub zwiększeniu możliwości przyłączeniowych OZE, w tym np. wymiana transformatorów oraz, jako element stanowiący integralną część projektu, inteligentny system pomiarowy; kompleksowe pilotażowe i demonstracyjne projekty wdrażające inteligentne rozwiązania na danym obszarze mające na celu racjonalizację zużycia energii i/lub optymalizację wykorzystania energii wytworzonej z OZE. Przedsiębiorstwa energetyczne Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: użytkownicy indywidualni i przedsiębiorcy korzystający z sieci elektroenergetycznych; Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej, nie więcej niż 85%; Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję): zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej, nie więcej niż 85%; Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej; Działanie 1.4 Rozwijanie i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji działających na niskich i średnich poziomach napięcia Poddziałanie Ogólnopolski program popularyzacji wiedzy Wsparcie w ramach działań związanych z popularyzacją wiedzy i promocji inteligentnych systemów przesyłu i dystrybucji energii obejmować będzie: opracowanie strategii działań marketingowych wraz z badaniem efektywności działań edukacyjnych, mających na celu popularyzację wiedzy dotyczącej rynku energii wśród odbiorców końcowych, opracowanie rekomendacji w zakresie Urząd Regulacji Energetyki, Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: użytkownicy indywidualni i przedsiębiorcy korzystający z sieci elektroenergetycznych; Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: 85%; Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję): 100 %; Minimalny wkład własny beneficjenta jako % 129 ATMOTERM S.A.

130 Nr i nazwa działania i promocji inteligentnych systemów przesyłu i dystrybucji energii niezbędnych Przykładowe typy kwalifikowanych projektów działań służących poprawie świadomości odbiorców w zakresie rynku energii elektrycznej oraz możliwych sposobów zarządzania i optymalizacji zużycia energii, Beneficjenci Warunki finansowania wydatków kwalifikowanych: nie dotyczy; przeprowadzenie kampanii informacyjnej, wraz z przygotowaniem badania końcowego, wniosków oraz rekomendacji dalszych działań; Działanie 1.5 Efektywna dystrybucja ciepła i chłodu przebudowa istniejących systemów ciepłowniczych i sieci chłodu, celem zmniejszenia strat na przesyle i dystrybucji; budową przyłączy do istniejących budynków i instalacja węzłów indywidualnych skutkująca likwidacją węzłów grupowych; budowa nowych odcinków sieci cieplnej wraz z przyłączami i węzłami ciepłowniczymi w celu likwidacji istniejących lokalnych źródeł ciepła opalanych paliwem stałym; podłączenia budynków do sieci ciepłowniczej mające na celu likwidację indywidualnych i zbiorowych źródeł niskiej emisji; Przedsiębiorcy, jednostki samorządu terytorialnego oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne, spółdzielnie mieszkaniowe, podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego nie będące przedsiębiorcami; Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: Użytkownicy infrastruktury; wspieranej Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej, nie więcej niż 85%; Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję): zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej, nie więcej niż 85%; Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: 5% ATMOTERM S.A. 130

131 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów Beneficjenci Warunki finansowania Działanie 1.6 Promowanie wykorzystywania wysokosprawnej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe. Poddziałanie Źródła wysokosprawnej kogeneracji. w przypadku instalacji spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej powyżej 20 MW w paliwie wprowadzonym do instalacji: budowa, przebudowa jednostek wysokosprawnej kogeneracji oraz przebudowa istniejących jednostekna jednostki wysokosprawnej kogeneracj wykorzystujące biomasę jako paliwo; w przypadku instalacji spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej mniejsze lub równej 20 MWw paliwie wprowadzonym do instalacji: budowa, uzasadnionych pod względem ekonomicznym, nowych jednostek wysokosprawnej kogeneracji o jak najmniejszej z możliwych emisji CO 2 oraz innych zanieczyszczeń powietrza (w przypadku paliw pochodzących z OZE lub paliw kopalnych). W przypadku nowych jednostek kogeneracji powinno zostać osiągnięte co najmniej 10% uzysku efektywności energetycznej w porównaniu do rozdzielonej produkcji energii cieplnej i elektrycznej przy zastosowaniu najlepszych dostępnych technologii przedsiębiorcy; jednostki samorządu terytorialnego oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne; podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego nie będące przedsiębiorcami; spółdzielnie mieszkaniowe; podmioty będące dostawcami usług energetycznych w rozumieniu dyrektywy 2012/27/UE działające na rzecz jednostek samorządu terytorialnego; Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: Użytkownicy wspieranej infrastruktury; Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej, nie więcej niż 85%; Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję): zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej, nie więcej niż 85%; Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: 5% przebudowa istniejących instalacji na instalacje wykorzystujące jednostki wysokosprawnej kogeneracji skutkująca redukcją CO 2 o co najmniej 30% w 131 ATMOTERM S.A.

132 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów porównaniu do strumienia ciepła w istniejącej instalacji. Dopuszczona jest pomoc inwestycyjna dla jednostek wysokosprawnej kogeneracji spalających paliwa kopalne pod warunkiem, że jednostki te nie zastępują urządzeń o niższej emisji, a inne alternatywne rozwiązania byłyby mniej efektywne i bardziej emisyjne; Beneficjenci Warunki finansowania realizacja kompleksowych projektów (spełniających kryteria z punktów 1 lub 2 dotyczących budowy nowych lub przebudowy istniejących jednostek wysokosprawnej kogeneracji wraz z sieciami ciepłowniczymi lub sieciami chłodu, dzięki którym możliwe będzie wykorzystania ciepła/chłodu powstałego w danej instalacji; Działanie 1.6 Promowanie wykorzystywania wysokosprawnej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe. Poddziałanie Sieci ciepłownicze budowa sieci ciepłowniczych lub sieci chłodu (w tym przyłączy) umożliwiająca wykorzystanie energii cieplnej wytworzonej w źródłach wysokosprawnej kogeneracji; wykorzystanie ciepła odpadowego wyprodukowanego w układach wysokosprawnej kogeneracji w ramach projektów rozbudowy/budowy sieci ciepłowniczych; budowa sieci cieplnych lub sieci chłodu umożliwiająca wykorzystanie ciepła wytworzonego w warunkach wysokosprawnej kogeneracji, ciepła odpadowego, ciepła z przedsiębiorcy; jednostki samorządu terytorialnego oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne; podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego nie będące przedsiębiorcami; Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej, nie więcej niż 85%; Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję): zgodnie z zasadami udzielania pomocy ATMOTERM S.A. 132

133 Nr i nazwa działania i chłodnicze dla źródeł wysokosprawnej kogeneracji Przykładowe typy kwalifikowanych projektów instalacji OZE, a także powodującej zwiększenie wykorzystania ciepła wyprodukowanego w takich instalacjach; Beneficjenci spółdzielnie mieszkaniowe; podmioty będące dostawcami usług energetycznych w rozumieniu dyrektywy 2012/27/UE działające na rzecz jednostek samorządu terytorialnego; Warunki finansowania publicznej, nie więcej niż 85%; Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: 5% Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: Użytkownicy wspieranej infrastruktury; Działanie 2.1 Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska Wdrażanie metod obserwacji i zakupy sprzętu w celu usprawnienia systemu monitoringu środowiska. W zakresie wzmocnienia monitoringu powietrza wspierane będzie: unowocześnienie i rozbudowana infrastruktury kalibracyjnej i wzorcującej Krajowego Laboratorium Referencyjnego i Wzorcującego ds. badań powietrza atmosferycznego, poprzez zakup ławy kalibracyjnej i linii kalibracyjnych dla potrzeb wzorcowań analizatorów referencyjnych oraz badań porównawczych analiza torów zanieczyszczeń gazowych w powietrzu, zakup wyposażenia specjalistycznego do pokoju wagowego a także wykonanie projektów Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ); Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska (WIOŚ); Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: indywidualni użytkownicy korzystający z zasobów środowiska; Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: 85%; Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję): 100 %; organy władzy, administracji rządowej; KZGW; RZGW 100%, W ZMiUW 100%, w zakresie projektów realizujących zadania Skarbu Państwa, pozostali beneficjenci 85 % Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: nie dotyczy; 133 ATMOTERM S.A.

134 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów technicznych dla potrzeb rozbudowy infrastruktury badawczej KLRiW; Beneficjenci Warunki finansowania modernizacja infrastruktury sieci monitoringu jakości powietrza oraz zakup specjalistycznych urządzeń i sprzętu do pomiarów i analiz zanieczyszczeń powietrza oraz prezentacji wyników; Działanie 2.2 Gospodarka komunalnymi odpadami Projekty obejmujące swoim zakresem elementy gospodarki odpadami zgodnej z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, w tym instalacje do termicznego przekształcania odpadów, Projekty obejmujące swoim zakresem elementy gospodarki odpadami zgodnej z hierarchią sposobów postępowania z odpadami z wyłączeniem instalacji do termicznego przekształcania odpadów, Projekty dotyczące wyłącznie instalacji do termicznego przekształcania odpadów Jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, działające w ich imieniu jednostki organizacyjne, Podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego, Główną grupą docelową są indywidualni użytkownicy korzystający z zasobów środowiska, w tym przede wszystkim mieszkańcy miast wojewódzkich (i obszarów powiązanych z nimi funkcjonalnie) oraz miast regionalnych i subregionalnych. Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: 85%, Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję)(%): 85%, Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: 5%; ATMOTERM S.A. 134

135 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów Beneficjenci Warunki finansowania Działanie 2.4 Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna Prowadzenie działań informacyjnoedukacyjnych w zakresie ochrony środowiska i efektywnego wykorzystania jego zasobów: Edukacja w obszarze zrównoważonego rozwoju Budowanie potencjału i integracja Edukacja społeczności obszarów chronionych Budowanie potencjału i integracja na szczeblu ogólnokrajowym; Rozwój bazy ośrodków prowadzących działalność w zakresie edukacji ekologicznej Ministerstwo Środowiska, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Regionalne dyrekcje ochrony środowiska, parki narodowe, jednostki administracji rządowej lub samorządowej, jednostki badawczo-naukowe, uczelnie, Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: 85%, Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję)(%): organy władzy, administracji rządowej 100%, pozostali beneficjenci 85 %, Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: 5%; pozarządowe organizacje ekologiczne POE, Jednostki organizacyjne Lasów Państwowych, Grupę docelową stanowi całe społeczeństwo, korzystające z zasobów środowiska w postaci usług ekosystemów zapewnianych przez obszary o wysokiej wartości przyrodniczej 135 ATMOTERM S.A.

136 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów Beneficjenci Warunki finansowania Działanie 2.5 Poprawa jakości środowiska miejskiego Wsparcie dla zanieczyszczonych lub zdegradowanych terenów (preferowane będą projekty, których realizacja będzie wynikać zgminnych programów ochrony środowiska lub programów rewitalizacji), Rozwój terenów zieleni w miastach i ich obszarach funkcjonalnych (priorytetowo traktowane będą projekty realizowane w obszarach o przekroczonych normach jakości powietrza (dla których istnieje obowiązujący Program Ochrony Powietrza). Jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego, regionalne dyrekcje ochrony środowiska, grupa docelowa: indywidualni użytkownicy korzystający z zasobów środowiska, w tym przede wszystkim mieszkańcy miast wojewódzkich (i obszarów powiązanych z nimi funkcjonalnie) oraz regionalnych i subregionalnych. Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: 85%, Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję)(%): GDOŚ, RDOŚ 100%, pozostali beneficjenci 85%, Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: 5%; Działanie 3.1 Rozwój drogowej i lotniczej sieci TEN-T budowa, przebudowa lub rozbudowa dróg do parametrów dróg ekspresowych i autostrad w sieci TEN-T, usprawnienie metod zarządzania ruchem drogowym (systemy ITS), projekty związane z ochroną środowiska lub łagodzeniem/ograniczeniem negatywnego oddziaływania portów lotniczych na środowisko naturalne, w tym m. in. inwestycje Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Główny Inspektorat Transportu Drogowego, Podmioty zarządzające portami lotniczymi w sieci bazowej TEN-T, Krajowy organ zarządzania Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: 85%, Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję)(%): ATMOTERM S.A. 136

137 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów przyczyniające się do monitoringu i/lub redukcji poziomu hałasu, emisji zanieczyszczeń do powietrza, gleby i wody, podniesienia efektywności energetycznej, poprawy gospodarki wodno ściekowej, ochrony różnorodności biologicznej, zapewnienia dostępności alternatywnych paliw ekologicznych, Beneficjenci przestrzenią powietrzną, grupami docelowymi wsparcia będą użytkownicy indywidualni i przedsiębiorcy korzystający z dofinansowanej środkami UE infrastruktury transportowej w sieci TEN-T Warunki finansowania organy władzy, administracji rządowej 100% miasta na prawach powiatu, krajowy organ zarządzania przestrzenią powietrzną podmioty zarządzające portami lotniczymi 85%, Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: 5% prace przygotowawcze dla ww. typów inwestycji realizowanych po 2020 r. Działanie 4.1 Zwiększenie dostępności transportowej ośrodków miejskich leżących w sieci drogowej TEN-T i odciążenie miast od nadmiernego ruchu drogowego budowa obwodnic na drogach krajowych (w tym ekspresowych) w TEN-T, projekty na drogowej sieci TEN-T poprawiające dostępność miast, takie jak: budowa, przebudowa tras wylotowych z miast w ciągach dróg krajowych (w tym ekspresowych) oraz odcinki tych dróg przy miastach budowa, przebudowa dróg krajowych w TEN-T w miastach na prawach powiatu, w tym tras wylotowych (z możliwością uwzględnienia inwestycji z zakresu BRD - inżynieria, ITS) GDDKIA jednostki samorządu terytorialnego miast na prawach powiatu, w tym miast zaliczonych do węzłów miejskich sieci bazowej TEN-T oraz ich jednostki organizacyjne, grupami docelowymi wsparcia będą użytkownicy indywidualni i przedsiębiorcy korzystający z dofinansowanej środkami UE infrastruktury transportowej w sieci TEN-T Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: 80% (85% dla regionów słabiej rozwiniętych), Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję)(%): GDDKIA 100% miasta na prawach powiatu 80% (85% dla regionów słabiej rozwiniętych), Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: 5% Działanie 4.2 Zwiększenie transportowj dostępności ośrodków budowa obwodnic na drogach krajowych (w tym ekspresowych) poza TEN-T, projekty poza drogową siecią TEN-T poprawiające dostępność miast, takie jak: GDDKIA, jednostki samorządu terytorialnego miast na prawach powiatu oraz ich Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: 80% (85% dla regionów słabiej rozwiniętych), 137 ATMOTERM S.A.

