PORADNIK O SKUTECZNYCH NARZĘDZIACH, INSTRUMENTACH I MODELOWYCH ROZWIĄZANIACH AKTYWIZUJĄCYCH OSOBY Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ

Transkrypt

1 PORADNIK O SKUTECZNYCH NARZĘDZIACH, INSTRUMENTACH I MODELOWYCH ROZWIĄZANIACH AKTYWIZUJĄCYCH OSOBY Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ Ścieżki reintegracji społeczno-zawodowej osób z niepełnosprawnością na terenie powiatu zawierciańskiego i miasta Żory wypracowane w ramach projektu systemowego Śląskie sprawniej wsparcie osób niepełnosprawnych w aktywizacji zawodowej

2 Katowice, czerwiec 2015

3 Dobre praktyki projektu Śląskie sprawniej - wsparcie osób niepełnosprawnych w aktywizacji zawodowej Partnerzy projektu: Województwo Śląskie Powiat Zawierciański Miasto Żory

4 WPROWADZENIE Szanowni Państwo, Aktywizacja zawodowa osób z niepełnosprawnością to jedna z kluczowych kwestii dla samorządu województwa śląskiego. Pomysł na realizację projektu zrodził się przede wszystkim z chęci zmiany i udoskonalenia obowiązującego systemu reintegracji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych. Niewystarczająco efektywne standardy działania, stosunkowo niewielka liczba wdrażania innowacyjnych i kompleksowych rozwiązań oraz niski odsetek osób i podmiotów angażujących się we wspólne przedsięwzięcia na rzecz środowiska osób niepełnosprawnych to najistotniejsze problemy w tym obszarze. Chcieliśmy także rozpocząć w regionie dyskusję o przełamaniu stereotypowego myślenia o osobach niepełnosprawnych. Nie bez znaczenia dla koncepcji projektu były entuzjazm i energia osób współpracujących z osobami z niepełnosprawnością, a także pracowników Urzędu, do których z czasem dołączyli inni partnerzy. Stąd decyzja o realizacji wspólnego projektu systemowego Śląskie sprawniej - wsparcie osób niepełnosprawnych w aktywizacji zawodowej, w którym samorząd województwa śląskiego wraz z dwoma partnerami miastem Żory i powiatem zawierciańskim, za cel postawili sobie wypracowanie narzędzi i standardów w zakresie wspierania osób z niepełnosprawnością w aktywizacji zawodowej. Z całym przekonaniem mogę powiedzieć, że udało się go zrealizować. To wielki sukces, że Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, który do tej pory głównie wydatkował pieniądze, stał się inicjatorem nowatorskich rozwiązań w tak ważnym społecznie obszarze. Mam nadzieję, że doświadczenia projektu zostaną wykorzystane przy realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego Korzystając z okazji, chciałbym podziękować wszystkim osobom, instytucjom i organizacjom za aktywne uczestnictwo i zaangażowanie w realizację działań projektowych. Jestem głęboko przekonany, że zdobyte w trakcie projektu doświadczenia oraz wypracowane modelowe rozwiązania współpracy międzysektorowej, staną się inspiracją dla kolejnych tego typu przedsięwzięć, służących przełamywaniu barier w postrzeganiu osób z niepełnosprawnością. Jarosław Wesołowski Dyrektor Wydziału Europejskiego Funduszu Społecznego

5 Dzięki projektowi udało się zrealizować nie tylko tak zwane twarde rezultaty, ale co najważniejsze, pokazać dokonania i problemy, z jakimi na co dzień zmagają się podmioty działające w naszym regionie na rzecz aktywizacji zawodowej środowiska osób niepełnosprawnych. Zarówno prowadzone działania, jak i spotkania Grupy Ekspertów, wskazały cały szereg instrumentów, które mogą skutecznie prowadzić do realnego wyrównania szans w zakresie najważniejszej ludzkiej aktywności, jaką jest praca zawodowa. W skali województw jesteśmy obszarem, który zamieszkuje obecnie najwięcej osób niepełnosprawnych. Tym bardziej cieszy nas fakt, że to właśnie na Śląsku podjęto wysiłek na rzecz szerokiej aktywizacji tej grupy społecznej. Można zatem wyrazić nadzieję, iż korzystanie z dorobku projektowego zawartego w niniejszej publikacji, przyczyni się do poprawy jakości życia niepełnosprawnych Ślązaków. Zapraszając do lektury, serdecznie dziękujemy wszystkim instytucjom, jednostkom organizacyjnym i podmiotom trzeciego sektora, które angażowały się w prace Grupy Eksperckiej. Jan Zieliński Pełnomocnik ds. osób niepełnosprawnych Międzysektorowe partnerstwa na rzecz wsparcia środowiska osób z niepełnosprawnościami, tak można w największym skrócie opisać celowość i zasadność realizacji projektu systemowego Śląskie sprawniej wsparcie osób niepełnosprawnych w aktywizacji zawodowej, wdrażanego przez województwo śląskie oraz powiat zawierciański i miasto Żory. Znaczna ilość barier i trudności, z jakimi zmagają się osoby z niepełnosprawnością, zarówno w sferze reintegracji społeczno-zawodowej, jak i poruszania się w przestrzeni publicznej, stała się inspiracją do podjęcia próby wypracowania skutecznych, a zarazem modelowych propozycji rozwiązań usprawniających obecny system pomocowy. W celu podniesienia efektywności poszczególnych zadań i działań projektowych postanowiliśmy skonsolidować potencjały, zasoby, doświadczenia oraz inne narzędzia i instrumenty, którymi dysponują instytucje publiczne, organizacje pozarządowe oraz podmioty prywatne. Istotne było zwrócenie uwagi na sytuację osób niepełnosprawnych w zderzeniu z rynkiem pracy, ale też z odbiorem przez otoczenie, dlatego projekt wyróżnia przede wszystkim różnorodność działań. Kompleksowe wsparcie uczestników zapewniono poprzez zastosowanie między innymi usługi asystenta oraz trenera pracy, zindywidualizowanego wsparcia psychologicznego, prawnego i zawodowego, jak również udział w stażach, praktykach zawodowych oraz kursach i szkoleniach. Z drugiej strony zaplanowano szereg przedsięwzięć dla najbliższego otoczenia osób z niepełnosprawnością oraz przedstawicieli szerokiego grona instytucji i organizacji. Projekt pokazał, że komplementarne podejście w realizacji zadań, jest efektywnym i skutecznym narzędziem wsparcia. Mam nadzieję, że modele współpracy wypracowane przez partnerów będą przydatne w planowaniu kolejnych działań z zakresu aktywizacji społecznej i zawodowej osób z niepełnosprawnością. Marcin Stempniak Koordynator projektu

