WCZORAJ... Żegluga. Flisacy. Rekreacja

Transkrypt

1 WCZORAJ... Rzeki i wody śródlądowe od niepamiętnych czasów były dla człowieka ważną częścią otaczającego go świata: źródłem wody pitnej i pożywienia, środkiem transportu, miejscem rekreacji i... natchnienia. Woda utrzymywała i dawała zarobek: flisakom spławiającym drewno, rybakom, marynarzom łodzi transportowych i statków pasażerskich, obsłudze kąpielisk. Dlatego od dawna starano się ją chronić: Stefan Batory wprowadził np. kary dla sprawców zatrucia wody. Fot. Archiwum Państwowe w Krakowie Żegluga Niemal do I wojny światowej rzeki stanowiły ważny środek transportu. W 1836 roku w Krakowie zarejestrowano 600 statków i 2500 flisaków (ludność Republiki Krakowskiej zamykała się liczbą ). W 1847 roku Wisłą przez Królestwo spłynęło samych tratew 2040, a galarów 1241, przewożąc węgla kamiennego, cebuli, orzechów korców, towarów kolonialnych cetnarów, śledzi, syropu i terpentyny beczek, klepek, bali, jaj kóp, drzewa, cegły sztuk. W tym samym roku przemyt na Wiśle w okolicach Krakowa szacowany był przez Austriaków na milion talarów. W 1893 roku pod Warszawą przepłynęło statków (holowniki, berlinki, barki, galary, gabary, tratwy). To znaczy, że codziennie przepływały przez nią średnio 33 statki, a że pływano głównie w dzień można powiedzieć, że co 20 minut w zasięgu wzroku pojawiała się nowa jednostka pływająca. Przez Kraków w tym samym roku przepłynęły 22 tratwy i 1726 galarów. Duże znaczenie miały tez przewozy pasażerskie: w 1901 roku pod Zawichostem na 391 statkach przepłynęło prawie 49 tys. osób, pod Warszawą na 3729 statkach ponad 500 tys. osób, pod Płockiem 300 tys. osób. Fot. Muzeum Historii Fotografii w Krakowie Flisacy W dawnej Polsce, szczególnie w XIX w., handel drewnem był ważnym elementem ówczesnej gospodarki. Ilość drewna, jaką spławiano Wisłą była ogromna, a transporty pływały od wczesnej wiosny do późnej jesieni. Port do przeładunku drewna w Toruniu, który wybudowano w 1903 r., mógł pomieścić 110 tys. m 3 drewna i zajmował powierzchnię 66 hektarów. Drewno spławiane z południa Polski (centrum flisactwa znajdowało się w Ulanowie na Sanie) kupowali Niemcy i Anglicy. Transport drewna tą metodą osiągnął szczyt przed i w czasie I wojny światowej. Później zaczął tracić na znaczeniu ostatni flis całą długością Wisły miał miejsce tuż przed II wojną światową, ostatnie tratwy z drewnem spłynęły Sanem pod koniec lat 60. XX wieku. Fot. Maria Jankowska Rekreacja W XIX w. w wielu miastach nad rzekami powstawały plaże oraz łazienki, które oferowały ludziom możliwość ochłodzenia się w wodzie w czasie upału, a także kąpiel dla higieny. W tym okresie w domach często nie było bieżącej wody ani kanalizacji. Łazienki nad rzeką budowane były w kształcie drewnianych domów, ustawianych na kilku połączonych ze sobą łodziach. Każdy dom podzielony był na łazienki męskie i damskie i składał się z części podwodnej, gdzie umieszczone były ciasne kosze miejsca do kąpieli przez które przepływała woda, i nawodnej, gdzie były przebieralnie. W Warszawie pod koniec XIX w. działało 8 lub 9 takich łazienek. Przed sezonem każdy z obiektów był kontrolowany z punktu widzenia warunków higienicznych i bezpieczeństwa. Na plaży, oddzielnej jeszcze w XIX wieku dla kobiet i mężczyzn, obowiązywały specjalne stroje plażowe dla kobiet z długimi rękawami, obcisłymi spodniami, pończochami i butami, a dla mężczyzn niewiele krótsze, bo sięgające do połowy łydek. Fot. Muzeum Historii Fotografii w Krakowie

