URBANIZACJA GMIN PODMIEJSKICH W ŚWIETLE STUDIÓW UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO.

Transkrypt

1 Urbanizacja gmin podmiejskich w świetle studiów uwarunowań... A R T Y K U Y Człowiek i Środowisko 38 (3-4) 2014, s Teresa Topczewska URBANIZACJA GMIN PODMIEJSKICH W ŚWIETLE STUDIÓW UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO. ASPEKTY METODOLOGICZNE Słowa kluczowe: urbanizacja, gmina, strefa podmiejska Warszawy, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, prognozowanie, programowanie i planowanie rozwoju i zagospodarowania przestrzennego gminy. 1. Wprowadzenie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (studium uikzp) sporządza się w celu określenia polityki przestrzennej, w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego [Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym]. W studium należy określić przeznaczenie terenów, dokonać podziału przestrzeni gminy na podstawowe obszary i strefy oraz określić zasady i graniczne standardy użytkowania terenów w poszczególnych strefach 1. 1 Ustawodawca nie ustalił zunifikowanych obszarów o różnym przeznaczeniu ani zasad ich podziału na strefy o różnych funkcjach. 5

2 Teresa Topczewska Obszary rozwoju zabudowy/urbanizacji powinno się wyznaczać, uwzględniając potrzeby gminy w zakresie rozwoju mieszkalnictwa, działalności gospodarczej, infrastruktury społecznej i technicznej oraz jej możliwości ekonomiczne 2. Ich powierzchnia powinna być szacowana na podstawie analizy dotychczasowego przebiegu i perspektywicznej prognozy zjawisk demograficznych i społeczno-gospodarczych. Powinno się uwzględniać nie tylko dotychczasowe rezerwy terenów przeznaczonych pod inwestycje w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (m.p.z.p.), ale także wolne tereny na obszarach zainwestowanych. [J. Bobiński i T. Topczewska, 1996; Gospodarka Przestrzenna gmin, 1998; Z. Ziobrowski i inni, 1996]. Gminy podmiejskie, zwłaszcza położone w strefach oddziaływania dużych miast, podlegają szczególnej presji urbanizacji i zagrożeniom żywiołowego rozlewania się zabudowy. W celu racjonalnego gospodarowania ich przestrzenią niezbędne jest jednoznaczne oddzielanie obszaru przeznaczonego do zainwestowania od terenów otwartych, które powinny być chronione przed ekspansją zabudowy. W artykule przedstawiono wyniki analizy i oceny studiów uikzp dziesięciu gmin podmiejskich z punktu widzenia metodologii prac nad określeniem polityki urbanizacji. Szczególną uwagę zwrócono na sposoby i metody: prognozowania rozwoju (demograficznego, społeczno-gospodarczego), określania potrzeb terenowych i możliwości rozwoju zagospodarowania przestrzennego, kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy, określania chłonności inwestycyjnej terenów. W ocenie ustaleń studiów uwzględniono ich spójność z przepisami Ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2009 roku w sprawie projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Odniesiono się ponadto do wskazań metodycznych sporządzania studium, zawartych w opublikowanych poradnikach metodycznych. Do badań wybrano gminy położone w strefie oddziaływania Warszawy, w tym sześć gmin wiejskich (Lesznowola, Raszyn, Michałowice, Stare Babice, Izabelin, Jabłonna), dwie gminy miejsko-wiejskie (Piaseczno i Łomianki), dwa miasta (Kobyłka i Sulejówek). Objęte analizą studia uikzp 2 Gmina jest zobowiązana nie tylko do budowy dróg gminnych i innych elementów infrastruktury, ale także do wypłaty odszkodowania właścicielom nieruchomości, których część została wydzielona pod drogę. 6

3 Urbanizacja gmin podmiejskich w świetle studiów uwarunowań... zostały uchwalone w latach Zmiany w stosunku do poprzednich dokumentów studiów zostały wprowadzone nie tylko ze względu na nowe podstawy prawne ich sporządzania 3, ale także liczne wnioski we wszystkich gminach o zmianę przeznaczenia terenów rolnych na budowlane. Na wstępie należy zaznaczyć, że w żadnym analizowanym dokumencie studium nie przedstawiono oceny dotychczasowego procesu urbanizacji gminy zakresu zjawiska i jego negatywnych skutków. Analizę i ocenę zmian w zagospodarowaniu przestrzennym opublikowała w internecie tylko gmina Łomianki. Studia uikzp zostały opracowane przez różne zespoły projektantów, wybrane przez władze gminne w drodze przetargów. Głównymi projektantami siedmiu studiów są architekci, a trzech studiów architekci krajobrazu. W skład poszczególnych zespołów weszło od trzech do jedenastu specjalistów. Większość zespołów nie można uznać jako interdyscyplinarne. W niektórych zespołach zabrakło specjalistów od infrastruktury technicznej. Tylko w jednym zespole wziął udział socjolog. W żadnym zespole nie zatrudniono ekonomisty. Wyraźna jest przewaga architektów i architektów krajobrazu. 2. Prognozowanie rozwoju Prognozowanie rozwoju nie jest obowiązkiem sporządzającego studium uikzp. W ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie zobowiązano gminy do przedstawienia uwarunkowań jej zagospodarowania przestrzennego, wynikających z sytuacji demograficznej, społecznej i gospodarczej. Tego rodzaju przesłanki polityki przestrzennej gminy mogą być określane w oparciu o prognozy zawarte w dokumencie strategii rozwoju, albo opracowane specjalnie na potrzeby studium. Powinny być one zorientowane na wskazanie przyszłych inwestycji (mieszkaniowych, gospodarczych, infrastrukturalnych) oraz związanych z ich realizacją potrzeb terenowych. Użyteczność strategii rozwoju gminy do prac nad studium można ocenić z punktu widzenia uwzględnionej problematyki społeczno-gospodarczej, a przede wszystkim stopnia rozpoznania przyszłych zdarzeń i procesów, które będą miały wpływ na przemiany w zagospodarowaniu 3 Do 2003 roku obowiązywały przepisy Ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku o zagospodarowaniu przestrzennym. 7