138 Nr i nazwa działania miejskich leżących poza siecią drogową TEN-T i odciążenie miast od nadmiernego ruchu drogowego Przykładowe typy kwalifikowanych projektów budowa, przebudowa tras wylotowych z miast w ciągach dróg krajowych (w tym ekspresowych), oraz odcinki tych dróg przy miastach, budowa, przebudowa dróg krajowych poza TEN-T w miastach na prawach powiatu, w tym tras wylotowych (z możliwością uwzględnienia inwestycji z zakresu BRD inżynieria, ITS) Beneficjenci jednostki organizacyjne, grupami docelowymi wsparcia będą użytkownicy indywidualni i przedsiębiorcy korzystający z dofinansowanej środkami UE infrastruktury drogowej Warunki finansowania Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję)(%): GDDKIA 100% miasta na prawach powiatu 80% (85% dla regionów słabiej rozwiniętych), Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: 5% Działanie 6.1 Rozwój transportu w miastach publicznego zbiorowego Inwestycje infrastrukturalne: adaptacja, budowa, przebudowa, rozbudowa sieci transportu miejskiego, w tym m.in.: budowa, przebudowa, rozbudowa układu torowego na trasach, pętlach, bocznicach oraz zajezdniach, budowa, przebudowa, rozbudowa sieci energetycznej i podstacji trakcyjnych tramwajowych, trolejbusowych, przebudowa, rozbudowa dróg mająca na celu wprowadzenie ruchu uprzywilejowanego lub uprzywilejowanie ruchu istniejącego pojazdów publicznego transportu zbiorowego, wyposażenie dróg, ulic, torowisk w obiekty inżynieryjne i niezbędne urządzenia drogowe służące bezpieczeństwu ruchu pojazdów transportu publicznego, jednostki samorządu terytorialnego (w tym ich związki i porozumienia) miasta wojewódzkie i ich obszary funkcjonalne oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne i spółki specjalnego przeznaczenia zarządcy infrastruktury służącej transportowi miejskiemu operatorzy publicznego transportu zbiorowego, grupami docelowymi wsparcia będą użytkownicy indywidualni i przedsiębiorcy korzystający z miejskiej infrastruktury transportowej i środków transportu zbiorowego Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: 75%; Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję)(%): 75% Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: 5% ATMOTERM S.A. 138

139 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów wyposażenie dróg, ulic w infrastrukturą służącą obsłudze transportu publicznego (np. zatoki, podjazdy, zjazdy) oraz pasażerów (np. przystanki, wyspy), Beneficjenci dofinansowanych ze środków UE. Warunki finansowania budowa, przebudowa i rozbudowa węzłów przesiadkowych w tym systemy parkingów dla samochodów Parkuj i Jedź ( Park & Ride ) oraz dla rowerów ( Bike & Ride ). Inwestycje taborowe: zakup, modernizacja taboru szynowego (tramwajowego, metra), trolejbusowego i autobusowego wraz zniezbędną infrastrukturą służącą do jego utrzymania (np. zaplecza techniczne do obsługi i konserwacji taboru, miejsca i urządzenia zasilania paliwem alternatywnym). Działanie 7.1 Rozwój inteligentnych systemów magazynowania, przesyłu i dystrybucji energii budowa i/lub przebudowa sieci przesyłowych i dystrybucyjnych gazu ziemnego wraz z infrastrukturą wsparcia dla systemu z wykorzystaniem technologii smart; budowa i/lub przebudowa sieci przesyłowych i dystrybucyjnych energii elektrycznej o napięciu nie mniejszym niż 110kV z wykorzystaniem funkcjonalności smart; budowa i/lub przebudowa magazynów gazu ziemnego; przebudowa możliwości regazyfikacji terminala LNG Przedsiębiorstwa energetyczne prowadzące działalność przesyłu, dystrybucji, magazynowania, regazyfikacji gazu ziemnego Przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się przesyłem i dystrybucją energii elektrycznej Grupa docelowa / ostateczni odbiorcy wsparcia: Użytkownicy korzystający z sieci gazowej Maksymalny % poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: Zgodnie z zasadami określonymi w programie pomocowym lub notyfikacji indywidualnej, nie więcej niż 80% (do 85% dla regionów słabiej rozwiniętych) Maksymalny % poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję)(%): Zgodnie z zasadami określonymi w programie pomocowym lub notyfikacji indywidualnej, nie więcej niż 80% (do 85% dla regionów 139 ATMOTERM S.A.

140 Nr i nazwa działania Przykładowe typy kwalifikowanych projektów Beneficjenci i elektroenergetycznych. słabiej rozwiniętych) Warunki finansowania Minimalny wkład własny beneficjenta jako % wydatków kwalifikowanych: Zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej. ATMOTERM S.A. 140

141 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ustala podstawowe kierunki finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony powietrza atmosferycznego, a zarazem działań zmierzających do ograniczenia niskiej emisji. Dofinansowanie udzielane jest w formie dopłat, dotacji i pożyczek. Beneficjentami mogą być: samorządy, przedsiębiorcy, osoby fizyczne, państwowe jednostki budżetowe, uczelnie/ instytucje naukowo-badawcze, organizacje pozarządowe, inne podmioty. Pomoc z ramienia NFOŚiGW określana jest rocznie i dzielona na poszczególne Programy przedstawione w tabeli poniżej. Tabela 42 Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie z NFOŚiGW 158 Priorytet środowiskowy II Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi Program Racjonalna gospodarka odpadami Ochrona powierzchni ziemi Przykładowe rodzaje działań przedsięwzięcia dot. stopniowego przechodzenia od składowania odpadów na system wspierający przetworzenie, odzysk oraz energetyczne wykorzystanie odpadów, działania związane z zapobieganiem powstawania odpadów, wspieranie i wdrażanie niskoodpadowych technologii produkcji, termiczne przekształcanie odpadów, w szczególności ulegających biodegradacji, w tym osadów ściekowych, rekultywacja i/lub rewitalizacja terenów zdegradowanych działalnością przemysłową, gospodarczą, wojskową oraz na skutek zjawisk naturalnych, rozwój technologii i zwiększenie dostępności technologii wykorzystujących energię z różnych zasobów surowcowych, rozwój innych technologii niskoemisyjnych (np. czystych technologii węglowych), III Ochrona atmosfery Poprawa jakości powietrza Poprawa efektywności energetycznej: kampanie edukacyjne w zakresie racjonalnego gospodarowania surowcami, materiałami i odpadami kompleksowa likwidacja nieefektywnych urządzeń grzewczych, zbiorowe systemy ciepłownicze, działania w zakresie poprawy efektywności 158 Streszczenie strategii działania NFOŚiGW na lata z perspektywą do 2020 r. ATMOTERM S.A. 141

142 Priorytet środowiskowy Program Przykładowe rodzaje działań LEMUR Dopłaty do kredytów na budowę domów energooszczędnych Inwestycje energooszczędne w małych i średnich przedsiębiorstwach Wspieranie rozproszonych, odnawialnych energii: BOCIAN Prosument GIS źródeł wykorzystania energii, w tym OZE, w zakresie wytwarzania, przesyłu i wykorzystania u odbiorców, rozwijanie kogeneracji, w tym kogeneracji wysokosprawnej, modernizacja i rozbudowa sieci ciepłowniczych, termomodernizacja budynków użyteczności publicznej, budownictwo energooszczędne, inteligentne opomiarowanie i inteligentne sieci energetyczne (ISE) działania wpływające na wzrost produkcji energii z OZE Będą realizowane również działania horyzontalne w ramach powyższych priorytetów, związane z edukacją ekologiczną, ekspertyzami, innowacyjnością, niskoemisyjną i zasobooszczędną gospodarką oraz monitoringiem środowiska i zapobieganiem zagrożeniom oraz wspieranie systemów zarządzania środowiskowego (głownie EMAS). Beneficjentami pomocy finansowej są samorządy terytorialne, przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe oraz instytucje zajmujące się ochroną środowiska i gospodarką wodną. NFOŚiGW oferuje różnorodne formy pomocy finansowej: pożyczki, dotacje, przekazywanie środków dla państwowych jednostek budżetowych, dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych (dla przedsiębiorców). W celu realizacji zadań związanych z poprawą jakości powietrza NFOŚiGW wdraża programy, które mają na celu poprawę efektywności energetycznej oraz wsparcie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii. Programy te scharakteryzowano poniżej. BOCIAN Rozproszone, odnawialne źródła energii Formy dofinansowania: pożyczka. Celem programu jest ograniczenie lub uniknięcie emisji CO 2 poprzez zwiększenie produkcji energii z instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii. Wskaźniki osiągnięcia celu: Stopień realizacji celu programu mierzony jest za pomocą wskaźników osiągnięcia celu pn.: 142 ATMOTERM S.A.

143 Produkcja energii elektrycznej: Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej MWh/rok, w tym: dla zwrotnych form dofinansowania co najmniej MWh/rok. Produkcja energii cieplnej: Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej GJ/rok, w tym: dla zwrotnych form dofinansowania co najmniej GJ/rok. Ograniczenie lub uniknięcie emisji dwutlenku węgla CO 2 : Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej 400 tys. Mg/rok, w tym: dla zwrotnych form dofinansowania co najmniej 400 tys. Mg/rok. Budżet na realizację celu programu wynosi do tys. zł., w tym: dla zwrotnych form dofinansowania do tys. zł. Okres wdrażania: program realizowany będzie w latach , przy czym: zobowiązania (rozumiane jako podpisywanie umów) podejmowane będą do 2020 r., środki wydatkowane będą do 2023 r. Terminy i sposób składania wniosków: Nabór wniosków odbywa się w trybie ciągłym. Terminy, sposób składania i rozpatrywania wniosków określone zostaną odpowiednio w ogłoszeniu o naborze lub w regulaminie naboru, które zamieszczane będą na stronie internetowej NFOŚiGW Przykładowe typy kwalifikowanych projektów: Budowa, rozbudowa lub przebudowa instalacji odnawialnych źródeł energii o mocach mieszczących się w określonych w programie przedziałach: elektrownie wiatrowe, systemy fotowoltaiczne, pozyskiwanie energii z wód geotermalnych, małe elektrownie wodne, źródła ciepła opalane biomasą, wielkoformatowe kolektory słoneczne wraz z akumulatorem ciepła, biogazownie rozumiane jako obiekty wytwarzania energii elektrycznej lub ciepła z wykorzystaniem biogazu rolniczego, instalacje wytwarzania biogazu rolniczego celem wprowadzenia go do sieci gazowej dystrybucyjnej i bezpośredniej, wytwarzanie energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji na biomasę, w ramach programu mogą być realizowane instalacje hybrydowe, przy czym moc każdego rodzaju przedsięwzięcia musi spełnić określone w programie warunki, W ramach programu mogą być dodatkowo wspierane systemy magazynowania energii towarzyszące inwestycjom OZE o mocach nie większych niż 10 - krotność mocy zainstalowanej dla każdego ze źródeł OZE, w szczególności: magazyny ciepła, ATMOTERM S.A. 143