6

7 Część I ZAŁOŻENIA MODELOWYCH ROZWIĄZAŃ Celem niniejszej publikacji jest opisanie dobrych praktyk, czyli modelowych działań i rozwiązań wypracowanych w ramach realizacji projektu systemowego Śląskie sprawniej wsparcie osób niepełnosprawnych w aktywizacji zawodowej, które mogą służyć innym instytucjom jako podpowiedź w skutecznym dobieraniu narzędzi i instrumentów w zakresie wspierania osób z niepełnosprawnością. Założono, że rozwiązania mają opierać się na trzech kluczowych kwestiach: partnerstwach międzysektorowych, wsparciu i aktywizacji otoczenia osób z niepełnosprawnościami, zróżnicowanym obszarze działania. Elementy te stanowiły podstawę do zaplanowania i opracowania przez Partnerów projektu poszczególnych działań i typów wsparcia dla uczestników. Wielosektorowe Partnerstwa zawiązane na terenie dwóch różnych powiatów, zarówno te sformalizowane jak i te mniej formalne, oparte jedynie na wspólnych przedsięwzięciach różnego typu osób i instytucji, posłużyły jako kluczowe ogniwa do realizacji zadań. Objęcie wsparciem najbliższego otoczenia, w tym członków rodzin, opiekunów prawnych czy asystentów osób z niepełnosprawnościami, było kolejnym czynnikiem, który w sposób bezpośredni miał wpływ na osiągnięcie zakładanych efektów. Odpowiedź na zdefiniowane problemy Dane statystyczne potwierdzają, że nasz kraj odbiega od standardów europejskich w zakresie skuteczności systemowych działań instytucji publicznych, organizacji pozarządowych oraz podmiotów prywatnych. Rozwiązania wypracowane w projekcie odpowiadają na problemy związane przede wszystkim z brakiem kompleksowych i zintegrowanych narzędzi wykorzystywanych w aktywizacji osób z niepełnosprawnością. PARTNERSTWA MIĘDZYSEKTOROWE Przede wszystkim współpraca Realizacja projektu pokazała, że kluczem do sukcesu w procesie reintegracji społeczno-zawodowej osób z niepełnosprawnością jest konsolidacja potencjału i zasobów różnego rodzaju instytucji oraz osób pracujących na ich rzecz. Główne obszary, wokół których skupiła się współpraca i zawiązały partnerstwa to: edukacja, polityka społeczna i rynek pracy. Ideą takiego rozwiązania jest przede wszystkim uwolnienie zadań publicznych w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej osób z niepełnosprawnością oraz dopuszczenie innych, także niepublicznych podmiotów do świadczenia usług na rzecz tej grupy. Ważne jest, by odpowiadać na faktycznie zdiagnozowane potrzeby i oczekiwania osób dotkniętych niepełnosprawnością. Instytucje te mogą stosować dowolne metody i rozwiązania, w zależności od struktury organizacyjnej danego podmiotu, jego celów statutowych oraz misji i strategii. Główne rekomendacje w zakresie zawiązywania partnerstw: dokonanie diagnozy problemów, które trzeba rozwiązać, budowanie szerokiej sieci współpracy z uwzględnieniem zróżnicowanego profilu instytucji, jasne i przejrzyste zdefiniowanie oraz podzielenie ról i zadań według ściśle określonych kompetencji poszczególnych partnerów, sformalizowanie współpracy i konsolidacji różnego rodzaju osób, podmiotów i instytucji publicznych w postaci np. umów partnerskich, listów intencyjnych, czy porozumień o współpracy, określających wzajemne relacje, obowiązki czy zakres działań. Monitorowanie potrzeb osób z niepełnosprawnością i wymiana doświadczeń Celem współpracy międzysektorowej jest głównie rozwiązywanie problemów. Niezbędnym elementem tej współpracy wydaje się zatem monitorowanie i definiowanie potrzeb osób z niepełnosprawnością, wymiana doświadczeń i dobrych praktyk w zakresie ich zaspakajania oraz podejmowanie nowych wyzwań. W ramach projektu służyły temu spotkania Grupy Ekspertów, w gronie których znaleźli się przedstawiciele administracji publicznej, organizacji pozarządowych oraz przedsiębiorców działających w imieniu i na rzecz osób niepełnosprawnych. Miały one na celu określenie kluczowych potrzeb osób z niepełnosprawnością i wypracowanie rekomendacji w zakresie możliwości stosowania efektywnych narzędzi wsparcia. 7