4 Teresa Topczewska i sposobach użytkowania terenów. Szczególnie przydatne (w warunkach gospodarki rynkowej) są prognozy opracowane w oparciu o metodę scenariuszy, która umożliwia uwzględnianie wielu zmiennych oraz generowanie kilku alternatywnych scenariuszy przebiegu zjawisk i procesów. [Z. Ziobrowski i inni, 1996] Analiza strategii rozwoju 10 badanych gmin wykazała słabość części diagnostyczno-prognostycznej tych dokumentów. Strategie rozwoju konstruowane są na podstawie analizy SWOT, opracowywanej w oparciu o wiedzę uczestników warsztatów (tzw. lokalnych ekspertów ), a nie studia specjalistów. Tylko w trzech dokumentach strategii (gmin: Lesznowola, Michałowice, Łomianki) odniesiono się do rozwoju zaludnienia w okresie perspektywicznym. Założenia dotyczące wzrostu liczby mieszkańców tych gmin określono na podstawie dotychczasowych tendencji przyrostu naturalnego i skali migracji. W strategii rozwoju gminy Michałowice założono warianty rozwoju demograficznego (umiarkowany i dynamiczny). We wszystkich strategiach nie przewiduje się skali rozwoju budownictwa mieszkaniowego i działalności gospodarczej. W studiach uikzp dwóch gmin (Stare Babice, Kobyłka) brakuje założeń dotyczących liczby mieszkańców w okresie perspektywicznym (2020 rok). W studiach sześciu gmin (Lesznowola, Raszyn, Michałowice, Łomianki, Jabłonna, Sulejówek) przyjęto założenia dotyczące liczby ludności w okresie perspektywicznym (2020 r.), w tym w studiach trzech gmin (Raszyn, Michałowice, Łomianki) w dwóch wariantach. Podobnie jak w dokumentach strategii, zakładane w perspektywie liczby ludności nie są uzasadniane. W przypadku gminy Lesznowola i Michałowice istnieje rozbieżność między strategią a studium w kwestii przyszłego zaludnienia. Dla gminy Izabelin została wykonana (w ramach prac nad studium uikzp) Ekspertyza rozwoju demograficznego do roku 2020 na potrzeby planowania rozwoju mieszkalnictwa. Określono rozmieszczenie ludności w 2020 roku w poszczególnych jednostkach osadniczych. W tabeli 1 zestawiono dane dotyczące zaludnienia badanych gmin w latach 1990, 2000, 2011 według GUS oraz zakładaną liczbę mieszkańców w 2020 roku według studiów uikzp. W okresie w większości badanych gmin zaznaczyła się wyższa dynamika wzrostu liczby ludności niż w ubiegłym okresie Dwie gminy (Jabłonna i Lesznowola) niemal podwoiły liczbę mieszkańców. W sześciu gminach (Raszyn, Izabelin, Michałowice, Łomianki, Stare Babice, Piaseczno) liczba ludności wzrosła w granicach %. W dwóch miastach (Kobyłka, Sulejówek) zaludnienie pozostało niemal na tym samym poziomie. Na 8

5 Urbanizacja gmin podmiejskich w świetle studiów uwarunowań... okres perspektywiczny do 2020 roku wysoki wzrost liczby mieszkańców założono w gminie Lesznowola (o 100%), w mieście i gminie Łomianki (o 65% w II wariancie), w gminie Izabelin (o ok. 65%) oraz w gminie Jabłonna (o 49%). Tabela 1. Zaludnienie badanych gmin w latach i prognoza na 2020 rok Gmina/ /miasto m. i gm. Piaseczno gm. Lesznowola gm. Raszyn wariant I wariant II gm. Michałowice ,2 165, ,4 191,7 200, wariant I wariant II ,8 115,2 108,5 118,0 123,6 129,1 94,6 118,2 gm. Stare ,2. Babice 4 gm. Izabelin ,1 164,4 m. i gm. Łomianki gm. Jabłonna wariant I wariant II ,9 137, ,8 195,4 148,7 m. Kobyłka ,1 121,6. m. Sulejówek ,5 108,6 119,0 Źródło: liczba ludności w 1990, 2000 i 2011 roku według GUS, prognozowane zaludnienie w 2020 roku według studiów uikzp 4 Stare Babice i Izabelin w 1990 roku stanowiły jedną gminę o zaludnieniu osób. 9

6 Teresa Topczewska 3. Programowanie potrzeb terenowych i określanie możliwości rozwoju zagospodarowania przestrzennego gminy Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nakłada na gminy obowiązek uwzględniania w studium uikzp uwarunkowań wynikających m.in. z potrzeb i możliwości rozwoju gminy. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 roku w sprawie zakresu projektu studium należy określić wpływ uwarunkowań na ustalenie kierunków i zasad zagospodarowania przestrzennego gminy, w tym zmian w strukturze przestrzennej oraz w przeznaczeniu terenów. Planowanie rozwoju zagospodarowania przestrzennego gminy wymaga oszacowania potrzeb terenowych pod rozwój (mieszkalnictwa, działalności gospodarczej, infrastruktury społecznej i technicznej) oraz określenia możliwości udostępnienia odpowiednich terenów. Potrzeby terenowe określa się dla inwestycji publicznych i prywatnych. Bilans potrzeb terenowych dla inwestycji publicznych powinien być zawarty w Wieloletnim Planie Inwestycyjnym, a także w prognozach skutków finansowych ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W celu określenia potrzeb terenowych dla inwestycji prywatnych niezbędna jest prognoza demograficzna gminy (najlepiej w formie scenariuszy rozwoju demograficznego) oraz prognoza lub założenia dotyczące rozwoju społeczno-gospodarczego i jakości życia mieszkańców (w formie scenariuszy rozwoju społecznego i gospodarczego). [Z. Ziobrowski i inni, 1996; Z. Ziobrowski, 2012] Podaż terenów wyznaczonych w studium i w m.p.z.p. powinna być zrównoważona z przewidywanym popytem. W pierwszej kolejności powinno się planować zabudowę wolnych terenów w granicach istniejącego zainwestowania. Tereny wskazywane do zabudowy poza granicami istniejącego zainwestowania powinny być możliwie najlepiej dostępne komunikacyjnie. Nadmiar rezerw terenowych pod zabudowę jest szkodliwy dla zrównoważonego rozwoju gminy. Wynika na ogół z braku oszacowania potrzeb terenowych lub przyjmowania w studium zbyt odległego horyzontu czasowego planu. Umożliwia zajmowanie pod inwestycje terenów w przypadkowej kolejności, co prowadzi do: rozpraszania zabudowy, nieefektywnego wykorzystywania infrastruktury i chaosu przestrzennego. Analizę potrzeb terenowych związanych z urbanizacją przeprowadziły w uproszczony sposób tylko trzy spośród dziesięciu badanych gmin, a mianowicie gm. Michałowice, m. i gm. Piaseczno oraz m. Sulejówek. 10