144 magazyny energii elektrycznej, Beneficjenci- Przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, podejmujący realizację przedsięwzięć z zakresu odnawialnych źródeł energii na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. LEMUR Energooszczędne Budynki Użyteczności Publicznej Formy dofinansowania: dotacja, pożyczka. Celem programu jest zmniejszenie zużycia energii, a w konsekwencji ograniczenie lub uniknięcie emisji CO 2 w związku z projektowaniem i budową nowych energooszczędnych budynków użyteczności publicznej oraz zamieszkania zbiorowego. Wskaźniki osiągnięcia celu: Stopień realizacji celu programu mierzony jest za pomocą wskaźnika osiągnięcia celu pn., Zmniejszenie zużycia energii pierwotnej, Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej MWh/rok, w tym: dla bezzwrotnych i zwrotnych form dofinansowania co najmniej MWh/rok, Ograniczenie lub uniknięcie emisji dwutlenku węgla, Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej Mg/rok, w tym: dla bezzwrotnych i zwrotnych form dofinansowania co najmniej Mg/rok, Budżet na realizację celu programu wynosi do tys. zł., w tym: dla bezzwrotnych form dofinansowania do tys. zł, dla zwrotnych form dofinansowania do tys. zł. Okres wdrażania: program realizowany będzie w latach , przy czym: zobowiązania (rozumiane jako podpisywanie umów) podejmowane będą do 2018 r., środki wydatkowane będą do 2020 r. Terminy i sposób składania wniosków: Nabór wniosków odbywa się w trybie ciągłym. Terminy, sposób składania i rozpatrywania wniosków określone zostaną odpowiednio w ogłoszeniu o naborze lub w regulaminie naboru, które zamieszczane będą na stronie internetowej NFOŚiGW. Beneficjenci: podmioty sektora finansów publicznych, z wyłączeniem państwowych jednostek budżetowych, samorządowe osoby prawne, spółki prawa handlowego, w których jednostki samorządu terytorialnego posiadają 100% udziałów lub akcji i które powołane są do realizacji zadań własnych JST wskazanych w ustawach, Lasy Państwowe, organizacje pozarządowe, w tym fundacje i stowarzyszenia, a także kościoły i inne związki wyznaniowe wpisane do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych oraz kościelne osoby prawne, które realizują zadania publiczne na podstawie odrębnych przepisów, 144 ATMOTERM S.A.

145 jednostki organizacyjne PGL Lasy Państwowe posiadające osobowość prawną, parki narodowe. Program Wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii Prosument Celem programu jest ograniczenie lub uniknięcie emisji CO 2 w wyniku zwiększenia produkcji energii z odnawialnych źródeł, poprzez zakup i montaż małych instalacji lub mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii, do produkcji energii elektrycznej lub ciepła dla osób fizycznych oraz wspólnot lub spółdzielni mieszkaniowych. Do wskaźników osiągnięcia celu zalicza się: ograniczenie lub uniknięcie emisji CO 2 (planowana wartość min. 118 tys. Mg/rok), produkcja energii z odnawialnych źródeł (planowana wartość min. 218 tys. Mg/rok). Proponowany budżet na realizację celu programu wynosi do tys. zł w tym: do tys. zł. dla bezzwrotnych form dofinansowania, do tys. zł. dla zwrotnych form dofinansowania, Część 2a) Prosument - linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii dla samorządów. Przedsięwzięcia polegające na zakupie i montażu małych instalacji lub mikroinstalacji następujących odnawialnych źródeł do produkcji energii elektrycznej lub ciepła: źródła ciepła opalane biomasą - o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kwt, pompy ciepła - o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kwt, kolektory słoneczne - o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kwt, systemy fotowoltaiczne - o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kwp, małe elektrownie wiatrowe - o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kwe, mikrokogeneracja - o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kwe, służących na potrzeby istniejących lub będących w budowie budynków mieszkalnych jednorodzinnych lub wielorodzinnych znajdujących się na obszarze działania beneficjenta. Beneficjenci: jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki lub ich stowarzyszenia; spółki prawa handlowego, w których jednostki samorządu terytorialnego posiadają 100% udziałów albo akcji i które powołane są do realizacji zadań własnych JST wskazanych w ustawach. Część 2b) Prosument - linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii poprzez banki Przedsięwzięcia polegające na zakupie i montażu małych instalacji lub mikroinstalacji następujących odnawialnych źródeł do produkcji energii elektrycznej lub ciepła: źródła ciepła opalane biomasą - o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kwt, pompy ciepła - o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kwt, kolektory słoneczne - o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kwt, ATMOTERM S.A. 145

146 systemy fotowoltaiczne - o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kwp, małe elektrownie wiatrowe - o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kwe, mikrokogeneracja - o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kwe, służących na potrzeby istniejących lub będących w budowie budynków mieszkalnych jednorodzinnych lub wielorodzinnych. Beneficjenci: osoby fizyczne posiadające prawo do dysponowania budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym albo prawo do dysponowania budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym w budowie; wspólnoty mieszkaniowe zarządzające budynkami mieszkalnymi wielorodzinnymi; spółdzielnie mieszkaniowe zarządzające budynkami mieszkalnymi wielorodzinnymi. Przez dysponowanie nieruchomością należy rozumieć: prawo własności (w tym współwłasność), użytkowanie wieczyste Część 2c) Prosument - linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii poprzez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Przedsięwzięcia polegające na zakupie i montażu małych instalacji lub mikroinstalacji następujących odnawialnych źródeł do produkcji energii elektrycznej lub ciepła: źródła ciepła opalane biomasą - o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kwt, pompy ciepła - o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kwt, kolektory słoneczne - o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kwt, systemy fotowoltaiczne - o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kwp, małe elektrownie wiatrowe - o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kwe, mikrokogeneracja - o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kwe, służących na potrzeby istniejących lub będących w budowie budynków mieszkalnych jednorodzinnych lub wielorodzinnych. Beneficjenci: Beneficjentem programu są wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Beneficjentem końcowym programu są: osoby fizyczne posiadające prawo do dysponowania budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym albo prawo do dysponowania budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym w budowie, wspólnoty mieszkaniowe zarządzające budynkami mieszkalnymi wielorodzinnymi, spółdzielnie mieszkaniowe zarządzające budynkami mieszkalnymi wielorodzinnymi, jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki lub ich stowarzyszenia, spółki prawa handlowego, w których jednostki samorządu terytorialnego posiadają 100% udziałów albo akcji i które powołane są do realizacji zadań własnych JST. wskazanych w ustawach. 146 ATMOTERM S.A.

147 GIS (GIS Green Investment Scheme) - System zielonych inwestycji 159 System zielonych inwestycji GIS jest systemem wsparcia finansowego inwestycji z zakresu ochrony klimatu i redukcji emisji CO 2 za pomocą środków uzyskanych przez Polskę w międzynarodowych transakcjach sprzedaży nadwyżek jednostek AAU emisji CO 2, przyznanych w systemie ONZ w ramach Protokołu z Kioto. Głównym celem programu jest ograniczenie lub uniknięcie emisji dwutlenku węgla poprzez dofinansowanie przedsięwzięć poprawiających efektywność wykorzystania energii przez budynki użyteczności publicznej (miejskie). Beneficjentami programu są m.in.: jednostki samorządu terytorialnego, szkoły wyższe, podmioty świadczące usługi publiczne, samodzielne publiczne i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej. Program był wdrażany w latach Alokacja środków nastąpiła w roku. Wydatkowanie środków miało miejsce do 31 grudnia 2014 r. W ramach programu GIS realizowana jest także w latach część 6) SOWA Energooszczędne oświetlenie uliczne 160. Celem programu jest ograniczenie emisji dwutlenku węgla poprzez dofinansowanie przedsięwzięć poprawiających efektywność energetyczną systemów oświetlenia ulicznego. Formy dofinansowania: dotacja, pożyczka. Budżet: Planowane zobowiązania dla bezzwrotnych form dofinansowania wynoszą 160 mln zł - ze środków pochodzących z transakcji sprzedaży jednostek przyznanej emisji lub innych środków NFOŚiGW. Wypłaty środków z planowanych zobowiązań dla bezzwrotnych form dofinansowania programu wynoszą 160 mln zł. Planowane zobowiązania dla zwrotnych form dofinansowania wynoszą 196 mln zł ze środków NFOŚiGW. Wypłaty środków z planowanych zobowiązań dla zwrotnych form dofinansowania programu wynoszą 196 mln zł. Okres wdrażania: program jest wdrażany w latach , alokacja środków w roku 2014, wydatkowanie środków: do roku. Terminy i sposób składania wniosków: Sposób składania wniosków określa regulamin konkursu oraz właściwe regulacje wewnętrzne NFOŚiGW, Ogłoszenia konkursów z podaniem terminów składania wniosków będą zamieszczone na stronie i w prasie o zasięgu ogólnokrajowym ATMOTERM S.A. 147

148 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej informuje, że nie planuje kolejnego konkursu w ramach programu priorytetowego "System zielonych inwestycji (GIS - Green Investment Scheme). Część 6) SOWA - Energooszczędne oświetlenie uliczne" w roku Poprawa jakości powietrza Celem programu jest zmniejszenie narażenia ludności na oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza w strefach, w których występują znaczące przekroczenia dopuszczalnych i docelowych poziomów stężeń tych zanieczyszczeń, poprzez opracowanie programów ochrony powietrza oraz poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszczeń, w szczególności pyłów PM2,5, PM10 oraz emisji CO 2. Program wspiera realizację postanowień Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE). Wskaźnik osiągnięcia celu: Stopień realizacji celu programu mierzony jest za pomocą wskaźników osiągnięcia celu pn.: Liczba opracowanych programów ochrony powietrza: Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej 21 sztuk, w tym: dla bezzwrotnych form dofinansowania co najmniej 21 sztuk. Zmniejszenie emisji PM10: Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej 95 Mg/rok, w tym: dla bezzwrotnych form dofinansowania co najmniej 95 Mg/rok. Zmniejszenie emisji PM2,5: Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej 88 Mg/rok, w tym: dla bezzwrotnych form dofinansowania co najmniej 88 Mg/rok. Ograniczenie lub uniknięcie emisji CO2: Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej 30 tys. Mg/rok, w tym: dla bezzwrotnych form dofinansowania co najmniej 30 tys. Mg/rok. Część 1) Współfinansowanie opracowania programów ochrony powietrza i planów działań krótkoterminowych. opracowanie programów ochrony powietrza, opracowanie planów działań krótkoterminowych. Okres wdrażania: program realizowany będzie w latach , przy czym: zobowiązania (rozumiane jako podpisywanie umów) podejmowane będą do 2018 r., środki wydatkowane będą do 2018 r. Terminy i sposób składania wniosków: Nabór wniosków odbywa się w trybie ciągłym. Terminy, sposób składania i rozpatrywania wniosków określone zostaną odpowiednio w ogłoszeniu o naborze lub w regulaminie naboru, które zamieszczane będą na stronie internetowej NFOŚiGW. Beneficjenci: Województwa 148 ATMOTERM S.A.