8 Działania projektowe przełamywały stereotypy dotyczące osób z niepełnosprawnością i zmieniały ich postrzeganie 8 Główne rekomendacje wypracowane podczas spotkań grupy ekspertów w zakresie rozwiązywania problemów osób z niepełnosprawnością dotyczyły: poprawy funkcjonowania asystentury, zacieśnienia współpracy instytucji szeroko rozumianego sektora usług publicznych (m.in. socjalnych, rynku pracy, szkolnictwa) oraz III sektora, usprawnienia funkcjonowania zatrudnienia wspomaganego, kształtowania postaw prozawodowych u osób z niepełnosprawnością oraz ich rodzin. Asystentura Organizacja usług asystenckich powinna zakładać: 1. stworzenie warunków do stabilnego finansowania, 2. oddolne wsparcie uwzględniające lokalne potrzeby i możliwości, 3. istnienie komplementarnych rozwiązań i regulacji z zakresu rehabilitacji i pomocy społecznej, 4. zapewnienie łatwej dostępności (minimalny formalizm). Współdziałanie W zakresie współpracy instytucji sektora usług publicznych oraz organizacji pozarządowych wskazywano na: 1. istotną rolę sektora pomocy społecznej we współinicjowaniu działań na rzecz lokalnego środowiska (potencjał w postaci posiadania baz danych, wiedzy i doświadczenia w docieraniu do osób wymagających wsparcia), 2. konieczność włączenia w proces reintegracji społeczno-zawodowej szerokiego grona specjalistów, takich jak m.in.: doradca zawodowy, trener pracy, asystent, 3. potrzebę zatrudniania osób niepełnosprawnych w jednostkach samorządu terytorialnego i na tak zwanym otwartym rynku pracy, co wymaga nawiązania stałych relacji na linii samorządpracodawcy, 4. profesjonalizację podmiotów ekonomii społecznej, która ma w większym stopniu gwarantować stabilność tego sektora. Zatrudnienie wspomagane Wsparcie realizowane w tej formie skutecznie umożliwia podjęcie i utrzymanie pracy przez osoby niepełnosprawne (w tym także przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną). Jego wdrożenie zależne jest od: 1. zapewnienia stałego finansowego wsparcia (obecnie przeważają fundusze projektowe), 2. dobrego rozeznania rynku pracy (doświadczenia śląskie pokazują, że wbrew wielu stereotypom, prywatni przedsiębiorcy wspomagani przez trenera pracy, chętnie zatrudniają osoby niepełnosprawne), 3. indywidualnego podejścia i dostosowania wsparcia stosownie do potrzeb przedsiębiorcy i niepełnosprawnego pracownika. Aktywizacja zawodowa W zakresie aktywizacji zawodowej podkreślano następujące kwestie: 1. istotny wpływ w kształtowaniu postaw prozawodowych u osób z niepełnosprawnością mają ich rodzice i opiekunowie. Zdobycie pracy pozytywnie zmienia sytuację w rodzinie,

9 umożliwiając pozostałym jej członkom podjęcie lub utrzymanie zatrudnienia, 2. decydujące znaczenie w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych ma ich postrzeganie przez pryzmat posiadanego potencjału, 3. dobre rozeznanie lokalnego (regionalnego) rynku pracy pozwala na uzyskanie zatrudnienia, 4. stała współpraca podmiotów odpowiedzialnych za kształcenie i aktywizację społeczną na poziomie powiatu (regionu) warunkuje rozwój zawodowy osób z niepełnosprawnością. WSPARCIE OSÓB NIPEŁNOSPRAWNYCH I ICH OTOCZENIA Kompleksowe podejście Obok działań wynikających z zawiązanego partnerstwa, istotne pod kątem skuteczności procesu reintegracji społeczno-zawodowej, są zajęcia dla niepełnosprawnych uczestników projektu. Przedsięwzięcia te powinny być prowadzone równolegle w kilku obszarach: zarówno na poziomie podnoszenia poziomu wiedzy i kwalifikacji, kształtowania kompetencji społecznych, jak i zwiększania motywacji. Trzeba również reagować na bieżące problemy i pomagać w sytuacjach kryzysowych. Rekomendacje w zakresie aktywizacji społecznozawodowej osób niepełnosprawnych: dostosowanie form pomocy do indywidualnych potrzeb, predyspozycji psychofizycznych oraz stopnia i rodzaju niepełnosprawności uczestników, korzystanie z usług asystenta osobistego i trenera pracy, których głównym rolą jest wsparcie w procesie usamodzielnienia społecznego i zawodowego, mobilizowanie do pracy i aktywności oraz pomoc w rozwiązywaniu problemów, objęcie wsparciem najbliższego otoczenia osób z niepełnosprawnością, planowanie działań opartych na współpracy z przedsiębiorcami w zakresie możliwości odbywania praktyk zawodowych, staży czy podjęcia pracy. Przełamywanie stereotypów i spełnianie marzeń Istotnym zadaniem projektu było też przełamywanie barier w postrzeganiu osób z niepełnosprawnością. W trakcie jednej z konferencji, jaką zaplanowano w ramach działań, dyskusję o zmianie stereotypowego myślenia rozpoczęły historie trzech niepełnosprawnych chłopaków, którzy spędzili jeden dzień u wymarzonego pracodawcy. W Teatrze Śląskim, Antyradiu i klubie muzycznym Spiż poznawali tajniki zawodu aktora, prezentera i didżeja, mierząc się ze swoimi możliwościami, nowymi zadaniami i reakcją współpracowników. Takie inicjatywy udowadniają, że spełnienie marzeń i przekraczanie progów niepełnosprawności jest możliwe, a osoby z niepełnosprawnością są bardzo dobrymi pracownikami pod warunkiem, że wykonują pracę, którą lubią, dostosowaną do ich możliwości. 9