7 Urbanizacja gmin podmiejskich w świetle studiów uwarunowań... Pozostałe gminy nie spełniły ustawowego obowiązku określenia uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego, wynikającego z potrzeb i możliwości rozwoju gminy. W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Michałowice porównano wielkość obszarów pod zainwestowanie, ustaloną w planie miejscowym z 1992 r. (500 ha) z obszarami rzeczywistego zainwestowania (300 ha). Uznano, że rozwój zagospodarowania przestrzennego gminy może odbywać się poprzez uzupełnianie już wyznaczonych w planie terenów budowlanych, a dopiero w dalszej kolejności należy rozważać zmianę przeznaczenia gruntów rolnych na budowlane. Stwierdzono, że w przypadku II wariantu rozwoju demograficznego (do 22 tys. osób) wystąpią bariery dostępności do infrastruktury technicznej (zwłaszcza kanalizacji), komunikacji (ze względu na trudności z wykupem terenów po drogi) i infrastruktury społecznej (oświata, administracja). W Studium miasta i gminy Piaseczno również przyjęto, że potrzeby terenowe dla rozwoju mieszkalnictwa, w związku z prognozowanym wzrostem liczby mieszkańców (do 90 tys. osób), mogą być zaspokojone na podstawie dotychczasowych ustaleń planistycznych. Założono, że tereny wyznaczone do zabudowy ( odrolnione na podstawie planu ogólnego i planów szczegółowych, sporządzonych pod rządami ustawy z 1994 r., ustalone w obowiązujących planach oraz przeznaczone do odrolnienia w planach, które będą sporządzane zgodnie z podjętymi uchwałami) są wystarczające do zaspokojenia potrzeb związanych ze wzrostem liczby mieszkańców. W Studium Sulejówka założono, że działania na rzecz prawidłowego zagospodarowania przestrzennego miasta uwarunkowane są m.in. wykorzystaniem w pierwszej kolejności istniejących rezerw terenowych w obrębie obszarów zainwestowanych (przede wszystkim na terenach jednorodzinnej zabudowy mieszkaniowej i produkcyjno-magazynowej wzdłuż Traktu Brzeskiego) oraz obszarów objętych uchwalonymi planami miejscowymi. Jednocześnie ustalono ograniczanie zmiany przeznaczenia terenów rolnych na budowlane (m.in. zachowanie terenów rolnych na południe od ul. Czynu Społecznego jako rezerwy dla rozwoju miasta w dalszej przyszłości). W celu określenia potrzeb terenowych na rozwój zagospodarowania przestrzennego postawiono pytania dotyczące realnych perspektyw przyrostu liczby mieszkańców i miejsc pracy oraz konkurencyjności miasta. Jednocześnie podjęto problem możliwości wykorzystania terenów pod rozwój mieszkalnictwa (przez inwestorów instytucjonalnych i indywidualnych), usług publicznych, centrów usługowych, rekreacji i sportu, miejsc pracy 11

8 Teresa Topczewska poza centrami. Analizy przeprowadzono na podstawie materiałów zawartych w Strategii rozwoju miasta Sulejówek do 2015 roku oraz Planu zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego. Wskazano tereny pod zabudowę mieszkaniową dla 4 tys. osób zgodnie z prognozą wzrostu liczby ludności do 2020 roku. W dokumentach studium pięciu gmin w części pt. Uwarunkowania wynikające z potrzeb i możliwości rozwoju gminy przedstawiane są różne inne treści, a mianowicie: gm. Lesznowola uwarunkowania zewnętrzne (szanse) rozwoju gminy zawarte w strategii i planie zagospodarowania przestrzennego województwa, strategii rozwoju powiatu oraz strategii rozwoju gminy (w formie wypisów, bez komentarzy); gm. Raszyn stwierdzenie o potrzebie zachowania w gminie funkcji rolniczej oraz dostosowania rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej do tempa procesu urbanizacji; gm. Stare Babice cele strategiczne i zadania do realizacji; gm. Izabelin informacja, że potrzeby i możliwości rozwoju gminy (takie jak: zrównoważony rozwój, poprawa warunków zamieszkiwania, podnoszenie atrakcyjności gminy w celu zwiększenia migracji ludności) zostały zdefiniowane w Strategii rozwoju; m. Kobyłka informacja, że ocena dotycząca zasobów i poziomu życia ludności, sposobu użytkowania i zainwestowania terenów, poziomu urbanizacji, środowiska przyrodniczego, komunikacji i infrastruktury technicznej zawarta jest w Strategii rozwoju. W studium dla gminy Łomianki i Jabłonna w ogóle nie wyodrębniono części poświęconej uwarunkowaniom, które wynikają z potrzeb i możliwości rozwoju gminy i mają wpływ na kierunki i zasady zagospodarowania przestrzennego gminy. 4. Cele rozwoju Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym zobowiązuje sporządzającego studium uikzp do uwzględnienia m.in. ustaleń strategii rozwoju gminy. Oznacza to konieczność wzięcia pod uwagę przy określaniu kierunków zagospodarowania przestrzennego celów rozwoju społeczno-gospodarczego. Cele te powinny być skonkretyzowane w studium w postaci celów operacyjnych odnoszących się do sfery przestrzennej. W studium trzeba bowiem ustalić, jakie zmiany w strukturze funkcjonal- 12

9 Urbanizacja gmin podmiejskich w świetle studiów uwarunowań... no-przestrzennej gminy są konieczne z punktu widzenia przyjętych celów oraz na jakich obszarach. W studiach uikzp czterech gmin (Michałowice, Stare Babice, Izabelin, Piaseczno) w ogóle nie określono celów rozwoju. W studiach trzech gmin (Lesznowola, Raszyn, Jabłonna) sformułowano cele o charakterze ogólnym. W studium gminy Jabłonna zrównoważony rozwój społeczno- -gospodarczy w harmonii z ochroną środowiska przyrodniczego jest celem nadrzędnym (podobnie jak w dokumencie Strategia rozwoju). W studiach gmin Lesznowola i Raszyn zrównoważony rozwój jest jednym z celów strategicznych. W obydwu dokumentach celem strategicznym jest także ugruntowanie znaczenia gminy jako wielofunkcyjnego ośrodka w aglomeracji warszawskiej (gmina Lesznowola ośrodkiem ponadlokalnym, a Raszyn lokalnym). Ponadto celami strategicznymi w studium Lesznowoli są: zapewnienie sprawności funkcjonowania systemu komunikacyjnego przy rosnącym poziomie motoryzacji i stworzenie podstaw obsługi turystyki i wypoczynku w gminie. Natomiast w studium Raszyna jako cel strategiczny wymieniono także stworzenie warunków dla dynamicznego i harmonijnego rozwoju społeczno-gospodarczego. W studium gminy miejsko-wiejskiej Łomianki cel strategiczny dotyczy przekształceń struktury przestrzennej obszaru ( takie sukcesywne kształtowanie jej rozwoju, aby stworzyć jak najlepsze warunki godnego i bezpiecznego życia jej mieszkańców i ich rodzin oraz rozwijania ich przedsiębiorczości i aktywności zawodowej, kulturalnej i społecznej przy wykorzystaniu walorów przyrodniczych gminy oraz bliskości Warszawy ). Jest on skonkretyzowany poprzez cele szczegółowe: ekologiczne, społeczne, ekonomiczne, transportowe. Celem ekologicznym jest m. in. racjonalne zagospodarowanie terenu Doliny Łomiankowskiej W studiach miast Kobyłka i Sulejówek długofalowe cele rozwoju charakteryzują przyjęte kierunki zmian w ich strukturze zagospodarowania. Sulejówek ma być kształtowany jako zielony ośrodek mieszkaniowo-usługowy, przyjazny dla mieszkańców, użytkowników, środowiska. Drugim celem rozwoju miasta jest tworzenie zróżnicowanych funkcjonalnie stref rozwoju ekonomicznego w oparciu o inwestycje mające charakter nieuciążliwy dla otaczających terenów. Cele polityki przestrzennej miasta Kobyłka to: harmonizowanie procesów rozwojowych, prawidłowy rozwój funkcji mieszkaniowej i usługowo-produkcyjnej, podnoszenie efektywności gospodarczej, kształtowanie prawidłowego układu komunikacyjnego miasta i powiązań z systemem komunikacji ponadlokalnej, przebudowa, rozbudowa i tworzenie atrakcyjnych ośrodków usługowych jako przestrzeni 13

10 Teresa Topczewska publicznych, ochrona i wzbogacanie środowiska przyrodniczego i kulturowego, rozwój funkcji rekreacyjnej. 5. Kształtowanie struktury funkcjonalno-przestrzennej gmin Podział obszaru gminy według przeznaczenia i sposobu użytkowania terenów W Ustawie z dnia 27 lipca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie ustalono podziału przestrzeni gminy na podstawowe kategorie obszarów oraz nie wyróżniono stref o różnych funkcjach i cechach w obrębie obszaru rozwoju funkcji osadniczej. Wymienia się jedynie różnego rodzaju obszary ochrony (środowiska i jego zasobów, przyrody, krajobrazu kulturowego, uzdrowisk, dziedzictwa kulturowego i zabytków, dóbr kultury współczesnej) oraz obszary specjalne (zagrożenia powodzią, osuwania się mas ziemnych, złóż kopalin z filarem ochronnym, pomników zagłady i ich stref ochronnych, wymagające przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji, terenów zamkniętych i ich stref ochronnych ). W poradniku metodycznym pt. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy [1996] uznano potrzebę wyróżniania następujących obszarów: objęte ochroną, wyłączone z zabudowy (z wyodrębnieniem rolniczej przestrzeni produkcyjnej), predysponowane do rozwoju i do intensywnych procesów urbanizacji, przekształceń. W poradniku Gospodarka przestrzenna gmin [1998] wskazano wydzielanie w strukturze gminy dwóch stref: potencjalnego rozwoju funkcji osadniczych i terenów otwartych. W projekcie standardów planistycznych, opracowanych przez TUP, zaproponowano wydzielanie w obszarze gminy trzech rodzajów stref: otwarte, urbanizowane, specjalne. W studiach uikzpz dziesięciu gmin, objętych analizą, przestrzeń została podzielona w różny sposób (tabela 2). W gminie Lesznowola wyróżniono miejscowość gminną i pozostały obszar. Tereny rolne potraktowano jako potencjalne obszary inwestycyjne. W studium m. i gm. Piaseczno wydzielono tylko obszary zurbanizowane i rozwoju urbanizacji. W pozostałych ośmiu gminach, poza obszarami zurbanizowanymi i rozwoju urbanizacji (w niektórych gminach o różnym stopniu intensywności), wyodrębniono także obszary wyłączone z zabudowy. Przestrzeń nie podlegająca urbanizacji została określona w studiach uikzp dziewięciu gmin w różny sposób, a mianowicie: 14

11 Urbanizacja gmin podmiejskich w świetle studiów uwarunowań... gmina Lesznowola tereny otwarte wyłączone z zabudowy (poza miejscowością Lesznowola), gmina Raszyn strefa niezurbanizowana, gmina Michałowice tereny otwarte, gmina Stare Babice obszary objęte ochroną, gmina Izabelin tereny nie podlegające urbanizacji, miasto i gmina Łomianki strefa o dominującym przeznaczeniu na cele związane z ochroną środowiska, gmina Jabłonna tereny wyłączone z zabudowy, miasto Kobyłka strefa terenów otwartych, miasto Sulejówek tereny aktywne przyrodniczo. Gmina Stare Babice wyłączyła z urbanizacji tylko obszary prawnie chronione; pod zabudowę przeznaczyła m.in. prywatne lasy. Tabela 2. Podział przestrzeni gminy na kategorie obszarów i strefy użytkowania w studiach uikzp Gmina/ /miasto m. i gm. Piaseczno gm. Lesznowola Obszary/strefy/tereny o podstawowym przeznaczeniu Strefy polityki przestrzennej: - intensywnego rozwoju wielofunkcyjnego - ekstensywnego rozwoju wielofunkcyjnego z dominacją zabudowy jednorodzinnej - ekstensywnego rozwoju mieszkalnictwa jednorodzinnego i rozwoju usług turystycznych - msc. Lesznowola Strefy/tereny o różnym sposobie użytkowania - centrum (o charakterze miejskim) - lokalne przestrzenie publiczne - tereny mieszkaniowe - tereny przemysłowe - tereny zieleni - pozostały obszar (w podziale na grupy sołectw) - tereny: zabudowy mieszkaniowej, usługowo-produkcyjnej, zieleni, otwarte wyłączone z zabudowy 15

12 Teresa Topczewska gm. Raszyn gm. Michałowice gm. Stare Babice gm. Izabelin m. i gm. Łomianki gm. Jabłonna - strefa intensywnej urbanizacji - strefa ograniczonej urbanizacji - strefa niezurbanizowana - obszar zurbanizowany - obszar urbanizowany - tereny otwarte - tereny rozwojowe - obszary objęte ochroną - tereny urbanizacji - tereny chronione przed urbanizacją - tereny nie podlegające urbanizacji - strefa o dominującym przeznaczeniu na cele związane z ochroną środowiska - strefa o dominującym przeznaczeniu na cele zabudowy - obszary urbanizacji - tereny wyłączone z zabudowy - tereny dla perspektywicznego rozwoju zabudowy - tereny zainwestowane do uzupełnienia, porządkowania i podwyższania standardów - tereny mieszkaniowe, usługowo-mieszkaniowe, gospodarcze, pozostałe - tereny rolne, leśne, zieleni urządzonej, służące celom rekreacji i sportu - obszary mieszkaniowe, centra i obszary usług i sportu, obszary zieleni i sportu - obszary i obiekty środowiska przyrodniczego - obszary ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków, - rolnicza i leśna przestrzeń produkcyjna - Korytarz Ekologiczny Wisły, KPN, Dolina Łomiankowska - strefy: zielone fronty, przedmiejska, miejska, zorganizowanej działalności inwestycyjnej, centralna nieciągła - kontynuacji i rozwoju osadnictwa (z przewagą funkcji mieszkaniowych, z przewagą funkcji usługowych, produkcyjnych i urządzeń technicznych) - koncentracji funkcji centrotwórczych - doliny Wisły, zwartych kompleksów terenów leśnych 16

13 Urbanizacja gmin podmiejskich w świetle studiów uwarunowań... m. Kobyłka - strefa koncentracji usług - strefa zabudowy mieszkaniowej - strefa działalności gospodarczej i technicznej - strefa rekreacji - strefa terenów otwartych m. Sulejówek - tereny śródmiejskie - tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej - tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej - tereny aktywności gospodarczej - tereny usług publicznych - tereny aktywne przyrodniczo Źródło: studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin Zasady przekształceń struktury funkcjonalno-przestrzennej W studium uikzp gminy Izabelin i miasta Kobyłka nie przedstawiono generalnych zasad przekształcania istniejącej struktury funkcjonalno- -przestrzennej. W studium miasta i gminy Łomianki jako zasadę ustalono oszczędne gospodarowanie terenami; ograniczenie rozwoju ilościowego na rzecz przekształceń strukturalnych oraz harmonizowanie i porządkowanie procesów przestrzennych. W studium gminy Jabłonna ustalono ograniczenie rozpraszania zabudowy poprzez wyznaczanie miejsc i warunków nowych inwestycji. W studium miasta Sulejówek przyjęto intensyfikację zagospodarowania poprzez uzupełnianie struktury istniejących zespołów zabudowy oraz porządkowanie zabudowy i podziałów własnościowych. Tereny rolne potraktowano jako rezerwę dla rozwoju miasta w dalszej przyszłości. W pozostałych pięciu studiach gminnych przyjęto, że tereny rolne będą urbanizowane. W studium gminy Lesznowola napisano, że tereny rozwojowe gminy to obecne tereny rolne, przeznaczone pod rozwój funkcji mieszkaniowej, usługowej, przemysłowej. W studium miasta i gminy Piaseczno funkcję rolną potraktowano jedynie jako uzupełniającą na nieznacznych obszarach (w południowo-zachodniej 17

14 Teresa Topczewska i zachodniej części). W studium gminy Raszyn jako generalny kierunek zmian przyjęto przekształcanie rolno-osadniczego charakteru zagospodarowania w wielofunkcyjny osadniczy zespół zurbanizowany. W studium gminy Michałowice ustalono ochronę gruntów rolnych (o relatywnie wysokim potencjale produkcyjnym) przed zmianą sposobu zagospodarowania jedynie w okresie przejściowym. W studium gminy Stare Babice objęto ochroną przed zainwestowaniem tylko tereny rolne w części południowej. Standardy zagospodarowania przestrzennego Kierunki zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin powinny być konkretyzowane w formie standardów w celu koordynacji ustaleń w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, a także kontroli realizacji przyjętej polityki przestrzennej. Według Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w studium należy określić wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów. W Rozporządzeniu w sprawie projektu studium uikzp nie wskazano jednak rodzajów wskaźników, a także sposobu ich określania. Stwierdzono jedynie, że powinny one wskazywać minimalne i maksymalne parametry oraz uwzględniać wymagania ładu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury oraz zrównoważonego rozwoju. W tabeli 3 zestawiono rodzaje wskaźników, które zostały określone w studiach uikzp badanych gmin. W studium miasta i gminy Piaseczno oraz studium miasta i gminy Łomianki nie wskazano żadnych standardów zagospodarowania przestrzennego. W studium gminy Lesznowola ustalono tylko dwa wskaźniki kształtowania zabudowy: minimalny procent powierzchni biologicznie czynnej i wysokość zabudowy. Wskazano ponadto standardy dotyczące kształtowania usług społecznych (wielkość terenów i obiektów, izochrona dojścia pieszego). W pozostałych studiach pięciu gmin wiejskich i dwóch miast określono wskaźniki kształtowania zabudowy, w tym w studiach dwóch gmin w podziale na strefy (gm. Jabłonna, m. Kobyłka). We wszystkich wymienionych studiach określono intensywność zabudowy (poprzez wskaźnik minimalnej powierzchni wydzielanych działek na terenach zabudowy jednorodzinnej, a w przypadku Sulejówka także maksymalną intensywność zabudowy netto), minimalny procent powierzchni biologicznie czynnej działki oraz wysokość zabudowy. 18