149 Część 2) KAWKA Likwidacja niskiej emisji wspierająca wzrost efektywności energetycznej i rozwój rozproszonych odnawialnych źródeł energii. Okres wdrażania: program realizowany będzie w latach , przy czym: zobowiązania (rozumiane jako podpisywanie umów pomiędzy NFOŚiGW, a WFOŚiGW) podejmowane będą do 2016 r., środki wydatkowane będą do 2018 r. Terminy i sposób składania wniosków: Nabór wniosków odbywa się w trybie ciągłym. Terminy, sposób składania wniosków przez WFOŚiGW i ich rozpatrywania określone zostaną odpowiednio w ogłoszeniu o naborze lub w regulaminie naboru, które zamieszczane będą na stronie internetowej NFOŚiGW. Terminy składania wniosków dla beneficjentów końcowych określają indywidualnie WFOŚiGW w ogłoszeniach o konkursach umieszczanych na swoich stronach internetowych. Dofinansowaniem mogą być objęte przedsięwzięcia ujęte w obowiązujących, na dzień ogłoszenia przez WFOŚiGW konkursu, programach ochrony powietrza, w szczególności: przedsięwzięcia mające na celu ograniczanie niskiej emisji związane z podnoszeniem efektywności energetycznej oraz wykorzystaniem układów wysokosprawnej kogeneracji i odnawialnych źródeł energii, w szczególności: likwidacja lokalnych źródeł ciepła tj.: indywidualnych kotłowni lub palenisk węglowych, kotłowni zasilających kilka budynków oraz kotłowni osiedlowych i podłączenie obiektów do miejskiej sieci ciepłowniczej lub ich zastąpienie przez źródło o wyższej niż dotychczas sprawności wytwarzania ciepła (w tym pompy ciepła oraz paleniska i palniki) spełniające wymagania emisyjne określone przez właściwy organ, rozbudowa sieci ciepłowniczej w celu podłączenia istniejących obiektów (ogrzewanych ze źródeł lokalnych przy wykorzystywaniu paliwa stałego) do centralnego źródła ciepła wraz z podłączeniem obiektów do sieci, zastosowanie kolektorów słonecznych celem obniżenia emisji w lokalnym źródle ciepła opalanym paliwem stałym bądź celem współpracy ze źródłem ciepła zastępującym źródło ciepła opalane paliwem stałym; zakup aparatury dla kontroli rodzaju stosowanych paliw i pomiaru emisji (dotyczy jeżeli beneficjentem końcowym jest jednostka samorządu terytorialnego lub instytucja przez nią wskazana); kampanie edukacyjne (dotyczy beneficjentów końcowych z wyłączeniem osób fizycznych) pokazujące korzyści zdrowotne i społeczne z eliminacji niskiej emisji, oraz/lub informujące o horyzoncie czasowym prowadzenia zakazu stosowania paliw stałych lub innych działań systemowych gwarantujących utrzymanie poziomu stężeń zanieczyszczeń po wykonaniu działań naprawczych; utworzenie baz danych (dotyczy jeżeli beneficjentem końcowym jest jednostka samorządu terytorialnego lub instytucja przez nią wskazana) pozwalających na inwentaryzację źródeł emisji. Beneficjenci: Beneficjentem programu są wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW). Beneficjentem końcowym są podmioty właściwe dla realizacji przedsięwzięć wskazanych w programach ochrony powietrza, które planują realizację albo realizują przedsięwzięcia mogące być przedmiotem dofinansowania przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej ze środków udostępnionych przez NFOŚiGW, z uwzględnieniem warunków niniejszego programu. Kategorie beneficjentów końcowych wskażą indywidualnie WFOŚiGW w ogłaszanych konkursach. ATMOTERM S.A. 149

150 Ostatecznym odbiorcą korzyści są podmioty właściwe dla realizacji przedsięwzięć wskazanych w programach ochrony powietrza, korzystające z dofinansowania, wyłącznie za pośrednictwem beneficjenta końcowego. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Celem głównym PROW jest poprawa konkurencyjności rolnictwa, zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i działania w dziedzinie klimatu oraz zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich. Program będzie realizował wszystkie sześć priorytetów wyznaczonych dla unijnej polityki rozwoju obszarów wiejskich na lata , a mianowicie: Ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie i na obszarach wiejskich, Poprawa konkurencyjności wszystkich rodzajów gospodarki rolnej i zwiększenie rentowności gospodarstw rolnych, Poprawa organizacji łańcucha żywnościowego i promowanie zarządzania ryzykiem w rolnictwie, Odtwarzanie, chronienie i wzmacnianie ekosystemów zależnych od rolnictwa i leśnictwa, Wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami i przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmianę klimatu w sektorach: rolnym, spożywczym i leśnym, Zwiększanie włączenia społecznego, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich. Planowany budżet przeznaczony na PROW wynosi euro w tym: blisko 5 mln euro wkładu krajowego i ok. 8,6 mln euro z budżetu UE (EFRROW). Do priorytetów PROW należą m.in.: Wzmacnianie powiązań między rolnictwem, produkcją żywności i leśnictwem a badaniami i innowacją, w tym do celów ulepszonego zarządzania środowiskiem i lepszych wyników, Poprawa wyników gospodarczych wszystkich gospodarstw oraz ułatwianie restrukturyzacji i modernizacji gospodarstw, szczególnie z myślą o zwiększeniu uczestnictwa w rynku i zorientowania na rynek, a także zróżnicowania produkcji rolnej, Odtwarzanie, ochrona i wzbogacanie różnorodności biologicznej, w tym na obszarach Natura 2000 i obszarach z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami, oraz rolnictwa o wysokiej wartości przyrodniczej, a także stanu europejskich krajobrazów, Poprawa gospodarki wodnej, w tym nawożenia i stosowania pestycydów, Poprawa efektywności wykorzystania energii w rolnictwie i przetwórstwie spożywczym, Ułatwianie dostaw i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii, produktów ubocznych, odpadów i pozostałości oraz innych surowców nieżywnościowych dla celów biogospodarki, Redukcja emisji gazów cieplarnianych i amoniaku z Rolnictwa, Promowanie ochrony pochłaniaczy dwutlenku węgla oraz pochłaniania dwutlenku węgla w rolnictwie i leśnictwie. 150 ATMOTERM S.A.

151 13.3 Źródła finansowania inwestycji na poziomie wojewódzkim Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie WFOŚiGW jest samorządową osobą prawną w rozumieniu art. 9 pkt 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych i działa na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Wojewódzki Fundusz prowadzi samodzielną gospodarkę finansową pokrywając z posiadanych środków i uzyskiwanych wpływów wydatki na finansowanie zadań określonych w ustawie oraz kosztów działalności. Wojewódzki Fundusz udziela pomocy finansowej z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej na terenie Małopolski. Wydatkowanie środków Wojewódzkiego Funduszu obejmuje przedsięwzięcia i zadania w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej, określone rodzajowo w art. 400a ust. 1 pkt. 1-9 i ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. O pomoc finansową ze środków Funduszu mogą ubiegać się podmioty realizujące przedsięwzięcia i zadania w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej, określone rodzajowo w art. 400a ust. 1 pkt. 1-9a i ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, w szczególności: jednostki samorządu terytorialnego, państwowe jednostki budżetowe oraz instytucje gospodarki budżetowej, szpitale i inne podmioty lecznicze, hospicja, domy opieki społecznej, państwowe i samorządowe instytucje kultury, instytuty badawcze oraz uczelnie publiczne, kościelne osoby prawne, spółdzielnie, wspólnoty mieszkaniowe i pozostałe osoby prawne, osoby fizyczne i spółki cywilne, spółki prawa handlowego, spółki wodne, inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych. Dofinansowanie może mieć postać: dotacji, pożyczki (z możliwością częściowego umorzenia), dopłaty do odsetek od kredytów bankowych, dopłaty do częściowej spłaty kredytów bankowych, dofinansowania zadań państwowych jednostek budżetowych. Forma dofinansowania uzależniona jest od przedmiotu zadania i statusu prawnego wnioskodawcy. Dotacja udzielana jest następującym jednostkom: Jednostki samorządu terytorialnego do 40% kosztów kwalifikowanych: ATMOTERM S.A. 151

152 likwidacja niskiej emisji, budowa odnawialnych źródeł energii, termomodernizacja, zadania związane z oszczędnością energii, które realizowane są w budynkach oświatowych, domach pomocy społecznej, strażnicach OSP, budynkach administracyjnych i obiektach sportowych, zadania nieinwestycyjne (w tym na edukację ekologiczną) do 40% kosztów kwalifikowanych. Szpitale oraz podmioty lecznicze, których założycielem lub większościowym udziałowcem jest jednostka samorządu terytorialnego do 40% kosztów kwalifikowanych: likwidacja niskiej emisji, budowa odnawialnych źródeł energii, termomodernizacja, zadania związane z oszczędnością energii. Hospicja do 80% kosztów kwalifikowanych: likwidacja niskiej emisji, budowa odnawialnych źródeł energii, termomodernizacja, zadania związane z oszczędnością energii. Instytucje kultury (państwowe i samorządowe) do 40% kosztów kwalifikowanych: likwidacja niskiej emisji, budowa odnawialnych źródeł energii, edukacja ekologiczna. Kościelne osoby prawne do 40% kosztów kwalifikowanych: likwidacja niskiej emisji, termomodernizacja, budowa odnawialnych źródeł energii na cele niekomercyjne w obiektach sakralnych lub w obiektach związanych z działalnością charytatywną, na edukacja ekologiczna. Stowarzyszenia sportowe, kluby sportowe i sportowe spółki akcyjne do 40% kosztów kwalifikowanych: likwidacja niskiej emisji, budowa instalacji dotyczących odnawialnych źródeł energii. Instytuty badawcze i uczelnie publiczne - do 40% kosztów kwalifikowanych: likwidacja niskiej emisji, budowa odnawialnych źródeł energii, termomodernizacja, zadania związane z oszczędnością energii, 152 ATMOTERM S.A.

153 zadania związane z edukacją ekologiczną. Parki Narodowe do 40 % kosztów kwalifikowanych na realizowane w sposób niekomercyjny: edukacja ekologiczna, likwidacja niskiej emisji, budową odnawialnych źródeł energii, termomodernizacja. Fundusz udziela dofinansowania na: zadania inwestycyjne z zakresu: gospodarki wodno-ściekowej i ochrony wód, gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi, ochrony powietrza (w tym odnawialne źródła energii) i termomodernizacji, ochrony przed hałasem. zadania nieinwestycyjne, m.in. edukację ekologiczną, przedsięwzięcia z zakresu ochrony przyrody państwowy monitoring środowiska, wojewódzkie programy i plany związane z ochroną środowiska i gospodarką wodną. Dziedziny finansowania: Ochrona powietrza: Fundusz udziela dofinansowania na zadania związane z modernizacją kotłowni, dla których moc budowanych urządzeń wynosi minimum 40 kw. Fundusz udziela pomocy finansowej również na źródła ciepła w nowo wybudowanych obiektach, jeżeli pochodzą one z odnawialnych źródeł energii. W przypadku kolektorów słonecznych lub ogniw fotowoltaicznych montowanych samodzielnie (bez kotłowni) minimalna moc to10 kw, dla pomp ciepła minimum 40kW, Oszczędność energii: Fundusz udziela dofinansowania na zadania związane z ograniczeniem zapotrzebowania na ciepło grzewcze. Fundusz udziela pomocy finansowej na docieplenie przegród budowlanych (ścian i stropów) o powierzchni powyżej 600 m 2. W przypadku kompleksowego projektu termomodernizacyjnego istnieje możliwość dofinansowania również wymiany stolarki okiennej i drzwiowej. Finansowanie zadania z tej dziedziny nie obejmuje wymiany wewnętrznej instalacji c.o. oraz grzejników, Odnawialne źródła energii. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie jest Instytucją Wdrażającą Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko dla projektów z Małopolski o wartości poniżej 25 mln euro dotyczących następujących osi priorytetowych: Oś priorytetowa 1 - Gospodarka wodno-ściekowa Oś priorytetowa 2 - Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi. ATMOTERM S.A. 153

154 Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego na lata Z Regionalnego Programu dla województwa małopolskiego finansowane są różnorodne projekty. W zależności od specyfiki danego rodzaju wsparcia, określono, kto dokładnie może z niego skorzystać. Ograniczenia mogą dotyczyć formy organizacyjno-prawnej lub kompetencji doświadczenia podmiotu, który ubiega się o dotację. Szczegółowe informacje na ten temat dostępne będą w dokumentacji konkursów o dofinansowanie. RPO diagnozuje sytuację społeczno-gospodarczą oraz analizuje wyzwania i potencjał we wszystkich osiach priorytetowych w tym osi najbardziej powiązanej z PGN-em tj. Regionalna Polityka Energetyczna. Zgodnie z RPO Małopolska zajmuje 10. pozycję pod względem udziału odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej, tj. 886,3 GWh (2012 r.). Zdecydowana większość producentów wykorzystuje paliwa konwencjonalne (węgiel kamienny), jedna trzecia z nich opiera swoją działalność o źródła odnawialne i alternatywne energii, głównie energię wody. W niewielkim stopniu wykorzystuje się energię z biogazu, wiatru oraz słońca. Źródła te można uznać za potencjały województwa w oparciu o które planowane będzie inwestowanie w wytwarzanie energii z odnawialnych źródeł. Województwo małopolskie jest jednym z regionów, w których istniejąca infrastruktura energetyczna średniego i niskiego napięcia znajduje się w najgorszym stanie, przede wszystkim na terenach wiejskich. Stąd też konieczna jest modernizacja infrastruktury w regionie pozwalająca na rozwój nowych mocy energetycznych, w tym z OZE. Istotne problemy występują w dotrzymaniu standardów jakości powietrza. Wielkości stężeń pyłu PM10 i PM2,5 w województwie małopolskim należą do najwyższych w Polsce, szczególnie w Krakowie. Głównym źródłem emisji jest sektor komunalno-bytowy. Celem osi priorytetowej jest stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju w regionie uwzględniającego aspekty nowoczesnego sektora energetycznego oraz sektora transportu miejskiego, zapewniającego bezpieczeństwo energetyczne mieszkańców regionu oraz poprawę jakości ich życia, z poszanowaniem zasad ochrony środowiska. W ramach osi priorytetowej 4. wsparcie będzie kierowane na działania z zakresu poprawy efektywności energetycznej, których potencjał jest znaczący nie tylko w odniesieniu do obniżenia emisji CO 2, ale również zwiększenia konkurencyjności gospodarki. W dążeniu do wypełnienia celów polityki klimatycznej działania będą skierowane także na wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii oraz zintegrowanie tych działań z rozwojem infrastruktury dystrybucyjnej. Jednocześnie efektem dodatkowym realizacji interwencji w osi 4., ale bardzo istotnym dla Małopolski, będzie poprawa stanu środowiska w skali lokalnej dzięki ograniczeniu emisji zanieczyszczeń, w tym głównie na obszarach miejskich. Podkreślenia wymaga też fakt, iż wspieranie gospodarki niskoemisyjnej odbywa się na wielu płaszczyznach i przy zaangażowaniu różnych sektorów. Działania wspierane w ramach osi priorytetowej mają wobec siebie charakter komplementarny, a ich realizacja gwarantuje kompleksowe podejście do polityki energetycznej w regionie. Na realizacje działań przeznaczone będzie mln EUR, a instytucją zarządzającą będzie Zarząd Województwa Małopolskiego. Działania w ramach osi priorytetowej 4 REGIONALNA POLITYKA ENERGETYCZNA opisane zostały poniżej. Działanie 4.1 ZWIĘKSZENIE WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII Głównym celem interwencji jest wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii oraz zintegrowanie tych działań z rozwojem infrastruktury dystrybucyjnej. Interwencja obejmować będzie projekty zmierzające do wzrostu produkcji energii elektrycznej i ciepła pochodzących z odnawialnych zasobów energii poprzez realizację inwestycji w zakresie budowy lub przebudowy jednostek wytwarzania energii elektrycznej i ciepła. Promowane będzie przede wszystkim wykorzystanie małych źródeł energii, zlokalizowanych blisko odbiorcy, zmniejszających straty przesyłowe oraz zapewniających efekt ekologiczny poprzez wzrost udziału energii odnawialnej w konsumpcji (energetyka rozproszona). Wspierane działania zapewnią dywersyfikację, jak również zwiększą bezpieczeństwo energetyczne regionu przy wykorzystaniu naturalnych uwarunkowań i lokalnych potencjałów. Przyczynią się również do rozwoju 154 ATMOTERM S.A.

155 nowych, ingerujących w mniejszym stopniu w środowisko, prooszczędnościowych i proefektywnościowych technologii w tym segmencie rynku. Rezultatem realizacji tych działań będzie przyczynienie się do wypełnienia celów zapisanych w pakiecie klimatyczno-energetycznym. Osiągnięcie zakładanych celów będzie możliwe dzięki inwestowaniu w rozwój nie tylko samych źródeł, ale również w sieci elektroenergetyczne służące przyłączeniu nowych jednostek wytwórczych energii z OZE. Wsparcie uzyskają inwestycje związane z budową i przebudową dystrybucyjnych sieci elektroenergetycznych poszerzające ich zdolności do przyłączania nowych instalacji oraz obniżające straty w procesie dystrybucji energii. Poddziałanie 4.1.1: ROZWÓJ INFRASTRUKTURY PRODUKCJI ENERGII ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH Poddziałanie 4.1.2: ROZWÓJ INFRASTRUKTURY DYSTRYBUCJI ENERGII ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH Działanie 4.2 EKO-PRZEDSIĘBIORSTWA Celem działania jest umożliwienie zmniejszenia zapotrzebowania na energię i ciepło, jak również ograniczenie zużycia wody oraz zwiększenie wykorzystania ciepła odpadowego. W wyniku realizacji działania nastąpi podniesienie efektywności energetycznej przedsiębiorstw poprzez zmiany w procesach technologiczno-produkcyjnych, kompleksowe modernizacje energochłonnych obiektów, będących zapleczem działalności przedsiębiorstw (np. budynki produkcyjne, usługowe, produkcyjno-usługowe) oraz zwiększone wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. W odniesieniu do projektów dotyczących głębokiej modernizacji energetycznej obowiązkowym warunkiem poprzedzającym realizację inwestycji będzie przeprowadzenie audytów energetycznych, które posłużą weryfikacji faktycznych oszczędności energii oraz wynikających z nich wymiernych skutków finansowych dla przedsiębiorstwa. Projekty oceniane będą głównie w oparciu o kryterium efektywności kosztowej oraz osiągniętych efektów wpisujących się w cele osi priorytetowej. Jednym z czynników branych pod uwagę przy wyborze takich inwestycji do wsparcia, będzie koncepcja opłacalności. W procesie wyboru projektów, obok oceny osiągniętych mierników efektywności energetycznej analizie będą także poddawane efekty ekologiczne przeprowadzonej inwestycji (np. redukcja emisji CO 2, ograniczenie innych zanieczyszczeń środowiska). Preferowane będą projekty zwiększające efektywność energetyczną powyżej 60%, natomiast projekty z zakresu modernizacji energetycznej zwiększające efektywność energetyczną poniżej 25% nie będą kwalifikowały się do dofinansowania. W ramach działania wspierane będą również projekty polegające na zastosowaniu w przedsiębiorstwie odnawialnych źródeł energii. Interwencja obejmować będzie projekty zmierzające do wzrostu produkcji energii elektrycznej i/lub ciepła pochodzących z zasobów odnawialnych poprzez realizację inwestycji w zakresie budowy lub modernizacji jednostek wytwarzania energii elektrycznej i ciepła. W ramach działania realizowane będą mogły być również projekty także w kogeneracji w układach spełniających kryterium wysokosprawnej kogeneracji. W przypadku tego rodzaju projektów wsparcie otrzyma budowa, uzasadnionych pod względem ekonomicznym, nowych instalacji o jak najmniejszej z możliwych emisji CO 2 oraz innych zanieczyszczeń powietrza. W ramach działania wsparcie będzie udzielane również w zakresie zastosowania energooszczędnych technologii produkcji (energia elektryczna, ciepło, chłód, woda, ciepło odpadowe), a także wprowadzania systemów zarządzania energią. W ramach tego rodzaju projektów może być dofinansowane np. zastosowanie energooszczędnych technologii produkcji, wymiana maszyn, modernizacja środków produkcji, przebudowa lin ii produkcyjnych na bardziej efektywne energetycznie, zastosowanie technologii odzysku energii wraz z systemem wykorzystania energii ciepła odpadowego w ramach przedsiębiorstwa, wprowadzenie systemów zarządzania energią. W przypadku tego rodzaju projektów będą one mogły być realizowane wyłączenie, jako element projektu dotyczącego modernizacji energetycznej lub zastosowania odnawialnych źródeł energii. Inwestycje w OZE muszą uwzględniać wymogi wynikające z planowania przestrzennego. Dodatkowo w odniesieniu do ww. typów wsparcia ocenie będzie poddawany także charakter demonstracyjny projektów i możliwość wykorzystania wprowadzonych w nich rozwiązań przez innych przedsiębiorców. W ramach działania przewiduje się, iż wsparcie skierowane będzie także na inwestowanie w rozwój budownictwa energooszczędnego oraz pasywnego. Wsparcie to będzie ukierunkowane wyłącznie na projekty o charakterze demonstracyjnym, pilotażowym. Projekty takie będą miały na celu szerzenie wiedzy na temat korzyści ekonomicznych wynikających z zastosowania tego rodzaju rozwiązań w budownictwie, przy jednoczesnym promowaniu ich wykorzystania z punktu widzenia ochrony klimatu. ATMOTERM S.A. 155

156 Typy projektów: głęboka modernizacja energetyczna budynków, inwestycje w zakresie instalacji wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, kompleksowy projekt obejmujący: modernizację energetyczną budynków, inwestycje w zakresie instalacji wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, rozwój budownictwa energooszczędnego oraz pasywnego. Działanie 4.3 POPRAWA EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ W SEKTORZE PUBLICZNYM I MIESZKANIOWYM Najbardziej skutecznym sposobem osiągnięcia celu jest zwiększenie efektywności energetycznej. Obszarami posiadającymi największy potencjał są m.in. budynki użyteczności publicznej i mieszkalne wielorodzinne. Dla osiągnięcia jak największego efektu konieczne jest wprowadzenie kompleksowego wymiaru modernizacji energetycznej opartego o liczne ulepszenia techniczne w różnych dziedzinach, znacznie szersze wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych, a także wprowadzenie zasad energooszczędnego użytkowania budynku oraz systemu monitoringu i sterowania użytkowaniem energii. Dodatkowo w ramach interwencji przewiduje się, iż wsparcie skierowane będzie na inwestowanie w rozwój budownictwa energooszczędnego oraz pasywnego. Wsparcie to będzie ukierunkowane wyłącznie na projekty o charakterze demonstracyjnym, pilotażowym. Projekty takie będą miały na celu szerzenie wiedzy na temat korzyści ekonomicznych wynikających z zastosowania tego rodzaju rozwiązań w budownictwie przy jednoczesnym promowaniu ich wykorzystania z punktu widzenia ochrony klimatu. Działanie 4.4 REDUKCJA EMISJI ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA Głównym celem interwencji realizowanej w ramach działania jest poprawa jakości powietrza poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszczeń oraz gazów cieplarnianych pochodzących z ogrzewania mieszkań. W wyniku wsparcia likwidacji źródeł niskiej emisji nastąpi obniżenie stężeń pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5. Wsparcie planowane do udzielenia w ramach działania będzie skierowane na zadania wynikające z Programu Ochrony Powietrza dla Województwa Małopolskiego. Interwencja w działaniu będzie skierowana na wymianę systemu ogrzewania, w tym starych kotłów, pieców, urządzeń grzewczych na biomasę, paliwa gazowe i paliwa stałe. Wsparcie będzie uwarunkowane zapewnieniem odpowiedniej efektywności energetycznej w budynkach, w których wykorzystywana będzie energia ze wspieranych urządzeń. W rezultacie spowoduje to zmniejszenia zapotrzebowania na energię budynku, a tym samym zastosowanie urządzeń grzewczych mniejszej mocy. Projekty realizowane w działaniu będą musiały wynikać z przygotowanych przez gminy strategii niskoemisyjnych. W ramach planowanych projektów zakresem wymaganym będą również propozycje działań informacyjno-promocyjnych zwiększających skuteczność realizacji strategii. W związku z powyższym elementem obligatoryjnym każdego projektu będzie propozycja działań o charakterze informacyjno-edukacyjnym do zrealizowania w ramach inwestycji. Działania te poza standardowym zakresem dotyczącym likwidacji niskiej emisji będą mogły również obejmować szerszy katalog działań promocyjnych dotyczących np. promowania oszczędności wody (np. stosowanie perlatorów), energii elektrycznej (np. stosowanie oświetlenia LED) itp. Działanie 4.5 NISKOEMISYJNY TRANSPORT MIEJSKI Interwencja podejmowana w ramach działania ukierunkowana jest na zwiększenie roli transportu miejskiego, jako alternatywy dla transportu indywidualnego w miastach oraz ich obszarach funkcjonalnych, poprzez tworzenie warunków dla budowy sprawnych, przyjaznych dla podróżnych, ekologicznych i zintegrowanych systemów transportu miejskiego w regionie. Realizowane będą przedsięwzięcia służące zwiększonemu wykorzystaniu niskoemisyjnego transportu zbiorowego i innych przyjaznych środowisku form mobilności miejskiej. Oznacza to, że modernizacja czy rozbudowa systemu transportu publicznego nie jest celem samym w sobie, ale musi być widziana w kontekście zmian w mobilności miejskiej prowadzących do zmniejszenia emisji CO 2 i innych zanieczyszczeń uciążliwych dla 156 ATMOTERM S.A.