10 Część II DOBRE PRAKTYKI. DOŚWIADCZENIA PARTNERÓW PROJEKTU POWIAT ZAWIERCIAŃSKI Jeden z wielu paneli z udziałem ekspertów Zaproszenie do udziału w projekcie Realizację projektu poprzedziły spotkania informacyjne w Starostwie Powiatowym w Zawierciu, zorganizowane dla włodarzy miast i gmin oraz przedstawicieli ośrodków pomocy społecznej, Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, Powiatowego Urzędu Pracy oraz organizacji pozarządowych. Celem spotkań było omówienie założeń, kryteriów oraz warunków uczestnictwa w projekcie. Rekrutacja Rekrutacja uczestników do projektu miała charakter ciągły. Kampanie informacyjne prowadzone były w poszczególnych gminach powiatu zawierciańskiego. W ich trakcie przedstawiano zasady udziału w projekcie oraz informacje o planowanych działaniach. Z każdą osobą zainteresowaną udziałem w projekcie, przeprowadzono rozmowę kwalifikacyjną z udziałem psychologa, pracownika socjalnego oraz doradcy zawodowego, pozwalającą określić jej potrzeby i oczekiwania. Uczestnicy Wsparciem objęto 52 osoby niepełnosprawne (w tym 27 kobiet i 25 mężczyzn). Ze względu na posiadany stopień niepełnosprawności najliczniejszą grupę stanowiły osoby z umiarkowanym (23 osoby) i lekkim stopniem niepełnosprawności (21 osób). Pozostali uczestnicy posiadali znaczny stopień niepełnosprawności (8 osób). Reintegracja społeczno-zawodowa Działania z zakresu aktywnej integracji prowadzono równolegle w kilku obszarach: zarówno na poziomie podnoszenia poziomu wiedzy i kwalifikacji uczestników, kształtowania ich kompetencji społecznych, jak i zwiększaniu motywacji. Co istotne, zapewniono również bezpośrednią pomoc w rozwiązywaniu bieżących problemów i sytuacji kryzysowych. Na początek Centrum Integracji Społecznej Zdobywanie nowych umiejętności zawodowych i społecznych zapoczątkowały zajęcia w Centrum