2 Rybactwo W średniowieczu ryby stanowiły ważny składnik pożywienia. Zapotrzebowanie na nie było tak duże, że np. w Krakowie do hodowli wykorzystywano wszystkie wypełnione wodą zagłębienia terenu. Były okresy, kiedy zarybiano również fosy miejskie. Najpopularniejszą rybą na stołach był szczupak, ale wysoko ceniono także łososia, jesiotra, karpia, pstrąga, węgorza, minogę, leszcza, karasia, certę, lipienia, sielawę, sieję i miętusa. Ilość ryb w Wiśle była wówczas niewyobrażalna. W 1856 r. kilku krakowskich rybaków, mieszkających w dwóch domkach opodal późniejszego mostu dębnickiego, złowiło w okresie trzech tygodni siedemdziesiąt olbrzymich jesiotrów. Trzymali je w wodzie Wisły na łańcuchach przymocowanych do pali wbitych w brzeg. W związku ze znaczeniem, jakie miały ryby na polskich stołach już w XII w. dostrzeżono potrzebę racjonalnego gospodarowania ich zasobami i podejmowano kroki mające na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód i ograniczenie połowów. Wprowadzono m.in. ochronę okresową, wymiary ochronne oraz zakaz połowu niektórymi narzędziami. L. Wyczółkowski, Rybacy brodzący (Muzeum Narodowe) Woda i dom W XIX w. wody powierzchniowe nie były tak zanieczyszczone jak obecnie. Wielki przemysł dopiero się rozwijał, a wodę w domach wykorzystywano oszczędnie. Wodociągi i kanalizacja występowały tylko w dużych miastach, a i to nie zawsze. Kraków, na przykład, nie miał wodociągów do końca XIX w. mieszkańcy czerpali wodę z kilkuset studni. Przy tak niewielkiej ilości zużywanej wody również ścieków było niewiele. Na wsiach nie było kanalizacji, używano wychodków zlokalizowanych raczej na zewnątrz domów, nawet dworów, niż wewnątrz. Karolina Nakwaska, autorka wydanego w 1857 roku poradnika Dwór Wiejski, dzieło poświęcone gospodyniom polskim pisała tak: Dla zdrowia więc i samego ochędóstwa radzę mieć w domu mieszkalnym jeden najmniej wychodek, ale tak urządzone aby były łatwe do czyszczenia aby kanał odchodowy szedł prosto od siedzenia do dołu, w którym nieczystości się znajdują, aby te miały odpływ do ścieku mierzwy Fot. Muzeum Historii Fotografii w Krakowie Myto się w miskach lub baliach wanna była urządzeniem bardzo rzadkim. Wspomniana Nakwaska pisze: Z wyobrażeniami naszymi wiem, że niejedna z współrodaczek moich raczejby szal turecki kupić sobie pozwoliła, a jej mąż prędzejby sto butelek Szampana wypił, niż gdyby mieli do domu sprawić wannę miedzianą. Fot. R. M. Kosińscy Marry Cassata Toaleta

3 W TROSCE O ŚRODOWISKO O stanie środowiska wodnego świadczy wiele elementów: jakość wody, żyjące w niej organizmy, rośliny porastające nie tylko dna rzek, strumieni i jezior, ale i ich brzegi, zwierzęta i ptaki zamieszkujące w pobliżu, wahania przepływu wody, naturalność biegu rzek i potoków z ich zakolami i starorzeczami, rzeźba terenu i krajobraz. W dodatku wiele z tych elementów jest ze sobą powiązanych co powoduje, że zmiana lub wyeliminowanie jednego z nich wpływa na inne. Na przykład, ograniczanie retencji powierzchniowej poprzez likwidację terenów podmokłych, bagiennych czy lasów łęgowych, bądź poprzez zabudowanie powierzchni i wprowadzenie niewłaściwych regulacji rzek powoduje zwykle zwiększenie wahań przepływu wody oraz ograniczenie zdolności wód do samooczyszczania. To wszystko sprawia, że degradacja środowiska wodnego to nie