15 Urbanizacja gmin podmiejskich w świetle studiów uwarunowań... Tabela 3. Standardy zagospodarowania przestrzennego określone w studiach uikzp badanych gmin Gmina/miasto Wskaźniki zagospodarowania przestrzennego m. i gm. Piaseczno brak gm. Lesznowola - min. % pow. biologicznie czynnej - wysokość zabudowy - wielkość terenu i obiektów: oświaty, zdrowia, op. społecznej, kultury, zieleni urządzonej i sportu powszechnego; izochrona dojścia pieszego gm. Raszyn w obszarach intensywnej i ograniczonej urbanizacji: - min. pow. wydzielanych działek - maks. pow. zabudowy - min. % pow. biologicznie czynnej - maks. wysokość zabudowy - gabaryty i formy zabudowy - ilość miejsc parkingowych - dopuszczalna pow. sprzedaży ob. handlowe gm. Michałowice - min. pow. nowo tworzonych działek - maks. pow. zabudowy - min. % pow. biologicznie czynnej - maks. wysokość zabudowy gm. Stare Babice - min. pow. nowo tworzonej działki - min. % pow. biologicznie czynnej - maks. wysokość zabudowy gm. Izabelin - min. pow. nowo tworzonej działki - % pow. biologicznie czynnej - maks. wysokość zabudowy - maks. odstępstwo przy podziale nieruchomości - standardowy dach dla zabudowy zagrodowej - mała architektura m. i gm. Łomianki brak gm. Jabłonna w podziale na strefy i obszary funkcjonalne: - min. pow. działki - min % pow. biologicznie czynnej - wysokość zabudowy m. Kobyłka nowa zabudowa w poszcz. strefach: - min. pow. nowo tworzonej działki - min. % pow. biologicznie czynnej - maks. wysokość zabudowy m. Sulejówek - maks. intensywność zabudowy netto - min. % pow. biologicznie czynnej - maks. wysokość zabudowy Źródło: studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin 19

16 Teresa Topczewska Bilans terenów W Ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i w Rozporządzeniu w sprawie zakresu projektu studium uikzp nie odniesiono się do kwestii sporządzania bilansu terenów o różnym przeznaczeniu i obliczania chłonności inwestycyjnej terenów zabudowy. W poradnikach metodycznych dotyczących studium nie określono zasad i sposobu opracowania bilansu terenów, w tym sposobu obliczania chłonności terenów. Siedem z dziesięciu analizowanych studiów uikzp (m. i gm. Piaseczno, gm. Lesznowola, gm. Stare Babice, gm. Izabelin, m. i gm. Łomianki, m. Kobyłka, m. Sulejówek) nie zawiera bilansu terenów o różnym przeznaczeniu. W tekście studium miasta Kobyłka i gminy Stare Babice podano jedynie chłonność wyznaczonych terenów mieszkaniowych (30 tys. mieszkańców w Kobyłce i 47,5 tys. w Starych Babicach) 5. Tylko w trzech opracowaniach studium (gmin: Raszyn, Michałowice i Jabłonna) przedstawiono bilans terenów według określonych elementów ich struktury funkcjonalno-przestrzennej. Chłonność demograficzną terenów mieszkaniowych oszacowano w studium gminy Raszyn i Michałowice. Jako podstawę określenia liczby przyszłych mieszkańców terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową przyjęto następujące wskaźniki: w studium gminy Raszyn 3 mieszkańców w 1 lokalu o pow. 60 m 2, średnia działka pod budynek jednorodzinny o pow m 2 ; w studium gminy Michałowice 3 osoby w 1 gospodarstwie domowym, średnia działka pod budynek jednorodzinny 1500 m 2. Chłonność demograficzna terenów zabudowy mieszkaniowej w gminie Raszyn wyniosła 84,8 tys. mieszkańców. W 2011 r. gminę zamieszkiwało osób, a w 2020 r. prognozowano zaludnienie w granicach tys. osób. W gminie Michałowice oszacowano chłonność terenów zabudowy mieszkaniowej na 22 tys. mieszkańców. W 2011 r. gminę zamieszkiwało osób, a prognozowano zaludnienie w 2020 r. w granicach tys. mieszkańców. 6. Obszary wyznaczone w studium do objęcia planami miejscowymi Według Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w studium uikzp należy określić obszary, dla których: 5 W studiach uikzp zarówno miasta Kobyłka, jak i gminy Stare Babice nie przedstawiono prognozowanej liczby ludności w okresie perspektywicznym. 20

17 Urbanizacja gmin podmiejskich w świetle studiów uwarunowań... obowiązkowe jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odrębnych, w tym obszary wymagające przeprowadzenia scaleń i podziału nieruchomości, a także obszary rozmieszczenia obiektów handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 400 m 2 oraz obszary przestrzeni publicznej, gmina zamierza sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagające zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne. W studiach uikzp badanych gmin podmiejskich nie wyznaczono obszarów, na których powinny być dokonane scalenia i podziały nieruchomości. W studium gminy Stare Babice przewidziano scalenia i podziały dobrowolne, a w studium gm. Jabłonna na obszarach o funkcji rolniczej i wyjątkowo niekorzystnym układzie podziałów własnościowych. Przestrzenie publiczne 6, które powinny być objęte planami miejscowymi wyznaczono tylko w czterech studiach: gm. Piaseczno (1 teren rekreacyjno-wypoczynkowy), gm. Raszyn (4 obszary), gm. Izabelin (1 obszar w granicach obowiązującego planu), m. Kobyłka (wielofunkcyjne centra usługowe). W studium gminy Jabłonna określono tylko zakres niezbędnych ustaleń w odniesieniu do przestrzeni publicznej w planie miejscowym. W studiach pięciu gmin (gm. Raszyn, gm. Stare Babice, m. i gm. Łomianki, gm. Jabłonna, m. Sulejówek) wskazano obszary lokalizacji wielkopowierzchniowych obiektów handlowych do objęcia planami miejscowymi. Zamiar pokrycia planami miejscowymi całego obszaru gminy został zapisany w studiach czterech gmin: Piaseczno, Lesznowola, Jabłonna oraz Łomianki (z wyjątkiem Korytarza Ekologicznego Wisły i części Kampinoskiego Parku Narodowego). W Studium gminy Piaseczno i Lesznowola jako cel sporządzania planów miejscowych przyjęto zmianę przeznaczenia terenów rolnych na cele nierolnicze (budowlane). Propozycje odnośnie kolejności sporządzania planów miejscowych zawarte są tylko w studiach gminy Raszyn, Michałowice i miasta Sulejówek. W studium gminy Jabłonna zalecono sporządzanie planów miejscowych dla grup wskazanych obszarów o różnych funkcjach i wskaźnikach zagospodarowania oraz wzajemnie powiązanych. 6 Przestrzeń publiczna to Obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne [Ustawa z dnia 27 lipca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym]. 21

18 Teresa Topczewska 7. Podsumowanie i wnioski Analiza studiów uikzp wybranych do badań dziesięciu gmin podwarszawskich wykazała niską ich jakość oraz nieracjonalne decyzje niektórych samorządów w zakresie polityki gospodarowania przestrzenią. Do słabych stron studiów należy zaliczyć: brak rzetelnej, krytycznej oceny dotychczasowego procesu urbanizacji i identyfikacji problemów do rozwiązania (we wszystkich studiach), niedostatecznie rozpoznane demograficzne, społeczne i gospodarcze podstawy rozwoju zagospodarowania przestrzennego lub ich brak (w dwóch studiach brak nawet założeń dotyczących wzrostu liczby mieszkańców w okresie perspektywicznym), niewłaściwa interpretacja przepisu ustawy, dotyczącego obowiązku określania uwarunkowań wynikających z potrzeb i możliwości rozwoju gminy (w pięciu studiach), brak programu potrzeb terenowych na tle oceny możliwości rozwoju gminy (w siedmiu studiach), brak celów rozwoju odnoszących się do zagospodarowania przestrzennego (w czterech studiach w ogóle nie określono celów rozwoju, w trzech studiach cele mają charakter ogólny), traktowanie terenów wolnych od zabudowy (z wyłączeniem tych, które są chronione zgodnie z przepisami prawnymi) jako potencjalnych terenów inwestycyjnych (w pięciu studiach przyjęto, że tereny rolne będą urbanizowane), brak określonych standardów zagospodarowania przestrzennego (w dwóch studiach) lub ograniczony ich zakres, brak bilansu terenów o różnym przeznaczeniu oraz rozpoznania chłonności inwestycyjnej terenów wyznaczonych do zabudowy (w siedmiu studiach w ogóle nie przedstawiono bilansu terenów; chłonność demograficzną terenów mieszkaniowych oszacowano w czterech studiach, ale bilans terenów zamieszczono w tekstach tylko dwóch dokumentów; szacowane możliwości zaludnienia terenów wyznaczonych do urbanizacji przekraczają prognozowane liczby mieszkańców), nieprzestrzeganie obowiązku wyznaczenia przestrzeni publicznych i objęcia ich planami miejscowymi (w sześciu studiach nie wyznaczono przestrzeni publicznych), nieracjonalne obejmowanie planami miejscowymi niemal całego obszaru gminy (w czterech studiach ustalono pokrycie planami miejscowymi całości gminy), 22

19 Urbanizacja gmin podmiejskich w świetle studiów uwarunowań... brak koncepcji realizacji polityki przestrzennej gminy, w tym etapowania rozwoju (w siedmiu studiach). Projektanci nie zauważają negatywnych skutków dotychczasowego procesu suburbanizacji. Nie prowadzą własnych analiz i studiów w celu określenia uwarunkowań rozwoju zagospodarowania przestrzennego we wszystkich aspektach. Czerpią dane i informacje z innych dokumentów planistycznych (przede wszystkim ze strategii rozwoju); nie aktualizują jednak danych statystycznych i nie pogłębiają badań. Nie uzasadniają też założeń rozwojowych. Minimalizują nie tylko zakres prac diagnostyczno-prognostycznych, ale i koncepcyjnych. Nie prezentują wizji zagospodarowania przestrzennego gminy, nie dokonują bilansu terenów o różnym przeznaczeniu, nie przedstawiają koncepcji realizacji polityki przestrzennej. Zróżnicowany sposób sporządzania studium oraz liczne niedostatki tego dokumentu wynikają nie tylko z braku profesjonalizmu zespołów projektantów (na ogół zespoły nie są interdyscyplinarne) i braku wiedzy samorządów, ale przede wszystkim z wad przepisów Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz Rozporządzenia dotyczącego studium uikzp. W Ustawie 2003 nie określono istotnych elementów studium, a przede wszystkim: - uwarunkowań rozwoju wynikających z sytuacji demograficznej i społeczno-gospodarczej gminy, - programu potrzeb terenowych w nawiązaniu do prognozowanego rozwoju demograficznego i społeczno-gospodarczego, - celów rozwoju przestrzennego w nawiązaniu do celów społeczno-gospodarczych, sformułowanych w strategii rozwoju, - podstawowych kategorii obszarów w przestrzeni gminy oraz stref o różnych funkcjach, - rodzajów wskaźników/standardów zagospodarowania terenów, - bilansu terenów o różnym przeznaczeniu i ich chłonności inwestycyjnej. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 2004 roku w sprawie zakresu projektu studium uikzp gminy określa wymagany ustawowo zakres studium w sposób zbyt ogólny. Nie interpretuje postanowień ustawy określonych nieprecyzyjnie (np. ustalenia dotyczącego uwarunkowań wynikających z potrzeb i możliwości rozwoju gminy), nie odnosi się do sposobu opracowania koncepcji studium, nie ustala podstawowych standardów zagospodarowania. W sytuacji nasilającego się w Polsce zjawiska niekontrolowanej suburbanizacji niezbędne są szybkie zmiany podstaw prawnych sporządzania 23

20 Teresa Topczewska dokumentów planistycznych. W odniesieniu do studium uikzp istotne jest wprowadzenie postanowień zawartych w projekcie Kodeksu Urbanistyczno-Budowlanego [2014], a przede wszystkim dotyczących podziału przestrzeni gminy na trzy kategorie obszarów (zabudowane, o ograniczonej zabudowie, rozwoju zabudowy) i strefy użytkowania (na obszarach zabudowanych i rozwoju zabudowy, a także na obszarach o ograniczonej zabudowie) 7 oraz uwzględnianie uwarunkowań rozwoju wynikających z potrzeb rozwoju przestrzennego gminy (określanych na podstawie prognozy demograficznej, procesów migracyjnych, lokalnego rynku pracy oraz możliwości uzupełnienia zabudowy w obszarze zabudowanym, wyposażonym w infrastrukturę techniczną). Słuszna jest propozycja opracowywania prognozy skutków finansowych ustaleń studium. Nowe Rozporządzenie wykonawcze w sprawie projektu studium uikzp gminy powinno określać nie tylko zakres projektu studium, ale także sposoby i metody opracowywania jego istotnych elementów, w tym: kryteria i zasady podziału przestrzeni gminy, rodzaje wskaźników zagospodarowania terenu oraz sposób ich określania, sposób sporządzania bilansu terenów, metoda szacowania chłonności inwestycyjnej terenów o różnym przeznaczeniu, metoda prognozowania skutków finansowych uchwalenia studium. W Rozporządzeniu należy odnieść się również do zakresu i metody opracowywania okresowej analizy i oceny zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy, która na ogół jest wykonywana przez pracowników urzędów gminnych i nie jest publikowana w Internecie. Konieczne jest przeprowadzenie rzetelnej i profesjonalnej analizy i oceny zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gmin, zwłaszcza na terenach podmiejskich podlegających presji urbanizacji. Modyfikacja (korekta) ustalonej w studium uikzp polityki przestrzennej wymaga: opracowania urbanistycznych programów rozwoju przy uwzględnieniu wielu czynników, wynikających z prognoz demograficznych, społecznych i gospodarczych, zbilansowania terenów przeznaczonych do urbanizacji w zakresie pojemności inwestycyjnej i demograficznej oraz potrzeb w zakresie infrastruktury, opracowania prognozy skutków finansowych ustaleń studium, stworzenia strategii przestrzennego rozwoju gminy. 7 Jako ustalenie wiążące 24

21 Urbanizacja gmin podmiejskich w świetle studiów uwarunowań... BIBLIOGRAFIA J. Bobiński, T. Topczewska: Zasady sporządzania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. W: Strategia i polityka rozwoju gmin i województw. Podstawy metodyczne. Zachodnie Centrum Organizacji, Warszawa, Poznań, Zielona Góra 1996 Gospodarka Przestrzenna gmin. Poradnik, tom I. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Oddział w Krakowie, Llewelyn-Davies, London, Kraków 1998 Kodeks Urbanistyczno-Budowlany. Projekt. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Budowlanego, Warszawa, kwiecień 2014 A. Kowalewski i inni: Raport o ekonomicznych stratach i społecznych kosztach niekontrolowanej urbanizacji w Polsce. Internet, 2013 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 roku w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. 2004, Nr 118, poz. 1233) Standardy planistyczne. Towarzystwo Urbanistów Polskich, Warszawa Studium planu zagospodarowania przestrzennego Obszaru Metropolitalnego Warszawy. Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego w Warszawie, 2010 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Izabelin, 2013 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jabłonna, 2013 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Kobyłka, 2010 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lesznowola. Cz. I Uwarunkowania, Cz. II Kierunki rozwoju i polityka przestrzenna. Lesznowola, 2011 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Łomianki, 2011 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Michałowice, 2011 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Raszyn. T. I Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, T. II Kierunki zagospodarowania przestrzennego. Raszyn, 2014 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stare Babice, 2006 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Sulejówka, 2010 Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2003, nr 80, poz. 717 z późn. zm.) Z. Ziobrowski (koordynator) i inni: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Poradnik metodyczny. Min. Budownictwa i Gospodarki Przestrzennej, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Kraków 1996 Z. Ziobrowski: Urbanistyczne wymiary miast. Instytut Rozwoju Miast, Kraków

22 Teresa Topczewska Zmiana Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Piaseczno. T. I Uwarunkowania, T. II Kierunki zagospodarowania przestrzennego. Piaseczno, 2009 Adres Autorki: dr Teresa Topczewska Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa Warszawa, ul. Targowa 45 Urbanisation of Suburban Communes Represented in the Studies of Spatial Management Conditions and Directions Methodological Aspect Abstract The article presents the results of analysis and assessment of the studies of spatial management conditions and directions (studies of smcd) in ten suburban communes from the point of view of methodology of the works on defining the urbanisation policy. Particular emphasis is put on the ways and methods of: forecasting of (demographic, social and economic) development, definition of spatial needs and development opportunities for spatial management, formation of functional and spatial structure of the commune, definition of investment absorption ability in the area. The contents of the studies were assessed in terms of their compliance with the regulations of the Law of 27 March 2003 concerning planning and spatial management and the Resolution of the Minister of Infrastructure of 28 April 2009 on drafting the study of spatial management conditions and directions of a commune. Apart from this, there is a reference to some methodological prompts concerned with preparation of the studies contained in the published methodological guides. Studies were carried out in the communes located in the area of Warsaw, including 6 rural communes (Lesznowola, Raszyn, Michałowice, Stare Babice, Izabelin and Jabłonna), 2 rural and municipal communes (Piaseczno and Łomianki) and two municipal communes (Kobyłka and Sulejówek). The analysed studies of smcd were adopted in the years Modifications 26

23 Urbanizacja gmin podmiejskich w świetle studiów uwarunowań... of the previous studies of smcd were introduced not only because of a new legal basis 1 for their preparation, but also because of numerous requests in all the communes for changing the function of agricultural areas to construction areas. Analysis of the studies of smcd in the 10 sub-warsaw communes proved low quality and irrational decisions of some self-governments in terms of spatial management policy. The planners do not notice the negative results of the up-to-date processes of suburbanisation. They do not carry out their own analyses or studies in order to define the conditions of development of spatial management in all aspects. They source data and information from other planning documents (most of all from development strategies): however, they do not update statistical data and they do not deepen their research. They do not justify their development assumptions, either. They minimize not only the scope of diagnostic and prognostic works but also of the concept ones. They do not present any vision of spatial management in their communes, they do not carry out any balance of areas having different functions, they do not present any concept of implementation of the spatial policy. A diversified way of drawing up and numerous deficiencies of the documents result not only from the lack of professionalism of the planning teams (these teams are usually interdisciplinary) and lack of awareness of the self- -governments, but most of all from bad regulations laid down in the Law on spatial planning and management as well as in the Resolution concerned with the study of smcd. As the phenomenon of uncontrolled suburbanisation is growing in Poland, it is necessary to introduce quick changes in the legal regulations concerned with designing planning documents. In reference to the study of smcd it is important to introduce the provisions of the draft of the Urban and Construction Code, particularly those concerned with the division of the commune area into 3 categories of areas (developed areas, areas of limited development and areas of increasing development) and functional spheres (in developed areas and the areas of increasing development) as well as to consider the conditions of development resulting from the needs of spatial development of the commune (determined on the basis of forecasts and possibilities of adding new buildings in the developed areas with technical infrastructure). It is a right suggestion that self-governments should prepare forecasts of financial results of introduction of the solutions laid down in the studies of smcd. The new executive Resolution should not only define the scope of the draft of the study of smcd but also the ways and methods of working on its significant elements, including the criteria and principles of division of the area of the commune, the way the balance of areas is done, the method of estimation of the investment absorption ability 1 To 2003 the binding regulations were those of the Law of 7 July 1994 on spatial management. 27

24 Teresa Topczewska of areas with different functions, the method of forecasting financial results of adoption of the studies of smcd. It is necessary to carry out a thorough and professional analysis and assessment of the changes in the spatial management of communes especially in the suburban areas that are subject to urban pressure. The modification (correction) of the spatial policy laid down in the studies of smcd requires: development of urban development programmes with regard to multiple factors resulting from demographic, social and economic forecasts, balancing the areas assigned for urbanisation in terms of their investment and demographic as well as infrastructural needs. development of the forecast of financial results of the studies, development of the spatial development strategy in the commune. 28