11 Budowanie szerokiej sieci współpracy i partnerstwa to podstawa każdego projektu Integracji Społecznej w Zawierciu Żerkowicach oraz Centrum Integracji Społecznej w Łazach. Warto podkreślić, że rodzaj wsparcia był zawsze dostosowany do indywidualnych potrzeb, predyspozycji psychofizycznych oraz stopnia i rodzaju niepełnosprawności uczestników. Wśród oferowanych form pomocy można wymienić m.in.: poradnictwo prawne, socjalne i psychologiczne, a także z zakresu edukacji prozdrowotnej czy finansowej. W ramach nabywania kompetencji zawodowych uczestnicy pod okiem instruktorów nauki zawodu zdobywali konkretne umiejętności w pracowniach, m.in.: biurowej, kulinarnej, fryzjerskiej, porządkowej, ogólnobudowlanej, krawieckiej, ogrodniczo - porządkowej oraz opiekuna osób starszych, niepełnosprawnych i dzieci, które następnie doskonalili w trakcie praktyk w zakładach pracy. Dodatkowym elementem było również wsparcie instrumentalne w postaci m.in. świadczenia integracyjnego, ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego, codziennych posiłków, odzieży roboczej i ochronnej czy badań lekarskich. Profesjonalne wsparcie Na co dzień uczestnicy projektu mieli do dyspozycji sześciu trenerów pracy oraz dwóch asystentów osobistych. Głównym zadaniem trenerów było znalezienie odpowiedniego miejsca praktyk na otwartym rynku pracy i przygotowanie osób z niepełnosprawnością do ich odbycia. To wymagało wnikliwej obserwacji uczestników, poznania ich cech charakteru, możliwości, chęci do pracy oraz towarzyszenia im podczas nabywania nowych umiejętności zawodowych w Centrum Integracji Społecznej. Rozpoczęcie praktyk wiązało się jednak z dużym stresem. Pojawiał się szereg pytań i wątpliwości: Czy na pewno sobie poradzę?, Czy ja tam w ogóle pasuję?, Czy praktyki pomogą mi w znalezieniu pracy?. Tymi oraz wieloma innymi wątpliwościami osoby niepełnosprawne mogły podzielić się z trenerami pracy, na których pomoc zawsze mogły liczyć. Zadaniem trenera było także przygotowanie uczestników do odbycia rozmowy z potencjalnym pracodawcą, pomoc w przygotowaniu dokumentów aplikacyjnych, a także wsparcie podczas spotkania z przyszłymi przełożonymi. Kolejnym krokiem było towarzyszenie w wykonywaniu nowych zadań, motywowanie do pracy, pomoc w rozwiązywaniu pojawiających się problemów, przy jednoczesnej nauce samodzielności i monitorowaniu postępów praktykantów. Nad usamodzielnianiem zawodowym i społecznym uczestników pracowali także asystenci osobiści. To oni byli odpowiedzialni za pobudzanie i mobilizowanie do aktywności osoby niepełnosprawnej, jej rodziny oraz najbliższego otoczenia oraz udzielali wsparcia i pomocy w realizacji indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego. Praktyki zawodowe u 31 pracodawców Po kilku miesiącach adaptacji i zajęciach w Centrum Inicjatyw Społecznych uczestnicy kierowani byli na praktykę zawodową, która przede wszystkim zapewniała zdobycie doświadczenia na konkretnym stanowisku oraz przygotowywała do funkcjonowania na otwartym rynku pracy. Indywidualne podejście Praktyki zawodowe były dobierane indywidualnie, w zależności od preferencji uczestników i typu ukończonej pracowni. Odbywały się one między innymi w takich miejscach jak: hotel, firma sprzątająca, 11

12 urząd gminy, stacja diagnostyczna, skup złomu, sklep, hurtownia, centrum ogrodnicze, zakład fryzjerski, krawiecki, firma poligraficzna. Umiejętności związane z obsługą biurową uczestnicy doskonalili m.in. w agencji reklamowej, bibliotece publicznej i ośrodku zdrowia. Warto podkreślić, że nawiązano współpracę aż z 31 pracodawcami. Pomoc trenera pracy i asystenta Dla części uczestników, którzy wcześniej nigdy nie pracowali, praktyki były wyzwaniem. Początkowo nie potrafili oni odnaleźć się wśród reguł oraz zasad. I tu wkraczał trener pracy, który wspierał i pomagał im w procesie adaptacji. Początki nie były łatwe, ale z dnia na dzień osoby nieśmiałe i wycofane stawały się bardziej otwarte, a praca dawała im pewność siebie oraz wiarę we własne możliwości. Nowe umiejętności Odbycie praktyki w przedsiębiorstwach i instytucjach pozwoliło osobom niepełnosprawnym na zapoznanie się od podstaw ze specyfiką danego stanowiska pracy i sprawdzenie się w nowej roli. Oprócz zdobycia konkretnych umiejętności zawodowych, uczestnicy mieli też okazję doskonalić równie ważne umiejętności interpersonalne w zakresie komunikacji, pracy w grupie czy wzmacniania poczucia własnej wartości. Staże zawodowe Po praktykach przyszedł czas na staże u 6 różnych pracodawców. Na stanowiskach: pracownik gospodarczy, pracownik biurowy, pomoc kuchenna, pomoc krawiecka, ekspozytor towarów i opiekun dziecięcy swoje umiejętności doskonaliło w sumie 8 osób. Wyjazd integracyjny Uczestnicy projektu mieli okazję spędzić czas wolny w sposób, który do tej pory z rożnych względów był dla nich niedostępny lub ograniczony. Wyjazd o charakterze integracyjnym pozwolił na rozwinięcie umiejętności komunikacji interpersonalnej w grupie, organizacyjnych, podniesienie samooceny, uwierzenia we własne możliwości. Wsparcie otoczenia Oprócz aktywizacji społeczno-zawodowej uczestników, istotnym elementem projektu były działania skierowane do pracodawców i przedstawicieli samorządu. Wzięli oni udział w cyklu szkoleń z zakresu m.in. korzyści wynikających z zatrudniania osób z niepełnosprawnością oraz stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych. Wsparciem zostali objęci także trenerzy pracy i asystenci osobiści. 12 Indywidualne podejście i dostosowanie wsparcia przynosi korzyści przedsiębiorcom i pracownikom