tylko problem wody do picia, ale także zniszczony krajobraz, większe zagrożenie suszą i powodzią, brak różnorodności form życia w rzekach i w ich pobliżu. W konsekwencji degradacja środowiska może stać się jedną z głównych barier ograniczających możliwość rozwoju lokalnej produkcji, rolnictwa, usług i turystyki. Przyczyny degradacji wód i środowiska wodnego Skutki degradacji wód i środowiska wodnego Wzrost zużycia wody iśrodków chemicznych w gospodarstwach domowych (konsekwencje: duża ilość ścieków, silne zanieczyszczenia chemiczne) Zła jakość wody do picia Deficyty wody do picia Stosowanie przestarzałych technologii produkcji przemysłowej (konsekwencje: duże ilości trudnych do oczyszczania i niebezpiecznych ścieków, kwaśne deszcze) Eutrofizacja rzek i zanikanie życia biologicznego Fot. GraphArt Fot. K.Izydorczyk Fot. M.Tarczyńska Intensywna gospodarka rolna i hodowlana (konsekwencje: zanieczyszczenie wód nawozami, ścieki i odpady z hodowli zwierzęcej) Nieprzydatność wód do kąpieli Fot. R.M. Kosińscy Fot. A.Saba Zła gospodarka odpadami (konsekwencje: wpływ nieprawidłowo eksploatowanych składowisk na wody gruntowe i powierzchniowe, dzikie wysypiska) Zwiększenie zagrożenia powodziowego Fot. Ryszard Stojek Fot. Ryszard Stojek Fot. M. Wilk Zmiany trasy rzek i potoków, melioracje (konsekwencje: szybki spływ wód, zmiana krajobrazu i warunków przyrodniczych, osuszanie terenów podmokłych) Obniżenie się poziomu wód gruntowych i przesuszenie terenu Towarzystwo na Rzecz Ziemi R.M. Kosińscy Fot. R.M. Kosińscy Fot. J.Wisniewski Zabudowa terenów zalewowych i zmniejszanie retencji naturalnej (konsekwencje: ograniczenie chłonności gruntu, likwidacja swobodnej przestrzeni dla rzek i potoków) Fot. M. Wilk

4 WODA DLA PROGRAM POPRAWY STANU W 2004 roku rozpoczęto w Polsce, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, realizację zintegrowanego programu poprawy stanu wód i środowiska wodnego (w oparciu o Ramową Dyrektywę Wodną Unii Europejskiej). Jego przygotowanie i wdrożenie z udziałem zainteresowanych grup społecznych stworzy nie tylko lepsze perspektywy rozwoju dla przemysłu i rolnictwa, ale również dla społeczności lokalnych, prywatnych firm itp. Cele programu: zapobieganie degradacji i zapewnienie poprawy stanu środowiska wodnego wspieranie użytkowania wód z myślą o potrzebach przyszłych pokoleń dążenie do ograniczania zrzutów substancji niebezpiecznych zapewnianie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczaniem przyczynianie się do łagodzenia skutków powodzi i susz Cel operacyjny programu osiągnięcie dobrego stanu wód do 2015 roku Dobry stan wód to nie tylko czysta woda, ale również niezdegradowane przez człowieka, bliskie naturalnemu środowisko wodne. Stan naturalny dla rzeki nizinnej oznacza co innego niż dla rzeki górskiej lub jeziora, stąd dla każdego typu wód określono parametry środowiska, które uznano za naturalne, do których osiągnięcia należy dążyć. Obejmują one nie tylko dopuszczalny poziom zanieczyszczeń, ale również występowanie odpowiednich organizmów żywych (roślin i zwierząt), określone wymagania związane z wielkością przepływów i naturalnością koryta rzeki. Niewiele jest w Polsce obszarów, które takie warunki spełniają, stąd wytypowano je jako wzorcowe. Przykładowe obszary wzorcowe naturalnego środowiska wodnego i zamieszkujące tam organizmy Ptaki oraz pluszcz rybitwa rzeczna rybitwa żałobna pliszka