157 środowiska i mieszkańców aglomeracji oraz zwiększenia efektywności energetycznej systemu transportowego. W ramach działania realizowane będą przedsięwzięcia z zakresu: taboru autobusowego, integracji różnych środków transportu oraz obsługi podróżnych, ścieżek oraz infrastruktury rowerowej, organizacji i zarządzania ruchem w mieście. ATMOTERM S.A. 157

158 14. Zestawienie możliwych do zastosowania rozwiązań, technik i technologii Niniejszy rozdział zawiera zestawienie możliwych do zastosowania rozwiązań, technik i technologii wraz z ich analizą efektywności rzeczowej, energetycznej, ekologicznej oraz ekonomicznej, a także oceną realności zastosowania w warunkach rynku polskiego oraz lokalizacji na terenie Gminy Bukowina Tatrzańska. Wśród dostępnych możliwych do zastosowania rozwiązań w zakresie gospodarki niskoemisyjnej najważniejsze stanowią instalacje wykorzystujące odnawialne źródła energii i związana z tym postawa prosumencka. Prosument jest osobą fizyczną, prawną lub jednostką organizacyjną, nieposiadającą osobowości prawnej i będącą wytwórcą energii w mikroinstalacji w celu jej zużycia na potrzeby własne lub sprzedaż. WYBRANE ROZWIĄZANIA W GOSPODARCE NISKOEMISYJNEJ Wśród technologii energetyki prosumenckiej, wykorzystującej odnawialne źródła energii, wyróżnia się następujący pakiet rozwiązań dla mieszkańców na potrzeby domowe: produkcja ciepła: pompy ciepła, kolektory słoneczne, kotły na biomasę. produkcja energii elektrycznej: małe elektrownie wiatrowe (mikrowiatraki), mikrosystemy, systemy fotowoltaiczne, mikrosystemy kogeneracyjne na biogaz i biopłyny. Poniżej scharakteryzowano krótko pod względem techniki i technologii wyżej wymienione propozycje rozwiązań w gospodarce niskoemisyjnej. Pompy ciepła Pompa ciepła przekształca energię z naturalnych źródeł ciepła, tj. z ziemi, wody lub powietrza w ogrzewanie domu, chłodzenie wnętrz i ogrzewanie ciepłej wody użytkowej. Pompa ciepła składa się zasadniczo z dwóch wymienników ciepła. Jeden z wymienników znajduje się na zewnątrz budynku, odbiera ciepło z otoczenia gruntu, wody lub powietrza i przekazuje je do wymiennika zlokalizowanego wewnątrz, połączonego z instalacją c.o. i c.w.u, ogrzewając w niej wodę, albo do instalacji wentylacyjnej ogrzewając powietrze nawiewane do pomieszczeń. Stosowane są następujące rodzaje pomp: pompa grunt-woda odbiera energię z gruntu poprzez zakopane na odpowiednich głębokościach wymienniki ciepła (poziome, spiralne lub pionowe rury wykonane z tworzywa sztucznego lub miedziane powlekane tworzywem), pompa woda-woda odbiera energię z wód głębinowych. Woda krąży w systemie kilku studni głębinowych, jest zasysana ze studni czerpalnej podnoszona za pomocą pompy głębinowej i doprowadzana do pompy, a po schłodzeniu jest zrzucana do studni zrzutowej. Wymagana jest odpowiednia wydajność studni i odpowiednio czysta, nie agresywna chemicznie woda, 158 ATMOTERM S.A.

159 pompa powietrze-woda pobiera energię z powietrza atmosferycznego. Służy głównie do podgrzewania (schłodzenia) powietrza wentylacyjnego. Jest efektywna przy temperaturze powietrza zewnętrznego powyżej -5 C, zatem wymaga dodatkowego źródła ciepła w okresie największych mrozów 161. Sprawność pompy jest zależna od temperatury zewnętrznej i wewnętrznej. Im niższa/wyższa jest ta temperatura zimą/latem, tym niższa będzie sprawność pompy. Skutecznym sposobem na podniesienie sprawności pompy jest zredukowanie w jak największym stopniu występującej różnicy temperatur pomiędzy wymiennikami. Rozwiązaniem tej kwestii jest wykorzystanie gruntu lub wody gruntowej jako źródła ciepła zimą i chłodu latem, ponieważ na pewnej głębokości temperatura gruntu nie podlega znaczącym wahaniom w ciągu roku 162. Pompy ciepła działają najefektywniej w połączeniu z niskotemperaturowymi systemami grzewczymi, jak ogrzewanie ścienne czy podłogowe, które są zasilane temperaturą ok. 35 C. Przy modernizacji istniejącej instalacji należy wymienić także grzejniki 163. Względy energetyczne, ekologiczne i ekonomiczne Pompy ciepła są urządzeniami energooszczędnymi oraz proekologicznymi. Przez ich zastosowanie możemy zmniejszyć nie tylko koszty ogrzewania, ale również zredukować emisję trujących gazów. Na podstawie przeprowadzonej analizy przez naukowców Politechniki Białostockiej, stwierdzono, że koszt wytworzenia 1 GJ energii cieplnej przez pompę ciepła jest niższy w porównaniu do eko-groszku, gazu ziemnego i oleju opałowego 164. Barierą ograniczającą powszechność stosowania pomp ciepła jest niewątpliwe wysoki koszt inwestycyjny. Niemniej jednak przypadku wyczerpywania się źródeł tradycyjnych, w przyszłości mogą stać się podstawowym źródłem energii. Kolektory słoneczne Zastosowanie kolektorów słonecznych jako instalacji grzewczych przynosi znaczącą redukcję emisji CO 2. Wynika to z faktu, iż energia słoneczna całkowicie zastępuje paliwa kopalne. Kolektory słoneczne mogą być wykorzystywane do podgrzewania wody, do ogrzewania pomieszczeń, w procesach przemysłowych oraz do chłodzenia 165. Sercem systemu solarnego jest kolektor słoneczny. W Polsce stosuje się dwa główne typy kolektorów: kolektory płaskie i rurowe (próżniowe). Różnią się one budową, która ma bezpośredni wpływ na sprawność oraz na cenę. Kolektory próżniowe charakteryzują się wyższą sprawnością niż kolektory płaskie. Dodatkowo można je montować na powierzchniach pionowych (np. na ścianie budynku) lub płasko na powierzchniach poziomych (np. na dachu). W przypadku kolektorów płaskich, dla naszej szerokości geograficznej należy montować je z kątem pochylenia wynoszącym od 35 do 45. Wszystkie rodzaje kolektorów należy montować od strony południowej, gdzie nasłonecznienie jest największe 166. Względy energetyczne, ekologiczne i ekonomiczne Stosowanie kolektorów słonecznych jest bardzo korzystne dla środowiska. Wykorzystanie energii słońca nie przyczynia się do emisji gazów cieplarnianych, nie powoduje żadnych zanieczyszczeń, nie pociąga za sobą produkcji odpadów Poradnik SEAP Analiza techniczno-ekonomiczna wykorzystania pomp ciepła na przykładzie wybranego obiektu, Budownictwo i Inżynieria środowiska, Politechnika Białostocka, Zbigniew Karmowski, Piotr Rynkowski 165 Poradnik SEAP ATMOTERM S.A. 159

160 Dostarczający l ciepłej wody użytkowej kolektor słoneczny o powierzchni 6 m 2 pozwala zredukować roczną emisję 167 : dwutlenku węgla (CO 2 ) o 1,5 Mg, dwutlenku siarki (SO 2 ) o 12 kg, tlenków azotu (NO x ) o 5 kg, pyłów o 2 kg. Mazowiecka Agencja Energetyczna przeprowadziła analizę ekonomiczną dla instalacji składającej się z 3 kolektorów słonecznych o powierzchni 6 m 2 wraz z niezbędną infrastrukturą. Wielkość instalacji odpowiada zapotrzebowaniu cztero-, pięcioosobowej rodziny. Kotły na biomasę Obecnie na rynku dostępne są kotły na biomasę o mocy 2 kw i większej, dostosowane do rodzaju spalanej w nich biomasy. Podczas wymiany kotłów konwencjonalnych na kotły na biomasę, instalacja do dystrybucji ciepła oraz kaloryfery pozostają te same nie wymagają wymiany. Kotły automatyczne na pellety (paliwo granulowane) i brykiety drzewne wyposażone są w automatyczny system podawania paliwa oraz doprowadzania powietrza do spalania. Nie wymagają stałej obsługi, mogą współpracować z automatyką pogodową. Paliwo umieszcza się w specjalnym zasobniku, skąd jest pobierane przez podajnik z napędem elektrycznym sterowany automatycznie w zależności od warunków atmosferycznych. Automatycznie steruje także wentylatorem dozującym powietrze do spalania. Paliwo uzupełnia się co kilka dni. Okres uzupełniania zasobnika zależny jest od jego pojemności 168. Względy energetyczne, ekologiczne i ekonomiczne Paliwo w postaci biomasy jest nieszkodliwe dla środowiska: ilość dwutlenku węgla emitowana do atmosfery podczas jego spalania równoważona jest z ilością CO 2 pochłanianego przez rośliny, które odtwarzają biomasę w procesie fotosyntezy. Ogrzewanie biomasą staje się opłacalne ceny biomasy są konkurencyjne na rynku paliw. Wykorzystanie biomasy pozwala ponadto zagospodarować nieużytki i spożytkować odpady 169. Małe elektrownie wiatrowe (mikrowiatraki) Energia wiatru jest jednym z najstarszych źródeł energii odnawialnej, stosowanej przez człowieka. Obecnie największe turbiny wiatrowe mają moc nawet 7 MW, moc nominalna przydomowych, małych elektrowni wiatrowych nie przekracza 100 kw. Takie elektrownie mogę być przyłączone bezpośrednio do lokalnej sieci niskiego napięcia, mogą też pracować na sieć wydzieloną lub ogrzewać wodę. Najbardziej opłacalna może być współpraca elektrowni z lokalną siecią energetyczną 170. Względy energetyczne, ekologiczne i ekonomiczne Niewątpliwą zaletą energetyki wiatrowej jest jej korzystny wpływ na środowisko naturalne, w szczególności wynikający z redukcji emisji zanieczyszczeń do atmosfery, w tym gazów cieplarnianych. Biorąc pod uwagę cały cykl życia urządzeń, począwszy od ich produkcji a skończywszy na recyklingu lub utylizacji, energetyka wiatrowa należy do najczystszych i zarazem kosztowo efektywnych technologii energetycznych. Rozwój tego sektora Małoskalowe odnawialne źródła energii i mikroinstalacje, kolektory słoneczne, systemy fotowoltaiczne, małe elektrownie wiatrowe, Publikacja opracowany w Instytucie Energetyki Odnawialnej, lipiec ATMOTERM S.A.

161 powoduje wyraźną redukcję kosztów zewnętrznych (środowiskowych), jakie należałoby ponieść przy wykorzystaniu konwencjonalnych technologii wytarzania energii elektrycznej, a to w oczywisty sposób korzystnie oddziałuje na gospodarkę i społeczeństwo 171. Mikrosystemy, systemy fotowoltaiczne Ogniwa fotowoltaiczne są to półprzewodnikowe elementy, w których następuje bezpośrednia konwersja energii promieniowania słonecznego w energię elektryczną. Ogniwo fotowoltaiczne wytwarza energię dzięki zjawisku fotoelektrycznemu. Zaistnieć ono może między dwoma półprzewodnikami (jednego typu p, drugiego typu n ), przedzielonymi barierą potencjału. Materiałem półprzewodnikowym najczęściej stosowanym do produkcji paneli PV jest krzem. Wytworzony prąd z modułów poddawany jest następnie stabilizacji, uzyskując właściwe napięcie i natężenie dzięki zastosowaniu odpowiednich regulatorów napięcia oraz falowników, które zamieniają prąd stały modułów na prąd zmienny płynący w sieci. W skład instalacji, poza panelami fotowoltaicznymi, wchodzą także akcesoria montażowe oraz elektryczne. Moduły fotowoltaiczne (panele) są urządzeniami płaskimi i lekkimi. Z powodzeniem mogą generować energię elektryczną dla gospodarstwa domowego lub rolnego po ich zainstalowaniu na dachu domu jednorodzinnego lub budynku gospodarczego. Większe instalacje, z racji zajmowanej powierzchni, będą musiały być instalowane bezpośrednio na gruncie (instalacje wolnostojące). Ponadto wytwarzanie prądu elektrycznego odbywa się w sposób całkowicie bezgłośny, same urządzenia zaś nie powodują zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Panele PV cechuje także mało skomplikowana budowa, a fakt, iż są one praktycznie bezobsługowe sprawia, że koszty eksploatacji elektrowni fotowoltaicznej są znikome. Obecnie na rynku można spotkać ogromną różnorodność konstrukcji paneli fotowoltaicznych. Można podzielić je na cztery podstawowe grupy: Panele fotowoltaiczne z ogniw polikrystalicznych są obecnie najbardziej popularne na rynku. Ich sprawność jest rzędu 12-14%. Cechują się przystępną ceną za jednostkę mocy (1 Wp). W wyglądzie zewnętrznym można wyraźnie dostrzec tworzące panel kryształy krzemu, Panele fotowoltaiczne z ogniw monokrystalicznych każde ogniwo wykonane jest z pojedynczego kryształu krzemu. Cechują się wyższą sprawnością niż panele polikrystaliczne: 14-16%. Wyższa jest jednak też cena za jednostkę mocy niż w przypadku paneli polikrystalicznych, Panele fotowoltaiczne z krzemu amorficznego osadza się cienkie warstwy krzemu na szkle. Jest to najoszczędniejszy sposób produkcji paneli PV, co za tym idzie, najkorzystniejsza jest relacja ceny za jednostkę mocy. Cechują się jednak stosunkowo niewielka sprawnością: 6-8%, Panele fotowoltaiczne z tellurku kadmu. Podobnie jak w panelach PV amorficznych, nakłada się cienką warstwę półprzewodnika (tutaj tellurku kadmu) na taflę szklaną. Są one znacznie tańsze niż panele wykonane z krzemu. Ich sprawność jest rzędu 11%. Obecnie są jeszcze dość rzadko spotykane w Polsce 172. Względy energetyczne, ekologiczne i ekonomiczne Stosowanie ogniw fotowoltaicznych jest bardzo korzystne dla środowiska. Wykorzystywanie energii Słońca nie powoduje emisji żadnych zanieczyszczeń. Wydajność paneli fotowoltaicznych zależy od ilości padającego na nie promieniowania słonecznego, dlatego duże znaczenie ma szerokość geograficzna, pora roku oraz umiejscowienie panelu (jego ekspozycja na słońce). W Polsce ilość możliwej do wyprodukowania energii w zimie jest kilkukrotnie mniejsza niż w lecie, dodatkowo 171 Wizja rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce do 2020r., Instytut Energetyki Odnawialnej, Raport wykonany na zlecenie Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej, Warszawa 2009 r. 172 Małoskalowe odnawialne źródła energii i mikroinstalacje, kolektory słoneczne, systemy fotowoltaiczne, małe elektrownie wiatrowe, Publikacja opracowany w Instytucie Energetyki Odnawialnej, lipiec 2012 ATMOTERM S.A. 161

162 instalacje produkują mniej prądu w pochmurne dni. Dlatego, aby zapobiec brakom energii, należy dodać do instalacji akumulatory o odpowiedniej pojemności lub podłączyć ją do sieci, co zrównoważy dostawy prądu 173. Mikrosystemy kogeneracyjne na biogaz i biopłyny Kogeneracja (także skojarzona gospodarka energetyczna lub CHP Combined Heat and Power) jest to proces technologiczny jednoczesnego wytwarzania energii elektrycznej i użytkowego ciepła w elektrociepłowni. Ze względu na mniejsze zużycie paliwa, zastosowanie kogeneracji daje duże oszczędności ekonomiczne i jest korzystne pod względem ekologicznym w porównaniu z odrębnym wytwarzaniem ciepła w klasycznej ciepłowni i energii elektrycznej w elektrowni kondensacyjnej. Odmianą kogeneracji jest mikrokogeneracja 174. W odróżnieniu od elektrowni wiatrowych czy fotowoltaicznych, instalacje kogeneracyjne wymagają zasilania paliwem. Wśród instalacji mikrokogeneracyjnych zasilanymi biomasą można wyróżnić 175 : Agregaty kogeneracyjne na biopaliwa płynne, w tym zwłaszcza na biodiesel, oleje roślinne (gł. olej rzepakowy) z zastosowaniem silników wewnętrznego spalania typu Diesla, Otto, zewnętrznego spalania typu Stirlinga, a także układów ORC, Mikrobiogazownie, zasilane różnego rodzaju substratami pochodzenia rolniczego (np. gnojowica, kiszonka kukurydzy), poddawane fermentacji beztlenowej w specjalnych komorach, podczas której wydziela się biogaz, stanowiący właściwe paliwo dla układu kogeneracyjnego. Względy energetyczne, ekologiczne i ekonomiczne Biodiesel posiada następujące zalety ekologiczne 176 : paliwo estrowe praktycznie nie zawiera związków siarki spaliny zawierają małą ilość SO 2, obniżona emisja CO i HC (do 40%), obniżona emisja cząstek stałych od 10 do ok 60%, obniżona emisja CO 2 (częściowe lub pełne zamknięcie łańcucha obiegu CO 2 ). Do wad należy wyższa emisja aldehydów oraz zwiększona emisja związków azotu o ok. 17%. Termomodernizacja budynków Termomodernizacja stanowi istotny segment ograniczania zanieczyszczeń pochodzących z ogrzewania zarówno indywidualnego jak i zbiorowego, w tym tzw. niskiej emisji. Wynika to głównie ze zwiększenia izolacyjności budynku, w wyniku czego spada poziom ciepła koniecznego do jego ogrzania. W przypadku budynków ogrzewanych indywidualnie, termomodernizacja bezpośrednio wpływa na redukcję emisji równomiernie do spadku zużycia ciepła. Poniższy rysunek przedstawia straty ciepła w budynku. 173 Przełomowa energetyka prosumencka. Dlaczego źródła rozproszone mogą doprowadzić do przewrotu na rynku energii, Maciej Bukowski, Anna Pankowiec, Piotr Szczerba, Aleksander Śniegocki, Warszawa, 2014 r. 174 Energetyka prosumencka możliwości i korzyści dla odbiorcy końcowego, Instytut im. E.Kwiatkowskiego, Warszawa Energetyka prosumencka możliwości i korzyści dla odbiorcy końcowego, Instytut im. E.Kwiatkowskiego, Warszawa ATMOTERM S.A.

163 Rysunek 25 Straty ciepła w budynku 177 Do głównych stref generujących straty ciepła w budynkach zalicza się: wentylację, stolarkę okienną i drzwiową, izolację ścian oraz dachu. Termomodernizacja realizowana jest w istniejących budynkach poprzez dokonanie w konstruktywnym stopniu: rozpoznania potrzeb użytkowników danego obiektu, stworzenia podstawowych założeń modernizacji biorących pod uwagę obowiązujące wymagania, uwierzytelnienia ekonomicznej opłacalności modernizacji, skomponowania szczegółowego planu modernizacji, doboru i zakupu materiałów, urządzeń, zespołów i nowych elementów obiektu, realizacji prac. modernizacyjnych obiektu i wszystkich towarzyszących przedsięwzięć. Tabela 43 Ilościowe efekty wybranych przedsięwzięć termomodernizacyjnych 178 Sposób uzyskania oszczędności Obniżenie zużycia ciepła Wprowadzenie w węźle cieplnym automatyki i urządzeń sterujących 5 15% Wprowadzenie hermetyzacji instalacji, przeprowadzenie regulacji hydraulicznej i zamontowanie zaworów w pomieszczeniach 10 20% Wprowadzenie podzielników kosztów 10% Wprowadzenie ekranów za grzejnikami 2 3% Uszczelnienie drzwi i okien 3 5% Wymiana okien na okna o niższym współczynniku przenikania ciepła 10 15% Dr hab. inż. Jan Norwisz, dr inż. Aleksander D. Panek Poprawa efektywności użytkowania ciepła grzewczego elementem wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju ATMOTERM S.A. 163

164 Sposób uzyskania oszczędności Obniżenie zużycia ciepła Izolacja zewnętrznych przegród budowlanych 10 15% W ramach działań termomodernizacyjnych prowadzone są prace związane z: ociepleniem ścian, dachów, stropodachów, stropów nad piwnicami nie ogrzewanymi, podłóg na gruncie, remontem lub wymianą okien i drzwi zewnętrznych, modernizacją lub wymianą urządzeń źródła ciepła oraz zainstalowaniem automatyki sterującej urządzeniami, modernizacją lub wymianą instalacji grzewczej, modernizacją lub wymianą systemu zaopatrzenia w ciepłą wodę użytkową i zainstalowaniem urządzeń zmniejszających zużycie wody, usprawnieniem systemu wentylacji, wprowadzeniem urządzeń wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych np. kolektorów słonecznych, pomp ciepła itp 179. PODSUMOWANIE EKONOMICZNEJ ANALIZA EFEKTYWNOŚCI RZECZOWEJ, ENERGETYCZNEJ I EKOLOGICZNEJ ORAZ Istnieje wiele możliwości produkcji ciepła i energii elektrycznej. Każdy z wymienionych wyżej sposobów ogrzewania ma zalety i wady. Przy podejmowaniu decyzji o wyborze najodpowiedniej instalacji należy mieć na względzie możliwości techniczne danej instalacji, przykładowo: przy instalacji pompy ciepła nie należy stosować kolektora słonecznego, ponieważ instalacja pompy ciepła zapewnia również ciepłą wodę użytkową, kolektor słoneczny zapewnia ciepłą wodę użytkową tylko między kwietniem a wrześniem, pompy ciepła powinny być zawsze skorelowane z nisko temperaturowym ogrzewaniem podłogowym w całym domu, tylko wówczas mają one niewątpliwie ogromny sens. Technologie OZE, także mikroinstalacje są skuteczną metodą redukcji emisji gazów cieplarnianych (wyrażonych ekwiwalentem CO 2 ). Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy mikroinstalacja OZE zastępuje energię elektryczną z sieci ogólnokrajowej, wytwarzanej w dalszym ciągu niemalże w 90% w wysokoemisyjnych elektrowniach na paliwa kopalne, jak i sytuacji, gdy mikroinstalacja OZE zastępuje lokalne źródło energii (zazwyczaj ciepła) na węgiel kamienny lub gaz. Niemniej jednak, biorąc pod uwagę mikrogenerację, największy udział w redukcji emisji CO 2 mają kotły na biomasę (66%) i kolektory słoneczne (20%), w dalszej kolejności pompy ciepła i systemy fotowoltaiczne (po ok 6-7%) 180. Przed podjęciem decyzji o inwestycji w mikroinstalacje, potencjalni inwestorzy przyjmują założenia co do wzrostu cen paliw i energii oraz liczą okresy zwrotu nakładów. Trwałość mikroinstalacji zwykle liczona jest na 20 lat, niemniej jednak trudno jest przewidzieć skalę wzrostu cen energii dla najmniejszych odbiorców np. 10 lat do przodu. W ostatnich latach roczny wzrost cen energii z uwzględnieniem inflacji wyniósł 7%. Takie Energetyka prosumencka możliwości i korzyści dla odbiorcy końcowego, Instytut im. E.Kwiatkowskiego, Warszawa 2013 r. 164 ATMOTERM S.A.

165 założenie przyjęli autorzy publikacji pt. Krajowy Plan Rozwoju Mikroinstalacji Odnawialnych Źródeł Energii do 2020 roku. Poniższa tabela prezentuje, jak kształtują się okresy zwrotu nakładów inwestycyjnych na mikroinstalacje do produkcji ciepła i energii elektrycznej. Tabela 44 Proste okresy zwrotu nakładów na inwestycje w mikroinstalacje i małe instalacje OZE 181 Zakres mocy Mikroinstalacje OZE Poniżej 10 kw kw Powyżej 40kW Mikroinstalacje OZE produkcja energii elektrycznej Okres zwrotu przy net-meteringu (bez magazynowania energii, 30% konsumpcji własnej) Instalacje fotowoltaiczne 18,3 14,9 14,2 Małe elektrownie wiatrowe >20 19,0 13,5 Mikrobiogazownie b.d. >20 13,9 Układ kogenerayjny na biopłyny >20 14,5 11,8 Mikroinstalacje OZE produkcja ciepła Okres zwrotu w stosunku do kotła gazowego Geotermalne pompy ciepła >20 17,9 16,8 Instalacje kolektorów słonecznych 17,2 15,2 13,2 Małe automatyczne kotły na biomasę 11,2 11,1 10,2 Analizy prowadzą do wniosku, że mikroinstalacje OZE, szczególnie te najmniejsze, o mocy poniżej 10kW, mają często okres zwrotu powyżej 10 lat, a czasami nawet powyżej 20 lat. W tym drugim przypadku niemożliwy jest pełny zwrot nakładów w okresie trwałości mikroinstalacji bez jakiegokolwiek systemu wsparcia. Z kolei przeprowadzone badania opinii publicznej oraz preferencji konsumenckich wykazują, że indywidualni inwestorzy oczekiwaliby okresu zwrotu poniżej 10 lat, a w zdecydowanej większości poniżej 5 lat , 184 Rozwiązania niskoemisyjne w transporcie Za 94% emisji gazów cieplarnianych w sektorze transportu w Polsce odpowiada transport drogowy, a za ok. 3% transport kolejowy. W latach ilość tranzytów drogowych wzrosła trzykrotnie, a liczba pasażerów kolei obniżyła się o 60%. Transport kolejowy towarów spadł o 38%. Natomiast liczba samochodów osobowych w Polsce wzrosła z 10 mln w 2000 r. do 16 mln w 2008 r. Od 2004 r. wzrasta ona o milion samochodów rocznie. Mimo szybko zwiększającej się liczby samochodów w Polsce, ich ilość na tysiąc mieszkańców (w 2009 r. 432 auta/1 000 osób) nie przekracza jednak średniej w UE. Proponowane rozwiązania zmniejszające emisyjności w sektorze transportu: W łącznym potencjale poprawy efektywności energetycznej w Polsce do roku 2030 ok. 20% przypada na transport i jest efektem paliwooszczędności. Przyczyniły się do tego w dużym stopniu nowe rozwiązania technologiczne w przemyśle motoryzacyjnym, takie jak: efektywne energetycznie silniki, inteligentne lekkie konstrukcje nadwozia, nowa aerodynamika, samochody hybrydowe czy samochody elektryczne, Obecnie głównym paliwem alternatywnym w transporcie w Polsce jest gaz (LPG). Emisyjność samochodów napędzanych LPG jest niższa w porównaniu z benzyną oraz dieslem. Samochody benzynowe emitują 181 Krajowy Plan Rozwoju Mikroinstalacji Odnawialnych Źródeł Energii do 2020 roku synteza, Instytut Energetyki Odnawialnej we współpracy z członkami i partnerami Związku Pracodawców Forum Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2013 r. 182 Krajowy Plan Rozwoju Mikroinstalacji Odnawialnych Źródeł Energii do 2020 roku synteza, Instytut Energetyki Odnawialnej we współpracy z członkami i partnerami Związku Pracodawców Forum Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2013 r. 183 Hinc A., Transformacja gospodarki w kierunku niskoemisyjnym, Studia BAS, Nr 1(29) 2012, s Poradnik Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP)? ATMOTERM S.A. 165

166 o 20,3% CO 2 więcej niż te na gaz, a samochody na olej napędowy o 1,8% więcej niż samochody na gaz. Innymi alternatywnymi paliwami w transporcie o dużym potencjale redukcji są min. biodiesel, biomasa, metanol, etanol, butanol czy energia elektryczna składowana w akumulatorach, Obecna infrastruktura kolejowa jest przeszkodą dla rozwoju kraju. Jej modernizacja pozwoli nie tylko na zwiększenie możliwości biznesowych, ale i na znaczącą redukcję emisji gazów cieplarnianych. Transport kolejowy oznacza siedmiokrotnie mniejszą ilość emisji CO 2 w porównaniu z transportem drogowym. Skuteczne, zrównoważone planowanie transportu wymaga sformułowania długofalowej wizji w celu zaplanowania wymogów finansowych dotyczących infrastruktury w celu opracowania programów motywacyjnych służących bezpiecznej jazdy rowerem i ruchu pieszego oraz w celu skoordynowania transportu z planowaniem przestrzennym na odpowiednich poziomach administracyjnych. Samorządy mają możliwość zmniejszenia zapotrzebowania na transport. Oto kilka przykładów działań, które mogą być realizowane na szczeblu lokalnym: Zapewnienie różnych możliwości dojazdu do rozmaitych miejsc w gminie. Cel ten można osiągnąć poprzez odpowiednie połączenie mniej elastycznych rodzajów transportu, stosowanych w przypadku dużych i średnich odległości oraz innych, bardziej elastycznych takich jak wypożyczanie rowerów wykorzystywanych na krótkich dystansach, Zwiększenie wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych, Ochrona krótkich tras istniejących w sieci komunikacyjnej w celu zmniejszenia zużycia energii przez mniej wydajne lub bardziej niezbędne środki transportu (np. masowy transport publiczny). Zwiększenie liczby mieszkańców korzystających z rowerów także wymaga gęstej sieci dobrze utrzymanych tras, które są nie tylko bezpieczne w użyciu, ale również postrzegane przez społeczeństwo jako takie. Planowanie przestrzenne i planowanie transportu powinny traktować rower jako środek transportu równoważny z samochodami i transportem publicznym. Oznacza to przeznaczenie koniecznego miejsca na infrastrukturę rowerową, połączenia bezpośrednie i zapewnienie ciągłości tras rowerowych, z atrakcyjnymi i bezpiecznymi urządzeniami parkingowymi dla rowerów w miejscach, gdzie znajdują się węzły komunikacyjne (dworce kolejowe i autobusowe) oraz miejsca pracy. Zidentyfikowano siedem kluczowych obszarów, w których władze mogą działać na rzecz promowania jazdy na rowerze: wizerunek jazdy na rowerze to nie tylko rozrywka/sport, ale również środek transportu, niezbędna do promowania jazdy na rowerze infrastruktura obejmująca zintegrowaną, oddzieloną od ruchu samochodowego sieć ścieżek rowerowych łączących punkty początkowe i docelowe, wskazówki i informacje dotyczące tras rowerowych: informacje takie jak numer lub kolor dróg rowerowych oraz odległości ułatwią rowerzystom korzystanie z tych tras, bezpieczeństwo: zatwierdzenie norm bezpiecznej jazdy i unikanie sytuacji, gdy obok siebie jadą rowery i inne ciężkie środki transportu, połączenie z transportem publicznym: tworzenie parkingów na dworcach kolejowych lub przystankach tramwajowych/autobusowych i wynajem rowerów w tych punktach. Ocena realności zastosowania OZE w warunkach rynku polskiego i lokalizacji na terenie gminy Bukowina Tatrzańska Wyczerpywanie się zasobów paliw kopalnych oraz konieczność ograniczania emisji dwutlenku węgla sprawiają, że rośnie zainteresowanie odnawialnymi źródłami energii (OZE): energią słoneczną, wiatrową, wodną, geotermalną i energią zawartą w biomasie. Zasoby te mogą służyć zarówno do wytwarzania energii elektrycznej, jak i ciepła. Potencjał energetyczny jest pojęciem umownym, różnie interpretowanym przez poszczególnych naukowców. Istnieją duże różnice pomiędzy potencjałem teoretycznym (tzn. całkowitą sumą dostępnej energii z danego 166 ATMOTERM S.A.

167 źródła), a potencjałem technicznym (tzn. wielkością energii, którą można wyprodukować dzięki zastosowaniu odpowiednich rozwiązań technologicznych), czy też potencjałem rynkowym, przy określeniu którego bierze się pod uwagę ekonomiczny sens danego przedsięwzięcia. Wykonane na zlecenie Ministerstwa Gospodarki Studium oceniające możliwość wykorzystania OZE w poszczególnych branżach energetyki odnawialnej wskazuje, że wykorzystujemy jedynie 17% zasobów, które nadają się do wykorzystania w sposób ekonomicznie uzasadniony. Dowodzi ono, iż w Polsce istnieje znaczny niewykorzystany potencjał odnawialnych źródeł energii. Biomasa Wykorzystanie biomasy do celów energetycznych następuje przez bezpośrednie spalanie drewna, słomy, odpadków produkcji roślinnej lub roślin energetycznych (specjalnego gatunku wierzby oraz tzw. malwy pensylwańskiej itp.). Roczna produkcja ciepła z drewna w Małopolsce w 2011 roku wyniosła ,16 GJ. Dane te nie uwzględniają importu drewna spoza granic województwa ani sprzedaży gotowego opału w postaci drewna kominkowego oraz pelletu. Szacuje się, że w 2020 roku produkcja energii z drewna podwoi się i będzie wynosić GJ. Biogaz to paliwo gazowe wytwarzane przez mikroorganizmy w warunkach beztlenowych z materii organicznej. Jest on mieszaniną przede wszystkim dwutlenku węgla i metanu. Małopolskę zaliczyć należy do województw o średnim potencjale biogazu rolniczego (3,97 % potencjału krajowego). Obecnie na terenie województwa nie ma zlokalizowanej biogazowni rolniczej. Całkowity potencjał województwa w produkcji biogazu wynosi m3. Wg danych GUS 2011 w Małopolsce znajduje się 6 instalacji do produkcji energii elektrycznej z biogazu z oczyszczalni ścieków o mocy 3,7 MW, z roczną produkcją energii elektrycznej na poziomie 22,2 GWh i produkcją ciepła GJ. Odpady organiczne stanowią jeden z głównych składników odpadów komunalnych. Ulegają one naturalnemu procesowi biodegradacji, czyli rozkładowi na proste związki organiczne. Według Załącznika do Planu Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego, w Małopolsce znajduje się 28 składowisk odpadów komunalnych. Wg danych Ochrona Środowiska 2011 GUS, 26 z nich posiada instalacje odgazowywania, z czego 7 z nich odzyskuje energię z biogazu. W 2010 pozyskano 6028 GJ energii cieplnej oraz ,9 MWh energii elektrycznej 185. Energia wody Energetyka wodna wykorzystuje energię wód płynących lub stojących (zbiorniki wodne). Jest to energia odnawialna i uważana jako czysta, ponieważ jej produkcja nie wiąże się z emisją do atmosfery szkodliwych substancji gazowych. W Małopolsce do produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych wykorzystuje się głównie energię rzek. W województwie małopolskim małe elektrownie wodne działają m.in. na terenie gminy Zakopane, Myślenice, Nowy Targ (Waksmund), Zawoja oraz Kraków 186. Energia słońca Energia promieniowania słonecznego jest podstawowym źródłem energii na Ziemi. Promieniowanie słoneczne wykorzystywane jest bezpośrednio do produkcji energii elektrycznej oraz cieplnej. Cechą charakterystyczną zasobów helioenergetycznych Polski jest ich wybitnie nierównomierne rozłożenie w ciągu roku: sezon letni gromadzi 23%, a półrocze letnie średnio 77% całorocznego promieniowania słonecznego. Małopolska znajduje się w rejonie Polski o dość dobrej potencjalnej użytecznej energii słonecznej, bo tylko o ok. 9% mniejszej od rejonów o największym nasłonecznieniu, stosowanie tego typu źródeł energii jest w regionie coraz bardziej popularne Regionalny Plan Energetyczny dla województwa małopolskiego na lata Regionalny Plan Energetyczny dla województwa małopolskiego na lata Regionalny Plan Energetyczny dla województwa małopolskiego na lata ATMOTERM S.A. 167

168 Energia wiatru Polska należy do krajów średnio zasobnych w energię wiatru. Wykorzystując jej potencjał nasz kraj mógłby pokryć 17% zapotrzebowania na energię elektryczną. Odpowiednie warunki do wykorzystania energii wiatru istnieją na 1/3 powierzchni naszego kraju. Według danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) na obszarze 60 tys. km 2, czyli na około 30% terytorium kraju średnia prędkość wiatru przekracza 4 m/s. Poza tym obszarem, odpowiednie warunki do lokalizacji farm wiatrowych istnieją na powierzchni 30 tys. km 2. Potencjał techniczny energii wiatru wiąże się przede wszystkim z przestrzennym rozmieszczeniem terenów otwartych (o niskiej szorstkości podłoża i bez obiektów zaburzających przepływ powietrza). Tereny takie to w przeważającej mierze tereny użytków rolnych, których w województwie opolskim jest 602 tys. hektarów, co stanowi ok. 63% powierzchni. Istniejące dla Polski mapy warunków wiatrowych wskazują na mało korzystne warunki wiatrowe panujące w województwie opolskim 188. Poniżej przedstawiono mapę poglądową strefy energetycznej wiatru w Polsce. Rysunek 26 Mapa poglądowa strefy energetyczne wiatru w Polsce 189 Województwo małopolskie zlokalizowane jest w strefie niekorzystnej, o małych zasobach energetycznych wiatru. Jednakże na terenach o bogatej rzeźbie terenu, a taka występuje w południowej części województwa, istnieją lokalne strefy, w których wiatry mają korzystne własności energetyczne. Lokalne warunki klimatyczne i terenowe, sprzyjające rozwojowi energetyki wiatrowej występują m.in. na Przysłopie w Zawoi oraz na terenie gminy Rytro (powiat nowosądecki). Obecnie w Małopolsce zainstalowane są 3 MW mocy w 11 wiatrakach. Roczna produkcja wynosi 6 GWh 190. Energia geotermalna Energia geotermalna w Polsce jest konkurencyjna pod względem ekologicznym i ekonomicznym w stosunku do pozostałych źródeł energii. Energia ta, możliwa w najbliższej perspektywie do pozyskania dla celów 188 Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej 189 Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej 190 Regionalny Plan Energetyczny dla województwa małopolskiego na lata ATMOTERM S.A.

169 praktycznych (głównie w ciepłownictwie) zgromadzona jest w gorących, suchych skałach, parach wodnych i wodach wypełniających porowate skały. Rysunek 27 Mapa gęstości ziemskiego strumienia cieplnego dla obszaru Polski 191 Podziemne wody geotermalne, jako czysty ekologicznie nośnik energii, mogą odegrać ważną rolę w wielu regionach Polski, w tym również na terenie Małopolski. Szczególnie cenne może być wykorzystanie energii geotermalnej na obszarach o unikatowych walorach przyrodniczych, w parkach narodowych i krajobrazowych oraz w miastach, w których zanieczyszczenie gazowo-pyłowe jest szczególnie uciążliwe wskutek spalania tradycyjnych nośników energii. Małopolska jest właśnie typowym przykładem takiego obszaru. Pierwsze prace dotyczące warunków występowania i możliwości wykorzystania wód geotermalnych na obszarze Małopolski związane były z rejonem Podhala, gdzie stwierdzono szczególnie korzystne warunki hydrotermalne w podłożu niecki podhalańskiej. W województwie małopolskim od 1994 r. wykorzystuje się energię geotermalną. Pierwsza instalacja powstała na terenie miejscowości Bańska Niżna, która w całości zasilana była ciepłem geotermalnym. 191 Państwowy Instytut Geologiczny ATMOTERM S.A. 169