13 W powiecie zawierciańskim wsparciem objęto 52 osoby niepełnosprawne Szkolenie dla asystentów osobistych i trenerów pracy Tematyka szkolenia dotyczyła problematyki aktywizacji zawodowej i funkcjonowania społecznego osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Asystenci i trenerzy szczegółowo zapoznali się z zagadnieniem zatrudnienia wspomaganego w Polsce i na świecie oraz wspierania osób z niepełnosprawnością na otwartym rynku pracy i w sferze społecznej. Omówiono kwestie potencjału i ograniczeń oraz specyfiki aktywizacji zawodowej i funkcjonowania społecznego, w tym uczenia się osób o różnych stopniach i rodzajach niepełnosprawności. Szkolenie z zakresu stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych W szkoleniu z zakresu stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych uczestniczyło 20 osób z terenu powiatu zawierciańskiego. Rozmawiano o stosowaniu klauzul społecznych w praktyce oraz wspólnie zastanawiano się nad barierami w ich upowszechnianiu. Szkolenie dla pracodawców zainteresowanych zatrudnianiem osób niepełnosprawnych Pracodawcom przedstawiono różnorodne formy wsparcia związane z zatrudnieniem osoby z niepełnosprawnością. Omówiono zasady ubiegania się o dofinansowanie do utworzenia i przystosowania stanowiska pracy i sposoby obniżania kosztów zatrudnienia pracowników. Zaprezentowano także system obsługi dofinansowań (SOD) działający w ramach PFRON. Poruszono zagadnienia z zakresu czasu pracy osób niepełnosprawnych, kwestie zatrudnienia wspieranego, przedstawiono zasady przyznawania dodatku dla pracownika będącego opiekunem stanowiskowym osób niepełnosprawnych oraz kwestie dotyczące klauzul społecznych w zamówieniach publicznych. Podsumowaniem zajęć było zaprezentowanie dobrych praktyk funkcjonujących w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ze stopniem umiarkowanym i znacznym. Szkolenie dla pracowników administracji publicznej Oprócz teoretycznych zagadnień z zakresu możliwości zatrudniania osób niepełnosprawnych i sposobów obniżania kosztów zatrudnienia w ramach systemu obsługi dofinansowań z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, uczestnicy szkolenia wzięli także udział z zajęciach praktycznych z zakresu wspierania osób niepełnosprawnych z różnymi dysfunkcjami. Dzięki ćwiczeniom oraz powstałej w trakcie warsztatów listy oczekiwań osób niepełnosprawnych, pracownicy samorządowi nauczyli się, jak rozpoznawać specjalne potrzeby klienta. 13

14 14

15 DOBRE PRAKTYKI. DOŚWIADCZENIA PARTNERÓW PROJEKTU ŻORY Po pierwsze lider W Żorach rozpoczęto od wyboru lidera, który miał pełnić obowiązki związane z przygotowaniem i realizacją projektu. Został nim Zakład Aktywności Zawodowej Wspólna Pasja, który od wielu lat działa na rzecz aktywizacji i rehabilitacji osób niepełnosprawnych. W siedzibie ZAZ usytuowano też biuro projektu. Nie była to przypadkowa lokalizacja. Potencjalni uczestnicy, którzy załatwiali formalności związane z udziałem w projekcie, mogli przekonać się, że nie ma żadnych przeszkód, aby osoby niepełnosprawne pracowały na różnych stanowiskach pracy, odpowiednio przygotowanych do ich możliwości. To rozwiało wątpliwości i obawy czy przy wielu ograniczeniach wynikających z niepełnosprawności da się pracować. Obserwacja pracowników zatrudnionych w ZAZ przy ich codziennych obowiązkach łamała stereotyp, iż osoby niepełnosprawne ze znacznym i umiarkowanym stopniem nie mogą pracować. Współpraca przede wszystkim - zawiązanie partnerstwa Z inicjatywy ZAZ Wspólna Pasja, porozumienie o współpracy w ramach lokalnego partnerstwa deklarujące chęć przystąpienia do projektu, podpisało Specjaliści z różnych sektorów dzielili się swoimi doświadczeniami 15

16 Uczestnicy z Żor z kadrą projektu czternaście podmiotów: trzynaście z terenu Żor tj. Gmina Miejska Żory, Cech Rzemiosł Różnych, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Miejski Dom Pomocy Społecznej, Nowe Miasto Sp. z o.o., Powiatowy Urząd Pracy, Stowarzyszenie Wspólna Pasja, Warsztaty Terapii Zajęciowej, Zakład Aktywności Zawodowej Zakład Produkcyjno-Usługowy Wspólna Pasja, Zakłady Techniki Komunalnej Sp. z o.o., Zespół Szkół Specjalnych im. Matki Teresy z Kalkuty, Żorska Izba Gospodarcza, Żorskie Centrum Organizacji Pozarządowych oraz Powiatowy Zespół ds. orzekania o niepełnosprawności w Rybniku. Główna idea Główny cel podpisanego porozumienia określony został jako Aktywizacja społeczno-zawodowa osób niepełnosprawnych poprzez wypracowanie i wdrożenie modelu wsparcia w postaci systemu aktywizacji i rehabilitacji w oparciu o partnerstwo międzysektorowe na terenie Powiatu Żory. Relacje partnerów Sygnatariusze w ramach podpisanego porozumienia zobowiązali się między innymi do: promocji projektu, szczególnie w środowiskach przedsiębiorców oraz wśród organizacji pozarządowych działających na rzecz osób niepełnosprawnych, udziału i pomocy w organizacji konferencji, seminariów i szkoleń poświęconych projektowi, pomocy w rekrutacji, organizacji praktyk i staży, udostępniania sal i pracowni do realizacji szkoleń 16 i spotkań, kierowania uczestników projektu do prac społecznie użytecznych. Rekrutacja Dzięki szerokiej akcji informacyjno-promocyjnej, przeprowadzonej również w żorskich parafiach i za pośrednictwem takich instytucji jak Powiatowy Urząd Pracy, Zakład Aktywności Zawodowej, Warsztaty Terapii Zawodowej, szkoła specjalna czy Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej udało się dotrzeć do 200 mieszkańców Żor, potencjalnych uczestników projektu. Rekrutację przeprowadzał zespół projektowy z udziałem terapeuty, doradcy zawodowego i psychologa. Uczestnicy Na terenie Żor projekt został skierowany do osób niepełnosprawnych długotrwale bezrobotnych i nieaktywnych zawodowo, bez kwalifikacji zawodowych oraz osób, których kwalifikacje zdezaktualizowały się. Do udziału w projekcie zakwalifikowano 25 osób niepełnosprawnych oraz taką samą liczbę członków ich rodzin lub osób z otoczenia, których zadaniem było wspieranie beneficjentów w procesie aktywizacji społeczno-zawodowej. Dla każdego z uczestników przygotowano i wdrożono indywidualny plan działań opracowany w oparciu o analizę ich potrzeb i predyspozycji zawodowych. Pierwsze kroki w kierunku reintegracji społecznozawodowej Uczestnicy projektu przeszli przez cykl spotkań