żółta pliszka górska Ssaki oraz rzęsorek rzeczek karczownik bóbr Fot. J.Błachuta zimorodek mewa śmieszka wydra Gady żmija zaskroniec Płazy Fot. J.Błachuta Glony ropucha szara okrzemki (ok. 400 gatunków) żaba trawna salamandra traszka grzebieniasta traszka karpacka żaba moczarowa zielenice (kilkadziesiąt gatunków) złotowiciowce (kilka gatunków) Fot. J.Błachuta Mchy i rośliny naczyniowe Ryby Owady W wodzie Na brzegach (w łęgach) W nadbrzeżnych łąkach pstrąg potokowy lipień świnka kleń głowacz oraz głowacica brzana strzebla potokowa śliz brzanka kiełb jelec kleń płoć Ślimaki Małże Autorzy i właściciele zdjęć informacyjnych: A. Tabor, J. Błachuta, W.Skrzypiec, WWF, Towarzystwo na Rzecz Ziemi, jętki (ok. 40 gatunków) widelnice (ok. 30 gatunków) chruściki (ok. 40 gatunków) jaskier (włosiennicznik) rzeczny oraz mech zdrojek ddestnice (kilka gatunków) śnieżyca wiosenna oraz śnieżyczka przebiśnieg czosnek niedźwiedzi wierzby (kilka gatunków) września lepiężnik biały i różowy lepnica

5 ROZWOJU ŚRODOWISKA WODNEGO Podstawą do poprawy stanu wód są programy działań tzw. programy naprawcze. Obejmują one listy działań inwestycyjnych i nieinwestycyjnych, rozwiązujących podstawowe problemy związane z brakiem lub nadmiarem wody, jej złą jakością, degradacją środowiska wodnego. Programy opracowywane są dla niewielkich obszarów o jednolitym charakterze teren RZGW w Krakowie podzielono na 132 takie jednostki (patrz mapa poniżej. Wybór najlepszego programu działań dokonywany będzie w oparciu o analizę ekonomiczną gwarantującą osiągnięcie zakładanego celu przy jak najniższych kosztach społecznych i ekonomicznych. Koszty wdrożenia poniosą wszyscy użytkownicy. Przykładowa lista działań programu naprawczego Działania Zakres rzeczowy Szacunkowy koszt Odbiór i oczyszczanie ścieków budowa kanalizacji sanitarnej 46,8 km modernizacja oczyszczalni komunalnych m 3 /d ( RLM, PUB2) budowa przydomowych oczyszczalni ścieków sztuk dla gospodarstw domowych (1 4 osób) Przykładowy obszar planistyczny Zagospodarowanie odpadów Hodowla zwierząt budowa punktu zagospodarowania odpadów gromadzenie obornika w odpowiednich warunkach budowa punktu segregowania odpadów selektywnie gromadzonych budowa m 2 płyt gnojowych Przykładowe działania gromadzenie gnojowicy w odpowiednich warunkach budowa m 3 zbiorników Zachowanie ciągłości cieków budowa przepławek dla umożliwienia migracji ryb 24 szt Selektywna zbiórka odpadów Przepławki ochrona naturalnych siedlisk zależnych od wód 200 km PODSUMOWANIE Zbiornik na gnojowicę Przydomowe oczyszczalnie ścieków Nie zrażajcie się Panowie wielkimi kosztami, jakie pociągnie za sobą urządzenie wodociągów, bo koszta przeminą, korzyści zaś będą wieczne!... apelował do radnych w latach siedemdziesiątych XIX w. Józef Dietl, ówczesny Prezydent Krakowa, w obliczu piętrzących się trudności związanych z budową nowoczesnego systemu zaopatrzenia miasta w wodę. Wyjątki Może się zdarzyć, że realizacja niektórych planowanych rozwiązań przekroczy możliwości finansowe państwa lub podmiotów ponoszących częściowo koszty wdrożenia programu: samorządów lokalnych, przedsiębiorców, mieszkańców, rolników. W takich przypadkach możliwe jest przedłużenie o sześć lub dwanaście lat terminu realizacji podstawowego celu programu, jakim jest dobry stan wód w 2015 roku. Zakłada się bowiem, że zastosowane rozwiązania nie mogą zachwiać równowagi społeczno gospodarczej obszaru.

