Transgraniczna Orientacja Zawodowa polsko-niemiecki poradnik dla nauczycieli

Transkrypt

1 Transgranizna Orientaja Zawodowa polsko-niemieki poradnik dla nauzyieli Kariera bez Grani Karriere ohne Grenzen Transgranizna Orientaja Zawodowa w Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa

2 Impressum Wydawa Internationales Begegnungszentrum St. Marienthal PONTES-Agentur Karriere ohne Grenzen Kariera bez Grani St. Marienthal Ostritz Autorzy Ewa Miłuh-Szewzyk (Wstęp, Część I: 2.1, 3.1, 3.2, 4.1, Część II: 1, 2, 2.1, 2.2, 2.3, 2.4, 2.4.3, 3, 4, Załąznik-Metody) Marta Anna Trzeiak (Część I:1, 2.2, Część II: 2.4, 2.4.1, 2.4.2, 2.4.4) Dr. Regina Gellrih: Wstęp Olaf Matthei-Soha (Część II: 4.2) Andrea Kretshmar (Część I: 3.3, Część II: 2.4.4) Przy wspariu Betina Bönsh, Sabine Kunert, Tinko Fritshe-Treffkorn, Andrzej Dąbek, Dr. Mathias Piwko, Zygmunt Rzuidło, Małgorzata Luińska, Magdalena Działoszyńska Redakja Olaf Matthei-Soha, Dr. Regina Gellrih, Marzena Łukowiak, Marta Anna Trzeiak, Agnieszka Wieiołkowska, Agnieszka Bomersbah Tłumazenie Olaf Matthei-Soha Karolina Larek-Drewniak Skład grafizny i druk Lausitzer Drukhaus GmbH na zleenie IBZ St. Marienthal Projekt GmbH Nakład: sztuk, Sierpień 2014 Podręznik powstał w ramah projektu Kariera bez Grani Karriere ohne Grenzen Transgranizna Orientaja Zawodowa w polsko-niemiekiej zęśi Euroregionu Neisse-Nisa-Nysa realizowanego przez Agenję PONTES w Międzynarodowym Centrum Spotkań St. Marienthal (Internationales Begegnungszentrum St. Marienthal) (Niemy) i Dolnośląską Izbę Rzemieślnizą we Wroławiu (Polska). Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramah Programu Operayjnego Współpray Transgraniznej Polska Saksonia /

3 Przedmowa... 5 Wstęp... 7 Część I: Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej 1 Euroregion Neisse-Nisa-Nysa Droga do zawodu 2.1 System oświaty w Polse Wyhowanie przedszkolne Szkolnitwo Kształenie zawodowe System kształenia w Saksonii Edukaja ogólnokształąa System kształenia zawodowego Kompetenje potrzebne w żyiu zawodowym Kompetenje kluzowe Kompetenje kluzowe istotne w Transgraniznej Orientaji Zawodowej Kompetenje euroregionalne Perspektywy zawodowe Branże przyszłośi Potenjał transgraniznego rynku pray i gospodarki w euroregionie Część II: 1 Zajęia z uzniami wybór zawodu Projekt edukayjny w Transgraniznej Orientaji Zawodowej Przykład projektu edukayjnego Senariusze projektów - poznajemy zawody w Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa Metody i narzędzia do wykorzystania w Transgraniznej Orientaji Zawodowej Realizaja transgraniznyh spotkań w zakresie orientaji zawodowej Przygotowanie spotkania Zaleenia do przygotowywania spotkania międzykulturowego Praktyzna realizaja spotkania Przykłady dobryh praktyk w Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa Praa z rodziami Realizaja warsztatów z rodziami w zakresie kompetenji kluzowyh Metody ewaluaji Narzędzia diagnostyzne, umożliwiająe rozpoznanie potenjału uznia, pomone przy wyborze zawodu Możliwośi i predyspozyje zawodowe uzniów Rodzaje inteligenji Preferenje Style myślenia Wiedza i umiejętnośi ułatwiająe podejmowanie trafnyh deyzji w wyborze zawodu Typy osobowośi zawodowyh Test osobowośi Styl uzenia się - diagnoza Test skłonnośi zawodowyh Test wyboru zawodu Załąznik Przedstawienie projektu Kariera bez Grani Karriere ohne Grenzen Podziękowania Literatura Płyta CD z publikają i opisem metod w dwóh językah 3

4

5 Przedmowa Szanowni Państwo, przekazujemy Państwu poradnik poświęony zagadnieniom transgraniznej orientaji zawodowej w Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa. Został on wypraowany w ramah polsko - niemiekiego projektu Kariera bez grani - Karriere ohne Grenzen realizowanego wspólnie przez Dolnośląską Izbę Rzemieślnizą we Wroławiu i Agenję PONTES w Międzynarodowym Centrum Spotkań St. Marienthal. Na jego zawartość mieli wpływ eksperi, dorady zawodowi, nauzyiele oraz uzniowie zaangażowani w realizaję projektu. Dla euroregionu istotne jest określenie możliwyh kierunków rozwoju w zakresie edukaji i kształenia zawodowego z uwzględnieniem przyszłego zapotrzebowaniem na rynku pray. W tym poradniku skonentrowaliśmy się na przydatnyh informajah i metodah wsparia wyboru przez uzniów najlepszej śieżki kształenia zawodowego, dostosowanego do indywidualnyh predyspozyji i speyfiki regionalnego rynku. Zapewnienie odpowiednih kadr dla gospodarki jest zadaniem bardzo ważnym, a transgranizny rynek pray w euroregionie potrzebuje wykwalifikowanyh praowników i oferuje możliwość pray po obu stronah graniy. Warto też zwróić uwagę na dualny system kształenia (teoria w szkole i praktyka u przedsiębiory), stosowany zarówno w Niemzeh, jak i w polskim rzemiośle, który daje młodym ludziom doskonałe przygotowanie i zwiększa szanse na zaistnienie na transgraniznym rynku pray. Orientaja zawodowa nabiera też oraz większego znazenia na tle istniejąyh zmian demografiznyh. Deyzje polskih i niemiekih uzniów o wyborze kształenia zawodowego są deyzjami o przyszłośi i rozwoju naszego wspólnego Euroregionu. W związku z tym koniezne jest dobre przygotowanie dla podjęia trafnego wyboru W tej publikaji zawarte są najbardziej przydatne informaje, materiały i metody, które umożliwią praę nauzyielom po obu stronah graniy. Dwujęzyzne opraowanie stanowi wzbogaenie treśi nauzania w polskih gimnazjah i niemiekih szkołah średnih i będzie służyć nam wszystkim. Mamy nadzieję, że publikaja ta znajdzie szerokie zastosowanie w szkołah euroregionu. Zapraszamy do lektury! Zbigniew Ładziński Prezes Dolnośląskiej Izby Rzemieślnizej we Wroławiu Dr Regina Gellrih Kierownik Agenji PONTES / / 5 5

6

7 Wstęp Przyszłość, to nie skutek wyboru pomiędzy alternatywnymi śieżkami, jakie oferuje nam teraźniejszość, lez miejse, które jest tworzone najpierw przez umysł i wolę, potem Przyszłość, przez działanie. to skutek Przyszłość wyboru nie pomiędzy jest miejsem, alternatywnymi do którego śieżkami, zmierzamy, jakie lez oferuje które nam stwarzamy. teraźniejszość, Prowadząe lez miejse, do niego które drogi jest tworzone nie mogą zostać najpierw odnalezione, przez umysł lez i muszą wolę, potem zostać przez zbudowane, działanie. Przyszłość a związane nie z tym jest miejsem, działanie do zmienia którego zarówno zmierzamy, budownizego, lez które stwarzamy. Prowadząe do niego drogi nie mogą zostać odnalezione, jak i ostatezny lez muszą el. zostać zbudowane, a związane z tym działanie zmienia zarówno budownizego, Barbara jak i ostatezny De Angelis el. 1 trener rozwoju osobistego, USA Barbara De Angelis 1 trener rozwoju osobistego, USA Nasz świat zmienia się dynamiznie: młode pokolenie Polaków i Niemów, które właśnie odkrywa dla Wstęp siebie rynek pray, wyrosło w klimaie gospodarki wolnorynkowej, w erze nowozesnyh tehnologii informayjnyh. Ih styl żyia wyraża się we wszehobenym stosowaniu formatów mp3, SMS-ów Nasz świat zmienia się dynamiznie: młode pokolenie Polaków i Niemów, które właśnie odkrywa dla oraz komunikaji w mediah społeznośiowyh. Jednoześnie w umiędzynarodowionym siebie rynek pray, wyrosło w klimaie gospodarki wolnorynkowej, w erze nowozesnyh tehnologii społezeństwie wiedzy wzrastają wymagania przedsiębiorstw i instytuji w stosunku do informayjnyh. Ih styl żyia wyraża się we wszehobenym stosowaniu formatów mp3, SMS-ów wykwalifikowanyh praowników. Opróz wiedzy i umiejętnośi spejalistyznyh oraz większą rolę oraz komunikaji w mediah społeznośiowyh. Jednoześnie w umiędzynarodowionym odgrywa dobra znajomość języka ojzystego i języków obyh, zadaniowe podejśie do pray, społezeństwie wiedzy wzrastają wymagania przedsiębiorstw i instytuji w stosunku do umiejętność komunikaji (międzynarodowej) i pray w zespole, elastyzność, kreatywność, wysokie wykwalifikowanyh praowników. Opróz wiedzy i umiejętnośi spejalistyznyh oraz większą rolę zaangażowanie w miejsu pray, aż do umiejętnośi stworzenia równowagi pomiędzy praą a żyiem odgrywa dobra znajomość języka ojzystego i języków obyh, zadaniowe podejśie do pray, prywatnym. umiejętność komunikaji (międzynarodowej) i pray w zespole, elastyzność, kreatywność, wysokie zaangażowanie Aby sprostać wymaganiom w miejsu pray, praodawów, aż do umiejętnośi młodzi stworzenia ludzie muszą równowagi odpowiednio pomiędzy wześnie praą a żyiem zostać prywatnym. przygotowani do żyia zawodowego. Rodzina, szkoła i inne instytuje, które przygotowują młodyh ludzi do wyboru zawodu, podjęia edukaji zawodowej i wkrozenia na rynek pray, powinny Aby sprostać wymaganiom praodawów, młodzi ludzie muszą odpowiednio wześnie zostać uwzględniać potrzeby i ozekiwania młodego pokolenia, jak i obeną sytuaję na rynku pray. przygotowani do żyia zawodowego. Rodzina, szkoła i inne instytuje, które przygotowują młodyh ludzi W niemieko-zesko-polskim do wyboru zawodu, podjęia Euroregionie edukaji Neisse-Nisa-Nysa zawodowej i wkrozenia (ERNNN), który na rynek jest obszarem pray, powinny głównie uwzględniać rolnizym i słabo potrzeby rozwiniętym i ozekiwania strukturalnie, młodego pokolenia, młodzi ludzie jak i obeną stoją przed sytuaję szzególnymi na rynku pray. wyzwaniami. Częśiej, niż gdzie indziej, opuszzają swój region, aby budować przyszłość w prosperująyh W niemieko-zesko-polskim Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa (ERNNN), który jest obszarem głównie entrah. Jednoześnie, w wyniku takiego rozwoju demografiznego, regionalne przedsiębiorstwa rolnizym i słabo rozwiniętym strukturalnie, młodzi ludzie stoją przed szzególnymi wyzwaniami. oraz zęśiej mają problem ze znalezieniem fahowów. Częśiej, niż gdzie indziej, opuszzają swój region, aby budować przyszłość w prosperująyh entrah. W jaki wię Jednoześnie, sposób można w wyniku młodym takiego ludziom rozwoju mieszkająym demografiznego, w tym regionie regionalne odpowiednio przedsiębiorstwa wześnie oraz pokazać zęśiej pespektywy mają problem żyia ze oraz znalezieniem perspektywy fahowów. zawodowe? Jak wyostrzyć ih postrzeganie na potenjał transgraniznego rynku gospodarzego i rynku pray, zbudować most pomiędzy W jaki wię sposób można młodym ludziom mieszkająym w tym regionie odpowiednio wześnie zainteresowaniami młodyh ludzi oraz wzrastająym zapotrzebowaniem przedsiębiorstw i plaówek pokazać pespektywy żyia oraz perspektywy zawodowe? Jak wyostrzyć ih postrzeganie na w euroregionie na wykwalifikowanyh spejalistów? potenjał transgraniznego rynku gospodarzego i rynku pray, zbudować most pomiędzy zainteresowaniami Temu zagadnieniu młodyh poświęony ludzi jest oraz polsko-niemieki wzrastająym zapotrzebowaniem projekt Kariera bez przedsiębiorstw Grani - Karriere i plaówek ohne w Grenzen euroregionie wspólnie na wykwalifikowanyh realizowany przez spejalistów? Agenję PONTES w Międzynarodowym Centrum Spotkań St. Marienthal (Internationales Begegnungszentrum St. Marienthal) oraz Dolnośląską Izbę Rzemieślnizą Temu zagadnieniu poświęony jest polsko-niemieki projekt Kariera bez Grani - Karriere ohne we Wroławiu. Celem projektu jest stworzenie wspólnyh instrumentów dla Transgraniznej Orientaji Grenzen wspólnie realizowany przez Agenję PONTES w Międzynarodowym Centrum Spotkań St. Zawodowej (TOZ) w Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa. Kierowany jest on szzególnie do uzniów Marienthal (Internationales Begegnungszentrum St. Marienthal) oraz Dolnośląską Izbę Rzemieślnizą w wieku od 12 lat, zamieszkująyh polską i niemieką zęść euroregionu, tj. uzniów gimnazjów we Wroławiu. Celem projektu jest stworzenie wspólnyh instrumentów dla Transgraniznej Orientaji w województwie dolnośląskim i uzniów siódmyh klas w saksońskih szkołah średnih. 2 Zawodowej (TOZ) w Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa. Kierowany jest on szzególnie do uzniów w wieku od 12 lat, zamieszkująyh polską i niemieką zęść euroregionu, tj. uzniów gimnazjów w województwie dolnośląskim i uzniów siódmyh klas w saksońskih szkołah średnih. 2 1 Angelis, De, B., zob.: Część I, Rozdział 2. Droga do zawodu. 1 Angelis, De, B., zob.: Część I, Rozdział 2. Droga do zawodu

8 Pojęie Transgranizna Orientaja Zawodowa (TOZ) obejmuje w tym kontekśie wszystkie aktywnośi i działania szkolne oraz pozaszkolne, które skierowane są do młodzieży i któryh elem jest umożliwienie młodym ludziom samodzielnego wyboru zawodu oraz samodzielnego planowania drogi zawodowej i żyiowej z wykorzystaniem regionalnyh szans i możliwośi w Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa. Działania Transgraniznej Orientaji Zawodowej mają nie tylko wspierać młodyh ludzi po obu stronah graniy w poprawie ih kompetenji do dokonania wyboru zawodu. 3 Mają się również przyzynić do aktywnego rozwoju ih osobowośi i sprostania wymogom nowozesnego środowiska pray oraz żyia we wspólnym Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa. Z tego względu w proes Transgraniznej Orientaji Zawodowej włązonyh jest wiele podmiotów: młodzi ludzie, ih rodzie, szkoły, przedsiębiorstwa, plaówki, instytuje doradztwa zawodowego oraz zrzeszenia i organizaje społezne. Spojrzenie na potenjał wspólnego euroregionu oraz na wspólny transgranizny rynek pray wymaga śisłej współpray oraz wymiany pomiędzy podmiotami po obu stronah graniy. Niniejszy polsko-niemieki poradnik Transgraniznej Orientaji Zawodowej powstał w ramah projektu Kariera bez grani - Karriere ohne Grenzen w wyniku współpray oraz intensywnej transgraniznej wymiany doświadzeń polskih i niemiekih ekspertów w zakresie tematyki związanej z orientają zawodową w różnyh istotnyh dla niej obszarah. Publikaja ta skierowana jest przede wszystkim do polskih i niemiekih nauzyieli w regionie przygraniznym i ma być dla nih pomonym narzędziem metodyzno-dydaktyznym. Uzniowie i rodzie powinni w proesie orientaji zawodowej wykorzystać możliwośi i szanse na kształenie się i możliwość podjęia pray po obu stronah graniy. Uzniowie powinni też mieć możliwość podejmowania dobryh deyzji związanyh z przyszłym żyiem zawodowym i prywatnym. Pierwsza zęść poradnika zawiera podstawowe informaje dotyząe potenjału transgraniznego rynku pray w Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa, perspektyw zawodowyh oraz branż przyszłośi, wymogów praodawów dotyząyh kompetenji ih przyszłyh praowników oraz możliwyh dróg do zdobyia zawodu w ramah systemów edukaji (zawodowej) w Polse i Saksonii. Istotą przewodnika jest jego druga zęść z praktyznymi metodyzno-dydaktyznymi materiałami do pray z uzniami i rodziami. Głównym elementem jest metoda transgraniznej pray projektowej w zakresie orientaji zawodowej. Na pozątku szzegółowo opisane są wszystkie kroki realizaji projektu edukayjnego Poznajemy zawody w Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa". Projekt ten jest uzupełniony przez różnorodne materiały dotyząe metod oraz instrumentów orientaji zawodowej wykorzystywanyh w Polse zy Saksonii. Mogą one zostać włązone w transgranizną wymianę oraz podzas przygotowywania spotkań międzynarodowyh na temat orientaji zawodowej. Przedstawione są opisy przykładowyh senariuszy projektów wraz z listami kontrolnymi i materiałami do pray, a także uznanymi proesami diagnostyznymi w orientaji zawodowej. Wszystkie zawarte w tym przewodniku informaje, materiały metodyzno-dydaktyzne oraz narzędzia były intensywnie omawiane przez niemiekih i polskih nauzyieli podzas kilkudniowyh warsztatów organizowanyh w ramah projektu Kariera bez grani" i testowane podzas pray z uzniami z obu krajów. Treśi tej publikaji niosą ze sobą wiedzę z zakresu transgraniznej orientaji zawodowej, która jest wartośiowa także dla pray pedagogiznej w innyh regionah (szzególnie przygraniznyh). Polsko-niemieki przewodnik dostarzy nauzyielom różnorodnyh narzędzi do transgraniznej orientaji zawodowej. Ih zastosowanie ma zainteresować młodyh ludzi szansami i potenjałem regionu przygraniznego tak, aby zostali w tym regionie i wspólnie go kształtowali. 3 Umiejętność elowego pozyskiwania informaji w zakresie zawodów, dróg do zdobyia zawodu itp. oraz ih wykorzystania, zob.: Dibbern, H.,

9 Część I Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej 9

10 Teil I: Teil I: Część I Grundlagen Grundlagen der Grenzübershreitend der Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej 1 1 Die Euroregion Die Euroregion Neisse-Nisa-Nysa Neisse-Nisa-Nysa (ERNNN) (ERNNN) ERNNN -wurde ERNNN wurde gegründet 1991 gegründet als als erste gesellshaftlih erste gesellshaftlih anerkannte anerkannte Form der Form grenzübershreitenden der grenzübershreitenden Zusammenarbeit Zusammenarbeit zwishen zwishen Deutshland, Deutshland, Tshehien Tshehien und und Polen. Polen. Das ein altes m gem eine ERNNN ERNNN ist eine freiwillige ist eine freiwillige Interessengemeinshaft deutsher, deutsher, polnisher polnisher und tshehisher und tshehisher Städte, Gemeinden, Städte, Gemeinden, Landkreise Landkreise und und Institutionen, Institutionen, die auf der die Grundlage auf der Grundlage einer Rahmenvereinbarung einer Rahmenvereinbarung zusammenarbeiten. zusammenarbeiten. Zukunftsbranhen: Zukunftsbranhen: Tourismus- Tourismus- und Freizeitwirtshaft und Freizeitwirtshaft Mashinen- Mashinen- und Anlagenbau, und Anlagenbau, Metallbearbeitung Metallbearbeitung Textilindustrie Textilindustrie und -handwerk und -handwerk Kunststofftehnik Kunststofftehnik Nahrungs- ERNNN Nahrungs- und Genussmittelindustrie und Genussmittelindustrie Energiewirtshaft został Energiewirtshaft utworzony und erneuerbare w und 1991roku erneuerbare Energien jako pierwsza Energien uznana forma transgraniznej współpray pomiędzy Polską, Niemami i Czehami. ERNNN jest dobrowolną wspólnotą interesów niemiekih, zeskih i polskih gmin, miast powiatów i organizaji, które współpraują na podstawie uzgodnionyh wspólnie założeń. Obszar ERNNN jest liząym sobie ponad tysią lat terenem osadnizym, zarówno ze zmieniająymi się jak również i wspólnymi władami, unikalnym pod względem geopolityznym regionem o wyjątkowym bagażu kulturalno-historyznym i bogatej oferie turystyznej. Powierzhnia ERNNN wynosi około 13 tysięy km 2. W Euroregionie żyje około 1,6 miliona mieszkańów. Polay, Niemy, Czesi i Serbołużyzanie tworzą transgranizną wspólnotę. Branże przyszłośi Turystyka i rekreaja Budowa maszyn i instalaji, obróbka metalu Przemysł tekstylny i rzemiosło Produkja wyrobów z gumy i tworzyw sztuznyh Przemysł artykułów spożywzyh i używek Gospodarka energetyzna i energie odnawialne tour Die Flähe Die def üb In der EurI Millio Deutshe, De Sorben bilden Sorb G 10

11 Część I Część I I Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Podstawy Transgraniznej Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Orientaji Zawo 2 Droga do zawodu do zawodu Nie otrzymujemy Nie otrzymujemy mądrośi tak; mądrośi musimy odkryć ot tak; ją dla musimy siebie odbywają odkryć ją dla siebie od podróż, której podróż, nikt za nas której odbyć nikt nie może za nas ani jej odbyć nam zaoszzędzić. nie może ani jej nam zaos Marel Proust pisarz franuski Mar pisarz f 2.1 System oświaty oświaty w Polse w Polse System edukaji edukaji w Polse w Polse jest zarządzany jest zarządzany i nadzorowany i przez nadzorowany Ministerstwo przez Edukaji Ministerstwo E Narodowej, które które odpowiada odpowiada za ały system za ały kształenia system i wyhowania kształenia za i wyjątkiem wyhowania szkolnitwa za wyjątkiem szk wyższego, które które podlega podlega Ministerstwu Ministerstwu Nauki i Szkolnitwa Nauki i Wyższego. Szkolnitwa 4 Wyższego. 4 Kształenie i edukaję i edukaję w Polse w reguluje Polse ustawa reguluje o systemie ustawa oświaty, o systemie 5 która określa oświaty, strukturę 5 która określa s kształenia i wyhowania i wyhowania oraz rodzaje oraz szkół rodzaje i plaówek szkół wyhowania i plaówek i opieki. wyhowania System oświaty i opieki. System w Polse obejmuje instytuje instytuje opisane poniżej. opisane poniżej Wyhowanie przedszkolne przedszkolne Edukaja przedszkolna to pierwszy to pierwszy szzebel systemu szzebel oświaty. systemu W Polse oświaty. rozpozyna W się Polse ją rozpozyn w wieku 3 lat. 3 lat. Uzęszzanie Uzęszzanie do przedszkoli do przedszkoli dziei 3-4-letnih dziei jest 3-4-letnih dobrowolne. Deyzję jest dobrowolne. w tej Deyz sprawie podejmują rodzie. rodzie. Od 1 września Od września r., w związku 2011 z r., planowanym w związku obniżeniem z planowanym wieku obniżeniem szkolnego dziei dziei 5-letnie 5-letnie mają obowiązkowe mają obowiązkowe rozne przygotowanie rozne przedszkolne, przygotowanie realizowane przedszkolne, real w przedszkolah i innyh i innyh formah formah wyhowania wyhowania przedszkolnego. przedszkolnego. Przedszkole realizuje Przedszkole programy realizuje p wyhowania przedszkolnego uwzględniająe uwzględniająe podstawę programową podstawę wyhowania programową wy przedszkolnego, zapewnia zapewnia bezpłatne bezpłatne nauzanie, nauzanie, wyhowanie i opiekę. wyhowanie i opiekę Szkolnitwo Obowiązek szkolny szkolny dotyzy dotyzy dziei i młodzieży dziei i w młodzieży wieku 6-16 lat, w wieku natomiast 6-16 obowiązek lat, natomiast nauki, który obowiązek nau może być być realizowany w formah w formah szkolnyh lub pozaszkolnyh, lub pozaszkolnyh, odnosi się do młodzieży odnosi w wieku się do młodzieży lat. lat. Zgodnie z ustawą z ustawą o systemie o systemie oświaty szkoły oświaty dzielą szkoły się na publizne, dzielą się oferująe na publizne, bezpłatną naukę oferująe bezpłatn w ramah podstawy podstawy programowej programowej oraz szkoły oraz niepublizne. szkoły Szkoły niepublizne. Szkoły to szkoły niepublizne to społezne, szkoły szkoły związków związków wyznaniowyh wyznaniowyh oraz szkoły prywatne. oraz szkoły Szkoły prywatne. niepublizne Szkoły mają niepublizn prawo wydawać świadetwa świadetwa uznawane uznawane przez szkoły przez publizne szkoły i uzelnie publizne wyższe. Różnią i uzelnie się od wyższe. Różni szkół publiznyh zindywidualizowanymi programami programami nauzania. nauzania. Szkoła zapewnia bezpłatne bezpłatne nauzanie nauzanie w zakresie w ramowyh zakresie planów ramowyh nauzania. planów Realizuje nauzania. R programy nauzania uwzględniająe uwzględniająe podstawę programową podstawę kształenia programową ogólnego, kształenia a w przypad- ogólnego, a w p ku szkoły prowadząej kształenie kształenie zawodowe zawodowe również podstawę również programową podstawę kształenia programową ksz w zawodah. Realizuje Realizuje ustalone ustalone zasady oeniania, zasady klasyfikowania oeniania, i klasyfikowania promowania uzniów i promowania oraz uzni przeprowadzania egzaminów egzaminów i sprawdzianów, i sprawdzianów, a także umożliwia a także uzyskanie umożliwia świadetw uzyskanie lub świade dyplomów państwowyh. 4 Stan na zob.: Stan Ustawa na na zob.: Ustawa Ustawa

12 Część I Część Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Szkoły dzielą się na następująe typy: szkoła podstawowa, 6-letnia, w ostatnim roku nauki przeprowadza się sprawdzian, gimnazjum, trzyletnie, w którym w ostatnim roku nauki przeprowadza się egzamin, szkoły ponadgimnazjalne: - lieum ogólnokształąe trzyletnie, którego ukońzenie umożliwia uzyskanie świadetwa dojrzałośi po zdaniu egzaminu maturalnego; - tehnikum zteroletnie, ukońzenie którego umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzająego kwalifikaje zawodowe po zdaniu egzaminów potwierdzająyh kwalifikaje w zawodzie, a także uzyskanie świadetwa dojrzałośi po zdaniu egzaminu maturalnego; - zasadniza szkoła zawodowa trzyletnia, której ukońzenie umożliwia uzyskanie dokumentu potwierdzająego kwalifikaje zawodowe po zdaniu egzaminów potwierdzająyh kwalifikaje w danym zawodzie (np. egzaminu zeladnizego), a także dalsze kształenie poząwszy od klasy drugiej lieum ogólnokształąego dla dorosłyh; - szkoła poliealna dla osób posiadająyh wykształenie średnie, o okresie nauzania nie dłuższym niż 2,5 roku. Umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzająego kwalifikaje zawodowe po zdaniu egzaminów potwierdzająyh kwalifikaje w danym zawodzie; - szkoła spejalna trzyletnia, przysposabiająa do pray dla uzniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znaznym oraz dla uzniów z niepełnosprawnośiami sprzężonymi. Jej ukońzenie umożliwia uzyskanie świadetwa potwierdzająego przysposobienie do pray. szkoły artystyzne. W ramah przedstawionego powyżej podziału, w poszzególnyh typah szkół można wymienić: szkoły podstawowe, w tym: spejalne, integrayjne, z oddziałami integrayjnymi i sportowymi, sportowe i mistrzostwa sportowego, gimnazja, w tym: spejalne, integrayjne, dwujęzyzne, z oddziałami integrayjnymi, dwujęzyznymi, sportowymi i przysposabiająymi do pray, sportowe i mistrzostwa sportowego, szkoły ponadgimnazjalne, w tym: spejalne, integrayjne, dwujęzyzne, z oddziałami integrayjnymi, dwujęzyznymi i sportowymi, sportowe, mistrzostwa sportowego, rolnize i leśne. Sprawdzian i egzamin gimnazjalny, egzamin maturalny oraz egzaminy eksternistyzne są przeprowadzane na podstawie wymagań określonyh w podstawie programowej kształenia ogólnego. Egzamin potwierdzająy kwalifikaje w zawodzie jest przeprowadzany na podstawie wymagań określonyh w podstawie programowej kształenia w zawodah. Przeprowadzają je Okręgowe Komisje Egzaminayjne, a dla zawodów rzemieślnizyh izby rzemieślnize. Wykształenie: podstawowe posiada osoba, która ukońzyła szkołę podstawową lub ukońzyła podstawowe studium zawodowe, gimnazjalne posiada osoba, która ukońzyła gimnazjum, zawodowe posiada osoba, która ukońzyła zasadnizą szkołę zawodową lub inną szkołę równorzędną, zdała egzamin, ukońzyła kwalifikayjne kursy zawodowe w zakresie kwalifikaji wyodrębnionyh w danym zawodzie, uzyskała dokument potwierdzająy kwalifikaje zawodowe (np. świadetwo zeladnize), 12 12

13 Część I Część Część I Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej średnie posiada osoba, która ukońzyła szkołę ponadpodstawową (system kształenia średnie w Polse w posiada latah ) osoba, która 6 lub ukońzyła szkołę ponadgimnazjalną szkołę ponadpodstawową (nowy (system kształenia). w Polse w latah ) 6 lub szkołę ponadgimnazjalną (nowy system kształenia). Pozostałe plaówki Pozostałe plaówki W systemie oświaty, poza przedszkolami i szkołami, wymienić należy plaówki oświatowowyhowawze, W systemie oświaty, w tym szkolne poza przedszkolami shroniska młodzieżowe, i szkołami, umożliwiająe wymienić należy rozwijanie plaówki zainteresowań oświatowowyhowawze, uzdolnień oraz w różnyh tym szkolne form organizaji shroniska zasu młodzieżowe, wolnego, umożliwiająe tj.: rozwijanie zainteresowań i i uzdolnień plaówki oraz różnyh kształenia form organizaji ustawiznego, zasu plaówki wolnego, kształenia tj.: praktyznego oraz ośrodki doskonalenia plaówki kształenia zawodowego, ustawiznego, umożliwiająe plaówki uzyskanie kształenia wiedzy, praktyznego umiejętnośi oraz i kwalifikaji ośrodki zawodowyh, doskonalenia zawodowego, umożliwiająe uzyskanie wiedzy, umiejętnośi i kwalifikaji plaówki zawodowyh, artystyzne (ogniska) umożliwiająe rozwijanie zainteresowań i uzdolnień artystyznyh. plaówki artystyzne (ogniska) umożliwiająe rozwijanie zainteresowań i uzdolnień artystyznyh. Działają również poradnie psyhologizno-pedagogizne, młodzieżowe ośrodki wyhowawze, młodzieżowe Działają również ośrodki poradnie sojoterapii, psyhologizno-pedagogizne, spejalne ośrodki młodzieżowe szkolno-wyhowawze, ośrodki wyhowawze, plaówki zapewniająe młodzieżowe opiekę ośrodki i wyhowanie sojoterapii, uzniom spejalne w okresie ośrodki pobierania szkolno-wyhowawze, nauki poza miejsem plaówki stałego zamieszkania zapewniająe (internaty opiekę i wyhowanie szkolne, bursy, uzniom akademiki), w okresie zakłady pobierania kształenia nauki i poza plaówki miejsem doskonalenia stałego nauzyieli, zamieszkania biblioteki (internaty pedagogizne szkolne, bursy, zy kolegia akademiki), praowników zakłady kształenia służb społeznyh. i plaówki doskonalenia nauzyieli, biblioteki pedagogizne zy kolegia praowników służb społeznyh Kształenie zawodowe Kształenie zawodowe System kształenia zawodowego to zwarty układ instytuji oświatowo-wyhowawzyh, zakładów produkyjno-usługowyh, System kształenia zawodowego w któryh to zwarty odbywa układ instytuji się przygotowanie oświatowo-wyhowawzyh, zawodowe, kształenie zakładów zawodowe produkyjno-usługowyh, oraz doskonalenie w zawodowe. któryh odbywa System, się który przygotowanie rozwijał się i doskonalił zawodowe, przez kształenie wiele lat, aktualnie zawodowe obejmuje: oraz doskonalenie zawodowe. System, który rozwijał się i doskonalił przez wiele lat, aktualnie 1) W zakresie obejmuje: przygotowania zawodowego: indywidualną naukę zawodu realizowaną pod 1) opieką W zakresie mistrza przygotowania w zakładah zawodowego: rzemieślnizyh, indywidualną naukę bezpośrednio naukę zawodu przy stanowisku realizowaną pray pod w opieką zakładzie mistrza bądź w w zakładah entrah kształenia rzemieślnizyh, zawodowego. naukę bezpośrednio przy stanowisku pray 2) W w zakładzie zakresie kształenia bądź w entrah zawodowego kształenia realizowanego zawodowego. w szkole i w zakładah pray: 2) W a) zakresie szkoły zasadnize kształenia na zawodowego podbudowie realizowanego programowej szkoły w szkole podstawowej i w zakładah (dotyzy pray: osób, które a) szkoły ukońzyły zasadnize ośmioklasową na podbudowie szkołę podstawową) programowej 7 szkoły oraz zasadnize podstawowej szkoły (dotyzy zawodowe osób, które na ukońzyły podbudowie ośmioklasową programowej szkołę gimnazjum, podstawową) któryh 7 ukońzenie oraz zasadnize daje wykształenie szkoły zawodowe ogólne na i podbudowie zasadnize zawodowe, programowej gimnazjum, któryh ukońzenie daje wykształenie ogólne b) średnie i zasadnize szkoły zawodowe, - tehnika i szkoły równorzędne, które dają wykształenie b) średnie ogólne szkoły i zawodowe, - z tehnika możliwośią i szkoły uzyskania równorzędne, świadetwa które dojrzałośi dają wykształenie oraz szkoły poliealne średnie ogólne i i zawodowe, pomaturalne, z możliwośią dająe uzyskania możliwość świadetwa uzupełnienia dojrzałośi wykształenia oraz szkoły ogólnokształąego poliealne i pomaturalne, o wykształenie dająe zasadnize możliwość zawodowe uzupełnienia lub średnie zawodowe, wykształenia ) szkoły ogólnokształąego wyższe, o wykształenie zasadnize zawodowe lub średnie zawodowe, d) ) szkoły wyższe, dla praująyh: zasadnize szkoły zawodowe, tehnika, średnie studia d) zawodowe, szkoły dla praująyh: zasadnize szkoły zawodowe, tehnika, średnie studia e) szkoły zawodowe, zawodowe spejalne dla młodzieży z wadami słuhu, wzroku, a także młodzieży e) przewlekle szkoły zawodowe horej i spejalne niedostosowanej dla młodzieży społeznie z wadami oraz upośledzonej słuhu, wzroku, umysłowo. a także młodzieży 3) W zakresie przewlekle doskonalenia horej i niedostosowanej zawodowego: społeznie oraz upośledzonej umysłowo. 3) a) W zakresie kursy zawodowe doskonalenia różnyh zawodowego: stopni, b) a) kursy kwalifikayjne, zawodowe różnyh stopni, b) kursy kwalifikayjne, 6 zob.: Ustawa zob.: ibidem Ustawa ibidem

14 Część I Część I Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Podstawy Podstawy Transgraniznej Transgraniznej Orientaji Orientaji Zawodowej Zawodowej ) kursy doskonalenia zawodowego, ) kursy doskonalenia zawodowego, d) studia podyplomowe i inne. d) studia podyplomowe i inne. System kształenia zawodowego odpowiada na potrzeby współzesnego rynku pray, dzięki System kształenia zawodowego odpowiada na potrzeby współzesnego rynku pray, dzięki zmianom, które dotyzą: zmianom, które dotyzą: zmodyfikowanej klasyfikaji zawodów szkolnitwa zawodowego uwzględnieniem zmodyfikowanej klasyfikaji zawodów szkolnitwa zawodowego z uwzględnieniem podziału zawodów na kwalifikaje oddzielnie potwierdzane proesie kształenia, podziału zawodów na kwalifikaje oddzielnie potwierdzane w proesie kształenia, egzaminów na poszzególne kwalifikaje, odbywająyh się trakie nauki szkolnej, po egzaminów na poszzególne kwalifikaje, odbywająyh się w trakie nauki szkolnej, po egzaminie jednej kwalifikaji uzeń uzyskuje świadetwo zdobyia tej kwalifikaji, po egzaminie jednej kwalifikaji uzeń uzyskuje świadetwo zdobyia tej kwalifikaji, a po zdaniu wszystkih kwalifikaji wymaganyh danym zawodzie otrzymuje zdaniu wszystkih kwalifikaji wymaganyh w danym zawodzie otrzymuje dyplom/świadetwo zeladnize, dyplom/świadetwo zeladnize, konsolidaji edukaji zawodowej i ustawiznej entrah kształenia zawodowego konsolidaji edukaji zawodowej i ustawiznej w entrah kształenia zawodowego i ustawiznego, i ustawiznego, nauki tehnikah i szkołah zawodowyh, powiązanej nauką gimnazjah; treśi nauki w tehnikah i szkołah zawodowyh, powiązanej z nauką w gimnazjah; treśi rozpozęte gimnazjah będą kontynuowane klasah pierwszyh szkół rozpozęte w gimnazjah będą kontynuowane w klasah pierwszyh szkół ponadgimnazjalnyh. tehnikum i zasadnizej szkole zawodowej uzniowie opanują te ponadgimnazjalnyh. W tehnikum i zasadnizej szkole zawodowej uzniowie opanują te same zagadnienia z kształenia ogólnego, o uzniowie pierwszej klasie lieum. Dzięki same zagadnienia z kształenia ogólnego, o uzniowie w pierwszej klasie lieum. Dzięki temu absolweni zreformowanyh zasadnizyh szkół zawodowyh będą mogli temu absolweni zreformowanyh zasadnizyh szkół zawodowyh będą mogli kontynuować naukę, np. lieah ogólnokształąyh dla dorosłyh od razu od drugiej kontynuować klasy. 8 naukę, np. w lieah ogólnokształąyh dla dorosłyh od razu od drugiej klasy. 8 System dualny System dualny obenej sytuaji społezno-gospodarzej należy zauważyć, że młodzież whodząa po raz W obenej sytuaji społezno-gospodarzej należy zauważyć, że młodzież whodząa po raz pierwszy na rynek pray ma utrudnione zadanie, główną przyzyną jest długotrwałe bezroboie. pierwszy na rynek pray ma utrudnione zadanie, a główną przyzyną Naprzeiw tej sytuaji wyhodzi dualny system kształenia. 9 jest długotrwałe bezroboie. Naprzeiw tej sytuaji wyhodzi dualny system kształenia. 9 Dualny system kształenia, wykorzystują współpraę oświaty i praodawów, kształi uzniów Dualny system kształenia, wykorzystują współpraę oświaty i praodawów, kształi uzniów szkole oraz zakładzie pray. Naukę szkole prowadzą nauzyiele zgodnie programem w szkole oraz w zakładzie pray. Naukę w szkole prowadzą nauzyiele zgodnie z programem nauzania. Nauka zakładzie pray odbywa się środowisku stałyh praowników oraz nauzania. Nauka w zakładzie pray odbywa się w środowisku stałyh praowników oraz przeszkolonego opiekuna praktyk. Praodawy mają wpływ na treśi kształenia, organizują przeszkolonego opiekuna praktyk. Praodawy mają wpływ na treśi kształenia, organizują praktyzną naukę zawodu i są odpowiedzialni za organizaję egzaminów zawodowyh swoih praktyzną naukę zawodu i są odpowiedzialni za organizaję egzaminów zawodowyh w swoih branżah. polskim systemie kształenia współpraa między przedsiębiorstwami szkołą branżah. W polskim systemie kształenia współpraa między przedsiębiorstwami a szkołą odnosi się do zasadnizyh szkół zawodowyh, średnih szkół zawodowyh i wyższyh szkół odnosi się do zasadnizyh szkół zawodowyh, średnih szkół zawodowyh i wyższyh szkół zawodowyh. zawodowyh. Organizaja i realizaja praktyznej nauki zawodu odbywa się na podstawie umowy zawartej Organizaja i realizaja praktyznej nauki zawodu odbywa się na podstawie umowy zawartej pomiędzy szkołą danego typu i przedsiębiorą lub pomiędzy uzniem przedsiębiorą. Forma pomiędzy szkołą danego typu i przedsiębiorą lub pomiędzy uzniem a przedsiębiorą. Forma zawaria umowy wpływa na warunki finansowe realizaji umowy oraz uprawnienia i obowiązki zawaria umowy wpływa na warunki finansowe realizaji umowy oraz uprawnienia i obowiązki stron. Współpraa zasadnizyh szkół zawodowyh i przedsiębiorstw polega na organizaji stron. Współpraa zasadnizyh szkół zawodowyh i przedsiębiorstw polega na organizaji przedsiębiorstwah zajęć praktyznyh na stanowiskah pray pod nadzorem uprawnionej w przedsiębiorstwah zajęć praktyznyh na stanowiskah pray pod nadzorem uprawnionej osoby (instruktora praktyznej nauki zawodu). Zajęia praktyzne umożliwiają uzniowi osoby (instruktora praktyznej nauki zawodu). Zajęia praktyzne umożliwiają uzniowi opanowanie umiejętnośi zawodowyh niezbędnyh do podjęia pray danym zawodzie. 10 opanowanie umiejętnośi zawodowyh niezbędnyh do podjęia pray w danym zawodzie Ustawa weszła w żyie 1 września 2012 r. Zmiany w kształeniu zawodowym oraz zharmonizowanie go z rynkiem pray, zob.: Ustawa Ustawa weszła w żyie 1 września 2012 r. Zmiany w kształeniu zawodowym oraz zharmonizowanie go z rynkiem pray, 9 zob.: zob.: Ustawa Karbownizek, D., zob.: Karbownizek, D., Dolnośląska Izba Rzemieślniza we Wroławiu, AHK Polska, Polsko-Niemieka Izba Przemysłowo-Handlowa, Doradztwo Indywidualne. Dolnośląska Izba Rzemieślniza we Wroławiu, AHK Polska, Polsko-Niemieka Izba Przemysłowo-Handlowa, Doradztwo Indywidualne

15 Część I Podstawy Transgraniznej Orientaji Zaw Część Część I Podstawy Podstawy Transgraniznej Transgraniznej Orientaji Orientaji Zawodowej Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Zawodowej Natomiast średnie i wyższe szkoły zawodowe organizują i realizują praktyki zawod udziale przedsiębiorstw. Celem praktyk zawodowyh jest pogłębienie zdobytej przez wiedzy teoretyznej i umiejętnośi zawodowyh w rzezywistyh warunkah pray. Natomiast średnie wyższe szkoły zawodowe organizują realizują praktyki zawodowe przy Natomiast średnie i wyższe szkoły zawodowe organizują i realizują praktyki zawodowe przy udziale przedsiębiorstw. Celem praktyk zawodowyh jest pogłębienie zdobytej przez uzniów udziale przedsiębiorstw. Celem praktyk zawodowyh jest pogłębienie zdobytej przez uzniów wiedzy teoretyznej umiejętnośi zawodowyh rzezywistyh warunkah pray. wiedzy teoretyznej i umiejętnośi zawodowyh w rzezywistyh warunkah pray. Część Polse I dualny system kształenia zawodowego Podstawy jest Transgraniznej stosowany Orientaji dość wąskim Zawodowej zakresie, W Polse dualny system kształenia zawodowego jest stosowany w dość wąskim zakresie, obejmuje tylko zęść uzniów średnih szkół zawodowyh (tehnika zasadnize szkoły obejmuje tylko zęść uzniów średnih szkół zawodowyh (tehnika i zasadnize szkoły zawodowe). Przykładem tego systemu może być nauka przygotowująa do zawodów zawodowe). Przykładem rzemieślnizyh. 11 tego systemu może być nauka przygotowująa do zawodów Natomiast rzemieślnizyh. średnie rzemieślnizyh. 11 i wyższe 11 szkoły zawodowe organizują i realizują praktyki zawodowe przy udziale przedsiębiorstw. Celem praktyk zawodowyh jest pogłębienie zdobytej przez uzniów wiedzy teoretyznej i umiejętnośi zawodowyh w rzezywistyh warunkah pray. PRAKTYKA zakładzie rzemieślnizym W PRAKTYKA Polse PRAKTYKA dualny w zakładzie system kształenia rzemieślnizym w zakładzie zawodowego rzemieślnizym jest stosowany w dość wąskim zakresie, obejmuje TEORIA nauka teoretyzna organizowana jest przez praodawę może odbywać się: TEORIA tylko nauka zęść teoretyzna uzniów średnih organizowana szkół jest zawodowyh przez praodawę (tehnika i może i zasadnize odbywać się: szkoły zawodowe). w szkole TEORIA w szkole Przykładem tego systemu może być nauka przygotowująa do zawodów rzemieślnizyh. na kursie w 11 szkole na kursie u praodawy u praodawy na kursie W Polse dualny system kształenia zawodowego jest stosowany w dość wąskim obejmuje tylko zęść uzniów średnih szkół zawodowyh (tehnika i zasadniz zawodowe). Przykładem tego systemu może być nauka przygotowująa do u praodawy PRAKTYKA w zakładzie rzemieślnizym nauka teoretyzna organizowana jest przez praodawę i może odbywa TEORIA nauka teoretyzna organizowana jest przez praodawę i może odbywać się: w szkole na kursie u praodawy Kształenie zawodowe jest śiśle dostosowane do ozekiwań potrzeb praodawów oraz Kształenie zawodowe jest śiśle dostosowane do ozekiwań i potrzeb praodawów oraz pozwala uzniom na płynne przejśie od nauki szkole do zynnego żyia zawodowego. pozwala uzniom na płynne przejśie od nauki w szkole do zynnego żyia zawodowego. uząym się społezeństwie korzyśi ze współdziałania świata nauki świata pray będą W uząym się społezeństwie korzyśi ze współdziałania świata nauki i świata pray będą odnosiły obie strony. Praodawy będą mogli lizyć na praowników niezbędnymi odnosiły obie strony. Praodawy będą mogli lizyć na praowników z niezbędnymi kwalifikajami praktyznymi jak ogólną wiedzą, kulturą oraz indywidualnymi zdolnośiami. Dla kwalifikajami praktyznymi jak i ogólną wiedzą, kulturą oraz indywidualnymi zdolnośiami. Dla uząyh się zbliżenie nauki do pray trakie proesu kształenia zwiększa szanse na Kształenie uząyh się zatrudnienie zawodowe zbliżenie odebranie jest nauki wykształenia śiśle do pray dostosowane w trakie adekwatnego do proesu ozekiwań kształenia zwiększa szanse na do obenej i potrzeb przyszłej praodawów sytuaji na rynku oraz pozwala zatrudnienie i odebranie wykształenia adekwatnego do obenej i przyszłej sytuaji na rynku pray. uzniom na płynne przejśie od nauki w szkole do zynnego żyia zawodowego. pray. W uząym się społezeństwie korzyśi ze współdziałania świata nauki i świata pray będą odnosiły obie strony. Praodawy będą mogli lizyć na praowników z niezbędnymi kwalifikajami praktyznymi jak i ogólną wiedzą, kulturą oraz indywidualnymi zdolnośiami. Dla uząyh się zbliżenie nauki do pray w trakie proesu kształenia zwiększa szanse na zatrudnienie i odebranie wykształenia adekwatnego do obenej i przyszłej sytuaji na rynku pray. Kształenie zawodowe jest śiśle dostosowane do ozekiwań i potrzeb praodaw pozwala uzniom na płynne przejśie od nauki w szkole do zynnego żyia zawodowego W uząym się społezeństwie korzyśi ze współdziałania świata nauki i świata pr odnosiły obie strony. Praodawy będą mogli lizyć na praowników z nie kwalifikajami praktyznymi jak i ogólną wiedzą, kulturą oraz indywidualnymi zdolnoś uząyh się zbliżenie nauki do pray w trakie proesu kształenia zwiększa s zatrudnienie i odebranie wykształenia adekwatnego do obenej i przyszłej sytuaji pray. 11 por.: [online] 11 por.: [online]

16 16 Część I Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Część I Część I Podstawy Podstawy Transgraniznej Transgraniznej Orientaji Orientaji Zawodowej Zawodowej Część I Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej 16 Shemat: Shemat: System System kształenia kształenia w Polse w 12 Polse 12 Shemat: System kształenia w Polse Shemat Shemat przygotowany przygotowany przez autorów. przez przez autorów. autorów.

17 Część I Podstawy Podstawy Transgraniznej Transgraniznej Orientaji Orientaji Zawodowej Zawodowej 2.2 System kształenia w Saksonii Regulaja systemu szkolnitwa w Niemzeh spozywa w gestii krajów związkowyh. Dlatego mamy do zynienia z różnymi typami szkół. Kraje związkowe uzgadniają między sobą ogólne standardy tak, aby możliwa była kontynuaja nauki i aby uznawane były świadetwa. 13 W szkolnitwie ogólnym i zawodowym w Niemzeh opróz szkół publiznyh istnieje także wiele szkół niepubliznyh. W ramah tego poradnika omawiane będzie szkolnitwo publizne w Wolnym Kraju Związkowym Saksonia Edukaja Ogólnokształąa Szkolnitwo saksońskie jest tak zróżniowane, jak indywidualne są potrzeby edukayjne. Pod hasłem Lizy się każdy! saksoński system edukayjny daje szansę każdemu. Szkolnitwo saksońskie różnymi drogami prowadzi do sukesu, a każde zdobyte świadetwo daje możliwość dalszego kształenia. Do głównyh eh saksońskiego systemu szkolnitwa należą: różnorodność, otwartość i możliwość łązenia. Szkoły ogólnokształąe dzielą się na szkoły podstawowe (klasy 1-4), szkoły średnie pierwszego i drugiego stopnia na poziomie podstawowym i rozszerzonym (klasy 5-9 ewentualnie 10) oraz gimnazja (klasy 5-12). Do szkół ogólnokształąyh zalizane są również szkoły spejalne. Obowiązek uzęszzania do szkoły w pełnym wymiarze godzin trwa w Saksonii 9 lat, obowiązek uzęszzania do szkoły zawodowej z reguły 3 lata. 14 Szkoła podstawowa W szkołah podstawowyh w Saksonii kładzie się naisk na samodzielną praę, a także motywuje do nauki ustawiznej. W iągu ztereh pierwszyh lat dziei uzą się zytania, pisania i lizenia i dzięki temu szkoły podstawowe gwarantują dobry start do szkół na kolejnym poziomie edukayjnym. W zwartej klasie wszysy uzniowie otrzymują zaleenie kontynuaji nauki w szkole średniej pierwszego stopnia lub w gimnazjum. 15 Szkoła średnia Szkoła średnia oferuje kształenie ogólne i przygotowująe do wykonywania zawodu. Daje możliwośi indywidualnego wspierania oraz rozwijania speyfiznyh zainteresowań uzniów. Dzięki temu tworzona jest dobra baza dla dalszej edukaji zawodowej. W szkole średniej uzyskać można świadetwo Hauptshulabshluss (szkoła średnia niższa na poziomie podstawowym), świadetwo kwalifikayjne Hauptshulabshluss oraz świadetwo Realshulabshluss (szkoła średnia niższa na poziomie rozszerzonym). Uzniowie, którzy otrzymali świadetwo Realshulabshluss mogą po ukońzeniu 10-tej klasy szkoły średniej i po osiągnięiu odpowiednih wyników zmienić szkołę i przejść do 10-tej klasy gimnazjum ogólnokształąego lub do 11-tej klasy gimnazjum zawodowego. Absolweni szkół średnih w Saksonii mają też duże szanse na zrobienie kariery na rodzimym rynku pray. Dzięki kształeniu praktyznemu oraz bezpośredniemu kontaktowi z zakładami pray, szkoły średnie przygotowują dobryh fahowów zob.: BMBF zob.: SMK zob.: [online], dostęp: W roku 2012 w Saksonii ponad miejs kształenia zawodowego nie zostało zajęte przez mogąyh się kształić w tym systemie uzniów, zob.: dostęp:

18 Część Część I Część Podstawy Podstawy Transgraniznej Transgraniznej Orientaji Orientaji Zawodowej Zawodowej Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Gimnazjum Gimnazjum Po ośmiu latah nauki w gimnazjum uzeń zdaje maturę, która umożliwia podjęie studiów. Matura, Po ośmiu latah nauki gimnazjum uzeń zdaje maturę, która umożliwia podjęie studiów. Matura, będąa będąa w Niemzeh Niemzeh świadetwem świadetwem dojrzałośi, dojrzałośi, w w Saksonii Saksonii zdawana zdawana jest jest po 12 po latah 12 latah nauki, nauki, a w gimnazjah a w gimnazjah zawodowyh zawodowyh po 13 po latah. 13 latah. Szkoły Szkoły spejalne spejalne Uzniowie, Uzniowie, którzy którzy ze ze względu względu na na upośledzenie upośledzenie jednej jednej lub lub kilku kilku funkji, funkji, mimo mimo szzególnej szzególnej pomoy, pomoy, nie nie poradzą sobie w szkołah ogólnokształąyh i z tego względu wymagają spejalnego wsparia poradzą sobie szkołah ogólnokształąyh tego względu wymagają spejalnego wsparia pedagogiznego, uzęszzają do ogólnokształąyh szkół spejalnyh. pedagogiznego, uzęszzają do ogólnokształąyh szkół spejalnyh. Do szkół spejalnyh zalizane są szkoły dla niewidomyh i osób z dysfunkją wzroku, szkoły dla Do szkół spejalnyh zalizane są szkoły dla niewidomyh osób dysfunkją wzroku, szkoły dla niesłysząyh, szkoły dla niepełnosprawnyh umysłowo, szkoły dla niepełnosprawnyh fizyznie, niesłysząyh, szkoły dla niepełnosprawnyh umysłowo, szkoły dla niepełnosprawnyh fizyznie, szkoły szkoły dla dla osób osób z trudnośiami trudnośiami w uzeniu uzeniu się, się, szkoły szkoły dla dla osób osób z dysfunkją dysfunkją mowy, mowy, szkoły szkoły dla dla osób osób z trudnośiami wyhowawzymi oraz szkoły przyklinizne i przyszpitalne. W ogólnokształąyh trudnośiami wyhowawzymi oraz szkoły przyklinizne przyszpitalne. ogólnokształąyh szkołah spejalnyh uzniowie mogą otrzymać świadetwa szkół średnih - z wyłązeniem szkół dla szkołah spejalnyh uzniowie mogą otrzymać świadetwa szkół średnih wyłązeniem szkół dla uzniów uzniów z problemami problemami w uzeniu uzeniu się się i szkół szkół dla dla osób osób niepełnosprawnyh niepełnosprawnyh umysłowo. umysłowo Szkoły serbołużykie Szkoły serbołużykie Szzególne Szzególne miejse miejse w saksońskim saksońskim szkolnitwie szkolnitwie zajmują zajmują dwujęzyzne dwujęzyzne serbołużyko-niemiekie serbołużyko-niemiekie szkoły szkoły podstawowe i średnie oraz gimnazjum. Zaletą 15 dwujęzyznyh serbołużyko-niemiekih szkół podstawowe i średnie oraz gimnazjum. Zaletą 15 dwujęzyznyh serbołużyko-niemiekih szkół w Saksonii w Saksonii są zajęia są zajęia prowadzone prowadzone w dwóh w językah, dwóh językah, umożliwiająe umożliwiająe naukę tyh naukę języków. tyh Dwujęzyzni języków. Dwujęzyzni nauzyiele praują zgodnie z możliwośiami oraz umiejętnośiami językowymi uznia, nauzyiele praują zgodnie z możliwośiami oraz umiejętnośiami językowymi uznia, gdyż gdyż uzniowie są na różnyh poziomah ih opanowania. Treśi przedmiotów nauzania uzniowie są na różnyh poziomah ih opanowania. Treśi przedmiotów nauzania przekazywane są przekazywane bilingualnie. są Wszystkie bilingualnie. ele i Wszystkie plany nauzania ele i plany dla publiznyh nauzania szkół dla publiznyh w Saksonii obowiązują szkół w Saksonii też w obowiązują też w dwujęzyznyh serbołużyko-niemiekih szkołah i są dla nih wiążąe. Uzniowie dwujęzyznyh serbołużyko-niemiekih szkołah i są dla nih wiążąe. Uzniowie otrzymują równoważne otrzymują równoważne świadetwa. świadetwa System System kształenia kształenia zawodowego zawodowego Spektrum Spektrum szkół szkół zawodowyh zawodowyh obejmuje obejmuje pięć pięć ważnyh ważnyh typów typów szkół. szkół. Szkoła Szkoła zawodowa zawodowa oraz oraz spejalistyzna spejalistyzna szkoła szkoła zawodowa zawodowa umożliwiają umożliwiają uzyskanie uzyskanie różnyh różnyh świadetw. świadetw. Duże Duże znazenie znazenie dla dla przygotowania do kształenia zawodowego ma rok edukaji zawodowej podstawowej, rok przygotowania do kształenia zawodowego ma rok edukaji zawodowej podstawowej, rok przygotowania przygotowania do do zawodu zawodu oraz oraz kwalifikaja kwalifikaja do do wykonywania wykonywania zawodu, zawodu, które które w ramah ramah spejalnyh spejalnyh roznyh kursów edukayjnyh przygotowują do kształenia zawodowego lub do wykonywania roznyh kursów edukayjnyh przygotowują do kształenia zawodowego lub do wykonywania danego zawodu. Do tehnikum oraz gimnazjum zawodowego uzęszzać można po uzyskaniu danego zawodu. Do tehnikum oraz gimnazjum zawodowego uzęszzać można po uzyskaniu świadetwa Realshulabshluss. Szkoły te przygotowują do podjęia studiów. Studium zawodowe świadetwa Realshulabshluss. Szkoły te przygotowują do podjęia studiów. Studium zawodowe jest plaówką dalszego kształenia zawodowego. jest plaówką dalszego kształenia zawodowego Publizne szkoły zawodowe w Saksonii w dużej mierze skupione są w entrah edukaji zawodowej. Publizne szkoły zawodowe Saksonii dużej mierze skupione są entrah edukaji zawodowej. Centralnym elementem kształenia zawodowego w Niemzeh jest system dualny. W roku szkolnym Centralnym elementem kształenia zawodowego Niemzeh jest system dualny. roku szkolnym 2012/ /2013 w systemie systemie kształenia kształenia zawodowego zawodowego w Saksonii Saksonii kształiło kształiło się się około około 51% 51% młodzieży młodzieży ( uzniów) z zego uzniów (51%) w systemie dualnym. ( uzniów) zego uzniów (51%) systemie dualnym por.: SMK 2011, op.it SMK zob.: - Viele Wege zum Erfolg, (Wiele dróg do dostęp: sukesu) por.: Gellrih, R., Piwko, M.(Hg.), 2009, (z passim; dnia BMBF 2007, r.). op.it BMBF, GENESIS 2007, des por. Statistishen Gellrih R., Landesamtes Piwko M., (Hg.) {GENESIS, Qualifizierung Krajowy für Urząd den Statystyzny}, euroregionalen [online], Wirtshaft- und Arbeitsmarkt (Doskonalenie się dla euroregionalnej gospodarki i rynku pray), dostęp: Online-Portal GENESIS des Statistishen Landesamtes (Online-Portal GENESIS, Krajowy Urząd Statystyzny), (z dnia r.).

19 Część I Część I Część I Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej System dualny System dualny System dualny jest istotą kształenia zawodowego reguły trwa lata. Dostęp do dualnego systemu System dualny jest istotą kształenia zawodowego i z reguły trwa 3 lata. Dostęp do dualnego systemu kształenia ma każdy absolwent, który zakońzył naukę obowiązkowym systemie kształenia. kształenia ma każdy absolwent, który zakońzył naukę w obowiązkowym systemie kształenia. Charakterystyzne dla tej drogi kształenia są dwa miejsa nauki: zakład pray szkoła zawodowa. Charakterystyzne dla tej drogi kształenia są dwa miejsa nauki: zakład pray i szkoła zawodowa. dualnym systemie kształenia można podjąć naukę zawodową uzyskać kompetenje fahowe W dualnym systemie kształenia można podjąć naukę zawodową i uzyskać kompetenje fahowe około 350 uznawanyh zawodah. Ukońzenie szkoły (zdany zewnętrzny egzamin końząy) w około 350 uznawanyh zawodah. Ukońzenie szkoły (zdany zewnętrzny egzamin końząy) uprawnia do dalszej nauki zawodu zdobyia tytułu wykwalifikowanego fahowa, uznawanego przez uprawnia do dalszej nauki zawodu i zdobyia tytułu wykwalifikowanego fahowa, uznawanego przez państwo. państwo. Zakład pray zawiera uzniem (praktykantem) ywilnoprawną umowę kształeniu kształi go Zakład pray zawiera z uzniem (praktykantem) ywilnoprawną umowę o kształeniu i kształi go zgodnie wiążąymi wytyznymi regulaminów kształenia, które gwarantują osiągnięie krajowego zgodnie z wiążąymi wytyznymi regulaminów kształenia, które gwarantują osiągnięie krajowego standardu. Kontrolę sprawują odpowiednie plaówki, np. izby, jako organy samorządowe standardu. gospodarki. 21 Kontrolę sprawują odpowiednie plaówki, np. izby, jako organy samorządowe gospodarki. 21 Trzy do ztereh dni młodzież spędza zakładzie pray, jeden do dwóh dni tygodniu kształi się Trzy do ztereh dni młodzież spędza w zakładzie pray, a jeden do dwóh dni w tygodniu kształi się szkole zawodowej. w szkole zawodowej. Miejse nauki zakład pray Miejse nauki - zakład pray Zakłady pray ponoszą koszty kształenia wypłaają praktykantowi wynagrodzenie za zas praktyki. Zakłady pray ponoszą koszty kształenia i wypłaają praktykantowi wynagrodzenie za zas praktyki. Wysokość wynagrodzenia wzrasta każdym rokiem praktyki reguły odpowiada jednej trzeiej Wysokość wynagrodzenia wzrasta z każdym rokiem praktyki i z reguły odpowiada jednej trzeiej wynagrodzenia pozątkowego wykształonego fahowa. Podzas kształenia zakładzie pray wynagrodzenia pozątkowego wykształonego fahowa. Podzas kształenia w zakładzie pray uzeń musi zdobyć określone regulaminie kształenia kompetenje działania, ewentualnie zdolność uzeń musi zdobyć określone do działania zawodzie. 22 w regulaminie kształenia kompetenje działania, ewentualnie zdolność Są one skonkretyzowane przygotowanym przez zakład pray do działania w zawodzie. 22 Są one skonkretyzowane w przygotowanym przez zakład pray indywidualnym planie kształenia. Zakłady pray są zobowiązane umową do przekazywania indywidualnym planie kształenia. Zakłady pray są zobowiązane umową do przekazywania kompetenji wymaganyh danym zawodzie. kompetenji wymaganyh w danym zawodzie. Nauka może się odbywać tylko tyh zakładah pray, któryh wymagane regulaminem Nauka może się odbywać tylko w tyh zakładah pray, w któryh wymagane regulaminem kształenia kwalifikaje będą przekazywane przez kadrę odpowiednih kompetenjah osobistyh kształenia kwalifikaje będą przekazywane przez kadrę o odpowiednih kompetenjah osobistyh fahowyh. Predyspozyje zakładów pray przyjmująyh praktykantów kadry dydaktyznej oraz i fahowyh. Predyspozyje zakładów pray przyjmująyh praktykantów i kadry dydaktyznej oraz zgodność kształenia regulaminem kontrolowane są przez właśiwe jednostki samorządowe zgodność kształenia z regulaminem kontrolowane są przez właśiwe jednostki samorządowe gospodarki (izby). gospodarki (izby). Jeżeli zakładzie pray (np. małe średnie przedsiębiorstwo) nie można przekazać wszystkih treśi Jeżeli w zakładzie pray (np. małe i średnie przedsiębiorstwo) nie można przekazać wszystkih treśi nauzania, istnieją różne formy kształenia łązonego, np. model zakład pray wiodąy zakładem nauzania, istnieją różne formy kształenia łązonego, np. model zakład pray wiodąy z zakładem partnerskim, przy zym ała odpowiedzialność za kształenie spozywa na zakładzie wiodąym, partnerskim, przy zym ała odpowiedzialność za kształenie spozywa zęść kształenia odbywa się różnyh zakładah partnerskih. 23 na zakładzie wiodąym, a zęść kształenia odbywa się w różnyh zakładah partnerskih. 23 Miejse nauki szkoła zawodowa Miejse nauki - szkoła zawodowa Drugim ważnym elementem dualnego systemu kształenia są szkoły zawodowe, jako samodzielne Drugim ważnym elementem dualnego systemu kształenia są szkoły zawodowe, jako samodzielne miejsa nauki, które zajmują się kształeniem zawodowym, podstawowym fahowym, które miejsa nauki, które zajmują się kształeniem zawodowym, podstawowym i fahowym, i które poszerzają wiedzę zdobytą na wześniejszym poziomie edukaji ogólnej. poszerzają wiedzę zdobytą na wześniejszym poziomie edukaji ogólnej. Zgodnie deyzją KMK 24 zajęia szkole zawodowej powinny odbywać się przez minimum Zgodnie z deyzją KMK 24 zajęia w szkole zawodowej powinny odbywać się przez minimum dwanaśie godzin lekyjnyh tygodniowo, przy zym reguły osiem godzin poświęonyh jest na dwanaśie godzin lekyjnyh tygodniowo, przy zym z reguły osiem godzin poświęonyh jest na przedmioty zawodowe, ztery godziny na przedmioty ogólnokształąe, takie jak: język niemieki, przedmioty zawodowe, a ztery godziny na przedmioty ogólnokształąe, takie jak: język niemieki, CEDEFOP 2007, passim. 22 CEDEFOP 2007, passim. 22 Jako zawodowe umiejętnośi działania rozumiane są kompetenje fahowe, kompetenje metodyzne oraz kompetenje społezne, Jako zawodowe zob.: BMBF umiejętnośi 2007, s.26. działania rozumiane są kompetenje fahowe, kompetenje metodyzne oraz kompetenje 23 społezne, Hippah-Shneider zob.: BMBF U., 2007, Krause s M., Woll C. 2007, s Hippah-Shneider U., Krause M., Woll C. 2007, s KMK - Kultusministerkonferenz (Konferenja Ministrów Kultury); Stała Konferenja Ministrów Kultury Krajów Związkowyh Republiki KMK - Federalnej Kultusministerkonferenz Niemie łąząa (Konferenja ministrów lub Ministrów senatorów Kultury); odpowiedzialnyh Stała Konferenja za edukaję, Ministrów wyhowanie, Kultury Krajów szkolnitwo Związkowyh wyższe, prae Republiki badawze Federalnej oraz sprawy Niemie kulturalne. łąząa ministrów Bazuje na lub porozumieniu senatorów pomiędzy odpowiedzialnyh krajami związkowymi, za edukaję, zob.: wyhowanie, szkolnitwo [online]. wyższe, prae badawze oraz sprawy kulturalne. Bazuje na porozumieniu pomiędzy krajami związkowymi, zob.: [online]

20 Część I Część Część I Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej Podstawy Transgraniznej Orientaji Zawodowej WOS, nauka gospodare, religia oraz w-f. Nauka języków obyh powinna odbywać się WOS, nauka o gospodare, religia oraz w-f. Nauka uwzględnieniem jej znazenia dla danego zawodu. 25 języków obyh powinna odbywać się z uwzględnieniem jej znazenia dla danego zawodu. 25 Różne teoretyzne treśi nauzania należy przekazywać miarę możliwośi powiązaniu Różne teoretyzne treśi nauzania należy przekazywać w miarę możliwośi w powiązaniu praktyznym działaniem danym zawodzie. Jest to nauzanie tzw. obszarah nauzania. Dąży z praktyznym działaniem w danym zawodzie. Jest to nauzanie się do tego również przypadku treśi ogólnokształąyh. 26 w tzw. obszarah nauzania. Dąży się do tego również w przypadku treśi ogólnokształąyh. 26 Spejalistyzna szkoła zawodowa Spejalistyzna szkoła zawodowa Spejalistyzne szkoły zawodowe są tzw. szkołami pełnym wymiarze godzin. Uzniowie Spejalistyzne szkoły zawodowe są tzw. szkołami w pełnym wymiarze godzin. Uzniowie wprowadzani są zagadnienia związane jednym lub kilkoma zawodami mogą zdobyć świadetwo wprowadzani są w zagadnienia związane z jednym lub kilkoma zawodami i mogą zdobyć świadetwo ukońzenia szkoły jednym uznawanyh zawodów. Oferty kształenia tym typie szkół są bardzo ukońzenia szkoły w jednym z uznawanyh zawodów. Oferty kształenia w tym typie szkół są bardzo zróżniowane. Istnieją spejalistyzne szkoły zawodowe kształąe zawodah handlowyh, zróżniowane. Istnieją spejalistyzne szkoły zawodowe kształąe w zawodah handlowyh, rzemieślnizyh, związanyh prowadzeniem gospodarstwa domowego, artystyznyh oraz rzemieślnizyh, związanyh z prowadzeniem gospodarstwa domowego, artystyznyh oraz uregulowanyh prawodawstwem federalnym zawodah służby zdrowia, także zakresie języków w uregulowanyh prawodawstwem federalnym zawodah służby zdrowia, a także w zakresie języków obyh. obyh. Kształenie może zostać uzupełnione przez praktykę zakładzie pray reguły trwa, zależnośi Kształenie może zostać uzupełnione od zawodu, dwa lub trzy lata. 27 przez praktykę w zakładzie pray i z reguły trwa, w zależnośi Wiele spejalistyznyh szkół zawodowyh, któryh odbywa się od zawodu, dwa lub trzy lata. 27 Wiele spejalistyznyh szkół zawodowyh, w któryh odbywa się kształenie nieakademikih zawodah, związanyh ohroną zdrowia, takih jak np.: pielęgniarz kształenie w nieakademikih zawodah, związanyh z ohroną zdrowia, takih jak np.: pielęgniarz zy pielęgniarz na oddziałah dzieięyh, organizayjnie powiązanyh jest ze szpitalami, któryh zy pielęgniarz na oddziałah dzieięyh, organizayjnie powiązanyh jest ze szpitalami, w któryh odbywa się zarówno kształenie teoretyzne, jak praktyzne. ile szkoły te nie są stanie odbywa się zarówno kształenie teoretyzne, jak i praktyzne. O ile szkoły te nie są w stanie przekazać pełnyh kwalifikaji zawodowyh, po spełnieniu określonyh warunków, uzęszzanie do przekazać pełnyh kwalifikaji zawodowyh, po spełnieniu określonyh warunków, uzęszzanie tej szkoły może być zalizone jako pierwszy rok kształenia zawodowego systemie dualnym. 28 do Aby tej szkoły może być zalizone jako pierwszy rok kształenia zawodowego w systemie dualnym. 28 Aby uzęszzać do spejalistyznej szkoły zawodowej, należy spełnić określone warunki, posiadać uzęszzać do spejalistyznej szkoły zawodowej, należy spełnić określone warunki, posiadać wiedzę na poziomie osoby, która ukońzyła szkołę Realshule (szkoła średnia niższa na poziomie wiedzę na poziomie osoby, która ukońzyła szkołę Realshule (szkoła średnia niższa na poziomie rozszerzonym) świadetwo mittlere Reife. Zgodnie uregulowaniami dla danego zawodu nauka rozszerzonym) i świadetwo mittlere Reife. Zgodnie z uregulowaniami dla danego końzy się egzaminem udziałem przedstawiieli szkolnyh organów nadzorzyh. 29 zawodu nauka końzy się egzaminem z udziałem przedstawiieli szkolnyh organów nadzorzyh. 29 Tehnikum Tehnikum Nauka tehnikum trwa lata (klasa 11 12). tehnikum przekazywana jest wiedza ogólna, Nauka w tehnikum trwa 2 lata (klasa 11 i 12). W tehnikum przekazywana jest wiedza ogólna, teoretyzna wiedza fahowa oraz umiejętnośi praktyzne, przy zym pierwszym roku odbywa się teoretyzna wiedza fahowa oraz umiejętnośi praktyzne, przy zym w pierwszym roku odbywa się edukaja praktyzna ramah praktyki zakładzie pray lub równorzędnej plaówe oraz zajęia edukaja praktyzna w ramah praktyki w zakładzie pray lub w równorzędnej plaówe oraz zajęia lekyjne. drugim roku przekazywana jest wiedza ogólna oraz spejalistyzna, umożliwiająa lekyjne. W drugim roku przekazywana jest wiedza ogólna oraz spejalistyzna, umożliwiająa uzyskanie świadetwa dojrzałośi uprawniająego do studiowania wyższej szkole zawodowej. uzyskanie świadetwa dojrzałośi uprawniająego do studiowania w wyższej szkole zawodowej. Uzniowie, którzy ukońzyli edukaję zawodową, mogą od razu rozpoząć naukę 12 klasie Uzniowie, którzy ukońzyli edukaję zawodową, mogą od razu rozpoząć naukę w 12 klasie tehnikum. tehnikum wiedza przekazywana jest ramah następująyh spejalnośi: tehnikum. W tehnikum wiedza przekazywana jest w ramah następująyh spejalnośi: agrobiznes, żywienie gospodarstwo domowe, projektowanie, zdrowie oraz sprawy społezne, agrobiznes, żywienie i gospodarstwo tehnika, gospodarka administraja. 30 domowe, projektowanie, zdrowie oraz sprawy społezne, tehnika, gospodarka i administraja Hippah-Shneider U., Krause M., Woll C., 2007, s Hippah-Shneider U., Krause M., Woll C., 2007, s BMBF 2007, s BMBF 2007, s zob.: dostęp: zob.: dostęp: Hippah-Shneider U., Krause M., Woll C., 2007, s Hippah-Shneider U., Krause M., Woll C., 2007, s BMBF 2007, s BMBF 2007, s por.: KMK; Gellrih R., Piwko M., (Hg), 2009, s.34. por.: KMK; Gellrih R., Piwko M., (Hg), 2009, s