17 i treningów interpersonalnych. Skorzystali z takich form wsparcia jak m.in.: konsultacje z lekarzem, fizjoterapeutą, psychologiem, terapeutą oraz doradcą zawodowym, szkolenia z zakresu BHP oraz pomocy przedmedycznej, zabiegi rehabilitacyjne. Już w początkowej fazie realizacji projektu dało się zauważyć pierwsze symptomy integracji całej grupy, co znalazło odzwierciedlenie w organizacji wspólnych imprez. Uczestnicy chętnie brali też udział w przedsięwzięciach inicjowanych przez ZAZ ( m.in. pikniku z okazji Dni Otwartych Funduszy Europejskich). Szkolenia zawodowe Szkolenia miały przygotować uczestników do udziału w praktykach i stażach zawodowych. Były realizowane w 5 grupach tematycznych: pomoc kucharza, pracownik utrzymania terenów zielonych, pracownik administracyjno-techniczny, portier z obsługą hotelową oraz kurs komputerowy dla osoby niewidomej z obsługą programu udźwiękawiającego z elementami sprzedaży i marketingu. W sumie obejmowały 100 godzin zajęć praktycznych oraz teoretycznych i kończyły się egzaminem. Praktyki zawodowe, staże i zatrudnienie Praktyki odbywały się zgodnie z kierunkami przygotowania zawodowego w pięciu jednostkach miejskich, jednej spółce miejskiej oraz trzech firmach prywatnych. Każdy z uczestników praktyk miał przydzielonego osobistego opiekuna. Końcowym etapem procesu rehabilitacji zawodowej były staże i zatrudnienie w Zakładzie Aktywności Zawodowej Wspólna Pasja. Pełne wsparcie Bardzo istotnym elementem procesu aktywizacji zawodowej i społecznej było systematyczne wydłużanie czasu trwania różnych form aktywności. Przez cały okres realizacji projektu uczestnicy mogli liczyć na wszechstronną pomoc zespołu projektowego oraz specjalistów (w tym: lekarza, fizjoterapeuty, psychologa, terapeuty, doradcy zawodowego). Oprócz praktyk i staży uczestnicy wzięli udział w szkoleniach przydatnych w poszukiwaniu pracy, m.in. z zakresu obsługi tabletów, internetu, poczty elektronicznej, sporządzania dokumentów aplikacyjnych i autoprezentacji. Zwieńczeniem projektu był trzydniowy wyjazd połączony z socjoterapią w zakresie rozwijania kontaktów społecznych, samodzielności i zaradności osobistej. Wymiana doświadczeń Oprócz zadań z obszaru aktywizacji społecznozawodowej uczestników, ważnym aspektem projektu była wymiana doświadczeń środowisk związanych z osobami z niepełnosprawnością. W ramach wspólnych działań w siedzibie Zakładu Aktywności Zawodowej Wspólna Pasja odbyły się dwa spotkania (Dzień Otwarty pod hasłem: Integracja europejska a rozwój podmiotów ekonomii społecznej zatrudniających osoby niepełnosprawne oraz seminarium na temat: Praktyczne aspekty orzekania o niepełnosprawności Uczestnicy podczas projektu zawsze mogli liczyć na profesjonalną pomoc specjalistów 17