6 WDROŻENIE PROGRAMU Program poprawy stanu środowiska wodnego jest opracowywany i wdrażany w kilku etapach gwarantujących osiągnięcie założonego celu, przy możliwie najmniejszych kosztach społecznych i gospodarczych. By zapewnić kontrolę zgodności uzyskiwanych efektów z założonymi celami, cykl ten będzie powtarzany po roku 2015 co 6 lat trzykrotnie. Cykl wdrożenia programu poprawy środowiska naturalnego Wdrożenie działań naprawczych zawartych w planie gospodarowania wodami w dorzeczu Udostępnienie do konsultacji planu gospodarowania wodami w dorzeczu 2008 Opracowanie dla każdego obszaru programów działań rozwiązujących zidentyfikowane problemy 2004 Ustalenie dla każdego obszaru celów, które chcemy osiągnąć Cykl planowania będzie powtarzany co 6 lat 2007 Ustalenie dla każdego obszaru najważniejszych problemów do rozwiązania 2004 Zbadanie obecnego stanu środowiska wodnego Przygotowanie i wdrożenie programu jest koordynowane przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, a na poziomie regionów przez regionalne zarządy gospodarki wodnej. Każdy etap kończy się kontrolą prawidłowości wdrożenia i raportem analizowanym przez Komisję Europejską UE. Podstawowe założenia programu Równoprawne traktowanie wszystkich użytkowników wody przy założeniu, że użytkownikiem jest także środowisko naturalne. Włączenie przedstawicieli zainteresowanych środowisk w proces przygotowania programu poprawy stanu środowiska wodnego. Uznanie, że każdy użytkownik korzystający z wody dla celów przemysłowych, rolniczych czy w gospodarstwie domowym powinien ponosić za to użytkowanie proporcjonalne koszty (pobór wody, uzdatnianie, dostarczanie, odprowadzanie i oczyszczanie). Składowe kosztu użytkowania wody Zużycie Pobór wody Uzdatnienie wody Dostarczenie wody do użytkownika Odprowadzenie ścieków Oczyszczenie ścieków Administrowanie systemem Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie Ul. Józefa Piłsudskiego Kraków tel

7 W TROSCE O WODĘ Zasoby wodne na świecie Więcej niż 1,2 mld ludzi na świecie nie ma bezpośredniego dostępu do wody pitnej, zaś prawie 3 miliardy ludzi żyje w złych warunkach sanitarnych z powodu trudności w dostępie do czystej wody. Z badań wynika, że picie zanieczyszczonej wody jest w krajach rozwijających się przyczyną 80 procent wszystkich chorób, a każdego roku umiera z tego powodu na świecie 7 milionów ludzi, w tym 2,5 miliona dzieci poniżej 5. lat. To oznacza, że co kilka sekund zanieczyszczona woda zabija człowieka. Według najbardziej pesymistycznych prognoz do roku 2050 z powodu niedoboru wody będzie cierpieć siedem miliardów ludzi. Według prognoz optymistycznych będą to dwa miliardy. Aż 97,3% wody na Ziemi to wody słone. Z pozostałych tylko 0,25% jest dostępne dla człowieka jako woda do picia, o ile nie jest zanieczyszczona. Zasoby wodne w Polsce W przeliczeniu na jednego mieszkańca zasoby wodne w Polsce są trzykrotnie mniejsze niż średnia europejska. Jakość wody w rzekach południowo wschodniej Polski W województwach podkarpackim, małopolskim i świętokrzyskim wód o bardzo dobrej jakości w roku 2005 nie było wcale, wód dobrej jakości (II klasa czystości) było niecałe 2%, wód o zadowalającej jakości (III klasa czystości) było 54%. Reszta niewiele mniej niż połowa to wody o niezadowalającej lub złej jakości. Jakość wody w rzekach południowo wschodniej Polski Jakość wody pitnej w Polsce Ocena jakości wód ujmowanych (przeznaczonych do uzdatniania) dla potrzeb gospodarki komunalnej przez największe ujęcia dostarczające 75% wody wykazała, że nie spełniają one warunków sanitarnych. Około 45% ilości ujmowanych wód dyskwalifikowały ponadto pierwiastki biogenne, a 28% zasolenie. Te same badania (raport NIK) wykazały, że około 70% studni gospodarczych i około 30% wodociągów wiejskich zaopatrywanych z ujęć podziemnych ma wodę o niepewnej lub złej jakości. Ponad 50% próbek wody pitnej z ujęć własnych w wiejskich gospodarstwach domowych ma niedopuszczalne stężenie azotanów. Około 50% ładunków azotu i około 70% ładunków fosforu w rzekach pochodzi z nieoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych ścieków komunalnych, które są też istotną przyczyną zanieczyszczeń bakteriologicznych. Pozostała część ładunków azotu i fosforu pochodzi z zanieczyszczeń obszarowych z terenów rolniczych.

8 UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA Udział społeczeństwa, czyli udział obywateli w podejmowaniu ważnych dla nich decyzji jest obok zasady równości politycznej i czynnego prawa wyborczego podstawą systemu demokratycznego. Ale dla planistów udział społeczny ma również znaczenie funkcjonalne: ułatwia dostęp do rzetelnych informacji, pozwala lepiej zidentyfikować potrzeby użytkowników i ich preferencje oraz gwarantuje weryfikację opracowanych programów. W Polsce, udział społeczeństwa w planowaniu gospodarowania wodami jest czymś nowym. W przypadku programu poprawy stanu środowiska wodnego uznano, że udział zainteresowanych stron, czyli tych, którzy będą ponosić koszty planowanych działań, ale również odnosić korzyści z ich wdrożenia ma kluczowe znaczenie dla przygotowania i wdrożeniu planu. W procedurze przygotowania programów działań dla wydzielonych obszarów i planów dla dorzeczy wytypowano kilka elementów, które będą konsultowane przez społeczeństwo. Materiał roboczy z konsultacji społecznych w powiecie Żywieckim. Od 22 grudnia 2006 do 22 czerwca 2007 Od 22 grudnia 2007 do 22 czerwca 2008 Od 22 grudnia 2008 do 22 czerwca 2009 Kalendarz i program prac dotyczących opracowania planów gospodarowania wodami dla obszarów dorzeczy. Przegląd istotnych problemów gospodarki wodnej dla obszarów dorzeczy. Projekty planów gospodarowania wodami dla obszarów dorzeczy. Partnerzy udziału społecznego: użytkownicy wód: społeczności lokalne, właściciele przedsiębiorstw, właściciele gospodarstw rolnych, mieszkańcy, itd. organizacje społeczne (tzw. pozarządowe) reprezentujące różne grupy interesów, w tym środowiska ekologiczne administracja rządowa i samorządowa instytucje zajmujące się różnymi aspektami gospodarki wodnej Sposoby prowadzenia konsultacji ze społeczeństwem na terenie RZGW w Krakowie Udostępnianie materiałów i ankiet konsultacyjnych w miejscach publicznych (urzędy gmin, powiatów, NGO Spotkania dyskusyjne (bezpośrednie spotkania z przedstawicielami zainteresowanych środowisk) KONSULTACJE ELEMENTÓW PLANU (haromogramu prac, istotnych problemów gospodarki wodnej dla dorzecza, projektu planu ujmującego programy Udostępnienie materiałów i ankiet konsultacyjnych w Internecie Rozpowszechnienie materiałów i ankiet konsultacyjnych poprzez organizacje branżowe Wysyłka materiałów i ankiet konsultacyjnych pocztą. Opinie zebrane przy pomocy różnych form konsultacji będą poddane analizie, a następnie zostaną uwzględnione w kolejnych etapach opracowywania planu. Za zaangażowanie społeczeństwa w proces planowania na poziomie regionalnym odpowiedzialne są regionalne zarządy gospodarki wodnej; na terenie dorzecza górnej Wisły RZGW w Krakowie. Na poziomie centralnym proces ten koordynuje Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Telefon w sprawach związanych z konsultacjami E mail: konsultacje@krakow.rzgw.gov. pl Informacje: kontakt: poczta@krakow.rzgw.gov.pl informacje: w sprawie konsultacji: tel kontakt: konsultacje@krakow.rzgw.gov.pl

9 JUTRO... We wspomnieniach z dzieciństwa rzeka zajmuje zwykle ważne miejsce: niedzielne pikniki z rodzicami, kąpiele, pływanie kajakiem, plaże w środku miasta, łowienie ryb, czasem wycieczka statkiem z oranżadą pod pokładem. Starsi pamiętają jeszcze rybaków, barki przewożące coś ważnego, czasem tratwy. A potem wszystko to gdzieś przepadło. Rzeki przestały pełnić dotychczasową rolę. Zanieczyszczone, smutne, z zaśmieconymi brzegami przestały pełnić funkcje, które wciąż tkwią w pamięci. Ale ostatnio zaczęło się coś zmieniać. W wielu krajach na świecie robi się naprawdę dużo, by rzeki znów stały się żywe, by ludzie żyli z rzeką, a nie obok niej. W Polsce dzieje się podobnie, dzięki aktywności wielu osób, firm i organizacji. Sześć gmin znad Sanu Samorządowcy wiedzą jak magnetycznie działa na człowieka woda, więc często stawiają na turystykę jako na motor lokalnego rozwoju. Wiele gmin łączy się w związki, których celem jest poprawa czystości rzeki i rozwój turystyczny terenu. Przykładem może być Związek Gmin Turystycznych Pogórza Dynowskiego. Związek zrzesza sześć gmin, które są przekonane, że czyste wody w połączeniu z urodą krajobrazu i unikalną kulturą przyciągną turystów i spowodują rozwój agroturystyki, handlu i usług, przysparzając dodatkowych miejsc pracy. Priorytetem stała się budowa sieci kanalizacyjnych, oczyszczalni ścieków oraz zakładów utylizacji odpadów. Dla realizacji tych zadań powołany został program Błękitny San, który skupia wokół siebie lokalne społeczności oraz ułatwia pozyskiwanie sojuszników z zewnątrz. W celach promocyjnych Związek przydziela statuetkę Kropla Sanu w dowód uznania za zaangażowanie w ochronę środowiska i promocję doliny środkowego Sanu. Od trzech lat organizuje również konferencje, w których uczestniczą przedstawiciele świata nauki reprezentujący wszystkie możliwe dziedziny kojarzące się z wodą. Związek promuje też ideę ożywienia rzeki wśród mieszkańców prowadząc akcje edukacyjne, organizując Międzynarodowy Dzień Sanu, realizując projekt Leon Czyściciel sprzątamy rzekę San adresowany do młodzieży szkolnej. Według planów środki z budżetów gmin, uzupełnione środkami programów unijnych zostaną wykorzystane na rozbudowę zaplecza turystycznego przystani kajakowych, miejsc dla wędkarzy, pól kempingowych i biwakowych, zapleczy kuchennych, boisk sportowych i alejek. Fot. arch. Związku Gmin Turystycznych Pogórza Dynowskiego Spływ Kamienną Wydawało się, że Bałtów (województwo świętokrzyskie) jest miejscem bez perspektyw: ziemia VI klasy, brak inicjatyw gospodarczych, brak wodociągu, brak telefonii komórkowej, wysokie bezrobocie. W 2002 r. kilkudziesięciu mieszkańców założyło Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Gminy Bałt, a w 2003 z ich inicjatywy ruszył spływ rzeką Kamienną. Jego trasa przebiega naturalnymi meandrami rzeki pośród unikalnej roślinności rezerwatu Ulów, gdzie można spotkać bobra lub zobaczyć gniazda bociana czarnego. W pierwszym roku ze spływu skorzystało prawie 14 tysięcy ludzi, w drugim 18 tysięcy, a w tysiące. Spływ daje pracę mieszkańcom wioski, ale nie tylko to stanowi o jego wartości. Sukces spływu zainspirował mieszkańców do bardziej kompleksowego myślenia o rozwoju gminy opartego na turystyce. W konsekwencji, w 2003 r. powstał Park Jurajski, pełen zwierząt prehistorycznych naturalnej wielkości, który stał się ogromną atrakcją turystyczną. W efekcie w 2006 r. do Bałtowa przyjechało 200 tysięcy turystów. A mieszkańcy zaczęli dbać o środowisko, zniknęły dzikie wysypiska i zrzuty ścieków do Kamiennej. Rzeka, jak dawniej, stała się osią rozwoju. Fot. R.Konieczny

10 Odcinek specjalny pstrąga i lipienia Odcinek specjalny, czyli łowisko dla wędkarzy, został zorganizowany przez Polski Związek Wędkarski w Krośnie w 2004 r. Stanowi on niewielką część tzw. obwodu rybackiego nr 5 na Sanie. Celem tej inicjatywy była chęć zwiększenia liczby lipieni i pstrągów potokowych, ale wykorzystuje ona pasję prawie 1,5 mln ludzi w Polsce, którzy zajmują się wędkowaniem. Możliwości tej grupy są ogromne: szacuje się, że każdy z wędkarzy wydaje na swoje hobby około 300 zł rocznie. Łowisko na Sanie jest wyjątkowo atrakcyjne, wielu zagranicznych gości uważa je za jedno z najlepszych w Europie. Zasady połowu są rygorystyczne: z łowiska może korzystać nie więcej niż 20 osób jednocześnie, ryby po złowieniu należy wypuścić z powrotem do rzeki, nie wolno używać haczyków z zadziorami, opłata wynosi 60 zł za dzień połowu i 1200 zł na rok. W pierwszym roku wykupiono 41 pozwoleń rocznych i 1332 dziennych, w 2005 roku wykupiono 44 rocznych i 2487 dziennych, w 2006 roku 50 rocznych i 3200 dziennych. Połowę pozwoleń w 2006 roku wykupili obcokrajowcy. Szacuje się, że każdy z nich przebywa w okolicach łowiska 6 dni i że łącznie wydają około 1,5 mln złotych. Duża część tych pieniędzy zostaje w kieszeniach okolicznych mieszkańców, którzy wynajmują mieszkania, oferują posiłki, są przewodnikami itd. Fot. R.Nazar Fot. R.Nazar Fot. R.Nazar Dom nad rzeką Budynek, w którym nad Wartą w Skwierzynie mieści się obecnie hotel Dom nad rzeką już w XIX w. był pensjonatem i już wtedy bywali w nim goście z zagranicy. Dzisiaj, wyremontowany, może przyjąć 70 osób, a 200 pomieścić na konferencji lub w sali bankietowej. Jak dawniej zaczęli się w nim pojawiać goście przypływający łodziami, wśród których są również nasi sąsiedzi Niemcy. Ponieważ turystów było coraz więcej, właściciel podjął decyzję o wybudowaniu dla nich przystani. Ta przystań wraz z tzw. szaklami i polerami, schodami prowadzącymi zarówno do hotelu, jak i na pobliski bulwar, robi imponujące wrażenie. Ma całkowitą szerokość 150 m i głębokość od 4 do 6 m, może do niej jednocześnie przycumować 30 jednostek pływających. Powstała marina jest pierwszym tego typu obiektem zbudowanym za prywatne pieniądze. Jak przyznaje właściciel, jest doskonałym uzupełnieniem hotelu i restauracji; można się spodziewać, że przyciągnie nowych gości, na których brak i tak już teraz nie można narzekać. Rosnąca popularność Domu nad rzeką przyczynia się również do turystycznego rozwoju gminy oraz współpracy z innymi miastami położonymi wzdłuż szlaków wodnych. Już teraz marina w Skwierzynie została umieszczona w niemieckim katalogu żeglugi. Fot. A.Malinger Autorzy wystawy składają serdeczne podziękowania wszystkim osobom i instytucjom, które swoim zaangażowaniem przyczyniły się do powstania wystawy: Ewie Piotrowskiej (Muzeum Historii Fotografii w Krakowie), Janowi Błachuta (Oddział IMGW we Wrocławiu), Markowi Jelonkowi (RZGW w Krakowie), Piotrowi Koniecznemu (PZW Krosno), Jarosławowi Kubie (Stowarzyszenie na Rzecz Rozwojun Gminy Bałtów Bałt ), Ryszardowi Stojek (UG Koszyce), Januszowi Wiśniewskiemu (RZGW w Poznaniu). Zleceniodawca: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie Projekt i realizacja wystawy: Informator Sp. z o.o. Koncepcja merytoryczna i teksty: Roman Konieczny, Małgorzata Siudak Współpraca merytoryczna: Barbara Chammas, Anna Bukowiec Projekt graficzny: Anna Gałuszka Skład i druk: DELTA