18 Praktyki i staże były doskonałą formą aktywizacji zawodowej oczekiwania osób niepełnosprawnych, rola i znaczenie wydanych decyzji oraz współpraca i korelacje pomiędzy orzecznikami, orzekanymi oraz instytucjami pomocowymi ). Efekty działań Zwiększenie poziomu świadomości społecznej i wiedzy na temat osób niepełnosprawnych oraz potrzeby tworzenia możliwości do ich szeroko pojętej aktywizacji (zrozumienie, że dla osób z niepełnosprawnością równie ważna jak praca zawodowa jest aktywność społeczna). Zmiana postaw osób niepełnosprawnych - udział w projekcie pozwolił uczestnikom inaczej spojrzeć na siebie i swoje otoczenie, otworzył ich na nowe kontakty, dał możliwość zdobycia nowych umiejętności przydatnych w pracy zawodowej, ale też w życiu codziennym. Większość z nich przekonało się, że dzięki własnej motywacji i wsparciu otoczenia możliwe jest zdobywanie nowych kwalifikacji i umiejętności zawodowych, znalezienie pracy, a w konsekwencji życie na własny rachunek i realizacja marzeń. Zmiana w postrzeganiu osób niepełnosprawnych przez pracodawców, którzy przekonali się, że są one wartościowymi pracownikami. Zwiększenie motywacji uczestników do podjęcia kolejnych działań w kierunku aktywnego uczestnictwa w życiu lokalnej społeczności. Powstanie lokalnego partnerstwa, żorskiego modelu wsparcia i współdziałania na rzecz aktywizacji 18 społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych. Włączenie w działania spółki miejskie, Żorską Izbę Gospodarczą, Cech Rzemiosł Różnych, a także prywatnych przedsiębiorców, między innymi poprzez staże i praktyki w projekcie. Poprawa przepływu informacji i zwiększenie zakresu wspólnych działań na rzecz reintegracji społecznej osób niepełnosprawnych między takimi instytucjami jak: Urząd Miasta, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Powiatowy Urząd Pracy, Zakład Aktywności Zawodowej, Warsztaty Terapii Zajęciowej, Miejski Dom Pomocy Społecznej, Żorskie Centrum Organizacji Pozarządowych, Zespół Szkół Specjalnych im. Matki Teresy z Kalkuty. Integracja mieszkańców - organizowanie Dni Otwartych w instytucjach działających na rzecz osób niepełnosprawnych takich jak np. Zakład Aktywizacji Zawodowej czy Warsztaty Terapii Zajęciowej. Edukacja środowisk przedsiębiorców i jednostek miejskich w zakresie możliwości zatrudniania osób niepełnosprawnych i propagowania wdrażania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych Stworzenia bazy potrzebujących wsparcia, szczególnie w zakresie aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych z terenu Żor - łączenie w pary na zasadzie poszukujący pracy niepełnosprawny a potrzebujący pracownika przedsiębiorca. Podjęcie działań zmierzających do utworzenia spółdzielni socjalnej prowadzącej Dom Dziennego Pobytu dla osób starszych, w której zatrudnienie znajdzie część uczestników projektu.

19 Rekomendacje dotyczące tworzenia i funkcjonowania partnerstw międzysektorowych na rzecz wsparcia osób z niepełnosprawnościami: 1. Podejmowanie działań w zakresie wspierania osób z niepełnosprawnościami, w oparciu o partnerstwa międzysektorowe czyli angażowanie zróżnicowanych grup podmiotów przekładające się na możliwość podjęcia działań o wyraźnie szerszym zakresie. Zaangażowanie w ten proces różnych instytucji publicznych pozwala na lepszą koordynację prac i zmniejszenie obciążeń administracyjnych dla odbiorców wsparcia. 2. Inicjowanie partnerstw międzysektorowych umożliwia rozwój powiązań pomiędzy konkretnymi osobami, zaangażowanymi lokalnie na rzecz poszczególnych grup społecznych. Efektem tego procesu jest nie tylko sprawna realizacja działań, na potrzeby których partnerstwo zostało zawiązane, lecz również buduje potencjał na przyszłość. 3. Inicjowanie partnerstw może być realizowane za pośrednictwem działań informacyjnych w postaci konferencji, seminariów, warsztatów czy lokalnych konsultacji i spotkań. 4. Do rozmów warto zaprosić przedstawicieli wszystkich sektorów. Instytucje publiczne mogą zapewnić odpowiednio koordynację oraz zaplecze instytucjonalne. Podmioty gospodarcze umożliwiają aktywizację w sferze praktycznej, natomiast trzeci sektor ułatwia przede wszystkim rekrutację uczestników oraz umożliwia realizację części zadań. Oczywiście podział obowiązków w partnerstwach może również przybrać inną formę. 5. Realizacja wsparcia w ramach zainicjowanych partnerstw umożliwia również lepsze dopasowanie zakresu podejmowanych działań do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Uwzględnienie w tym procesie perspektyw zróżnicowanej grupy podmiotów, w tym faktycznych wymagań rynku pracy, daje większe szanse na uskutecznienie podejmowanych wysiłków. 6. Inicjatywy, których realizacja została przewidziana przy uwzględnieniu partnerstwa międzysektorowego będą miały większe szanse na uzyskanie dofinansowania w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Dla uzyskaniu lepszych efektów, a także utrwalenia powstałych partnerstw, warto podjąć dialog zmierzający ku sformalizowaniu współpracy na poziomie lokalnego prawodawstwa. Działanie to wesprze partnerstwa w zakresie formalnego określenia zasad jego funkcjonowania, lecz również pozwoli na lepsza koordynację działań i zapewni nad nim odpowiedni nadzór. 19

20 Wydawca: Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Wydział Europejskiego Funduszu Społecznego ul. Ligonia 46, Katowice Publikacja bezpłatna Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego